Predictive Role of Self-Efficacy, Belief of Treatment Effectiveness and Social Support in Diabetes Mellitus Self-Management

Transcript

1 مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران سال هفدهم شماره پاییز 0-90 Downloaded from ijpcp.iums.ac.ir at :6 CEST on Wednesday October 8th 0 Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, Vol. 7, No., Fall 0, - 0 نقش پیشبین خودکارآمدي باور به اثربخشی درمان و حمایت اجتماعی در خودمدیریتی دیابت قندي دکتر اسحق رحیمیان بوگر دکتر محمدعلی بشارت دکتر محمدرضا مهاجري تهرانی دکتر سیاوش طالعپسند Predictive Role of Self-Efficacy, Belief of Treatment Effectiveness and Social Support in Diabetes Mellitus Self-Management Eshagh Rahimian Boogar, Mohammad Ali Besharat a, Mohammadreza Mohajeri Tehrani b, Siavash Talepasand c Abstract Objectives: The aim of this research was to study the predictive role of self-efficacy, belief of treatment effectiveness, social support and doctor-patient relationship on diabetes Mellitus self-management. Method: 500 type II diabetes outpatients (5 men and 55 women) presenting to Shariati Hospital in Tehran were selected by convenience sampling. The subjects completed the scales related to diabetic self-care, self-efficacy, belief of treatment effectiveness, social support and doctor-patient relationship. Data were analyzed using Pearson correlation coefficient and multiple regression analysis. Results: There was a significant and positive relationship between self-efficacy, belief of treatment effectiveness, doctorpatient relationship, social support and diabetes selfmanagement (p<0.00). Self-efficacy, belief of treatment effectiveness and social support were capable of predicting diabetes self-management variance significantly (F=.6, df= and 0, p<0.00) and explain 89% of diabetes self-management. Conclusion: Belief of treatment effectiveness, social support and especially, self-efficacy, are important self-management activities in diabetes Mellitus. Therefore, provision of improvement and enrichment programs for self-efficacy, are helpful for the improvement of self-care behaviors and the reduction of diabetes Mellitus associated harm. Keywords: diabetes Mellitus self management; self-efficacy; belief of effectiveness of treatment; social support; doctor-patient relationship [Received: April 00; Accepted: July 00] چکیده هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی نقش پیشبین خودکارآمدي باور به اثربخشی درمان حمایت اجتماعی و رابطه پزشک- بیمار در خودمدیریتی دیابت قندي بود. روش: (5 500 مرد و 55 زن) بیمار سرپایی مبتلا به دیابت نوع II مراجعهکننده به درمانگاههاي بیمارستان شریعتی تهران بهشیوه در دسترس به مقیاسهاي خودمراقبتی دیابت خودکارآمدي باور به اثربخشی درمان حمایت اجتماعی و رابطه پزشک- بیمار پاسخ دادند. تجزیه و تحلیل دادهها به روش همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه انجام شد. یافتهها: میان خودکارآمدي باور به اثربخشی درمان ارتباط پزشک- بیمار و حمایت اجتماعی با خودمدیریتی دیابت رابطه مثبت و معنادار بهدست آمد (0/00 >p). خودکارآمدي باور به اثربخشی درمان و حمایت اجتماعی کنند (0/00 p مقاله پژوهشی اصیل توانستند تغییرهاي خودمدیریتی دیابت را پیشبین ی 0 و df= (F=/6 بهطوريکه این سه متغیر تبیین شد. نتیجهگیري: %89 خودمدیریتی دیابت بهوسیله باور به اثربخشی درمان حمایت Original Article اجتماعی و بهویژه خودکارآمدي در انجام فعالیتهاي خودمدیریتی دیابت مهم هستند و بنابراین تدارك برنامههاي بهبود و تقویت خودکارآمدي براي ارتقاي رفتارهاي خودمراقبتی و کاهش آسیبهاي همراه دیابت سودمند است. کلیدواژه: خودمدیریتی دیابت خودکارآمدي باور به اثربخشی درمان حمایت اجتماعی رابطه پزشک- بیمار [دریافت مقاله: 89//5 پذیرش مقاله: 89//0] دکتراي روانشناسی سلامت گروه روانشناسی بالینی دانشگاه سمنان. سمنان دانشگاه سمنان دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی گروه روانشناسی بالینی. دورنگار: (نویسنده مسي ول) eshaghrahimian@yahoo.com دکتراي روانشناسی استاد دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران فوق تخصص غدد و متابولیسم استادیار مرکز تحقیقات غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران دکتراي روانشناسی استادیار دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه سمنان. Corresponding author: PhD. in Health Psychology, Department of Clinical Psychology. Semnan University, School of Psychology and Behavioral Sciences, Semnan, Iran, IR. Fax: , eshaghrahimian@yahoo.com; a PhD. in Psychology, Professor of University of Tehran, School of Psychology and Behavioral Sciences; b Endocrinologist, Assistant Prof. of Tehran University of Medical Sciences, Center for Endocrinology and Metabolism Research; c PhD. in Psychology, Semnan University, School of Psychology and Behavioral Sciences.

