11 0 ΓΕΛ ΠΑΤΡΑΣ Σχ. Έτος 2013-14 Τμήμα Α 2 1. Κριτήρια επιλογής θέματος Ένας παράγοντας που συνέβαλε στο να επιλέξουμε το έργο του Λεονάρντο Ντα Βίντσι είναι η φυσιογνωμία ενός ανθρώπου που ήταν μεγαλοφυής και με τις ανακαλύψεις του συνέβαλε στην βελτίωση της ζωής του ανθρώπου. Η επιλογή του υποθέματος με την ενασχόλησή του με την βιολογία και βοτανολογία έγινε με βάση την προτίμησή μας γύρω από τις ανακαλύψεις του που αφορούν το ζωικό και φυτικό βασίλειο καθώς και τη γεωλογία. 2.Τίτλος της έρευνας Γενικός τίτλος: Λ.Ν.Β.: Μια μεγαλοφυΐα με τεράστια προσφορά στην ανθρωπότητα. Ειδικός τίτλος: Οι ανακαλύψεις του Λ.Ν.Β. γύρω από τον κόσμο της βιολογίας. 3. Παρουσίαση του θέματος Ειδικότερα στον τομέα της βιολογίας ασχολήθηκε με τη φύση του ανθρώπου και των ζώων. Ο Λ.Ν.Β ήταν ένας άνθρωπος που δεν αρκέστηκε να ζει και να υπάρχει αλλά προτίμησε με όπλο την ευφυΐα του να ανακαλύψει πράγματα άγνωστα για τον τότε κόσμο. 4.Σκοπός της έρευνας 1. Με την ενασχόλησή μας σε μια ομαδική έρευνα σε ένα πλούσιο θέμα θα καλλιεργηθεί ανάμεσά μας η ομαδικότητα, θα γνωριστούμε και θα συνεργαστούμε. Θα ανταλλάσουμε απόψεις και θα μάθουμε να αναλύουμε την έρευνα και να συνθέτουμε ιδέες. Τέλος, θα είμαστε σε θέση να παρουσιάζουμε με σωστό τρόπο την έρευνά μας. 2. Σε μια διερεύνηση της ζωής του Λ.Ν.Β και των επιτευγμάτων του στο θέμα της βιολογίας θα αναλυθούν θεωρίες και ανακαλύψεις του που συνεισέφεραν στην εξερεύνηση του ανθρώπινου είδους. Ο Λ.Ν.Β αποτέλεσε την βάση της ανακάλυψης του ανθρώπινου σώματος στην βιολογία και θα ήταν σημαντικό να παρακολουθήσουμε και ίσως να εμπνευστούμε από τις αποκαλύψεις του. 1
5.Εισαγωγή στο θέμα α) Ιστορική αναδρομή Η συγκεκριμένη ιστορική αναδρομή αναφέρεται στα διασημότερα και σημαντικότερα τελειοποιημένα έργα του Λ.Ν.Β που έζησε 15 Απριλίου1452 2 Μαΐου 1519 1. 1490: Ο Άνθρωπος του Βιτρουβίου είναι ένα διάσημο σχέδιο που απεικονίζει μία γυμνή αντρική φιγούρα σε δύο αλληλεπικαλυπτόμενες θέσεις με τα μέλη του ανεπτυγμένα και συγχρόνως εγγεγραμμένα σε ένα κύκλο και ένα τετράγωνο. 2. Προς τα τέλη της ζωής του, εκδόθηκε στο Μιλάνο το εγχειρίδιο του Ντα Βίντσι για τη βασική θεωρία της μηχανικής. 3. 1493 : Ξεκινά το πήλινο πρόπλασμα του άλογου για τον μνημείο του Σφόρτσα. Το μνημείο αυτό είναι το μεγαλύτερο άγαλμα ιππασίας που κατασκευάστηκε από τον Ντα Βίντσι μετά από παράκληση του Δούκα του Μιλάνου προς τιμήν του Πατέρα του 4. 1495-98: Ο Μυστικός Δείπνος. Είναι τοιχογραφία του 15ου αιώνα που αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα και πολυτιμότερα έργα στην ιστορία της τέχνης και ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα και αναπαραχθέντα έργα ζωγραφικής. 5. 