ΜΟΝΟΠΩΛΙΟ
ΑΤΕΛΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ Μέχρι τώρα, στην ανάλυσή μας για τις επιχειρήσεις θεωρούμε ότι υπάρχουν συνθήκες τέλειου ανταγωνισμού. Τι συμβαίνει, όμως, όταν αυτές οι υποθέσεις εγκαταλείπονται; Όταν οι παραδοχές του τέλειου ανταγωνισμού δεν ισχύουν, λέμε ότι οι επιχειρήσεις λειτουργούν κάτω από ατελή ανταγωνισμό. Μια επιχείρηση, που λειτουργεί σε ατελή ανταγωνισμό, έχει το χαρακτηριστικό ότι μπορεί: Να διαφοροποιήσει το προϊόν της, με κάποιον τρόπο και Να επηρεάσει, επομένως, κάπως την τιμή που θα χρεώσει, για το προϊόν της.
ΑΤΕΛΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ Με αυστηρούς όρους, μονοπώλιο είναι μια δομή αγοράς, όπου υπάρχει μόνο μία επιχείρηση. Στην πραγματικότητα, μια επιχείρηση μπορεί να ασκεί μονοπωλιακή δύναμη, όταν είναι η κυρίαρχη επιχείρηση στην αγορά. Όσο μεγαλύτερο είναι το μερίδιο αγοράς, που έχει μια επιχείρηση, τόσο μεγαλύτερη δύναμη αγοράς έχει. Μια επιχείρηση μπορεί να ασκεί δύναμη αγοράς, όταν μπορεί: Να αυξήσει την τιμή του προϊόντος της και Να διατηρήσει, ταυτόχρονα, μέρος των πωλήσεών της, με άλλα λόγια: Είναι το αντίθετο των επιχειρήσεων, που λειτουργούν ως αποδέκτης τιμών. Είναι διαμορφωτής τιμών.
ΑΤΕΛΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ Το πιο προφανές παράδειγμα, ίσως, για το πώς μία επιχείρηση μπορεί να κυριαρχήσει σε μια αγορά, είναι η Microsoft Corporation στην αγορά προσωπικών υπολογιστών. Η Microsoft παράγει το δικό της λειτουργικό σύστημα, τα Windows, κυριαρχεί στην αγορά, με μερίδιο περίπου 82%, όπου αυτό το ποσοστό περιλαμβάνει πλέον: Λειτουργικά συστήματα για σταθερά PC, φορητούς υπολογιστές και φορητές συσκευές.
ΑΤΕΛΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ Μια ανταγωνιστική επιχείρηση: Παίρνει την τιμή της παραγωγής, όπως δίνεται από την αγορά και Επιλέγει κατόπιν την ποσότητα που θα προσφέρει, έτσι ώστε η τιμή να ισούται με το οριακό κόστος. Αντίθετα, η τιμή που χρεώνει ένα μονοπώλιο υπερβαίνει το οριακό κόστος. Το οριακό κόστος των Windows - το πρόσθετο κόστος που θα βαρύνει τη Microsoft - είναι μόνο ελάχιστα ευρώ. Η αγοραία τιμή, όμως, των Windows είναι πολλαπλάσια του οριακού κόστους. Οι πελάτες μονοπωλίων δεν φαίνεται να έχουν πολλές επιλογές, παρά να πληρώσουν ό,τι χρεώνει το μονοπώλιο. Ωστόσο: Τα μονοπώλια δεν μπορούν να πετύχουν όποια κέρδη θέλουν, επειδή στις υψηλές τιμές οι πελάτες μειώνουν την ποσότητα. Αν και τα μονοπώλια μπορούν να ελέγχουν τις τιμές, τα κέρδη τους δεν είναι απεριόριστα.
ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝΤΑΙ ΤΑ ΜΟΝΟΠΩΛΙΑ Η θεμελιώδης αιτία του μονοπωλίου είναι τα εμπόδια εισόδου: Ένα εμπόδιο εισόδου υπάρχει, όταν υπάρχει κάτι που αποτρέπει μια επιχείρηση να εισέλθει σε έναν κλάδο. Όταν αναλύαμε την επιχειρηματική συμπεριφορά στον τέλειο ανταγωνισμό, θεωρούσαμε ότι η είσοδος και η έξοδος στην αγορά ήταν ελεύθερες. Τα εμπόδια εισόδου έχουν τέσσερις βασικές πηγές: Ένας βασικός πόρος, που ανήκει σε μία μόνο επιχείρηση. Το κράτος δίνει σε μία μόνο επιχείρηση το αποκλειστικό δικαίωμα να παράγει ένα ορισμένο αγαθό ή υπηρεσία. Το κόστος παραγωγής κάνει το μοναδικό παραγωγό πιο αποτελεσματικό, σε σχέση με πολλούς παραγωγούς. Μια επιχείρηση μπορεί να αποκτήσει τον έλεγχο άλλων επιχειρήσεων στην αγορά και επομένως να μεγαλώσει σε μέγεθος.
Μονοπωλιακοί πόροι Ο απλούστερος τρόπος, για να γεννηθεί ένα μονοπώλιο, είναι όταν μία μόνο επιχείρηση έχει ένα βασικό πόρο. Στην περίπτωση ενός αναγκαίου αγαθού, όπως το νερό, ο μονοπωλητής θα μπορούσε: Να ορίσει μια υψηλή τιμή, ακόμα κι αν το οριακό κόστος είναι χαμηλό. Υπάρχουν λίγα παραδείγματα επιχειρήσεων, που κατέχουν έναν πόρο, για τον οποίο δεν υπάρχουν κοντινά υποκατάστατα αγαθά.
