Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΩΝ ΣΤΕΛΕΧΩΝ

Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΩΝ ΣΤΕΛΕΧΩΝ Ελένη Μπάτσαλα ΜΑΡΤΙΟΣ 2009 ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Αικατερίνη Παπαϊωάννου Εκπονηθείσα πτυχιακή εργασία απαραίτητη για την κτήση του βασικού πτυχίου

Πρόλογος ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η ενασχόλησή μου με το θέμα της εφαρμογής των θεωριών της συναισθηματικής νοημοσύνης στο χώρο της διοίκησης επιχειρήσεων σε επίπεδο πτυχιακής εργασίας είναι κάτι που άρχισα να επεξεργάζομαι σαν ιδέα αρκετό καιρό πριν φτάσω στο σημείο να αρχίσω τη συγγραφή της. Κι αυτό γιατί το συγκεκριμένο θέμα περιγράφει μία από τις, παραδόξως, νεότερες «ανακαλύψεις» της επιστήμης της διοίκησης των επιχειρήσεων και έχει σαφείς αναφορές τόσο στον τομέα της προσωπικής βελτίωσης του στελέχους αλλά κι άλλο τόσο στη διαχείριση προσωπικού. Για να το θέσω αλλιώς, η θεωρία της συναισθηματικής νοημοσύνης υποστηρίζει ότι δίνει απάντηση σε δύο ερωτήματα «πώς μπορώ να κάνω καλύτερα τη δουλειά μου;» και «πώς μπορώ να κάνω τους άλλους (συνεργάτες, υφισταμένους, ακόμη και προϊσταμένους) να κάνουν καλύτερα τη δουλειά τους;» και συνεπώς είναι, κατά τη γνώμη μου, ανάγκη να τοποθετήσουμε τη μελέτη της στο κέντρο του ενδιαφέροντός μας, όπως και έκανα. Το πρόβλημα που μου παρουσιάστηκε στη μελέτη και συγγραφή της εργασίας αυτής αφορούσε κυρίως στις βιβλιογραφικές πηγές, από τις οποίες ελάχιστες ήταν διαθέσιμες στην ελληνική γλώσσα και ακόμη οι περισσότερες από αυτές αποτελούσαν μεταφράσεις ξενόγλωσσων τίτλων. Για τις ελάχιστες ελληνόφωνες πηγές στάθηκε σχεδόν αδύνατον να τις μελετήσω καθώς απουσιάζουν από τη βιβλιοθήκη του τμήματός μας και δεν είχα τη δυνατότητα να ανατρέξω στις βιβλιοθήκες άλλων ελληνικών πανεπιστημίων, για δε την ξενόγλωσση βιβλιογραφία, η σχεδόν αποκλειστική χρήση της οποίας μπορεί να ξενίσει, είχα την τύχη ένα στενό συγγενικό μου πρόσωπο να σπουδάζει σε μεγάλο πανεπιστήμιο της αλλοδαπής, του οποίου την πλούσια βιβλιοθήκη (όπως και την πρόσβαση σε ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων) εκμεταλλεύτηκα. Λίγο πριν κλείσω τον πρόλογο αυτό και περάσω στην ουσία της εργασίας μου, θα ήθελα να ευχαριστήσω την καθηγήτριά μου κι επιβλέπουσα την εργασία μου, κυρία Παπαϊωάννου Αικατερίνη για την Σελίδα 2 από 86

Πτυχιακή Εργασία της Ελένης Μπάτσαλα υποστήριξη και καθοδήγηση που μου παρείχε κατά τη διάρκεια της συγγραφής της εργασίας αυτής. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω την οικογένειά μου, γιατί με δική τους φροντίδα κατάφεραν να με απαλλάξουν από πολλές έγνοιες και προβλήματα, έτσι ώστε να μου δώσουν το χώρο και το χρόνο να ασχοληθώ με την εργασία μου απερίσπαστη. Σελίδα 3 από 86

Περιεχόμενα ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ... 2 Π ΙΝ Α Κ Α Σ Π Ε Ρ ΙΕ Χ Ο Μ Ε Ν Ω Ν...4 Ε ΙΣ Α Γ Ω Γ Η... 5 1. Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ : Σ Υ Ν Α ΙΣ Θ Η Μ Α Τ ΙΚ Η Ν Ο Η Μ Ο Σ Υ Ν Η... 7 1.1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ... 7 1.2. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ;... 9 1.2.1. Μοντέλο Ικανοτήτων...10 1.2.2. Μεικτά μοντέλα... 13 1.2.2.1. Το μοντέλο των συναισθηματικών δεξιοτήτω ν...13 1.2.2.2. Η κοινωνικο-συναισθηματική νοημοσύνη... 15 1.2.3. Το μοντέλο των χαρακτηριστικών...16 1.3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ: ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ - ΕΝΝΟΙΑ... 18 2. Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ : Η Σ Υ Ν Α ΙΣ Θ Η Μ Α Τ ΙΚ Η Ν Ο Η Μ Ο Σ Υ Ν Η ΣΤΗ Ν Π Ρ Α Ξ Η...20 2.1. ΤΟ ΠΡΩΤΟ «ΣΧΟΛΕΙΟ» ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ...20 2.2. Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ ΜΑΣ... 23 2.2.1. Η συναισθηματική νοημοσύνη και η μνήμη εργασίας...24 2.2.2. Η φυσιολογία ενός συναισθηματικού πραξικοπήματος...26 2.2.3. Οι διαφορές των δύο φύλων...27 2.3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ - Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ 29 3. Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ : Τ Ο Κ Ο Σ Τ Ο Σ Τ Η Σ Σ Υ Ν Α ΙΣ Θ Η Μ Α Τ ΙΚ Η Σ Α Ν ΙΚ Α Ν Ο Τ Η Τ Α Σ... 31 3.1. ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΑΠΟΤΙΜΗΣΟΥΜΕ ΤΗ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ;... 31 3.2. ΠΟΣΟ «ΚΟΣΤΙΖΕΙ» Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΙΚΑΝΟΤΗΤΑ;...33 4. Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ : Ε Κ Π Α ΙΔ Ε Υ Ο Ν Τ Α Σ Δ ΙΟ ΙΚ Η Τ ΙΚ Α Σ Τ Ε Λ Ε Χ Η : Π Ρ Ο Σ Ω Π ΙΚ Ε Σ Σ Υ Ν Α ΙΣ Θ Η Μ Α Τ ΙΚ Ε Σ Δ Ε Ξ ΙΟ Τ Η Τ Ε Σ...37 4.1. ΔΙΑΙΣΘΗΣΗ...38 4.2. ΑΥΤΕΠΙΓΝΩΣΗ...40 4.3. ΑΥΤΟΕΛΕΓΧΟΣ...42 4.4. ΛΟΙΠΕΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ...42 4.5. ΚΑΤΑΛΗΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ...43 5. Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ : Ε Κ Π Α ΙΔ Ε Υ Ο Ν Τ Α Σ Δ ΙΟ ΙΚ Η Τ ΙΚ Α Σ Τ Ε Λ Ε Χ Η : Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΚ Ε Σ Σ Υ Ν Α ΙΣ Θ Η Μ Α Τ ΙΚ Ε Σ Δ Ε Ξ ΙΟ Τ Η Τ Ε Σ...44 5.1. ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ... 44 5.2. ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ...49 5.3. ΗΓΕΣΙΑ...52 5.4. ΛΟΙΠΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ...53 5.5. ΜΙΑ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ... 56 6. Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ : Σ Υ Μ Π Ε Ρ Α Σ Μ Α Τ ΙΚ Ε Σ Π Α Ρ Α Τ Η Ρ Η Σ Ε ΙΣ...58 Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α Α: Ε Ρ Ω Τ Η Μ Α Τ Ο Λ Ο Γ ΙΟ - Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε ΙΣ...65 Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α Β: Γ Ρ Α Φ Η Μ Α Τ Α ΚΑΙ Α Ν Α Λ Υ Σ Η Α Π Ο Τ Ε Λ Ε Σ Μ Α Τ Ω Ν Ε Ρ Ω Τ Η Μ Α Τ Ο Λ Ο Γ ΙΟ Υ... 71 Β ΙΒ Λ ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΑ... 83 Σελίδα 4 από 86

