ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΕΙΜΕΝΟ εν θα ήταν άσκοπο να αναλογιστούµε ως κοινωνία τις επιπτώσεις ενός πολιτισµού της τηλεοπτικής εικόνας στη ζωή µας. Η ενσωµάτωση της λογικής των µέσων µαζικής ενηµέρωσης στον ψυχισµό δηµιουργεί νέες παραµέτρους, σηµαδεύει την ιστορία. Τίποτα δεν είναι όπως πριν. Για παράδειγµα, η µονοκρατορία του χρώµατος και της φωτογραφίας εξακοντίζει στο περιθώριο το γραπτό λόγο και υποθηκεύει την ανάγνωση. Η ραστώνη 1 της συνεχούς εναλλαγής καναλιών (του ζάπινγκ) και η ευκολία της «σαρώσεως» έγχρωµων εικόνων καθιστούν αφόρητο για το παιδί τον κόπο της µελέτης και, ως εκ τούτου, το αποξενώνουν από την αποθησαυρισµένη γραµµατεία. Σήµερα, τα νέα παιδιά θεωρούν «βουνό» την ανάγνωση βιβλίων που δεν έχουν έγχρωµες εικόνες σε κάθε σελίδα ή εµφανίζουν µεγάλες παραγράφους. Το φαινόµενο αυτό, σε µια κοινωνία που ήδη δεν διάβαζε, οφείλει να µας απασχολήσει σοβαρά, διότι το βιβλίο αποτελεί βασικό µέσο για την αγωγή. Εγείρει δε νέες απαιτήσεις για την ποιότητα και την κίνηση του εξωσχολικού αναγνώσµατος, όπως είναι τα βιβλία για παιδιά και εφήβους, τα κόµικς, τα περιοδικά, τα λογοτεχνικά κείµενα. Όλοι δεχόµαστε, βέβαια, ότι η ενασχόληση µε το βιβλίο συνιστά δηµιουργική αξιοποίηση του χρόνου. Η τηλεόραση, αντίθετα, έχει επιβάλει µια ριζικά διαφορετική αίσθηση του χρόνου από εκείνη που µας κληροδότησε η παράδοση αιώνων. Αξιοπρόσεκτες, επίσης, είναι και οι επιπτώσεις αυτής της νέας αίσθησης του χρόνου στην εκπαιδευτική διαδικασία. Παρατηρείται π.χ. δυσκολία συγκέντρωσης της προσοχής των παιδιών, όπως και υπερβολική κινητικότητα, αφού η καθηµερινή ζωή δεν συµβαδίζει µε το ρυθµό της τηλεοπτικής εικόνας. Πολύ φυσικό είναι να θεωρείται ανιαρό το σχολικό µάθηµα, όπως και ο διάλογος στην οικογένεια, που τώρα έχει αντιπάλους τα κανάλια µε τα ελκυστικά τους προγράµµατα. Ας µην παραλείψουµε και τις ταινίες του Σαββατόβραδου, οι οποίες έχουν στοιχίσει σε πλήθος παιδιών την απουσία από τον κυριακάτικο εκκλησιασµό ή από το οικογενειακό τραπέζι. Τέλος, πελώρια ζητήµατα τίθενται ενώπιόν µας για το περιεχόµενο της διδαχής. Πώς θα µπορέσουµε να αναπτύξουµε στους νέους ανθρώπους αντίβαρο στο ρεύµα του εντυπωσιασµού; Τι είδους αγωγή θα πρέπει να δοθεί και µε ποιους τρόπους, ώστε να ανακαλύψουν οι νέοι «τις πνευµατικές ηδονές»; Πώς τα λόγια και το ήθος της οικογενειακής, σχολικής, κοινωνικής ζωής θα εισάγουν και θα εδραιώνουν την ανθρώπινη ποιότητα; Τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης, λοιπόν, είναι πια η µόνη εξουσία, διότι εξουσιάζουν το θυµικό 2 των ανθρώπων. Οι περισσότεροι διανοητικά αµφισβητούν την αξιοπιστία τους 1
