ΣΙ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΕΙ ΣΗ ΦΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΞΑΘΕΝΗΗ ΣΗ ΜΝΗΜΗ ΑΠΟ ΣΗΝ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΠΣΩΗ ΣΗ ΣΗΝ HNE & ΑΝΟΙΑ; Αλεξάνδρα Οικονόμου

ΣΙ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΕΙ ΣΗ ΦΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΞΑΘΕΝΗΗ ΣΗ ΜΝΗΜΗ ΑΠΟ ΣΗΝ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΠΣΩΗ ΣΗ ΣΗΝ HNE & ΑΝΟΙΑ; Αλεξάνδρα Οικονόμου

Μνήμη ωσ λειτουργία -1 Πρωτογενισ μνιμθ (βραχφχρονθ & ενεργόσ μνιμθ) Περιλαμβάνει διαφορετικζσ επιμζρουσ διεργαςίεσ: κωδίκευςθ, διατιρθςθ, ςυγχϊνευςθ ςε ενότθτεσ, επανάλθψθ, ανάκλθςθ Ψυχολογικό παρόν: βίωμα ςυμβάντοσ, αναμνιςεισ

Μνήμη ωσ λειτουργία -2 Δευτερογενισ μνιμθ Περιλαμβάνει διαφορετικζσ διεργαςίεσ: παγίωςθ (ι εξαςκζνθςθ), μεταςχθματιςμόσ, αποκικευςθ Αλλοιϊςεισ ςε ποιεσ λειτουργίεσ είναι αναμενόμενεσ με τθν θλικία;

Μνήμη ωσ περιεχόμενο Ζκδθλεσ αναμνιςεισ υνειδθτά φαινόμενα Άδθλεσ αναμνιςεισ Φαινόμενα των οποίων τθν παρουςία ι απουςία μποροφμε να ςυμπεράνουμε

Ζκδηλεσ αναμνήςεισ Βιωματικζσ αναμνιςεισ υποκειμενικζσ αναμνιςεισ ςυμβάντων Γνϊςεισ ιςτορικά γεγονότα μθ γλωςςικζσ γνϊςεισ ζννοιεσ ςφμβολα Διάκριςθ μεταξφ του «κυμάμαι» και «γνωρίηω»

Βιωματικζσ αναμνήςεισ Οι βιωματικζσ αναμνιςεισ ζχουν πλαίςιο αναφοράσ (χρονικό, χωρικό, κλπ.) Μνιμθ προζλευςθσ: περιςτάςεισ τθσ αρχικισ εμπειρίασ Οι βιωματικζσ αναμνιςεισ και οι γνϊςεισ δεν είναι τελείωσ ανεξάρτθτεσ

Άδηλεσ αναμνήςεισ Διαδικαςτικζσ αναμνιςεισ (κινθτικζσ δεξιότθτεσ, αυτοματοποιθμζνεσ αλλθλουχίεσ κινιςεων) Αντιλθπτικζσ αναμνιςεισ (παραςυνειδθςιακά αντιλιμματα που επθρεάηουν τθ ςυμπεριφορά)

Αυτοβιογραφικζσ αναμνήςεισ Αυτοβιογραφικι μνιμθ: ενεργόσ διαδικαςία, ςυμβάλλει ςτθν επίγνωςθ του εαυτοφ Περιλαμβάνει βιωματικζσ αναμνιςεισ, γνϊςεισ, άδθλεσ αναμνιςεισ Προςανατολιςμόσ ςτο πρόςωπο: ανκεκτικόσ ςτθν εγκεφαλικι διαταραχι

Αλλοιϊςεισ ςε ποιεσ λειτουργίεσ και ποια μνθμονικά φαινόμενα είναι αναμενόμενεσ με τθν θλικία;

Εξαςθζνηςη μνήμησ & παθολογία μνήμησ Εξαςκζνθςθ μνιμθσ λόγω θλικίασ Ιπια ςταδιακι εξαςκζνθςθ μνιμθσ Αναμενόμενθ & «επιτυχισ» γιρανςθ «Επιτυχισ» γιρανςθ: επιδόςεισ ανάλογεσ με νεϊτερα άτομα (Davis et al. 2003) Ζκπτωςθ μνιμθσ λόγω πακολογίασ μνιμθσ Ιπια Νοθτικι Ζξαςκζνθςθ (ΘΝΕ) Αλλθλοεπικάλυψθ μεταξφ ΘΝΕ & εξαςκζνθςθσ μνιμθσ λόγω θλικίασ