Μονοπώλια που δημιουργεί το κράτος Σε πολλές περιπτώσεις, δημιουργούνται μονοπώλια επειδή το κράτος: Έχει δώσει σε ένα άτομο ή μια επιχείρηση το αποκλειστικό δικαίωμα να πουλά ένα συγκεκριμένο αγαθό ή υπηρεσία. Στη Σουηδία, για παράδειγμα, η λιανική πώληση αλκοολούχων ποτών διεξάγεται υπό τον έλεγχο ενός μονοπωλίου, που ανήκει στο κράτος, το Systembolaget, επειδή: Η Σουηδική κυβέρνηση κρίνει ότι ο άμεσος έλεγχος της πώλησης του αλκοόλ συμφέρει τη δημόσια υγεία. Ως μέλος της ΕΕ, η Σουηδία αντιμετωπίζει προβλήματα γι' αυτήν την πολιτική, αλλά δεν φαίνεται να είναι πρόθυμη να εγκαταλείψει αυτό το μονοπώλιο.
Μονοπώλια που δημιουργεί το κράτος Οι νόμοι περί ευρεσιτεχνίας και πνευματικών δικαιωμάτων, είναι δύο σημαντικά παραδείγματα, που δείχνουν πώς το κράτος: Δημιουργεί μονοπώλια, που εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον. Ευρεσιτεχνία είναι το δικαίωμα, που παραχωρείται στον ιδιοκτήτη να εμποδίζει οποιονδήποτε άλλον: Να κατασκευάζει ή Να χρησιμοποιεί μια εφεύρεση ή κατασκευαστική διαδικασία, χωρίς άδεια. Πνευματικά δικαιώματα είναι μια κρατική εγγύηση, ότι κανείς άλλος δεν μπορεί: Να εκτυπώσει και να πουλήσει το έργο, χωρίς την άδεια του συγγραφέα, παραχωρώντας στον ιδιοκτήτη το δικαίωμα να ελέγχει τη χρήση του έργου του, ώστε να το προστατεύσει.
Μονοπώλια που δημιουργεί το κράτος Αλλά δίνοντας στους μονοπωλιακούς παραγωγούς το δικαίωμα: Να χρεώνουν υψηλότερες τιμές και Να αποκομίζουν υψηλότερα κέρδη, οι νόμοι ενθαρρύνουν, επίσης, μια συγκεκριμένη επιθυμητή συμπεριφορά. Οι φαρμακευτικές εταιρείες αποκτούν το δικαίωμα να είναι μονοπωλητές στα φάρμακα που ανακαλύπτουν και αυτό ενθαρρύνει την έρευνα. Οι συγγραφείς αποκτούν το δικαίωμα να είναι μονοπωλητές στην πώληση των βιβλίων τους και αυτό τους ενθαρρύνει να γράφουν περισσότερα και καλύτερα βιβλία.
Φυσικά Μονοπώλια Ένας κλάδος είναι φυσικό μονοπώλιο, όταν μόνο μία επιχείρηση μπορεί να προσφέρει ένα αγαθό ή μια υπηρεσία σε ολόκληρη την αγορά: Με χαμηλότερο κόστος από εκείνο που θα πρόσφεραν δύο ή περισσότερες επιχειρήσεις. Ένα φυσικό μονοπώλιο προκύπτει, όταν υπάρχουν οικονομίες κλίμακας στο σχετικό εύρος της παραγωγής.
ΣΧΗΜΑ 14.1: Οικονομίες Κλίμακας ως Αιτία Μονοπωλίου.
ΣΧΗΜΑ 14.1: Οικονομίες Κλίμακας ως Αιτία Μονοπωλίου Όταν η καμπύλη μέσου συνολικού κόστους μιας επιχείρησης ελαττώνεται διαρκώς, η επιχείρηση έχει ένα φυσικό μονοπώλιο. Σ' αυτήν την περίπτωση, όταν η παραγωγή χωρίζεται σε περισσότερες επιχειρήσεις, κάθε επιχείρηση παράγει λιγότερο και το μέσο συνολικό κόστος αυξάνεται. Κατά συνέπεια, μία μόνο επιχείρηση μπορεί να παράγει οποιαδήποτε συγκεκριμένη ποσότητα, με το μικρότερο κόστος.
Φυσικά Μονοπώλια Ένα παράδειγμα φυσικού μονοπωλίου είναι η διανομή του νερού. Έστω δύο ή περισσότερες επιχειρήσεις ανταγωνίζονταν για την παροχή αυτής της υπηρεσίας. Κάθε επιχείρηση θα έπρεπε να καταβάλλει το σταθερό κόστος της κατασκευής ενός δικτύου. Ως εκ τούτου, το μέσο συνολικό κόστος του νερού είναι χαμηλότερο, αν μία μόνο επιχείρηση εξυπηρετεί ολόκληρη την αγορά.
Φυσικά Μονοπώλια Σε κανονικές συνθήκες, μια επιχείρηση αντιμετωπίζει προβλήματα με τη διατήρηση της μονοπωλιακής θέσης της: Αν δεν κατέχει ένα βασικό πόρο ή Αν δεν προστατεύεται από το κράτος. Η είσοδος σε μια αγορά, στην οποία μια άλλη επιχείρηση έχει ένα φυσικό μονοπώλιο, είναι αποτρεπτική. Οι υποψήφιοι για είσοδο γνωρίζουν ότι δεν μπορούν να έχουν το ίδιο χαμηλό κόστος, που απολαμβάνει ο μονοπωλητής, επειδή: Μετά από την είσοδο, κάθε επιχείρηση θα έχει μικρότερο μερίδιο της αγοράς. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το μέγεθος της αγοράς είναι παράγοντας, που καθορίζει αν ο κλάδος είναι φυσικό μονοπώλιο. Όσο μια αγορά επεκτείνεται, ένα φυσικό μονοπώλιο μπορεί να εξελιχθεί σε ανταγωνιστική αγορά.
Εξωτερική ανάπτυξη Πολλές από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις στον κόσμο έχουν αναπτυχθεί, εν μέρει, μέσω: Συγχωνεύσεων και Επιθετικών εξαγορών άλλων επιχειρήσεων. Μια επίπτωση αυτού του γεγονότος είναι ότι μια επιχείρηση μπορεί: Να αναπτύξει μονοπωλιακή δύναμη, εις βάρος των ανταγωνιστών της και Να υψώσει εμπόδια εισόδου, ώστε να είναι δύσκολο το έργο νέων επιχειρήσεων, που θέλουν να εισέλθουν στην αγορά.
