Βιολογική Γεωργία Δ ρ. Μ α ρ ί α Τ σ ι α φ ο ύλ η Τομέας Οικολογίας Τμήμα Βιολογίας e-mail : tsiafoul@bio.auth.gr
ΑΓΡΟΤΙΚΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
Τι είναι το αγροτικό οικοσύστημα; Το αποτέλεσμα διαχείρισης φυσικού χώρου από τον άνθρωπο με σκοπό την παραγωγή βιομάζας Καλλιέργειες Βοσκότοποι Πολλά; Είδη και τρόποι καλλιέργειών και βόσκησης Προσφέρει σημαντικές Ο.Υ. > Τροφή /πρώτες ύλες/ βιοκαύσιμα Αποτελεί ενδιαίτημα για πολλά είδη ζώων
Λίπανση Τι είναι το αγροτικό οικοσύστημα; Το αγροτικό οικοσύστημα : Δεν μπορεί να διατηρηθεί χωρίς τη διαχείριση από τον άνθρωπο ανοικτό οικοσύστημα: βρίσκεται σε διαρκή επικοινωνία με το περιβάλλον του Συγκομιδή καλαμποκιού έχει έντονες εκροές λόγω της δράσης του ανθρώπου (συγκομιδή) Ενισχύεται με εισροές από τον άνθρωπο π.χ. λιπάσματα
Αστραπές, ηλεκτρικές εκκενώσεις Το αγροτικό οικοσύστημα Καλλιεργούμενο φυτό Ανόργανα λιπάσματα Ουρίνη και περιττώματα Λίπανση Οργανικά λιπάσματα (κοπριά, κομπόστ) Νεκρή οργανική ύλη Απομάκρυνση υλικών με τη συγκομιδή Απορρόφηση θρεπτικών με τις ρίζες Δέσμευση αζώτου από τα φυτά με τη βοήθεια των βακτηρίων Rhizobium και Azotobacter Παροχή στο έδαφος ανόργανων θρεπτικών υλικών Αποσάρθρωση πετρωμάτων Απώλειες θρεπτικών υλικών εξαιτίας της απόπλυσης και διήθησης Επιβάρυνση υδροφόρου ορίζοντα
Εντατική γεωργία Η εντατική (βιομηχανοποιημένη) γεωργία χρησιμοποιεί υψηλά ποσά ενέργειας, νερού και αγροχημικών για να αυξήσει την καθαρή παραγωγή
Πλεονεκτήματα της εντατικής γεωργίας Τα πλεονεκτήματα της εντατικής γεωργίας είναι: Maximum απόδοση για minimum χρήση γης. Η παγκόσμια παραγωγή δημητριακών έχει τριπλασιαστεί τα τελευταία 50 χρόνια Η κατά κεφαλήν παραγωγή έχει αυξηθείμείωση της παγκόσμιας πείνας Η εκβιομηχάνιση της παραγωγής μείωσε το κόστος εργασίας Μείωση του κόστους του φαγητού και ευρεία κυκλοφορία Σπορά (πάνω) και φύτευση (κάτω): δυο πρακτικές που κάποτε γίνονταν με τα χέρια
Η πράσινη επανάσταση Η πράσινη επανάσταση οφείλεται στην ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας Αποτέλεσμα η αύξηση της σοδειάς ανά μονάδα καλλιεργήσιμης γης Η πρώτη πράσινη επανάσταση (υψηλές εισροές) αύξησε την απόδοση της σοδειάς στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες (1950 1970) Η δεύτερη πράσινη επανάσταση άρχισε το 1967 με την εισαγωγή υψηλής απόδοσης ποικιλιών ρυζιού και σιταριού σε χώρες με τροπικά κλίματα Τα μεγαλύτερα διεθνή κέντρα αγροτικών ερευνών και τράπεζες σπερμάτων Η πρώτη πράσινη επανάσταση (ανεπτυγμένες χώρες ) Η δεύτερη πράσινη επανάσταση (αναπτυσσόμενες χώρες)
Μειονεκτήματα της εντατικής γεωργίας Οι αυξήσεις στις σοδειές μπορεί να μην διατηρηθούν στο μέλλον Τα επιβλαβή φυτά ή ζώα εξαπλώνονται γρήγορα στις μονοκαλλιέργειες. Η χρήση παρασιτοκτόνων αυξάνει αλλά η αποτελεσματικότητά τους μειώνεται Η χρήση λιπασμάτων αυξάνει αλλά η ποιότητα του εδάφους και του νερού υποβαθμίζεται Οι φτωχές χώρες είναι εξαρτημένες από τις ανεπτυγμένες χώρες Η χρήση, συντήρηση και λειτουργία μηχανών έχει υψηλό κόστος Χρησιμοποιούνται λίγες ποικιλίες παγκοσμίως Η εντατική γεωργία χρησιμοποιεί υψηλά ποσά ενέργειας για να επιτύχει μέγιστες αποδόσεις