Αλλαγζσ λόγω ηλικίασ Cai et al. Front.Aging Neuroscience 2014

Εξαςθζνηςη μνήμησ λόγω ηλικίασ -1 Αναμενόμενθ γιρανςθ υνθκιςμζνεσ πακιςεισ επθρεάηουν τθ μνιμθ (υπζρταςθ, διαβιτθσ, πτϊςθ ακοισ, κλπ.) «Επιτυχισ» γιρανςθ Εφικτι αλλά λιγότερο ςυχνι (10%-25%, Davis et al. 2003)

Εξαςθζνηςη μνήμησ λόγω ηλικίασ -2 Δεν επθρεάηονται όλα τα μνθμονικά φαινόμενα ςτον ίδιο βακμό Ζκδθλεσ μνιμεσ περιςςότερο από άδθλεσ Αναμνιςεισ βιωμάτων περιςςότερο από αναμνιςεισ γενικϊν γνϊςεων & εννοιϊν Ενεργόσ μνιμθ περιςςότερο από βραχφχρονθ μνιμθ

Εξαςθζνηςη μνήμησ λόγω ηλικίασ -3 Απομνθμόνευςθ καινοφριων πλθροφοριϊν Σαχφτθτα εκμάκθςθσ πιο αργι Περιςςότερεσ επαναλιψεισ Ωςτόςο, εξ ίςου καλι μακροχρόνια ςυγκράτθςθ

Εξαςθζνηςη μνήμησ λόγω ηλικίασ -4 Βιωματικζσ πλθροφορίεσ Μειωμζνθ εγχάραξθ (χριςθ κατάλλθλων ςτρατθγικϊν) Μειωμζνθ ανάκλθςθ (προςπάκεια) Δυςκολία με κφρια ονόματα Μειωμζνθ παγίωςθ; Πλαίςιο αναφοράσ (μνιμθ προζλευςθσ) Διαςτρεβλϊςεισ γεγονότων, πλθροφοριϊν Παραλείψεισ

Εξαςθζνηςη μνήμησ λόγω ηλικίασ -5 Μειωμζνθ διατιρθςθ εςτίαςθσ τθσ προςοχισ Διχαςμζνθ προςοχι Μειωμζνθ οργάνωςθ των πλθροφοριϊν Δυςκολία ςτθ χριςθ πλαιςίου αναφοράσ κατά τθν ανάκλθςθ Παρειςφριςεισ Προοπτικι μνιμθ Ανεπαρκισ προςοχι (πρωτογενισ μνιμθ)

Εξαςθζνηςη μνήμησ λόγω ηλικίασ -6 Άδθλθ μνιμθ Εξαςκζνθςθ τθσ διαδικαςτικισ μνιμθσ Μειωμζνεσ κινθτικζσ δεξιότθτεσ (οδιγθςθ, δακτυλογράφθςθ, νζεσ τεχνολογίεσ) Δυςκολία ςτθ μετάβαςθ από τον ςυνειδθτό ζλεγχο ςτθν αυτόματθ πραγματοποίθςθ

Ζκπτωςη μνήμησ ςτην ΗΝΕ -1 Ιςχφουν τα παραπάνω Ηιτθμα βακμοφ, αλλά αλλθλοεπικάλυψθ Πϊσ διαφοροποιείται θ ΘΝΕ από τθ φυςιολογικι γιρανςθ; ΘΝΕ: ετερογενισ διαταραχι: αμνθςιακι/μθ αμνθςιακι (Bonney et al. 2006), ι ςε ζναν τομζα/ςε πολλοφσ τομείσ

Ζκπτωςη μνήμησ ςτην ΗΝΕ -2 Μειωμζνθ ταχφτθτα επεξεργαςίασ πλθροφοριϊν Μειωμζνθ εγχάραξθ (κωδίκευςθ) Σαχφτερθ απϊλεια μνιμθσ (παγίωςθ) Βιωματικι μνιμθ πιο ευάλωτθ (ρόλοσ πλαιςίου αναφοράσ)