Πτυχιακή Εργασία της Ελένης Μπάτσαλα ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας ξεκινάμε με μία επισκόπηση των διαφόρων θεωριών που δοκιμάζουν να ορίσουν την έννοια και να προσδιορίσουν τη φύση της συναισθηματικής νοημοσύνης. Στη συνέχεια και στο δεύτερο κεφάλαιο επιχειρείται ο εντοπισμός των επιρροών της έννοιας αυτής στην καθημερινότητά μας, καθώς πιστεύουμε πως είναι σημαντικό να καταδειχτεί πως η συναισθηματική νοημοσύνη βρίσκεται παντού γύρω μας, σε κάθε έκφανση του βίου μας, κάτι που αναγκαστικά μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως είναι απαραίτητη η έρευνα της παρουσίας της και στο χώρο της επιστήμης της διοίκησης επιχειρήσεων. Το συμπέρασμα αυτό, πως δηλαδή η έρευνα της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι αναγκαία στο σύγχρονο κόσμο της διοίκησης των επιχειρήσεων, ενισχύεται από το επιχείρημα του τρίτου κεφαλαίου, ότι δηλαδή η έλλειψη μίας προσέγγισης της διοίκησης επιχειρήσεων μέσω του πρίσματος της συναισθηματικής νοημοσύνης κοστίζει και γίνεται εμφανής, σε τελική ανάλυση, ακόμη και στα λογιστικά βιβλία μίας επιχείρησης. Στο τέταρτο κεφάλαιο, έχοντας πλέον θεωρήσει ότι υποστηρίχθηκε η γνώμη μας πως η έρευνα για την επιρροή της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι αναγκαία, μελετάμε εκείνες τις συναισθηματικές δεξιότητες που χαρακτηρίζουμε ως προσωπικές. Στη συνέχεια, και συγκεκριμένα στο κεφάλαιο πέντε παρουσιάζουμε τις κοινωνικές συναισθηματικές δεξιότητες και υποστηρίζουμε τους λόγους για τους οποίους τις θεωρούμε ένα επίπεδο πιο σημαντικές για τα διοικητικά στελέχη επιχειρήσεων. Στο τελευταίο κεφάλαιο, το έκτο, επιχειρούμε με τα δεδομένα που έχουν ήδη αναπτυχθεί σε όλα τα προηγούμενα κεφάλαια αλλά και με ουσιαστική αναφορά στην έρευνα που πραγματοποιήσαμε βάσει ερωτηματολογίου (το οποίο παραθέτουμε και αναλύουμε στο παράρτημα Α) να δείξουμε τη στέρεη βάση της θέσης μας πως η συναισθηματική νοημοσύνη είναι ένας σημαντικός παράγοντας στην εξέλιξη των Σελίδα 5 από 86

Εισαγωγή διοικητικών στελεχών μίας επιχείρησης και πως οι επιδόσεις μας στις δεξιότητες που την απαρτίζουν είναι δυνατόν, μέσα από τους τρόπους που αναλύονται σε όλη την εργασία, να βελτιωθούν. Σελίδα 6 από 86