ΠΩΣ ΤΑ ΜΟΝΟΠΩΛΙΑ ΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗ Η ανάλυση της μονοπωλιακής συμπεριφοράς σ' αυτήν την ενότητα θα μας βοηθήσει να αποτιμήσουμε: Αν τα μονοπώλια είναι επιθυμητά και Ποιες πολιτικές μπορεί να εφαρμόσει το κράτος σε μονοπωλιακές αγορές.
Μονοπώλιο εναντίον ανταγωνισμού Η βασική διαφορά, μεταξύ μιας ανταγωνιστικής επιχείρησης και ενός μονοπωλίου, είναι: Η ικανότητα του μονοπωλίου να επηρεάζει την τιμή του προϊόντος του. Μια ανταγωνιστική επιχείρηση: Είναι μικρή, σε σχέση με την αγορά στην οποία δραστηριοποιείται και Παίρνει επομένως την τιμή της παραγωγής της όπως ορίζεται από τις συνθήκες της αγοράς.
Μονοπώλιο εναντίον ανταγωνισμού Επειδή η ανταγωνιστική επιχείρηση πουλά ένα προϊόν με πολλά τέλεια υποκατάστατα αγαθά: Η καμπύλη ζήτησης που αντιμετωπίζει μια επιχείρηση είναι τέλεια ελαστική. Η αγοραία τιμή είναι μια οριζόντια γραμμή. Η επιχείρηση δεν έχει καμία δύναμη αγοράς. Αντίθετα, επειδή ένα μονοπώλιο είναι ο αποκλειστικός παραγωγός στην αγορά του: Η καμπύλη ζήτησής του είναι η καμπύλη ζήτησης της αγοράς και έχει καθοδική κλίση. Αν ο μονοπωλητής αυξήσει την τιμή του προϊόντος του, οι καταναλωτές θα αγοράσουν λιγότερη ποσότητα. Αν ο μονοπωλητής μειώσει την ποσότητα που προσφέρει στην αγορά, τότε θα ανέβει η τιμή του προϊόντος του.
ΣΧΗΜΑ 14.2: Καμπύλες Ζήτησης για Ανταγωνιστικές και Μονοπωλιακές Επιχειρήσεις.
ΣΧΗΜΑ 14.2: Καμπύλες Ζήτησης για Ανταγωνιστικές και Μονοπωλιακές Επιχειρήσεις Επειδή οι ανταγωνιστικές επιχειρήσεις είναι αποδέκτες τιμών, στην πράξη αντιμετωπίζουν οριζόντιες καμπύλες ζήτησης, όπως στο (α). Σε μια τέτοια κατάσταση, η επιχείρηση είναι αποδέκτης τιμών και δεν έχει δύναμη αγοράς. Επειδή μια μονοπωλιακή επιχείρηση είναι ο αποκλειστικός παραγωγός στην αγορά της, αντιμετωπίζει μια καμπύλη ζήτησης της αγοράς με αρνητική κλίση, όπως στο (β). Κατά συνέπεια, το μονοπώλιο πρέπει να αποδεχτεί χαμηλότερη τιμή, αν θέλει να πουλά περισσότερο προϊόν.
Μονοπώλιο εναντίον ανταγωνισμού Η καμπύλη ζήτησης της αγοράς επιβάλλει έναν περιορισμό στο κέρδος, που θα έχει ένα μονοπώλιο από τη δύναμή του στην αγορά. Ένας μονοπωλητής θα προτιμούσε, αν ήταν δυνατό,: Να χρεώνει υψηλή τιμή και Να πουλά μεγάλη ποσότητα, σ' αυτή την υψηλή τιμή. Η καμπύλη ζήτησης της αγοράς καθιστά αυτό το αποτέλεσμα αδύνατο. Η καμπύλη ζήτησης της αγοράς περιγράφει τους συνδυασμούς της τιμής και της ποσότητας, που είναι διαθέσιμες για μια μονοπωλιακή επιχείρηση. Ποιο σημείο στην καμπύλη ζήτησης θα επιλέξει ο μονοπωλητής; Όπως και στις ανταγωνιστικές επιχειρήσεις, θεωρούμε ότι στόχος του μονοπωλητή είναι να μεγιστοποιήσει το κέρδος του.
Τα έσοδα ενός μονοπωλίου Το οριακό έσοδο του μονοπωλίου είναι πάντοτε μικρότερο από την τιμή του αγαθού. Για ένα μονοπώλιο, το οριακό έσοδο είναι μικρότερο από την τιμή, επειδή το μονοπώλιο αντιμετωπίζει καμπύλη ζήτησης με αρνητική κλίση. Για να αυξήσει την ποσότητα που πουλά, μια μονοπωλιακή επιχείρηση πρέπει να χαμηλώσει την τιμή του αγαθού της. Το οριακό έσοδο για τα μονοπώλια διαφέρει αρκετά από το οριακό έσοδο για τις ανταγωνιστικές επιχειρήσεις.
Τα έσοδα ενός μονοπωλίου Όταν ένα μονοπώλιο αυξάνει την ποσότητα που πουλά, έχει δύο επιδράσεις στο συνολικό έσοδο (P Q): Η επίδραση στην παραγωγή: Πωλείται περισσότερο προϊόν, άρα το Q είναι υψηλότερο, αυξάνοντας συνήθως το συνολικό έσοδο. Η επίδραση στην τιμή. Η τιμή υποχωρεί, άρα το P είναι χαμηλότερο, μειώνοντας συνήθως το συνολικό έσοδο. Μια ανταγωνιστική επιχείρηση μπορεί να πουλήσει όση ποσότητα θέλει στην αγοραία τιμή. Συνεπώς, η επιχείρηση: Δεν έχει καμία επίδραση στην τιμή. Είναι αποδέκτης τιμών και το οριακό έσοδό της ισούται με την τιμή του αγαθού της.
