ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΕΚ ΤΩΝ ΠΡΟΤΕΡΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΕΚ ΤΩΝ ΠΡΟΤΕΡΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ 182

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 5 EX ANTE ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΕΠ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ (ΕΠ-ΑΝ)... 184 5.1. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Β ΚΠΣ 1994-99... 184 5.2. ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ-ΕΥΚΑΙΡΙΩΝ & Α ΥΝΑΜΙΩΝ-ΑΠΕΙΛΩΝ... 192 5.1.... 195 5.1.... 196 5.3. ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΣΥΝΟΧΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΕ ΙΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΤΟΥ ΕΠ- ΑΝ 200 5.3.1 Βασικοί όροι και κεντρικές επιλογές... 200 5.3.2 Ειδικές κατευθύνσεις για τα πεδία παρέµβασης... 200 5.3.3 Αναπτυξιακές προτεραιότητες... 201 5.3.4 Στoxοθεσία... 202 5.3.5 Το χρηµατοδοτικό σχήµα και η ένταση των παρεµβάσεων... 204 5.3.6 Συνέπεια στόχων και στρατηγικής µε τα αποτελέσµατα της SWOT Analysis... 205 5.3.6.1 Σχόλια... 214 5.3.6.2 Συνέπεια της εµβέλειας των ΑΠ µε την κατανοµή της ηµόσιας απάνης... 216 5.3.7 Συνοχή µε εθνικές και κοινοτικές πολιτικές... 222 5.3.8 Γενικά σχόλια επί του προγραµµατικού σχεδιασµού... 223 5.4. ΚΕΝΤΡΙΚΟΙ ΚΑΙ ΕΙ ΙΚΟΙ ΕΙΚΤΕΣ ΕΚΡΟΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ... 233 183

5 EX ANTE ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΕΠ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ (ΕΠ-ΑΝ) 5.1. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Β ΚΠΣ 1994-99 Τα συµπεράσµατα που ακολουθούν επικεντρώνονται στα «κεκτηµένα» των τεσσάρων ΕΠ και των Κοινοτικών Πρωτοβουλιών: INTERREG II, του Β ΚΠΣ - τα οποία συναποτελούν το ΕΠ «Ανταγωνιστικότητα» στο πλαίσιο του Γ ΚΠΣ - ενόψει του αρτιότερου σχεδιασµού και της αποτελεσµατικότερης υλοποίησης των δράσεων της προγραµµατικής περιόδου 2000-2006. Πηγή αποτέλεσαν οι Εκθέσεις της on-going αξιολόγησης και η Απολογιστική Έκθεση. Για πλήρη και συστηµατική ενηµέρωση επί της εν γένει πορείας των τεσσάρων ΕΠ 1994-99, ο αναγνώστης παραπέµπεται στις ήδη υποβληθείσες τοµεακές εκθέσεις της ex-ante αξιολόγησης.. ΕΠ Βιοµηχανία Λόγω της απουσίας συγκροτηµένης βιοµηχανικής πολιτικής, του µεγέθους των προβληµάτων της ελληνικής µεταποίησης και της µέχρι τότε «προγραµµατικής υστέρησης», στο Ε.Π.Β. 1994-99 καταβλήθηκε προσπάθεια να αντιµετωπιστούν το σύνολο όσων προβληµάτων της ελληνικής µεταποίησης δεν αποτελούσαν αντικείµενο άλλων γενικότερων πολιτικών. Ως εκ τούτου, αναλώθηκε ικανό χρονικό διάστηµα για την εξειδίκευση των στρατηγικών στόχων και για την εξασφάλιση νοµοθετικής και διαχειριστικής ετοιµότητας, και προέκυψε πολυτυπία ράσεων και αναπόφευκτη διασπορά πόρων και διαχειριστικής προσπάθειας, µε αρνητικό αποτέλεσµα ο βαθµός υλοποίησης να µην είναι ικανοποιητικός, και η υστέρηση της υλοποίησης να αφορά τα περισσότερα Μέτρα. - Κατά την υλοποίηση των Μέτρων, προέκυψε αναπόφευκτα ένας δυϊσµός, όπου τα Μέτρα µε χαµηλό προϋπολογισµό και «γνωστή» τεχνογνωσία διαχείρισης παρουσίασαν ταχεία υλοποίηση, ενώ τα «καινοτόµα» Μέτρα ενεργοποιήθηκαν προς το τέλος του Προγράµµατος. - Η κατά Μέτρο υστέρηση επέβαλε ενδιάµεσες τροποποιήσεις, που επέφεραν µία διολίσθηση ειδικότερων στόχων (µείωση σπουδαιότητας κυρίως στην Προώθηση ποιότητας - ηµιουργία και εκσυγχρονισµός υποδοµών - Ανασυγκρότηση φθινουσών περιοχών - Νέα χρηµατοπιστωτικά εργαλεία, και αύξηση σπουδαιότητας στη Στήριξη της εξαγωγικής προσπάθειας - Ενίσχυση επιλεγµένων επιχειρήσεων - Τεχνολογικός εκσυγχρονισµός - Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των ΜΜΕ), χωρίς όµως να προκύψει ανατροπή των βασικών στρατηγικών στόχων του Προγράµµατος. Τόσο η εξέλιξη του Ε.Π.Β. όσο και το γεγονός ότι στη νέα προγραµµατική περίοδο εξακολουθούν να δρουν παράγοντες που διαµορφώθηκαν για την ελληνική µεταποίηση επί εικοσαετία ήδη, οδήγησαν στην αναγκαία επιλογή να αναπαραχθούν στο νέο Πρόγραµµα στόχοι και τύποι ράσεων του Ε.Π.Β., µε θετική προϋπόθεση τη θεσµική και διαχειριστική ετοιµότητα από το Ε.Π.Β. Τα αποτελέσµατα και οι επιπτώσεις του Ε.Π.Β. θα είναι δυνατό να εκτιµηθούν όταν σε κάθε Μέτρο προκύψει σηµαντικό πλήθος ολοκληρωµένων Έργων / Ενεργειών. Σε όρους εκροών, το Πρόγραµµα εµφανίζεται θετικό, λιγότερο για τις βιοµηχανικές υποδοµές ή για την προστασία του περιβάλλοντος και περισσότερο για τις επενδύσεις, την ποιότητα, και τις ΜΜΕ 1. Η εκτίµηση των αναµενόµενων µακροοικονοµικών επιπτώσεων βάσει 1 Υποδοµές: επέκταση και αναβάθµιση 8 ΒΙ.ΠΕ., δηµιουργία εµπορευµατικού κέντρου και εκθεσιακού κέντρου, δηµιουργία θερµοκοιτίδων σε 3 ΒΙΟ.ΠΑ. και Ε.Π.Τ., ίδρυση 6 ΒΙΟ.ΠΑ. 184

οικονοµετρικού υποδείγµατος, έδειξε ότι θα είναι αξιόλογες 2 και κατά πολύ ανώτερες του Κ.Π.Σ. 1989-93. Η αξιολόγηση των χαρακτηριστικών των επιχειρήσεων που εντάχθηκαν σε δράσεις του Ε.Π.Β., έδειξε ότι οι µεγάλες επιχειρήσεις δεν χρειάζονταν παρέµβαση του Ε.Π.Β. ενώ οι πολύ µικρές αδυνατούν να προβούν σε µακροπρόθεσµο σχεδιασµό και να επωφεληθούν των ενισχύσεων. Η ουσιαστική ενίσχυση προκύπτει για τις µεσαίες, µε άµεσες επιπτώσεις στην κεφαλαιακή διάρθρωση (η δυνατότητα να αντλούν επενδυτικά κεφάλαια αντανακλάται βραχυπρόθεσµα σε µείωση αποδοτικότητας, αλλά οι δείκτες δανειακής επιβάρυνσης κινούνται θετικά). Η άµεση επίπτωση στην απασχόληση είναι θετική, υπερβαίνοντας την προβλεπόµενη από τα σχέδια (αν και ενδεχοµένως η παρέµβαση υπέρ επιχειρήσεων µε ήδη συγκριτικό πλεονέκτηµα, να ενεργοποιεί φαινόµενα εκτοπισµού και µετατόπισης χωρίς καθαρή αύξηση απασχόλησης). Οι επιπτώσεις θα εξισορροπηθούν όταν οι ρυθµοί απώλειας θέσεων στις µη-δυναµικές επιχειρήσεις εξισωθούν µε τους ρυθµούς δηµιουργίας στις βιώσιµες, σε συνολικά επίπεδα που θα υπολείπονται των σηµερινών, λόγω των εξωγενών παραγόντων. Χωρικά, η µεγαλύτερη συγκέντρωση δράσεων και αποτελεσµάτων εντοπίζεται περί τα µεγάλα αστικά κέντρα 3. Εναρκτήριες προϋποθέσεις Ως θετικό αποτέλεσµα από τις διαδικασίες εξειδίκευσης των στρατηγικών στόχων, την εξασφάλιση νοµοθετικής και διαχειριστικής ετοιµότητας προέκυψε η προικοδότηση της ελληνικής µεταποίησης µε θεσµούς, αναπτυξιακά εργαλεία και διαχειριστικούς µηχανισµούς σύγχρονους και κατά τεκµήριο πλέον κατάλληλους να στηρίξουν τη συνέχιση και την επέκταση της πολιτικής για τη µεταποίηση στη νέα προγραµµατική περίοδο. Σχετικώς µε τις κατευθύνσεις που πρέπει να ακολουθηθούν στη νέα προγραµµατική περίοδο, επισηµαίνεται η ανάγκη να υπάρξει αντιστοιχία στόχων και µέσων, λαµβάνοντας υπόψη τις άµεσες δυνατότητες του Συστήµατος ιοίκησης και των φορέων υλοποίησης 4 αλλά και την περιορισµένη δεκτικότητα των επιχειρήσεων. Παράλληλα, να αναγνωρίζεται ότι η συνολική επίπτωση του Ε.Π.ΑΝ. όπως και αυτή του Ε.Π.Β. είναι κλάσµα µόνο της επίπτωσης των εξωγενών παραγόντων (µακροοικονοµικό κλίµα, διαθεσιµότητα χρηµατοδότησης, επιχειρηµατικές αναδιαρθρώσεις, απώλεια µεριδίων αγορών, ένταση εισαγωγικής διείσδυσης, δυϊσµός leaders και περιθωριακών), και άρα να αποφευχθεί η «δεσµευτική» εξειδίκευση του Προγράµµατος, η οποία είχε στο Ε.Π.Β. σαν αποτέλεσµα, σε κάθε αλλαγή µεσοπρόθεσµης συγκυρίας, να υπάρχει αδυναµία τροποποίησης 2 3 4 Επενδύσεις: ενίσχυση 181 επιχειρηµατικών σχεδίων 334 δισ. δρχ. µε 7961 νέες θέσεις εργασίας, 652 ειδικών επενδύσεων 242 δισ. δρχ. µε 69 θέσεις, ίδρυση 20 εργαστηρίων ποιότητας µε 43 θέσεις. Ποιότητα: θεσµοθέτηση και λειτουργία Εθνικού Συστήµατος ιαπίστευσης, δηµιουργία Ελληνικού Ινστιτούτου Μετρολογίας (ΕΙΜ) και στέγαση 10 εργαστηρίων διακρίβωσης. Περιβάλλον: επιχορήγηση 14 επιχειρήσεων για επενδύσεις σε Οικολογικά Φιλικές Μεθόδους Παραγωγής και Προϊόντα ή για πρόληψη Βιοµηχανικών Ατυχηµάτων Μεγάλης Έκτασης, 123 επιχειρήσεων για επενδύσεις ασφάλειας και υγιεινής της εργασίας και 107 επιχειρήσεων για Συστήµατα Περιβαλλοντικής ιαχείρισης κατά ΕΜΑS ή ISO 14001, 11 επιχειρήσεων για την απόκτηση Οικολογικού Σήµατος. Μικροµεσαίες Επιχειρήσεις: ενίσχυση 3 εταιριών επιχειρηµατικού κεφαλαίου και 23 Πιστωτικών Συνεταιρισµών, επιδότηση επιτοκίου για 499 επιχειρήσεις, ενίσχυση 1.250 νέων επιχειρήσεων, 109 υπεργολαβιών ΜΜΕ, 51 κοινοπραξιών και συνεργασιών, 443 επιχειρήσεων χειροτεχνίας, 198 επιχειρήσεων γυναικών, 24 δικτύων µε 206 επιχειρήσεις, 27 κλαδικών έργων EDI και 49 πρότυπων έργων ηλεκτρονικού εµπορίου µε 250 επιχειρήσεις, ίδρυση 23 Γραφείων Βιοµηχανικής Αλλαγής, ενίσχυση 145 επιµελητηρίων και συλλογικών φορέων, και 5 κλαδικών ινστιτούτων. Ετήσια (σε δεκαετή ορίζοντα) αύξηση ΑΕΠ κατά 1% και ιδιωτικών επενδύσεων κατά 1.4%, συνολική µείωση ποσοστού ανεργίας κατά 0.7%, βελτίωση ισοζυγίου εξωτερικού εµπορίου κατά 0.47 µονάδες, βελτίωση ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών κατά 1.61 και βελτίωση όρων εµπορίου) κατά 0.24. Αττική και Κ. Μακεδονία συγκεντρώνουν 77% των σχεδίων, 70% της επένδυσης, 85% των νέων θέσεων εργασίας Πρέπει να υπάρξει εκτεταµένη απλοποίηση του Συστήµατος ιοίκησης: (α) επικέντρωση του ΥΠΑΝ σε στοχευµένες δράσεις και τύπους επιχειρήσεων (υποδοµές, ιδιωτικές επενδύσεις, «µεγάλες ΜΜΕ», µηχανισµοί συνολικής υποστήριξης) και στην εξειδίκευση παροχή κατευθύνσεων έλεγχο των δράσεων για τις «µεσαίες ΜΜΕ» και τις «ΠΜΕ», και (β) αποσυγκέντρωση της προκήρυξης αξιολόγησης υποστήριξης χρηµατοδότησης των δράσεων για τις ΜΜΕ, µε αναβάθµιση και µε «ασφαλιστικές δικλείδες» και ανάληψη κινδύνου από τους Ε.Φ.. 185