Πτυχιακή Εργασία της Ελένης Μπάτσαλα 1. ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ Περίπου στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας άρχισε να αναπτύσσεται η μελέτη μίας νέας έννοιας, την οποία τείνει η επιστημονική κοινότητα να αναγνωρίσει καθολικά με το όνομα «Συναισθηματική Νοημοσύνη», αλλιώς "EQ (Emotional Quotient ή Πηλίκο Συναισθηματικής Ευφυΐας), της οποίας η σημασία και επιρροή άρχισε σιγά - σιγά να γιγαντώνεται τόσο μέσα στα πλαίσια της έρευνας, αλλά και έξω από βιβλιοθήκες και ερευνητικές κλινικές, αγγίζοντας διάφορους έξωακαδημαϊκούς κύκλους, μιας και σταδιακά καθίσταται όλο και πιο οικεία η γνώση πως η συναισθηματική νοημοσύνη άπτεται πολλών πτυχών της καθημερινότητας, από την επαγγελματική ζωή μέχρι και τις συνήθεις διαπροσωπικές μας σχέσεις. 1.1. Εισαγωγικά Είναι ακόμη πρόσφατη η εποχή που ως μοναδικός δείκτης των ανθρώπινων ικανοτήτων αναγνωριζόταν ο Δείκτης Νοημοσύνης, αλλιώς "IQ (Intelligence Quotient ή Πηλίκο Διανοητικής Ευφυΐας). Άπειρα τεστ έχουν καταρτιστεί για να μετρηθεί αυτός ο Δείκτης με ακρίβεια, άνθρωποι έχουν τύχει αποδοχής ή έχουν περιθωριοποιηθεί λόγω του αποτελέσματος που έφεραν σε τέτοια τεστ και γενικά αυτή η σχεδόν θεοποίησή του ήταν καταλυτική μέχρι τα τέλη της προηγούμενης δεκαετίας. Ήταν το 1990 που οι ψυχολόγοι Mayer και Salovey διατύπωσαν επίσημα τον όρο "EI (Emotional Intelligence), ορίζοντάς τον ως την ικανότητα α) να γνωρίζει κανείς πώς νιώθει, πώς νιώθουν οι άλλοι και τι πρέπει να κάνει γι αυτό, β) να γνωρίζει κανείς τι τον κάνει να νιώθει άσχημα, τι τον κάνει να αισθάνεται καλά και πώς μπορεί από το «άσχημα» να πάει στο «καλά» και γ) να διαχειρίζεται κανείς τα συναισθήματα με τρόπο που να μεγιστοποιεί τη μακροπρόθεσμη ευτυχία του (Salovey P. and Mayer J.D.,1990). Η δουλειά αυτή των Mayer και Salovey δεν εμφανίστηκε ως «κεραυνός εν αιθρία», δεν ήταν δηλαδή τελείως απρόσμενη επιστημονική Σελίδα 7 από 86

1. Η Συναισθηματική Νοημοσύνη σύλληψη. Θα λέγαμε μάλλον πως ήταν η λογικά αναμενόμενη κατάληξη μιας μακροχρόνιας πορείας σκέψης. Αν θέλουμε να εξετάσουμε το θέμα με κάποια ευρύτητα, μπορούμε να εντοπίσουμε προβληματισμούς που σχετίζονται με την έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης ακόμη και στους Αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, παραδείγματος χάριν τον Αριστοτέλη, ο οποίος στα Ηθικά Νικομάχεια ανέφερε: «Το να είσαι οργισμένος είναι εύκολο. Το να εξοργιστείς όμως με το σωστό άτομο, για το σωστό λόγο, στο σωστό βαθμό, τη σωστή στιγμή, για το σωστό σκοπό και με το σωστό τρόπο, αυτό είναι δύσκολο». Σαφής αναφορά στην ικανότητα γνώσης και διαχείρισης των συναισθημάτων λοιπόν στο απόσπασμα αυτό. Κι αν η αναφορά μας στον Αριστοτέλη είναι κάπως τραβηγμένη με επιστημονικά κριτήρια, μπορούμε δόκιμα να βρούμε στοιχεία της έννοιας της συναισθηματικής νοημοσύνης ακόμη και στο έργο του Δαρβίνου όπου ο μεγάλος αυτός διανοητής τόνισε τη σημασία που έπαιζε η έκφραση των συναισθημάτων στην επιβίωση των ειδών. Όσο δε κοιτάμε πιο σύγχρονες εποχές, βρίσκουμε κοντινότερες έννοιες. Ήδη από το 1920, ο Thorndike μίλησε για την «κοινωνική νοημοσύνη», την ικανότητα δηλαδή του ατόμου να αλληλεπιδρά βέλτιστα με το κοινωνικό του περιβάλλον καταλαβαίνοντας και διαχειριζόμενος τους ανθρώπους γύρω του (Thorndike E.L., 1920). Ακόμη πιο κοντά στην σύλληψη της έννοιας της συναισθηματικής νοημοσύνης μας έφερε η πραγματικά καινοτόμα προσέγγιση του ψυχολόγου Howard Gardner στο θέμα της νοημοσύνης, ο οποίος απέρριψε καθέτως την έννοια της μονοδιάστατης νοημοσύνης που ήταν μέχρι τότε ο κανόνας και πρότεινε την πολλαπλότητα της νοημοσύνης, προσδιορίζοντας μάλιστα επτά ουσιωδώς διαφορετικές μορφές νοημοσύνης (Gardner H., 1983). Ο Gardner αρχικά προσδιόρισε επτά κατηγορίες νοημοσύνης: τη Λογικο- Μαθηματική, τη Γλωσσική, την Αντίληψη του Χώρου, τη Μουσική, τη Σωματική - Κιναισθητική, τη Διαπροσωπική και τέλος την Ενδοπροσωπική. Το 1997, κατά τη διάρκεια των εργασιών του συμποσίου "MIND 97 (Multiple Intelligences New Σελίδα 8 από 86

Πτυχιακή Εργασία της Ελένης Μπάτσαλα Directions) προσέθεσε μία όγδοη κατηγορία νοημοσύνης, τη Φυσιοκρατική - Φυσιογνωστική, ενώ κατέστησε σαφές πως συνεχίζει να ερευνά το κατά πόσον υπάρχει χώρος για τον προσδιορισμό ακόμη δύο κατηγοριών, της Υπαρξιακής και της Πνευματικής νοημοσύνης. Ο ίδιος έχει αναγνωρίσει πως ο αριθμός «7» που επέλεξε στην αρχή ή ο «8» στη συνέχεια, αποτελούν μαγικούς αριθμούς, αυθαίρετα επιλεγμένους μόνο για να υποστηρίξουν τον ισχυρισμό του. Είναι χαρακτηριστικό πως σε πανεπιστημιακές του παραδόσεις ανέφερε πως ο αριθμός αυτός θα μπορούσε να είναι «15» ή «20».Κάνοντας λοιπόν αυτήν την υπέρβαση, αναγνωρίζοντας δηλαδή περισσότερες μορφές νοημοσύνης, βρήκαμε τη δυνατότητα αλλά και τον επιστημονικό χώρο να ανακαλύψουμε τη σημασία της συναισθηματικής νοημοσύνης. Δεν ήταν όμως παρά με το έργο του Daniel Goleman «Η Συναισθηματική Νοημοσύνη» (Goleman D., 1995) που η έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης έγινε γνωστή σε ευρύτατο κοινό, ιδίως βέβαια και μέσω της προβολής που το συγκεκριμένο βιβλίο γνώρισε σε γενικού ενδιαφέροντος έντυπο κι ηλεκτρονικό τύπο και ΜΜΕ, όπως το περίφημο άρθρο της Nancy Gibbs στο παγκόσμιας κυκλοφορίας περιοδικό TIME, το 1995 (Gibbs N., 1995). Η μελέτη της έννοιας της συναισθηματικής νοημοσύνης γνώρισε τα τελευταία χρόνια μία απαράμιλλη άνθηση και αναγνωρίζεται πλέον ως ένας βασικότατος παράγοντας που επηρεάζει την κοινωνική αλληλεπίδραση του ατόμου από την καθημερινή του ζωή ως και την επαγγελματική του εξέλιξη. Ωστόσο, όσο οικείο μας είναι το άκουσμα της φράσης, άλλο τόσο θολά είναι τα στοιχεία που την προσδιορίζουν, το περιεχόμενό της, η ουσία που την καθιστά τόσο σημαντική. Μ' αυτά λοιπόν θα ασχοληθούμε αμέσως τώρα. 1.2. Τι είναι η συναισθηματική νοημοσύνη; Όσο κι αν σκοπός της παρούσας εργασίας δεν είναι ο ορισμός της συναισθηματικής νοημοσύνης, είναι ωστόσο σίγουρο πως για να αναλύσουμε το ρόλο της στο χώρο της εργασίας και πιο συγκεκριμένα Σελίδα 9 από 86