Τα έσοδα ενός μονοπωλίου Αντιθέτως, όταν το μονοπώλιο αυξάνει την παραγωγή του κατά μια μονάδα, πρέπει: Να μειώσει την τιμή που χρεώνει, ανά μονάδα που πουλά. Η μείωση αυτή της τιμής μειώνει το έσοδο από τις μονάδες, που ήδη πουλούσε. Ως αποτέλεσμα: Το οριακό έσοδο ενός μονοπωλίου είναι μικρότερο από την τιμή του. Έτσι, η καμπύλη οριακού εσόδου του μονοπωλίου βρίσκεται κάτω από την καμπύλη ζήτησης του.
ΠΙΝΑΚΑΣ 14.1: Το Συνολικό, το Μέσο και το Οριακό έσοδο ενός Μονοπωλίου.
ΣΧΗΜΑ 14.3: Καμπύλες Ζήτησης και Οριακού Εσόδου για ένα Μονοπώλιο.
ΣΧΗΜΑ 14.3: Καμπύλες Ζήτησης και Οριακού Εσόδου για ένα Μονοπώλιο Η καμπύλη ζήτησης δείχνει ότι η ποσότητα επηρεάζει την τιμή του αγαθού. Η καμπύλη οριακού εσόδου δείχνει ότι το έσοδο της επιχείρησης αλλάζει, όταν η ποσότητα αυξάνεται κατά 1 μονάδα. Επειδή η τιμή όλων των μονάδων που πωλούνται, πρέπει να μειωθεί, αν το μονοπώλιο αυξήσει την παραγωγή, το οριακό έσοδο είναι πάντα μικρότερο από την τιμή.
Μεγιστοποίηση κέρδους Όταν το οριακό κόστος είναι μικρότερο από το οριακό έσοδο: Η επιχείρηση θα αυξήσει τα κέρδη, αυξάνοντας την παραγωγή της. Αν το οριακό κόστος είναι μεγαλύτερο από το οριακό έσοδο: Η επιχείρηση θα αυξήσει τα κέρδη, μειώνοντας την παραγωγή της. Η επιχείρηση προσαρμόζει την παραγωγή της έως ότου φτάσει στο Q max, όπου: Το οριακό έσοδο είναι ίσο με το οριακό κόστος. Επομένως, το επίπεδο παραγωγής που μεγιστοποιεί το κέρδος του μονοπωλίου, καθορίζεται από: Την τομή των καμπυλών οριακού εσόδου και οριακού κόστους. Τόσο οι ανταγωνιστικές επιχειρήσεις, όσο και τα μονοπώλια, ακολουθούν τον ίδιο κανόνα μεγιστοποίησης του κέρδους.
ΣΧΗΜΑ 14.4: Μεγιστοποίηση Κέρδους για Ένα Μονοπώλιο.
ΣΧΗΜΑ 14.4: Μεγιστοποίηση Κέρδους για Ένα Μονοπώλιο Ένα μονοπώλιο μεγιστοποιεί το κέρδος επιλέγοντας την ποσότητα, στην οποία το οριακό έσοδο ισούται με το οριακό κόστος (σημείο A). Κατόπιν, χρησιμοποιεί την καμπύλη ζήτησης, για να βρει την τιμή που θα παρακινήσει τους καταναλωτές να αγοράσουν αυτήν την ποσότητα (σημείο B).
Μεγιστοποίηση κέρδους Ωστόσο, υπάρχει μια σημαντική διαφορά: Το οριακό έσοδο της ανταγωνιστικής επιχείρησης ισούται με την τιμή, ενώ Το οριακό έσοδο του μονοπωλίου είναι μικρότερο από την τιμή. Δηλαδή: Για μια ανταγωνιστική επιχείρηση: P = MR = MC. Για μια μονοπωλιακή επιχείρηση: P > MR = MC
Γιατί ένα μονοπώλιο δεν έχει καμπύλη προσφοράς Μια καμπύλη προσφοράς μας δείχνει: Την ποσότητα που οι επιχειρήσεις επιλέγουν να προσφέρουν, σε οποιαδήποτε δεδομένη τιμή. Αυτή η έννοια έχει νόημα, όταν αναλύουμε ανταγωνιστικές επιχειρήσεις, οι οποίες είναι αποδέκτες τιμών. Αλλά μια μονοπωλιακή επιχείρηση είναι: Διαμορφωτής τιμών και Όχι αποδέκτης. Άρα, δεν έχει νόημα να αναρωτηθούμε τι θα παρήγαγε μια τέτοια επιχείρηση σε οποιαδήποτε τιμή, επειδή η επιχείρηση: Ορίζει την τιμή και Επιλέγει παράλληλα την ποσότητα, που θα προσφέρει.
Το κέρδος ενός μονοπωλίου Πόσο κέρδος πραγματοποιεί το μονοπώλιο; π = TR- TC π = (TR/Q- TC/Q) x Q Ο λόγος TR/Q είναι το μέσο έσοδο, που είναι ίσο με την τιμή Ρ, ενώ ο λόγος TC/Q είναι το μέσο συνολικό κόστος ATC. Επομένως, π = (P - ATC) x Q
ΣΧΗΜΑ 14.5: Το Κέρδος του Μονοπωλητή,
ΣΧΗΜΑ 14.5: Το Κέρδος του Μονοπωλητή Το εμβαδόν του ορθογωνίου BCDE ισούται με το κέρδος της μονοπωλιακής επιχείρησης. Το ύψος του ορθογωνίου (BC) είναι η τιμή μείον το μέσο συνολικό κόστος, το οποίο ισούται με το κέρδος, ανά μονάδα που πωλείται. Το πλάτος του (DC) είναι ο αριθμός των μονάδων που πωλούνται.
ΣΧΗΜΑ 14.6: Η Αγορά Φαρμάκων.
ΣΧΗΜΑ 14.6: Η Αγορά Φαρμάκων Όταν μια ευρεσιτεχνία παραχωρεί σε μια επιχείρηση μονοπώλιο στην πώληση ενός φαρμάκου, η επιχείρηση χρεώνει τη μονοπωλιακή τιμή, η οποία είναι πολύ υψηλότερη από το οριακό κόστος της παρασκευής του φαρμάκου. Όταν η ευρεσιτεχνία για ένα φάρμακο λήγει, νέες επιχειρήσεις εισέρχονται στην αγορά και η αγορά γίνεται πιο ανταγωνιστική. Κατά συνέπεια, η τιμή υποχωρεί από την μονοπωλιακή τιμή στο οριακό κόστος.
ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΕΥΗΜΕΡΙΑΣ ΤΟΥ ΜΟΝΟΠΩΛΙΟΥ Ένα μονοπώλιο, σε αντίθεση με μια ανταγωνιστική επιχείρηση: Χρεώνει τιμή υψηλότερη από το κόστος, καθιστώντας το μονοπώλιο κάτι μη επιθυμητό, για τους καταναλωτές. Έχει κέρδος από την επιλογή της υψηλής τιμής, καθιστώντας το μονοπώλιο κάτι πολύ επιθυμητό, για τους ιδιοκτήτες της επιχείρησης. Μπορεί τα οφέλη, που έχουν οι ιδιοκτήτες της επιχείρησης, να υπερβαίνουν το κόστος που επιβάλλεται στους καταναλωτές, με αποτέλεσμα το μονοπώλιο να είναι επιθυμητό για την κοινωνία συνολικά; Μπορούμε να απαντήσουμε σ' αυτήν την ερώτηση, χρησιμοποιώντας: Το συνολικό πλεόνασμα, ως μέτρο της οικονομικής ευημερίας.
Η μη αντισταθμιζόμενη απώλεια Το γεγονός ότι το αποτέλεσμα της αγοράς, σε συνθήκες μονοπωλίου, διαφέρει από το αντίστοιχο, σε συνθήκες τέλειου ανταγωνισμού, σημαίνει ότι: Με το μονοπώλιο σχετίζεται μια μη αντισταθμιζόμενη απώλεια. Η κοινωνικά αποτελεσματική ποσότητα βρίσκεται εκεί, όπου τέμνονται η καμπύλη ζήτησης και η καμπύλη οριακού κόστους. Κάτω απ' αυτήν την ποσότητα, η αξία για τους καταναλωτές υπερβαίνει το οριακό κόστος της παροχής του αγαθού, άρα η αύξηση της παραγωγής θα αύξανε το συνολικό πλεόνασμα. Πάνω απ' αυτήν την ποσότητα, το οριακό κόστος υπερβαίνει την αξία προς τους καταναλωτές, άρα η μείωση της παραγωγής θα αύξανε το συνολικό πλεόνασμα.
ΣΧΗΜΑ 14.7: Το Αποτελεσματικό Επίπεδο Παραγωγής.
ΣΧΗΜΑ 14.7: Το Αποτελεσματικό Επίπεδο Παραγωγής Το συνολικό πλεόνασμα στην αγορά θα μεγιστοποιούταν στο επίπεδο προϊόντος, όπου τέμνονται η καμπύλη ζήτησης και η καμπύλη οριακού κόστους. Κάτω απ' αυτό το επίπεδο, η αξία του αγαθού για τον οριακό αγοραστή (όπως αποτυπώνεται στην καμπύλη ζήτησης) υπερβαίνει το οριακό κόστος της παρασκευής του αγαθού. Πάνω απ' αυτό το επίπεδο, η αξία για τον οριακό αγοραστή είναι μικρότερη από το οριακό κόστος.
Η μη αντισταθμιζόμενη απώλεια Ο μονοπωλητής επιλέγει την παραγωγή μεγιστοποίησης κέρδους, όπου: Τέμνονται οι καμπύλες για το οριακό έσοδο και για το οριακό κόστος, αλλά αυτό δεν είναι ίδιο με την κοινωνικά αποτελεσματική έκβαση, όπου: Τέμνονται οι καμπύλες για τη ζήτηση και για το οριακό κόστος. Ο μονοπωλητής παράγει μικρότερη ποσότητα από την κοινωνικά αποτελεσματική. Η μη αντισταθμιζόμενη απώλεια, που προκαλείται από το μονοπώλιο, είναι παρόμοια με τη μη αντισταθμιζόμενη απώλεια, που προκαλεί ένας φόρος. Ένας μονοπωλητής μπορεί να παρομοιαστεί με έναν ιδιωτικό φοροεισπράκτορα.
ΣΧΗΜΑ 14.8: Η Αναποτελεσματικότητα του Μονοπωλίου.
ΣΧΗΜΑ 14.8: Η Αναποτελεσματικότητα του Μονοπωλίου Επειδή ένα μονοπώλιο χρεώνει τιμή υψηλότερη από το οριακό κόστος, δεν θα αγοράσουν το προϊόν του όλοι οι καταναλωτές, που το αποτιμούν σε μια τιμή μεγαλύτερη από το κόστος του. Ως εκ τούτου, η παραγόμενη και η πωλούμενη ποσότητα από ένα μονοπώλιο, είναι μικρότερη από το κοινωνικά αποτελεσματικό επίπεδο. Η μη αντισταθμιζόμενη απώλεια, αναπαρίσταται από το εμβαδόν του τριγώνου μεταξύ της καμπύλης ζήτησης (η οποία αντανακλά την αξία του αγαθού για τους καταναλωτές) και της καμπύλης οριακού κόστους (η οποία αντανακλά το κόστος του μονοπωλιακού παραγωγού).
Η μη αντισταθμιζόμενη απώλεια Θυμηθείτε, ότι: Η καμπύλη ζήτησης αντανακλά την αξία για τους καταναλωτές και Η καμπύλη οριακού κόστους αντανακλά το κόστος του μονοπωλιακού παραγωγού. Ως εκ τούτου, το εμβαδόν του τριγώνου της μη αντισταθμιζόμενης απώλειας, ανάμεσα στην καμπύλη ζήτησης και την καμπύλη οριακού κόστους, ισούται με το συνολικό πλεόνασμα, που χάνεται εξαιτίας της μονοπωλιακής τιμολόγησης.
