Διοίκηση Επιχειρήσεων Ενότητα 2: Προσεγγίσεις της Διοίκησης Επιχειρήσεων από τις διάφορες Σχολές Πουλιόπουλος Λεωνίδας Τμήμα Διεθνούς Εμπορίου
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Να κατανοήσει ο φοιτητής τις κυριότερες προσεγγίσεις της διοίκησης επιχειρήσεων από τις διάφορες σχολές. 4
Περιεχόμενα ενότητας Ιεράρχηση των ανθρωπίνων αναγκών κατά Μάσλοου. Ποσοτική σχολή. Ενδεχομενική προσέγγιση. Συστημική προσέγγιση. Θεωρία Ζ ή Ιαπωνικό μάνατζμεντ. 5
Προσεγγίσεις της Διοίκησης Επιχειρήσεων (Δ.Ε.) από τις διάφορες σχολές (1) Εντοπίσθηκαν δύο κύριοι παράγοντες. Πρώτον, η ομαδική ατμόσφαιρα δεδομένου ότι οι εργαζόμενοι ανέπτυσσαν κοινωνικές σχέσεις μεταξύ τους και Δεύτερον, η συμμετοχική επίβλεψη, υπό την έννοια ότι οι εργαζόμενοι αισθάνονταν ότι ήταν κάποιοι, αφού τους ζητούνταν τη γνώμη τους, για διάφορα θέματα και τους δινόταν πολλές πληροφορίες, κάτι που δεν γινόταν κανονικά στη δουλεία τους. Έτσι, η κίνηση των ανθρωπίνων σχέσεων έδειξε ότι οι άνθρωποι και οι εργαζόμενοι ειδικότερα, υποκινούνται, για μεγαλύτερη παραγωγικότητα και από άλλα κίνητρα εκτός των οικονομικών ή των φυσικών συνθηκών στον εργασιακό χώρο. 6
Προσεγγίσεις της Δ.Ε. από τις διάφορες σχολές (2) Η εξέλιξη της κίνησης των ανθρώπινων σχέσεων, που είναι γνωστή ως επιστήμη της συμπεριφοράς (behavioral science) είδε το θέμα της ανθρώπινης υποκίνησης κάπως διαφορετικά. Επιστήμονες της συμπεριφοράς όπως ο A. Maslow, o MC-Gregor, κ.α. πίστευαν ότι ο αυτοπραγματούμενος άνθρωπος (self-actualizing man) αποτελούσε μία ακριβέστερη έννοια για την ερμηνεία των ανθρώπινων κινήτρων. Πιο συγκεκριμένα ο Α. Μάσλοου ανέπτυξε τη θεωρία ιεράρχησης των αναγκών και ο Μακ Γκρέγκορ διατύπωσε δύο υποθέσεις, τη θεωρία Χ και τη θεωρία Υ. 7
Προσεγγίσεις της Δ.Ε. από τις διάφορες σχολές (3) ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α. ΜΑΣΛΟΟΥ 1. Ανάγκες αυτοπραγμάτωσης. 2. Ανάγκες αυτοεκτίμησης. 3. Κοινωνικές ανάγκες. 4. Ανάγκες ασφάλειας. 5. Φυσιολογικές ανάγκες. 8
Ποσοτική σχολή (1) Η σχολή αυτή ή προσέγγιση του μάνατζμεντ είναι επίσης γνωστή με τα ονόματα επιχειρησιακή έρευνα η επιστήμη του μάνατζμεντ. Οι δύο αυτοί όροι χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν επιστημονικές εφαρμογές διάφορων μαθηματικών και στατιστικών τεχνικών για την επίλυση διοικητικών προβλημάτων. Η τυπική προσέγγιση είναι η εξής: Ανακύπτει ένα πρόβλημα, αναλύεται συστηματικά, εφαρμόζονται κατάλληλα μαθηματικά μοντέλα και γίνονται διάφοροι υπολογισμοί και τέλος προσδιορίζεται η άριστη λύση. Η ποσοτική σχολή εξελίχθηκε από την ανάπτυξη μαθηματικών και στατιστικών λύσεων σε στρατιωτικά προβλήματα κατά τη διάρκεια του β Π.Π. Μετά τον πόλεμο πολλές από τις τεχνικές που είχαν εφαρμοσθεί σε στρατιωτικά προβλήματα μεταφέρθηκαν στον επιχειρηματικό τομέα. 9
Ποσοτική σχολή (2) Δημιουργήθηκαν ως εκ τούτου διάφορες τεχνικές όπως: 1. Μαθηματικές προβλέψεις. 2. Γραμμικό προγραμματισμό. 3. Διοίκηση αποθεμάτων. 4. Θεωρία αναμονής ή σειράς. 5. Ανάλυση δικτύου. 6. Προσομοίωση. 10