1502: Ξεκινά να κάνει σχέδια για μια γέφυρα πάνω από τον Κεράτιο Κόλπο της Κωνσταντινούπολης με στόχο να ενώσει τις δύο όχθες του Κερατίου Κόλπου, ανάμεσα στην Κωνσταντινούπολη και το Πέραν 6. 1503-06: Ο πίνακας, διαστάσεων 77 εκ. 53 εκ., απεικονίζει μία καθιστή γυναίκα, τη Λίζα ντελ Τζιοκόντο, η έκφραση του προσώπου της οποίας χαρακτηρίζεται συχνά ως αινιγματική..η Μόνα Λίζα θεωρείται το πιο διάσημο έργο ζωγραφικής. 7. 1508: Όταν άρχισε πραγματικά τις σε βάθος μελέτες για το ανθρώπινο σώμα και ολοκλήρωσε τη δεύτερη εκδοχή της Παναγίας των Βράχων. β)ανάπτυξη του θέματος Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι ήταν ένας άνθρωπος πολύ μπροστά από την εποχή του και αυτό αποδεικνύεται πλέον και επιστημονικά, με τα σύγχρονα μέσα της τεχνολογίας. Μια έκθεση που θα εγκαινιαστεί τον ερχόμενο Αύγουστο στο Εδιμβούργο παρουσιάζει για πρώτη φορά τα σχέδια ανατομίας του αναγεννησιακού «homo universalis» πλάι-πλάι με μαγνητικές και αξονικές τομογραφίες που αποκαλύπτουν την απαράμιλλη ακρίβειά τους, στην παραμικρή λεπτομέρεια. Η έκθεση «Leonardo da Vinci: The Mechanics of Man» διοργανώνεται από το Royal Collection Trust της Βρετανίας στο πλαίσιο του φεστιβάλ του Εδιμβούργου. Διαφέρει από προηγούμενες που έχουν διοργανωθεί, ακόμη και από το ίδιο ίδρυμα, στο ότι για πρώτη φορά παρουσιάζει τα πρωτότυπα σχέδια του καλλιτέχνη σε άμεση σύγκριση με την ανατομία του «πραγματικού» ανθρώπινου σώματος. Επίσης ορισμένα από τα σχέδια εκτίθενται για πρώτη φορά στη Βρετανία. 2
Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι άρχισε να μελετά την ανατομία του ανθρώπινου σώματος στην προσπάθειά του να αποδώσει όσο το δυνατόν πιο πιστά τα φυσικά «πρωτότυπα» στα έργα του. Ύστερα από λίγο όμως του γεννήθηκε η φιλοδοξία να συντάξει μια εικονογραφημένη διατριβή στην ανατομία. Άρχισε να επισκέπτεται νοσοκομεία και ιατρικές σχολές όπου πραγματοποίησε νεκροτομές σε περισσότερα από 30 πτώματα http://www.youtube.com/watch?v=vjtwo-71yzq 3
Σχέδια χεριών του Λεονάρντο ντα Βίντσι «Γέμισε εκατοντάδες σελίδες από τα σημειωματάριά του με λεπτομερή σχέδια που όμοια τους δεν είχε ξαναδεί ποτέ κανείς. Οι ανακαλύψεις του θα μπορούσαν να έχουν αλλάξει ριζικά την ευρωπαϊκή γνώση της ανατομίας». Μετά τον θάνατό του όμως, το υλικό αυτό παρέμεινε άγνωστο, χαμένο ανάμεσα στα προσωπικά του αντικείμενα. «Αν είχε δημοσιευθεί εκείνη την εποχή, θα είχε αναμφίβολα αποτελέσει το 4
σημαντικότερο έργο γύρω από το ανθρώπινο σώμα» σημειώνουν οι επιμελητές της έκθεσης Σχέδιο ποδιού Η έκθεση βασίζεται στο «Ανατομικό εγχειρίδιο Α» του Λεονάρντο ντα Βίντσι, το οποίο περιέχει περισσότερα από 240 σχέδια, συνοδευόμενα από κείμενα. 5
Σπονδυλική στήλη 6
Σχέδιο σώματος 7