Το κέρδος του μονοπωλίου: Ένα κοινωνικό κόστος; Μια μονοπωλιακή επιχείρηση αποκομίζει υψηλότερο κέρδος, χάρη στη δύναμη αγοράς της, γεγονός που δεν είναι απαραίτητα κακό για την κοινωνία, από μόνο του. Η ευημερία σε μια μονοπωλιακή αγορά περιλαμβάνει: Την ευημερία τόσο των καταναλωτών, όσο και των παραγωγών. Όταν ένας καταναλωτής πληρώνει ένα επιπλέον ευρώ: Η θέση του καταναλωτή χειροτερεύει, κατά ένα ευρώ και Η θέση του παραγωγού βελτιώνεται, κατά το ίδιο ποσό. Το μονοπωλιακό κέρδος: Δεν αντιπροσωπεύει συρρίκνωση του μεγέθους της οικονομικής πίτας, Αντανακλά απλώς ένα μεγαλύτερο κομμάτι για τους παραγωγούς και ένα μικρότερο κομμάτι για τους καταναλωτές.
Το κέρδος του μονοπωλίου: Ένα κοινωνικό κόστος; Το πρόβλημα σε μια μονοπωλιακή αγορά προκύπτει, επειδή: Η επιχείρηση παράγει και πουλά ποσότητα κάτω από το επίπεδο, που μεγιστοποιεί το συνολικό πλεόνασμα. Η μη αντισταθμιζόμενη απώλεια μετρά, επομένως, πόσο συρρικνώνεται η οικονομική πίτα. Αυτή η αναποτελεσματικότητα συνδέεται με την υψηλή τιμή του μονοπωλίου: Οι καταναλωτές αγοράζουν λιγότερες μονάδες, όταν η επιχείρηση αυξάνει την τιμή της σε επίπεδο υψηλότερο από το οριακό κόστος. Το πρόβλημα προέρχεται από την αναποτελεσματικά χαμηλή παραγόμενη ποσότητα.
ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΙΜΩΝ Μέχρι τώρα, θεωρούμε ότι η μονοπωλιακή επιχείρηση χρεώνει την ίδια τιμή, σε όλους τους πελάτες. Διάκριση τιμών είναι η επιχειρηματική πρακτική της πώλησης του ίδιου αγαθού, με διαφορετικές τιμές, σε διαφορετικούς πελάτες. Να σημειώσουμε ότι η διάκριση τιμών δεν είναι δυνατή σε μια ανταγωνιστική αγορά, καθώς: Υπάρχουν πολλές επιχειρήσεις, που πωλούν το ίδιο αγαθό στην αγοραία τιμή. Αν οποιαδήποτε επιχείρηση προσπαθούσε να χρεώσει υψηλότερη τιμή σε έναν πελάτη, αυτός θα αγόραζε από άλλη επιχείρηση. Για να μπορεί μια επιχείρηση να εφαρμόζει πρακτικές διάκρισης τιμών, πρέπει να έχει κάποια δύναμη αγοράς.
ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΙΜΩΝ Τρία διδάγματα μπορούμε να μάθουμε, για τη διάκριση τιμών. Πρώτο δίδαγμα: Η διάκριση τιμών είναι μια ορθολογική στρατηγική για ένα μονοπωλητή, που επιδιώκει μεγιστοποίηση του κέρδους. Ουσιαστικά, ένας μονοπωλητής, που εφαρμόζει πρακτικές διάκρισης τιμών, χρεώνει σε κάθε πελάτη μια τιμή πιο κοντά στη δική του προθυμία πληρωμής. Δεύτερο δίδαγμα: Η διάκριση τιμών προϋποθέτει ότι θα είναι δυνατός ο διαχωρισμός των πελατών, ανάλογα με την προθυμία πληρωμής τους. Όπου υπάρχει μια διαφορά στην ελαστικότητα ζήτησης, ως προς την τιμή, ο μονοπωλητής μπορεί να την εκμεταλλευτεί και να ασκήσει διάκριση τιμών.
ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΙΜΩΝ Τρίτο δίδαγμα: Η αύξηση στην ευημερία, που προκύπτει από τη διάκριση τιμών, εκδηλώνεται ως υψηλότερο πλεόνασμα παραγωγού, παρά ως υψηλότερο πλεόνασμα καταναλωτή. Όλη η αύξηση στο συνολικό πλεόνασμα από τη διάκριση τιμών, συγκεντρώνεται με τη μορφή υψηλότερου κέρδους.
Η ανάλυση της διάκρισης τιμών Η τέλεια διάκριση τιμών περιγράφει μια κατάσταση, στην οποία ο μονοπωλητής: Γνωρίζει ακριβώς την προθυμία πληρωμής κάθε πελάτη και Μπορεί να χρεώνει κάθε πελάτη διαφορετική τιμή. Σ' αυτήν την περίπτωση, ο μονοπωλητής: Χρεώνει κάθε πελάτη ακριβώς την προθυμία πληρωμής του και Αποκομίζει όλο το πλεόνασμα, σε κάθε συναλλαγή.
ΣΧΗΜΑ 14.9: Ευημερία Με και Χωρίς Διάκριση Τιμών.
ΣΧΗΜΑ 14.9: Ευημερία Με και Χωρίς Διάκριση Τιμών Το (α) παρουσιάζει ένα μονοπωλητή, που χρεώνει την ίδια τιμή σε όλους τους πελάτες. Το συνολικό πλεόνασμα σ' αυτήν την αγορά ισούται με το άθροισμα του κέρδους (πλεόνασμα παραγωγού) και του πλεονάσματος καταναλωτή. Το (β) δείχνει ένα μονοπωλητή, που μπορεί να εφαρμόζει πολιτική διάκρισης τιμών, με τέλειο τρόπο. Επειδή το πλεόνασμα καταναλωτή ισούται με μηδέν, το συνολικό πλεόνασμα ισούται τώρα με το κέρδος της επιχείρησης. Αν συγκρίνετε αυτά τα δύο γραφήματα, μπορείτε να καταλάβετε ότι η τέλεια διάκριση τιμών αυξάνει το κέρδος, αυξάνει το συνολικό πλεόνασμα και μειώνει το πλεόνασμα καταναλωτή.
