Εισαγωγή στην Οικονομική Σκέψη. Μιχαήλ Ζουμπουλάκης Χρήστος Κόλλιας

Transcript

1 Εισαγωγή στην Οικονομική Σκέψη Μιχαήλ Ζουμπουλάκης Χρήστος Κόλλιας

2 Χρειάζεται οικονομολόγους η οικονομία; Δεν βλέπουν: ΚΑΝΕΙΣ δεν είδε την παγκόσμια κρίση του 2008! Δεν ακούν: απομονώνονται από την πραγματικότητα Μιλάνε όλοι μαζί: Πολυφωνία και πειραματισμοί στην οικονομική πολιτική Ωστόσο η οικονομική γνώση αυξήθηκε σημαντικά: μεγάλες πρόοδοι στη μελέτη της επιχείρησης και του καταναλωτή, της μελέτης της αγοράς χρήματος & του τραπεζικού συστήματος, της μελέτης των κλάδων της υγείας, της άμυνας, της παιδείας, του περιβάλλοντος, του διεθνούς εμπορίου, των μορφών ανταγωνισμού κ.ά. Οι οικονομολόγοι χρειάζονται γιατί βοηθούν να γίνει ο κόσμος καλύτερος, αρκεί να ξέρουν τα όρια τους Οικονομική είναι η επιστήμη που μελετά τις δραστηριότητες των ανθρώπων που έχουν ως στόχο την παραγωγή και τη διανομή 2 πλούτου, δηλαδή των αγαθών που επιτρέπουν την επιβίωση και την υλική ευημερία

3 Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΣΥΓΚΛΟΝΙΖΕΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ (όλα αλλάζουν μετά το 1500) 1. Αύξηση πληθυσμού (Μετακινήσειςαστικοποίηση) 2. Τεχνολογική μεταβολή (παραγωγήμεταφορές) και Εξειδίκευση (κοινωνική + τεχνική) 3. Νέα μορφή εργασίας (μισθωτή εργασία) 4. Νέα καθημερινότητα: χρόνος, οικογενειακή ζωή, εμπορευματοποίηση 3

4 Η «επιστημονική επανάσταση» Αλλαγή στην οικονομία και αλλαγή στον τρόπο κατανόησης των φαινομένων: Η Σύγχρονη Επιστήμη (μετά το 1550) Κέπλερ-Γαλιλαίος-Νεύτωνας: νέα επιστημονική μέθοδος (υπόθεσηπαρατήρηση-πείραμα) Διαφωτισμός & κοινωνικές επιστήμες: χειραφέτηση από τη Θεολογία και την Ηθική 4

5 Η εξέλιξη της οικονομικής σκέψης «Κάντο όπως οι Φυσικοί»: Η γένεση της Πολιτικής Οικονομίας (Οικονομίας της Πόλης) Quesnay- Smith- Ricardo η αναζήτηση των νόμων κίνησης της οικονομίας Η αναζήτηση της ισορροπίας αντίρροπων δυνάμεων (Π/Ζ): Jevons, Walras, Marshall Τα αδιέξοδα της μηχανιστικής αντίληψης και η επιστροφή του κοινωνικού στοιχείου 5

6 Οι Ιδιαιτερότητες της Οικονομικής ως Κοινωνικής Επιστήμης 1. Η ενότητα του αντικειμένου των κοινωνικών φαινομένων και η μέθοδος της «αφαίρεσης» 2. Αξιολογική φόρτιση των φαινομένων. 3. Ιστορική σχετικότητα του αντικειμένου. 4. Ιδιότυπη θέση του παρατηρητή. 5. Ποιοτικός χαρακτήρας των οικονομικών φαινομένων. 6. Απροσδιοριστία (αυτοεκπληρούμενη προφητεία). 6