Παραδοσιακή γεωργία Η παραδοσιακή γεωργία, χρησιμοποιεί αγροτικές μεθόδους που βασίζονται σε χαμηλές εισροές. Σήμερα η παραδοσιακή γεωργία είναι λιγότερο από 1% της παγκόσμιας γεωργίας (0.2% στις Η.Π.Α., αλλά 6-10% σε μέρη της Ευρώπης) Οι παραδοσιακές αγροτικές πρακτικές είναι σε μεγάλο βαθμό αειφορικές πρακτικές και η εφαρμογή τους αυξάνει διαρκώς Φάρμα των Άμις, Η.Π.Α. Όργωμα ορυζώνων, Μπαγκλαντές Bangladesh
Αειφορική γεωργία Ως αειφορική γεωργία ορίζεται η παραγωγή γεωργικών προϊόντων μέσω ενός συστήματος που έχει σκοπό να αυξήσει την έμφυτη παραγωγικότητα επιτρέπει στους καλλιεργητές να απολαμβάνουν μια ικανοποιητική πρόσοδο εφοδιάζει τους καταναλωτές με ασφαλή και υγιεινά προϊόντα ελαχιστοποιεί τις δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον χρησιμοποιεί αειφορικά τις οικοσυστημικές υπηρεσίες Περιλαμβάνει Υψηλής απόδοσης πολύκαλλιέργειες Οργανικά λιπάσματα Αμειψισπορά Αποτελεσματική άρδευση Διατήρηση/δημιουργία φυτοφρακτών Βιολογικός έλεγχος Ολοκληρωμένη διαχείριση εχθρών επιδοτήσεις
Συμβατική vs Αειφορική Γνωρίσματα Συμβατική Γεωργία Αειφορική Γεωργία Τεχνολογία Εντατικότητα σε εισροές Εντατικότητα σε γνώση Γεωργική δραστηριότητα Σύστημα Διαχείρισης Επικοινωνία γεωργών Ρουτίνας Εκμετάλευση της φύσης Κίνητρα αγοράς Βασισμένη στην παρατήρηση και μέτρηση Ολιστική διαχείριση Κίνητρα καθοδηγούμενα από την πολιτική, τις ηθικές και κοινωνικές αξίες και πιέσεις
Βιολογική γεωργία Φιλοσοφικό ρεύμα Καλλιεργώ με τη φύση Βασικές προϋποθέσεις: Δεν χρησιμοποιούνται χημικά λιπάσματα και φυτοφάρμακα Δεν χρησιμοποιούνται ζωοτροφές προερχόμενες από συμβατική γεωργία στη βιολογική κτηνοτροφία Δεν χρησιμοποιούνται γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί
Κανονισμός Ευρώπης 2092/91/EEC «περί οργανικού τρόπου παραγωγής αγροτικών προϊόντων» Βασικοί στόχοι: Προστασία Περιβάλλοντος (το περιβάλλον δεν είναι αποδέκτης των χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων) Προστασία Υγείας καταναλωτή (στα καταναλωτικά προϊόντα δεν υπάρχουν υπολείμματα φυτοφαρμάκων)
Τα βιολογικά προϊόντα είναι πιο υγιεινά > άρα έχουν μεγαλύτερη αξία Τα βιολογικά προϊόντα έχουν κατά κανόνα μεγαλύτερη τιμή Για να έχει «τιμή» ένα βιολογικό προϊόν πρέπει ο καταναλωτής να γνωρίζει ότι είναι βιολογικό και να πιστεύει ότι είναι βιολογικό Κανονισμός 2092/91/EEC Προϋποθέσεις και τρόπος σήμανσης βιολογικών προϊόντων
Επιδοτήσεις Δίνονται με σκοπό να αποζημιωθούν οι γεωργοί βιολογικής καλλιέργειας για την μικρότερη παραγωγή τους Δίνονται ως κίνητρο οι γεωργοί να μεταπηδήσουν στη βιολογική γεωργία και να συμβάλλουν έτσι στην προστασία του περιβάλλοντος αλλά και να καλύψουν την αυξανόμενη ζήτηση
