Ζήτηση Χρήματος κατά Keynes & κατά Friedman

2015 Ζήτηση Χρήματος κατά Keynes & κατά Friedman Κουτουνίδης Νικόλαος 151/12 Επιβλέπων Καθηγητής: Τσουλφίδης Λευτέρης Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Θεσσαλονίκη 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 2.1 ΖΗΤΗΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ KEYNES... 4 2.2 ΖΗΤΗΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ FRIEDMAN... 6 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΥΓΚΡΙΣΗ KEYNES FRIEDMAN... 8 4. ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΠΕΡΕΤΑΙΡΩ ΑΝΑΛΥΣΗ... 9 5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 9 2

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία αποτελεί μία σύντομη ανάλυση 2 εκ των βασικότερων θεωριών για την Ζήτηση Χρήματος ( ), της Κεϋνσιανής και της Μονεταριστικής (κυρίως από τον Milton Friedman). Αρχικά, εξηγείται η έννοια της Ζήτησης Χρήματος και γίνεται σύντομη αναφορά στις αντιλήψεις των Κλασικών Οικονομολόγων σχετικά με αυτήν. Έπειτα αναλύονται οι 2 βασικοί άξονες τις εργασίας και παράλληλα τονίζονται οι βασικές διαφορές και ομοιότητες μεταξύ της σχολής του J.M. Keynes και της Μονεταριστικής Σχολής. Τέλος, παραθέτονται και θέματα για περεταίρω ανάλυση. Λέξεις-Κλειδιά: Ζήτηση χρήματος, Keynes, Friedman, ομοιότητες, διαφορές 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ζήτηση χρήματος είναι η ποσότητα χρηματικών στοιχείων, όπως μετρητά και τρεχούμενες καταθέσεις, που τα άτομα επιλέγουν να έχουν στο χαρτοφυλάκιό τους (Abel, Bernanke, Croushore, 2010). Προέρχεται από την ανάγκη των οικονομούντων ατόμων για ρευστότητα. Οι κύριοι προσδιοριστικοί παράγοντες της, είναι το επίπεδο των τιμών (P), το πραγματικό εισόδημα (Υ) και το επιτόκιο προσδοκώμενες αποδόσεις τόσο του χρήματος, όσο και άλλων περιουσιακών στοιχείων. Η παραπάνω αιτιώδης σχέση εκφράζεται από την συνάρτηση ζήτησης χρήματος: Όπως φαίνεται από την (1), η ζητούμενη ποσότητα χρήματος εξαρτάται θετικά και αναλογικά από το επίπεδο των τιμών, θετικά από το εισόδημα και αρνητικά από το επιτόκιο εναλλακτικών περιουσιακών στοιχείων (αφού η άνοδος του i, καθιστά την διακράτηση χρήματος λιγότερο ελκυστική). Η ζητούμενη ποσότητα χρήματος, εξαρτάται ακόμα από μερικούς δευτερεύοντες παράγοντες, όπως φαίνεται στον ακόλουθο πίνακα: 3

Προσδιοριστικός παράγοντας Πρόσημο σχέσης Προσδοκώμενος πληθωρισμός ( ) Αρνητικό Ονομαστικό επιτόκιο χρηματικών διαθεσίμων ( ) Θετικό Πλούτος Θετικό Κίνδυνος εναλλακτικών περιουσιακών στοιχείων Θετικό Ρευστότητα εναλλακτικών περιουσιακών στοιχείων Αρνητικό Αποτελεσματικότητα τεχνολογίας πληρωμών Αρνητικό Οι κυριότερες θεωρίες όσον αφορά τους προσδιοριστικούς παράγοντες της ζήτησης χρήματος είναι οι εξής: 1. Ποσοτική Θεωρία Χρήματος (ΠΘΧ) ή Θεωρία Fisher PV = MY Αν και, τότε το P επηρεάζεται αναλογικά από το Μ Η ΠΘΧ ήταν η άποψη που ασπαζόταν η κλασική σχολή σχετικά με την ποσότητα/ζήτηση χρήματος Ουδετερότητα χρήματος & Κλασική διχοτόμηση Η ζήτηση χρήματος υφίσταται μόνο για συναλλακτικούς σκοπούς ( ) και επηρεάζεται μόνο από το επίπεδο εισοδήματος: 1 2. Θεωρία της Σχολής Cambridge Md=kY 3. Κεϋνσιανή Θεωρία 4. Θεωρίες Baumol Tobin 5. Νέα Ποσοτική Θεωρία Χρήματος του Milton Friedman 2.1 ΖΗΤΗΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ KEYNES Οι απόψεις του Keynes για τη ζήτηση χρήματος, έχουν συνδεθεί με τη Θεωρία Προτίμησης Ρευστότητας, την οποία ανέπτυξε για να εξηγήσει τον προσδιορισμό του επιτοκίου της αγοράς (i) στο σημείο τομής των καμπυλών προσφοράς και ζήτησης χρήματος (Αγορά Χρήματος: ). Το αγοραίο επιτόκιο μπορεί να θεωρηθεί ως η αμοιβή των οικονομούντων ατόμων για τη μη-ρευστότητα. Η καμπύλη παριστάνει την ποσότητα χρήματος (Μ) που ζήτα το κάθε άτομο να διακρατά για κάθε επίπεδο επιτοκίου. 1 Ο εκθέτης T Transactions - Συναλλαγές 4

