Αγωγή και προαγωγή υγείας στην παιδική και εφηβική ηλικία. Α. Ξεκαλάκη Δ/νση Κοινωνικής Παιδιατρικής Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού
Υγεία Health is not merely the absence of disease, but a state of complete physical, mental and social well-being (WHO,1946)
«Η υγεία είναι η βάση για την επίτευξη στόχων» Health as the foundation of achievement (Seedhouse,1986)
Προαγωγή της υγείας Αρχικός ορισμός: Οι ενέργειες και οι παρεμβάσεις που γίνονται με στόχο την υποστήριξη και την βελτίωση της υγείας των ανθρώπων. Ποια «υγεία»; Ποιες ενέργειες ή παρεμβάσεις;
Πολυπαραγοντική διάσταση της υγείας (αλλά και της αρρώστιας)
Προαγωγή της υγείας Πρόληψη Δημόσια Υγεία Αγωγή υγείας Σχετική υποστηρικτική νομοθεσία
Προαγωγή υγείας 5 Health education 1 2 Prevention 4 3 7 6 Health protection Tannahills model of health promotion
Ιστορική αναδρομή 1600s:Καρτεσιανός δυαδισμός(cartesian dualism) Ανάπτυξη της «επιστήμης»- «αντικειμενικής γνώσης» Εφαρμογή των γνώσεων /πειραμάτων της φυσικής επιστήμης στο ανθρώπινο σώμα 1800s:Ανακάλυψη του μικροσκόπιου = ανακάλυψη των αιτίων των λοιμωδών νοσημάτων (Germ theory)=εδραίωσητουυψηλούκύρουςτηςιατρικής γνώμης 1840s: Sanitation phase 1900s: Personal hygiene Victim blaming 1930s: Social medicine (J. Ryle, H. Sigerist)
Ιστορική αναδρομή 1970s:Ανάγκη για ένα «καινούργιο ιατρικό μοντέλο»(engel)-έμφαση στην πολυπαραγοντική αιτιολογία 1974:Lanlonde Report New Perspectives on the Health of Canadians 1981:WHOs Global Strategy for Health for All by the Year 2000 1986:Ottawa Charter for Health Promotion
Το καταστατικό της Ottawa(1986) Ορίζει ότι οι δράσεις για την προαγωγή υγείας συμπεριλαμβάνουν: 1. Την θέσπιση «υγιών» νομοθεσιών(build healthy public policy) 2. Την δημιουργία υποστηρικτικού περιβάλλοντος(create supportive environments) 3. Την ενίσχυση της κοινοτικής δράσης(strengthen community action) 4. Την ανάπτυξη των προσωπικών ικανοτήτων(develop personal skills) 5. Τον επαναπροσανατολισμό των ιατρικών υπηρεσιών(reorient health services)
Αγωγή-Προαγωγή Υγείας Είναι πολύ σημαντική η διάκριση μεταξύ τους: Η αγωγή υγείας είναι ένα σημαντικό κομμάτι της προαγωγής υγείας, αλλά η προαγωγή υγείας είναι πολύ ευρύτερη.
Αγωγή υγείας «ηδιαδικασίαμάθησης μέσω της οποίας άτομα ή ομάδες ατόμων υιοθετούν συμπεριφορές που ευνοούν την προαγωγή, διατήρηση ή αποκατάσταση της υγείας» Last JM. Dictionary of epidemiology. 2001 Αφορά: μετάδοση γνώσεων εκπαίδευση σε δεξιότητες οικοδόμηση αυτοεκτίμησης
Αγωγή υγείας Η αγωγή υγείας έχει αφετηρία το σημείο εκείνο στο οποίο βρίσκεται μια ομάδα ανθρώπων:αναπτυξιακά, συναισθηματικά, κοινωνικά Δηλαδή Είναι πιθανότερο οι άνθρωποι να αξιοποιήσουν γνωστικές πληροφορίες που να είναι σχετικές με την προσωπική τους εμπειρία και κατάσταση
Αγωγή υγείας Στην αγωγή υγείας διακρίνονται : (Joffe,1996): Η βιολογική πληροφορία (σχετική με το τι μας κρατάει υγιείς και τι όχι). Η αποτελεσματικότερη χρήση των υπηρεσιών υγείας. Η παροχή πληροφοριών για ευρύτερα θέματα που επηρεάζουν την υγεία π.χ. κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς, πολιτικούς παράγοντες. Συχνά στην αγωγή υγείας αποδίδεται μόνο το πρώτο στοιχείο. Τα άτομα όμως και οι κοινότητες χρειάζονται πληροφορίες και από τους τρεις τομείς ώστε να μπορούν ισοδύναμα να συμμετέχουν στις αποφάσεις για την υγεία τους.