2 اسحق رحیمیان بوگر و همکاران مقدمه نشان دادند باور به مزایاي مصرف دارو بهطور قوي با قصد دیابت قندي به گروهی از بیماريهاي سوختوسازي رفتاري براي مصرف منظم دارو همراه است. مزمن با نشانه اصلی افزایش قند خون گفته میشود (انجمن از سوي دیگر ارتباط پزشک- بیمار تا ثیر مهمی بر دیابت آمریکا 006). افراد مبتلا به دیابت در خطر بالاي رفتارهاي بهداشتی بیمار دارد و با یک رابطه پزشک- بیمار Downloaded from ijpcp.iums.ac.ir at :6 CEST on Wednesday October 8th 0 5 عوارض حاد (مانند افت قند خون و کتواسیدوز دیابتی ( و مزمن (مانند بیماري قلبی- عروقی بیماري کلیوي نابینایی و قطع عضو ناوابسته به آسیب جسمی در اعضاي انتهایی) دیابت 7 6 هستند (زو 005). خودمدیریتی دیابت - یعنی تنظیم برنامه 8 غذایی ورزشکردن کاربرد درست درمان انسولینی یا 9 داروهاي هیپوگلیسمیک خوراکی خودپایشی سطح قند خون یا ادرار و مراقبت از پاها- بهعنوان پایه کنترل و پیشگیري از عوارض دیابت بهطور معنادار خطر بروز 0 عوارض دیابت را کاهش میدهد (زو 005 اسکاربک 006). این ویژگی بهشدت متا ثر از ویژگیهاي روانشناختی فشار روانی رابطه پزشک- بیمار و زمینه اجتماعی است (البرایت پارچمن بورگ و شبکه پژوهشی رزیدنتی 5 تگزاس جنوبی 00). خودکارآمدي یا قضاوت بیماران دیابتی در مورد توانایی خود براي انجام فعالیتهاي مربوط به خودمدیریتی دیابت عامل پیشبینیکننده معنادار رفتارهاي 6 خودمدیریتی دیابت است (ساوکا 7 و میلر 8 00 دیشمن 0 9 و همکاران 005 زو 005 الجاسم پیروت ویشاو و رابین 00). پژوهشها نشان دادهاند خودکارآمدي واقعی یا ادراكشده بالا با تنظیم برنامه غذایی کنترل و کاهش کلسترول اجراي یک برنامه ورزشی منظم مصرف داروها و یا تزریق انسولین و خودپایشی منظم سطح قند خون همراه است (بایر سال هفدهم / شمار ه / پاییز 90 Vol. 7 / No. / Fall و پهاریا 008 سیبولد گادك و 8 7 شاودز 006 الجاسم و همکاران 00 سوسا 0 9 زاوزنیوسکی موسیل پرایسلی و دیویس 005 سیگورداردوتیر 005 اسکلی مارشال 6 هاگی دیویس و دانفورد 995 برینسون 007) باور به اثربخشی درمان یعنی باورهاي بیمار در مورد اهمیت فعالیتهاي خودمدیریتی دیابت در کنترل دیابت و پیشگیري از عوارض آن یکی از بهترین پیشبینیکنندههاي خودمدیریتی دیابت بهویژه رعایت برنامه غذایی 9 ورزشکردن و اندازهگیري قند خون است (هامپسون اسکینر هامپسون و فایف- هامپسون استریکر و روگیرو اسکاو 00 گلاسگو 997 هامپسون گلاسگو خوب پیامدهاي سلامتی مانند رضایت پیروي از دستورات 9 درمانی درك و فهم کیفیت زندگی اضطراب پرفشاري خون درك بیمار از نشانهها آشفتگی روانشناختی و هموگلوبین 5 دهاي ز 5 ) c (HbA بهبود مییابد (اونگ 50 گلیکوزیله هوز و لامس 995 استوارت 995 هولمستروم و روزنکویست 005). پیته اسچیلینگر پوتر و هیسلر (00) در پژوهشی روي بیماران دیابتی دریافتند ارتباط کلی 6 پزشک- بیمار و ارتباط درمانی مختص به دیابت پس از کنترل متغیرهاي مزاحم بهطور مستقل از هم با رفتارهاي 6 خودمدیریتی دیابت همراه هستند. در پژوهش دیگر زهانگ 6 و ورهوي ف (00) با بررسی برخی از بیماران مهاجر چینی به کانادا نشان دادند این بیماران دارو را بدون مشورت با دکتر قطع میکنند زیرا هنگام تجویز دارو فقط توضیح رك و سریع دکتر را دریافت کرده بودند. - diabetes mellitus - hyperglycemia - American Diabetes Association - hypoglyecemia 5- diabetic ketoacidosis 6- Xu 7- diabetes self-management 8- insulin therapy 9- hypoglycemic 0- Skarbek - Albright - Parchman - Burge - Residency Research Network of South Texas 5- self-efficacy 6- Savoca 7- Miller 8- Dishman 9- Aljasem 0- Peyrot - Wissow - Rubin - Boyer - Paharia 5- Siebolds 6- Gaedeke 7- Schwedes 8- Sousa 9- Zauszniewski 0- Musil - Price Lea - Davis - Sigurdardottir - Skelly 5- Marshall 6- Haughey 7- Dunford 8- Brinson 9- Hampson 0- Skinner - Fife-Schaw - Glasgow - Strycker - Ruggiero 5- Foster 6- Farmer 7- Kinmonth 8- Sutton 9- hypertension 50- glycosylated hemoglobin 5- Ong 5- de Haes 5- Hoos 5- Lammes 55- Stewart 56- Holmstrom 57- Rosenqvist 58- Piette 59- Schillinger 60- Potter 6- Heisler 6- diabetes- specific therapeutic relationship 6- Zhang 6- Verhoef و فاستر 995). فارمر کینمونت و سوتن (006)

