MALAKAVIY BITIRUV ISHI

Transcript

1 O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA VA AXBOROTLASHTIRISH AGENTLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALAR UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI Axborot va pedagogik tehnologiyalar fakul teti Tabiiy fanlar kafedrasi Telekommunikatsiya yunalishi bo yicha bakalavr akademik darajasini olish uchun MALAKAVIY BITIRUV ISHI Mavzu: Payariq- Qushrabod oralig i OTALni loyihalashtirish va uzatish tizimlarini zaxiralash Bitiruv malakaviy ishi Bajaruvchi: 4 - bosqich talabasi «Tabiiy fanlar» kafedrasining Suyunov J.N yil 30 may 10 qarori Ilmiy rahbar: bilan himoyaga tavsiya etilgan Telekommunikatsiya transport Kafedra mudiri tarmog i filiali 4- bog lamasi dots.yaxshiboyev M.U. etakchi muhandisi Boymurodov G SAMARQAND 2012

2 M U N D A R I J A KIRISH 2 1-BOB. OPTIK TOLALI ALOQA LINIYASI Telekommunikasiya tarmoqlarida qo llanuvchi optik tolali aloqa kabellar SDH tarmoqlarining topologiyalari va uzatish tizimlari BOB. ALOQA LINIYA INSHOATLARINI LOYIHALASHTIRISH Optik tolali aloqa liniyasining qurilishi Loyihalashtiruvchi aloqa magistralida kanallar soni hisobi Loyihalashtirilayotgan magistral trassani tanlash va asoslash Sinxron raqamli transport modul satxi va optik kabel rusumini tanlash Optik kabellar yotqizilish jarayonida tortish kuchi hisobi Loyixalashtiruvchi magistral uchun uskuna turini tanlash Tolali optik aloqa magistralini qurishdagi ish hajmi va materiali bo yicha umumlashtirilgan smeta BOB. TEXNIKA XAVFSIZLIGI VA MEHNATNI MUXOFAZA QILISH...47 XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 2

3 KIRISH Bugungi kunda kompyuter va axborot texnologiyalari, telekommunikasiyalar tarmoklarini, ma lumotlar uzatilishi, Internet xizmatlariga kirib borishini rivojlantirish va zamonaviylashtirish respublikamizda ustivor urinlarga chiqmoqda. Mamlakatimiz Prezidenti Islom Karimov 2001 yil, may oyida Oliy Majlisning V sessiyasida so zlagan nutkida kompyuterlashtirish va axborot texnologiyalarini ishlab chikarishga, maktablar va oliy o quv yurtlari dasturlariga, odamlarning kundalik turmushiga joriy etish bo yicha O zbekistonning yuksak darajalarga erishish yuzasidan aniq vazifalarni qo ydi.[1] Iqtisodiyot tarmoqlari va jamiyatning axborotini tezkor ayirboshlashga, jaxon axborot resurslari kirib borishiga yukori ixtiyoj, ta lim jarayonlarini va kishilarning kundalik turmushni kompyuterlashtirish zaruriyati, shuningdek, axborot va malumotlar bazasi saqlanishini ta minlash extiyoji qarorda qabul qilindi. Bunday texnologiyalarni xayotga tadbiq etish uchun optik tolali aloqa liniyalari asosiy rol o ynaydi. Ushbu bitiruv malakaviy ishda optik tolali aloqa liniyalarining kechagi kuni, bugungi kuni va kelajagi xaqida, hamda ularning o rni xaqida to liq malumotlar berib o tiladi. Telekommunikasiya tarmoqlari va tizimida qo llanuvchi yo naltiruvchi tizimlardan simmetrik va koaksial hamda optik kabellar xaqida ma lumotlarga ega bo lish bilan birga ularning konstruktiv va uzatish parametrlarini xisoblash bo yicha bir qancha ma lumotlarga ega bo ladilar. Bitiruv malakaviy ishi 3 ta bob 9 ta pragrafdan, xulosa va adabiyotlar ro yxatidan iborat. 1-bobda optik tolali aloqa liniyasi haqida umumiy ma lumotlar berilgan. 3

