Αναπτυξιακή Ψυχολογία Γιώργος Βλειώρας gvleioras@gmail.com 1
Στόχος έρευνας Η διαμόρφωση καλών θεωριών 2
Προσοχή!!! Το ίδιο εύρημα μπορεί να ερμηνευτεί διαφορετικά ανάλογα με το θεωρητικό πλαίσιο αναφοράς Η συνάφεια δε συνεπάγεται αιτιότητα 3
Συνάφεια - Αιτιότητα A B Γ 4
Παραδείγματα Τι αλλάζει ταυτόχρονα με τι; Τι άλλο μπορεί να προκαλεί τις αλλαγές; 5
Θεωρίες 6
Ορισμός θεωρίας Ομάδα κανόνων που καθορίζουν πώς συνδέονται οι διακυμάνσεις μιας θεωρητικής κατασκευής με τις διακυμάνσεις μιας άλλης θεωρητικής κατασκευής 7
Ποιος διατυπώνει θεωρίες; Ανεπίσημες Επίσημες 8
Άσκηση Τι ανεπίσημες θεωρίες μπορεί να παρεμποδίζουν το έργο μου; Τι πηγή έχουν αυτές οι θεωρίες; Τι μπορώ να κάνω γι αυτές; 9
Μια καλή θεωρία καλύπτει ένα επαρκώς μεγάλο κομμάτι της επιστήμης ΚΑΙ χαρακτηρίζεται από εσωτερική συνέπεια εμπειρική εγκυρότητα διαψευσιμότητα φειδωλότητα 10
Μια αναπτυξιακή θεωρία αφορά σε αλλαγές που συμβαίνουν με το πέρασμα του χρόνου 11
Λειτουργίες θεωρίας - Περιγραφή - Αλλαγών σε συμπεριφορές ή ψυχολογικές δραστηριότητες - Αλλαγών σε σχέσεις μεταξύ συμπεριφορών ή πλευρών ψυχολογικής δραστηριότητας - Ερμηνεία αλλαγών - Πρόβλεψη - Σχεδιασμός παρεμβάσεων 12
Βασικές έννοιες 13
Περίοδοι ανάπτυξης Βρεφική ηλικία (ως 2,5 έτη) Νηπιακή ηλικία (2,5 ως 6 έτη) Παιδική ηλικία (6 ως 12 έτη) Εφηβική ηλικία (12 ως 19 έτη) Προεφηβεία Εφηβεία Μεταεφηβεία Πολιτισμικές επιδράσεις! 14
Τομείς ανάπτυξης Βιολογική ανάπτυξη Γνωστική Συναισθηματική Κοινωνική 15
Ατομικές διαφορές Διατομικές: Ο Α. διαφέρει από τον Β. Ενδοατομικές διαφορές: Η Α στην t1 διαφέρει από την Α στην t2 16
Ατομικές διαφορές Οι διατομικές διαφορές δεν είναι κατ ανάγκη σταθερές στο χρόνο Σταθερότητα περιβάλλοντος Επιλογή περιβάλλοντος που ταιριάζει με χαρακτηριστικά ατόμου Ερμηνεία και αντίδραση σε περιβάλλον με σταθερό τρόπο Συμπεριφορές που ενισχύονται από συμπεριφορές άλλων Γενετικοί λόγοι αναπτυξιακής σταθερότητας 17
Προβληματικό ή Φυσιολογικό; Στατιστικά κριτήρια 18
Προβληματικό ή Φυσιολογικό; Λειτουργικά κριτήρια 19
Συμβαίνει σε όλους Τι είδους «προβληματικές συμπεριφορές» μπορεί να αναπτύξει κανείς κ σε τι συνθήκες; 20
Συμβαίνει σε όλους Συχνότητα Ποιότητα Σπάνια ή συχνά; Σε μόνιμη βάση; Μέτριος ή ακραίος βαθμός; Μπορεί να το διαχειριστεί το άτομο; Ωφελούν οδηγίες / καθοδήγηση; 21
Παιδαγωγικές προεκτάσεις Αναμένω προβληματική συμπεριφορά από όλους Δεν πάει ο νους μου στο κακό Υποθέτω ότι όλοι κάνουν το καλύτερο δυνατό, πιθανότητες πισωγυρισμάτων Ψάχνω για καλά και για άσχημα στοιχεία 22
Πλαίσιο Τι είναι φυσιολογικό να κάνει κάποιος σε ένα πλαίσιο αλλά όχι σε ένα άλλο; Ταιριάζει η συμπεριφορά; Προσαρμόζεται το άτομο στο πλαίσιο; 23