1. Η Συναισθηματική Νοημοσύνη στην εξέλιξη διοικητικών στελεχών θα πρέπει να γνωρίζουμε με κάποια σιγουριά σε τι αναφερόμαστε όταν μιλάμε για τη συναισθηματική νοημοσύνη. Εάν προσπαθήσουμε να ορίσουμε την εν λόγω έννοια, θα βρεθούμε αντιμέτωποι με ένα φαινομενικό παράδοξο: μία τόσο γνωστή πλέον στις μέρες μας και οικεία έννοια προσεγγίζεται από τόσο διαφορετικές σκοπιές που καθίσταται σχεδόν αδύνατον να φτάσουμε σε έναν οικουμενικό ορισμό. Σε αντίθεση με την έννοια της λογικής νοημοσύνης (του IQ), η συναισθηματική δε μπορεί να βρει κοινά αποδεκτό ορισμό για λόγους που αφορούν είτε στην ίδια την ορολογία του κλάδου είτε στη λειτουργία της. Έτσι, μέχρι στιγμής, παρατηρούμε την ανάπτυξη τριών διαφορετικών τύπων μοντέλων που προσπαθούν να αποδώσουν τη λειτουργία, τα χαρακτηριστικά, τη φύση της συναισθηματικής νοημοσύνης. 1.2.1. Μοντέλο Ικανοτήτων Ξεκινώντας χρονολογικά από την πρώτη επίσημη διατύπωση και προσπάθεια ορισμού του EQ, συναντάμε το βασισμένο στις ικανότητες μοντέλο συναισθηματικής νοημοσύνης που εισήγαγαν οι Salovey και Mayer (Salovey P. and Mayer J.D., 1990),. Ως μια πρώτη συστηματική προσπάθεια προς την κατεύθυνση αυτή, η έρευνα για την διατύπωση του ορισμού περιορίστηκε θα λέγαμε στα στεγανά των σταθερών που έθετε ο ορισμός της ήδη γνωστής έννοιας της νοημοσύνης (του IQ). Έτσι βασίστηκε στην έννοια της ικανότητας, κι οδήγησε τους Salovey και Mayer να την ορίσουν ως την ικανότητα ενός ατόμου να αντιλαμβάνεται τα συναισθήματα, την ικανότητά του να αφομοιώνει τα συναισθήματα προκειμένου να διευκολύνει τη σκέψη, να κατανοεί τα συναισθήματα και να τα ρυθμίζει ώστε να αναπτύσσεται προσωπικά. Αυτό το μοντέλο προτείνει την ύπαρξη τεσσάρων μορφών ικανοτήτων που συνθέτουν την έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης: Α) Αντίληψη συναισθημάτων. Ως τέτοια αναφέρεται η ικανότητα του ανθρώπου να ανιχνεύει και να αποκωδικοποιεί συναισθήματα σε πρόσωπα, εικόνες, φωνές, και ακόμη να αναγνωρίζει τα δικά του. Είναι Σελίδα 10 από 86

Πτυχιακή Εργασία της Ελένης Μπάτσαλα εύκολα αντιληπτό πως αυτή η πλευρά της συναισθηματικής νοημοσύνης κατά το μοντέλο ικανοτήτων είναι και η βασικότερη, αφού προϋποτίθεται για την λειτουργία των υπολοίπων που θα αναφέρουμε αμέσως. Β) Χρήση συναισθημάτων. Ως τέτοια αναφέρεται η ικανότητα κάποιου να τιθασεύει τα συναισθήματα προκειμένου να διευκολύνει διάφορες νοητικές διεργασίες, όπως τη σκέψη ή τη λύση ενός προβλήματος. Ο συναισθηματικά ευφυής άνθρωπος εκμεταλλεύεται πλήρως την ικανότητά του να αλλάζει διαθέσεις προκειμένου κάθε φορά να είναι στην καλύτερη δυνατή κατάσταση που θα του επιτρέπει να εκτελεί την εργασία που έχει αναλάβει. Γ) Διαχείριση συναισθημάτων. Συναφής με την παραπάνω έννοια, είναι με άλλα λόγια η ικανότητα να ρυθμίζουμε τα συναισθήματα και τα δικά μας αλλά και των άλλων. Ένα πρόσωπο με ανεπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη μπορεί να δαμάσει τα συναισθήματα και να τα διαχειριστεί για να πετύχει τους σκοπούς του, ακόμη κι αν αυτά είναι αρνητικά. Δ) Κατανόηση συναισθημάτων. Αυτό περιλαμβάνει την ικανότητα να κατανοεί κανείς τη γλώσσα των συναισθημάτων και να εκτιμά σωστά πολύπλοκες σχέσεις μεταξύ ενός κι άλλου συναισθήματος. Με άλλα λόγια η ικανότητα να διακρίνει κανείς την εξέλιξη του θυμού σε οργή, την ταυτόχρονη συνύπαρξη χαράς και λύπης, ή την μέσα στο χρόνο εξέλιξη των συναισθημάτων απέναντι σε μία κατάσταση. Όπως φαίνεται από τα παραπάνω, αυτό το μοντέλο ικανοτήτων αντιλαμβάνεται τα συναισθήματα ως πηγές πληροφοριών που χρησιμοποιούμε για να κατανοήσουμε το κοινωνικό περιβάλλον, αλλά και να οδηγηθούμε μέσα σε αυτό(88ίονθγ P. and Grewal D., 2005: 281-285). Προτείνει δε και πως κάθε ένας έχει διαφορετική ικανότητα να επεξεργαστεί τέτοιας συναισθηματικής φύσης πληροφορίες και να τις εντάξει σε μία ευρύτερη διαδικασία κατάκτησης της γνώσης. Το μοντέλο ικανοτήτων που πρόκριναν οι Salovey και Mayer δεν απέφυγε τις κριτικές, κάτι βέβαια αναμενόμενο στο χώρο της επιστημονικής έρευνας. Έτσι, κατηγορήθηκε πως δεν έχει την Σελίδα 11 από 86