7 Μέθοδοι προσέγγισης των οικονομικών φαινομένων Ποια αφετηρία, το άτομο ή το σύστημα; Το άτομο: μεθοδολογικός ατομικισμός τα άτομα έχουν επιθυμίες και σκοπιμότητες και η μελέτη της συμπεριφοράς εξηγεί τα φαινόμενα Το σύστημα: μεθοδολογικός ολισμός -δομές, τάξεις, φυλές, κράτη, θεσμοί- έχουν ιδιότητες που δεν ανάγονται στις συμπεριφορές των ατόμων που τα συνθέτουν Μικρο-οικονομική & Μακρο-οικονομική ανάλυση 7

8 Το πρότυπο οικονομικής εξήγησης Εξήγηση: γιατί συμβαίνει κάτι; επιστημονική εξήγηση: αναζήτηση της αιτίας που προκαλεί ένα φαινόμενο παραγωγική-νομολογική εξήγηση (Π-Ν μοντέλο): λογική παραγωγή που στηρίζεται σε καθολικούς αιτιακούς νόμους υποθετικό-παραγωγική εξήγηση: με χρήση υποθέσεων αντί καθολικών νόμων 8

9 παραγωγική-νομολογική εξήγηση (L) Σε κάθε γεωγραφική περιφέρεια που έχει στο εσωτερικό της μεγαλύτερη εργασιακή κινητικότητα (δυνατότητα αλλαγής επαγγέλματος) από μία άλλη εμφανίζεται χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας. Η συνθήκη εφαρμογής του νόμου αυτού είναι: (C) Στην Αθήνα υπάρχει μεγαλύτερη εργασιακή κινητικότητα από ότι στο Βόλο κατά την περίοδο που μελετούμε, από το 2000 έως το (Ε) Το ποσοστό ανεργίας στην πόλη Β είναι μεγαλύτερο από αυτό της πόλης Α τη περίοδο , λόγω των συνθηκών εργασιακής κινητικότητας. 9

10 Ι. ΟΡΙΣΜΟΙ-ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ-ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ Συνθήκες εφαρμογής ΙΙ. ΛΟΓΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ Συμπεράσματα (θεωρίες) ΙΙΙ. ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ Η θεωρία είναι Η θεωρία είναι ΑΣΥΝΕΠΗΣ ΣΥΝΕΠΗΣ προς τα γεγονότα προς τα γεγονότα η θεωρία απορρίπτεται ή διορθώνεται η θεωρία είναι προσωρινά αληθής 10

11 Υποθέσεις Παραδοχές- Συνθήκες υπόθεση ορθολογικής συμπεριφοράς: επαρκής γνώση, δεδομένες προτιμήσεις, σκόπιμη δράση, πλήρης (ή τέλειος) ανταγωνισμός παραδοχές για τους φυσικούς περιορισμούς: φθίνουσες αποδόσεις, αποδόσεις κλίμακας, αυξανόμενο κόστος παραδοχές για κοινωνικούς περιορισμούς: νόμοι, πολιτικοί θεσμοί, οικονομικοί θεσμοί Συνθήκη ceteris paribus = εφόσον οι άλλοι παράγοντες μένουν σταθεροί Συνθήκες εφαρμογής: τόπος-χρόνος Ποιες μεταβλητές καθορίζονται εκτός του υποδείγματος (εξωγενείς) και ποιες θα καθοριστούν από το υπόδειγμα (ενδογενείς); 11

12 Τάσεις στη σύγχρονη οικονομική θεωρία 1. Το νεοκλασικό πρόγραμμα: μεθοδολογικός ατομικισμός, επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος μέσω του μηχανισμού της αγοράς = γενική ισορροπία & κοινωνική ευημερία 2. Το Κεϊνσιανό Πρόγραμμα: ολιστική προσέγγιση, καθεστώς αβεβαιότητας σε μία ατελώς ανταγωνιστική αγορά, απαραίτητη κρατική παρέμβαση 3. Το Μαρξιστικό Πρόγραμμα: ολιστική (ταξική) προσέγγιση, πηγή της αξίας μόνον η εργασία, εσωτερικές αντιφάσεις συστήματος 4. To Ινστιτουτιοναλιστικό και άλλα προγράμματα: ατομικισμός με ατελή πληροφόρηση & ανταγωνισμό 12

