1. Nghiên cứu khoa học là gì?

Nội dung cần trình bày Bài 1: Khái niệm về NCKH và các bước viết một đề cương nghiên cứu PGS.TS. Lưu Ngọc Hoạt Viện YHDP và YTCC Trường ĐH Y Hà Nội 1. Nghiên cứu khoa học là gì? 2. Tại sao cán bộ y tế phải học và làm NCKH? 3. Nghiên cứu khoa học có những loại hình gì? 4. Đề cương nghiên cứu khoa học là gì? Tại sao cần phải biết cách làm đề cương nghiên cứu khoa học? 5. Các bước cơ bản của một đề cương NCKH là gì? 6. Đề cương và báo cáo NCKH có điểm gì giống và khác nhau? Nghiên cứu khoa học là gì? Từ Nghiên cứu trong tiếng Anh là từ gì? 1. Nghiên cứu khoa học là gì? Research = Re + Search Tìm kiếm Study: Nghiên cứu, học tập Nghiên cứu là tìm hiểu những cái mình và nhiều người chưa biết. è Học tập (study) cũng là một dạng đặc biệt của nghiên cứu 1

Cơ sở khoa học của nghiên cứu Lý thuyết cửa sổ của Johari (Johari Window) và mối liên quan tới nghiên cứu khoa học Vùng mù (blind area) Vùng chưa biết (unknown area) Người khác đứng đây Lắng nghe Vùng mở (public area) Khám phá Chia sẻ Vùng bí mật (secret area) Tôi đứng ở đây Định nghĩa nghiên cứu Nghiên cứu là tìm kiếm các câu trả lời cho các câu hỏi nghiên cứu một cách có tổ chức và có hệ thống. Câu hỏi nghiên cứu: Là vấn đề mấu chốt và là trung tâm của NC. Nếu không có câu hỏi NC thì không cần câu trả lời và như vậy sẽ không cần làm NC. Tuy nhiên, câu hỏi NC phải thích hợp, hữu ích, có tính giá trị và quan trọng. Câu trả lời: Khi kết thúc một NC, người NC phải tìm đ-ược câu trả lời cho câu hỏi NC của mình. Tuy nhiên ngay cả khi người NC không tìm được câu trả lời, thì đó vẫn được coi là kết quả NC. Định nghĩa nghiên cứu Nghiên cứu là tìm kiếm các câu trả lời cho các câu hỏi nghiên cứu một cách có tổ chức và có hệ thống. Có hệ thống: Vì NCKH bắt buộc phải được triển khai theo một quy trình bao gồm các bước khác nhau để đảm bảo thu được các thông tin mong muốn một cách đầy đủ và chính xác. Có tổ chức: Các bước triển khai NCKH phải được cấu trúc và sắp xếp theo đúng trình tự với những phương pháp thích hợp, trong một phạm vi nhất định. 2

2. Tại sao CBYT phải học và làm NCKH? Nghiên cứu khoa học là hoạt động chủ động, tích cực và có hệ thống của con người nhằm khám phá, giải thích thế giới xung quanh" Từ điển bách khoa toàn thư http://www.wikipedia.org/ 1. Hầu hết các CBYT đều cần phải làm NCKH, nhất là loại hình nghiên cứu hành động (action research) 2. Hiện nay hầu hết học viên SĐH và cả sinh viên đều phải làm luận văn, luận án dựa trên các đề tài NCKH, 3. CBGD của trường Y còn phải hướng dẫn SV, HV làm NCKH (cho luận văn, luận án), phải ngồi các hội đồng bảo vệ đề cương, luận văn, đề tài. 2. Tại sao CBYT phải học và làm NCKH? Ấn phẩm của VN trên TG (1966-2011) 4. Ngày càng có nhiều kiến thức, phương pháp NCKH mới cần được cập nhật cho CBYT è hội nhập quốc tế. 5. Khái niệm y học dựa vào bằng chứng đang rất thịnh hành, trong đó NCKH có vai trò rất quan trọng trong việc cung cấp các bằng chứng tốt. 6. Trong khi đó, y học là môn khoa học phải dựa vào bằng chứng.! 3

