Συναισθηματικές Διαταραχές Μαρία Σκώκου Απαρτιωμένη Διδασκαλία
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Διαταραχή του συναισθήματος ως κυρίαρχη ψυχοπαθολογική εκδήλωση
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ιστορικά στοιχεία Ομήρου Ιλιάδα: Αίας Ιπποκράτης, Γαληνός: Μελαγχολία, υπερπαραγωγή μέλαινας χολής Αρεταίος ο Καππαδόκης Παράκελσος Βεσάλιος E. Kraepelin:πρώιμη άνοια (σχιζοφρένεια)/μανιοκατάθλιψη
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μείζονες καταθλιπτικές διαταραχές (μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο, διαλείπουσα μονοπολική κατάθλιψη) Διπολικές διαταραχές (τύπου Ι και ΙΙ, με ταχεία εναλλαγή φάσεων, κυκλοθυμική διαταραχή) Δυσθυμική διαταραχή Άλλες καταθλιπτικές διαταραχές
ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ Μανιακό επεισόδιο Μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο
ΜΑΝΙΑΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ
ΜΑΝΙΑΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΔΙΑΘΕΣΗ Ευφορική, «ανεβασμένη»: ευτυχία, ιλαρότητα, ενθουσιασμός, αισιοδοξία, αίσθημα ασφάλειας Η ευφορική διάθεση διαχέεται στο περιβάλλον Δυσφορική Ευερέθιστη
ΜΑΝΙΑΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΣΚΕΨΗ Ροή Πίεση ιδεών, ιδεόρροια Ιδεοφυγή Περιεχόμενο Ιδέες μεγαλείου (ταυτότητας ή/και ικανοτήτων) Διογκωμένη αυτοεκτίμηση Παραληρητικές ιδέες σύμφωνες ή ασύμφωνες με τη διάθεση
ΜΑΝΙΑΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Κρίση Επηρεασμένη από τις υπερτιμημένες ιδέες, τη διογκωμένη αυτοεκτίμηση ή το παραλήρημα. Σοβαρά σφάλματα που προκύπτουν από ριψοκίνδυνη συμπεριφορά με σοβαρές συνέπειες.
ΜΑΝΙΑΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Αντίληψη Ακουστικές ψευδαισθήσεις Άλλου τύπου ψευδαισθήσεις (οπτικές, απτικές, κιναισθητικές, οσφρητικές)
ΜΑΝΙΑΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Ύπνος Μειωμένη ανάγκη για ύπνο Συχνά αποτελεί πρώιμο σύμπτωμα Όρεξη Συχνά αυξημένη Σεξουαλική διάθεση Αυξημένη Συχνά παρατηρείται πολυμικτική συμπεριφορά
ΜΑΝΙΑΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Ομιλία Πίεση λόγου, λογόρροια Αυξημένη ένταση Περίσπαση προσοχής Συμπεριφορά Αύξηση στοχοκατευθυνόμενης δραστηριότητας Περιπαικτική διάθεση Άρση αναστολών Προκλητικό ντύσιμο
ΜΑΝΙΑΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Διαγνωστικά Κριτήρια Υπερθυμική ή ευερέθιστη διάθεση και: Υπερβολική δραστηριότητα ή ψυχοκινητική ανησυχία Μειωμένη ανάγκη για ύπνο Διογκωμένη αυτοεκτίμηση Διάσπαση προσοχής ή συνεχής αλλαγή σχεδίων 3 ή 4 Λογόρροια Πίεση ιδεών ή ιδεοφυγή Απερίσκεπτη συμπεριφορά χωρίς την αίσθηση των συνεπειών της Απώλεια κοινωνικών αναστολών Υπέρμετρη σεξουαλικότητα 1 σύμπτωμα στο DSM
ΜΑΝΙΑΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Διαγνωστικά κριτήρια Έκπτωση στην επαγγελματική ή κοινωνική λειτουργικότητα Ανάγκη νοσηλείας Παρουσία ψυχωτικών στοιχείων
ΜΑΝΙΑΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Διαγνωστικά κριτήρια Η κλινική εικόνα δεν οφείλεται στην άμεση δράση μιας ουσίας ή φαρμάκου ούτε σε γενική σωματική νόσο.
ΜΑΝΙΑΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Πορεία Οξεία έναρξη Πρόδρομη περίοδος: 2-15 ημέρες Συνήθης διάρκεια: 2-6 μήνες Πλήρης αποδρομή σε λίγες εβδομάδες, με κατάλληλη θεραπεία, και επαναφορά στη νορμοθυμία, ή σπανιότερα, κατευθείαν εμφάνιση μείζονος καταθλιπτικού επεισοδίου
ΜΑΝΙΑΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Τύποι Μανιακό επεισόδιο (ήπιο, μέτριας βαρύτητας, βαρύ) χωρίς ψυχωτικά στοιχεία Μανιακό επεισόδιο (βαρύ) με ψυχωτικά στοιχεία συμβατά με τη διάθεση ασύμβατα με τη διάθεση Μικτό επεισόδιο Υπομανιακό επεισόδιο
ΜΕΙΖΟΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ
ΜΕΙΖΟΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Διάθεση Καταθλιπτική: δυστυχισμένη, απελπισμένη, απαισιόδοξη, αίσθημα αβοηθησίας και ανημπόριας Ανηδονία Άγχος και ανησυχία Ημερήσια διακύμανση (χειρότερα το πρωί)
ΜΕΙΖΟΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Σκέψη Ροή Επιβράδυνση λιμνασμός ιδεών Δυσκολία συγκέντρωσης αναποφασιστικότητα, αναβλητικότητα
Σκέψη ΜΕΙΖΟΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Περιεχόμενο Ιδέες ενοχής, αυτομομφής, αυτοϋποτίμησης, αναξιότητας Χαμηλή αυτοεκτίμηση Υπέρμετρη ανησυχία Ευχές θανάτου Αυτοκτονικός ιδεασμός/απόπειρα (10%-15% αυτοκτονούν) Ετεροκαταστροφικός ιδεασμός/συμπεριφορά Παραληρητικές ιδέες Σύμφωνες με τη διάθεση (ενοχής, αυτομομφής, αναφοράς, υποχονδριακές, «νιχιλιστικό παραλήρημα» σύνδρομο Cottard) Ασύμφωνες με τη διάθεση
ΜΕΙΖΟΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Αντίληψη Ακουστικές ψευδαισθήσεις Άλλου τύπου ψευδαισθήσεις Σύμφωνες ή ασύμφωνες με τη διάθεση
ΜΕΙΖΟΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Ύπνος Αϋπνία Αφυπνίσεις, πρώιμη αφύπνιση Υπερυπνία Όρεξη Ανορεξία Υπερφαγία
ΜΕΙΖΟΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Άλλα συμπτώματα Ευσυγκινησία Κλινοφιλία Υποβουλησία, αβουλησία Μειωμένη κινητικότητα εμβροντησία Ψυχοκινητική ανησυχία Αίσθημα μειωμένης ενέργειας Κοινωνική απόσυρση Έκπτωση λειτουργικότητας Σωματικά συμπτώματα: δυσκοιλιότητα, γαστρική δυσφορία, βάρος ή πόνος στο στήθος Παραμέληση προσωπικής υγιεινής
ΜΕΙΖΟΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Διάγνωση Απαιτείται να υπάρχει για το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, σχεδόν καθημερινά, επί τουλάχιστον 15 ημέρες συνεχώς, ένα ή και τα δύο από τα εξής: Καταθλιπτική διάθεση Ανηδονία
ΜΕΙΖΟΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Διάγνωση Επίσης απαιτούνται ορισμένα από τα παρακάτω: 1)Μειωμένη ενεργητικότητα ή αίσθημα κόπωσης 2)Μειωμένη αυτοεκτίμηση 3)Αίσθημα ενοχής 4)Σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονικός ιδεασμός ή απόπειρα αυτοκαταστροφής 5)Δυσκολία συγκέντρωσης ή λήψης αποφάσεων 6)Ψυχοκινητική επιβράδυνση ή ανησυχία 7)Διαταραχή του ύπνου 8)Διαταραχή της όρεξης ή/και σημαντική μεταβολή του βάρους του σώματος
ΜΕΙΖΟΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Η κλινική εικόνα δεν είναι άμεσο αποτέλεσμα της δράσης κάποιας ουσίας ή φαρμάκου ή κάποιας σωματικής νόσου.
ΜΕΙΖΟΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Πορεία Πρόδρομη περίοδος: λίγες ημέρες έως 3-4 εβδομάδες Διάρκεια: 4-12 μήνες Υπολειμματικά συμπτώματα: μπορεί να παραμένουν αρκετούς μήνες ή ακόμη και έτη Υπό θεραπεία: βελτίωση δε 2-3 εβδομάδες, αποδρομή σε 6-8 εβδομάδες Μοναδικό επεισόδιο στο 1/3 των ασθενών.
ΜΕΙΖΟΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Τύποι Χωρίς ψυχωτικά στοιχεία Με ψυχωτικά στοιχεία (βαρύτερο, μεγαλύτερος αυτοκτονικός κίνδυνος) σύμφωνα με τη διάθεση ασύμφωνα με τη διάθεση
Τύποι ΜΕΙΖΟΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Με μελαγχολικά στοιχεία: α) ανηδονία β) πρωινή δυσθυμία γ) πρώιμη αφύπνιση δ) έντονη ψυχοκινητική επιβράδυνση ή διέγερση ε) εκσεσημασμένη ανορεξία ή/και απώλεια βάρους στ) υπέρμετρη ή απρόσφορη ενοχή ζ) απώλεια της libido η) συναίσθημα περιγραφόμενο ως διαφορετικής ποιότητας από τη συνήθη θλίψη Θεωρείται ότι σχετίζεται πιο ισχυρά με βιολογικούς συντελεστές και έχει πιο καλή ανταπόκριση στις βιολογικές θεραπείες.
ΜΕΙΖΟΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Τύποι Με άτυπα στοιχεία: Αύξηση της όρεξης Υπερυπνία Χρόνιο μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο: Πληρούνται τα κριτήρια του μείζονος καταθλιπτικού επεισοδίου συνεχώς επί τουλάχιστον δύο χρόνια.
Άλλες καταθλιπτικές διαταραχές Δυσθυμία Προεμμηνορυσιακή Δυσφορική Διαταραχή Ελάσσων κατάθλιψη Διαταραχή με υποτροπιάζοντα βραχέα καταθλιπτικά επεισόδια Διαταραχή προσαρμογής με κατάθλιψη Κατάθλιψη που επικάθεται σε σχιζοφρένεια ή άλλη ψυχωτική διαταραχή
ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ Διπολική διαταραχή Μείζων Καταθλιπτική Διαταραχή Δυσθυμία
Διπολική Διαταραχή (ΔΔ) Ορισμός και Διάγνωση Υποτροπιάζοντα επεισόδια συναισθηματικής διαταραχής DSM-IV-TR, DSM-5: Αρκεί ένα μανιακό επεισόδιο ICD-10: Απαιτούνται δύο επεισόδια, εκ των οποίων το ένα τουλάχιστον μανιακό. Η παρουσία ή μη καταθλιπτικών επεισοδίων δεν τροποποιεί σημαντικά τα βασικά χαρακτηριστικά της νόσου.
Διπολική Διαταραχή (ΔΔ) Κλινική εικόνα, πορεία Πολλά επαναλαμβανόμενα επεισόδια, μανιακά και καταθλιπτικά Έναρξη: Συνήθως στο τέλος της 2 ης δεκαετίας, όμως μπορεί να συμβεί οποτεδήποτε από την αρχή της εφηβείας έως και την τρίτη ηλικία (σπάνια: στην παιδική ηλικία)
Διπολική Διαταραχή (ΔΔ) Κλινική εικόνα, πορεία Πρώτο επεισόδιο: καταθλιπτικό στα 2/3 έως 3/4 των περιπτώσεων Προϊόντος του χρόνου οι περίοδοι νορμοθυμίας βραχύνονται Σταθεροποίηση περιόδων νορμοθυμίας διάρκειας 6-10 μηνών και συναισθηματικών επεισοδίων διάρκειας 2-6 μηνών, συνήθως, λίγα χρόνια μετά την έναρξη. Ταχεία εναλλαγή φάσεων: 4 επεισόδια κατ έτος (σε 15% των ασθενών)
Διπολική Διαταραχή (ΔΔ) Πρόγνωση Επαγγελματική κοινωνική και οικογενειακή έκπτωση στο 1/3 των ασθενών. Κάποιοι ασθενείς μπορεί να εμφανίζουν γνωστική έκπτωση. Με την κατάλληλη θεραπεία, η πλειονότητα των ασθενών μπορούν να έχουν φυσιολογική ζωή.
