Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών ΔΙΑΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗ ΡΕΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑ 2011-2013 ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Γ. ΤΖΙΟΥΦΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Παθολογική Φυσιολογία Ιατρική Σχολή
ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΕΣ ΜΕ ΑΝΟΣΟΣΥΜΠΛΕΓΜΑΤΑ ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ ΛΕΥΚΟΚΥΤΤΑΡΟΚΛΑΣΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΚΡΥΟΣΦΑΙΡΙΝΑΙΜΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΠΟΡΦΥΡΑ HENOCH-SCHÖNLEIN ΚΝΙΔΩΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ
ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ ΛΕΥΚΟΚΥΤΤΑΡΟΚΛΑΣΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Ηλικία > 16 ετών Χρήση ενοχοποιούµενου φαρµάκου Ψηλαφητή πορφύρα Κηλιδοβλατιδώδες εξάνθηµα Βιοψία δέρµατος µε παρουσία ουδετερόφιλων γύρω από αρτηριόλια ή φλεβίδια Calabrese et al. Arthritis Rheum 1990;33(8):1108
ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ ΛΕΥΚΟΚΥΤΤΑΡΟΚΛΑΣΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΑΙΤΙΟΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ Δηµιουργία ανοσοσυµπλεγµάτων (φάρµακα, ιοί) Εναπόθεση σε µικρού µεγέθους αγγεία δέρµατος Ενεργοποίηση συµπληρώµατος Φλεγµονή ενδοθηλίου-αγγειακού τοιχώµατος Εξαγγείωση ερυθρών (πορφύρα) Ιστολογική εικόνα Φλεγµονώδης διήθηση µετατριχοειδικών φλεβιδίων Λευκοκυτταροκλασία
ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ ΛΕΥΚΟΚΥΤΤΑΡΟΚΛΑΣΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ
ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ ΛΕΥΚΟΚΥΤΤΑΡΟΚΛΑΣΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ Εξάνθηµα (κάτω άκρα/γλουτοί) Ψηλαφητή πορφύρα Κηλιδοβλατιδώδες Κνιδωτικό Ερυθηµατώδεις πλάκες Πολύµορφο ερύθηµα Οζίδια Έλκη Νεκρωτικές βλάβες
ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ ΛΕΥΚΟΚΥΤΤΑΡΟΚΛΑΣΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΠΟΡΦΥΡΑΣ Ψηλαφητή (αγγειίτιδα) Μη ψηλαφητή Αυξηµένη ενδοαυλική πίεση (έµετοι, βήχας, υπεργαµµασφαιριναιµία) Βλάβη ενδοθηλίου (ρικέτσιες, στερεοειδή, σκορβούτο, Ehlers-Danlos) Εξωαγγειακά αίτια (ακτινοβολία, µηχανική κάκωση) Αιµορραγική διάθεση Εµβολικά συµβάµατα
ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ ΛΕΥΚΟΚΥΤΤΑΡΟΚΛΑΣΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ (συνέχεια) Συστηµατικές Εκδηλώσεις (<50%) Πυρετός Αρθρίτιδα Λεµφαδενοπάθεια Προσβολή οργάνων Γαστρεντερικός σωλήνας Νεφροί Πνεύµονες
ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ ΛΕΥΚΟΚΥΤΤΑΡΟΚΛΑΣΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΑΙΤΙΑ Φάρµακα Πενικιλλίνες Κεφαλοσπορίνες Σουλφοναµίδες ΜΣΑΦ Διουρητικά Λοιµώξεις HBV HCV HIV Στρεπτόκοκκος Ενδοκαρδίτιδα
ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ ΛΕΥΚΟΚΥΤΤΑΡΟΚΛΑΣΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ Κνιδωτική αγγειίτιδα Henοch-Schönlein Κρυοσφαιριναιµία Παρανεοπλασµατική αγγειίτιδα Μη Hodgkin s λεµφώµατα Τριχωτή λευχαιµία Μυελοδυσπλαστικό σύνδροµο Συµπαγείς όγκοι
ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ ΛΕΥΚΟΚΥΤΤΑΡΟΚΛΑΣΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ (συνέχεια) Αυτοάνοσα νοσήµατα Συστηµατικός Ερυθηµατώδης Λύκος Σύνδροµο Sjögren s Ρευµατοειδής Αρθρίτιδα Ιδιοπαθείς φλεγµονώδεις µυοσίτιδες Συστηµατικές αγγειίτιδες Μικροσκοπική πολυαγγειίτιδα Οζώδης πολυαρτηρίτιδα Κοκκιωµάτωση Wegener Churg-Strauss Kawasaki
ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ ΛΕΥΚΟΚΥΤΤΑΡΟΚΛΑΣΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Αποµάκρυνση ενοχοποιούµενου παράγοντα Θεραπεία υποκείµενης λοίµωξης Παρακολούθηση Κορτικοστεροειδή Ανοσοκατασταλτικά
ΚΡΥΟΣΦΑΙΡΙΝΑΙΜΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΟΡΙΣΜΟΣ Παρουσία κρυοσφαιρινών στον ορό Αγγειίτιδα µικρού µεγέθους αγγείων Ιστολογική εικόνα λευκοκυτταροκλαστικής αγγειίτιδας Χαµηλό συµπλήρωµα C4
ΚΡΥΟΣΦΑΙΡΙΝΑΙΜΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ Συνήθης ηλικία εµφάνισης: 42-52 Αναλογία ανδρών:γυναίκες=3:1 Σπάνιο νόσηµα: ~1/100.000 (επιπολασµός) 90% HCV θετικότητα
ΚΡΥΟΣΦΑΙΡΙΝΑΙΜΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΚΡΥΟΣΦΑΙΡΙΝΕΣ Ανοσοσφαιρίνες και συµπλήρωµα Συλλογή και φυγοκέντρηση (37 C) Παραµονή ορού για 7 ηµέρες (4 C) Ανοσοκαθήλωση/Ανοσοαποτύπωση
ΚΡΥΟΣΦΑΙΡΙΝΑΙΜΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΚΡΥΟΣΦΑΙΡΙΝΩΝ Τύπος Ι (5-25%): µεµονωµένη IgG ή IgM ή IgΑ Πολλαπλό µυέλωµα Μακροσφαιριναιµία Waldeström Τύπος ΙΙ (40-60%):µονοκλωνική IgM µε ιδιότητες ρευµατοειδούς παράγοντα και πολυκλωνικές IgG Ιογενείς λοιµώξεις (HCV, HIV, HBV) Σύνροµο Sjögren s Λέµφωµα Τύπος ΙΙΙ (40-50%): πολυκλωνική IgM µε ιδιότητες ρευµατοειδούς παράγοντα και πολυκλωνικές IgG Αυτοάνοσα νοσήµατα Λοιµώξεις
ΚΡΥΟΣΦΑΙΡΙΝΑΙΜΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ Επίµονη ιογενής λοίµωξη Χρόνιος αντιγονικός ερεθισµός Δηµιουργία φλεγµονώδους µικρο-περιβάλλοντος Διάσπαση περιφερικής ανοσολογικής ανοχής Παραγωγή αυτό-αντισωµάτων/ανοσοσυµπλεγµάτων
ΚΡΥΟΣΦΑΙΡΙΝΑΙΜΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ Δερµατικές εκδηλώσεις Ψηλαφητή µη κνησµώδης πορφύρα (~100%) Έλκη κάτω άκρων (10-25%) Νεκρώσεις Raynaud s (25%) Ακροκυάνωση Μυοσκελετικές εκδηλώσεις Αρθραλγίες (70%) (ΕΜΦ, ΜΚΦ, ΠΧΚ, γόνατα, ΠΔΚ) Μυαλγίες
ΚΡΥΟΣΦΑΙΡΙΝΑΙΜΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ (συνέχεια) Περιφερική νευροπάθεια Αισθητικού τύπου (70-80%) Κινητικού τύπου (5%) Νεφρική προσβολή (~30%) Νεφριτιδικό, νεφρωσικό, επιδείνωση νεφρικής λειτουργίας Μεµβρανοϋπερπλαστική σπειραµατονεφρίτιδα µε IgM εναποθέσεις Πνευµονική προσβολή ΧΑΠ Διάµεση πνευµονοπάθεια (ΚΟΠ) Διάφορες Σύνδροµο υπεργλοιότητας ΔΕΣ ΓΕΣ
ΚΡΥΟΣΦΑΙΡΙΝΑΙΜΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ Υποκείµενες ιογενείς λοιµώξεις (HCV, HIV, HBV) Πρωτοπαθές σύνδροµο Sjögren s Λέµφωµα Αγγειίτιδα µικρού µεγέθους αγγείων Δερµατική αγγειίτιδα εξ υπερευαισθησίας Συστηµατικές αγγειίτιδες Οζώδης πολυαρτηρίτιδα