3 نقش پیشبین برخی عوامل در خودمدیریتی دیابت قندي Downloaded from ijpcp.iums.ac.ir at :6 CEST on Wednesday October 8th 0 سال هفدهم/ شمار ه / پاییز 90 میزان بالاي حمایت اجتماعی نیز با بهبود خودمدیریتی دیابت همراه است (گالانت 00 روگیرو اسپیرتو باند کاستان 5 و مکگري 990 تالجمو 7 و هنتینن 00). 6 8 گري- سویلا و همکاران (995) نشان دادند حمایت اجتماعی بهطور معنادار پیروي از دستورات درمانی را در 00 9 بیمار مبتلا به دیابت نوع I پیشبینی کرد. گلاسگو و توبرت (988) نیز نشان دادند حمایت خانوادگی قويترین و ثابتترین پیشبینیکننده پیروي از دستورات درمانی در بیماران دیابت نوع II سنین بالاتر از 0 سال است و تعاملهاي غیرحمایتی خانواده پیروي ضعیفتر از برنامه خودمراقبتی دیابت را پیشبینی میکند. با توجه به مطالب بیانشده هدف پژوهش حاضر بررسی نقش پیشبین خودکارآمدي باور به اثربخشی درمان حمایت اجتماعی و رابطه پزشک- بیمار در پیشبینی خودمدیریتی دیابت بود. روش 0 در پژوهش حاضر نخست براي بررسی پایایی و اعتبار ابزارها 5 بیمار مبتلا به دیابت قندي نوع II مورد بررسی قرار گرفتند و سپس بررسی اصلی انجام شد. طرح زمینهیابی مقطعی بهکار رفت. با مراجعه به درمانگاههاي سرپایی دیابت بیمارستان شریعتی تهران بهصورت فردي با آنها صحبت شده رضایت آنان براي شرکت در پژوهش جلب شد. براي رعایت اخلاق پژوهش افزون بر آنکه آزمودنیها در ترك پژوهش آزاد بودند تمامی اطلاعات آزمودنیها بدون نام و محرمانه ماند و فقط بهصورت گروهی تحلیل شد. جامعه آماري شامل مردان و زنان 5 تا 55 سال مبتلا به دیابت نوع II مراجعهکننده به درمانگاههاي بیمارستان شریعتی شهر تهران در زمان اجراي پژوهش بود. طی چهار ماه (آذر تا اسفند 88) گردآوري دادهها حدود 500 بیمار مبتلا به دیابت قندي به درمانگاه بیمارستان شریعتی مراجعه کردند. از این تعداد 500 نفر بهعنوان نمونه بهشیوه در دسترس انتخاب شدند. معیارهاي ورود عبارت بود از: ) تشخیص دیابت نوع II دستکم یک سال پیش از پژوهش ) مبتلانبودن به دیابت I نوع ) تجربهنکردن کنونی عوارض حاد مرتبط با دیابت ) مبتلانبودن به سایر بیماريهاي مزمن بهجز بیماريهاي مربوط به عوارض دیابت 5) دامنه سنی 5 تا 55 سال 6) وجودنداشتن عقبماندگی ذهنی و تشخیص اختلالهاي روانشناختی پیش از تشخیص بیماري دیابت همچنین مبتلانشدن به بیماري روانشناختی شدید پس از تشخیص دیابت 7) حضورنداشتن در بررسی مقدماتی 8) توانمندي در فهم زبان فارسی 9) تمایل و رضایت آگاهانه براي شرکت در پژوهش 0) مراجعه به یکی از پزشکان درمانگاههاي بیمارستان شریعتی و داشتن پرونده پزشکی نزد پزشک معالج. براي گردآوري دادهها ابزارهاي زیر بهکار برده شد: پرسشنامه دادههاي جمعیتشناختی دربرگیرنده سن جنسیت وضعیت تا هل میزان تحصیل شغل درآمد وضعیت و نوع بیمه افراد حاضر در شبکه زندگی بیمار مدت شدت و عوارض بیماري نوع دیابت و نوع درمان. مقیاس خودمراقبتی دیابت که بر پایه گویههاي خلاصه 5 فعالیتهاي خودمراقبتی دیابت (SDSCA) (توبرت هامپسون و گلاسگو 000) و شش گویه مقیاس چینی 6 خودمدیریتی دیابت (CDSMS) (زو 005) تنظیم شد. این مقیاس شامل گویه است که 9 و گویه آن بهترتیب فعالیتهاي خودمدیریتی هفتگی ماهانه و سالانه را میسنجند. در فعالیتهاي خودمدیریتی هفتگی پیروي از درمان پزشکی و دارو رژیم غذایی کلی ورزش خودپایشی قند و مراقبت از پاها- برحسب شمار روزهاي یک هفته گذشته که این فعالیتها انجام شده است- سنجیده میشود. نمره بالاتر نشاندهنده عملکرد خودمراقبتی بهتر است. فعالیتهاي خودمدیریتی ماهانه شامل کنترل افت و افزایش قند خون است و به این صورت سنجیده میشود که چند درصد این فعالیتها در ششماه گذشته انجام شده است. درصد بالاتر مبین خودمدیریتی بهتر است. فعالیتهاي خودمدیریتی سالانه کنترل عوارض چشمی کلیوي و قلبی را در یک سال گذشته- بهصورت بلی/ خیر- میسنجد. پاسخ بلی مبین 7 خودمدیریتی بهتر است. در بررسی ابتدایی آلفاي کرونباخ کل مقیاس و خردهمقیاسهاي فعالیتهاي خودمدیریتی هفتگی ماهانه و سالانه بهترتیب 0/8 0/95 0/95 و 0/7 بهدست آمد که نشانگر همسانی درونی قابلقبول این مقیاس - Gallant - Spirito - Bond - Coustan 5- McGarey 6- Toljamo 7- Hentinen 8- Garay-Sevilla 9- Toobert 0- reliability - validity - cross-sectional survey design - convenience sampling - inclusion 5- Summary of Diabetes Self-Care Activities 6- Chinese Diabetes Self-Management Scale 7- Cronbach α Vol. 7 / No. / Fall 0