Διπολική Διαταραχή (ΔΔ) Τύποι Διπολική Διαταραχή Ι (ΔΔΙ) Μανιακά± Μείζονα καταθλιπτικά επεισόδια Διπολική Διαταραχή ΙΙ (ΔΔΙΙ) Υπομανιακά + Μείζονα καταθλιπτικά επεισόδια Διπολική Διαταραχή ΙΙΙ (;) Μείζονα καταθλιπτικά + μανιακά επεισόδια επαγόμενα από αντικαταθλιπτική αγωγή Κυκλοθυμία Υπομανιακά + «μίνι» καταθλιπτικά επεισόδια. Απαιτούνται πολλά επεισόδια για περίοδο τουλάχιστον δύο ετών.
Διπολική Διαταραχή (ΔΔ) Επιδημιολογία Επιπολασμός ζωής ΔΔΙ: 0,3%-1,5% (1%), άνδρες/γυναίκες=1/1 ΔΔΙΙ: 0,4%-5%, γυναίκες>άνδρες Οι γυναίκες επίσης υπεραντιπροσωπεύονται στη ΔΔ με ταχεία εναλλαγή φάσεων, με μικτά μανιακά, με άτυπα ή εποχιακά καταθλιπτικά επεισόδια.
Διπολική Διαταραχή (ΔΔ) Διαφορική Διάγνωση 1 ο ψυχωτικό επεισόδιο Μανία Σχιζοφρένεια Έναρξη Οξεία Μακρά πρόδρομη περίοδος Συναίσθημα Ψευδαιθήσεις Αλλόκοτο παραλήρημα Διάρκεια ψυχωτικών Υπερθυμικό, διαχεόμενο - + Μικρότερη της διαταραχής της διάθεσης Περισφιγμένο ή αμβλύ Συνεχής σχολιασμός στο 3 ο πρόσωπο Μακρότερη Αποδρομή Συχνά πλήρης Έκπτωση λειτουργικότητας
ΔΙΠΟΛΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ Διαφορική διάγνωση Σχιζοσυναισθηματική διαταραχή Κυκλοθυμία Μεθοριακή διαταραχή προσωπικότητας Σωματικές νόσοι (Νευροσύφιλη, όγκοι, εγκεφαλίτιδα, πολλαπλή σκλήρυνση) Τοξίκωση από ουσίες (αλκοόλ, ψυχοδιεγερτικά) Φάρμακα (αμφεταμίνες, κορτικοειδή)
ΜΕΙΖΩΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ Ορισμός και διάγνωση Τουλάχιστον ένα μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο, χωρίς να έχει υπάρξει ποτέ μανιακό ή μικτό επεισόδιο Μείζων καταθλιπτική διαταραχή, μοναδικό επεισόδιο Μείζων καταθλιπτική διαταραχή, υποτροπιάζουσα
ΜΕΙΖΩΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ Κλινική εικόνα, πορεία Μέση ηλικία εμφάνισης: 40 έτη 50% των ασθενών νοσούν μετά την ηλικία των 50 ετών Τυπική διάρκεια νορμοθυμίας: 2-3 έτη Προϊόντος του χρόνου, η διάρκεια των επεισοδίων αυξάνεται και οι περίοδοι της νορμοθυμίας βραχύνονται, ενώ συχνά παραμένουν υπολλειμματικά συμπτώματα
ΜΕΙΖΩΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ Πρόγνωση Πιθανότητα υποτροπής μοναδικού επεισοδίου: 30%-75% Οι περισσότεροι ασθενείς με δύο επεισόδια θα υποτροπιάσουν Περίπου οι μισοί θα εμφανίσουν υπολλειμματικά συμπτώματα 40% θα εμφανίσουν χρονιότητα 5%-10% θα εμφανίσουν μανιακό επεισόδιο.
ΜΕΙΖΩΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ Παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση μανιακού επεισοδίου (έως και 10 έτη μετά): Μικρή ηλικία έναρξης Επιλόχεια έναρξη Οικογενειακό ιστορικό ΔΔ Μεγάλη ψυχοκινητική επιβράδυνση Ψυχωτικά συμπτώματα Υπομανία με την αντικαταθλιπτική αγωγή
ΜΕΙΖΩΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ Τύποι Εποχιακή (φθινόπωρο, χειμώνας) Επιλόχεια (μέσα στον πρώτο μήνα από τον τοκετό) Χρόνια κατάθλιψη
ΜΕΙΖΩΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ Επιδημιολογία Επιπολασμός ζωής ενός επεισοδίου: Άνδρες: 5%-12% Γυναίκες: 10%-25% Πιθανός ο ρόλος ορμονικών παραγόντων Επιπολασμός ζωής υποτροπιάζουσας κατάθλιψης: 2%-8% στους άνδρες, διπλάσιο ποσοστό στις γυναίκες
ΜΕΙΖΩΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ Επιπολασμός μείζονος κατάθλιψης σε ασθενείς με σωματικές νόσους Εξωτερικοί ασθενείς: 5%-10% Νοσηλευόμενοι: 8%-15% Καρκινοπαθείς: έως και 50% Κεντρα πρωτοβάθμιας περίθαλψης υγείας: 6,4% Μεγαλύτερος αριθμός και διάρκεια σωματικών συμπτωμάτων, αυξημένη χρήση υπηρεσιών υγείας, μεγαλύτερη λειτουργική έκπτωση, χειρότερη πρόγνωση
ΜΕΙΖΩΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ Μεγαλύτερη συχνότητα νόσου: Διαζευγμένοι Χήροι Άγαμοι Χαμηλότερο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο Αύξηση της επίπτωσης στους νέους (αλκοόλ, ουσίες)
ΜΕΙΖΩΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ Διαφορική Διάγνωση Άλλες καταθλιπτικές διαταραχές Πένθος Διαταραχές προσωπικότητας Σχιζοφρένεια Ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμάκων Σωματικές νόσοι
ΜΕΙΖΩΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ Σημεία ενδεικτικά μείζονος κατάθλιψης μετά από απώλεια: Εκσεσημασμένη λειτουργική έκπτωση Έντονη ψυχοκινητική επιβράδυνση Υπερβολική ενοχή Νοσηρή ενασχόληση με τα γεγονότα που οδήγησαν στην απώλεια Συνεχείς ευχές θανάτου ή αυτοκτονικός ιδεασμός Ψυχωτικά συμπτώματα Διάρκεια πένθους μεγαλύτερη από την αναμενόμενη
ΜΕΙΖΩΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ Φάρμακα και ουσίες των οποίων η χρήση μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη Ρεζερπίνη β- αναστολείς (προπρανολόλη) Κορτικοστεροειδή Αντιπαρκινσονικά Κλονιδίνη Βενζοδιαζεπίνες Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη (ιβουπροφαίνη, ινδομεθακίνη) Διγοξίνη Αμπικιλλίνη Τετρακυκλίνες Κάνναβη Κοκαΐνη
ΜΕΙΖΩΝ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ Σωματικές νόσοι Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος ρευματοειδής αρθρίτιδα Πολλαπλή σκλήρυνση Καρκίνος ΣΔ Ενδοκρινοπάθειες Σύφιλη του ΚΝΣ Όγκοι του ΚΝΣ Αγγειακές εγκεφαλικές βλάβες Ιογενείς εγκεφαλίτιδες HIV Καρκίνος του παγκρέατος
ΔΥΣΘΥΜΙΑ Ορισμός και Διάγνωση Κατάσταση κατά την οποία υπάρχει καταθλιπτικό συναίσθημα μικρότερης έντασης από αυτό που απαιτείται για τη διάγνωση του μείζονος καταθλιπτικού επεισοδίου, σχεδόν κάθε μέρα, για περίοδο τουλάχιστον δύο ετών