Ο Άνθρωπος του Βιτρούβιου είναι ένα διάσημο σχέδιο με συνοδευτικές σημειώσεις του Λεονάρντο ντα Βίντσι, που φτιάχτηκε περίπου το 1490 σε ένα από τα ημερολόγια του. Απεικονίζει μία γυμνή αντρική φιγούρα σε δύο αλληλεπικαλυπτόμενες θέσεις με τα μέλη του ανεπτυγμένα και συγχρόνως εγγεγραμμένη σε ένα κύκλο και ένα τετράγωνο. Το σχέδιο και το κείμενο συχνά ονομάζονται Κανόνας των Αναλογιών. Σύμφωνα με τις σημειώσεις του ντα Βίντσι στο συνοδευτικό κείμενο, οι οποίες είναι γραμμένες με καθρεπτισμένη γραφή, το σχέδιο έγινε ως μελέτη των αναλογιών του (ανδρικού) ανθρώπινου σώματος όπως περιγράφεται σε μια πραγματεία του Ρωμαίου αρχιτέκτονα βιτρούβιου, που είχε γράψει για το ανθρώπινο σώμα: μια παλάμη έχει πλάτος τεσσάρων δακτύλων ένα πόδι έχει πλάτος τέσσερις παλάμες ένας πήχυς έχει πλάτος έξι παλάμες το ύψος ενός ανθρώπου είναι τέσσερις πήχεις (και άρα 24 παλάμες) μια δρασκελιά είναι τέσσερις πήχεις Το μήκος των χεριών ενός άντρα σε διάταση είναι ίσο με το ύψος του η απόσταση από την γραμμή των μαλλιών ως την κορυφή του στήθους είναι το ένα-έβδομο του ύψους του άνδρα η απόσταση από την κορυφή του κεφαλιού ως τις θηλές είναι το ένα-τέταρτο του ύψους του άνδρα το μέγιστο πλάτος των ώμων είναι το ένα-τέταρτο του ύψους του άνδρα η απόσταση από το αγκώνα ως την άκρη του χεριού είναι το ένα-πέμπτο του ύψους του άνδρα η απόσταση από τον αγκώνα ως την μασχάλη είναι το ένα-όγδοο του ύψους του άνδρα το μήκος του χεριού είναι ένα-δέκατο του ύψους ενός άνδρα η απόσταση από την άκρη του πηγουνιού ως την μύτη είναι το ένα-τρίτο του μήκους του προσώπου η απόσταση της γραμμής των μαλλιών ως τα φρύδια είναι το ένα-τρίτο του μήκους του προσώπου το μήκος του αυτιού είναι το ένα-τρίτο του μήκους του προσώπου Φαίνεται ότι ο ντα Βίντσι δημιούργησε το σχέδιο βασιζόμενος στο De Architectura του Βιτρούβιου που γράφει: Ο ομφαλός είναι φυσικά τοποθετημένος στο κέντρου του ανθρώπινου σώματος, και, αν σε ένα άνδρα ξαπλωμένο με το πρόσωπο στραμμένο επάνω και τα χέρια και τα πόδια του ανεπτυγμένα, με τον ομφαλό του ως κέντρο εγγράψουμε ένα κύκλο, θα ακουμπήσει τα δάκτυλα των χεριών και τα δάκτυλα των ποδιών του. Δεν γίνεται μόνο μέσω ενός κύκλου, η περιγραφή ενός ανθρώπινου σώματος, όπως φαίνεται τοποθετώντας τον σε ένα τετράγωνο. Μετρώντας από τα πόδια ως στην κορυφή του κεφαλιού, και έπειτα κατά μήκος των χεριών σε πλήρη έκταση, βρίσκουμε την τελευταία μέτρηση ίση με την πρώτη έτσι γραμμές σε ορθή γωνία μεταξύ τους, περικλείοντας τη φιγούρα, σχηματίζουν ένα τετράγωνο. Η επαναφορά των ανακαλύψεων των μαθηματικών αναλογιών του ανθρώπινου σώματος τον 15ο αιώνα από τον ντα Βίντσι και άλλους θεωρείται ένα από τα μεγάλα επιτεύγματα που οδήγησαν στην Ιταλική Αναγέννηση. Ας σημειωθεί ότι το σχέδιο του ντα Βίντσι συνδυάζει μια προσεκτική ανάγνωση του αρχαίου κειμένου με τις δικές 8