ΚΡΥΟΣΦΑΙΡΙΝΑΙΜΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Ήπια νόσος ΜΣΑΦ Χαµηλές δόσεις κορτικοστεροειδών Μέτρια-σοβαρή νόσος Υψηλές δόσεις κορτικοστεροειδών Ανοσοκατασταλτικά (κυκλοφωσφαµίδη) Εξάλειψη Β λεµφοκυττάρων (rituximab) Πλασµαφαίρεση
ΠΟΡΦΥΡΑ HENOCH SCHÖNLEIN ΚΡΙΤΗΡΙΑ HENOCH SHÖNLEIN Ψηλαφητή πορφύρα Κοιλιακό άλγος Αιµορραγία πεπτικού Αιµατουρία Ηλικία έναρξης < 20 ετών Απουσία έναρξης νέου φαρµάκου ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΛΕΥΚΟ/ΚΗΣ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑΣ Ψηλαφητή πορφύρα Κηλιδοβλατιδώδες εξάνθηµα Ηλικία έναρξης < 16 ετών Χρήση ύποπτου φαρµάκου Βιοψία λευκο/κης αγγειίτιδας Calabrese et al. Arthritis Rheum 1990;33(8):1108 Michel et al. J Rheumatol 1992;19(5):721
ΠΟΡΦΥΡΑ HENOCH SCHÖNLEIN ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ Συνήθης ηλικία εµφάνισης : 3-15 έτη Ετήσια επίπτωση: 20-70 περιπτώσεις/100,000 παιδιά Άνδρες:γυναίκες = 1.8-1.2:1 Συνήθως όχι τους καλοκαιρινούς µήνες ~50% προηγείται λοίµωξη ως εκλυτικός παράγων
ΠΟΡΦΥΡΑ HENOCH SCHÖNLEIN ΑΙΤΙΟΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ Προηγηθείσα λοίµωξη Αντιγονο-εξαρτώµενη παραγωγή αυτο-αντισωµάτων IgA Δηµιουργία ανοσοσυµπλεγµάτων Ήπια ενεργοποίηση κλασσικής οδού συµπληρώµατος Εντονότερη ενεργοποίηση εναλλακτικής οδού και οδού λεκτίνης
ΠΟΡΦΥΡΑ HENOCH SCHÖNLEIN Κλινικές Εκδηλώσεις % στην έναρξη % στη διάρκεια νόσου Πορφύρα 50 100 Υποδόριο οίδηµα 10-20 20-50 Αρθρίτιδα 25 60-85 ΓΕΣ 30 85 Νεφρός? 10-50 Ουρογεννητικό? 2-35 Πνεύµονες (T L C0)? 95 Πνευµονική αιµορραγία? Σπάνια ΚΝΣ? Σπάνια
ΠΟΡΦΥΡΑ HENOCH SCHÖNLEIN ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ Ψηλαφητή πορφύρα Αρθραλγίες/αρθρίτιδα (γόνατα, ΠΔΚ) Διαταραχές πεπτικού Κοιλιακό άλγος Αιµορραγία Εγκολεασµός (λεπτό) (<2%) Οισοφαγίτιδα Διάτρηση Νέκρωση
ΠΟΡΦΥΡΑ HENOCH SCHÖNLEIN ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ (συνέχεια) Νεφροί (εντός 3µήνου από εξάνθηµα) Μικροσκοπική αιµατουρία Μακροσκοπική αιµατουρία Αιµατουρία και πρωτεїνουρία Ταχέως εξελισσόµενη σπειραµατονεφρίτιδα Νεφρωσικό (<2%) Μεµονωµένη πρωτεїνουρία (<2%) Άριστη πρόγνωση (~1% ΧΝΑ)
ΠΟΡΦΥΡΑ HENOCH SCHÖNLEIN ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ (συνέχεια) Ουρογεννητικό Οξύ οίδηµα οσχέου ΚΝΣ Κεφαλαλγία Ήπιες διαταραχές επιπέδου συνείδησης Ενδοεγκεφαλική αµορραγία Εστιακή νευρολογική σηµειολογία Αναπνευστικό σύστηµα Διαταραχές διάχυσης Πνευµονική αιµορραγία
ΠΟΡΦΥΡΑ HENOCH SCHÖNLEIN ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ Νεφροί Υπερπλασία µεσαγγείου Εναπόθεση IgA, IgG, C3, ινικής Δέρµα Λευκοκυτταροκλαστική αγγειίτιδα Εναπόθεση IgA στο τοίχωµα
ΠΟΡΦΥΡΑ HENOCH SCHÖNLEIN ΠΟΡΦΥΡΑ HENOCH SCHÖNLEIN Εναπόθεση IgA στο νεφρό Εξάνθηµα Αρθραλγίες Αύξηση IgA στον ορό IgA Νεφροπάθεια Εναπόθεση IgA στο νεφρό Εξάνθηµα (30%) Αρθραλγίες (30%) Αύξηση IgA στον ορό Παιδιά Συστηµατική νόσος Καλή πρόγνωση νεφρού Νεαρή ενήλικες Εντοπισµένη νόσος Ποικίλλουσα πρόγνωση νεφρού