Ấn phẩm của VN tại ASEAN (1966-2011) Tỷ trọng một số lĩnh vực NC của VN (%) 4

Các loại hình nghiên cứu Theo loại hình NC Theo bản chất NC Theo loại thiết kế NC 3. Nghiên cứu khoa học có những loại hình gì? KH cơ bản NC ứng dụng Định lượng Định tính NC hành động Hai phương pháp tiếp cận thường gặp trong nghiên cứu Phương pháp suy diễn, ngoại suy (deductive) Phương pháp quy nạp (inductive) Phương pháp ngoại suy (chủ nghĩa thực chứng - positivistic) Vấn đề NC là hiện hữu (có thật) Mục đích của NC là quan sát và đo lường tầm cỡ của vấn đề NC, NC thường bắt đầu bằng việc hình thành giả thuyết sau đó chứng minh giả thuyết bằng các test TK thích hợp. Tất cả những gì không thể quan sát và đo lường trực tiếp (như- sự xúc cảm) là không thích hợp với phương pháp nghiên cứu này. è Nghiên cứu định lượng 5

Phương pháp quy nạp (chủ nghĩa tự nhiên - naturalistic) Sự hiện hữu của vấn đề NC chỉ là tương đối. Mỗi người có thể có cách nhìn nhận khác nhau về sự tồn tại và độ lớn của vấn đề này. Mục đích của NC là phát hiện những nhận thức khác nhau này và lý giải tại sao có sự khác biệt đó. Hình thành kết luận, giả thuyết từ các phát hiện này è Nghiên cứu định tính Lựa chọn ngẫu nhiên Khác nhau về chọn mẫu Định lượng Định tính (Bao nhiêu? Bằng nào?) Quần thể Mẫu Ngoại suy ra quần thể NC thông qua các tham số mẫu Cái gì? Như thế nào? Tại sao? Lựa chọn có chủ đích Quần thể Mẫu Kết luận về quần thể thông qua ý kiến của đối tượng NC QUẦN THỂ ĐÍCH Lựa chọn Kết luận ngoại suy Thống kê suy luận Mẫu trong nghiên cứu định tính Mẫu xác suất ü Ngẫu nhiên đơn ü Ngẫu nhiên hệ thống ü Mẫu phân tầng ü Mẫu chùm ü Mẫu nhiều bậc Mẫu không xác suất ü Mẫu kinh nghiệm ü Mẫu thuận tiện ü Mẫu chỉ tiêu ü Mẫu có mục đích. Thống kê mô tả Quần thể nghiên cứu Mẫu Biến số Chọn mẫu Tham số quần thể (µ, σ, P...) Suy luận thống kê (chỉ áp dụng cho mẫu xác suất với cỡ mẫu đủ lớn) Tham số mẫu ( X, s, p...) Mô tả các tham số mẫu (trình bày kết quả nghiên cứu) Ước lượng Điểm Khoảng Kiểm định giả thuyết Gía trị p Các test thống kê Quần thể Mẫu 1 Tại sao? Mẫu 4 Vấn đề Mẫu 2 Mẫu 3 Kiểm tra chéo để hiểu sâu sắc về vấn đề và ý kiến của các đối tượng NC 6

Phương pháp kiểm tra chéo thông tin Phỏng vấn Quan sát Quần thể Tại sao? Vấn đề Thảo luận Vẽ bản đồ Kiểm tra tính trung thực của thông tin Đinh nghĩa NC định tính Là sự hiểu biết về thế giới phức tạp thông qua quan điểm của những con người sống trong đó Quan tâm đến sự hiểu biết của những đối tượng được nghiên cứu Tôn trọng bản chất tự nhiên của sự vật (Jones R. Why do qualitative research? BMJ 1995; 311:2) Các điểm cơ bản về NC định tính Nó thừa nhận có các cách lý giải khác nhau về thế giới, về một hiện tượng. Nghiên cứu được dẫn dắt bởi kinh nghiệm của đối tượng nghiên cứu hơn là của người nghiên cứu, vì vậy câu hỏi nghiên cứu thường dưới dạng mở. Thường kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu thích hợp với từng câu hỏi nghiên cứu Là phương pháp chặt chẽ và có hệ thống Kết quả nghiên cứu có thể kết luận cho những trường hợp tương tự như-ng không thể ngoại suy cho quần thể. Mối liên quan giữa NC Định tính và nghiên cứu định l-ượng Nghiên cứu Định lượng Thực chứng Bằng chứng Phân tích Giải thích Nghiên cứu Định tính Phê phán Nhận xét 7