Παιδαγωγικές προεκτάσεις Σοβαρό πρόβλημα εμφανίζεται σε πολλά πλαίσια Προβληματικό πλαίσιο; Μικρές αλλαγές Όχι διαγνώσεις, αλλά πληροφόρηση Χαρακτηριστικά πλαισίου Σε τι πλαίσια εμφανίζεται κ σε τι όχι Ποιοι το έχουν δει Συμπεριφορικές ενδείξεις αντί δηλώσεις 24
Δηλώσεις / Μη-δηλώσεις Αντί «Ο Κ είναι υπερκινητικός», «Ο Κ σηκώνεται από την καρέκλα του 3 φορές σε μία ώρα» Αντί «Ο Κ είναι περίεργος», «Ο Κ δεν κάνει οπτική επαφή» Άλλο; 25
«Μάλλον δεν είναι ζέβρα» Συνηθισμένα προβλήματα αντί σπάνιες διαταραχές προβληματική συμπεριφορά Π.χ., πονοκέφαλος λόγω κούρασης ή ημικρανίας; Άλλο; 26
Ταμπέλες Συναισθηματική φόρτιση Καθοδήγηση συμπεριφοράς Εναλλακτικές ερμηνείες πώς αντιδρούμε λόγω αυτών; 27
Γενικές οδηγίες Όλοι εμφανίζουμε προβληματικές συμπεριφορές Πρώτα, περιβαλλοντικοί παράγοντες Όχι πρόωρα συμπεράσματα 28
Βασικά ερωτήματα 29
1. Τι είναι πιο σημαντικό, η φύση ή το περιβάλλον; The N(ature)-N(urture) debate 30
Φύση Χαρακτηριστικά, ικανότητες και δυνατότητες που κληρονομεί το άτομο από τους γονείς του Ωρίμανση Η προκαθορισμένη εκδήλωση γενετικών πληροφοριών 31
Ανατροφή Περιβαλλοντικές επιδράσεις Βιολογικές επιδράσεις Χρήση ουσιών, Διατροφή Κοινωνικές επιδράσεις Τρόποι ανατροφής, Σχέσεις με συνομηλίκους Ευρύτερες κοινωνικές επιδράσεις Κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες 32
Φύση/Ανατροφή Γονίδια κ συμπεριφορά, ως μακρά αλυσίδα αλληλεπιδράσεων Π.χ., ακριβής ηλικία ενήβωσης (9 ως 16 έτη) ως f διατροφής 33
Φύση/Ανατροφή Γονίδιο Περιβάλλον 1 Συμπεριφορά 1 Συμπεριφορά 2 Περιβάλλον 2 Βάσει ιδιοσυγκρασίας, μου ταιριάζει μια δημιουργική δουλειά, αλλά όχι μια δουλειά γραφείου 34
Φύση/Ανατροφή Περιβάλλον Γονίδιο 1 Επίδραση 1 Γονίδιο 2 Επίδραση 2 Έντονα γεγονότα προκαλούν στρες σε πολλά παιδιά, αλλά όχι στα ψυχολογικά επαρκή 35
Φύση/Ανατροφή Γονίδια Επίδραση περιβάλλοντος Παιδιά που διαφέρουν ως προς ενεργητικότητα ίσως επιλέγουν διαφορετικά παιχνίδια 36
Τελικά Γονότυπος Φαινότυπος 37
38
39
40
41
Βλέποντας το ψωμί, δεν μπορούμε να ανιχνεύσουμε τι συστατικά χρησιμοποιήθηκαν ούτε και τη σχετική σημασία τους. 42
To αλεύρι δεν προκαθορίζει το αποτέλεσμα αλλά με βάση αυτό, δεν μπορούμε να φτιάξουμε κουνέλι στιφάδο. 43
2. Ποια είναι η φύση του ανθρώπου; 44
Μηχανιστική άποψη Ο κόσμος σαν μια μηχανή: Αποτελείται από εξαρτήματα που λειτουργούν σε χρόνο και χώρο Πλήρης πρόβλεψη βάσει γνώσης παρούσας κατάστασης και συνθηκών 45
Μηχανιστική άποψη Η ανάπτυξη ως συνέπεια εξωτερικών δυνάμεων & γεγονότων που επιδρούν σε παθητικό μυαλό Η μάθηση ως η παθητική μεταφορά αντιγράφου πραγματικότητας σε παιδικό μυαλό 46
Οργανισμική άποψη Ο κόσμος σαν σύνολο οργανωμένων «όλων» που ενεργοποιούνται & αυτοοργανώνονται αυθόρμητα Το όλο δίνει νόημα στα μέρη. Το όλο, κάτι περισσότερο από το σύνολο των μερών 47