ΔΥΣΘΥΜΙΑ Κλινικά χαρακτηριστικά Έλλειψη αυτοπεποίθησης Ασταθείς ενοχές Έλλειψη ενδιαφέροντος Αδράνεια Απόσυρση από δραστηριότητες Κοινωνική απομόνωση Ευερεθιστότητα Διαταραχή στην όρεξη και στον ύπνο Ευσυγκινησία Δυσκολία συγκέντρωσης Αναποφασιστικότητα
ΔΥΣΘΥΜΙΑ Κλινική εικόνα, πορεία Μακρά πορεία Διπλή κατάθλιψη: επικαθήμενο μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο (20% των πασχόντων) Εξέλιξη σε ΔΔ (συνήθως τύπου ΙΙ, 20% των πασχόντων)
ΔΥΣΘΥΜΙΑ Επιδημιολογία Επιπολασμός: 5-6% του γενικού πληθυσμού Χωρίς διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα Συχνή συνύπαρξη με άλλες νόσους (αγχώδεις διαταραχές, χρήση ουσιών) και με διαταραχές προσωπικότητας (κυρίως μεθοριακή)
ΔΥΣΘΥΜΙΑ Διαφορική Διάγνωση Ελάσσων καταθλιπτική διαταραχή Διαταραχή με υποτροπιάζοντα βραχέα καταθλιπτικά επεισόδια Διαταραχές προσωπικότητας Αγχώδεις διαταραχές Σωματικές νόσοι Φάρμακα και ουσίες
ΑΙΤΙΟΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ Γενετικοί παράγοντες Επίδραση του περιβάλλοντος Ψυχολογικές θεωρίες Νευρομεταβιβαστικές θεωρίες, νευροενδοκρινολογία, νευροανατομία
Γενετικοί παράγοντες Κλινικές γενετικές μελέτες Μελέτες οικογενειών Νόσος ασθενούς Σχετικός κίνδυνος νόσου στους συγγενείς Για ΔΔΙ ΔΔΙ 8-18 2-10 Για μείζονα κατάθλιψη Μείζων κατάθλιψη 1,5-2,5 2-3
Γενετικοί παράγοντες Μελέτες διδύμων και υιοθεσίας Κληρονομησιμότητα της νόσου: ΔΔΙ: 0,6-0,7 Μείζων καταθλιπτική διαταραχή: 0,3-0,4
Γενετικοί παράγοντες Μοριακές γενετικές μελέτες Η κληρονομησιμότητα προκύπτει ως συνισταμένη της επίδρασης ευοδωτικών και προστατευτικών για τη νόσηση γονιδίων Χρωμοσώματα 4, 5, 10, 11, 12, 13, 18, 21, Χ (μελέτες σύνδεσης) Αλληλεπίδραση γονιδίων με το περιβάλλον (π.χ. αλληλόμορφο γονιδίου του μεταφορέα της σεροτονίνης)
Επίδραση του περιβάλλοντος Στρεσσογόνα γεγονότα (απώλειες) Ανεργία Διαζύγιο Πένθος Κακή οικονομική κατάσταση Φαινόμενο αναδαύλισης (Kindling)- πιθανή ύπαρξη «νευρωνικών μνημών»
Επίδραση του περιβάλλοντος Γεγονότα σε μικρή ηλικία Απώλεια γονέα πριν την ηλικία των 12 ετών Κακοποίηση (σωματική ή/και σεξουαλική) Άλλοι παράγοντες Σωματικές νόσοι Φάρμακα, ουσίες
Ψυχολογικές θεωρίες Ψυχαναλυτική θεώρηση Κατάθλιψη: Στροφή προς τον εαυτό συναισθημάτων επιθετικότητας προς ένα ενδοβεβλημένο, αμφιθυμικά επενδεδυμένο, απωλεσθέν αντικείμενο αγάπης Μανία: ψυχολογική άμυνα εναντίον της κατάθλιψης Γνωσιακή θεωρία Κατάθλιψη: το αποτέλεσμα παθολογικών γνωσιών που αφορούν τον εαυτό(αναξιότητα), τον κόσμο (εχθρικός) και το μέλλον (χωρίς ελπίδα)
Ψυχολογικές θεωρίες Διαπροσωπική θεωρία Κατάθλιψη/μανία: το αποτέλεσμα διαπροσωπικών προβλημάτων Συστημική θεωρία Κατάθλιψη/μανία: αποτέλεσμα αντίδρασης σε επικείμενες αλλαγές του συστήματος
Νευρομεταβιβαστικές θεωρίες Υπόθεση μονοαμινικής ανεπάρκειας Ελλάττωση μονοαμινεργικής μεταβίβασης Υπόθεση ρύθμισης των υποδοχέων Καθυστέρηση της δράσης των αντικαταθλιπτικών κατά 2-3 εβδομάδες Η κατάθλιψη προκαλείται από την παθολογική «προς τα άνω» (up- regulation)ρύθμιση των μετασυναπτικών β-αδρενεργικών και σεροτονινεργικών τύπου 2 υποδοχέων. «προς τα κάτω» (down- regulation)ρύθμιση των υποδοχέων με την αντικαταθλιπτική αγωγή.