Προσεγγίσεις στην αγωγή υγείας προσέγγιση αντιλήψεων υγείας (health belief model) σημασία αντιλήψεων για υγεία (περιλ. γνώσεων και αντιλήψεων για προσωπικό κίνδυνο άγνοια, σύστημα αντιλήψεων) θεωρία λογικής δράσης (reasoned action theory) σημασία α/ προθέσεων (σχέση με αντιλήψεις), β/ υποκειμενικής αίσθησης για κοινωνικές νόρμες θεωρία κοινωνικής μάθησης (social learning theory) σημασία αντίστροφου καθορισμού (αλλαγές συμπεριφοράς ατόμου μέσω αλλαγών συμπεριφορών στο κοινωνικό περιβάλλον) προσέγγιση σταδίων αλλαγής συμπεριφοράς (stage of change model) σημασία τυπολογίας σταδίων στην αλλαγή συμπεριφοράς (5 στάδια: προκαταρκτικό, εσωτερική διεργασία, ετοιμασία, αλλαγή, διατήρηση)
Μοντέλα για προγράμματα προαγωγής της υγείας Περιγραφικά Αναλυτικά
In our view, there is no right aim for health promotion, and no one right approach or set of activities. We need to work out for ourselves which aim and which activities we use, in accordance with our own professional code of conduct (if there is one), our own carefully considered values and our own assessment of our clients needs Ewles and Simnett,1999
Τρόποι προσέγγισης(μοντέλα) προγραμμάτων προαγωγής υγείας Σκοπός Δράση Βασική αρχή Π.χ. κάπνισμα Βιοϊατρικό Αποφυγή εμφάνισης της ιατρικά καθορισμένης νόσου ή αναπηρίας Ιατρική παρέμβαση πρόληψης ή περιορισμού συνεπειών Συμμόρφωση του ασθενή με τις προληπτικές ιατρικές εξετάσεις Σκοπός:έγκαι ρη διάγνωση Ca πνεύμονα, κ.λ.π. Δράση: κινητοποίηση ατόμων για έγκαιρη ανίχνευση σχετικών με το κάπνισμα νόσων
Τρόποι προσέγγισης(μοντέλα) προγραμμάτων προαγωγής υγείας Σκοπός Δράση Βασική αρχή Π.χ. κάπνισμα Αλλαγή στάσης (behaviour change) Η ατομική στάση να συνάδει με την αποφυγή νόσου Αλλαγή στάσης και συμπεριφοράς ώστε να ώστε να ενισχυθεί η επιλογή πιο «υγιών» συνηθειών Η «υγιής» συνήθεια έχει ορισθεί από τον επαγγελματία Σκοπός: αλλαγή από κάπνισμα σε μη-κάπνισμα Δράση : Πειστική εκπαίδευση ώστε οι μη καπνιστές να μην αρχίσουν οι δε καπνιστές να σταματήσουν το κάπνισμα.
Τρόποι προσέγγισης(μοντέλα) προγραμμάτων προαγωγής υγείας Σκοπός Δράση Βασική αρχή Π.χ.Κάπνισμα Εκπαίδευση (Educational) Άτομα με γνώση και κατανόηση βοηθούν στο να παρθεί και να τηρηθεί μια απόφαση που βασίζεται στην σωστή πληροφορία Πληροφόρηση για παράγοντες κινδύνου. Διερεύνηση αξιών και στάσεων Ανάπτυξη ικανοτήτων για υγιείς επιλογές Το δικαίωμα του ατόμου σε ελεύθερη επιλογή. Το είδος της πληροφορίας είναι ευθύνη του επαγγελματία. Σκοπός:Κατανόη ση των επιπτώσεων του καπνίσματος. Απόφαση βασισμένη στην γνώση. Δράση: Παροχή πληροφοριών. Ενίσχυση στην διερεύνηση προσωπικών στάσεων. Τρόποι να σταματήσουν το κάπνισμα αν επιθυμούν.