Ενδεχομενική προσέγγιση (1) Η ενδεχομενική θεωρία ή θεωρία της εξάρτησης βασίζεται στην άποψη ότι δεν υπάρχουν παγκόσμιες συνταγές στο μάνατζμεντ. Η ενδεχομενική προσέγγιση αναπτύχθηκε από στελέχη, συμβούλους επιχειρήσεων και ερευνητές, οι οποίοι προσπάθησαν να εφαρμόσουν τις ιδέες και έννοιες των βασικών θεωριών του μάνατζμεντ σε πραγματικές καταστάσεις. Όταν κάποια μέθοδος που ήταν αποτελεσματική σε μια περίπτωση, αποτύγχανε σε μια άλλη, έψαχναν για την εξήγηση της αποτυχίας. Η απάντηση ήταν ότι, τα αποτελέσματα διαφέρουν, διότι διαφέρουν οι καταστάσεις. Μια τεχνική η οποία δουλεύει σε μια κατάσταση δεν είναι δυνατόν να δουλεύει σε όλες τις καταστάσεις. 11
Ενδεχομενική προσέγγιση (2) Ορισμένες ενδεχομενικές μεταβλητές είναι οι ακόλουθες: Το μέγεθος της επιχείρησης. Η διαφορετικότητα της τεχνολογίας. Η περιβαλλοντική αβεβαιότητα που οφείλεται σε πολιτικές, τεχνολογικές, πολιτιστικές και οικονομικές μεταβολές. Τέλος, οι ατομικές διαφορές και ιδιαιτέρως οι σχετιζόμενες με την επιθυμία για προσωπική ανάπτυξη, στην αυτονομία, την ανοχή σε ασαφείς καταστάσεις και τις προσωπικές προσδοκίες. 12
Συστημική προσέγγιση Η προσέγγιση αυτή βασίζεται στη γενική θεωρία των συστημάτων, η οποία ιδρύθηκε από στη φυσική επιστήμη και βιολογία. Η ουσία της θεωρίας είναι ότι για την πλήρη κατανόηση της λειτουργίας μιας οντότητας πρέπει να την δούμε σαν ένα σύστημα. Σύστημα είναι ένας αριθμός αλληλοεξαρτώμενων μερών που λειτουργούν σαν σύνολο για κάποιο σκοπό. Υπάρχουν δύο ειδών συστήματα, τα ανοιχτά και τα κλειστά. Τα κλειστά συστήματα δεν επηρεάζουν το περιβάλλον τους, ούτε επηρεάζονται από αυτό. Π.χ. ένα ρολόι αποτελεί κλειστό σύστημα. Η θεωρία των συστημάτων βλέπει την επιχείρηση ή έναν οργανισμό γενικότερα σαν ένα ανοιχτό σύστημα το οποίο βρίσκεται σε συνεχή αλληλεπίδραση με το περιβάλλον του. Έργο του μάνατζερ είναι να διασφαλίσει ότι όλα τα μέρη της επιχείρησης συντονίζονται έτσι ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της. 13
Σύγχρονες απόψεις Στην πορεία που είχε το μάνατζμεντ αναμφισβήτητα επηρεάστηκε και από τις σοσιαλιστικές και κομουνιστικές θεωρίες χωρίς όμως οι θεωρίες αυτές να διαμορφώσουν σχολή. Εξαίρεση σ αυτό με επιφυλάξεις όμως, θα λέγαμε ότι αποτελούν οι διάφορες θεωρίες περί αυτοδιαχείρισης που εφαρμόσθηκε την δεκαετία του 60 στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Ολοκληρώνοντας την ανασκόπηση της ιστορίας του μάνατζμεντ θα αναφέρουμε τρεις ακόμη προσεγγίσεις που εμφανίσθηκαν την τελευταία 50ετία και με τον τρόπο τους η κάθε μια, επηρέαζε ή επηρεάζει την εξέλιξη του μάνατζμεντ. 14
Προσέγγιση διοικητικής διαδικασίας Η προσέγγιση αυτή είχε αρχικά διατυπωθεί από τον Henry Fayol, αλλά ο καθηγητής Harold Koontz της έδωσε ώθηση στη δεκαετία του 1960. Η προσέγγιση αναγνωρίζει ότι υπάρχει μια κεντρική, βασική γνώση για το μάνατζμεντ, που είναι σχετική μόνο με το πεδίο του μάνατζμεντ. Πέραν αυτού μεταφέρεται γνώση και από άλλα πεδία, όπως είναι η θεωρία των συστημάτων, η θεωρία των αποφάσεων, οι θεωρίες περί υποκίνησης, κ.α. Οι μάνατζερ εκτελούν τέσσερις λειτουργίες και συγκεκριμένα τον σχεδιασμό, την οργάνωση, την διεύθυνση και τον έλεγχο (ή 5 δηλαδή και την στελέχωση). 15