Σύμφωνα με τον Keynes, κάθε οικονομούν άτομο βρίσκεται αντιμέτωπο με το δίλλημα της διακράτησης χρήματος (πλεονέκτημα = ρευστότητα), εναντίον της αποταμίευσης (πλεονέκτημα = είσπραξη τόκου). Σε αντίθεση με τους κλασικούς οικονομολόγους, για τον Keynes υπάρχουν 3 κίνητρα ζήτησης χρήματος (προτίμησης ρευστότητας): 1. Ζήτηση χρήματος για συναλλακτικούς σκοπούς ( ) 2. Ζήτηση χρήματος για προφύλαξη ( ) 2 3. Ζήτηση χρήματος για κερδοσκοπία ( ) 3 Οι 2 πρώτες εξαρτώνται από το εισόδημα, ενώ η τρίτη από το επιτόκιο. Στην πραγματικότητα, η ζήτηση χρήματος για κερδοσκοπία προσδιορίζεται από 2 επιτόκια: Το αγοραίο επιτόκιο i (πχ. το τρέχον επιτόκιο ομολογιών) και το μακροχρόνια προσδοκώμενο επιτόκιο i* 4 (Τσουλφίδης, 2011). Αξίζει να σημειωθεί ότι κάθε άτομο έχει τις δικές του προσδοκίες 5 για το i*, οποίες διαμορφώνουν διαφορετικές ατομικές ποσότητες/καμπύλες ζήτησης χρήματος. Από το σύνολο των ατομικών καμπυλών, εξάγεται η αγοραία καμπύλη ζήτησης χρήματος. πχ. Αν ένας επενδυτής θεωρεί ότι το αγοραίο επιτόκιο αυτή τη στιγμή είναι μεγαλύτερο από το αναμενόμενο μακροχρόνια (i>i* υποτιμημένο ομόλογο), τότε αναμένει πτώση του i μέχρι το επίπεδο του i* (To i* λειτουργεί σαν πόλος έλξης των αγοραίων επιτοκίων). Πτώση του επιτοκίου μιας ομολογίας, σημαίνει αύξηση της τιμής του (αντίθετη σχέση). Για τον λόγο αυτό, ο επενδυτής θα μειώσει την ζητούμενη ποσότητα χρήματος για κερδοσκοπία ( ), προτιμώντας τη διακράτηση ομολογιών, για να επωφεληθεί από τις αυξημένες τιμές τους (Μπορεί να τις πουλήσει στην δευτερεύουσα αγορά πιο ακριβά από ότι τις αγόρασε Αρμπιτράζ). 2 P Precaution - Προφύλαξη 3 S Speculation Κερδοσκοπία 4 Μολονότι ο Keynes υποστηρίζει ότι το i* είναι μια θεμελιώδης ψυχολογική μεταβλητή και δεν υπόκειται σε θεωρητικό προσδιορισμό, δίνει έναν θεωρητικό προσδιορισμό στη «Γενική Θεωρία»: Το μακροχρόνιο επιτόκιο εκλαμβάνεται ως αυτό που οι ειδήμονες, δηλαδή η τραπεζική κοινότητα, στις διάφορες συναλλαγές τους θεωρούν ως αποδεκτό (φυσιολογικό) μακροχρόνιο επιτόκιο (Τσουλφίδης, 2011) 5 Οι ανορθολογικές προσδοκίες (animal spirits) είναι μία από τις σημαντικότερες προσθήκες του J. M. Keynes στην οικονομική θεωρία 5