4 اسحق رحیمیان بوگر و همکاران Downloaded from ijpcp.iums.ac.ir at :6 CEST on Wednesday October 8th بود. اعتبار محتوایی و صوري مقیاس بهوسیله سه نفر از استادان روانشناسی دانشگاه تهران و دو نفر از استادان غدد و متابولیسم دانشگاه علومپزشکی تهران مورد تا یید قرار گرفت. پایایی بازآزمایی چهارهفتهاي روي بیمار مبتلا به دیابت براي خردهمقیاسهاي فعالیتهاي خودمدیریتی هفتگی ماهانه و سالانه بهترتیب 0/90 0/9 و 0/97 و نشاندهنده ثبات بسیار خوب این خردهمقیاسها در طول زمان بود. مقیاس خودکارآمدي دیابت بر پایه مقیاس خودکارآمدي دیابت نوع (DSES-II) II (وندربیجل 6 5 ونپلگیست- التینک و شورتریدج- باگت 999) و مقیاس چینی خودکارآمدي دیابت (زو 005) تنظیم شد. 0 گویه این مقیاس هشت جنبه را پوشش میدهند: - برنامه غذایی (گویههاي و ) - انجام ورزش (گویههاي و 5) - خودپایشی قند خون (گویه 6) - پیروي از درمان و داروها (گویه ) 5- مراقبت از پاها (گویه 7) 6- مدیریت افت قند خون (گویه 8) 7- پیشگیري از افت یا افزایش قند خون (گویه 9) و 8- مدیریت افزایش قند خون (گویه 0 ). آزمودنیها در دامنه درجهاي صفر (هرگز) تا 0 (همیشه) احساس توانمندي خود در هر مورد را مشخص میکنند. در بررسی ابتدایی همسانی درونی به روش آلفاي کرونباخ 0/96 بهدست آمد. اعتبار محتوایی و صوري مقیاس بهوسیله سه نفر از استادان روانشناسی دانشگاه تهران و دو نفر از استادان غدد و متابولیسم دانشگاه علومپزشکی تهران مورد تا یید قرار گرفت. پایایی بازآزمایی چهارهفتهاي روي بیمار مبتلا به دیابت 0/9 بهدست آمد. مقیاس باور به اثربخشی درمان بر پایه پرسشنامه الگوهاي 7 شخصی دیابت (PMDQ) (هامپسون گلاسگو و توبرت 8 00) مقیاس اثربخشی درمانی ادراكشده (PTES) (اسکینر و همکاران 00) و مقیاس باورهاي اثربخشی 9 درمان (BTF) (زو 005) تنظیم شد. نه گویه این مقیاس در دامنه درجهاي صفر (هرگز) تا 0 (همیشه) باور به اثربخشی فعالیتهاي خودمدیریتی در کنترل دیابت و پیشگیري از عوارض آن را میسنجد. باور به قابلکنترلبودن دیابت بهوسیله رژیم غذایی ورزش داروها/ انسولین و خودپایشی سطح گلوکز خون در چهار گویه نخست و باور به پیشگیري از عوارض دیابت بهوسیله رژیم غذایی ورزش داروها/ انسولین خودپایشی سطح گلوکز خون و مراقبت از پاها در پنج گویه بعدي سنجیده میشود. در بررسی ابتدایی همسانی درونی این مقیاس به روش آلفاي کرونباخ 0/95 بهدست آمد. اعتبار محتوایی و صوري مقیاس بهوسیله سه نفر از استادان روانشناسی دانشگاه تهران و دو نفر از استادان غدد و متابولیسم دانشگاه علومپزشکی تهران مورد تا یید قرار گرفت. پایایی بازآزمایی چهارهفتهاي روي بیمار مبتلا به دیابت 0/9 بهدست آمد. مقیاس حمایت اجتماعی از سوي اعضاي خانواده براي سنجش حمایت اجتماعی و بر پایه خردهمقیاسهاي زمینهیابی 0 منابع بیماري مزمن (CIRS) (گلاسگو استریکر توبرت و اکین 000) سیاهه رفتار خانوادگی دیابت (DFBC) (شافر مککال و گلاسگو 986) و نیز مقیاس حمایت 5 اجتماعی (SSS) (زو 005) تنظیم شد. هفت گویه این مقیاس میزان حمایت ادراكشده فرد (حمایت هیجانی یاريهاي وسیلهاي مالی و اطلاعاتی و قدردانی اعضاي خانواده طی سه ماه پیش) را میسنجند و در دامنه درجهاي صفر (هرگز) تا 0 (همیشه) پاسخ داده میشوند. در بررسی ابتدایی همسانی درونی به روش آلفاي کرونباخ 0/9 بهدست آمد. اعتبار محتوایی و صوري مقیاس بهوسیله سه نفر از استادان روانشناسی دانشگاه تهران و دو نفر از استادان غدد و متابولیسم دانشگاه علومپزشکی تهران مورد تا یید قرار گرفت. پایایی بازآزمایی چهارهفتهاي روي بیمار مبتلا به دیابت 0/9 بود. مقیاس ارتباط درمانی پزشک- بیمار بر پایه خردهمقیاس 7 6 ارتباطی فرایندهاي میانفردي مراقبت (IPC) (استوارت و 8 همکاران 999) خردهمقیاس حمایت پزشک CIRS 9 (گلاسگو و همکاران 000) و ارتباط مراقب- بیمار (PPC) (زو 005) تنظیم شد. هشت گویه این مقیاس که روي دامنه درجهاي صفر (هرگز) تا 0 (همیشه) پاسخ داده میشود میزان شفافیت صحبت پزشکان توضیح مراقبت پزشکی و گوشکردن و پاسخگویی به نگرانیهاي آزمودنی را میسنجد. در بررسی ابتدایی همسانی درونی به روش آلفاي کرونباخ 0/86 بهدست آمد. اعتبار محتوایی و صوري سال هفدهم / شمار ه / پاییز 90 Vol. 7 / No. / Fall 0 - content validity - face validity - Diabetes Self-Efficacy Scale-II - van der Bijl 5- van Poelgeest-Eeltink 6- Shortridge-Baggett 7- Personal Models of Diabetes Questionnaire 8- Perceived Treatment Effectiveness Scale 9- Beliefs of Treatment Effectiveness 0- Chronic Illness Resources Survey - Eakin - Diabetes Family Behavior Checklist - Schafer - McCaul 5- Social Support Scale 6- communication 7- Interpersonal Processes of Care 8- Doctor Support 9- Provider-Patient Communication