ΠΟΡΦΥΡΑ HENOCH SCHÖNLEIN ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ Οξύ αιµορραγικό οίδηµα της βρεφικής ηλικίας Αγγειίτιδες µικρού µεγέθους αγγείων Δερµατική αγγειίτιδα εξ υπερευαισθησίας ΣΕΛ Νεανική ρευµατοειδής αρθρίτιδα Ιοί (HBV, HCV) Αγγειίτιδες µεσαίου µεγέθους αγγείων Wegener Churg-Strauss Μικροσκοπική πολυαγγειίτiδα Kawasaki
ΠΟΡΦΥΡΑ HENOCH SCHÖNLEIN ΘΕΡΑΠΕΙΑ Παρακολούθηση Μικρές δόσεις πρεδνιζόνης (εξάνθηµα, αρθραλγίες) Υψηλότερες δόσεις πρεδνιζόνης (ΓΕΣ) Ώσεις ή υψηλές δόσεις κορτικοστεροειδών ± κυκλοφωσφαµίδη ή αζαθειοπρίνη Νεφρωσικό σύνδροµο Επιδείνωση νεφρικής λειτπυργίας Μηνοειδείς σχηµατισµοί > 50% σπειραµάτων Niaudet et al. Adv Nephrol 1993;2:121-140
ΚΝΙΔΩΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΟΡΙΣΜΟΣ Κνιδωτικοί ποµφοί Στοιχεία λευκοκυτταροκλαστικής αγγειίτιδας στο δέρµα Ευρύ κλινικό φάσµα: δέρµα έως συστηµατικές εκδηλώσεις Υποσυµπληρωµατιναιµική κνιδωτική αγγειίτιδα Νορµοσυµπληρωµατιναιµική κνιδωτική αγγειίτιδα Σύνδροµο υποσυµπληρωµατιναιµικής κνιδωτικής αγγειίτιδας
ΚΝΙΔΩΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ Εκλυτικοί παράγοντες (φάρµακα, λοιµώξεις, νεοπλασίες) Διάσπαση ανοσολογικής ανοχής Δηµιουργία αυτό-αντισωµάτων (αντι-c1q) Παορουσία ανοσοσυµπλεγµάτων στο αίµα Εναπόθεση στο τοίχωµα των αγγείων Ενεργοποίηση συµπληρώµατος
ΚΝΙΔΩΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ Δερµατικές εκδηλώσεις Κνιδωτικοί ποµφοί Επώδυνοι > 24h Καφεοειδής ή ερυθρή κεντρική περιοχή Υπερµελάγχρωση στην αποδροµή Αγγειοοίδηµα Πολύµορφο ερύθηµα Φυσαλίδες Livedo reticularis Raynaud s
ΚΝΙΔΩΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ Περιαγγειακή φλεγµονώδης διήθηση Λευκοκυτταροκλασία Οίδηµα ενδοθηλίου Εναπόθεση ινικής πέριξ και εντός των αγγείων Εναπόθεση ανοσοσυµπλεγµάτων στο δερµο-επιδερµικό όριο
ΚΝΙΔΩΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ (συνέχεια) Αρθραλγίες/αρθρίτιδα (50%) Νεφροί Υπερπλαστική ΣΝ Εστιακή νεκρωτική ΣΝ Μεµβρανοϋπερπλαστική Ταχέως εξελισσόµενη Διάµεση νεφρίτιδα Πνεύµονες ΧΑΠ (εµφύσηµα) (20%) Άσθµα (20%) Πλευρίτιδα
ΚΝΙΔΩΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ (συνέχεια) Γαστρεντερικό σύστηµα Κοιλιακό άλγος Ηπατοσπληνοµεγαλία Οφθαλµοί Επισκληρίτιδα Ραγοειδίτιδα Καρδιαγγειακό Περικαρδίτιδα Νευρικό σύστηµα Ψευδο-όγκος Πάρεση εγκεφαλικών συζυγιών Εγκάρσια µυελίτιδα Περιφερική νευροπάθεια
ΚΝΙΔΩΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ Χρόνια κνίδωση Ουδετεροφιλική κνιδωτική δερµάτωση Πολύµορφο ερύθηµα ΣΕΛ Σύνδροµο Sjögren s Φάρµακα Λοιµώξεις HBV HCV EBV Lyme Ορονοσία
ΚΝΙΔΩΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ Κληρονοµικές καταστάσεις Ελλείψεις συστατικών συµπληρώµατος Κληρονοµικό αγγειοίδηµα Νεοπλασίες Μη Hodgkin λέµφωµατα IgA µυέλοµα Μυελοδυσπλαστικό σύνδροµο Αδενοκαρκίνωµα παχέος Τεράτωµα όρχεος ΟΜΛ AHA syndrome Schnitzler s symdrome Muckle-Wells Cogan
ΘΕΡΑΠΕΙΑ Δερµατική νόσος Αντιισταµινικά Κορτικοστερεοειδή Δαψόνη Υδροξυχλωροκίνη Συστηµατική νόσος Κορτικοστερεοειδή Αζαθειοπρίνη ΜΤΧ MMF Κυκλοφωσφαµίδη ΚΝΙΔΩΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