στόχων και Μέτρων χωρίς συνακόλουθες καθυστερήσεις. Η στρατηγική κατεύθυνση για την παραγωγική ανασυγκρότηση της µεταποίησης και των υπηρεσιών στηρίζεται σε τρεις άξονες: την τεχνολογική αναβάθµιση, την τόνωση της επιχειρηµατικότητας και την ποσοτική αλλά και ποιοτική βελτίωση της απασχόλησης. Οι τρεις αυτοί άξονες αποτελούν τη συνεκτική αναπτυξιακή στόχευση του Επ για τη µετάβαση των επιχειρήσεων στη νέα οικονοµία. Με βάση την πείρα του προηγούµενου ΕΠ, η µετατόπιση των προτεραιοτήτων και στόχευσης του παρόντος ΕΠ περιλαµβάνει τον περιορισµό του µεριδίου των ιδιωτικών επενδύσεων 5, µε συνέχιση ή και επέκταση του εργαλείου των Business Plans. Τα εργαλεία υποστήριξης θα είναι πιο αποτελεσµατικά αν επικεντρώνονται σε οµάδες επιχειρήσεων, π.χ.: «Μεγάλες ΜΜΕ»: Business Plans και συνδυασµός µε τις δράσεις των άλλων τοµέων, µε στόχο τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της χώρας. «Μεσαίες ΜΜΕ»: έµφαση σε κατ επιλογήν ένταξη στους διαφόρους «τύπους» δράσεων, κατά «κύκλους» προκήρυξης, υπό µορφή Business Plans κατάλληλου επιπέδου εξειδίκευσης, µε στόχο µεγέθυνση/επιβίωση /προσαρµογή, και άσκηση ρόλου leader σε σχήµατα υπεργολαβίας ή clusters, µε αξιοποίηση «νέων χρηµατοδοτικών µέσων» (βασικός «τοµέας» της ελληνικής βιοµηχανίας, που αποτελεί το καταλληλότερο όχηµα διείσδυσης στον ευρύτερο χώρο, το πιο ευάλωτο τµήµα στις εξαγορές καταργήσεις και το πιο πρόσφορο για υιοθέτηση καινοτοµίας). «Πολύ-ΜΜΕ»: έµφαση όχι στην «ατοµική» ένταξη σε εργαλεία ενίσχυσης αλλά στη δηµιουργία µηχανισµών υποστήριξης, µε στόχο ενίσχυση των start-ups και µείωση της «ανακύκλωσης». Επιπλέον, ιδιαίτερο βάρος αποδίδεται στην απλούστευση και εκλογίκευση του επιχειρηµατικού περιβάλλοντος, την εισαγωγή αποτελεσµατικότερων εργαλείων χρηµατοδότησης και την ενθάρρυνση των συνεργασιών ανάµεσα στις επιχειρήσεις, προκειµένου να τονωθεί η εξωστρέφεια και να αυξηθεί η προστιθέµενη αξία του ελληνικού παραγωγικού συστήµατος. ΕΠ E&T Το Ε.Π. Έρευνας και Τεχνολογίας 1994-99 (ΕΠΕΤ ΙΙ) υλοποιήθηκε µε γενικά ικανοποιητικούς ρυθµούς. Τα κυριότερα θετικά σηµεία του προγράµµατος εντοπίζονται στην σηµαντική ενίσχυση του ερευνητικού ιστού της χώρας, καθώς και στην ενθάρρυνση ενός ικανού αριθµού επιχειρήσεων (συµπεριλαµβανοµένου και ενός σηµαντικού ποσοστού νέων επιχειρήσεων) να αναλάβουν δραστηριότητες Ε&Τ περιεχοµένου, αν και, σε γενικές γραµµές η συνολική συµµετοχή του ιδιωτικού τοµέα ήταν µικρότερη αυτής που είχε αρχικά προγραµµατιστεί. Τα κυριότερα αρνητικά σηµεία εντοπίζονται στην πολυδιάσπαση των διαθέσιµων πόρων σε µια πληθώρα φορέων και κατευθύνσεων, στην συγκριτικά υπερτροφική συµµετοχή των δηµόσιων ερευνητικών φορέων στις δραστηριότητες του προγράµµατος, στην αδυναµία οικονοµικής και εµπορικής αξιοποίησης των αποτελεσµάτων της έρευνας από τους παραγωγικούς φορείς και σε διάφορες αδυναµίες υλοποίησης που οδήγησαν σε καθυστερήσεις, αλληλεπικαλύψεις και, µερικές φορές, στην τεχνολογική απαξίωση του αντικειµένου των έργων, µε δεδοµένη την ταχύτατη εξέλιξη του τοµέα Ε&Τ. 5 Είναι αρνητική η µεταφορά υποχρεώσεων του Ε.Π.Β. για τις επενδύσεις στο ΕΠΑΝ 186

Εναρκτήριες προϋποθέσεις Τα κυριότερα συµπεράσµατα που προέκυψαν από την υλοποίηση του ΕΠΕΤ ΙΙ και παρουσιάστηκαν αναλυτικά σε προηγούµενες αξιολογήσεις συνοψίζονται σε τρία αλληλένδετα σηµεία: Στην σκοπιµότητα επαναπροσανατολισµού των παρεµβάσεων της νέας προγραµµατικής περιόδου 2000-06, έτσι ώστε σχετικά µικρότερη έµφαση να δοθεί σε παρεµβάσεις για την ενίσχυση της βασικής κτιριακής και υλικοτεχνικής υποδοµής του ερευνητικού ιστού της χώρας και µεγαλύτερη σε παρεµβάσεις που θα αξιοποιούν αυτή την υποδοµή και θα συµβάλλουν ουσιαστικά και πολλαπλασιαστικά στην ενίσχυση της επιχειρηµατικότητας και της ανταγωνιστικότητας των παραγωγικών τοµέων της Ελληνικής οικονοµίας. Στην ανάγκη να θεσπιστούν συστηµατικά, αντικειµενικά και διαφανή κριτήρια απόδοσης των φορέων και µηχανισµών µεταφοράς και διάχυσης τεχνολογίας στην Ελλάδα, µε βάση τα οποία θα αποφασίζεται η χρηµατοδότησή τους, έτσι ώστε να µεγιστοποιηθεί η αποτελεσµατικότητα και να αποφευχθεί η διασπάθιση των διαθέσιµων πόρων. Στην ανάγκη να προσεχθούν ιδιαίτερα οι µηχανισµοί και οι διαδικασίες σχεδιασµού και υποστήριξης της υλοποίησης των προγραµµατιζόµενων παρεµβάσεων. Και τα τρία αυτά συµπεράσµατα φαίνεται ότι έχουν ληφθεί επαρκώς υπόψη στον σχεδιασµό των παρεµβάσεων του ΕΠΑΝ 2000-06 που αφορούν ενέργειες προώθησης της τεχνολογίας και της καινοτοµίας. Πρόδηλη είναι η έµφαση του αναπτυξιακού σχεδιασµού σε παρεµβάσεις που θα συνεισφέρουν πολλαπλασιαστικά στην βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της Ελληνικής οικονοµίας και την αναβάθµιση του βιοτικού επιπέδου και της ποιότητας ζωής της Ελληνικής κοινωνίας, µέσω α) της σηµαντικής αύξησης της συµµετοχής του ιδιωτικού τοµέα στην υλοποίηση ενεργειών Ε&Τ, β) της περαιτέρω προώθησης της ερευνητικής δραστηριότητας στους τοµείς εκείνους που παρουσιάζουν ιδιαίτερο οικονοµικό ενδιαφέρον, καθώς και στους τοµείς εκείνους όπου η χώρα παρουσιάζει ιδιαίτερα συγκριτικά πλεονεκτήµατα, ή που διακρίνονται από υψηλό βαθµό εξωστρέφειας και εξαγωγικού προσανατολισµού, και γ) της προτεραιότητας που δίνεται στην παραγωγική και εµπορική αξιοποίηση των αποτελεσµάτων της έρευνας. Επίσης πρόδηλη είναι η έµφαση που δίνεται στην ενθάρρυνση της ενεργητικότητας και της εξωστρέφειας των φορέων και µηχανισµών µεταφοράς τεχνολογίας, η απόδοση των οποίων θα αποτιµάται µε αντικειµενικά κατά το δυνατόν κριτήρια και ως προς την δυνατότητα µεσοµακροπρόθεσµης αυτοδύναµης επιβίωσής τους µετά την περίοδο συγχρηµατοδότησης από Κοινοτικά προγράµµατα, και ως προς τις επιδόσεις τους στην προσέγγιση και την προσφορά ουσιαστικών υπηρεσιών µεταφοράς τεχνολογίας στον παραγωγικό τοµέα. Τέλος, ως προς τους µηχανισµούς και τις διαδικασίες υλοποίησης, εµφανής είναι η τάση προς µεγαλύτερη συγκέντρωση των διαθέσιµων πόρων σε µικρότερο αριθµό δράσεων και φορέων, ώστε να αποφευχθεί ο κατακερµατισµός των παρεµβάσεων και των πόρων που παρατηρήθηκε στο παρελθόν και έχουν αποβεί σε αρνητικά αποτελέσµατα προς τρεις κατευθύνσεις : α) χαµηλή αποτελεσµατικότητα, β) αλληλεπικαλύψεις και γ) σηµαντική επιβάρυνση των µηχανισµών παρακολούθησης των σχετικών ράσεων από τις αρµόδιες υπηρεσίες. Ήδη έχει επίσης ξεκινήσει η εσωτερική διερεύνηση των µεταβολών στο πλαίσιο λειτουργίας και τις διεργασίες που απαιτούνται για την βελτίωση της αποτελεσµατικότητας του συστήµατος υλοποίησης του προγράµµατος, ενώ παράλληλα έχει δροµολογηθεί και ένας αριθµός εξειδικευµένων µελετών εφαρµογής. Επισηµαίνεται όµως ότι οι παράµετροι αυτές είναι λιγότερο εµφανείς στο παρόν στάδιο εξειδίκευσης του αναπτυξιακού σχεδιασµού και θα είναι δυνατόν να αξιολογηθούν πληρέστερα στο στάδιο του Συµπληρώµατος Προγραµµατισµού. 187