Federation of Organic Agricultural Movements (IFOAM), driven by the principles of organic farming, which are health, ecology, fairness and care, aims at leading, uniting and assisting the organic movement and its full diversity Οργανικές καλλιέργειες Σε παγκόσμιο επίπεδο: 1.4% της συνολικής αγροτικής γης, 35 εκ. ha, 1.4 εκ. καλλιεργητές Η ΕΕ έρχεται πρώτη με 5.4% της συνολικής αγροτικής γης
Οργανικές καλλιέργειες - Ελλάδα
Η επιδότηση δίνεται κατά μονάδα επιφάνειας Στην Ελλάδα η επιδότηση έχει σχεδόν το ίδιο ύψος ανεξαρτήτου καλλιέργειας Οι καλλιεργητές επιλέγουν τις «εύκολες» καλλιέργειες για την επιδότηση ακόμη και αν τα προϊόντα τους δεν έχουν ζήτηση Προτιμούν να πουλήσουν τα προϊόντα ως συμβατικά ακολουθώντας την συνηθισμένη οδό παρά να «δυσκολευτούν» και να τα πουλήσουν ως οργανικά με μεγαλύτερο κέρδος
Μειονεκτήματα της βιολογικής γεωργίας Η συγκομιδή είναι χαμηλότερη και απαιτούνται μεγαλύτερες εκτάσεις γης για Δυσκολίες στο χειρισμό ασθενειών απαίτηση για νέα τεχνογνωσία Ακριβά αγροτικά προϊόντα με πολλές φορές μειωμένη ποιότητα και χρόνο ζωής Περιορισμός των καταναλωτικών επιλογών εξαιτίας της συγχρονίας που υπάρχει ανάμεσα στις καλλιέργειες και τις εποχές Οργανική λίπανση Βακτηριακή μόλυνση των προϊόντων εξαιτίας της υψηλής χρήσης οργανικών λιπασμάτων (κοπριάς)
Πλεονεκτήματα της βιολογικής γεωργίας Οι αγρότες μπορούν να συνεχίσουν να χρησιμοποιούν υψηλής απόδοσης καλλιεργούμενες ποικιλίες Κατανάλωση υγιών προϊόντων Μείωση της ρύπανσης Αύξηση βιοποικιλότητας Βελτίωση της ποιότητας και της δομής του εδάφους με ελάττωση της απώλειας θρεπτικών και νερού Νέες ευκαιρίες πράσινης επιχειρηματικότητας Χωράφι με σανό Ιρλανδία
Η κατανόηση του αγρο-οικοσυστήματος είναι προϋπόθεση για να είναι αειφορική η καλλιέργεια Έρευνα σε 20-ετή οργανικά και συμβατικά καλλιεργητικά συστήματα της Κ. Ευρώπης έδειξε: 20% μικρότερη παραγωγικότητα σε συστήματα οργανικής καλλιέργειας αλλά και 30% μικρότερες εισροές λιπασμάτων, 53 % λιγότερη κατανάλωση ενέργειας 97% λιγότερη χρήση φυτοφαρμάκων αυξημένη γονιμότητα εδάφους και βιοποικιλότητα > τα οργανικά συστήματα είναι λιγότερο εξαρτημένα από εισροές
Το έδαφος..η βάση της ζωής. http://player.vimeo.com/video/53618201
Βιοποικιλότητα στο έδαφος Η βακτηριακή βιομάζα μπορεί να ζυγίζει έως και 2t/ha στο έδαφος λιβαδιού εύκρατης περιοχής Εικόνες από : The Soil biodiversity calendar, European Commission JRC 2011
A. Σε 1 m 2. Το έδαφος αποτελεί ενδιαίτημα για πάνω από το 1/4 των ειδών που υπάρχουν στη γη. Όσο μικραίνει το μέγεθος, αυξάνετε ο αριθμός και η ποικιλότητα Bactria - fungi Photos from: The Soil biodiversity calendar, Eur. Com. JRC 2011, Figure (adapted) from: http://organicsoilsolutions.com
Οι εδαφικές οικοσυστημικές υπηρεσίες εξαρτώνται από την δραστηριότητα των εδαφικών οργανισμών και από τις σχέσεις τους στα τροφικά πλέγματα Υδάτινο τροφικό πλέγμα Εδαφικό τροφικό πλέγμα httpcisr.ucr.edu02 Χερσαίο τροφικό πλέγμα Photo: by Roy Neilson http://espacepourlavie.ca UF/Castner