5 نقش پیشبین برخی عوامل در خودمدیریتی دیابت قندي 8/7 (/56) 9/76 (0/5) 57/7 مقیاس بهوسیله سه نفر از استادان روانشناسی دانشگاه تهران و (5/9) 59/68 و دو نفر از استادان غدد و متابولیسم دانشگاه علومپزشکی تهران (6/9). مورد تا یید قرار گرفت. پایایی بازآزمایی چهارهفتهاي روي تمامی همبستگیهاي پیرسون میان مقیاسها معنادار بود (0/00>p) (جدول ). پیش از کاربرد تحلیل رگرسیون به بیمار مبتلا به دیابت 0/9 بود. Downloaded from ijpcp.iums.ac.ir at :6 CEST on Wednesday October 8th 0 تجزیه و تحلیل دادهها با کمک نرمافزار SPSS-6 و به روش همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه انجام شد. یافتهها آزمودنیها 5 نفر( %9 ) مرد و 55 نفر (%5) زن 5 نفر (%9) مجرد نفر (%66/8) متا هل نفر (%6/8) جداشده 0 نفر (%8) مطلقه و 7 نفر (%9/) بیوه بودند. دامنه سنی آزمودنیها 5-55 سال با میانگین سال و میانگین مدت ابتلا به دیابت 8/5 سال (و در دامنه -6 سال) بود. میزان تحصیل 0 نفر (%) بیسواد 7 نفر (%7/) ابتدایی 98 نفر (%9/6) سیکل 6 نفر (%7/) دیپلم 9 نفر (%8/) فوقدیپلم 0 نفر (%0/) کارشناسی نفر (%/8) کارشناسیارشد و بالاتر و نفر (%0/) نامشخص بود. بیکاري شغل تماموقت شغل پارهوقت بازنشستگی و سایر موارد بهترتیب در 7 نفر (%5/) نفر (%8/) 95 نفر (%9) 6 نفر (%/) و 0 نفر (%6) گزارش شد. 59 نفر (%5/8) درمان دارویی و نفر (%8/) انسولین دریافت میکردند. HbA C خفیف متوسط و شدید در 7 نفر (%/) 57 نفر (%/) و 6 نفر (%5/) گزارش شد. میانگین (و انحراف معیار) نمره آزمودنیها در مقیاسهاي خودمراقبتی دیابت خودکارآمدي دیابت باور به اثربخشی 6 5 کمک آماره تحمل دادههاي دورافتاده نمودارهاي مانده 8 7 و دادههاي مفقود توزیع دادهها با بررسی همخطی چندگانه بررسی شد دادهها شرایط کاربرد رگرسیون را داشتند. آماره تحمل براي تمامی متغیرهاي پیشبین در تحلیل رگرسیون در حالتی که متغیرهاي دیگر بر آن متغیر برگشت داده شدند داراي ضرایب 0/09-0/ و نشانگر همپوشانینداشتن همچنین ثبات الگوي رگرسیونی بود. با ورود سه متغیر پیشبین خودکارآمدي دیابت (0/00 p Beta=0/79 (0/00 p باور به اثربخشی درمان 0/0=B) /98=t Beta=0/9 0/5=B) 7/=t و حمایت اجتماعی از سوي خانواده p 0/00) (B=0/78 t=6/5 Beta=0/08 در گام سوم تغییر خودمدیریتی دیابت قابل پیشبینی شد p 0/00) 0 و df= F=/6 ) بدینصورت که هرچه خودکارآمدي باور اثربخشی درمان و حمایت اجتماعی از سوي خانواده بالاتر باشد خودمدیریتی دیابت نیز بهبود مییابد. همچنین رابطه این سه متغیر با خودمدیریتی دیابت معنادار بود (0/00 p 0/9=r) و درکل توانستند %89 خودمدیریتی دیابت را تبیین کنند (0/89= R). در این میان سهم خودکارآمدي باور به اثربخشی درمان و حمایت اجتماعی از سوي خانواده در تبیین خودمدیریتی دیابت بهترتیب /0 0/856 و 0 0/009 بود. در صورت تعمیم نمونه 6 6 درمان ارتباط درمانی پزشک- بیمار و حمایت اجتماعی از سوي مورد بررسی به جامعه اصلی نیز این سه متغیر قادر به تبیین 0/88 اعضاي خانواده بهترتیب عبارت بود از: (/8) 5/77 واریانس خودمدیریتی دیابت خواهند بود (0/88= R.(Adj جدول - همبستگی پیرسون میان مقیاسها (5) () () () () خودمدیریتی دیابت () - Statistical Package for the Social Science- version 6 - Pearson correlation - multiple regression analysis - tolerance 5- outliers 6- residual plots 7- missing data 8- multi-colinearity p< 0 / 00 0/7 0/8 0/87 0/9 0/78 0/86 0/9 0/9 0/77 0/87 Vol. 7 / No. / Fall 0 سال هفدهم/ شمار ه / پاییز 90 خودکارآمدي دیابت () باور به اثربخشی درمان () ارتباط پزشک- بیمار () حمایت اجتماعی (5)