ΥΠ-1 του ΕΠ Τουρισµός-Πολιτισµός Η υλοποίηση του ΥΠ-1: Τουρισµός του ΕΠ Τουρισµός-Πολιτισµός διακρίνεται σε δύο περιόδους. Η πρώτη χαρακτηρίστηκε από εξαιρετικά αργούς ρυθµούς ενώ η δεύτερη από τη σηµαντική επιτάχυνση τους. Με τις βελτιωτικές ενέργειες που έγιναν κατά την δεύτερη περίοδο, αποκαταστάθηκε η ισορροπία των στόχων, η οποία έτεινε προηγουµένως να διαταραχθεί δραστικά υπέρ όσων περιλάµβαναν συµβατικά Μέτρα (ιδίως άµεσες επιχορηγήσεις του Αναπτυξιακού Νόµου) και εις βάρος εκείνων που απέβλεπαν στον εµπλουτισµό και τη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος, ορισµένα από τα οποία ήταν καινοτοµικά για τα ελληνικά δεδοµένα. Ωστόσο, βασικές δράσεις που θα εµπλούτιζαν και ανανέωναν το τουριστικό προϊόν δεν ολοκληρώθηκαν (ΠΟΤΑ, Μαρίνες ως προς τα έργα χερσαίας ζώνης που θα έπρεπε να αναληφθούν από ιδιώτες). Τα αποτελέσµατα και οι επιπτώσεις, στο βαθµό που µπορούν να εκτιµηθούν από τα µέχρι σήµερα ολοκληρωµένα έργα εντοπίζουν εµπλουτισµό και διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος, δηµιουργία απασχόλησης και αύξηση δυναµικότητας σε ειδικές µορφές τουρισµού. Οι παράγοντες που οδήγησαν σε αυτές της εξελίξεις, κυρίως στην πρώτη περίοδο της υλοποίησης, ήταν πολλοί και ποικίλοι, ενδογενείς και εξωγενείς, όπως: - Ανεπάρκεια των µηχανισµών σχεδιασµού µε δυσµενή αποτέλεσµα (καθυστέρηση της επεξεργασίας, υποβολής και έγκρισης του προγράµµατος και της «εκ των πραγµάτων» αναγκαίας αναµόρφωσης του ΥΠ-1 Τουρισµός, έλλειψη συνεκτικού σχεδιασµού και συντονισµένης υλοποίησης συναφών ή/και συµπληρωµατικών δράσεων τόσο του ίδιου του ΥΠ-1 όσο και των ΠΕΠ, απουσία εκ των προτέρων προσδιορισµένων, σαφών και σταθερών αναπτυξιακών κριτηρίων ένταξης έργων σε αντιστοιχία µε τον στρατηγικό στόχο στον οποίο εντάσσονται). - Χαµηλός βαθµός προετοιµασίας των δράσεων έναντι των αυξηµένων απαιτήσεων υλοποίησης των έργων του Β ΚΠΣ (παντελής έλλειψη έτοιµων µελετών π.χ. για έργα ορεινού τουρισµού ή/και ανεπάρκεια και µη επικαιροποίηση άλλων π.χ. για Μαρίνες). - Νοµοθετικά κενά ή απρόσφορο νοµοθετικό πλαίσιο (αναφορικά µε την ΠΟΤΑ, τα καταφύγια τουριστικών σκαφών). Απροσδιοριστία της φύσης ορισµένων έργων, ως δηµοσίων ή όχι (π.χ. µονοπάτια) και δυσχέρειες ακριβούς προσδιορισµού και, συναφώς, χωροθέτησης έργων (τουριστικά καταφύγια). Έλλειψη πρόβλεψης ξεχωριστού θεµατικού πεδίου κατάρτισης στον τουρισµό, παρά την µέγιστη συµβολή του στην απασχόληση και την ευρύτητα των κλάδων που περιλαµβάνει, µε αποτέλεσµα οι Πιστοποιηµένοι Φορείς να µην διαθέτουν συγκεκριµένη εξειδίκευση στον κλάδο του Τουρισµού. - Περιορισµένη αποτελεσµατικότητα των µηχανισµών διοίκησης και παρακολούθησης, σε συνδυασµό µε µη επαρκή αξιοποίηση των εξωτερικών συµβουλευτικών υπηρεσιών. - Υπέρµετρη επιβάρυνση και σύγχυση ταυτότητας του στελεχιακού δυναµικού του ΕΟΤ από την εµπλοκή του επιτελικού µε τον εκτελεστικό ρόλο του (σχεδιασµός, παρακολούθηση, υλοποίηση έργων). - Καθυστερήσεις και παλινδροµήσεις στα έργα δηµοσίων επενδύσεων λόγω συναρµοδιότητας, π.χ. µε το ΥΠΕΧΩ Ε (περιβαλλοντικοί όροι) και δυσκολίες παρακολούθησης και ελέγχου της υλοποίησης ορισµένων έργων των Μ1.3, 1.4 και 1.5 (Αν. Νόµος- ιδιωτικές επενδύσεις), καθώς Φορέας Υλοποίησης δεν ήταν ο ΕΟΤ, κ.λπ. 188

Εναρκτήριες προϋποθέσεις Μία σειρά από τους παραπάνω παράγοντες αντιµετωπίστηκαν αποτελεσµατικά, γεγονός που όχι µόνον συνέβαλε στην βελτίωση των ρυθµών υλοποίησης, αλλά και διαµόρφωσε περιβάλλον ώριµο να υποδεχθεί τις δράσεις της νέας προγραµµατικής περιόδου. Επισηµαίνουµε ιδιαιτέρως τα εξής: δροµολόγηση και ολοκλήρωση παρεµβάσεων που ανταποκρίνονται σε θεµελιώδεις ανάγκες εκσυγχρονισµού του τοµέα εµπέδωση µιας σαφούς αντίληψης περί των απαιτήσεων ενός σύγχρονου τουριστικού τοµέα απόκτηση εµπειρίας για τα προβλήµατα που ενέχει ο σχεδιασµός και η υλοποίηση συγχρηµατοδοτουµένων προγραµµάτων από το εν γένει στελεχιακό δυναµικό του ΕΟΤ ανανέωση και ποιοτική αναβάθµιση της Γραµµατείας και εµπλοκή περισσότερων, κατά τεκµήριο ικανών, στελεχών του ΕΟΤ στο πρόγραµµα επίλυση θεσµικών προβληµάτων όπως νοµοθετικό πλαίσιο για την ΠΟΤΑ (εντάχθηκε στο Γ ΚΠΣ), αναγνώριση ειδικών τουριστικών επαγγελµάτων, ορισµός των µονοπατιών ως δηµοσίων έργων, κ.λπ. εκπόνηση σειράς υποστηρικτικών µελετών που συµβάλουν στον αποτελεσµατικό σχεδιασµό και προάγουν την ωρίµανση του προγράµµατος αποτελεσµατική αξιοποίηση των εξωτερικών συµβουλευτικών υπηρεσιών ανάληψη κυρίως επιτελικού ρόλου από τον ΕΟΤ (σχεδιασµός, τεχνική στήριξη, προσφορά τεχνογνωσίας, συντονισµός, παρακολούθηση και εκτέλεση µόνον µικρού αριθµού έργων εθνικής εµβέλειας, ολοκληρωµένου ή/και καινοτόµου χαρακτήρα), σε συνδυασµό µε την ευρύτατη αποκέντρωση των δράσεων προς τις Περιφέρειες (που θέτει πάντως θέµα µηχανισµού συντονισµού) Ειδικώς στο πεδίο του σχεδιασµού στον οποίο κυρίως αφορά η παρούσα αξιολόγηση, οι προτεινόµενες κατηγορίες δράσεων - µε µακροπρόθεσµη στόχευση την ενίσχυση της ποιοτικά προσανατολισµένης ανταγωνιστικότητας - φαίνεται να λαµβάνουν υπόψη πληρέστερα τόσο τις σύγχρονες τάσεις της τουριστικής αγοράς όσο και την ανάγκη υπέρβασης των συγκεκριµένων µειονεκτηµάτων του ελληνικού τουριστικού προϊόντος, γεγονός που πιθανότητα δεν θα συνέβαινε χωρίς τα κεκτηµένα του Β ΚΠΣ. ΕΠ Ενέργεια - ΕΠ Φυσικό Αέριο- Κοινοτικές Πρωτοβουλίες (INTERREG II) Στον τοµέα της ενέργειας, το Β ΚΠΣ (Επιχειρησιακά Προγράµµατα Ενέργειας- ΕΠΕ και Φυσικού Αερίου- ΕΠΦΑ) και οι Κοινοτικές Πρωτοβουλίες (INTERREG II) που εξελίχθηκαν παράλληλα (έργα µεταφοράς φυσικού αερίου και ηλεκτρική διασύνδεση µε την Ιταλία), απέβλεπαν κυρίως στην αύξηση της ικανότητας ηλεκτροπαραγωγής, τη διείσδυση τεχνολογιών συµπαραγωγής και Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), τη µείωση της ενεργειακής έντασης, την εισαγωγή του Φυσικού Αερίου (Φ.Α) και τη διασύνδεση ηλεκτρικών συστηµάτων για τη βελτίωση της ασφάλειας εφοδιασµού. Με την υλοποίηση των προγραµµάτων προωθήθηκαν σηµαντικά οι ανωτέρω επιδιώξεις. Συµπερασµατικά, από τις αξιολογήσεις των ΕΠΕ και ΕΠΦΑ προκύπτει ότι: - ράσεις που αφορούσαν σε µεγάλα έργα και υλοποιήθηκαν από σχετικά καλά οργανωµένους φορείς, όπως η ΕΗ το ΙΓΜΕ και η ΕΠΑ, προχώρησαν ικανοποιητικά και οι ποσοτικοί στόχοι που τέθηκαν για τους τοµείς αυτούς αποδείχθηκαν ρεαλιστικοί και επιτεύχθηκαν σε µεγάλο βαθµό. 189

