ΤΓΑΣΗΝΑ ΟΗΚΟΤΣΖΜΑΣΑ Δλόηεηα: ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΤΓΑΣΗΝΩΝ ΒΗΟΛΟΓΗΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΓΗΩΡΓΟ ΚΔΥΑΓΗΑ Σκήκα Γηαρείξηζεο Πεξηβάιινληνο θαη Φπζηθώλ Πόξσλ ΑΓΡΗΝΗΟ
Υξεκαηνδόηεζε Σν παξόλ εθπαηδεπηηθό πιηθό έρεη αλαπηπρζεί ζηoπιαίζηo ηνπ εθπαηδεπηηθνύ έξγνπ ηνπ δηδάζθνληα. Σν έξγν «Αλνηθηά Αθαδεκαϊθά Μαζήκαηα ζην Παλεπηζηήκην Αζελώλ» έρεη ρξεκαηνδνηήζεη κόλν ηε αλαδηακόξθσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνύ πιηθνύ. Σν έξγν πινπνηείηαη ζην πιαίζην ηνπ Δπηρεηξεζηαθνύ Πξνγξάκκαηνο «Δθπαίδεπζε θαη Γηα Βίνπ Μάζεζε» θαη ζπγρξεκαηνδνηείηαη από ηελ Δπξσπατθή Έλσζε (Δπξσπατθό Κνηλσληθό Σακείν) θαη από εζληθνύο πόξνπο.
ΓΗΩΡΓΟ ΚΔΥΑΓΗΑ Δπίθνπξνο Καζεγεηήο Τδάηηλωλ Οηθνζπζηεκάηωλ Δπηθνηλωλία: www.env.upatras.gr/people/profiles/id/48 26410-74136 gkechagi@upatras.gr
ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΤΓΑΣΗΝΩΝ ΒΗΟΛΟΓΗΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΤΓΑΣΗΝΟΗ ΠΟΡΟΗ Βηνηηθά ζηνηρεία Α) Αιηεύκαηα - ςάξηα, νζηξαθνεηδή, καιάθηα - παξάγσγα (ηρζπάιεπξα, ηρζπέιαηα) Β) Φπηηθά & δσηθά πξντόληα - θαξκαθεπηηθά πξντόληα (αληηβηνηηθά, θαιιπληηθά, θ.η.ι.) Αβηνηηθά ζηνηρεία Α) Οξπθηά - πεηξέιαην, γαηαέξην, θαζζίηεξνο, καγγάλην, ζίδεξνο, θ.η.ι. - αιάηη Β) Δλέξγεηα - παξαγσγή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο (πδξνειεθηξηθά έξγα, γελλήηξηεο, παιηξξνηώλ, θπκάησλ ή ξεπκάησλ) Παγθόζκηα θαηαλάισζε ηξνθήο 99 % από ηελ μεξά 1 % από ηε ζάιαζζα θαη ηα εζσηεξηθά ύδαηα 10 % ηεο ζπλνιηθήο δσηθήο πξσηεΐλεο (Κνξέα : 70%, Ηαπσλία : 45%, ΖΠΑ : 3.3%) Αιηεία 80 % ηεο παγθόζκηαο παξαγσγήο ςαξηώλ, νζηξαθνεηδώλ, θ.η.ι. Τδαηνθαιιηέξγεηεο. 20 % ΔΛΛΑΓΑ. : 1 ε ρώξα ζηελ Δπξώπε ζηελ παξαγσγή ηζηπνύξαο θαη