4 2- bobda aloqa liniya inshoatlarini loyihalashtirish bo yicha ma lumotlar berilgan Ishdan maqsad: Payariq Qushrabod o rtasida OTAL sini loyihalashtirish va uzatish tizimini tanlash. 4

5 1-bob. OPTIK TOLALI ALOQA LINIYASI 1.1. Telekommunikasiya tarmoqlarida qo llanuvchi optik tolali aloqa kabellar Hozirgi paytda turli kabel ishlab chiqaruvchi korxonalar hozirgi zamon talabiga javob berib, ular xalqaro standartlarning hamma talablariga javob beruvchi uskunalar bilan jihozlangan va ular xalqaro standartlarning hamma talablariga javob bergan holda turli xil optik kabellar ishlab chiqarmoqdalar. Bu talablar asosan Halqaro Elektr Ittifoqi IEC tomonidan chop etiluvchi ITUning G.651 G.657 K-25 talablariga to liq ravishda javob beradi.. Magistral, hududiy va mahalliy tarmoqlar uchun lozim bo lgan optik kabellar turlarini to liq ravishda ishlab chiqarilishi yo lga qo yilgan. Qoida bo yicha optik kabellar uchun ko p modali gradiyent, SF DSF turidagi bir modali optik tolalar qo llanilmoqda. [2] Ko plab kabel ishlab chiqaruvchi korxonalarida qo llanuvchi optik tolalarning to liq tafsilotlari 1-jadvalda keltirilgan. 1.1-jadval Parametrlar Ko p modali optik tola Bir modali optik tola SF turidagi DSF turidagi To lqin uzunlik, mkm 0,85 1,3 1,3 1,55 1,55 So nish koeffisiyenti, 3 0,7 1,0 0,35 0,40 0,22 0,25 0,22 0, 5 db/km Keng polosalik koeffisiyenti, mgs km Xromatik dispersiya qiymati,ps/nm*k m 3,5 18 3,5 5

6 «Moskakabel Fudjikura» YoTAJ tomonidan ishlab chiqariluvchi optik kabellar. «Moskva-Gelmet» yopiq turdagi aksionerlik jamiyati (YoTAJ) va Moskva shahrining «Optik tola» yopiq turdagi aksionerlik jamiyatlari birlashgandan so ng Rossiyada yirik kabel mahsulotlari ishlab chiqaruvchi korxona tashkil etildi. «Moskakabel Fudjikura» YoTAJ magistral, hududiy va shahar telefon tarmoqlari uchun kerak bo ladigan hamma turdagi optik kabellarni ishlab chiqarmoqda. Yer ostida yotqiziluvchi optik kabellar bir modulli va ko p modulli ko rinishida ishlab chiqarilmoqda. Bir modulli optik kabellar 12 ta dona bir modali optik tolalardan hamda zirh qatlami 12 ta rux bilan qoplangan po lat simlardan iborat. Ko p modulli kabel tuzilishida esa 6 ta optik modullar shisha-plastikdan iborat bo lgan markaziy kuchlantiruvchi element o zak atrofida o ralgan. Har bir modul to rttagacha optik tolalardan iborat bo lib, ularning zirh qatlami 24 ta dona rux bilan qoplangan po lat simlardan tashkil topadi.[16] Telefon kabel kanalizasiyalarda, kollektorlarda va quvurlar ichida yotqizish uchun mo ljallangan optik kabellar shisha-plastikli markaziy o zakdan va modulli tuzilishga ega bo lib, uning atrofida 5 ta yoki 6 ta diametri kattalashtirilgan modullar o ralib chiqilgan. O zini ushlab turuvchi dielektirik optik kabellar ham 6 ta modullardan iborat bo lgan modulli tuzilishida kabel o zagi va kabel tashqi qobig i orasiga aramid ip to qimalaridan iborat bo lgan qatlam joylashtirilgan tuzilishga ega. YoAJ tomonidan «Optik kabel» ishlab chiqariluvchi bir modali va ko p modali optik kabellar magistral, hududiy va shahar telefon tarmoqlari uchun qo llanadi. Hamma kabellar profillangan oraliqlar orasiga tolalar joylashtirilgan tuzilishidagi o zakga ega. Bir modali optik kabellar 4 tadan 14 tagacha optik tolalardan iborat bo lsa, ko p modali optik kabellar esa 4 tadan 32 tagacha optik tolalardan iboratdir. Bunday turdagi kabellar turli xil hamma kategoriyadagi tuproqli yerlarga va telefon kabel kanalizasiyasiga, quvurlar ichiga va kollektorlar ichida yotqizish uchun mo ljallangan. 6