του παρατηρήσεις σε αληθινά ανθρώπινα σώματα. Κατά το σχεδιασμό του κύκλου και του τετραγώνου πολύ σωστά παρατήρησε ότι το τετράγωνο δεν μπορεί να έχει το ίδιο κέντρο με τον κύκλο, στον ομφαλό, αλλά κάπου χαμηλότερα στην ανατομία. Αυτή η ρύθμιση είναι μια καινοτομία στο σχέδιο του ντα Βίντσι και το ξεχωρίζει από προγενέστερες απεικονίσεις. Το ίδιο το σχέδιο συχνά χρησιμοποιείται ως ένα υπονοούμενο σύμβολο της ουσιώδους συμμετρίας του ανθρώπινου σώματος, και κατά προέκταση του σύμπαντος ως σύνολο. Μπορεί να παρατηρηθεί από την εξέταση του σχεδίου ότι ο συνδυασμός των θέσεων των χεριών και των ποδιών μπορεί να δημιουργήσει δεκαέξι διαφορετικές στάσεις. Η στάση με τα χέρια εκτεταμένα μακριά και τα πόδια ενωμένα είναι εγγεγραμμένη στο τετράγωνο. Η στάση με τα χέρια ελαφρώς υψωμένα και τα πόδια ανοικτά εγγράφεται στον κύκλο. Αυτό εικονογραφεί το θεώρημα ότι κατά την εναλλαγή μεταξύ των δύο στάσεων, το φαινόμενο κέντρο της φιγούρας φαίνεται να κινείται, αλλά στην πραγματικότητα ο ομφαλός της φιγούρας που είναι το πραγματικό κέντρο της βαρύτητας παραμένει ακίνητος. 9
γ)ερευνητικά ερωτήματα Κατά την εκπόνηση της εργασίας αυτής δημιουργήθηκαν κάποια ερωτήματα, τα σπουδαιότερα εκ των οποίων παρατίθενται. Πως κατάφερε ο Λ.Ν.Β σε μια τόσο πρώιμη και αμφισβητούμενη εποχή να κάνει τόσο εξειδικευμένες και ακριβείς ανακαλύψεις; O Λ.Ν.Β όταν διατύπωσε τις ιδέες του και τις απέδειξε υπήρξε η ανάλογη αποδοχή των ανακαλύψεων από τους επιστήμονες της εποχής; Οι ανακαλύψεις του Λ.Ν.Β υλοποιήθηκαν σε μια εποχή που δεν υπήρχαν τα όργανα και οι σχετικές για έρευνα δυνατότητες. Εάν ζούσε στην δική μας εποχή πόσο μεγαλειώδεις θα ήταν οι ανακαλύψεις του; 6.Ανάγκες που εξυπηρετεί η έρευνά μας Με την έρευνά μας βοηθάμε άτομα του σχολείου μας να ενημερωθούν από την παρουσίασή της σχετικά με την ζωή του Λ.Ν.Β και για το έργο του στον τομέα της βιολογίας. Επίσης με τη δημοσίευσή της στην τοπική εφημερίδα αλλά και σε ιστοσελίδες υψηλής τηλεθέασης θα κινήσουμε το ενδιαφέρον πολλών ανθρώπων και θα τους παρουσιάσουμε ένα θέμα που ο καθένας έχει χρέος να γνωρίζει. 7.Παράγοντες που επηρεάζουν την έρευνα μας H ερευνά μας πέρα από την αξιοπιστία που αντλεί από την διασταύρωση των πληροφοριών σε ποικίλες ιστοσελίδες επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες. Οι διάφορες ιστοσελίδες που θα χρησιμοποιηθούν για να υλοποιηθεί η έρευνα μπορεί ίσως να μας οδηγήσουν σε ιστοσελίδες με παραποιημένα στοιχεία και με λάθος συμπεράσματα και κριτικές. Βέβαια με την κριτική μας ικανότητα, με την βοήθεια των καθηγητών, των γονέων, διαφόρων σχετικών με το θέμα, θα προσπαθήσουμε να επιλέξουμε όλες τις πληροφορίες που αναφέρονται με ακρίβεια στα γεγονότα. 8.Περιορισμοί-Περιγραφή ορίων Το κομμάτι της έρευνας που έχουμε αναλάβει είναι η ενασχόληση του Λ.Ν.Β στον τομέα της βιολογίας και συνεπώς έπρεπε να υπάρχει περιορισμός μόνο σε αυτό τον τομέα και όχι επέκταση σε άλλα θέματα της ζωής του. 9.Αξιοπιστία της έρευνας Στην έρευνά μας υπάρχει αξιοπιστία αφού οι ακόλουθες ιστοσελίδες όπως φαίνεται συγκλίνουν στις πληροφορίες τους. http://www.foundalis.com/dep/dep_gr.htm 10