ΑΛΗΔΗΑ ιαπξαθίνπ (πεξίπνπ 27.000 ηόλνη εηεζίσο) Αιηεία.. 56.000 ηόλνη εηεζίσο θπξίσο θνληά ζηηο αθηέο (Παξάθηηα Αιηεία), πάλσ από ηελ επεηξσηηθή πθαινθξεπίδα θαη ζε πεξηνρέο αλαβιύζεσλ ΓΗΑΣΗ : - λεξά πινύζηα ζε ζξεπηηθά ζηνηρεία - επθνιία αιίεπζεο ιόγσ κηθξνύ βάζνπο - ΑΝΑΒΛΤΔΗ: άλνδνο ζξεπηηθώλ από κεγάια βάζε θαη εκπινπηηζκόο ησλ επηθαλεηαθώλ ζηξσκάησλ Ωκεανός Παράκηια δώνε Δάζε Λιβάδια Καλλιέργειες Έρεμος 0 10 20 30 40 50 60 70 Παραγωγικόηεηα Επιθάνεια ηες Γες Ποζοζηά (%) (από Castro & Huber, 1999)
ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΑΛΗΔΤΣΗΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΑΛΗΔΗΑ. Οξζνινγηθή δηαρείξηζε. Αεηθνξία αιηεπηηθώλ απνζεκάησλ ( Βηνινγηθόο θύθινο ςαξηώλ θαη εθκεηάιιεπζή ηνπο ) Μπνξνύκε λα ζεσξήζνπκε ηνλ ελήιηθα πιεζπζκό σο ην ΚΔΦΑΛΑΗΟ πνπ θάζε ρξόλν δίλεη ΣΟΚΟΤ (λεαξά ζηάδηα αλάπηπμεο ή γόλνο) πνπ κεηά από θάπνην δηάζηεκα ελζσκαηώλνληαη ζην θεθάιαην * ΣΡΑΣΟΛΟΓΖΖ : ε είζνδνο ησλ λέσλ αηόκσλ ζηνλ ππό εθκεηάιιεπζε ελήιηθν πιεζπζκό Αεηθόξνο εθκεηάιιεπζε: ε εθκεηάιιεπζε αθαηξεί θάζε ρξόλν
από ην αιηεπηηθό απόζεκα (θεθάιαην) κέξνο ίζν κε ηα λεαξά άηνκα (ηόθνη) ώζηε απηό λα δηαηεξείηαη πάληα ζηαζεξό Ζ πνζόηεηα ηνπ αιηεύκαηνο εμαξηάηαη πνιύ από ηελ αιηεπηηθή πξνζπάζεηα - ην ζύλνιν ηνπ αξηζκνύ ησλ αιηεπηηθώλ ζθαθώλ - ν ζπλνιηθόο ρξόλνο αιηείαο - ν ζπλνιηθόο αξηζκόο αηόκσλ πνπ εκπιέθνληαη ΤΝΖΘΩ : Μηθξή αιηεπηηθή πξνζπάζεηα. Μηθξή πνζόηεηα αιηεύκαηνο ( Ζ αλεθηή απόδνζε ζε ζρέζε κε ηελ αιηεπηηθή πξνζπάζεηα ) (από Castro & Huber, 1999) ΤΠΔΡΑΛΗΔΤΖ : θαηλόκελν πνπ παξαηεξείηαη ζπρλά θαη ραξαθηεξίδεη ηα πεξηζζόηεξα ζαιάζζηα νηθνζπζηήκαηα παγθνζκίσο ΜΔΗΩΖ ΣΩΝ ΑΛΗΔΤΣΗΚΩΝ ΑΠΟΘΔΜΑΣΩΝ
1956 1960 1964 1968 1972 1976 Παραγωγή γαύροσ (εκατομ. τόνοι) Τιμή σόγιας ($ ανά τόνο) ΛΟΓΟΗ : * πνιιαπιή εθκεηάιιεπζε (εξαζηηέρλεο θαη επαγγεικαηίεο ςαξάδεο, πνιιά θξάηε, πνηθηιία ηξόπσλ αιίεπζεο θαη εθκεηάιιεπζεο αιηεπκάησλ, θ.η.ι.) * αύμεζε επελδύζεσλ γηα κεγηζηνπνίεζε ηεο απνδνηηθόηεηαο ησλ αιηεπηηθώλ εξγαιείσλ * θξαηηθέο επηρνξεγήζεηο (κείσζε δαζκώλ, επηδνηήζεηο, θ.η.ι.) * θπζηθέο δηαθπκάλζεηο ησλ πιεζπζκώλ Π α ξ α δ ε ί γ κ α η α : ( Τπεξαιίεπζε θάπνησλ εκπνξηθώλ εηδώλ ςαξηώλ ) 12 10 8 6 4 2 0 Παραγωγή γαύροσ El Niño ( Πξόηππν αλαβιύζεσλ πνπ ζπλαληώληαη ζηηο αθηέο ηνπ Πεξνύ θαη ηεο Υηιήο) (από Castro & Huber, 1999)