Η Κεϋνσιανή θεωρία βελτιώθηκε αργότερα από διάφορους οικονομολόγους 6, λόγω των νέων επενδυτικών ευκαιριών που προέκυψαν από το 1950 κι έπειτα, εξαιτίας της ανάπτυξης των αγορών κεφαλαίου και χρήματος και των νέων χρηματιστηριακών προϊόντων που αυτές εισήγαγαν. Η Κεϋνσιανή θεωρία όσον αφορά την κερδοσκοπική ζήτηση χρήματος, έθεσε υπό αμφισβήτηση τις μέχρι τότε κλασικές θεωρίες για την, την ΠΘΧ και την κλασική διχοτόμηση της οικονομίας. Πλέον σχηματίζονται απόψεις περί μη-ουδετερότητας χρήματος, αφού οι Κεντρικές Τράπεζες μέσω μεταβολών των επιτοκίων 7 (Νομισματική Πολιτική Μεταβολή της προσφοράς χρήματος), έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν και πραγματικά μεγέθη της οικονομίας (πχ. εισόδημα). Αυτό συμβαίνει διότι πλέον, το επιτόκιο μπορεί να προσδιορισθεί και μέσω της αγοράς χρήματος (εκτός από την αγορά δανειακών κεφαλαίων Κλασικοί). Γράφημα 1: Προσδιορισμός του επιτοκίου (Τσουλφίδης, 2011, σελ. 396) 2.2 ΖΗΤΗΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ FRIEDMAN Η απόρριψη της Καμπύλης Phillips λόγω του στασιμοπληθωρισμού (stagflation) την δεκαετία του 1970, ήταν ένα σοβαρό πλήγμα για την Κεϋνσιανή σχολή σκέψης και 6 Η πιο γνωστή διεύρυνση της Κεϋνσιανής θεωρίας περί ζήτησης χρήματος είναι το Υπόδειγμα Χαρτοφυλακίου από τον Tobin και τον Baumol, οι οποίοι εισήγαγαν τις έννοιες του συναλλαγματικού κινδύνου και της αβεβαιότητας, διευρύνοντας έτσι την έννοια της κερδοσκοπικής ζήτησης χρήματος. Έτσι αμφισβητήθηκε ακόμα περισσότερο η ΠΘΧ και η σταθερότητα της ταχύτητας κυκλοφορίας χρήματος (απέδειξαν θετική σχέση με το εισόδημα) 7 Μεταβολή του διατραπεζικού επιτοκίου (overnight rate), η οποία κατευθύνει και όλα τα υπόλοιπα βραχυπρόθεσμα επιτόκια της οικονομίας 6

αντίθετα μία ευκαιρία για την άνοδο της Μονεταριστικής Σχολής Οικονομολόγων. Η κεντρική ιδέα των μονεταριστών ήταν η ΠΘΧ ως θεωρία πληθωρισμού. 8 Ουσιαστικά ο M. Friedman επαναφέρει στο προσκήνιο την ΠΘΧ ως θεωρία ζήτησης χρήματος, χωρίς να απορρίπτει τις προηγούμενες θεωρίες για την. Η σύγχρονη ΠΘΧ του Friedman, εκφράζει τη σχέση MV=PY σε όρους μεταβολής: Οι μονεταριστές θεωρούν ότι η μεταβολή της ταχύτητα κυκλοφορίας του χρήματος αλλά και του προϊόντος είναι σταθερά μεγέθη 9. Έτσι, οι μεταβολές στο ρυθμό μεταβολής της ποσότητας χρήματος επηρεάζουν τον ρυθμό μεταβολής των τιμών. Για τον πατέρα της μονεταριστικής σχολής, η ζήτηση χρήματος οφείλεται στη χρησιμότητα που παρέχει το χρήμα στον κάτοχό του και στην ανάγκη για ικανοποίηση των συναλλαγών του. Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της είναι: 1. Ο συνολικός πλούτος των οικονομούντων ατόμων ο οποίος αντιπροσωπεύεται από το μόνιμο εισόδημα των ατόμων ( ) και διακρίνεται σε ανθρώπινο κεφάλαιο και πραγματικό πλούτο (w Λόγος του ανθρώπινου προς μη-ανθρώπινο κεφάλαιο). 2. Το εναλλακτικό κόστος κατοχής χρήματος ( επιτόκιο μετοχών και ομολόγων) 3. Τις προτιμήσεις των ατόμων που κατέχουν πλούτο (u) και τις προσδοκίες τους για τις τιμές( ) Η μονεταριστική συνάρτηση ζήτησης χρήματος έχει την ακόλουθη μορφή: (2) Αξίζει να σημειωθεί ότι η μονεταριστική ζήτηση χρήματος είναι σταθερή. 10 8 «Ο πληθωρισμός παντού και πάντα είναι ένα νομισματικό πρόβλημα με την έννοια ότι μπορεί να παραχθεί μόνο με μια γρηγορότερη αύξηση της ποσότητας χρήματος, παρά του προϊόντος» (Friedman M., 1973, σελ. 28) 9 Η κριτική από τους κεϋνσιανούς οικονομολόγους εστιάστηκε στο γεγονός ότι η V δεν είναι σταθερή 10 Η κριτική των κεϋνσιανών και μετα-κεϋνσιανών οικονομολόγων αφορούσε τη μη-σταθερότητα της συνάρτησης ζήτησης χρήματος 7