6 اسحق رحیمیان بوگر و همکاران بحث همچنین استدلال میشود باور افراد بر رفتارهاي آنان اثر هدف پژوهش حاضر بررسی نقش خودکارآمدي باور میگذارد و افراد هماهنگ با باورهاي درونی خود عمل به اثربخشی درمان حمایت اجتماعی از سوي خانواده و رابطه میکنند نه بر پایه واقعیتهاي موجود. بنابراین باورهاي رایج پزشک- بیمار در پیشبینی خودمدیریتی دیابت نوع بود. II در مورد مصرف منظم دارو و انجام رفتار خودمراقبتی به Downloaded from ijpcp.iums.ac.ir at :6 CEST on Wednesday October 8th گفتنی است ویژگیهاي جمعیتشناختی بیماران از آن جهت که مبناي مقایسهها بودند بیان شدند و بنابراین تحلیلی در مورد آنها صورت نگرفت. یافتهها نشان داد خودکارآمدي میتواند خودمدیریتی دیابت را پیشبینی نماید. این یافته با ادبیات پژوهشی این حوزه همسو است (الجاسم و همکاران 00 زو 005 سیبولد و همکاران 006 رز هاریس هو و جایسینگ 009 سوسا و همکاران 005 سیگورداردوتیر 005). الجاسم و همکاران (00) در توجیه رابطه خودکارآمدي و خودمدیریتی دیابت اشاره میکنند که پیامد خودکارآمدي بالا ایجاد احساس توانمندي در انجام کارهاي فردي و کاهش ترس فرد براي انجام منظم یک رفتار خاص است. دیشمن و همکاران (005) در توجیه این رابطه بر این باورند که خودکارآمدي بهطور مستقیم بر رفتارهاي مرتبط با سلامت و دیگر تعیینکنندههاي شناختی اثر میگذارد. میتوان اینطور نیز استدلال کرد که افراد با خودکارآمدي بالاتر هدفهاي بالاتري براي خود در نظر میگیرند در انتظار پیامدهاي بهتري هستند و موانع و مشکلات سر راه خودمدیریتی را چالشهایی فایقآمدنی میبینند و بنابراین بیشتر به خودمدیریتی اقدام میکنند. به باور بایر و پهاریا (008) خودکارآمدي از غنیترین منابع درونفردي است که فرد را براي انجام کارهاي فردي توانمند امیدواريها و نگرانیهاي بیمار در مورد آینده بیماري و اثربخشی رفتارهاي خودمدیریتی وابسته است و از آنجا که با انجام رفتار خودمدیریتی بیماري سیر بهبودي را طی میکند باور به اثربخشی درمان نیز تقویت میشود و بهتر میتوان رفتار خودمراقبتی را در آینده پیشبینی کرد. یافته دیگر پژوهش حاضر نشان داد حمایت اجتماعی از سوي خانواده میتواند خودمدیریتی دیابت را پیشبینی کند. این یافته با ادبیات پژوهش (روگیرو و همکاران 990 زو 005 گالانت 00 گري- سویلا و همکاران 995 گلاسگو و توبرت 988) همسو است. تالجمو و هنتینن (00) بر این باورند که حمایت خانوادگی و اجتماعی زیربناي کاهش تنش فرد است و انجام رفتار را تسهیل میکند. از سوي دیگر در فرهنگ ایرانی خانواده واحد بنیادي شبکه اجتماعی است و در بیشتر موارد در مورد درمان نیز در خانواده تصمیمگیري میشود. براي مثال در بیشتر موارد زنان مسلمان بدون مشورت و حمایت همسر خود وارد فرآیند درمان نمیشوند. بودن در گروه احساس هویت و حمایت را براي فرد فراهم میکند که بدانوسیله افراد به انجام درست کارها تشویق میشوند. بنابراین اگرچه در این زمینه پژوهش مستندي بهجز پژوهش حاضر یافت نشد به نظر میرسد نقش حمایت خانوادگی در فرآیندهاي درمانی در جامعه ایرانی میسازد. درکل میتوان نتیجه گرفت خودکارآمدي جدا از بسیار مهم و بنیادي است. در پژوهش حاضر سهم حمایت دیگر متغیرها (باور به اثربخشی درمان رابطه پزشک- بیمار و اجتماعی از سوي خانواده در پیش بینی خودمدیریتی دیابت حمایت اجتماعی از سوي خانواده) یک عامل مهم در بسیار اندك بود. در توجیه این یافته همسو با نظر گالانت پیشبینی فعالیتهاي خودمراقبتی در بیماران مبتلا به دیابت (00) میتوان اشاره کرد که کارکرد حمایت اجتماعی است و با تقویت خودکارآمدي میتوان نقاط ضعف مربوط براي افراد مختلف متفاوت است. از سوي دیگر برخی از به این متغیرها را کاهش داد. انواع حمایت مانند حمایت هیجانی در مراحل خاصی از سال هفدهم / شمار ه / پاییز 90 Vol. 7 / No. / Fall 0 یافته دیگر پژوهش همسو با ادبیات پژوهشی (زو 005 هامپسون و همکاران 995 هامپسون 997 فارمر و همکاران 006) نشان داد باور به اثربخشی درمان میتواند خودمدیریتی دیابت را پیشبینی نماید. زهانگ و ورهوي ف (00) در توجیه رابطه باور به اثربخشی درمان و خودمدیریتی دیابت بیان کردهاند راهبردهاي مدیریت بیماري بیماري یا در شرایط خاصی مو ثر خواهد بود. بنابراین برخلاف خودکارآمدي که براي بیماران در هر شرایطی مهم است حمایت اجتماعی در برخی شرایط و راجع به برخی بیماران اهمیت بیشتري پیدا میکند. یافتههاي پژوهشی نشان دادهاند افزایش میانگین رابطه پزشک- بیمار خودمدیریتی دیابت در بیماران را افزایش - Rose - Harris - Ho - Jayasinghe از باورهاي بیماران در مورد نوع درمان تا ثیر میپذیرد.