- ράσεις που υλοποιήθηκαν από τον ιδιωτικό τοµέα (δράσεις εξοικονόµησης ενέργειας, συµπαραγωγής και ΑΠΕ) παρουσίασαν απόκλιση από τους αρχικούς στόχους. Η απόκλιση ήταν θετική για επενδύσεις εφαρµογών ΑΠΕ όπου γενικώς υπήρξε αυξηµένο ενδιαφέρον ιδιωτών. Αντίθετα η απόκλιση υπήρξε αρνητική για επενδύσεις εξοικονόµησης ενέργειας και συµπαραγωγής, στις οποίες η παροχή κινήτρων δεν είχε την ίδια απήχηση στους ιδιώτες επενδυτές. Οι κυριότεροι παράγοντες που επέδρασαν ανασταλτικά στην πορεία υλοποίησης ορισµένων έργων παρουσιάζονται στη συνέχεια: - Το ΕΠΕ, αποτέλεσε ένα ιδιαίτερα εξειδικευµένο πρόγραµµα το οποίο εφαρµόστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Η διαχείριση ενός τόσο πολύπλοκου προγράµµατος µε πάνω από 390 έργα και δράσεις, τα περισσότερα των οποίων είναι ιδιωτικά, καθένα µε συγκεκριµένες απαιτήσεις και ιδιαιτερότητες και εγκατεσπαρµένα σ όλη τη χώρα, ήταν ένα ιδιαίτερα δύσκολο έργο. Οι εµπλεκόµενοι φορείς και κυρίως το ΥΠΑΝ και ο Σ, κατέβαλαν µεγάλη προσπάθεια και το ποιοτικό αποτέλεσµα του σχεδιασµού και παρακολούθησης των Υποπρογραµµάτων είναι πράγµατι ικανοποιητικό. Αν και οι αρχικές µεγάλες καθυστερήσεις και ορισµένες δυσλειτουργίες (κυρίως σε σχέση µε την παρακολούθηση των ιδιωτικών έργων) δεν αποφεύχθηκαν, η προσπάθεια των εµπλεκοµένων φορέων ήταν καταλυτική για το τελικό ικανοποιητικό αποτέλεσµα. - Κατά την έναρξη υλοποίησης του ΕΠΕ δεν υπήρξε ολοκληρωµένη Εθνική Στρατηγική µε αναλυτικά σχέδια δράσης για την διείσδυση των ΑΠΕ και την Ορθολογική Χρήση Ενέργειας. Επιπλέον, υποστηρικτικά έργα και µελέτες του ΕΠΕ καθυστέρησαν να υλοποιηθούν, µε αποτέλεσµα τη µη έγκαιρη αντιµετώπιση θεσµικών και διαδικαστικών ζητηµάτων, πράγµα που οδήγησε σε εµπλοκές στην υλοποίηση επενδύσεων (κυρίως ΑΠΕ και συµπαραγωγής). - Οι χαµηλές διεθνείς τιµές της ενέργειας ήταν ένας βασικός εξωγενής παράγοντας που επέδρασε αρνητικά στην εξέλιξη του Προγράµµατος. Αποτέλεσµα του γεγονότος αυτού ήταν το µειωµένο ενδιαφέρον των επενδυτών για εξοικονόµηση ενέργειας (µικρή ζήτηση) και η στροφή τους προς ενεργειακές επενδύσεις άµεσα ή έµµεσα συνδεδεµένες µε την παραγωγή, άρα προς ακριβότερες επενδύσεις µε υψηλότερο µοναδιαίο κόστος εξοικονόµησης ενέργειας, αλλά µε παράλληλα οικονοµικά οφέλη για την παραγωγή. Επενδύσεις για νοικοκύρεµα των ενεργειακών συστηµάτων που θα απέδιδαν µεγάλα ενεργειακά οφέλη µε χαµηλό κόστος δεν προτιµήθηκαν από τους επενδυτές. Η καθυστέρηση που παρατηρείται στην υλοποίηση της στρατηγικής και την ολοκλήρωση των έργων που στοχεύουν στη διείσδυση του Φυσικού Αερίου οφείλεται κυρίως στους ακόλουθους παράγοντες: - Ολοκλήρωση θεσµικού και οργανωτικού πλαισίου: έχουν παρατηρηθεί σηµαντικές καθυστερήσεις, µε χαρακτηριστική την καθυστέρηση ίδρυσης των Εταιρειών Παροχής Αερίου (ΕΠΑ). - Καθορισµός τιµολογιακής πολιτικής: οι αναγκαίες διαβουλεύσεις µε την εποπτεύουσα αρχή και τους ενδιαφερόµενους φορείς οδήγησαν σε καθυστερήσεις στον καθορισµό των τιµολογίων, ιδιαίτερα για τη συµπαραγωγή θερµότητας και ηλεκτρισµού. Οι καθυστερήσεις στον καθορισµό των τιµολογίων Φ.Α. ήταν σαφώς ανασταλτικός παράγων για την διείσδυση της τεχνολογίας αυτής. - Σχέσεις µε τον κύριο προµηθευτή φυσικού αερίου: τα προβλήµατα µε την ποιότητα και την ασφάλεια εφοδιασµού και το αίτηµα της Ρωσικής πλευράς για επαναδιαπραγµάτευση της τιµής δηµιουργεί αβεβαιότητα στην αγορά µε αρνητικές επιπτώσεις στη διείσδυση του φυσικού αερίου. 190

- Προβλήµατα τεχνικής φύσεως και καθυστερήσεις στην παράδοση εξοπλισµού από ορισµένους προµηθευτές. Εναρκτήριες προϋποθέσεις Οι αξιολογήσεις του ΕΠΕ και του ΕΠΦΑ εντόπισαν τις βασικές αδυναµίες εφαρµογής και πρόσφεραν σηµαντικά ποσοτικά στοιχεία και µοναδιαία κόστη τα οποία αποτελούν και τη βάση για µια κατά το δυνατόν ρεαλιστική αποτίµηση των ποσοτικών στόχων του παρόντος Προγράµµατος. Κατά την άποψη του αξιολογητή τα εξής σηµεία πρέπει να προσεχθούν ιδιαίτερα για την επιτυχή υλοποίηση του ΕΠΑΝ στους τοµείς της ενέργειας και των φυσικών πόρων: Η ωριµότητα των δράσεων: σήµερα, οι συνθήκες είναι σαφώς πιο ευνοϊκές και ώριµες για την άσκηση µιας ολοκληρωµένης πολιτικής παρεµβάσεων στους τοµείς της ενέργειας και των φυσικών πόρων. Αρκετά από τα θεσµικά εµπόδια έχουν ήδη αρθεί ή βαίνουν προς τη λύση τους. Κοµβικές δράσεις για την επιτυχία του Προγράµµατος είναι οι σχετιζόµενες µε το Φ.Α. και τη δηµιουργία ειδικών υποδοµών στο ηλεκτρικό σύστηµα γιατί απ αυτές εξαρτάται, µεταξύ άλλων, η επίτευξη των στόχων για το περιβάλλον, την ανάπτυξη των ΑΠΕ και τη διείσδυση των τεχνολογιών συµπαραγωγής. O χρόνος έναρξης της υλοποίησης των δράσεων που ήδη παρουσιάζει καθυστέρηση: κατά το προηγούµενο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα έχει δηµιουργηθεί σηµαντική υποδοµή που επιτρέπει την ταχεία προκήρυξη των µέτρων ενίσχυσης επενδύσεων. Από την άλλη πλευρά, η υλοποίηση µεγάλων έργων, όπως οι υποδοµές του Φ.Α. απαιτούν αποτελεσµατική εκµετάλλευση όλων των διαθέσιµων χρονικών περιθωρίων που υπάρχουν. Η οικονοµικότητα των επενδύσεων: το γεγονός ότι στο ΕΠΕ υπήρξε σηµαντικότατη ζήτηση για ορισµένες τεχνολογίες και µειωµένο ενδιαφέρον για άλλες, θέτει το ζήτηµα της οικονοµικότητας των επενδύσεων σε σχέση µε το ύψος των κινήτρων. Απαιτείται συνεπώς µια ολοκληρωµένη µελέτη της οικονοµικής αποτελεσµατικότητας των ενεργειακών επενδύσεων προς ένταξη στο ΕΠΑΝ, λαµβάνοντας υπόψη το τιµολογιακό πλαίσιο στον ενεργειακό τοµέα και το καθεστώς ενίσχυσης επενδύσεων, µε στόχο τον καθορισµό ενός βέλτιστου συνδυασµού τους. Ο µηχανισµός παρακολούθησης: η εµπειρία του ΕΠΕ, αν αξιοποιηθεί κατάλληλα, σε συνδυασµό µε τις σαφώς πληρέστερες προδιαγραφές και οδηγίες της ΕΕ για τη σύνταξη των ΕΠ, µπορούν να οδηγήσουν σε ένα πιο ευέλικτο και αποτελεσµατικό σύστηµα παρακολούθησης αίροντας αδυναµίες που εµφανίστηκαν στο ΕΠΕ. Η παρατηρούµενη καθυστέρηση στη διαµόρφωση των µηχανισµών παρακολούθησης επισηµαίνεται ήδη ως πρόβληµα. O σχεδιασµός του ΕΠΑΝ στις κατηγορίες δράσεων που αφορούν στην ενέργεια και τους φυσικούς πόρους, συµβατός καθ όλα µε τις κοινοτικές και εθνικές πολιτικές και τους γενικούς και ειδικούς στόχους του Προγράµµατος, έχει σηµαντική εσωτερική συνοχή, υπό την έννοια ότι ανταποκρίνεται στις ανάγκες του ενεργειακού συστήµατος µε έναν ολοκληρωµένο τρόπο, µε Μέτρα που αλληλοσυµπληρώνονται και αλληλοσυσχετίζονται. Αυτός ο υψηλός βαθµός αλληλοσυσχέτισης των Μέτρων µεγιστοποιεί το αναµενόµενο όφελος, αλλά συγχρόνως αυξάνει τις απαιτήσεις για την αποτελεσµατική υλοποίηση του συνόλου της δέσµης των σχετικών δράσεων µε δεδοµένη και αρκετά δεσµευτική χρονική αλληλουχία. 191

5.2. ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ-ΕΥΚΑΙΡΙΩΝ & Α ΥΝΑΜΙΩΝ-ΑΠΕΙΛΩΝ (SWOT Analysis) 192