7 «Elektroprovod» AJ (Moskva) tomonidan ishlab chiqariluvchi optik kabellar. Bu firma juda ham ko plab ravishda magistral, hududiy, shahar telefon tarmoqlari uchun, osma va bino ichida qo llanuvchi optik kabellar ishlab chiqarmoqda. Magistral tarmoqlarda qo llanuvchi optik kabellar bir modulli o zak tuzilishiga ega bo lib, unda 4 tadan 48 tagacha optik tolalar joylanishi mumkin, hamda uning zirh qobig i dumaloq po lat simlardan iborat. Qolgan turdagi optik kabellar ko p modulli ko rinishga ega bo lib, unda 4 tadan 48 tagacha optik tolalar joylashgandir. Bino ichida qo llanuvchi optik kabellar tuzilishida metall elementlar bo lmaydi. «Samarskaya opticheskaya kabelnaya kompaniya» YoAJ tomonidan ishlab chiqariluvchi optik kabellar (Samara shahri). Samara optik kabel YoAJ kompaniyasi tomonidan ishlab chiqariluvchi optik kabellar SF, DSF va NZDSF turidagi optik tolalardan iborat. Ko p modulli tuzilishga ega bo lgan optik kabellar hamma turdagi kategoriyali tuproqli yerlarda, telefon kabel kanalizasiyasiga, kollektorlarda va quvurlar ichida yotqizish uchun hamda aloqa liniyalari, elektrlashtirilgan temir yo lning kontakt tarmoqlarida va elektr uzatish liniyalarining simyog ochlariga osish uchun muljallangan. Yotqiziluvchi optik kabellarda optik tolalar soni 2 tadan 96 tagacha borsa, osma kabellarda esa tolalar soni 2 tadan 60 tagacha bo ladi. Yashindan muhofazalovchi tros ichiga joylashtirilgan osma kabellar bir modulli tuzilishga ega bo lib, unda optik tolalar soni 2 tadan 12 tagacha bo ladi. Opten YoAJ tomonidan ishlab chiqariluvchi optik kabellar (Sankt- Peterburg shahri). Kabel ishlab chiqaruvchi korxona turli xil ko p modali va SF, DSF va NZDSF turidagi bir modali optik tolalar asosida kabel ishlab chiqarmoqda. Magistral tarmoqlar uchun qo llanuvchi yer ostida yotqiziluvchi optik kabellar 4 tadan 48 tagacha optik tolalardan tashkil topgan bir modulli tuzilishga va dumaloq po lat simlardan tashkil topgan zirx qatlamiga ega Hududiy va mahalliy tarmoqlar uchun qo llanuvchi optik kabellar 4 8 tagacha moduldan iborat bo lgan ko p 7