Σε αντίθεση με τον Keynes, ο Friedman υποστηρίζει ότι η επηρεάζει άμεσα την πραγματική οικονομία,συνήθως μέσω μεταβολών στην κατανάλωση ή την επένδυση (d => d => dc ή/και di => dy). Η διαφορά αυτή οφείλεται στο ότι οι μονεταριστές θεωρούν ότι το χρήμα δεν έχει κανένα στενό υποκατάστατο, αντίθετα με τους κεϋνσιανούς. 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΥΓΚΡΙΣΗ KEYNES FRIEDMAN Οι διαφορές στις θεωρίες των οικονομικών σχολών που αντιπροσωπεύουν οι εμβληματικοί αυτοί οικονομολόγοι είναι ποικίλες. Σε αυτήν την ενότητα της παρούσας εργασίας, αναλύονται οι βασικές τους διαφορές πάνω στην Ζήτηση Χρήματος ( ): 1) H Κεϋνσιανή θεωρία ζήτησης χρήματος βασίζεται στην «Θεωρία Προτίμησης Ρευστότητας» ενώ η Μονεταριστική στην «Ποσοτική Θεωρία Χρήματος». 2) Για τον Keynes, οι παράγοντες που προσδιορίζουν την είναι το εισόδημα και το επιτόκιο (αγοραίο και μακροπρόθεσμο). Αντίθετα, για τον Friedman είναι ο συνολικός πλούτος των οικονομούντων ατόμων, το εναλλακτικό κόστος κατοχής χρήματος (παρόμοιο με τα επιτόκια εναλλακτικών μη-χρηματικών προϊόντων του Keynes) και οι προτιμήσεις των ατόμων που κατέχουν τον πλούτο. 3) Και για τις δύο σχολές το χρήμα δεν έχει ουδέτερο ρόλο. Όμως όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, το χρήμα επηρεάζει έμμεσα την οικονομία, κατά Keynes και άμεσα κατά Friedman. 4) O Friedman υποθέτει ότι η ταχύτητα κυκλοφορίας χρήματος ( ) και το εισόδημα ( είναι σταθερές μεταβλητές και κατ επέκταση η ζήτηση χρήματος είναι σταθερή συνάρτηση των προσδιοριστικών της παραγόντων. Η άποψη αυτή όμως ήταν το βασικό αντικείμενο κριτικής των κεϋνσιανών και μετακεϋνσιανών οικονομολόγων προς τους μονεταριστές. 5) Σύμφωνα με την Κεϋνσιανή θεωρία, το χρήμα έχει στενά υποκατάστατα, παραδοχή που δεν ενστερνίζονται οι μονεταριστές. 8

4. ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΠΕΡΕΤΑΙΡΩ ΑΝΑΛΥΣΗ Διαδικασία εξαγωγής της συναθροιστικής καμπύλης ζήτησης χρήματος κατά Keynes Προσδιορισμός κρίσιμου επιτοκίου για τα οικονομούντα άτομα (Keynes) Friedman: Η ζήτηση του χρήματος από καταναλωτές και από παραγωγικές μονάδες Οικονομετρική Ανάλυση: Είναι σταθερή η συνάρτηση ζήτησης χρήματος; Ανάλυση μέσω Partial Adjustment Models, Shock Absorption Models, Cointegration Models και Granger Causality Models 11 5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνική Βιβλιογραφία Αγγελακοπούλου, Μ. (2012). Η μη ουδετερότητα του χρήματος: Μια θεωρητική προσέγγιση (Master Thesis). University of Piraeus. Βαρελάς, Ε. (2014). Προσωπικές σημειώσεις από το μάθημα: "Νομισματική Θεωρία και Πολιτική". Διαλέξεις, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Παπαδόπουλος, Α. (2002). Νομισματική Θεωρία και Πολιτική (1st ed., pp. 34-66). Ρέθυμνο. Τσουλφίδης, Λ. (2011). Ιστορία Οικονομικής Θεωρίας και Πολιτικής (3rd ed., pp. 394-412, 469-504). Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Τσουλφίδης, Λ. (2014). Προσωπικές σημειώσεις από το μάθημα "Ιστορία Οικονομικών Θεωριών". Διαλέξεις, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Ξένη Βιβλιογραφία Abel, A., Bernanke, B., & Croushore, D. (2010). Macroeconomics. Boston, Mass.: Addison-Wesley. Tsoulfidis, L. (2010). Competing schools of economic thought. Berlin: Springer. 11 Οι 2 τελευταίες μέθοδοι αποτελούν τις πιο σύγχρονες οικονομετρικές μεθόδους για αυτό το θέμα 9