Νευρομεταβιβαστικές θεωρίες Υπόθεση της νευροπλαστικότητας Η κατάθλιψη σχετίζεται με μειωμένη νευρογένεση στον ιππόκαμπο και στο μετωπιαίο φλοιό. Η προς τα κάτω ρύθμιση των υποδοχέων οδηγεί σε αποκατάσταση της νευρογένεσης σε φυσιολογικά επίπεδα μέσω συστημάτων β-αγγελιαφόρων που διεγείρουν την αντιγραφή και μεταγραφή του DNA.
Νευροενδοκρινολογία και Νευροανοσολογία Αύξηση της δραστηριότητας του άξονα υποθαλάμουυπόφυσης-επινεφριδίων Παθολογική δοκιμασία καταστολής με δεξαμεθαζόνη Παθολογική δοκιμασία διέγερσης με TRH (μειωμένη απάντηση) (υποκλινικός υποθυρεοειδισμός) Ελλάττωση της δραστικότητας των κυττάρων φυσικών φονέων (NK, natural killers) (μειωμένη ανοσία) Τροποποίηση της δράσης των κυτταροκινών (ιντερφερόνες, ιντερλευκίνες)
Νευροαπεικονιστικά ευρήματα Κατάθλιψη Μείωση του όγκου του προμετωπιαίου φλοιού του ιπποκάμπου και των βασικών γαγγλίων. Αύξηση του όγκου του αμυγδαλοειδούς πυρήνα. Μείωση της μεταβολικής δραστηριότητας στη ραχιαία και αύξηση στην κοιλιοπλάγια μοίρα του προμετωπιαίου φλοιού, της έλικας του προσαγωγίου και του κροταφικού λοβού. Μείωση της απάντησης σε δοκιμασίες διέγερσης.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ Βιολογικές θεραπείες Ψυχολογικές θεραπείες
Βιολογικές θεραπείες Μανιακό επεισόδιο Αντιψυχωτικά φάρμακα Έλεγχος της διέγερσης, της υπερκινητικότητας, της λογόρροιας, του παθολογικά ανεβασμένου συναισθήματος (εντός μερικών ωρών) Έλεγχος μεγαλομανιακού ιδεασμού (εντός 1-2 εβδομάδων) Διάρκεια χορήγησης: 2-4 μήνες ή και περισσότερο
Βιολογικές θεραπείες Μανιακό επεισόδιο Αντιψυχωτικά φάρμακα (κλασσικά και άτυπα) Αλοπεριδόλη ( 20-60 mg p.o., 10-30 mg im) Ζουκλοπενθιξόλη (40-120 mg p.o., 100 mg im/2d) Ολανζαπίνη (15-30 mg) Ρισπεριδόνη (8-16 mg) Κουετιαπίνη(400-1000 mg) Κλοζαπίνη(400-900 mg)
Βιολογικές θεραπείες Μανιακό επεισόδιο Λίθιο Δόση: 900-1200 mg/d Επίπεδα 0,9-1,4 mmol/l Εμφάνιση δράσης μετά από 5-7 μέρες Ανώτερο από τα αντιψυχωτικά την 3 η εβδομάδα θεραπείας Ταχεία φόρτιση με λίθιο σε δόσεις 20 mg/kg/d
Βιολογικές θεραπείες Μανιακό επεισόδιο Βαλπροϊκό Δόση: 1500 mg/d Καρβαμαζεπίνη Δόση: 1200-1600 mg/d Εντός 2-3 ημερών, ιδίως σε μικτόεπεισόδιο ή ταχεία εναλλαγή
Βιολογικές θεραπείες Μανιακό επεισόδιο Βενζοδιαζεπίνες Συνοδός αγωγή επί εντόνου συμπτωματολογίας Από του στόματος ή παρεντερικά
Βιολογικές θεραπείες Μανιακό επεισόδιο Ηλεκτροσπασμοθεραπεία (ΗΣΘ) Κυρίως σε περιπτώσεις όπου αποφεύγεται η χρήση φαρμάκων (π.χ. σε εγκύους)
Βιολογικές θεραπείες Μανιακό επεισόδιο Συνδυασμοί Βαλπροϊκό ή λίθιο με αντιψυχωτικά Λίθιο με βαλπροϊκό ή καρβαμαζεπίνη Πιθανότητα απότομης μετάπτωσης σε καταθλιπτικό επεισόδιο: μειώνεται με τη χρήση των συνδυασμών