Παραγωγή (σε τόνοσς) ΤΓΑΣΟΚΑΛΛΗΔΡΓΔΗΔ 14000 12000 10000 Τσιπούρα Λασράκι 8000 6000 4000 2000 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 ΔΛΛΑΓΑ: 55-60 % ηεο εηήζηαο ζπλνιηθήο παξαγσγήο ηεο Μεζνγείνπ ΣΔΥΝΖΣΟΗ ΤΦΑΛΟΗ (ηερλεηέο θαηαζθεπέο από κπεηόλ, κέηαιιν ή μύιν πνπ πνληίδνληαη ζηελ παξάθηηα δώλε θαη έρνπλ πνηθίια κεγέζε θαη ζρήκαηα κε αθαλόληζηε επηθάλεηα) δεκηνπξγία ηνπ θαηάιιεινπ ππνζηξώκαηνο γηα ηελ πξνζθόιιεζε ηωλ πξνλπκθώλ βελζηθώλ νξγαληζκώλ
ΔΜΠΛΟΤΣΗΜΟΗ (εηζαγσγή θαιιηεξγνύκελσλ πδξόβησλ νξγαληζκώλ ζε πδάηηλν νηθνζύζηεκα κε ζθνπό ηελ αύμεζε ηεο παξαγσγήο ηνπ θπζηθνύ νηθνζπζηήκαηνο) θαηαλάιωζε ηεο πιενλάδνπζαο ηξνθήο βηνκάδαο πνπ κέλεη αλεθκεηάιιεπηε ΟΗΚΟΛΟΓΗΚΔ ΔΠΗΓΡΑΔΗ Α) Γηαπιεζπζκηαθόο αληαγσληζκόο : Σν λέν είδνο αληαγσλίδεηαη ηα ήδε ππάξρνληα ΔΞΑΦΑΝΗΖ παιαηώλ εηδώλ π.ρ. Λίκλε Βόιβε : εηζαγσγή ηνπ Silurus aristotelis (γιαλίδη) από ηελ Σξηρσλίδα ΔΞΑΦΑΝΗΖ ηνπ απηόρζνλνπ είδνπο Silurus glanis (γνπιηαλόο) Β) Πιεζπζκηαθέο εμάξζεηο : Απνπζία ζεξεπηώλ + Έιιεηςε αληαγσληζκνύ + Αθζνλία ηξνθήο π.ρ. Petromyzon marinus : Τπεξαύμεζε πιεζπζκνύ * Σν είδνο απηό εηζέβαιε ζηηο Μεγάιεο Λίκλεο ησλ ΖΠΑ ηε δεθαεηία ηνπ 1930 κε ηξνκαθηηθέο ζπλέπεηεο γηα ηελ παξαγσγή ζνινκνύ θαη πέζηξνθαο ζε απηέο ηηο ιίκλεο Γ) Αξπαθηηθόηεηα & Θήξεπζε : Δηζαγσγή αξπαθηηθνύ είδνπο.. απμεκέλε ΘΖΡΔΤΖ ζε απηόρζνλεο πιεζπζκνύο π.ρ. Λίκλε Καζηνξηάο : εηζαγσγή ηνπ είδνπο Perca fluviatilis (πέξθα) ΜΔΗΩΖ απηόρζνλσλ πιεζπζκώλ άιισλ ςαξηώλ ηεο ιίκλεο Γ) Γελεηηθέο επηπηώζεηο : Μεηαβνιή ή απώιεηα ηεο γελεηηθήο πνηθηιόηεηαο ησλ απηόρζνλσλ πιεζπζκώλ ΓΗΔΗΓΤΖ ΓΟΝΗΓΗΩΝ: Απηόρζνλα θαη εηζαγκέλα είδε δηαζηαπώλνληαη κεηαμύ ηνπο κε απνηέιεζκα κηα λέα πνηθηιία νξγαληζκώλ θαη εμαθάληζε ησλ παιαηώλ ραξαθηεξηζηηθώλ π.ρ. Πέζηξνθα ηνπ Νέζηνπ & Αρειώνπ : νη δύν πιεζπζκνί έρνπλ θνηλή θαηαγσγή!!!