1. Η Συναισθηματική Νοημοσύνη απαιτούμενη πληρότητα που θα του έδινε κύρος, αλλά, το κυριότερο, πως δεν έχει προγνωστική ισχύ, δε μπορεί δηλαδή να εφαρμοστεί προκειμένου να εξεταστεί το κατά πόσο ένα πρόσωπο έχει αυξημένη ή μειωμένη συναισθηματική νοημοσύνη (Bradberry T.R. and Su L.D., 2006: 59-66). Παρά την κριτική αυτή, η αλήθεια είναι πως έγιναν προσπάθειες να αναπτυχθούν τρόποι με τους οποίους να μετράται η συναισθηματική νοημοσύνη, όπως αυτή προσδιορίζεται μέσω του μοντέλου ικανοτήτων. Ο χαρακτηριστικότερος εξ αυτών ήταν το τεστ που δημιούργησαν οι ίδιοι οι πατέρες του μοντέλου, το περίφημο κυρίως στις μεγάλες επιχειρήσεις στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού Mayer-Salovey-Caruso Emotional Intelligence Test (MSCEIT). Το τεστ αυτό, λόγω της αρχής που ακολουθεί το μοντέλο να θεωρεί τη φύση της συναισθηματικής νοημοσύνης ως παρόμοιας του IQ, όπως αναφέραμε στην αρχή αυτής της παραγράφου, αποτελείται από μία σειρά ερωτήσεων τύπου τεστ IQ, με τις οποίες επιχειρείται η μέτρηση της ικανότητας του ατόμου να λύνει προβλήματα που σχετίζονται με τα συναισθήματα. Η μέτρηση γίνεται με την αντιπαραβολή των απαντήσεων του ατόμου με τις απαντήσεις που έχουν δώσει σε αυτές τις ερωτήσεις άνθρωποι από όλον τον κόσμο, ένας ας πούμε παγκόσμιος κοινός τόπος συναισθηματικής νοημοσύνης προς τον οποίο πρέπει να τείνει το σύνολο των απαντήσεων του εξεταζομένου, εάν θέλει να χαρακτηρισθεί ως συναισθηματικά ευφυής. Τα προβλήματα που ανακύπτουν είναι πολλά και μας οδηγούν σε ισχυρή αμφισβήτηση της ιδέας των Salovey και Mayer γιατί ενώ στη θεωρητική διατύπωση της έννοιας της συναισθηματικής νοημοσύνης την προσδιορίζουν ως μία ακόμη μορφή νοημοσύνης, όπως για παράδειγμα το IQ, ο τρόπος μέτρησης τον οποίο οι ίδιοι πρότειναν δημιουργεί αντιφάσεις. Κατ αρχάς, δεν υπάρχουν αντικειμενικά σωστές απαντήσεις, μιας και οι «σωστές» απαντήσεις μπορεί να αλλάξουν, αν αλλάξει το δείγμα των ερωτηθέντων που διαμορφώνουν αυτήν τη βάση. Επίσης, φαίνεται να ταυτίζει το άριστο με το μέσο όρο, κάτι τελείως ξένο προς την έννοια του IQ, αφού όσο υψηλότερα κοιτάμε σε μία κλίμακα IQ, τόσο μικρότερο ποσοστό ανθρώπων που το φτάνουν βρίσκουμε. Αντιθέτως, το Σελίδα 12 από 86

Πτυχιακή Εργασία της Ελένης Μπάτσαλα MSCEIT βαθμολογεί ως συναισθηματικά ευφυή αυτόν που ταυτίζεται περισσότερο με τον μέσο όρο. 1.2.2. Μεικτά μοντέλα Συνεχίζοντας να εξερευνούμε τα διάφορα μοντέλα που προτάθηκαν για να εξηγήσουν την έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης, ο χρονικά επόμενος τύπος που αυτά παρουσίασαν ήταν αυτός των μεικτών μοντέλων που προτείνει πως πέρα από ένα σύνολο εκ γενετής ικανοτήτων, η συναισθηματική νοημοσύνη περιλαμβάνει τομείς που μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο διδασκαλίας, μελέτης και τελικά κτήσης. Τείνουν επίσης να αναμιγνύουν γνωσιακές ικανότητες με άλλου είδους χαρακτηριστικά, γι αυτό και ονομάζονται μεικτά. Είναι μοντέλα δηλαδή που υποστηρίζουν πως η συναισθηματική νοημοσύνη του ατόμου δεν είναι δεδομένη καθ όλη τη διάρκεια της ζωής του και μπορεί να βελτιωθεί όσο και να χειροτερεύσει, ανάλογα με το πόσο εργάζεται πάνω σ αυτούς, είτε ενσυνείδητα είτε κι ασυνείδητα, ο καθένας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτών των μοντέλων είναι το μοντέλο των συναισθηματικών δεξιοτήτων και το μοντέλο της κοινωνικο - συναισθηματικής νοημοσύνης. 1.2.2.1. Το μοντέλο των συναισθηματικών δεξιοτήτων Το μοντέλο αυτό προτείνεται από τον Daniel Goleman στο έργο του «Η συναισθηματική νοημοσύνη στο χώρο της εργασίας»( Goleman D., 1998). Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό η Συναισθηματική Νοημοσύνη είναι ένα σύνολο ταλέντων αλλά και δεξιοτήτων οι οποίες οδηγούν στη δημιουργία συναισθηματικών «ηγετών», ανθρώπων δηλαδή που μπορούν να ξεχωρίζουν εκμεταλλευόμενοι τις συναισθηματικές παραμέτρους μίας κοινωνικής πραγματικότητας. Σύμφωνα με τον Goleman, τέσσερα είναι τα βασικά πεδία στα οποία αναπτύσσεται η συναισθηματική νοημοσύνη: Α) Αυτοεπίγνωση: η ικανότητα να αναγνωρίζει κανείς τα συναισθήματά του και να διακρίνει τον αντίκτυπό τους. Σελίδα 13 από 86