Το έδαφος ως φυσικό κεφάλαιο Εδαφική βιοποικιλότητα Λειτουργίες οργανισμών Οικοσυστημικές υπηρεσίες Συγκράτηση θρεπτικών Αποθήκευση άνθρακα Αποθήκευση νερού Αντοχή σε ασθένειες Ρύθμιση υπέργειας ποικιλότητας Οικοσυστημικά αγαθά Τροφή Βιοκαύσιμα Καθαρό νερό Ρύθμιση κλίματος
Χρήση γης Αλλοιώνονται τα χαρακτηριστικά του εδάφους και χάνονται πολλοί εδαφικοί οργανισμοί http://www.ruraltech.org Εντατικοποίηση αγροτικής εκμετάλλευσης Εντατικοποίηση δασικής εκμετάλλευσης http://www.cserc.org Απειλείται το έδαφος και οι εδαφικές λειτουργίες
Βιοποικιλότητα => Ποικιλότητα λειτουργιών Οι εδαφικοί οργανισμοί αποτελούν το εργοστάσιο των εδαφικών οικοσυστημικών υπηρεσιών. Όπως οι εργαζόμενοι σε ένα εργοστάσιο διάφορα είδη είναι στην παραγωγή ενώ άλλα ελέγχουν την αποτελεσματικότητά τους. Το κάθε είδος έχει ειδικές ικανότητες και με κάποιον τρόπο συμβάλει στην οικονομία Εδαφικές Οικοσυστημικές Υπηρεσίες Αποθήκευση άνθρακα Συγκράτηση νερού Συγκράτηση θρεπτικών Έλεγχος αερίων θερμοκηπίου Αντίσταση στα παράσιτα και τα παθογόνα Ρύθμιση της επίγειας ποικιλότητας Εξαρτάται από την δραστηριότητα των εδαφικών οργανισμών και την αλληλεπίδρασή τους στα τροφικά πλέγματα
Βιοποικιλότητα και οικοσυστημικές υπηρεσίες και αγαθά Ολοκληρωμένη Λίπανση Χρήση κομπόστ Διαχείριση με μεθόδους που βελτιώνουν το έδαφος Αμειψισπορά Ενσωμάτωση οργανικών υπολειμμάτων Φυτοφράχτες Ετερογένεια στο τοπίο Εκτατικές καλλιέργειες Ρηχής έναντι βαθειάς άροσης
Επιχειρηματικές ευκαιρίες στον κλάδο της βιολογικής γεωργίας
Προϊόντα που σχετίζονται με τη γονιμότητα-υγεία του εδάφους Προϊόντα Λίπανσης Κομπόστ Τεχνολογία μηχανήματα για τη διαχείρισης του εδάφους Μηχανήματα και τρόποι ενσωμάτωση οργανικών υπολειμμάτων
Φυτοπροστασία καταπολέμηση ασθενειών
Η χρήση φυσικών εχθρών για την καταπολέμηση παρασίτων είναι γνωστή εδώ και χιλιετίες Άραβες χρησιμοποιούσαν μυρμήγκια εναντίων εχθρών των φοινικόδεντρων. ο 1734, ο Reaumur συνιστούσε την συλλογή αυγών χρύσωπα και την μεταφορά τους μέσα στα θερμοκήπια ώστε να ελεγχθεί ο πληθυσμός των αφίδων. Το 1800 ο Δαρβίνος περιγράφει μέλη της οικογένειας Ichneumonidae ως παράγοντα βιολογικού ελέγχου της κάμπιας του λάχανου. ΟHartig (Γερμανία) ασχολείται με την μαζική εκτροφή και εξαπόλυση παρασιτοειδών των λεπιδοπτέρων ενώ το 1840 εξαπολύονταν αρπακτικά εναντίων διαφόρων εχθρών αστικού πρασίνου στην Ιταλία. Στην Καλιφόρνια (1888) έγινε η πρώτη οργανωμένη προσπάθεια βιολογικού ελέγχου της βαμβακάδας των εσπεριδοειδών με χρήση αρπακτικών εντόμων Βιολογικοί μέθοδοι χρησιμοποιούνται και στη συμβατική γεωργία
Σπόροι-ποικιλίες [η βρώσιμη βιοποικιλότητα] Συστηματική καλλιέργεια παραδοσιακών ποικιλιών Παραγωγή σπορόφυτων
Συσκευασία Μάρκετινκ Διαχείρισης οργανικής φάρμας Αγροτουρισμός Νέοι τρόποι προώθησης προϊόντων Μαγειρική με βιολογικά προϊόντα
Ευχαριστώ