Η ανάλυση της διάκρισης τιμών Στην πραγματικότητα, όμως, η διάκριση τιμών δεν είναι τέλεια. Αντίθετα, οι επιχειρήσεις εφαρμόζουν πολιτική διάκρισης τιμών χωρίζοντας τους πελάτες σε ομάδες: Νέοι, εναντίον ηλικιωμένων, Πελάτες εργάσιμων ημερών, εναντίον πελατών Σαββατοκύριακου, Γερμανοί, εναντίον Βρετανών κ.α. Σε σύγκριση με το αποτέλεσμα του μονοπωλίου με την ενιαία τιμή, η ατελής διάκριση τιμών μπορεί: Να αυξήσει, να μειώσει ή να μην επηρεάσει καθόλου, το συνολικό πλεόνασμα, σε μια αγορά. Το μοναδικό βέβαιο συμπέρασμα είναι, ότι η διάκριση τιμών αυξάνει το κέρδος του μονοπωλίου.
Παραδείγματα διάκρισης τιμών Εισιτήρια Κινηματογράφου: Πολλοί κινηματογράφοι χρεώνουν χαμηλότερη τιμή για παιδιά και ηλικιωμένους πελάτες. Τιμές Αεροπορικών Εισιτηρίων: Οι θέσεις στα αεροπλάνα πωλούνται με πολλές διαφορετικές τιμές. Υπάρχουν αεροπορικές εταιρείες, που χρεώνουν χαμηλότερη τιμή για εισιτήριο μετ' επιστροφής μεταξύ δύο πόλεων, αν ο ταξιδιώτης διανυκτερεύσει στον προορισμό του ένα Σάββατο. Ένας επιβάτης σε ένα επαγγελματικό ταξίδι, έχει υψηλότερη προθυμία πληρωμής και μάλλον δεν θα θέλει να παραμείνει στο προορισμό του το βράδυ του Σαββάτου. Αντίθετα, κάποιος που ταξιδεύει για προσωπικούς λόγους, έχει χαμηλότερη προθυμία πληρωμής και είναι πιο πιθανό να θέλει να μείνει το βράδυ του Σαββάτου.
Παραδείγματα διάκρισης τιμών Εκπτωτικά Κουπόνια: Γιατί προσφέρουν οι εταιρείες αυτά τα κουπόνια; Γιατί απλώς δεν μειώνουν την τιμή του προϊόντος; Η απάντηση είναι ότι τα κουπόνια δίνουν στις εταιρείες τη δυνατότητα να εφαρμόζουν πρακτικές διάκρισης τιμών. Οι εταιρείες γνωρίζουν ότι δεν είναι όλοι οι πελάτες πρόθυμοι να ξοδέψουν χρόνο, για να βρουν και να μαζέψουν κουπόνια. Εκπτώσεις ανάλογες της Ποσότητας: Μερικές φορές, οι μονοπωλητές εφαρμόζουν πολιτική διάκρισης τιμών, χρεώνοντας διαφορετικές τιμές στον ίδιο πελάτη, για διαφορετικές μονάδες που αγοράζει, ο ίδιος πελάτης. Η προθυμία πληρωμής ενός πελάτη, για μια επιπλέον μονάδα μειώνεται, όταν ο πελάτης αγοράζει περισσότερες μονάδες.
Η ΚΡΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΑ ΜΟΝΟΠΩΛΙΑ Τα μονοπώλια παράγουν μικρότερη από την κοινωνικά επιθυμητή ποσότητα και, κατά συνέπεια, χρεώνουν τιμές πάνω από το οριακό κόστος. Οι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικής απαντούν στο πρόβλημα του μονοπωλίου, με έναν από τους παρακάτω τρόπους: Προσπάθειες, ώστε οι μονοπωλιακοί κλάδοι να γίνουν πιο ανταγωνιστικοί. Ρύθμιση της συμπεριφοράς των μονοπωλίων. Μετατροπή ιδιωτικών μονοπωλίων σε δημόσιες επιχειρήσεις. Καμία ενέργεια.
Η ΚΡΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΑ ΜΟΝΟΠΩΛΙΑ Όλες οι βιομηχανικές χώρες ακολουθούν κάποιες διαδικασίες, για νόμιμη απαγόρευση συγχωνεύσεων ή δραστηριοτήτων από επιχειρήσεις, που: Έχουν δύναμη αγοράς, αλλά Είναι ενάντια στο δημόσιο συμφέρον. Αυτοί οι νόμοι προσφέρουν στα κράτη διάφορους τρόπους, με τους οποίους καταφέρνουν να προάγουν τον ανταγωνισμό. Ενώ κάθε χώρα μπορεί να επιβάλλει τη δική της νομοθεσία για τον ανταγωνισμό, αυτοί οι νόμοι πρέπει: Να συμμορφώνονται με τις γενικές αρχές της ΕΕ.
Η ΚΡΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΑ ΜΟΝΟΠΩΛΙΑ Η νομοθεσία για τον ανταγωνισμό καλύπτει τρεις βασικούς τομείς: Πράξεις εναντίον συμπράξεων και περιπτώσεων, όπου οι επιχειρήσεις εμπλέκονται: Σε περιοριστικές επιχειρηματικές πρακτικές, που αποτρέπουν το ελεύθερο εμπόριο. Απαγόρευση στρατηγικών τιμολόγησης, που καταργούν την έννοια του ανταγωνισμού, όπως: Χειραγώγηση τιμών, Ληστρική τιμολόγηση, Επιθετική πολιτική τιμών κ.α. Έλεγχος και επιθεώρηση εξαγορών και κοινοπραξιών.
Η ΚΡΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΑ ΜΟΝΟΠΩΛΙΑ Το κράτος πρέπει να είναι σε θέση να καθορίζει ποιες συγχωνεύσεις είναι επιθυμητές και ποιες όχι. Αυτό σημαίνει, ότι: Πρέπει να μπορεί να μετρά και να συγκρίνει το κοινωνικό όφελος από τις συνέργειες, με το κοινωνικό κόστος του περιορισμένου ανταγωνισμού.