1. Η Συναισθηματική Νοημοσύνη Β) Αυτορύθμιση: η ικανότητα να ελέγχει κανείς τα συναισθήματα και τις παρορμήσεις του και να προσαρμόζεται σε μεταβαλλόμενες περιστάσεις. Γ) Κοινωνική επίγνωση: η ικανότητα να νιώθει, κατανοεί και αντιδρά στα συναισθήματα των άλλων, ενώ ταυτόχρονα συνειδητοποιεί τα κοινωνικά δίκτυα και δομές. Δ) Ρύθμιση σχέσεων: είναι η ικανότητα να εμπνέει, να επηρεάζει και να εξελίσσει και τους άλλους ενώ διαχειρίζεται συγκρουσιακές καταστάσεις. Αυτά τα τέσσερα πεδία περιλαμβάνουν διαφορετικές το καθένα δεξιότητες συναισθηματικής νοημοσύνης, όπως περιγράφει το παρακάτω διάγραμμα: Εαυτός Κοινωνία Α υ το επ ίγ ν ω σ η Συναισθηματική αυτοεπίγνωση Ακριβής αυτοαξιολόγηση Αυτοπεποίθηση Κ ο ινω νικ ή Ε π ίγνω σ η Εναισθησία Επίγνωση οργανωτικών δομών Προσανατολισμός Υπηρεσιών Α υ το ρ ύ θμ ισ η Αυτοέλεγχος Διαφάνεια Προσαρμοστικότητα Κίνητρο για επιτυχία Πρωτοβουλία Ρ ύθμ ισ η Σ χ έσ εω ν Ηγεσία με όραμα Εξέλιξη των άλλων Επιρροή Καταλύτης αλλαγής Διαχείριση συγκρούσεων Χτίσιμο δεσμών Ομαδική δουλειά και συνεργασία Σύμφωνα με τον ΘοΙθπβπ οι δεξιότητες αυτές μπορούν να δουλευτούν και να αναπτυχθούν από τον καθένα, προκειμένου να επιτευχθεί μία άριστη συναισθηματική συμπεριφορά. Ωστόσο, αυτό δε σημαίνει πως όλοι μπορούμε με την ίδια δουλειά να φτάσουμε σε ίδια επίπεδα τις συναισθηματικές μας δεξιότητες. Ο καθένας γεννιέται με ένα Σελίδα 14 από 86

Πτυχιακή Εργασία της Ελένης Μπάτσαλα συγκεκριμένο βαθμό συναισθηματικής νοημοσύνης, ο οποίος προσδιορίζει τις δυνατότητές μας να αναπτύξουμε και να κατακτήσουμε αυτές τις δεξιότητες(βογ8ίζΐ8 R. Goleman D. and Rhee K., 2000: 343-362). Ξεχωρίζει λοιπόν την έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης από αυτήν της συναισθηματικής δεξιότητας ορίζοντας την πρώτη ως δεδομένη και τη δεύτερη ως αντικείμενο δουλειάς και μάθησης (γι αυτό και χαρακτηρίζεται ως μεικτό μοντέλο). Κι εδώ βέβαια δεν λείπουν οι αρνητικές κριτικές, με κυριότερη αυτή των Mayer, Roberts και Barsade που χαρακτηρίζουν το έργο του Goleman ως απλή ποπ ψυχολογία, χωρίς ιδιαίτερο επιστημονικό βάρος. Η αλήθεια είναι όμως πως οι ιδέες του Mayer έγιναν γνωστές στο ευρύτερο κοινό μέσω των βιβλίων του Goleman, που ακόμη κι αν δεν αποτελούσαν, όπως υποστηρίζεται από κάποιους, αμιγώς και αυστηρά επιστημονικά πονήματα, είναι ωστόσο ο οικουμενικός τρόπος επαφής αυτής της τόσο σημαντικής έννοιας με τον εξωακαδημαϊκό κόσμο. Τρόποι μέτρησης, όχι της συναισθηματικής νοημοσύνης αυτή τη φορά, αλλά κυρίως της αξιολόγησης των συναισθηματικών δεξιοτήτων καταρτίστηκαν τόσο από τον ίδιο τον Goleman και τους συνεργάτες του, όπως ο Δείκτης Συναισθηματικής Δεξιότητας (Emotional Competency Inventory - ECI) και ο μεταγενέστερος (του 2007) Δείκτης Κοινωνικής και Συναισθηματικής Δεξιότητας (Emotional and Social Competency Inventory - ESCI) όσο και από άλλους μελετητές, όπως η Εκτίμηση Συναισθηματικής Νοημοσύνης (Emotional Intelligence Appraisal) (Bradberry T. and Greaves J., 2005) που έχει τη μορφή ενός αυτό- Λ ελέγχου' επιδόσεων. Ι.2.2.2. Η κοινωνικο-συναισθηματική νοημοσύνη Ο Ισραλοαμερικανός Ψυχολόγος Reuven Bar-On ήταν από τους πρώτους μελετητές οι οποίοι εξέλιξαν μεθόδους μέτρησης της 1 1 Τα τεστ αυτο-ελεγχου (self-report tests) συνιστανται σε τεστ οπου ο καθένας καλείται να κρίνει τον εαυτό του, να κρίνει πώς αντιδρά ή πώς συμπεριφέρεται απέναντι σε ερωτήσεις - προβλήματα που θέτει το τεστ. Για παράδειγμα καλείται να αναφέρει εάν σε μία δεδομένη κατάσταση θα αντιδρούσε με οργή, άγχος, καλή διάθεση κλπ. Σελίδα 15 από 86