Δ) Αζζέλεηεο : Μαδί κε ηε κεηαθνξά ησλ λέσλ εηδώλ ζην νηθνζύζηεκα κεηαθέξνληαη θαη παξάζηηα ή αζζέλεηεο
ΓΗΑΥΔΗΡΗΣΗΚΑ ΜΔΣΡΑ Α) πλερήο θαηαγξαθή (monitoring) ησλ αιηεπηηθώλ απνζεκάησλ ΣΟΥΟ: αλάπηπμε κνληέισλ γηα ηε δηαθύκαλζή ηνπο Β) Ννκνζεηηθέο παξεκβάζεηο. α) Καζνξηζκόο πεξηόδσλ αιηείαο β) Καζνξηζκόο ησλ αιηεπηηθώλ εξγαιείσλ πνπ ζα ρξεζηκνπνηνύληαη (κέγεζνο θαη ηζρύο ζθαθώλ, ηύπνη δηρηπώλ, κέγεζνο βξόγρσλ, θ.η.ι.) γ) Καζνξηζκόο κέγηζησλ αιηεπηηθώλ πνζνηήησλ αλά ζθάθνο δ) Πεξηνξηζκόο ηνπ αξηζκνύ ησλ αιηέσλ (π.ρ.: εξαζηηερληθή αιηεία) Γ) Γηαρεηξηζηηθά κέηξα γηα ηελ αλάθακςε ησλ απνζεκάησλ α) Βειηίσζε θαη πξνζηαζία πδάηηλνπ πεξηβάιινληνο (π.ρ.: βηνινγηθνί θαζαξηζκνί, ηερλεηνί ύθαινη) β) Δκπινπηηζκόο αιηεπηηθώλ πεδίσλ κε γόλν πνπ θαιιηεξγήζεθε ζε ζπλζήθεο εθηξνθήο Γ) Γηαθξαηηθέο θαη δηεζλείο ζπκβάζεηο γηα ην Γίθαην ηεο Θάιαζζαο α) Πξνζηαζία πεξηβάιινληνο β) Παξαθνινύζεζε θαη εθκεηάιιεπζε θνηλώλ αιηεπηηθώλ απνζεκάησλ (π.ρ.: Γηεζλέο πκβνύιην γηα ηελ Δθκεηάιιεπζε ηεο Θάιαζζαο ICES ζηε Βόξεην Θάιαζζα) γ) Καζνξηζκόο Απνθιεηζηηθήο Οηθνλνκηθήο Εώλεο (ΑΟΕ) Δ) Αλάπηπμε ησλ πδαηνθαιιηεξγεηώλ Ε) Αμηνπνίεζε ησλ παξαιηεπκάησλ * (είδε πνπ δελ έρνπλ κεγάιε νηθνλνκηθή αμία θαη ζπιιακβάλνληαη καδί κε ηα κεγάιεο αμίαο είδε) α) Δθκεηάιιεπζε δηαθνξεηηθώλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ (π.ρ.: εμαγσγή ζε άιιεο ρώξεο όπνπ ε ηηκή είλαη πςειή) β) Αιιαγή νλόκαηνο (π.ρ.: θαιακάξη ΖΠΑ) γ) Δπεμεξγαζία γηα ηελ παξαζθεπή άιισλ ηύπσλ ηξνθήο (π.ρ.: απνκίκεζε θαβνπξηώλ ή αζηαθώλ, ςαξνθξνθέηεο) δ) Μεηαηξνπή ζε ηρζπάιεπξα