8 modulli tuzilishga ega bo lib, har bir modul ichida 1 tadan 10 tagacha optik tolalar joylashadi.. Markaziy kuchlantiruvchi element metaldan yoki yuqori chidamli plastmassadan tayyorlanadi. Unchalik chuqur bo lmagan suv to siqlari orqali yotqiziluvchi suv osti optik kabelning o zagi 4 ta moduldan, metalloplastmassali namlikni o tkazmaydigan qobiqdan va ikki qavvat dumaloq po lat simli zirx qatlamidan iborat. Sevkabel Optik YoAJ tomonidan ishlab chiqariluvchi optik kabellar (Sankt-Peterburg shahri). Korxona tomonidan ishlab chiqariluvchi optik kabellar magistral, hududiy va mahalliy tarmoqlarda qo llash uchun mo ljallangan. Hamma kabellar modulli o zak tuzilishga ega bo lib, unda 4 12 ta modul qo llanadi. Qo llanish joyiga qarab optik kabellar ko p modali, standart SF turidagi pog onasimon bir modali optik tolalar turidan hamda 144 tacha bo lgan tolalar soniga qarab bo linadi. Bundan tashqari elektr uzatish simlari va boshqa turdagi liniya simyog ochlariga osish uchun to liq dielektr kabellar va telefon kabel kanalizasiyasidan, quvurlarda hamda bino ichida yotqizish uchun optik kabellar ishlab chiqarilmoqda. Chet el firmalari tomonidan ko plab ravishda kabel mahsulotlari ishlab chiqarilmoqda. Ishlab chiqariluvchi optik kabellarning 90 bir modali tola asosidagi optik kabellar tashkil etadi, chunki birinchidan optik uzatish tizimlarining ko pchilik holatida uzundan uzun bo lgan yuqori tezlikdagi tizimlar bo lsa, ikkinchidan hozirgi paytda taqdim etiladigan xizmat turlariga bo ladigan talablarni keng ravishda o sishga va keng polosali abonent imkoniyat tarmoqlarini tadbiq etishdir. Qo llanilishi va ishlatilishi bo yicha bir modali optik kabellarning materiali, osma hududiy va mahalliy tarmoqlar uchun aralash turdagi hamda bino ichida qo llaniluvchi turlarga bo lish mumkin. Magistral tarmoqlarda qo llaniluvchi optik kabellar bitta yoki ikkkita qatlamli va profillangan oraliqlar ichiga joylanuvchi tuzilishdagi o zakdan iborat. 8

9 Hozirgi paytda jahon bo ylab optik kabellar ishlab chiqaruvchi yetuk kompaniyalardan Fransiyaning transmilliy Alcatel kompaniyasi hisoblanadi va bu kompaniya optik kabellarning to liq nomenklaturasini ishlab chiqarib jahon bozoriga yetkazib bermoqda.[10] Alcatel kompaniyasi tomonidan ishlab chiqariluvchi optik kabellarning asosiy optik tafsilotlari 2-jadvalda keltirilgan. Parametrlar λ=1,55 mkm to lqin uzunliklar uchun so nish koeffisiyenti, db/km. λ=1,55 mkm to lqin uzunlikdagi xromatik dispersiya qiymati, pc/nmxkm Kabeldagi optik tolalar soni Qiymatlar 0, jadval (1000 tagacha buyurtma bo yicha) Boshqa firmalar tomonidan bitta qatlamli modul tuzilishidagi o zakli optik kabellarning asosiy tafsilotlari 3-jadvalda keltirilgan. Magistral tarmoqlarda qo llanuvchi optik kabellarning tahlili shuni ko rsatadiki, hamma optik kabellarda bitta metall plastmassali qobiq bo lib, unda po lat tasma spiral va to liq ravishda o ralib chiqiladi yoki butun uzunlik yo nalishi bo yicha naycha ko rinishida qoplanib chiqiladi. Kabellar bitta yoki ikki qatlamli qilib po lat simlar yordamida zirh qatlami bilan qoplanadi. Suv osti optik kabellari magistral tarmoqlarda qo llanuvchi kabel tuzilishiga yaqin bo lganligi uchun ko pgina firmalar ishlab chiqarmoqda. Bunday kabellarda zirh qatlami bilan qoplanish holati ikkita yoki uchta qatlamdan iborat bo lgan zirh bilan qoplangan ko plab simlar va zirh qatlami ostiga djut yostiqlar yordamida hamda tashqi qobig i faqatgina polietilendan emas balki qo rg oshin yoki bitum yordamida erishiladi. 9