Τρόποι προσέγγισης(μοντέλα) προγραμμάτων προαγωγής υγείας Σκοπός Δράση Βασική αρχή Π.χ. κάπνισμα Τα άτομα θέτουν τους δικούς τους όρους που καθορίζουν το πρόγραμμα. Ανακινούνται θέματα υγείας, επιλογών και δράσεων τα οποία ενδιαφέρουν άμεσαταάτομα. Ενίσχυση (empowering) των ατόμων Τα άτομα είναι ίσα με τον επαγγελματία. Τα άτομα έχουν το δικαίωμα να θέσουν τα ζητήματα Άτομοκεντρικό (clientcentred) Αντικαπνιστικά θέματα ανακινούνται μόνο αν τα άτομα τα θέσουν ως σημαντικά.
Τρόποι προσέγγισης(μοντέλα) προγραμμάτων προαγωγής υγείας Σκοπός Δράση Βασική αρχή Π.χ. κάπνισμα Κοινωνική Αλλαγή (societal change) Φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον που ενισχύει την επιλογή της πιο «υγιούς» συμπεριφοράς Πολιτική / κοινωνική δράση με στόχο την αλλαγή του φυσικού / κοινωνικού περιβάλλοντος Δικαίωμα και ανάγκη να γίνει το περιβάλλον ενισχυτικό της υγείας Σκοπός:Το κάπνισμα να είναι κοινωνικά μη αποδεκτό, ώστε να είναι ευκολότερο να μην καπνίζεις. Δράση: Αντικαπνιστική πολιτική σε όλους τους δημόσιους χώρους. Όχι εύκολα προσβάσιμα τα τσιγάρα. Προβολή του μη καπνίσματος ως κοινωνικής νόρμας. Περιορισμός διαφήμισης.
Τρόποι προσέγγισης(μοντέλα) προγραμμάτων προαγωγής υγείας Authoritative Mode of intervention Legislative action Individual Health protection Collective Personal counselling Community development Focus of intervention Negotiated Beatties model of health promotion
Ηθικά διλήμματα στην προαγωγή υγείας Οι δράσεις προαγωγής της υγείας οφείλουν να εξασφαλίζουν: Σεβασμός στην αυτονομία του ατόμου. Προσπάθεια για τελικό «όφελος»(beneficence=doing good) Προσπάθεια για «όχι βλάβη»(nonmaleficence=doing no harm) Δικαιοσύνη
Σχεδιασμός δράσεων προαγωγής υγείας Όλοι οι σχεδιασμοί πρέπει να απαντούν και στα τρία παρακάτω βασικά ερωτήματα: Ποιοι είναι οι στόχοι μου; Τι χρειάζεται να κάνω για να επιτύχω τους στόχους αυτούς; Πως μπορώ να εκτιμήσω αν πέτυχα τους στόχους αυτούς; Πηγή:Ewels and Simnett(1999)
Σχεδιασμός δράσεων προαγωγής υγείας 1. Εκτίμηση αναγκών και προτεραιοτήτων 2. Καθορισμός σκοπών και στόχων 3. Απόφαση για τον καλύτερο τρόπο επίτευξης των σκοπών και των στόχων 4. Καθορισμός πόρων(ανθρώπινων και οικονομικών) 5. Σχεδιασμός μεθόδων αξιολόγησης 6. Καθορισμός σχεδίου δράσης 7. Εφαρμογή σχεδίου δράσης και αξιολόγησης Πηγή:Εwles and Simnett,1999
Εκτίμηση αναγκών και προτεραιοτήτων Normative needs Comparative needs Felt needs Expressed needs Bradshaw(1972)
Αγωγή υγείας στην παιδική και εφηβική ηλικία Ιδιαίτερα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά της αντίστοιχης ηλικίας Νοητικό στάδιο Συναισθηματικό στάδιο
Φούμαρα!! Κοινοτικό πρόγραμμα αγωγής υγείας στα Γυμνάσια του Δήμου Καισαριανής, 1997 Κύρια χαρακτηριστικά όλατασχολεία συμμετοχή καθηγητών μαθητών (??) πολλές πλευρές και ομάδες εργασίας (διαφημίσεις, ιατρικά δεδομένα, συνεντεύξεις, ερωτηματολόγιο, εφημερίδα, βίντεο, graffiti) περιορισμοί (όχι ευρύτερη κοινότητα όχι πρακτική στο σχολείο) Πληθυσμός-στόχος: παιδιά Γυμνασίου Προσέγγιση / κύρια μηνύματα απενοχοποίηση ( το κάπνισμα δεν είναι αλητεία... ) όχι απελευθέρωση: συμφέροντα (...δεν είναι όμως και ελευθερία ) πληροφορίες / αποκατάσταση μύθων