https://el.wikipedia.org http://kiou-kirbiologia.blogspot.gr/2013/03/blog-post_18.html http://www.tovima.gr/science/technology-planet/article/?aid=503139 10.Διαδικασίες και δραστηριότητες που χρησιμοποιήθηκαν Η έρευνα μας βοηθήθηκε από κάποιους εξωτερικούς παράγοντες. Με την βοήθεια του καθηγητή μας που μας καθοδηγούσε συνεχώς καθώς και με την βοήθεια από άλλους καθηγητές αλλά και μέσω ενός ερωτηματολογίου πληροφορηθήκαμε για θέματα γύρω από την έρευνα μας. Επίσης η παρακολούθηση διάφορων ντοκιμαντέρ σχετικά με το θέμα, καθώς και η επικοινωνία με ειδικούς ιστορικούς, κοινωνιολόγους και εκφραστών των καλών τεχνών μας βοήθησε στην ολοκλήρωση της εργασίας. 11. Δημιουργία ερωτηματολογίου, απαντήσεις, σχόλια, συμπεράσματα, στατιστική ανάλυση, γραφήματα Οι παρακάτω ερωτήσεις συντάχθηκαν από τους μαθητές που έχουν αναλάβει το συγκεκριμένο κομμάτι της εργασίας για το Λ.Ν.Β και απαντήθηκαν από τους μαθητές της τάξης και έναν κηδεμόνα τους με σκοπό να πάρουμε απαντήσεις 1/1 μαθητών και γονέων και έτσι να κρίνουμε εάν υπάρχει ταύτιση ή απόκλιση και πόση των θέσεων μεταξύ μαθητών και κηδεμόνων για το ίδιο θέμα 11
1.Πόσο ενδιαφέρουσες θεωρείται τις ανακαλύψεις του Λ.Ν.Β στην επιστήμη της βιολογίας ; Μαθητής Κηδεμών Πολύ 3 1 Αρκετά 10 15 Μέτρια 7 6 Λίγο 4 2 Καθόλου 0 0 Ερώτηση 1 16 14 12 Αριθμός 10 8 6 4 2 0 Πολύ Αρκετά Μέτρια Λίγο Καθόλου Επιλογές Μαθητής Κηδεμών Σχόλια: Παρατηρούμε ότι υπάρχει μια έντονη συσσώρευση απόψεων γύρω από την επιλογή αρκετά και μέτρια. Υπάρχει μια μικρή μα εμφανής διαφορά ανάμεσα στις απόψεις των μαθητών και των γονέων. Μαθητές με ποσοστό 42% στην επιλογή αρκετά και στην επιλογή μέτρια ένα ποσοστό 29%. Οι κηδεμόνες με ποσοστό 62,5% στην επιλογή αρκετά και στην επιλογή μέτρια ένα ποσοστό 25%. Αυτή η μικρή απόκλιση ανάμεσα στις απόψεις των μαθητών και των κηδεμόνων οφείλεται στην ηλικιακή τους διαφορά και τις επιπρόσθετες γνώσεις που ενδεχομένως έχουν οι κηδεμόνες σε σχέση με τους μαθητές. Συμπεράσματα: Οι κηδεμόνες και οι μαθητές θεωρούν άνω του μετρίου ενδιαφέρουσες τις ανακαλύψεις του Λ.Ν.Β στην επιστήμη της βιολογίας. 12