Ανάκληςη & Οικειότητα Ανάκλθςθ: θ ςυνειδθτι ανάςυρςθ των πλθροφοριϊν ςε ςυγκεκριμζνο πλαίςιο αναφοράσ Απαιτεί χριςθ ςτρατθγικϊν Μνιμθ αντικειμζνου & μνιμθ προζλευςθσ Οικειότθτα: θ αίςκθςθ ότι μια πλθροφορία είναι γνϊριμθ Εκτόσ πλαιςίου αναφοράσ Σο νευρωνικό υπόςτρωμα των δφο είναι πικανϊσ διαφορετικό

Αναγνώριςη -1 Βαςίηεται ςε διαχωρίςιμεσ λειτουργίεσ τθσ ανάκλθςθσ και τθσ οικειότθτασ

Αναγνώριςη -2 Ορκι αναγνϊριςθ Ορκι ανάκλθςθ ι/και οικειότθτα Λανκαςμζνθ αναγνϊριςθ Μόνο οικειότθτα Λάκοσ πλαίςιο αναφοράσ Θ οικειότθτα φκίνει ςτθν αθνε (Perrotin et al. 2007, Wolk et al. 2008)

Παθοφυςιολογία -1 Μακροςκοπικά ανατομικά ευριματα Απϊλεια φαιισ & λευκισ ουςίασ ςτο μετωπιαίο λοβό Απϊλεια φαιισ ουςίασ ςε κογχικι περιοχι, ζλικα προςαγωγείου, κάτω βρεγματικι περιοχι Μείωςθ φαιισ ουςίασ γραμμική Μείωςθ λευκισ ουςίασ μη γραμμική (μετά τθ μζςθ θλικία)

Αλλαγζσ με την ηλικία: μονοπαραγοντικζσ ή πολυπαραγοντικζσ; Θ κεωρία του μετωπιαίου λοβοφ (frontal lobe hypothesis) Ζκπτωςθ ςτισ εκτελεςτικζσ λειτουργίεσ λόγω θλικιακϊν μεταβολϊν ςτον μετωπιαίο φλοιό (φαιά ουςία, ακεραιότθτα λευκισ ουςίασ-wmi) Θ κεωρία τθσ αποςφνδεςθσ (disconnection hypothesis) Ζκπτωςθ ςτισ εκτελεςτικζσ (& άλλεσ) λειτουργίεσ λόγω απϊλειασ WMI) Θ κεωρία τθσ επεξεργαςτικισ ταχφτθτασ Ζκπτωςθ ςε ζνα εφροσ νοθτικϊν λειτουργιϊν

Νοητικζσ αλλαγζσ με την ηλικία Ν=567 Διακριηές νοηηικές λειηοσργίες Διαθοροποίηζη ζηην έκπηφζη με ηην ηλικία Kievit et al. Nature Com 2014;5:5658

Regions of interest: a) BA10 b) The Multiple Demand (MD) System c) The Forceps Minor (FM) passing through the genu of the CC d) The Anterior Thalamic Radiations e) All 4 structures superimposed Kievit et al. Nature Com 2014;5:5658

Νοητικζσ αλλαγζσ με την ηλικία Πρόβλευη επί πλέον ηης προμεηφπιαίας ακεραιόηηηας ηης λεσκής οσζίας (prefrontal WMI) Διακριηές εγκεθαλικές περιοτές ζσνδέονηαι με διαθορεηικές «εκηελεζηικές λειηοσργίες» Kievit et al. Nature Com 2014;5:5658

Εγκεφαλικζσ αλλαγζσ με την ηλικία Διαθοροποίηζη ηοσ προμεηφπιαίοσ λοβού Kievit et al. Nature Com 2014;5:5658

Αλλαγζσ με την ηλικία: μονοπαραγοντικζσ ή πολυπαραγοντικζσ; φνκετεσ πολυπαραγοντικζσ αλλαγζσ με τθν θλικία Διαφοροποίθςθ των εκτελεςτικϊν λειτουργιϊν Ρζουςα νοθμοςφνθ και προμετωπιαίοσ λοβόσ: φαιά και λευκι ουςία GMV of BA10 FM integrity of WM 47% τθσ διακφμανςθσ ςτθν επίδοςθ Αντιςτάκμιςθ τθσ μίασ δομισ ζναντι τθσ άλλθσ;

Differential brain shrinkage over 5 years in healthy aging adults Raz et al. Cerebral Cortex 2005;1676-1689.