Ρυθμιστικοί κανόνες Ένας άλλος τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματος του μονοπωλίου από το κράτος, είναι: Να καθορίζει κανόνες και ρυθμίσεις, για τη συμπεριφορά των μονοπωλητών. Αυτή η λύση είναι κοινή στην περίπτωση των φυσικών μονοπωλίων, όπως συμβαίνει με εταιρείες κοινής ωφέλειας σαν τις εταιρείες ύδρευσης και ηλεκτρικού ρεύματος. Οι εταιρείες δεν έχουν το δικαίωμα να χρεώνουν όποια τιμή θέλουν, αλλά Οι κρατικές υπηρεσίες, αντίθετα, ρυθμίζουν τις τιμές τους.
Ρυθμιστικοί κανόνες Ποια θα πρέπει να είναι η τιμή, που θα ορίσει το κράτος, για ένα φυσικό μονοπώλιο; Αν η τιμή ισούται με το οριακό κόστος, οι πελάτες αγοράζουν την ποσότητα της παραγωγής του μονοπωλητή, που μεγιστοποιεί το συνολικό πλεόνασμα, οπότε: Η κατανομή των πόρων θα είναι αποτελεσματική. Ωστόσο, υπάρχουν δύο πρακτικά προβλήματα με την τιμολόγηση οριακού κόστους, σε ένα ρυθμιστικό σύστημα.
Ρυθμιστικοί κανόνες Πρώτο πρακτικό πρόβλημα: Τα φυσικά μονοπώλια, εξ ορισμού, έχουν μειούμενο μέσο συνολικό κόστος. Συνεπώς: Το οριακό κόστος είναι μικρότερο, από το μέσο συνολικό κόστος. Αν οι επιθεωρητές πρέπει να ορίσουν την τιμή, ώστε να ισούται με τo οριακό κόστος, τότε: Η τιμή θα είναι μικρότερη από το μέσο συνολικό κόστος της επιχείρησης και η επιχείρηση θα έχει ζημιά. Η ρυθμιστική αρχή αντιδρά σ' αυτό το πρόβλημα με διάφορους τρόπους, αλλά κανείς δεν είναι τέλειος. Ένας είναι να επιδοτείται ο μονοπωλητής. Άλλος είναι να επιτρέψουν στο μονοπωλητή να χρεώνει μια τιμή υψηλότερη από το οριακό κόστος.
ΣΧΗΜΑ 14.10: Τιμολόγηση Οριακού Κόστους για ένα Φυσικό Μονοπώλιο.
ΣΧΗΜΑ 14.10: Τιμολόγηση Οριακού Κόστους για ένα Φυσικό Μονοπώλιο Επειδή ένα φυσικό μονοπώλιο έχει μειούμενο μέσο συνολικό κόστος, το οριακό κόστος είναι μικρότερο από το μέσο συνολικό κόστος. Επομένως, αν η ρυθμιστική αρχή ζητά από ένα φυσικό μονοπώλιο να χρεώνει τιμή ίση με το οριακό κόστος, η τιμή θα είναι μικρότερη από το μέσο συνολικό κόστος και το μονοπώλιο θα χάνει χρήματα.
Ρυθμιστικοί κανόνες Δεύτερο πρακτικό πρόβλημα: Η τιμολόγησης οριακού κόστους δεν προσφέρει στο μονοπωλητή κανένα κίνητρο να μειώσει το κόστος. Αν ένας μονοπωλητής, που δραστηριοποιείται σε μια ρυθμιζόμενη αγορά, γνωρίζει ότι η ρυθμιστική αρχή θα μειώνει τις τιμές όποτε μειώνεται το κόστος, ο μονοπωλητής δεν ωφελείται από το χαμηλότερο κόστος. Στην πράξη, η ρυθμιστική αρχή αντιμετωπίζει αυτό το πρόβλημα δίνοντας στους μονοπωλητές τη δυνατότητα: Να διατηρούν ορισμένα από τα οφέλη του χαμηλότερου κόστους, με τη μορφή υψηλότερου κέρδους. Αυτή η πρακτική απαιτεί κάποια απόσταση από την τιμολόγηση οριακού κόστους.
Δημόσια ιδιοκτησία Η τρίτη πολιτική, που χρησιμοποιείται από το κράτος, για την αντιμετώπιση των μονοπωλίων, είναι η δημόσια ιδιοκτησία. Αυτό σημαίνει, ότι: Το κράτος δεν επιβάλλει ρυθμίσεις σε ένα φυσικό μονοπώλιο, που ανήκει σε μια ιδιωτική επιχείρηση, αλλά Το κράτος έχει την κυριότητα και την ευθύνη για τη λειτουργία του μονοπωλίου, όπως είναι οι επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας: Οι επιχειρήσεις τηλεπικοινωνιών, ύδρευσης και ηλεκτρισμού.
Δημόσια ιδιοκτησία Οι οικονομολόγοι συνήθως προτιμούν την ιδιωτική από τη δημόσια ιδιοκτησία των φυσικών μονοπωλίων, καθώς επηρεάζει το κόστος παραγωγής. Οι ιδιώτες ιδιοκτήτες έχουν κίνητρο να ελαχιστοποιούν το κόστος, αρκεί να έχουν κάποιο όφελος, με τη μορφή υψηλότερου κέρδους. Αν οι διευθύνοντες δεν καταφέρνουν να διατηρήσουν το κόστος σε χαμηλά επίπεδα, οι ιδιοκτήτες της επιχείρησης θα τους απολύσουν.
Δημόσια ιδιοκτησία Αν οι γραφειοκράτες του κράτους, που διευθύνουν ένα μονοπώλιο, έχουν να επιδείξουν κακά αποτελέσματα, οι χαμένοι είναι: Οι πελάτες και οι φορολογούμενοι, των οποίων η μοναδική προσφυγή είναι το πολιτικό σύστημα. Οι γραφειοκράτες, μπορεί: Να εξελιχθούν σε μια ομάδα ειδικού ενδιαφέροντος και Να προσπαθούν να εμποδίσουν μεταρρυθμίσεις, που αποσκοπούν στη μείωση του κόστους.
ΠΙΝΑΚΑΣ 14.2: Ανταγωνισμός Εναντίον Μονοπωλίου: Μια Συνοπτική Σύγκριση.