7 نقش پیشبین برخی عوامل در خودمدیریتی دیابت قندي میدهد (هولمستروم و روزنکویست 005 زو 005 اونگ همراه با دیابت بلکه مهمتر از آن براي ارتقاي سلامت کلی و همکاران 995 زهانگ و ورهوي ف 00 پیته و جامعه تنظیم شود. همکاران 00). در توجیه ارتباط پزشک- بیمار و خودمدیریتی دیابت استوارت (995) و پیته و همکاران سپاسگزاري Downloaded from ijpcp.iums.ac.ir at :6 CEST on Wednesday October 8th 0 (00) بر این باورند که ارتباط پزشک- بیمار عامل شروع رفتارهاي خودمراقبتی است زیرا بیماران پیش از دریافت نسخه پزشک به این اهمیت میدهند که مورد توجه پزشک خود قرار گیرند. به باور هولمستروم و روزنکویست (005) نداشتن ارتباط درمانی سازنده و یا داشتن ارتباط مبهم و بدفهمی میان پزشک و بیمار مانع بیرونی عمده براي خودمراقبتی و پیروي از دستورهاي درمانی است. همچنین پزشک یکی از منابع اصلی قدرت در درمان بیماريهاي مزمن است بنابراین نوع رفتار او در رفتارهاي درمانی بیمار تا ثیرگذار خواهد بود. در پژوهش حاضر رابطه پزشک- بیمار نتوانست خودمدیریتی دیابت را پیشبینی نماید. در تبیین این موضوع نایتهانی گالیفورد و مورگان (006) بیان میکنند مشاوره و صحبت با پزشک در مورد مسایل مدیریت بیماري نیازمند وقت کافی است و از آنجا که بهطور معمول وقت کافی وجود ندارد قدرت پیشبینیکنندگی رابطه درمانی کاهش مییابد. از دگر سو توجه به نیازها خواستهها باورها و تجربههاي بیمار بهعنوان یک اصل کلی ارایه فرصت به بیمار براي مشارکت در تصمیمگیري و حمایت از او براي انجام این کار و تشویق بیماران براي کنترل سلامتی خود بهوسیله پیشگیري و ارتقاي سلامت از مو لفههاي اصلی ارتباط درمانی است که در صورت نقصان هر یک از آنها رابطه پزشک- بیمار خاصیت پیشبینیکنندگی خودمدیریتی را از دست میدهد. بنابراین خودکارآمدي باور به اثربخشی درمان و حمایت اجتماعی در کنار هم توانستند خودمدیریتی دیابت را پیشبینی این پژوهش برگرفته از پایاننامه دکتري است. بدینوسیله از سوي نویسنده مسي ول از استاد راهنما و مشاوران محترم به پاس تمامی زحماتشان قدردانی میشود. همچنین ازسوي همه نویسندگان مقاله از مسي ولان درمانگاههاي دیابت بیمارستان شریعتی تهران پزشکان پرستاران و سایر بیماران عزیز که ما را در بهانجامرسیدن این پژوهش یاري رساندند صمیمانه قدردانی میشود. [بنا به اظهار نویسنده مسي ول مقاله حمایت مالی از پژوهش و تعارض منافع وجود نداشته است]. این مقاله برگرفته از پایاننامه دکتراي روانشناسی سلامت مو لف نخست به راهنمایی مو لف دوم و مشاوره دیگر مو لفان است. منابع Aljasem, L. I., Peyrot, M., Wissow, L., & Rubin, R. R. (00). The impact of barriers and self-efficacy on selfcare behaviors in type diabetes. Diabetes Educator, 7(), 9-0. American Diabetes Association (006). Standards of medical care in diabetes. Diabetes Care, 9, S-S. Albright, T. L., Parchman, M., Burge, S. K., & the RRNeST Investigators. (00). Predictors of Self-care Behavior in Adults with Type Diabetes: An RRNeST Study. Family Medicine, (5), Boyer, B. A., & Paharia, M. I. (008). Comprehensive handbook of clinical health psychology. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons, Inc. 8 8 Brinson, D. (007). The self-management of type II diabetes: کنند. بهدلیل محدودبودن نمونه پژوهش حاضر به بیماران Changing exercise behaviors for better health. MA thesis, Health Sciences, University of Canterbury, Christchurch, New Zealand. Dishman, R., Motl, R., Sallis, J., Dunn, A., Birnbaum, A., Welk, G., Bedimo-Rung, A. L., & Voorhees, C. C. (005). Self-management strategies mediate self-efficacy and physical activity. American Journal of Preventive Medicine, 9, 0-8. Vol. 7 / No. / Fall 0 سال هفدهم/ شمار ه / پاییز 90 مراجعهکننده به درمانگاههاي دیابت بیمارستان شریعتی تهران امکان تعمیم یافتهها به سایر جامعهها باید با احتیاط صورت گیرد. همچنین بهدلیل محدودبودن بررسیهاي داخلی در این زمینه امکان مقایسه کامل یافتهها وجود نداشت. براي کاربست یافتهها پیشنهاد میشود برنامههایی براي بهبود رفتارهاي خودمدیریتی نهتنها بهمنظور کاهش آسیبهاي - Naithani - Gulliford - Morgan

8 اسحق رحیمیان بوگر و همکاران Farmer, A., Kinmonth, A. L., & Sutton, S. (006). Measuring Piette, J. D., Schillinger, D., Potter, M. B., & Heisler, M. beliefs about taking hypoglycaemic medication among (00). Dimensions of patient-provider communication people with type diabetes. Diabetic Medicine,, and diabetes self-care in an ethnically diverse population Journal of General Internal Medicine, 8(8), 6-6. Downloaded from ijpcp.iums.ac.ir at :6 CEST on Wednesday October 8th Gallant, M. (00). The influence of social support on chronic illness self management: A review and directions for research. Health Education & Behavior, 0(), Garay-Sevilla, M. E., Nava, L. E., Malacara, J. M., Huerta, R., Diaz de Leon, J., Mena, A., & Fajardo, M. E. (995). Adherence to treatment and social support in patients with non-insulin dependent diabetes mellitus. Journal of Diabetes and its Complications, 9(), Glasgow, R. E., Hampson, S. E., Strycker, L. A., & Ruggiero, L. (997). Personal model beliefs and socialenvironmental barriers related to diabetes self-management. Diabetes Care, 0(), Glasgow, R. E., Strycker, L. A., Toobert, D. J., & Eakin, E. (000). A