Scatter plots of adjusted cortical volumes of 2 areas found by Raz et al. to show strong correlations with age: LPC (top left) & hippocampus (top right) and 2 sample areas that show reduced correlations: IPC(bottom left) & PVC (bottom right) (cross-sectional data) γσναίκες Arthur Wingfield, and Murray Grossman J Neurophysiol 2006;96:2830-2839 2006 by American Physiological Society

Παθοφυςιολογία -2 Μείωςθ λευκισ ουςίασ, ατροφία Βακμίδωςθ από εμπρόσ προσ τα πίςω: μεγαλφτερεσ ςτθν πρόςκια μοίρα του μεςολοβίου, μετωπιαίο λοβό, από ότι ςε οπίςκια μοίρα, βρεγματικό, κροταφικό ινιακό λοβό Μείωςθ μετωπιαίων περιοχϊν κλινικισ ςθμαςίασ Ελάττωςθ όγκου ιππόκαμπου, παραϊπποκάμπειασ ζλικασ (μθ ςτακερό εφρθμα) Ιπια μείωςθ ζςω κροταφικϊν περιοχϊν μθ κλινικισ ςθμαςίασ Μείωςθ ζςω κροταφικϊν περιοχϊν προγνωςτικόσ δείκτθσ ΝΑ

Παθοφυςιολογία -3 Ατροφία παρεγκεφαλίδασ χζςθ με δυςκολίεσ κινθτικοφ ελζγχου

Παθοφυςιολογία -4 Μικροςκοπικά ευριματα Νευροϊνιδιακά ςυμπλζγματα & νευροπιλθματικζσ ίνεσ: αφξθςθ με τθν θλικία Θ παρουςία τουσ είναι πολφ μικρότερθ από εκείνθ ςε άτομα με άνοια τθσ ίδιασ θλικίασ Περιορίηονται ςτο μεταιχμιακό ςφςτθμα Θ παρουςία τουσ ςτον προμετωπιαίο φλοιό παρατθρείται μόνο ςτθν άνοια

Παθοφυςιολογία -5 Αλλαγζσ ςτο βαςικό μεταβολιςμό Απουςία διαφορϊν ςτθν αιματικι ροι & ςτο βαςικό μεταβολιςμό (με προςαρμογι για τθ ςυνολικι μείωςθ του όγκου του εγκεφάλου) Νευροχθμικζσ αλλαγζσ Μείωςθ ςτα ςυςτιματα ντοπαμίνθσ και νορεπινεφρίνθσ, (D1, D2 ςτο νεοφλοιό, κάλαμο) Άμεςθ επίδραςθ ςτον προμετωπιαίο φλοιό Ζμμεςθ επίδραςθ μζςω διακοπισ μετωποραβδωτϊν ινϊν Όχι μόνο λόγω ατροφίασ, αλλά και λόγω μείωςθσ του μεταβολιςμοφ ςτο μετωπιαίο φλοιό, πρόςκια μοίρα ζλικασ προςαγωγείου φνδεςθ με κινθτικι απόδοςθ, αναςτολι απόκριςθσ

Ντοπαμινεργικζσ οδοί

υμπεράςματα -1 Οι λειτουργίεσ που δυςκολεφουν τα άτομα με ΘΝΕ δυςκολεφουν και τουσ θλικιωμζνουσ Διαφορζσ ωσ προσ το βακμό δυςκολίασ Αλλθλοεπικάλυψθ μεταξφ φυςιολογικϊν θλικιωμζνων και ατόμων με ΘΝΕ ΘΝΕ: ετερογενισ διαταραχι Ο ρόλοσ τθσ νοθμοςφνθσ / μόρφωςθσ

υμπεράςματα -2 Κάποιεσ λειτουργίεσ εμφανίηουν χαρακτθριςτικι ζκπτωςθ ςτθν ΘΝΕ Μειωμζνθ ταχφτθτα επεξεργαςίασ πλθροφοριϊν / εγχάραξθ Σαχφτερθ απϊλεια πλθροφοριϊν Μειωμζνθ ανάκλθςθ και οικειότθτα

υμπεράςματα -3 Ο προμετωπιαίοσ λοβόσ παίηει κρίςιμο ρόλο ςτισ αλλαγζσ με τθν θλικία Οι αλλαγζσ με τθν θλικία είναι ςφνκετεσ & πολυπαραγοντικζσ Οι εκτελεςτικζσ (και άλλεσ) νοθτικζσ λειτουργίεσ δεν είναι ενιαίεσ Διαφορετικζσ περιοχζσ των προμετωπιαίων λοβϊν ςυνειςφζρουν ςε διαφορετικζσ λειτουργίεσ