1. Η Συναισθηματική Νοημοσύνη συναισθηματικής νοημοσύνης που οδηγούσαν σε αποτελέσματα μετρήσιμα σε μονάδες EQ (Emotion Quotient). Για τον Bar-On η συναισθηματική νοημοσύνη συνίσταται στην πραγματική κατανόηση του εαυτού και των άλλων, στην καλή επικοινωνία κι επαφή με τους ανθρώπους και στην προσαρμογή και ανταπόκριση με το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον(bar-on R., 1997). Πιστεύει ότι η συναισθηματική νοημοσύνη εξελίσσεται στο χρόνο και ότι μπορεί να βελτιωθεί μέσω προπόνησης, προγραμματισμού και ψυχοθεραπείας(bar- On R., 2006:13-25). Αυτό που αξίζει να σημειωθεί είναι πως ο Bar-On θεωρεί την συναισθηματική νοημοσύνη εξίσου σημαντική με τη λογική νοημοσύνη (το IQ) ως ενδείκτες μέλλουσας επιτυχημένης ζωής. Το τεστ που ανέπτυξε ο Bar-On για να πραγματοποιήσει μετρήσεις βάσει του μοντέλου κοινωνικο-συναισθηματικής νοημοσύνης είναι τεστ αυτό-ελέγχου και δίνει αποτελέσματα σε μονάδες Συναισθηματικής Ευφυΐας (EQ-i). Ο δείκτης EQ-i δε μετράει χαρακτηριστικά της προσωπικότητας αλλά την διανοητική ικανότητα κάποιου να αντιμετωπίσει σωστά τις απαιτήσεις και τις πιέσεις του περιβάλλοντός του. Το πρόβλημα με το τεστ του Bar-On είναι πρόβλημα αρχής, μιας και προσπαθεί να διαπιστώσει μια τρόπον τινά ικανότητα ζητώντας από το ίδιο το εξεταζόμενο άτομο να αναφέρει ουσιαστικά εάν πιστεύει πως την έχει ή όχι.( Matthews G., Zeidner M. and Roberts R.D. (επιμελητές έκδοσης), 2007) Αυτό κυρίως το χαρακτηριστικό δημιουργεί ένα δευτερογενές πρόβλημα, αυτό της αναξιοπιστίας του τεστ, μιας και η φύση του ως τεστ αυτό-ελέγχου το έχει καταστήσει ευάλωτο σε ψευδείς απαντήσεις, λόγος για τον οποίο έχει κατηγορηθεί έντονα από τη σχετική βιβλιογραφία(day A.L. and Carroll S.A., 2008: 761-784).2 1.2.3. Το μοντέλο των χαρακτηριστικών Χρονικά τελευταίος τύπος μοντέλου που επιζητά να αποδώσει καλύτερα την έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι αυτός του 9 Δες επίσης, Grubb W.L. and M cdaniel M.A. (2007) The Fakability of Bar-On s Emotional Quotient Inventory Short Form: Catch Me if You Can, Hum an Perform ance 20, σελ. 43-59. Σελίδα 16 από 86

Πτυχιακή Εργασία της Ελένης Μπάτσαλα μοντέλου χαρακτηριστικών. Προτεινόμενο από τον μία ερευνητική ομάδα με κύριο εκφραστή της τον Petrides, το μοντέλο αυτό προτείνει μία συναισθηματική νοημοσύνη ως συνονθύλευμα αντιλήψεων που έχει κάποιος για τον εαυτό του, που ξεπερνούν ίσως το τμήμα του συνειδητού και αγγίζουν το ασυνείδητο, αφορούν δε τις συναισθηματικές τους ικανότητες(petrides K.V. and Furnham A., 2000: 313-320).3 Είναι δηλαδή όχι οι συναισθηματικές ικανότητες αλλά ο σχεδόν υποσυνείδητος τρόπος που ο καθένας τις εκλαμβάνει. Αυτός ο ορισμός περικλείει λοιπόν τόσο τις συμπεριφορικές προδιαθέσεις που το άτομο έχει εκ γενετής (που εδώ όμως ξεφεύγει ολοκληρωτικά από τη γνωσιακή φύση της «συναισθηματικής νοημοσύνης» του Goleman), όσο και τις αντιλήψεις που κανείς διαμορφώνει σχετικά με τις συναισθηματικές του ικανότητες. Ο Petrides και οι συνεργάτες του αντιλαμβάνονται την συναισθηματική νοημοσύνη ως διακριτή από κάθε φύση νόησης, όχι ως ικανότητα γνώσης, αλλά ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας. Σύμφωνα με τον Petrides κ.ά. πολλά από τα τεστ αυτό-ελέγχου που έχουν δημιουργηθεί θεωρητικά πάνω στη βάση άλλων μοντέλων συναισθηματικής νοημοσύνης, όπως χαρακτηριστικότερο από όλα το EQ-i του Bar-On, μετράνε ωστόσο την συναισθηματική νοημοσύνη ως χαρακτηριστικό κι όχι, όπως αυτά διατείνονται, ως νοημοσύνη, ικανότητες ή δεξιότητες. Επίσης, η ερευνητική ομάδα του Petrides έχει δημιουργήσει ένα τεστ με μορφή ερωτηματολογίου, το Trait Emotional Intelligence Questionnaire (TEIQue) (Ερωτηματολόγιο Συναισθηματικής Νοημοσύνης των Χαρακτηριστικών), το οποίο μάλιστα σε διάφορες έρευνες έχει αποδειχθεί μάλλον αξιόπιστο (Mikolajczak M., Luminet O., Leroy C. and Roy E., 2007: 338-353), κάτι που για τους δημιουργούς του αποδεικνύει τον ισχυρισμό τους για τη φύση της συναισθηματικής νοημοσύνης ως σύνολο χαρακτηριστικών. 3 Δες επίσης, των ίδιων (2001) Trait emotional intelligence: Psychometric investigation with reference to established trait taxonomies, European Journal of Personality 1 5, σελ. 425-448. Και, Petrides K.V., Furnham A. and Mavroveli S. (2007) Trait emotional intelligence: Moving forward in the field of EI στον τόμο των Matthews G., Zeidner M. and Roberts R.D. (επιμελητές έκδοσης) (2007), δες παραπάνω, σημείωση 16. Σελίδα 17 από 86