υνατότητες / Ευκαιρίες () Προφίλ και χαρακτηριστικά πεδίων παρέµβασης Μεταποίηση 1 2 3 SWOT Σχετική ανάκαµψη σε όρους Ακαθάριστης Προστιθέµενης Αξίας (αύξηση ΑΠΑ µεταποίησης κατά 10,5%, έναντι συνολικής ΑΠΑ κατά 12,3% την περίοδο 1996-99) και επιβράδυνση της µείωσης της απασχόλησης στην µεταποίηση, από 3,2% το 1997 σε 0,9% το 1998 Αύξηση της επενδυτικής δραστηριότητας (την περίοδο 1997-99, εκτίµηση µέσου ρυθµού ετήσιας αύξησης παγίων επενδύσεων, σε σταθερές τιµές, κατά 11%) και διεύρυνση της αυτοχρηµατοδότησης (την περίοδο 1997-99, εκτίµηση µέσου ρυθµού ετήσιας αύξησης ιδίων κεφαλαίων, σε σταθερές τιµές, κατά 17%) Θετική εξέλιξη της αποδοτικότητας των ιδίων κεφαλαίων, από 10,5% το 1997 σε 12,9% το 1999 1 2 3 Αδυναµίες / Απειλές () υϊσµός στην επιχειρηµατική διάρθρωση (µεγάλες & κερδοφόρες - µικρές & ζηµιογόνες) και στη γεωγραφική διάσταση (αστικά κέντρα περιφέρεια) Περιορισµένο εύρος κλαδικής εξειδίκευσης και µικρό µερίδιο προϊόντων τεχνολογικής έντασης ή έντασης γνώσης, συνθήκες που συµβάλουν ώστε η χαµηλή προσφορά υψηλών δεξιοτήτων να συµπληρώνεται από την χαµηλή ζήτηση υψηλών δεξιοτήτων Χαµηλός βαθµός προσέλκυσης Άµεσων Ξένων Επενδύσεων (ο δείκτης ενδοκοινοτικές ΑΞΕ ως ποσοστού του ΑΕΠ για την Ελλάδα, την περίοδο 1996-98, ήταν κατά µέσο όρο 0,66%, ενώ ο αντίστοιχος δείκτης για τις ΕΕ-15 ήταν 1,2%) 4 Σηµαντική βελτίωση των υποδοµών Ε&Τ στη χώρα, κυρίως στη δεκαετία του 1990 4 Πολύ χαµηλό επίπεδο συνολικής δαπάνης για την Ε&Τ στην χώρα σαν ποσοστό του ΑΕΠ (0,5% στην Ελλάδα, σε σχέση µε περίπου 2% στην ΕΕ) Ε&Τ 5 6 7 Υψηλή ποιότητα του ελληνικού ανθρώπινου Ε&Τ δυναµικού Ικανοποιητικές ερευνητικές επιδόσεις σε ότι αφορά την βασική έρευνα. Πολύ ικανοποιητικός δείκτης δηµοσιεύσεων και αναφορών Ελλήνων ερευνητών στην διεθνή βιβλιογραφία, επιστηµονικά συνέδρια κ.λπ. 5 6 Υπερσυγκέντρωση των δαπανών αλλά και των δραστηριοτήτων Ε&Τ σε περιορισµένο αριθµό ελληνικών περιφερειών, µε δεσπόζουσα, κατά κύριο λόγο, τη θέση της Αττικής Υπερτροφική συµµετοχή ΑΕΙ και κρατικών Ερευνητικών Ινστιτούτων στην υλοποίηση προγραµµάτων Ε&Τ Τουρισµός 8 9 10 11 12 13 Η ανάπτυξη του Τουρισµού εδράζεται στην ύπαρξη εγγενών πλεονεκτηµάτων: ποικιλία φυσικών πόρων (νησιωτικό σύµπλεγµα, φυσικά οικοσυστήµατα, δασικές εκτάσεις, πλούσια χλωρίδα και πανίδα, περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους), ήπιες κλιµατολογικές συνθήκες καθ όλη την διάρκεια του έτους, πολιτιστικό απόθεµα, αυθεντικότητα τρόπου ζωής, συγκριτικώς αγνά είδη διατροφής κ.λπ, Ο τουρισµός αποτελεί σηµαντική συνιστώσα της ελληνικής οικονοµίας, µε συµµετοχή στο ΑΕΠ 7% (1998) Αξιόλογη συµµετοχή στη συνολική απασχόληση: 8-10%, έναντι 6% στην ΕΕ (1998). Παραγωγικότητα εργασίας: 10 εκ (1997) Η γυνακεία απασχόληση του υποκλάδου ξενοδοχείων και εστίασης ανέρχεται σε 43% (1997) Συµβολή τοµέα στην κάλυψη του ελλείµµατος εµπορικού ισοζυγίου: 37,5% (1998) Ο Τουρισµός συµβάλλει στην περιφερειακή ανάπτυξη, µε αποτέλεσµα την τόνωση της οικονοµικής δραστηριότητας, την αύξηση της απασχόλησης και τη συγκράτηση πληθυσµού 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Το ελληνικό τουριστικό προϊόν ταυτίζεται µε τον µαζικό παραθεριστικό τουρισµό που αξιοποιεί τον συµβατικό τουριστικό πόρο (κλίµα, παράκτιες περιοχές, µνηµειακό πλούτο). Η ζήτηση είναι συγκεντρωµένη στον χρόνο και τον χώρο, µε δυσµενείς επιπτώσεις στα µακροοικονοµικά µεγέθη του Τοµέα και την αποδοτικότητα των επιχειρήσεων Η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις φθηνές τουριστικές αγορές, αποτελώντας πόλο έλξης πληθυσµών χαµηλού εισοδηµατικού επιπέδου, γεγονός στο οποίο οφείλεται η χαµηλή συναλλαγµατική απόδοση Ο µαζικός τουρισµός υποβαθµίζει το φυσικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον, ενθαρρύνει την παραοικονοµία, προκαλεί περιφερειακές ανισότητες, µεταβάλλει απρογραµµάτιστα τις χρήσεις γης, προάγει την αυθαίρετη δόµηση και αλλοιώνει τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά, ιδίως των τοπικών κοινωνιών Σχετικώς µειωµένη, ως προς ορισµένες ανταγωνίστριες χώρες, συµβολή του τοµέα στο ΑΕΠ (π.χ. Ισπανία: 10,66%) Σοβαρή κάµψη της απασχόλησης στον υποκλάδο ξενοδοχείων και εστίασης (-6%, 1997-98), έναντι της αντίστροφης εξέλιξης στην Ισπανία (3,2%) και Πορτογαλία (5,6%) Γυναικεία απασχόληση πού αφορά κυρίως τις λιγότερο αµειβόµενες και χαµηλών δεξιοτήτων θέσεις εργασίας Σχετικά χαµηλή συναλλαγµατική απόδοση Χαµηλό επίπεδο εισροών από το Travel Item, καθώς αντιπροσώπευαν, το 1998, το 17,3% των αντίστοιχων ισπανικών, γαλλικών, ιταλικών και το 5,2% του συνόλου των εισροών των πέντε ανταγωνιστριών χωρών (Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ελλάδα) Άνιση διαπεριφερειακά ανάπτυξη και µικρή τουριστική εµβέλεια συγκεκριµένων περιοχών (το 60% των διανυκτερεύσεων συγκεντρώνεται στις Περιφέρειες Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης) 193

Ενέργεια 14 15 Αναβάθµιση του ενεργειακού ρόλου της χώρας στην περιοχή της ΝΑ Ευρώπης: Το ελληνικό ενεργειακό σύστηµα είναι το πλέον ανεπτυγµένο, ευσταθές και αξιόπιστο στην περιοχή των Βαλκανίων Τοµέας υπό δυναµική εξέλιξη και αναδιοργάνωση ιασυνδέσεις µε γειτονικές χώρες στα βόρεια σύνορα (γραµµές χωρητικότητας 4476 ΜVA, 1998 µε δυνατότητα ανταλλαγών περίπου 5 TWh/έτος. Πολύ µικρό µέρος της δυνατότητας αυτής αξιοποιείται) Υπό κατασκευή ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας Ιταλίας (ισχύος 500 ΜW) Ισχυροποίηση των διεθνών διασυνδέσεων µε σηµαντικές θετικές επιπτώσεις στρατηγικής σηµασίας Αξιοποίηση εγχωρίων ενεργειακών πόρων: Σηµαντική συµµετοχή εγχώριων πόρων στην ηλεκτροπαραγωγή (79%, 1998) Ικανοποιητική αξιοποίηση του υδροηλεκτρικού δυναµικού (µεγάλα Υ/Η). Ποσοστό συµµετοχής στην ηλεκτροπαραγωγή, Ελλάδα: 9,4%, ΕΕ: 13% - 1997 Υψηλό δυναµικό ΑΠΕ Περιθώρια αύξησης των βεβαιωµένων αποθεµάτων λιγνίτη και ορυκτών 16 17 Έλλειψη ισχυρών διασυνδέσεων / Χαµηλό επίπεδο ασφάλειας ενεργειακού εφοδιασµού: Χαµηλό επίπεδο ασφάλειας ενεργειακού εφοδιασµού (έλλειψη ισχυρών διασυνδέσεων ηλεκτρισµού - φυσικού αερίου) Ενδεχόµενα προβλήµατα στην ενεργειακή τροφοδοσία, λόγω των κοινωνικοοικονοµικών συνθηκών σε γειτονικές χώρες και χώρες προµηθευτές Σηµαντικές αρνητικές επιπτώσεις και περιθωριοποίηση της χώρας εάν δεν υλοποιηθούν οι αναγκαίες διεθνείς διασυνδέσεις Υψηλή εξάρτηση από εισαγωγές ενέργειας (βαθµός εξάρτησης στο πρωτογενές ισοζύγιο, Ελλάδα: 66,8%, ΕΕ: 47,7% - 1997): Σηµαντική εξάρτηση από πετρέλαιο (συµµετοχή στην πρωτογενή κατανάλωση ενέργειας, Ελλάδα: 58,8%, ΕΕ: 41,7 % - 1997) Χαµηλή διείσδυση ΑΠΕ (ποσοστό ΑΠΕ στην πρωτογενή κατανάλωση ενέργειας, Ελλάδα: 5,3%, ΕΕ: 5,8% - ποσοστό ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή, Ελλάδα: 3,5%, ΕΕ: 9,7% - 1997) ιεθνές πλαίσιο 18 19 Κίνδυνος αποτυχίας ικανοποίησης των διεθνών περιβαλλοντικών δεσµεύσεων: Περιβαλλοντικά προβλήµατα στην ηλεκτροπαραγωγή (ποσοστό παραγωγής από λιγνίτη 69,7% - 1998) Κίνδυνος αποτυχίας ικανοποίησης των διεθνών δεσµεύσεων της χώρας εάν δεν εξασφαλισθούν οι αναγκαίοι όροι ανάπτυξης του ενεργειακού συστήµατος Ανορθολογική χρήση των υδατικών πόρων σε συνθήκες αύξησης ζήτησης νερού. Μη πλήρης εκτίµηση του λιγνιτικού δυναµικού και των λοιπών φυσικών πόρων Ελλιπής υποδοµή της χώρας για γεωλογικές και µεταλλευτικές έρευνες Ε&Τ Μεταποίηση 16 ιεθνής τάση ανάπτυξης ΜΜΕ εξαγωγικού προσανατολισµού σε κατευθύνσεις τεχνολογικού περιεχοµένου Τουρισµός 17 18 Η Μεσογειακή Ευρώπη εισέρχεται δυναµικά στο πεδίο του Εισαγόµενου Τουρισµού, διεκδικώντας αυξανόµενο µερίδιο της αγοράς (57,2% των διανυκτερεύσεων Εισ. Τουρισµού στην ΕΕ - 1998) Ειδικώς για την Ελλάδα, οι Ολυµπιακοί Αγώνες θα προσφέρουν µοναδικές ευκαιρίες, καθώς αναµένεται να εξασφαλίσουν διαρκή δηµοσιότητα και αντίστοιχο τουριστικό ρεύµα 20 21 Η χώρα δεν καρπούται πλήρως τον δυναµισµό του νότιου τµήµατος της ΕΕ. Παρά την ικανοποιητική αύξηση των διανυκτερεύσεων (1997-98) του Εγχώριου (4,8%) και, ιδίως, του Εισαγόµενου Τουρισµού (5,6%), η Ελλάδα αντιπροσωπεύει, στους εν λόγω δείκτες, το 6,7% και 10,6%, αντίστοιχα, του συνόλου των πέντε ανταγωνιστριών χωρών Η προετοιµασία για την υποδοχή του τουριστικού ρεύµατος είναι ανεπαρκής, ειδικώς στην Αττική (έλλειψη ξενοδοχειακών κλινών κυρίως υψηλής στάθµης, ετοιµότητας γενικών και ειδικών υπηρεσιών και εξειδικευµένου ανθρώπινου δυναµικού, ανεπάρκειες των µεταφορών, περιβαλλοντικά προβλήµατα κ.λπ.) Ενέργεια 19 Η Ελλάδα µπορεί να έχει κεντρικό ρόλο στη δηµιουργία, ανάπτυξη και λειτουργία περιφερειακών αγορών ηλεκτρισµού και φυσικού αερίου. Επίσης µπορεί να αποτελέσει κόµβο διασύνδεσης των ενεργειακών δικτύων της ΕΕ προς ανατολάς και προς τις βαλκανικές χώρες. Α/A 22 Η κεντρική σηµασία της χώρας στις περιφερειακές αγορές απαιτεί την ολοκλήρωση και ενίσχυση των διασυνδέσεων και την απελευθέρωση των εσωτερικών αγορών. 194