Νέα κίνηση των ανθρωπίνων σχέσεων Είναι μια συνδυασμένη προσέγγιση που κάνει συγκερασμό της θετικής άποψης για την ανθρώπινη φύση με την επιστημονική μελέτη των οργανισμών, για να προτείνει τον αποτελεσματικότερο τρόπο να ενεργούν οι μάνατζερ στις διάφορες περιπτώσεις. 16
Θεωρία Ζ ή Ιαπωνικό μάνατζμεντ (1) Διατυπώθηκε από τον καθηγητή Ouchi στις αρχές του 80 όπου παρατήρησε ότι πολλές αμερικάνικες επιχειρήσεις είχαν αναπτύξει συστήματα διοίκησης τα οποία είχαν πολλά από τα χαρακτηριστικά των πετυχημένων ιαπωνικών επιχειρήσεων. 17
Θεωρία Ζ ή Ιαπωνικό μάνατζμεντ (2) Τα χαρακτηριστικά της θεωρίας αυτής είναι: Μία φιλοσοφία μακροχρόνιας απασχόλησης του προσωπικού. Αραιές προαγωγές και περισσότερες οριζόντιες μετακινήσεις του προσωπικού Έμφαση στο σχεδιασμό και την ανάπτυξη της σταδιοδρομίας του εργαζομένου. Συναινετική λήψη των αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα. Ισχυρό ενδιαφέρον για τη συμμετοχή και ανάμιξη των εργαζομένων στα θέματα της επιχείρησης. 18
Θεωρία Ζ ή Ιαπωνικό μάνατζμεντ (3) Στο πλαίσιο της λογικής της θεωρίας Ζ ανήκει και η φιλοσοφία της Διοίκησης Ολικής Ποιότητας (Total Quality Manament), η οποία έχει υιοθετηθεί από πολλές επιχειρήσεις τα τελευταία χρόνια. Κατά την γνώμη πολλών η έμφαση στο άμεσο μέλλον πρόκειται να δοθεί στον ανθρώπινο παράγοντα και στην πληροφορική, όχι μόνο από τις μεγάλες αλλά και από τις μικρές επιχειρήσεις γι αυτό τα τελευταία χρόνια τα καυτά θέματα που απασχολούν το μάνατζμεντ είναι η διοίκηση της γνώσης (knowledge management) και η διοίκηση ή διαχείριση των σχέσεων με τους πελάτες (customers relationship management). 19
Βιβλιογραφία (1) Armstrong, G. & Kotler P. (2009). Εισαγωγή στο Μάρκετινγκ. Εκδόσεις Επίκεντρο, Αθήνα. Drucker, P. (1973). Management: Tasks, Responsibilities, Practices. New York, NY. Haas Edersheim, E. (2009). Peter Drucker ο Γκουρού του Μάνατζμεντ. Εκδόσεις Επίκεντρο, Αθήνα. Handbuch, C. C., Habisch, A., Schmidpeter, R. & Neureiter, M. (2008). Handbuch Corporate Citizenship. Springer Verlag, Berlin. Kotler, P. & Lee, N. (2009). Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη. Εκδόσεις Economia, Αθήνα. Θανόπουλος, Γ. (2003). Επιχειρηματική ηθική και δεοντολογία. Εκδόσεις Interbooks, Πειραιάς. 20
Βιβλιογραφία (2) Πουλιόπουλος, Λ. (2013). Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη ως παράγων υπεραξίας τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για την κοινωνία και το περιβάλλον. Διδακτορική Διατριβή. Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Σχολή Κοινωνικών Επιστημών. Τζωρτζάκης, Κ. & Τζωρτζάκη, Α. (2007). Οργάνωση και Διοίκηση, Το μάνατζμεντ της νέας εποχής. Εκδόσεις Rosili, Αθήνα. Τσούκας, Χ. (2004). Αν ο Αριστοτέλης ήταν διευθύνων σύμβουλος. Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα. Τσούκας, Χ., Θεοχαράκης, Β. & Μυλωνόπουλος, Ν. (2008). Σύγχρονες Τάσεις στο Μάνατζμεντ. Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα. 21