1. Η Συναισθηματική Νοημοσύνη 1.3. Συμπερασματικά: συναισθηματική νοημοσύνη - έννοια Ίσως η ανάλυση που προηγήθηκε να μας αφήνει με κάποια σύγχυση, μιας και βλέπουμε πόσες διαφορετικές απόψεις διακρίνονται στην επιστήμη σχετικά με την ουσία της συναισθηματικής νοημοσύνης. Όταν δε μάλιστα αυτή η έννοια έχει κεντρικό ρόλο στο θέμα της παρούσης εργασίας, είναι ακόμη λογικότερο να νιώθει κανείς, εκ πρώτης τουλάχιστον θέασης του πράγματος, πως φτάνει σε ένα λογικό αδιέξοδο. Ωστόσο, αυτή η εικόνα σύγχυσης μπορούμε να πούμε πως είναι «μαγική», ή, για να είμαστε περισσότερο σαφείς, δεν παρουσιάζεται μπροστά μας όταν ατενίζουμε την έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης από τη σκοπιά της εργασίας αυτής. Η αιτία γι αυτήν την αισιόδοξη προοπτική είναι πως όσο κι αν η έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης ή έστω ο διάλογος σχετικά με αυτήν θα έπρεπε να μας γίνει κατανοητός προτού συνεχίσουμε την εξέταση του θέματός μας, δεν είναι προαπαιτούμενο να έχουμε καταλήξει ως προς τη φύση της προτού εξετάσουμε την επίδραση που αυτή έχει στη λειτουργία κι εξέλιξη των διοικητικών στελεχών μιας επιχείρησης, που είναι το θέμα μας. Έτσι, η συναισθηματική νοημοσύνη μπορεί να είναι ένα σύνολο ικανοτήτων, μπορεί να είναι ένας συνδυασμός γνωσιακών και μη - γνωσιακών στοιχείων, μπορεί να είναι ένα σύνολο χαρακτηριστικών, αλλά ωστόσο η επιρροή που έχει στην κοινωνική ζωή ενός ατόμου παραμένει η ίδια. Μας αρκεί που όλα τα μοντέλα συναισθηματικής νοημοσύνης δείχνουν να δίνουν βάση σε τέσσερις πυλώνες που αναφέρονται στην κατανόηση των συναισθημάτων (τόσο των δικών μας όσο και των άλλων), τον έλεγχο των συναισθημάτων μας, τη χρήση του συναισθήματος για τη διευκόλυνση της ζωής μας και τη ρύθμιση των σχέσεών μας μέσω της επιβολής στο συναίσθημα. Πλέον, είναι καλό σ αυτό το σημείο της εργασίας μας, προτού περιορίσουμε τη μελέτη μας στα ηγετικά στελέχη επιχειρήσεων, να προχωρήσουμε σε μία αναζήτηση της επιρροής της συναισθηματικής νοημοσύνης στην πράξη, χρησιμοποιώντας και παραδείγματα όχι Σελίδα 18 από 86

Πτυχιακή Εργασία της Ελένης Μπάτσαλα θεωρητικά ή «του εργαστηρίου», αλλά παρμένα από την καθημερινή ζωή, τα οποία θα μας βοηθήσουν να καταλάβουμε τη συμμετοχή της συναισθηματικής νοημοσύνης στην κοινωνική μας υπόσταση. Σελίδα 19 από 86

2. Η Συναισθηματική Νοημοσύνη στην Πράξη 2. ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ Είναι κοινή πεποίθηση, τουλάχιστον ακόμη, πως στην καθημερινή ζωή, από τον τρόπο που κανείς διαχειρίζεται τις δουλειές του, τις υποθέσεις του γενικά, τις σχέσεις του με τους γύρω του, τον τρόπο που ερμηνεύει τα δεδομένα και τις πληροφορίες, αυτός που είναι ο πιο «έξυπνος» ή «ευφυής» θα είναι και αυτός που θα αντεπεξέλθει αποτελεσματικότερα. Η παραπάνω θέση θα μπορούσε να θεωρηθεί και σωστή ακόμη, εάν δεν υπήρχε μία βασική παρανόηση: η έννοια της «εξυπνάδας» ή της «ευφυΐας» έχει συνδεθεί άρρηκτα στις συνειδήσεις των περισσοτέρων από εμάς με τη λογική-μαθηματική ευφυΐα. Έτσι, αυτός που ήξερε να λύνει πολύπλοκες μαθηματικές εξισώσεις και να προβλέπει χημικές αντιδράσεις θεωρείται εν πολλοίς ακόμη και σήμερα ως ο πλέον κατάλληλος να ερμηνεύσει τις ειδήσεις, να βρει καλούς φίλους, να εκτιμήσει την καλή τέχνη και άλλα πολλά. Ωστόσο, όπως αναφέραμε και στο προηγούμενο κεφάλαιο, διαφορετικές προκλήσεις απαιτούν διαφορετικές ικανότητες και η λογικήμαθηματική ευφυΐα δεν είναι αρκετή για να καλύψει όλες τις απαιτήσεις. Ο σκοπός αυτού του κεφαλαίου είναι να δείξει με τη βοήθεια απλών και καθημερινών παραδειγμάτων τη σημασία της συναισθηματικής νοημοσύνης, τον τρόπο με τον οποίο παρεμβαίνει κι επηρεάζει την διαμόρφωση των ανθρώπινων σχέσεων. Στην αρχή θα δείξουμε πώς λειτουργεί αλλά και διαμορφώνεται η συναισθηματική νοημοσύνη μέσα στα πλαίσια της οικογένειας, του πρώτου «σχολείου» συναισθηματικής νοημοσύνης, και μετά θα δούμε την παρουσία της ή τις συνέπειες της απουσίας της σε άλλες περιστάσεις. 2.1. Το πρώτο «σχολείο» συναισθηματικής νοημοσύνης Ας ξεκινήσουμε λοιπόν ερευνώντας την επίδραση της συναισθηματικής νοημοσύνης στην πρώτη κοινωνική σφαίρα στην οποία εντασσόμαστε με τη γέννησή μας, την οικογένεια. Σε αυτήν την ενότητα θα Σελίδα 20 από 86