Όροι Ανταγωνιστικότητας 20 Εντεινόµενη αύξηση της παραγωγικότητας ανά ώρα εργασίας (από 1,1% το 1996, σε 4,4% µέσο όρο την διετία 1997-98) 23 Επιβάρυνση του κόστους παραγωγής από εξωγενείς παράγοντες (ποιότητα υποδοµών) και χαλαρή σύνδεση µε τον πρωτογενή τοµέα, τις αγορές τελικών προϊόντων, το εµπόριο 21 Επιβράδυνση του αυξητικού ρυθµού του κόστους εργασίας ανά µονάδα προϊόντος (από 7,5% το 1996, σε 4,4% το 1997 και σε 0,2% το 1998) 24 Χαµηλή αποτελεσµατικότητα στην παραγωγή - διανοµή - χρήση ενέργειας, χαµηλές επιδόσεις στην προστασία του περιβάλλοντος, υστέρηση σε έρευνα - ανάπτυξη και σε εφαρµογές πληροφορικής Μεταποίηση 22 23 24 25 26 Σχετικά χαµηλό επίπεδο τιµών (την διετία 1996-97, ο δείκτης τιµών χονδρικής για τα εγχώρια βιοµηχανικά αγαθά διατηρήθηκε στο 96% της αντίστοιχης τιµής της ΕΕ-15) Υψηλή κινητικότητα της εν γένει επιχειρηµατικής δραστηριότητας: Το 1999, έναρξη λειτουργίας ανακοίνωσαν 104.587 επιχειρήσεις και σε παύση προχώρησαν 59.300 επιχειρήσεις. Πέραν του 70% των ενάρξεων και του 83% των παύσεων αφορά φυσικά πρόσωπα, ενώ το υψηλότερο θετικό ισοζύγιο παρατηρείται στις ΑΕ, όπου οι νέες ανήλθαν σε 2.358 ενώ οι παύσεις σε 507 Υψηλός βαθµός επιλεξιµότητας των ΜΜΕ σύµφωνα µε τους κανονισµούς των ιαρθρωτικών Ταµείων. Στην Ελλάδα, το 68% των ΜΜΕ είναι εν δυνάµει επιλέξιµο, επίδοση που κατοχυρώνει το υψηλότερο ποσοστό στην Ένωση, ενώ ο µέσος όρος της ΕΕ-15 ανέρχεται σε 40,9% Πολύ ικανοποιητικό ποσοστό ανάληψης ανταγωνιστικών ερευνητικών προγραµµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης από ελληνικούς ερευνητικούς φορείς Υψηλό επίπεδο διεθνούς Ε&Τ δικτύωσης και συνεργασιών των ερευνητικών φορέων και του ανθρώπινου Ε&Τ δυναµικού της χώρας 25 26 27 28 29 30 31 32 33 Χαµηλός βαθµός ενσωµάτωσης στις ευρωπαϊκές αγορές προϊόντων (ο δείκτης ενδοκοινοτικού εµπορίου ως ποσοστού του ΑΕΠ για την Ελλάδα, την περίοδο 1996-98, ήταν κατά µέσο όρο 10%, ενώ ο αντίστοιχος δείκτης για τις ΕΕ-15 ήταν 15,6%) Χαµηλός βαθµός ενσωµάτωσης στις διεθνείς αγορές προϊόντων (ο δείκτης εξωκοινοτικού εµπορίου ως ποσοστού του ΑΕΠ για την Ελλάδα, την περίοδο 1996-98, ήταν κατά µέσο όρο 6,2%, ενώ ο αντίστοιχος δείκτης για τις ΕΕ-15 ήταν 9,4%) Βραδεία ενσωµάτωση της νοµοθεσίας για την ενιαία αγορά (ο µέσος ετήσιος ρυθµός ενσωµάτωσης των οδηγιών για την ενιαία αγορά ανήλθε την τριετία 1996-98 στο 6,3% για την Ελλάδα, επίδοση που αποτελεί τον χαµηλότερο ρυθµό στην ΕΕ, ενώ το ποσοστό των οδηγιών που δεν έχουν ακόµα µεταφερθεί στο σύνολο της Ένωσης µειώθηκε από 26,7% το 1996 σε 12,6% το 1998) Χαµηλό ποσοστό ΜΜΕ µε πρόσβαση στο ιαδίκτυο και τη χρησιµοποίησή του για τις δύο πιο διαδεδοµένες εµπορικές εφαρµογές (στην Ελλάδα, το 1999, το 24% των ΜΜΕ είχε πρόσβαση στο δίκτυο, το 11% χρησιµοποίησε εφαρµογή πληροφόρησης για προϊόντα / υπηρεσίες και το 2% χρησιµοποίησε εφαρµογή για διανοµή προϊόντων / υπηρεσιών, ενώ σε επίπεδο ΕΕ-15 τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 42,5%, 21%, και 7,5%) Υψηλό ποσοστό απασχόλησης στις ΜΜΕ (<250 άτοµα) επί της συνολικής απασχόλησης στη βιοµηχανία και τις υπηρεσίες (το 1997, στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό ανήλθε στο 86%, έναντι του 66% σε ΕΕ-15) Υψηλός βαθµός ευαισθησίας των ΠΜΕ (<10 άτοµα) και των ΜΜΕ σε συνθήκες έντονου ανταγωνισµού. Το 1999, έκαναν έναρξη λειτουργίας 3.599 ΟΕ έναντι 3.679 που σταµάτησαν να λειτουργούν, ενδεικτικό της οξύτητας του προβλήµατος για τις ΠΜΕ & ΜΜΕ, που, κατά κύριο λόγο, έχουν την µορφή ΟΕ Συγκριτική υστέρηση του ερευνητικού ιστού της χώρας σε υποδοµή και υλικοτεχνικό εξοπλισµό, σε σχέση µε τα πιο αναπτυγµένα Κράτη-Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης Εκθετική ανάπτυξη της τεχνολογίας, που απαξιώνει την υφιστάµενη υποδοµή σε πολύ σύντοµο χρονικό διάστηµα (Εδώ δεν µπαίνει συνάφεια) Αδυναµία µετατροπής διάχυσης των αποτελεσµάτων της Ε&Τ σε οικονοµικό - εµπορικό αποτέλεσµα Ε&Τ 27 28 29 30 Αυξανόµενη απασχόληση ανθρώπινου Ε&Τ δυναµικού στην Ελλάδα (από 2,4 άτοµα ανά 1.000 κατοίκους το 1989, σε περίπου 3,5 το 1993 και 4,7 το 1997, επίδοση που κατοχυρώνει έναν από τους πιο ψηλούς ρυθµούς ανάπτυξης στην ζώνη του ΟΟΣΑ) Σηµαντικές δυνατότητες Ελληνικής Ε&Τ διείσδυσης στα Βαλκάνια, την Ανατολική Μεσόγειο και τις παραευξείνιες περιοχές Βαθµιαία αύξηση των ιδιωτικών επιχειρήσεων που συµµετέχουν σε προγράµµατα Ε&Τ. Σηµαντική είσοδος νέων επιχειρήσεων στον χώρο της ερευνητικής δραστηριότητας 34 35 36 37 38 Ύπαρξη συγκριτικά περιορισµένου ερευνητικού ανθρώπινου δυναµικού στην χώρα (περίπου 4,5 άτοµα ανά 1.000 εργαζόµενους στην Ελλάδα, σε σχέση µε περίπου 9,5 στην Ευρωπαϊκή Ένωση) Χαµηλή κινητικότητα του ανθρώπινου Ε&Τ δυναµικού Πολύ χαµηλή συµµετοχή του ιδιωτικού τοµέα στις δαπάνες για Ε&Τ Χαµηλή διασύνδεση µεταξύ «παραγωγής» Ε&Τ (AEI, Ερευνητικά Ινστιτούτα) µε την ζήτηση (κλάδοι και τοµείς οικονοµικής δραστηριότητας) Περιορισµένη ανάπτυξη κλάδων παραγωγής που ενσωµατώνουν υψηλή Ε&Τ στην παραγωγική διαδικασία και το τελικό προϊόν 195