Οργανισμική άποψη Η ανάπτυξη ως αποτέλεσμα αυτοκαθοδηγούμενης συμπεριφοράς και σκέψης Η μάθηση ως «κατασκευή» γνώσης μέσα από ενεργό διαμόρφωση και έλεγχο υποθέσεων 48
Πολιτισμική προσέγγιση Ο κόσμος σαν επιφάνεια που εκτείνεται από το μακρινό παρελθόν ως το απώτερο μέλλον και από κοντινό ως το απομακρυσμένο Η πλοκή αυτών των ινών δίνει μορφή στην ανθρώπινη ζωή 49
Πολιτισμική προσέγγιση Μακριά ΧΩΡΟΣ H ανθρώπινη ζωή Κοντά Παρελθόν Μέλλον ΧΡΟΝΟΣ 50
Πολιτισμική προσέγγιση Κάθε παρούσα συμπεριφορά εκτείνεται από το παρελθόν (αιτία) ως το μέλλον (σκοπός) Η σημασία της συμπεριφοράς αλλάζει ανάλογα με το πλαίσιο 51
Με ποια προσέγγιση συμφωνείτε; 52
3. Είναι η ανάπτυξη ποσοτική ή ποιοτική; Συνεχής ή ασυνεχής; 53
Ποσοτικές αλλαγές 54
Ποσοτικές αλλαγές 55
Ποιοτικές αλλαγές 56
Ποιοτικές αλλαγές 57
Ποιοτικές αλλαγές 58
Παραδείγματα ποσοτικής / ποιοτικής ανάπτυξης 59
Ένα 4-χρονο παιδί μπορεί να θυμάται 3 αντικείμενα ενώ ένα 7-χρονο 7 αντικείμενα από μια σειρά αντικειμένων που είδε πριν από λίγα λεπτά. Είναι η διαφορά ποσοτική ή ποιοτική; 60
Ποιοτικές ή ποσοτικές αλλαγές; Εξαρτάται. Εστιάζω σε αριθμό αντικειμένων; Τότε, ποσοτική στρατηγικές ανάκλησης; Τότε, ποιοτική 61
είναι η ανάπτυξη ποιοτική ή ποσοτική; Τελικά 62
Συμβαίνουν και οι δύο μορφές αλλαγών, και σε κάποιες περιπτώσεις εναλλάσσονται 63
4. Υπάρχουν στάδια; 64
Χαρακτηριστικά σταδίου 1. Τα στάδια ανάπτυξης διακρίνονται από ποιοτικές αλλαγές Αλλαγή από μπουσούλημα σε περπάτημα απαιτεί πλήρη αναδιοργάνωση της κίνησης, όχι τελειοποίησή της 65
Χαρακτηριστικά σταδίου 2. Η μετάβαση από στάδιο σε στάδιο σημαδεύεται από ταυτόχρονες αλλαγές σε πολλές πλευρές της συμπεριφοράς 66
Χαρακτηριστικά σταδίου 3. Η αλλαγή από το ένα στάδιο στο άλλο είναι πολύ γρήγορη Αργή σωματική ανάπτυξη στην παιδική ηλικία ακολουθείται από ξέσπασμα ανάπτυξης σε αρχή εφηβείας 67
Χαρακτηριστικά σταδίου 4. Οι αλλαγές σε συμπεριφορά και σώμα συνδέονται μεταξύ τους 68
Είναι τα στάδια χρήσιμα; Προτιμότερη η εξατομικευμένη περιγραφή της ανάπτυξης των παιδιών 69
5. Έχει σημασία η χρονική συγκυρία των εμπειριών; 70
Κρίσιμες περίοδοι Περίοδοι στη διάρκεια των οποίων πρέπει να συμβούν συγκεκριμένα βιολογικά ή περιβαλλοντικά γεγονότα ώστε η ανάπτυξη να είναι φυσιολογική 71
Παραδείγματα 72
Παραδείγματα Αν οι γενετικοί αδένες δεν παράγουν ανδρικές ορμόνες στις 7 βδομάδες κύησης, αρχίζει ανεπιστρεπτί η ανάπτυξη γυναικείων γεννητικών οργάνων 73
Παραδείγματα Αν ένα παιδί δεν έχει εκτεθεί αρκετά στη γλώσσα πριν από τα 6 ή 7, μπορεί να μη μιλήσει ποτέ 74
Ευαίσθητες περίοδοι Περίοδοι, στις οποίες ο οργανισμός είναι ιδιαιτέρως ευπαθής σε συγκεκριμένα είδη περιβαλλοντικών ερεθισμάτων, αλλά η απουσία των ερεθισμάτων αυτών δεν έχει πάντοτε μη αναστρέψιμες συνέπειες 75
76