Phân biệt TLN trọng tâm và PV nhóm?? Định nghĩa Nghiên cứu định lượng - Đo lường kích thước, độ lớn, sự phân bố, kết hợp của các biến số Nghiên cứu định tính - Xác định, thăm dò một số yếu số giúp ta hiểu sâu sắc về bản chất, nguyên nhân, các yếu tố ảnh hưởng của vấn đề Câu hỏi - Bao nhiêu? Bằng nào? - Cái gì? Tại sao? Như thế nào? Ưu điểm Nghiên cứu định lượng và định tính - Độ chính xác có thể cao hơn do có các công cụ đo lường chuẩn xác - Có các phương pháp phân tích chuẩn, do đó có vẻ thuyết phục hơn - Thường áp dụng cho các nghiên cứu, đánh giá có sự tham gia của cộng đồng, do vậy nghiên cứu thường sát thực tế hơn. - Thường là bước thăm dò cho nghiên cứu định lượng, hoặc kết hợp với nghiên cứu định lượng. Nhược điểm - Phức tạp cần phải chọn mẫu ngẫu nhiên, cỡ mẫu đại diện - Chọn mẫu và cỡ mẫu không quan trọng lắm nếu là NC thăm dò, tuy nhiên phải chọn đúng đối tượng. Loại kỹ thuật thu thập SL Công cụ cần thiết Người thu thập số liệu Nghiên cứu định lượng và định tính Nghiên cứu định lượng - Đo lường, thăm khám, xét nghiệm, số liệu có sẵn, dùng bộ câu hỏi... - Phương tiện kỹ thuật, Bệnh án, bộ câu hỏi... - Được thiết kế chuẩn, thường có cấu trúc sẵn - Có thể sử dụng người ít có kinh nghiệm nghiên cứu sau đó tập huấn và giám sát tốt. Nghiên cứu định tính - Phỏng vấn sâu, thảo luận nhóm, vẽ bản đồ, quan sát, chụp ảnh, ghi nhật ký... - Phiếu hỏi, bảng hướng dẫn thảo luận, máy ảnh, máy ghi âm... - Chỉ thiết kế ý chính, người thu thập số liệu dựa vào đó để khai thác số liệu - Phải là người có kinh nghiệm thu thập số liệu định tính do phải có khả năng điều hành thảo luận, phỏng vấn và khai thác thông tin. Đề tài nào dưới đây nên áp dụng phương pháp nghiên cứu định tính? Thực trạng và một số yếu tố ảnh hưởng đến tình trạng dinh dưỡng của trẻ em dưới 5 tuổi tại huyện A năm 2009. Nạo phá thai của trẻ em vị thành niên: thực trạng và giải pháp. Đánh giá hiệu quả của một phác đồ điều trị lao mới trên bệnh nhân mắc lao. Đánh giá tình trạng ô nhiễm môi trường tại khu vực dân cư xung quanh nhà máy X. 8

Các loại hình nghiên cứu Giá trị của các thiết kế NCKH Theo loại hình NC KH cơ bản NC ứng dụng NC hành động Theo bản chất NC Định lượng Định tính Thuần tập Theo loại thiết kế NC Dọc Quan sát Mô tả Phân tích Bệnh chứng Ngang Can thiệp Lâm sàng Cộng đồng Giá trị test chẩn đoán Sử dụng số liệu từ Internet Nghiên cứu ban đầu Phân tích gộp (Meta-Analysis) Tổng quan có hệ thống (Systematic Review) Thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng (RCT) Nghiên cứu thuần tập Nghiên cứu bệnh chứng Nghiên cứu cắt ngang Nghiên cứu chùm bệnh, báo cáo trường hợp bệnh Nghiên cứu thực nghiệm trên động vật Làm thế nào để làm được NCKH? Cách viết đề cương nghiên cứu khoa học Tham khảo tài liệu (trên mạng) Thu thập số liệu Vấn đề đạo đức trong NCKH Cách phân tích số liệu và viết báo cáo nghiên cứu Cách viết bài báo NCKH để đăng tải các tạp chí trong và ngoài nước Đề cương nghiên cứu là gì? Đề cương NCKH là một bản kế hoạch chi tiết mô tả: Mục đích, tầm quan trọng của nghiên cứu (đặt vấn đề) Các câu hỏi, mục tiêu, giả thuyết nghiên cứu Quy trình triển khai nghiên cứu (phương pháp, công cụ, kế hoạch triển khai, phân tích, trình bày số liệu) Tính khả thi của nghiên cứu 9