ΟΡΘΟΛΟΓΗΚΖ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ. ΠΑΡΑΜΔΣΡΟΗ Βηνινγηθνί Κνηλσληθνί Οηθνλνκηθνί - Πνιηηηθνί Αιηεία κέρξη ην επίπεδν ηεο κέγηζηεο αλεθηήο απόδνζεο (?) Γηαηήξεζε ζέζεσλ εξγαζίαο θαη θαηαπνιέκεζε ηεο αλεξγίαο Σα αιηεπηηθά εξγαιεία ζπιιακβάλνπλ ηαπηόρξνλα πνιιά είδε ςαξηώλ Σα δηάθνξα είδε αιιειεπηδξνύλ κεηαμύ ηνπο (πξόηππν ζεξεπηήζεξάκαηνο, αληαγσληζκόο) Ζ αιηεία επηδξά ζην πεξηβάιινλ θαη δέρεηαη ηηο επηδξάζεηο ηνπ π.ρ.: αιηεία Γαύξνπ ζην Πεξνύ Γηαηήξεζε επηπέδσλ θέξδνπο ζε αιηείο θαη επηρεηξήζεηο Γηαηήξεζε ησλ πνιηηηθώλ ηζνξξνπηώλ ζηελ εθκεηάιιεπζε θνηλώλ αιηεπηηθώλ απνζεκάησλ Δπηδξάζεηο ζην πεξηβάιινλ - ξύπαλζε-ππνβάζκηζε παξάθηηαο δώλεο - εθκεηάιιεπζε άιισλ πόξσλ - πδαηνθαιιηέξγεηεο ΗΟΡΡΟΠΗΑ = ΓΤΚΟΛΖ
ΖΜΔΗΩΜΑ ΥΡΖΖ ΔΡΓΩΝ ΣΡΗΣΩΝ Σν έξγν απηό θάλεη ρξήζε ησλ αθόινπζσλ έξγσλ: Δηθόλεο/ρήκαηα/Γηαγξάκκαηα/Φσηνγξαθίεο: Marine Biology, 1999, by Peter Castro and Michael E. Huber Essentials of Oceanography, 1993, by Harold V. Thurman εκείωκα Αλαθνξάο Copyright Παλεπηζηήκην Παηξώλ, Γηώξγνο Κεραγηάο, 2014. Γηώξγνο Κεραγηάο. «Τδάηηλα Οηθνζπζηήκαηα & Γηαρείξηζή ηνπο. ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΤΓΑΣΗΝΩΝ ΒΗΟΛΟΓΗΚΩΝ ΠΟΡΩΝ». Έθδνζε: 1.0. Αγξίλην 2014. Γηαζέζηκν από ηε δηθηπαθή δηεύζπλζε: https://eclass.upatras.gr/courses/env112/ εκείωκα Αδεηνδόηεζεο Σν παξόλ πιηθό δηαηίζεηαη κε ηνπο όξνπο ηεο άδεηαο ρξήζεο Creative Commons Αλαθνξά Γεκηνπξγνύ, Απαγόξεπζε Δκπνξηθήο Υξήζεο θαη Όρη Παξάγσγα Έξγα. Δμαηξνύληαη ηα απηνηειή έξγα ηξίησλ π.ρ. θσηνγξαθίεο, δηαγξάκκαηα θ.ι.π., ηα νπνία εκπεξηέρνληαη ζε απηό θαη ηα νπνία αλαθέξνληαη καδί κε ηνπο όξνπο ρξήζεο ηνπο ζην «εκείσκα Υξήζεο Έξγσλ Σξίησλ».