13 Νεοκλασικό Πρόγραμμα Kenneth Arrow, Amartya Sen Karl Brunner, Allan Meltzer, David Laidler Gordon Tullock Arthur Laffer, George Gilder John Nash, John Harsanyi, Reinhard Selten, Robert Aumann, Thomas Schelling, Alvin Roth, Lloyd Shapley, Eric Maskin, Jean Tirole Victor Fuchs, Charles Phelps, Dav Maltzer, Angus Deaton Daniel Kahneman, Vernon Smith, Peter Diamond James J. Heckman, Daniel L. McFadden, Peter CB Phillips Robert Barro, Pascal Benassy, Jean-Michel Grandmont Eugene Fama, Lars P Jansen, John Campbell Robert Lucas, Thomas Sargent, Neil Wallace, Christopher Sims, Martin Feldstein Edward Prescott, Finn Kyndland, Charles Plosser Μαρξιστικό Πρόγραμμα Samuel Bowles, Robert Edwards, Thomas Weisskopf, Richard Wolff Suzanne de Brunhoff, Carlo Benetti, Daniel Levy, Jean Cartelier, Gerard Dumenil, Michel Aglietta, Alain Lipietz Ben Fine, Anwar Shaikh, David Laibman, Duncan Foley John Roemer, J. Silvestre Samir Amin, R. Brenner, M. Itoh Κεϋνσιανό Πρόγραμμα Geoffrey Harcourt Phillipe Aghion, Phil Arestis, Paul Davidson, Lawrence Klein, Jan Kregel, Maurice Obstfeld, Thomas Piketty, Jeffrey Sachs, Andrei Schleifer, Robert Solow, George Akerloff, Joseph Stiglitz, Edmund Phelps, Michael Spence, Robert Shiller, Olivier Blanchard, Ben Bernanke, Guillermo Calvo, Stanley Fischer, Bruce Greenwald, Paul Krugman, Gregory Mankiw, Robert Mundell, Lawrence Summers, John Taylor Robert F. Engle III, Clive W.J. Granger Ινστιτουτιοναλιστικό Πρόγραμμα William Baumol, Harold Demsetz, Oliver Williamson, Paul Joskow, Steven Cheung Richard Nelson, Sidney Winter, Douglass C. North, Robert Fogel, Geoffrey Hodgson, Viktor Vanberg, Ulrich Witt Barry Eichengreen, Daron Acemoglu, Thomas Piketty Νεορικαρδιανοί Pierangelo Garegnani, Ian Steedman, Alessandro Rocanglia, Bertram Schefold, Neri Salvadori, Heinz Kurz, John Eatwell Νέο-Αυστριακοί Israel Kirzner, Mario Rizzo, Roger Garrison, Walter Block, Peter Boettke, Robert Higgs 13 Ταξινόμηση των σημερινών οικονομολόγων (υπογραμμισμένα τα βραβεία της Κεντρ. Τράπεζας Σουηδίας- Νόμπελ Οικονομικής)

14 Γιατί διαφωνούν οι Οικονομολόγοι; Διαφορές στην κοσμοθεώρηση: αρμονία ή σύγκρουση; Διαφορές στη μέθοδο: μίκρο ή μάκρο; / υποθετικο-παραγωγική, γενετική-ιστορική ή διαλεκτική μέθοδος; Διαφορές στα κριτήρια ορθότητας μιας θεωρίας: εσωτερική συνοχή ή εμπειρική επάρκεια; Διαφορές ως προς τους σκοπούς της επιστήμης: είναι ή δέον; (το πρόβλημα των αξιών στην οικονομική επιστήμη) 14

15 Η Οικονομική Θεωρία δεν προσφέρει ένα σύνολο παγιωμένων συμπερασμάτων που έχουν άμεση εφαρμογή στην οικονομική πολιτική. Αποτελεί μια μέθοδο, μάλλον, παρά μια επιστήμη, έναν τρόπο σκέψης, μια συλλογιστική τεχνική που βοηθά αυτούς που την κατέχουν να αντλήσουν τα σωστά συμπεράσματα. Τζον Μέιναρντ Κέινς (Keynes) 15