λέγοντας: «Μας κοροϊδεύουν». Συναισθηµατικά, όµως, την έχουν αναγνωρίσει ως τη µόνη αυθεντία κι έχουν παραδοθεί άνευ όρων, αφού για το ασυνείδητο αξιόπιστο είναι ό,τι επαληθεύει την παντοδυναµία του. Βασίλειος Θερµός, Ποιµαίνοντες µετ επιστήµης, Εκδόσεις Αρµός, Αθήνα 1996, σ.σ. 148-152 ( ιασκευή) Λεξιλόγιο 1. ραστώνη = νωθρότητα, τάση αδράνειας και παθητικής αποδοχής των πραγµάτων 2. θυµικό = ψυχή Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειµένου σε 80-100 λέξεις. Μονάδες 25 Β.1. Β.2. Β.3. Β.4. «Σήµερα, τα νέα παιδιά θεωρούν «βουνό» την ανάγνωση βιβλίων που δεν έχουν έγχρωµες εικόνες σε κάθε σελίδα ή εµφανίζουν µεγάλες παραγράφους.»: Να σχολιάσετε την ά ποψη που διατυπώνει ο συγγραφέας στην παραπάνω περίοδο σε 60-80 λέξεις. Μονάδες 10 Πώς οργανώνεται η πέµπτη παράγραφος του κειµένου; ( οµή και τρόποι ανάπτυξης). Να δώσετε για την καθεµιά από τις παρακάτω λέξεις του κειµένου µια συνώνυµη:εξακοντίζει, αποξενώνουν, ενασχόληση, επιπτώσεις, ελκυστικά. Να ξαναγράψετε τις επόµενες δύο περιόδους µετατρέποντας την ενεργητική σύνταξη σε παθητική: α. «Η µονοκρατορία του χρώµατος και της φωτογραφίας εξακοντίζει στο περιθώριο το γραπτό λόγο και υποθηκεύει την ανάγνωση». β. «Η τηλεόραση, αντίθετα, έχει επιβάλει µια ριζικά διαφορετική αίσθηση του χρόνου από εκείνη που µας κληροδότησε η παράδοση». Γ. Είσαι διευθυντής ή διευθύντρια Λυκείου και αποφασίζεις να απευθύνεις µέσω της µαθητικής εφηµερίδας έκκληση στους µαθητές να περιορίσουν το χρόνο που διαθέτουν για την παρακολούθηση τηλεοπτικών εκποµπών (τύπου realities - ιστοριών από τη ζωή) και να τον διαθέσουν για την ανάγνωση εξωσχολικών λογοτεχνικών βιβλίων, ώστε ο 2
ελεύθερος χρόνος τους να αποβεί δηµιουργικός. Να γράψεις το κείµενο-έκκληση που θα έδινες προς δηµοσίευση στη µαθητική εφηµερίδα, φροντίζοντας να επιτυγχάνει το κατάλληλο επικοινωνιακό αποτέλεσµα. (400-500 λέξεις). 0 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Το κείµενο αναφέρεται στη διαµόρφωση του σύγχρονου πολιτισµού υπό την κυριαρχία της «τηλεοπτικής εικόνας». Χαρακτηριστικό του είναι ο εξοβελισµός του γραπτού λόγου και η αποχή των νέων από το διάβασµα, γεγονός που γεννά ανησυχίες σχετικά µε την αγωγή τους. Αξιοσηµείωτες είναι και οι επιπτώσεις µιας νέας αντίληψης του χρόνου στη συµπεριφορά των παιδιών και στις σχολικές ή κοινωνικές τους εκδηλώσεις. Η νέα κατάσταση κινητοποιεί προβληµατισµούς για το περιεχόµενο της αγωγής, την ανάγκη µύησης των νέων στις πνευµατικές απολαύσεις και την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς τους. Τέλος, παρά την αµφισβήτηση του κύρους των µέσων µαζικής ενηµέρωσης, η εξουσία τους αποτελεί επικίνδυνη πραγµατικότητα. Β.1. Ο συγγραφέας θίγει µια σύγχρονη πραγµατικότητα που αφορά στο χώρο του βιβλίου. Παρατηρεί ότι τα νέα παιδιά έλκονται όλο και περισσότερο από τα βιβλία που έχουν πλούσια εικονογράφηση, καθώς επίσης σύντοµη και ευσύνοπτη διατύπωση. Αντίθετα, αντιµετωπίζουν αναγνωστικές δυσκολίες και έχουν αρνητική στάση απέναντι στα ογκώδη πολυσέλιδα βιβλία από τα οποία απουσιάζουν οι εικόνες. Αναµφισβήτητα, το φαινόµενο είναι απότοκο της κοινωνίας της πληροφορίας, στην οποία κυρίαρχη θέση έχει η εικόνα της οποίας η δύναµη είναι καταλυτική στο θυµικό του νέου ανθρώπου. Β.2. οµή παραγράφου: Θεµατική πρόταση: «Αξιοπρόσεκτες, επίσης, είναι διαδικασία». Σχόλια Λεπτοµέρειες: «Παρατηρείται π.χ. από το οικογενειακό τραπέζι». Πρόταση Κατακλείδα: Απουσιάζει. Τρόποι ανάπτυξης Η παράγραφος αναπτύσσεται µε την αναφορά των επιπτώσεων (αίτιο αποτέλεσµα) και τη χρησιµοποίηση συγκεκριµένων παραδειγµάτων. Β.3. εξακοντίζει: εξοβελίζει, αποξενώνουν: αποµακρύνουν, ενασχόληση: απασχόληση, επιπτώσεις: συνέπειες, ελκυστικά: θελκτικά 3
Β.4. α. «Ο γραπτός λόγος εξακοντίζεται στο περιθώριο από τη µονοκρατορία του χρώµατος και της φωτογραφίας και υποθηκεύεται η ανάγνωση». β. «Από την τηλεόραση, αντίθετα, έχει επιβληθεί µια ριζικά διαφορετική αίσθηση του χρόνου από εκείνη που µας κληροδοτήθηκε από την παράδοση» Γ. Το τρίτο µέρος της γραπτής εξέτασης στην Έκθεση Έ κφραση για τη Β Λυκείου αφορά στην παραγωγή ενός κειµένου έκκλησης στο οποίο θα επιχειρηθεί ν αποτραπούν οι µαθητές από την παρακολούθηση τηλεοπτικών εκποµπών (τύπου realities ιστοριών από τη ζωή) και να στραφούν στο να αξιοποιήσουν δηµιουργικά τον ελεύθερο χρόνο τους διαβάζοντας εξωσχολικά λογοτεχνικά βιβλία. Το κείµενο θα δοθεί για δηµοσίευση στη µαθητική εφηµερίδα, ενώ το γεγονός ότι ο συντάκτης του είναι ο διευθυντής ή η διευθύντρια του Λυκείου καθιστούν αναγκαία µια προσφώνηση, στην εισαγωγή του, όπως: Αγαπητά µου παιδιά. Στο πρώτο µέρος του κειµένου κρίνεται χρήσιµο, ώστε ν επιτευχθεί το κατάλληλο επικοινωνιακό αποτέλεσµα, ν αναφερθούν οι λόγοι για τους οποίους η παρακολούθηση τηλεοπτικής εκποµπής (τύπου realities ιστοριών από τη ζωή) ασκεί ιδιαίτερα αρνητική επίδραση. Πιο συγκεκριµένα: - Καλλιεργούν την τάση για εύκολο πλουτισµό. Πολλοί γοητεύονται µε την ιδέα της απόκτησης χρηµάτων µέσα από διαδικασίες που δεν απαιτούν επίπονη προσπάθεια και εργασιακή απασχόληση. - Προβάλλονται λανθασµένα πρότυπα. Η επιδίωξη της αναγνωρισιµότητας