social-ecologic approach to assessing support for disease self-management: The chronic illness resources survey. Journal of Behavioral Medicine, (6), Glasgow, R. E., & Toobert, D. J. (988). Social environment and regimen adherence among type II diabetic patients. Diabetes Care, (5), Hampson, S. E. (997). Personal models and the management of chronic illness: A comparison of disease and osteoarthritis. European Journal of Personality, (5), 0-. Hampson, S. E., Glasgow, R., & Foster, L. S. (995). Personal models of diabetes among older adults: Rose, V., Harris, M., Ho, M. T., & Jayasinghe, U. W. (009). A better model of diabetes self-management: Interactions between GP communication and patient self-efficacy in self-monitoring of blood glucose. Patient Education and Counseling, 77, Ruggiero, L., Spirito, A., Bond, A., Coustan, D., & McGarey, S. (990). Impact of social support and stress on complicance in women with gestational diabetes. Diabetes Care, (), -. Savoca, M., & Miller, C. (00). Food selection and eating patterns: Themes found among people with type diabetes mellitus. Journal of Nutrition Education,, -. Schafer, L. C., McCaul, K. D., & Glasgow, R. E. (986). Supportive and non-supportive family behaviors: Relationships to adherence and metabolic control in persons with type I diabetes. Diabetes Care, 9(), Siebolds, M., Gaedeke, O., & Schwedes, U. (006). Selfmonitoring of blood glucose: Psychological aspects relevant to changes in HbA(c) in type diabetic patients treated with diet or diet plus oral antidiabetic medication. Patient Education and Counseling, 6, 0-0. Sigurdardottir, A. (005). Self-care in diabetes: Model of Relationship to self-management and other variables. factors affecting self-care. Journal of Clinical Diabetes Educator, (), Nursing,, 0-. Hampson, S. E., Glasgow, R., & Toobert, D. J. (00). Skarbek, E. A. (006). Psychosocial predictors of self- Personal models of diabetes questionnaire. In B. K. care behaviors in type diabetes mellitus patients: Redman (Ed.). Measurement Tools in Patient Analysis of social support, self-efficacy, and Education ( nd ed.). New York: Springer Publisher. depression. Ph.D. thesis, clinical psychology, Tech Holmstrom, I., & Rosenqvist, U. (005). Misunderstandings University, Texas. سال هفدهم / شمار ه / پاییز 90 Vol. 7 / No. / Fall 0 about illness and treatment among patients with type diabetes. Journal of Advanced Nursing, 9, 6-5. Naithani, S., Gulliford, M., & Morgan, M. (006). Patients' perceptions and experiences of continuity of care in diabetes. Health Expectations, 9, 8-9. Ong, L. M., de Haes, J. C., Hoos, A. M., & Lammes, F. B. Skelly, A. H., Marshall, J. R., Haughey, B. P., Davis, P. J., & Dunford, R. G. (995). Self-efficacy and confidence in outcomes as determinants of self-care practices in inner-city, African-American women with non-insulindependent diabetes. Diabetes Educatior, (), 8-6. Skinner, T. C., Hampson, S. E., & Fife-Schaw, C. (00). (995). Doctor-patient communication: A review of the Personality, personal model beliefs, and self-care in literature. Social science and medicine, 0(7), adolescents and young adults with type diabetes. Health Psychology, (), 6-70.

9 نقش پیشبین برخی عوامل در خودمدیریتی دیابت قندي Sousa, V., Zauszniewski, J., Musil, C., Price Lea, P., & Toobert, D. J., Hampson, S. E., & Glasgow, R. E. (000). Davis, S. (005). Relationship among self-care agency, The summary of diabetes self-care activities measure. self-efficacy, self-care and glycemic control. Research Diabetes Care, (7), and Theory in Nursing Practice, 9, 7-0. Van der Bijl, J., van Poelgeest-Eeltink, A., & Shortridge- Downloaded from ijpcp.iums.ac.ir at :6 CEST on Wednesday October 8th 0 Stewart, M. A. (995). Effectiveness physician-patient communication and health outcomes: A review. Canada Medicine Association Journal, 5(9), -. Stewart, A. L., Napoles-Springer, A., Perez-Stable, E. J., Posner, S. F., Bindman, A. B., Pinderhughes, H. L., & Washington, A. E. (999). Interpersonal processes of care in diverse populations. The Milbank Quarterly, 77(), Toljamo, M., & Hentinen, M. (00). Adherence to selfcare and social support. Journal of Clinical Nursing, 0(5), Baggett, L. (999). The psychometric properties of the diabetes management self-efficacy scale for patients with type diabetes mellitus. Journal of Advanced Nursing, 0(), Xu, Y. (005). Understanding the factors influencing diabetes self-management in Chinese people with type diabetes using structural equation modeling. Ph.D. thesis, Nursing, University of Cincinnati, Cincinnati, Ohio. Zhang, J. J, & Verhoef, M. J. (00). Illness management strategies among Chinese immigrants living with arthritis, Social Science & Medicine, 55(0), سال هفدهم/ شمار ه / پاییز 90 Vol. 7 / No. / Fall 0