Βιολογικές θεραπείες Κατάθλιψη Αντικαταθλιπτικά φάρμακα Κυρίως αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης ή/και νορεπινεφρίνης Εμφάνιση δράσης μετά από 2-3 εβδομάδες Εμφάνιση παρενεργειών από την αρχή της θεραπείας Επαρκές διάστημα για την εκτίμηση της αποτελεσματικότητας: τουλάχιστον 3-4 εβδομάδες
Βιολογικές θεραπείες Κατάθλιψη Χορήγηση 1 ου αντικαταθλιπτικού ύφεση Κανένα σημείο βελτίωσης ή ανεπαρκής βελτίωση μετά από 4-6 εβδομάδες αύξηση δόσης και νέα αναμονή Συνδυασμοί αντικαταθλιπτικών διαφορετικού μηχανισμού δράσης, ή αλλαγή σε άλλο αντικαταθλιπτικό, νέοι συνδυασμοί Ενίσχυση με: λίθιο, Τ3, Τ4, βουσπιρόνη (έως 90 mg), άτυπα αντιψυχωτικά, ψυχοδιεγερτικά όπως αμφεταμίνη, μεθυλφαινιδάτη, μονταφινίλη Παρεντερική χορήγηση κλομιπραμίνης σε δόσεις 50-100 mg/d
Βιολογικές θεραπείες Κατάθλιψη Ηλεκτροσπασμοθεραπεία Ταχεία επέλευση του αποτελέσματος (εμβροντησία, διέγερση, αυτοκτονικότητα) Μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα από τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα Ψυχωτική συμπτωματολογία, βαριά κλινική εικόνα Σε ασθενείς που πρέπει να αποφεύγεται η χορήγηση φαρμάκων (π.χ. σε εγκύους)
Βιολογικές θεραπείες Άλλες βιολογικές θεραπείες Φωτοθεραπεία Στέρηση ύπνου Διακρανιακός μαγνητικός ερεθισμός Ψυχοχειρουργική, ερεθισμός του πνευμονογαστρικού (πειραματικά και σε επιλεγμένους ασθενείς)
Βιολογικές θεραπείες Ανεπιθύμητες ενέργειες αντικαταθλιπτικών φαρμάκων Γενικά ήπιες και παροδικές Γαστρική δυσφορία Σεξουαλική δυσλειτουργία Αύξηση βάρους Κεφαλαλγία Ζάλη Αλλαγή πολικότητας Αυτοκαταστροφική απόπειρα
Βιολογικές θεραπείες Προφύλαξη από τις υποτροπές Εφαρμόζεται στην υποτροπιάζουσα κατάθλιψη, στις ΔΔΙ και ΔΔΙΙ, στην κυκλοθυμία. Στις διπολικές διαταραχές γίνεται με τη χρόνια χρήση «θυμορρυθμιστικών» φαρμάκων, λιθίου και αντιεπιληπτικών.
Ψυχολογικές Θεραπείες Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία Μεταβολή των παθολογικών πεποιθήσεων που συνοδεύουν την κατάθλιψη (εαυτός, κόσμος, μέλλον) Ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία Συστημική θεραπεία οικογένειας Διαπροσωπική ψυχοθεραπεία Ψυχοεκπαίδευση Τεχνικές υποστηρικτικής ψυχοθεραπείας με επικέντρωση στη διδασκαλία και επιβράβευση της ορθής χρήσης φαρμάκων.
Ευχαριστώ για την προσοχή σας
Βιβλιογραφία «Σύγγραμμα Ψυχιατρικής», Κ Σολδάτος, Λ Λύκουρας. Ιατρικές Εκδόσεις Βήτα, Αθήνα, 2007 «Σύγχρονη Ψυχιατρική», ΓΝ Παπαδημητρίου, ΙΑ Λιάππας, Ε Λύκουρας, Ιατρικές Εκδόσεις Βήτα, Αθήνα, 2013