Tại sao phải viết đề cương nghiên cứu? Để trình bày tư duy của người nghiên cứu 1 cách logic, có khoa học, dễ thuyết phục Có cơ sở để hội đồng khoa học phê duyệt và xin kinh phí Tham khảo và xin ý kiến đóng góp của đồng nghiệp, chuyên gia Chọn được đề tài, cỡ mẫu, loại thiết kế NC thích hợp Dự trù được các nguồn lực cần thiết, lường trước các tình huống có thể xảy ra, Dễ triển khai NC do có kế hoạch và khung thời gian và sự phân bổ của các nguồn lực 1. Chọn chủ đề NC 8. Dự kiến kết luận, kiến nghị 7. Dự kiến kết quả NC 2. Tham khảo tài liệu Các bước viết một đề cương nghiên cứu 6. Dù trù các nguồn lực 3. Đề xuất mục tiêu NC 4. Đối tượng, phương pháp 5. Kế hoạch triển khai NC Các bước xây dựng đề cương NC Các bước Câu hỏi? Sản phẩm Lựa chọn chủ đề NC Tham khảo tài liệu Hình thành mục tiêu nghiên cứu Vấn đề nghiên cứu là gì? Tại sao? Đã có những thông tin gì về vấn đề NC? Thông tin nào cần bổ sung? Kết quả mong đợi từ NC là gì? Vấn đề nghiên cứu Tên đề tài Đặt vấn đề Tổng quan tài liệu Câu hỏi NC Mục tiêu NC Giả thuyết NC Các bước xây dựng đề cương NC Các bước Câu hỏi? Sản phẩm Xây dựng phương pháp nghiên cứu Loại NC nào? Cần thu thập những thông tin gì? Bằng phương pháp nào? Trên đối tượng nào? Bao nhiêu? Ở đâu? Khi nào? Thiết kế nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu Địa điểm nghiên cứu Mẫu và cách chọn mẫu Biến số, chỉ số Kỹ thuật và công cụ Khống chế sai số NC Vấn đề đạo đức NC 10

Các bước xây dựng đề cương NC Các bước Câu hỏi? Sản phẩm Xây dựng kế hoạch nghiên cứu Xây dựng dự kiến kết quả nghiên cứu Xây dựng dự kiến bàn luận, kết luận và kiến nghị? Cần nguồn lực gì? Ai làm? Ở đâu? Khi nào? Kinh phí là bao nhiêu? Phân bổ? Lấy từ đâu? Mong đợi kết quả nghiên cứu được trình bày như thế nào? Những phát hiện chính từ nghiên cứu? Giải thích? Kết luận như thế nào? Kiến nghị như thế nào? Lập kế hoạch về nhân lực, thời gian, tổ chức và dự trù kinh phí Các bảng trống, biểu đồ Các test TK Dự kiến bàn luận Dự kiến kết luận Dự kiến kiến nghị Thành phần cơ bản của đề cương NC 1. Tên đề tài 2. Đặt vấn đề 3. Mục tiêu nghiên cứu 4. Tổng quan tài liệu 5. Phương pháp nghiên cứu: Thiết kế và qui trình nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu Địa điểm nghiên cứu Mẫu và cách chọn mẫu Biến số, chỉ số Kỹ thuật và công cụ Quản lý và phân tích số liệu, khống chế sai số NC Vấn đề đạo đức NC Thành phần cơ bản của đề cương NC 6. Dự kiến kết quả 7. Dự kiến bàn luận 8. Dự kiến kết luận 9. Dự kiến khuyến nghị 10. Kế hoạch nghiên cứu ( nhân lực, vật lực, thời gian và dự toán kinh phí) 11. Danh mục tài liệu tham khảo 12. Phụ lục (nếu có) Đề cương và báo cáo NCKH có điểm gì giống và khác nhau? 11

So sánh đề cương và báo cáo NCKH Các phần giống nhau: Tên đề tài; Đặt vấn đề; Mục tiêu chung, cụ thể; Tổng quan (Báo cáo chi tiết, đầy đủ hơn) Phần khác nhau Đề cương Báo cáo Đối tượng và phương pháp Viết ở thì tương lai Kết quả nghiên cứu Dự kiến các bảng, biểu, đồ thị trống Bàn luận Kết luận Dự kiến các phần sẽ bàn luận Dự kiến kết luận theo mục tiêu Viết ở thì quá khứ và điều chỉnh, bổ sung (nếu có) Bảng, biểu cụ thể, chi tiết, đầy đủ thông tin So sánh và khái quát hóa kết quả NC Kết luận theo mục tiêu Kiến nghị Chưa có Kiến nghị dựa trên KQ NC Tài liệu tham khảo Chưa đầy đủ Đầy đủ và chuẩn theo mẫu Phần khác Phụ lục nếu có Lời cám ơn, phụ lục chi tiết 12