31 32 33 34 35 36 Η Ελλάδα βελτιώνει την θέση της στον ανταγωνισµό, µε αυξήσεις 1,2% και 1,3% (1997-98), αντίστοιχα, σε νέα ξενοδοχεία & συναφείς µονάδες και κλίνες (της αυτής κατηγορίας), επιδόσεις υπέρτερες των αντίστοιχων της ΕΕ και των ανταγωνιστριών χωρών (µε εξαίρεση το 2,0% της Πορτογαλίας σε αύξηση Κλινών). Σε ικανοποιητικά επίπεδα κυµαίνεται η δυναµικότητα (73,6% κλίνες ανά Μονάδα - 1998) Ο συντελεστής πληρότητας (61,6% - 1998) είναι υψηλότερος των ανταγωνιστριών χωρών και έχει σηµαντικά περιθώρια βελτίωσης Ο ξενοδοχειακός στόλος αναβαθµίζει τις ποιοτικές προδιαγραφές του, καθώς η µεγαλύτερη αύξηση σε µονάδες και κλίνες αφορά ξενοδοχεία πολυτελείας, αντίστοιχα 9,8% και 9,9% (1997-98) Εντοπίζεται τάση ενίσχυσης προνοµιακών κατηγοριών υποδοµών (ξενοδοχεία + επιπλωµένα διαµερίσµατα, επιπλωµένα διαµερίσµατα, παραδοσιακά καταλύµατα) ροµολογείται η υιοθέτηση συστήµατος κατάταξης των υποδοµών στέγασης Η ανοδική εξέλιξη του τκ ξενοδοχείων, cafés, εστιατορίων (7,4% - 1997-98) συσχετίζεται µε τη βελτίωση της ποιότητας και τον εµπλουτισµό της προσφοράς 39 40 41 Η θέση της Ελλάδας στον καταµερισµό των υποδοµών στέγασης της ΕΕ δείχνει στάσιµη την τελευταία διετία (6,5% - 1998), υστερώντας, στην εκατοστιαία κατανοµή κλινών ξενοδοχείων και συναφών µονάδων, έναντι της Ισπανίας (10,9%) και της Ιταλίας (19,7%), ενώ υπερέχει έναντι της Πορτογαλίας (2,4%). Επισηµαίνεται ότι οι είκτες δεν είναι πλήρως συγκρίσιµοι, καθώς στον σχετικό µε την Ελλάδα είκτη δεν συνυπολογίζονται τα ενοικιαζόµενα δωµάτια. Ο ελληνικός τουρισµός ανταγωνίζεται µε άνισους όρους τις τουριστικές αγορές της Μεσογειακής Ευρώπης (που παρέχουν υψηλού επιπέδου τουριστικές υπηρεσίες), καθώς το συγκεντρωτικό για όλες τις κατηγορίες ξενοδοχειακού δυναµικού ποσοστό Κλινών ΑΑ είναι µόλις το 5,7% του συνόλου Η τυπική ξενοδοχειακή µονάδα κυριαρχεί στα ξενοδοχεία & συναφείς εγκαταστάσεις (αντίστοιχα 76,2% και 85% σε µονάδες και κλίνες -1998). Επίσης, τα ενοικιαζόµενα δωµάτια & διαµερίσµατα συµµετέχουν µε 38,2% στο σύνολο των κλινών όλων των υποδοµών στέγασης. Υπάρχει µεγάλη υστέρηση σε σύγχρονες µορφές τουριστικής στέγασης. Απουσιάζουν πολυδύναµοι τουριστικοί προορισµοί πόλοι έλξης, ανταποκρινόµενοι στις τάσεις της αγοράς Τουρισµός 37 38 39 40 41 42 Σηµαντικές δυνατότητες εµπλουτισµού και διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος προς την κατεύθυνση του ήπιου και εναλλακτικού τουρισµού, που ανταποκρίνονται στις σύγχρονες τάσεις της αγοράς. Ήδη ιδρύονται επιχειρήσεις όλων των τουριστικών κλάδων, σηµαντικές σε µέγεθος, ποιότητα και προσφορά υπηρεσιών, οι οποίες απευθύνονται σε εξειδικευµένη ζήτηση Το πολιτιστικό απόθεµα συνιςτά κατ εξοχήν συγκριτικό πλεονέκτηµα της χώρας και στοιχείο που την διαφοροποιεί αλλά και την συνδέει µε το εξωτερικό περιβάλλον. Η οργανική σύνδεση του τουρισµού µε τον πολιτισµό προάγει την ανάπτυξη πολιτιστικού και συνεδριακού τουρισµού, καθώς και την ανάδειξη σύγχρονων πολιτιστικών δραςτηριοτήτων µε τουριστικό ενδιαφέρον Οι σύγχρονη τάση για ορθολογικό σχεδιασµό των επιχ/ικών πρακτικών και η ανάπτυξη οργανωτικών δοµών αποτελεσµατικής υλοποίησή (προώθηση ευελιξίας και διαφοροποίησης προϊόντος, ενίσχυση επικοινωνιακής δυναµικής, εταιρικότητα, συγχωνεύσεις, δικτυώσεις, διασφάλιση ποιότητας, ενέργειες marketing κ.ά.) µπορεί να αξιοποιήσει τις δυνατότητες και να ανοίξει νέους επιχειρηµατικούς ορίζοντες Οι νέες τεχνολογίες και τα σύγχρονα επικοινωνιακά µέσα είναι «εργαλεία» βελτίωςης της ανταγωνιστικότητας (διάθεση τουριστικών υπηρεσιών εξ αποστάσεως, περιορισµός των λιανοπωλητών τουριστικών πακέτων, εξατοµίκευση της ζήτησης, µείωση του λειτουργικού κόστους, κ.λπ.). Η ανάπτυξη της επιχειρηµατικότητας προϋποθέτει εξειδικευµένη και διεπιστηµονική τεχνογνωσία Το νέο πλαίσιο λειτουργίας αναδεικνύει την ποιότητα του ανθρώπινου δυναµικού σε ενισχυτικό παράγοντα της ανταγωνιστικότητας της τουριστικής υπηρεσίας 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 Παρατηρείται χαµηλή ενεργοποίηση σε θεµατικές µορφές τουρισµού. Η προσφορά έχει διαµορφωθεί από την κατευθυνόµενη προς το συµβατικό τουριστικό προϊόν ζήτηση των Tour Operators Η επίσηµη τουριστική πολιτική δεν παρενέβη στις εν δυνάµει αγορές (potential market) για να επιτύχει εναλλακτική ζήτηση, διαµορφώνοντας ανάλογα την προσφορά Οι ενέργειες προβολής που επιχειρήθηκαν, απεδείχθησαν αναποτελεσµατικές -όσον αφορά την αναβάθµιση και διαφοροποίηση της τουριστικής ζήτησης και την διαµόρφωση ελκτικότερης εικόνας του ελληνικού τουρισµού- για πολλούς λόγους (ανεπάρκεια πόρων, απρόσφορες ενέργειες, έλλειψη σταθερών στόχων, απροθυµία του ιδιωτικού τοµέα να συµµετάσχει στις ευθύνες και τις δαπάνες) Ανεπαρκής αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονοµιάς στην ανάπτυξη του τοµέα Η εξαιρετικά πεπερασµένη ευελιξία της προσφοράς ερµηνεύει, εν πολλοίς, την αδυναµία διείσδυσης σε στρώµατα υψηλότερου κοινωνικοοικονοµικού status, καθώς και σε ειδικά κοινά τουριστών (π.χ. του συνεδριακού, πολιτιστικού, εκπαιδευτικού τουρισµού) Το επιχειρηµατικό περιβάλλον εµφανίζεται κατακερµατισµένο (το 95% των επιχειρήσεων είναι ΜΜΕ ΠΜΕ). Από το µικρό µέγεθος προκύπτουν τυπικές αδυναµίες (υψηλό λειτουργικό κόστος, οργανωτική και στρατηγική υστέρηση, εξάρτηση από ολιγοψώνιο των ΤΟs, παροχή τυποποιηµένης και χαµηλών απαιτήσεων και τιµών προσφοράς, αδυναµία συντονισµού µε τις εξελίξεις και αξιοποίησης των δυνατοτήτων της ΚτΠ, χαµηλό επίπεδο επενδυτικής δραστηριότητας για εκσυγχρονισµό και αναβάθµιση υπηρεσιών, εύθραυστη θέση στην αγορά) Απουσιάζουν δοµές συµβουλευτικής και µελετητικής υποστήριξης που θα παρέχουν εξειδικευµένο consulting για τις εξελίξεις της αγοράς, την οργανωτική αναβάθµιση, τiw οικονοµιών κλίµακας, κ.λπ. Το ανθρώπινο δυναµικό του τοµέα εµφανίζει χαµηλό επίπεδο εξειδίκευσης Η παρεχόµενη εκπαίδευση είναι ανεπαρκής. Απουσιάζουν σχολές πανεπιστηµιακού επιπέδου (τα 2 διατµηµατικά µεταπτυχιακά προγράµµατα που λειτουργούν δεν ικανοποιούν τις ανάγκες) Το µικρό µέγεθος των επιχειρήσεων συνιστά τροχοπέδη στην ενδοεπιχειρησιακή κατάρτιση, ενώ η συνειδητοποίηση για την αναγκαιότητα ανάπτυξης ανθρώπινου δυναµικού δεν είναι δεδοµένη Η απαιτητική αγορά εργασίας του τοµέα καθώς και η ανάγκη εξισορρόπησης των αρνητικών ευρωπαϊκών τάσεων συνηγορούν υπέρ της υιοθέτησης πολιτικών στήριξης της απασχολησιµότητας 196

43 Απελευθέρωση αγορών του ενεργειακού τοµέα: Μετάβαση προς την ελεύθερη αγορά ηλεκτρισµού και φυσικού αερίου Απελευθερωµένη αγορά στον πετρελαϊκό τοµέα 53 Εµπόδια στην απελευθέρωση των αγορών ενέργειας: Κυριαρχία του ηµόσιου Τοµέα και καθυστέρηση στην πορεία απελευθέρωσης αγορών ηλεκτρισµού και φυσικού αερίου Η αδυναµία πρόσβασης σε σηµαντικές εναλλακτικές πηγές τροφοδοσίας φυσικού αερίου καθιστά πρακτικά αδύνατη την ανταγωνιστική λειτουργία απελευθερωµένης αγοράς Φ.Α. 44 ιείσδυση του φυσικού αερίου στην ελληνική οικονοµία 54 Καθυστερήσεις / περιορισµοί στη διείσδυση του φυσικού αερίου: Μη ολοκληρωµένες υποδοµές φυσικού αερίου (διείσδυση Φ.Α., Ελλάδα: 0,66%, ΕΕ: 21,45% - 1997) Περιορισµένη δυνατότητα προµήθειας Φ.Α., βάσει των υφισταµένων συµφωνιών 45 Σηµαντικό δυναµικό εξοικονόµησης ενέργειας 55 Υψηλή ενεργειακή ένταση και χαµηλή αποδοτικότητα στην τελική χρήση ενέργειας (ενεργειακή ένταση, Ελλάδα: 349,2 ΤΙΠ/ΜEUR, ΕΕ: 237,2 ΤΙΠ/MEUR - 1997) Ενέργεια 46 Ανάπτυξη ΑΠΕ και τεχνολογιών συµπαραγωγής: Σηµαντικό ενδιαφέρον του ιδιωτικού τοµέα για ανάπτυξη ΑΠΕ (κυρίως) και τεχνολογιών συµπαραγωγής 56 Ενεργειακή διαθεσιµότητα / Προβλήµατα υποδοµών στο ηλεκτρικό σύστηµα: Ανισότητα στην ενεργειακή διαθεσιµότητα εντός της χώρας, προβλήµατα σε µη διασυνδεδεµένα τµήµατα του ηλεκτρικού συστήµατος και γεωγραφικά ετεροβαρής ανάπτυξη του διασυνδεδεµένου συστήµατος, που παρουσιάζει σηµαντικές απώλειες µεταφοράς/ διανοµής Ενδεχόµενα προβλήµατα ενεργειακής διαθεσιµότητας χωρίς την αναβάθµιση / επέκταση υποδοµών, λόγω αυξανόµενης ενεργειακής ζήτησης ιδίως σε ηλεκτρική ενέργεια (µέση ετήσια αύξηση πρωτογενούς κατανάλωσης ενέργειας 1997/1990, Ελλάδα: 2%, ΕΕ: 1%) Εµπόδια στην ανάπτυξη ΑΠΕ/ τεχνολογιών συµπαραγωγής: Εµπόδια στην ανάπτυξη ΑΠΕ κ.λπ. Ενδεχόµενα προβλήµατα ανάπτυξης ΑΠΕ λόγω ανεπαρκούς υποδοµής Μικρή διείσδυση τεχνολογιών συµπαραγωγής (συµµετοχή συµπαραγωγής στην ηλεκτροπαραγωγή, Ελλάδα: 2,1%, ΕΕ: 11% - 1997) 47 Ανάπτυξη πετρελαϊκού τοµέα: Σηµαντική υποδοµή σε διυλιστήρια (λόγος ποσότητας προϊόντων διυλιστηρίων προς εσωτερική κατανάλωση, Ελλάδα: 1,42, ΕΕ: 1,18-1997) Σηµαντική διείσδυση του Πετρελαϊκού τοµέα στις χώρες των Βαλκανίων 57 Ενέργεια 58 Βελτίωση ποιότητας καυσίµων / Ασφάλεια εγκαταστάσεων / ιασυνδέσεις: Αυξηµένες ανάγκες προσαρµογής προϊόντων διυλιστηρίων στους νέους κανονισµούς Περιβαλλοντική επιβάρυνση περιοχών διυλιστηρίων και αποθηκών καυσίµων Έλλειψη διασυνδέσεων µε διεθνή δίκτυα πετρελαίου Οι αναφερόµενοι είκτες του τουρισµού αποτελούν µικρό µέρος των εικτών που συµπεριλαµβάνονται στο bench marking του τοµέα. Ο αναγνώστης µπορεί να ενηµερωθεί για το σύνολο των εικτών από την ήδη κατατεθειµένη Έκθεση Αξιολόγησης του ΕΠ Τουρισµός. 197