µετατρέπεται σε αναζήτηση της δηµοσιότητας ως µέσο για την επαγγελµατική αποκατάσταση και την επίτευξη στόχων και φιλοδοξιών. - Τα άτοµα αποµακρύνονται από υψηλούς στόχους και ιδανικά και ασχολούνται µε θέµατα ευτελούς περιεχοµένου. Επιπρόσθετα, αποπροσανατολίζονται από φλέγοντα κοινωνικά προβλήµατα. - Ο εθισµός στο µαζικό κώδικα και η παρακολούθηση προϊόντων υποκουλτούρας µετατρέπουν τους δέκτες σε παθητικά όντα, που επιλέγουν κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου τους θεάµατα που συνιστούν «ψυχοκτονία» και όχι ψυχαγωγία. - Αδρανεί κάθε προσπάθεια διεύρυνσης των πνευµατικών οριζόντων, αφού η σκέψη δεν τροφοδοτείται µε µορφωσιογόνα ερεθίσµατα, ενώ παράλληλα ο νους δέχεται µηνύµατα που όχι µόνο τον υποτιµούν αλλά προσβάλλουν γενικότερα την έννοια «ά νθρωπος». 4
- ε θα ήταν παράδοξο ν αναλογιστεί κανείς ότι ο αρνητικός χαρακτήρας των συγκεκριµένων εκποµπών διαφαίνεται, επίσης από τις επιπτώσεις που έχουν όχι µόνο στους παρακολουθούντες, αλλά και στους συµµετέχοντες σ αυτές φαινόµενα όπως, η υποκριτική και απρεπής συµπεριφορά, η κυριαρχία του ατοµικισµού, ο παραµερισµός κάθε πνεύµατος ά µιλλας, συνεργασίας και αλτρουισµού και σε ορισµένες περιπτώσεις, η διατάραξη της ψυχικής τους ισορροπίας καταδεικνύουν περίτρανα την αλήθεια των προαναφερθέντων. Για να οδηγηθούν, όµως, οι νέοι στην ανάγνωση εξωσχολικών λογοτεχνικών βιβλίων δεν έχουν παρά ν αναλογιστούν την αξία του διαβάσµατος στη συνολική διαµόρφωση της προσωπικότητας. Πιο συγκεκριµένα η ανάγνωση εξωσχολικών λογοτεχνικών βιβλίων: - Καλλιεργεί νοητικές αρετές (κρίση, µνήµη, φαντασία) και κατ επέκταση διευρύνει τους πνευµατικούς ορίζοντες. - Προσφέρει «αισθητική» αγωγή και παιδεία, εξευγενίζει το αίσθηµα «του ωραίου». - Ενισχύει την πορεία προς την αυτογνωσία αφού το άτοµο έρχεται σ επαφή µε τη ζωή ανθρώπων «τόσο όµοιων, όσο και ανόµοιων» µ αυτό. - Προσφέρει πρότυπα, µεταβιβάζει αξίες, ηθικοποιεί. - Συνιστά δηµιουργικό τρόπο πλήρωσης του ελεύθερου χρόνου. - Ευαισθητοποιεί, αφυπνίζει, ωθεί σε δράση. - Γενικά, τα καλά, εξωσχολικά λογοτεχνικά βιβλία ασκούν ρόλο παιδαγωγικό και διαπλάθουν προσωπικότητες που είναι µέτοχοι και κοινωνοί των εξελίξεων και όχι άβουλα όντα, έρµαια σε σκοπιµότητες και συµφέροντα, αλλότρια προς τις έννοιες της προόδου και του πολιτισµού. Χρειάζεται, λοιπόν, ένα ηχηρό «όχι» σε εκποµπές ευτελούς περιεχοµένου και ένα συνειδητό «ναι» στο βιβλίο. ΣΗΜΕΙΩΣΗ Το κείµενο, καλό θα ήταν να κλείνει µε µία επιφώνηση όπως: Με αµέριστο ενδιαφέρον και την υπογραφή του συντάκτη. (π.χ. ο διευθυντής του σχολείου σας). 5