2.Πόσο θα σας ενδιέφερε να ενημερωθείτε για τις ανακαλύψεις του Λ.Ν.Β; Μαθητής Κηδεμών Πολύ 7 7 Αρκετά 8 15 Μέτρια 7 2 Λίγο 2 0 Καθόλου 0 0 Ερώτηση 2 16 14 12 Αριθμός 10 8 6 4 2 0 Πολύ Αρκετά Μέτρια Λίγο Καθόλου Επιλογές Μαθητής Κηδεμών Σχόλια: Παρατηρούμε μία ισοκατανομή απόψεων στην μερίδα των μαθητών στις επιλογές πολύ, αρκετά και μέτρια. Αντιθέτως στην μερίδα των κηδεμόνων η συγκέντρωση των απόψεων βρίσκεται γύρω από τις επιλογές πολύ και αρκετά. Οι μαθητές με ποσοστό 29% στην επιλογή πολύ και μέτρια και 33% στην επιλογή αρκετά. Οι κηδεμόνες με ποσοστό 29% στην επιλογή πολύ και με ποσοστό 62,5% στην επιλογή αρκετά. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι κηδεμόνες εμφανίζουν μεγαλύτερο εγκυκλοπαιδικό ενδιαφέρον. 13
Συμπεράσματα: Οι κηδεμόνες ενδιαφέρονται αρκετά προς πολύ να ενημερωθούν για αυτό το θέμα αντίθετα με τους μαθητές που παρουσιάζουν λιγότερο ενδιαφέρον γύρω από αυτό το θέμα. 3.Πόσο θα σας έλκυε η ιδέα να γνωρίζατε μια τέτοια προσωπικότητα σαν του Λ.Ν.Β εάν ζούσε στις μέρες μας; Μαθητής Κηδεμών Πολύ 12 13 Αρκετά 7 7 Μέτρια 3 4 Λίγο 2 0 Καθόλου 0 0 Ερώτηση 3 14 12 10 Αριθμός 8 6 4 2 Μαθητής Κηδεμών 0 Πολύ Αρκετά Μέτρια Λίγο Καθόλου Επιλογές Σχόλια: Παρατηρούμε μια έντονη ταύτιση των απόψεων των μαθητών ανάμεσα των απόψεων των κηδεμόνων. Οι απόψεις γονέων και μαθητών συγκεντρώνονται στις επιλογές πολύ και αρκετά. Οι μαθητές με ποσοστό 50% στην επιλογή πολύ και με 29% ποσοστό στην επιλογή αρκετά. Οι κηδεμόνες με ποσοστό 52% στην επιλογή πολύ και με ποσοστό 29% στην επιλογή αρκετά. Αυτή η ταύτιση των απόψεων οφείλεται στο γεγονός ότι δεν παίζει ρόλο η ηλικία στο θέμα αυτό διότι από ότι παρατηρείται είναι το ίδιο έντονο το ενδιαφέρον των μαθητών με τους κηδεμόνες να γνωρίσουν το Λ.Ν.Β. 14
Συμπεράσματα: Μαθητές και κηδεμόνες ενδιαφέρονται το ίδιο να συναντήσουν το Λ.Ν.Β. 12. Επίλογος Η εργασία αυτή ασχολείται με τη συνεισφορά του Λ.Ν.Β στον τομέα της βιολογίας και με τις σχετικές ανακαλύψεις του και είναι διαιρεμένη σε 16 υποθέματα. Αναπτύσσει με σαφήνεια τις ιδέες του και παρουσιάζει τα σημαντικότερα έργα του με την προβολή εικόνων και σχετικών κειμένων με σκοπό να δοθεί μεγαλύτερη παραστατικότητα. Τέλος, με την παρουσίαση ενός ερωτηματολογίου συλλέγονται οι απαντήσεις κηδεμόνων και μαθητών σχετικά με κάποιες γενικές ερωτήσεις με σκοπό την εύρεση επιπλέον πληροφοριών. 13. Προτάσεις για συμπληρωματική εργασία Έρευνα για την ενασχόληση του Λ.Ν.Β. πάνω στη φυτολογία Έρευνα για την ενασχόληση του Λ.Ν.Β. πάνω στη γεωλογία Έρευνα πάνω στις μελέτες του Λ.Ν.Β. για τις πτητικές μηχανές Έρευνα σχετικά με τα έργα τέχνης του Λ.Ν.Β. 14. Βιβλιογραφία Για την επίτευξη της έρευνα μας χρησιμοποιήθηκαν οι εξής ιστοσελίδες: www.foundalis.com/dep/dep_gr.htμ el.wikipedia.org kiou-kirbiologia.blogspot.gr www.tovima.com 15
Η εργασία αυτή εκπονήθηκε από του μαθητές: Αθανασιάδη Γεώργιο Γουρζέλα Ελένη Υπεύθυνος Καθηγητής Αποστολόπουλος Κωνσταντίνος Δρ Μηχανολόγος Μηχανικός ΠΕ 12 04 16