Επεξηγήσεις της SWOT Η συγκρότηση του ΕΠΑΝ σηµατοδοτεί την ενιαία αντιµετώπιση, σε επίπεδο αναπτυξιακής στρατηγικής, τεσσάρων διακριτών πεδίων παρέµβασης (που αποτελούν είτε αυτοτελείς τοµείς οικονοµικής δραστηριότητας, όπως η µεταποίηση υπηρεσίες και ο τουρισµός, είτε πεδία µε οριζόντια διάχυση και επιρροή στο συνολικό φάσµα του ελληνικού παραγωγικού συστήµατος, όπως η Ε&Τ και Ενέργεια), τα οποία έχουν, όµως, ως κοινό χαρακτηριστικό την ιδιαίτερη ευαισθησία τους στο σύγχρονο απαιτητικό ανταγωνιστικό περιβάλλον. Σε καθεστώς παγκοσµιοποιηµένης οικονοµίας, το ελληνικό παραγωγικό σύστηµα αποτελεί τµήµα του ενιαίου οικονοµικού χώρου, διέπεται από την δυναµική της πλήρους απελευθέρωσης της αγοράς και αναµένεται, εύλογα, να υποστεί ισχυρότατες πιέσεις από δοµηµένα και συστηµατικά περιβάλλοντα τα οποία έχουν ενσωµατώσει, έγκαιρα, στη «συνθήκη λειτουργίας» τους νέους όρους ανταγωνιστικότητας. Η ενιαία και ολοκληρωµένη προσέγγιση του εγχώριου παραγωγικού ιστού (εξαιρείται ο γεωργικός τοµέας) είναι συνεπής µε το γεγονός ότι η ελληνική οικονοµία καλείται να λειτουργήσει, στο σύνολο της, σε συνθήκες υψηλών απαιτήσεων και προδιαγραφών. Επί πλέον, ο ολοκληρωµένος χαρακτήρας της προσέγγισης ενδείκνυται µεθοδολογικά, καθώς το νέο ανταγωνιστικό πλαίσιο, επαναδιατυπώνοντας τους όρους του επιχειρείν αναιρεί την συµβατική περιχαράκωση τοµέων (ανάπτυξη διακλαδικών συνεργασιών, δικτυώσεις, συντονισµός επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων για δηµιουργία σύνθετων προϊόντων, παροχή πολλαπλών και πολύπλευρων υπηρεσιών κ.λπ.). Προκειµένου, συνεπώς, να αξιολογηθεί ο στρατηγικός προσανατολισµός του ΕΠΑΝ, επιχειρείται, πρώτον, η διερεύνηση του κατά πόσον ο σχεδιασµός του ανταποκρίνεται στις νέες πραγµατικότητες της παγκοσµιοποίησης της οικονοµίας και, δεύτερον, η εξέταση της συµβατότητας των Μέτρων µε την προτεραιότητα στόχευσης του προγράµµατος (αναβάθµιση ανταγωνιστικότητας). Στην κατεύθυνση αυτή, η SWOT Analysis προχωρά σε κωδικοποίηση και κατάταξη και, υιοθετώντας την ακόλουθη δοµή: Αποτύπωση και αποτίµηση του status της υφιστάµενης κατάστασης των πεδίων παρέµβασης, βάσει της εικόνας που διαµορφώνεται σε επίπεδο µακροοικονοµικών επιδόσεων, διαρθρωτικών χαρακτηριστικών και προφίλ (όπου περιγράφονται οι κυρίαρχες αντιπροσωπευτικές ιδιότητες / γνωρίσµατα των τοµέων). Καταγραφή του διεθνούς πλαισίου, όπου εξειδικεύονται οι τάσεις της ζήτησης, οι υψηλοί αναπτυξιακοί ρυθµοί, οι ευνοϊκές ή αρνητικές συγκυρίες κ.λπ. Ενδελεχής σκιαγράφηση της νέας «συνθήκης λειτουργίας» (η πλέον σηµαίνουσα κατηγορία της SWOT), δια της ανάδειξης των όρων ανταγωνιστικότητας που οφείλει να ικανοποιήσει το ελληνικό περιβάλλον προκειµένου να διασφαλίσει µακροπρόθεσµη προοπτική: Έµφαση στην ποιότητα προϊόντος / υπηρεσίας ιεύρυνση του φάσµατος παραγωγικών δυνατοτήτων και ικανότητα παραγωγής απαιτητικότερων προϊόντων Εκσυγχρονισµός και οργανωτική αναβάθµιση επιχειρήσεων Ανάπτυξη υποδοµών 198

Αξιοποίηση της ΚτΠ (εισαγωγή νέων τεχνολογιών κ.λπ.) και διάχυση των ευκαιριών που προσφέρει σε ολόκληρο το παραγωγικό σύστηµα Επανορισµός marketing (υλοποίηση επιθετικών επικοινωνιακών στρατηγικών που αξιοποιούν νέα concepts προώθησης, σύγχρονα επικοινωνιακά µέσα κ.λπ.) Ανάπτυξη επιχειρηµατικότητας (ενθάρρυνση -πολλαπλώς- επιχειρηµατικής δραστηριότητας, εµπέδωση κουλτούρας συνεργατικότητας, κατοχύρωση υψηλών προδιαγραφών του επιχειρείν διά της εισαγωγής του θεσµού επιχειρηµατικής αριστείας κ.λπ.) Ποσοτική και ποιοτική ανάπτυξη ανθρώπινου δυναµικού (αναµόρφωση εκπαίδευσης, βελτίωση απασχολησιµότητας, έµφαση σε νέα επαγγέλµατα κ.λπ.) Ενθάρρυνση έρευνας και µετουσίωση των επιτευγµάτων της σε οικονοµικό αποτέλεσµα Ενδυνάµωση της συµβολής της ενέργειας στην προώθηση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονοµίας κ.ά. 199

5.3. ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΣΥΝΟΧΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΕ ΙΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΤΟΥ ΕΠ-ΑΝ 5.3.1 Βασικοί όροι και κεντρικές επιλογές Οι βασικοί όροι επί των οποίων στηρίζεται η επιλογή της ανταγωνιστικότητας, ως αιχµής του δόρατος του προγράµµατος, αναφέρονται στην εισαγωγή του κειµένου του ΕΠΑΝ. Ειδικότερα: Οι ανταγωνιστικές προκλήσεις που συνεπάγεται η ΟΝΕ φέρουν στο προσκήνιο, µε ιδιαίτερη ένταση, το αίτηµα της ενδυνάµωσης της ανταγωνιστικότητας. Η σύγκλιση του επιπέδου ανταγωνιστικότητας του ελληνικού παραγωγικού συστήµατος µε εκείνο των άλλων ευρωπαϊκών χωρών αναδεικνύεται σε πρωταρχικό στρατηγικό στόχο της ελληνικής οικονοµίας. Η καινοτοµία, η τεχνολογική αναβάθµιση, η επιχειρηµατικότητα και η ανάπτυξη ανθρώπινου δυναµικού αποτελούν όρους για µια συστηµατική και συντηρούµενη αναβάθµιση της ανταγωνιστικότητας. Η δυναµική και απαιτητική εκδοχή της ανταγωνιστικότητας εστιάζει την προσοχή στα ποιοτικά χαρακτηριστικά των αγαθών και υπηρεσιών. Η στρατηγική επιλογή της ποιοτικά προσανατολισµένης ανταγωνιστικότητας δηµιουργεί πολλές απαιτήσεις προς την πλευρά τόσο της προσφοράς όσο και της ζήτησης: δηµιουργική αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών, εξειδικευµένη γνώση, καινοτοµία, ευρηµατικότητα, σχεδιασµό, αποτελεσµατικότητα και αξιοπιστία, καθώς και ικανότητα συνεχούς προσαρµογής στις αέναες µεταβολές της ζήτησης, δηλαδή επιτάσσει, στην ουσία, την διαµόρφωση µιας νέας παραγωγικής κουλτούρας. Ο συντονισµός µε τους ως άνω όρους που ανταποκρίνονται στο αυξηµένων απαιτήσεων σύγχρονο ανταγωνιστικό πλαίσιο της παγκοσµιοποιηµένης οικονοµίας - καθιστά εφικτή την αναβάθµιση της ποιότητας αλλά και την διεύρυνση της γκάµας του παρεχόµενου εγχώριου προϊόντος/υπηρεσίας, προϋποθέσεις η ικανοποίηση των οποίων επιτρέπει άνοδο τιµών και µεγιστοποίηση εσόδων, βιώσιµη και αυτοσυντηρούµενη ανάπτυξη, βελτίωση θέσης στην αγορά και, εν τέλει, στήριξη/δηµιουργία απασχόλησης και επίτευξη κοινωνικής συνοχής. Η ενιαία αντίληψη, ο συνεκτικός σχεδιασµός και ο συντονισµός δράσης αποτελούν αναγκαίες συνθήκες για την ικανοποίηση των ανωτέρω όρων. 5.3.2 Ειδικές κατευθύνσεις για τα πεδία παρέµβασης Στα επί µέρους πεδία παρέµβασης του προγράµµατος καταγράφονται εξειδικευµένες κατευθυντήριες γραµµές που συνάδουν µε τις παραπάνω επιδιώξεις 6 : Στη µεταποίηση-υπηρεσίες: - Μέτρα απλοποίησης και αναβάθµισης του επιχειρηµατικού περιβάλλοντος - Αξιοποίηση της τεχνολογίας στην επιχειρηµατική δραστηριότητα - Ενθάρρυνση της επιχειρηµατικότητας 6 Το ΕΠ-ΑΝ σχεδιάστηκε στο πλαίσιο των κατευθύνσεων του ΣΠΑ, µετά από διαδικασίες συστηµατικής διερεύνησης και διαβούλευσης, µε αποτέλεσµα να αποτελεί σύνθεση επιλογών που προέκυψαν top down και bottom up. 200

- Προώθηση επιχειρηµατικών συνεργασιών - Αναβάθµιση του ανθρώπινου δυναµικού των επιχειρήσεων - Στήριξη των ΜΜΕ Στην Ε&Τ - ηµιουργία ικτύων τεχνολογικών και ερευνητικών δραστηριοτήτων - Ενθάρρυνση της εµπορικής αξιοποίησης των αποτελεσµάτων της έρευνας που διεξάγεται σε δηµόσιους ερευνητικούς φορείς - Ενίσχυση θερµοκοιτίδων στα επιστηµονικά και ερευνητικά πάρκα - Προσπάθεια για ενδυνάµωση της συνεισφοράς των επιχειρήσεων στην ερευνητική προσπάθεια - Ευρύτερη συνειδητοποίηση της ευεργετικής και κρίσιµης συνεισφοράς της τεχνολογίας στις οικονοµικές επιδόσεις και την ευηµερία Στον τουρισµό - Αναβάθµιση ποιότητας παρεχοµένων υπηρεσιών σε όλους τους τοµείς του τουριστικού προϊόντος - Οργάνωση υποδοµών ικανών να συµβάλλουν στην ανάπτυξη εναλλακτικού τουρισµού - Ενίσχυση του τουριστικού προϊόντος διά της αξιοποίησης του κύριου συγκριτικού πλεονεκτήµατος της χώρας που είναι το πολιτιστικό της απόθεµα - Ενίσχυση της προβολής της Ελλάδας ως τουριστικού προορισµού - Μείωση της εποχικότητας της τουριστικής δραστηριότητας - Αναµόρφωση της τουριστικής εκπαίδευσης και κατάρτισης Στην ενέργεια και τους φυσικούς πόρους - Παροχή εναλλακτικών και, κατά τεκµήριο, ανταγωνιστικών λύσεων στην κάλυψη των ενεργειακών αναγκών - Ενίσχυση της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασµού - Προσαρµογή στις συνθήκες απελευθέρωσης των ενεργειακών πόρων - Τήρηση περιβαλλοντικών δεσµεύσεων που έχει αναλάβει η χώρα όσον αφορά στην εισαγωγή και διείσδυση του Φυσικού Αερίου και των Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας - Κάλυψη των ειδικών αναγκών των νησιών µε µέγιστη δυνατή αξιοποίηση του δυναµικού τους σε ΑΠΕ 5.3.3 Αναπτυξιακές προτεραιότητες Άξονες Προτεραιότητας του ΕΠ-ΑΝ είναι οι εξής: 1 ος Άξονας Προτεραιότητας Βελτίωση του επιχειρηµατικού περιβάλλοντος. 2 ος Άξονας Προτεραιότητας Στήριξη και ενθάρρυνση της επιχειρηµατικότητας 3 ος Άξονας Προτεραιότητας Προώθηση της επιχειρηµατικής αριστείας 4 ος Άξονας Προτεραιότητας Τεχνολογική καινοτοµία και έρευνα 5 ος Άξονας Προτεραιότητας ιαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος Προβολή της Ελλάδας ως τουριστικού προορισµού 6 ος Άξονας Προτεραιότητας Ασφάλεια ενεργειακού ανεφοδιασµού & προώθηση της απελευθέρωσης της αγοράς ενέργειας 7 ος Άξονας Προτεραιότητας Ενέργεια και αειφόρος ανάπτυξη 8 ος Άξονας Προτεραιότητας Ανθρώπινοι πόροι 9 ος Άξονας Προτεραιότητας Τεχνική βοήθεια 201