10 λ=1,31 mkm va λ=1,55 mkm to lqin uzunliklar uchun so nish koeffisiyenti, db/km 1.3-jadval Parametr CDT Fujikura Samsung SL Nokia Pirelli firmalar uchun qiymatlar 0,35 0,38 0,40 0,35 0,35 0,36 0,25 0,20 0,25 0,25 0,25 0,25 λ=1,31 mkm va λ=1,55 mkm to lqin uzunlikdagi xromatik dispersiya qiymati, pc/nmxkm 0,35 0,18 3, ,5 20 3,5 18 3,5 20 3,5 20 Moduldagi optik tolalar soni 2, 4, , , 4, 6, 8, 12 3, 5, 7, 9 2, 4, 8 2, 4, 8 Modullar soni Kabeldagi maksimal optik tolalar soni Tashqi kuchlantiruvchi elementi po lat trosga ega bo lgan osma optik kabellarni Nokia, Samsung, SEL va MOI Electronik firmalari ishlab chiqarmoqda. Osma kabellarning bir necha ko rinishidagi turlarini Alcatel kompaniyasi ham ishlab chiqarmoqda, bularga havoda osiluvchi, o zini ushlab turuvchi dielektr optik kabellar va yashindan muhofazalovchi tros ichiga joylashtirilgan optik kabellarni ko rsatish mumkin. Osma optik kabellarning optik tafsilotlari magistral kabellar tafsilotiga to g ri keladi, o lchamlari va mexanik tafsilotlari esa keng oraliqlarda o zgaruvchan. Misol uchun, Alcatel kompaniyasi tomonidan ishlab chiqariluvchi ADSS-L725 rusumdagi o zini ushlab turuvchi osma kabelni shamol tezligi 100 km/soatgacha va usti muzlagan holda simyog ochlar oralig idagi masofani 1025 metrgacha yetkazish mumkin.[5] Hududiy va mahalliy tarmoqlar uchun qo llanuvchi aralash turdagi optik kabelda keng ravishda qo llanuvchi profillangan o zak qo llaniladi. Bunday kabellardagi optik tolalar soni plastmassa o zakdagi oraliqlar soniga bog liq bo lib, u 4 12 taga borsa, u holda oraliqlar orasiga joylashadigan 1 6 taga optik tolalar 10

11 soni va oraliqlarga ega bo lgan o zaklar soni bo yicha kabel o zagini tashkil etuvchilarga bog liqdir. Bunday optik tolali kabellarni Fransiyaning SAT va Les cable de Lyon firmasi, Xitoyning Houiv firmasi, Samsung va Avstraliyaning Olex cables firmalari ishlab chiqarmoqda, ammo profillangan o zakga ega bo lgan optik kabellarni ishlab chiqarish jarayoni ancha murakkab bo lganligi uchun uning narxini ancha oshirib yuboradi, lekin bunday o zakga ega bo lgan kabellar modul tuzilishdagi o zakdan iborat bo lgan kabellarga nisbatan bir muncha avzalliklarga ega, shuning uchun yuqorida qayd etib o tilgan kabel ishlab chiqaruvchi firmalar profillangan o zak tuzilishidagi optik kabellarni ishlab chiqarishni doimo oshirib bormoqdalar. Shahar telefon tarmoqlarida qo llanuvchi optik kabellarni ishlab chiqaruvchi firmalar λ=1,31 va 1,55 mkm to lqin uzunliklarida ishlaydigan bir modali optik tolalar asosidagi optik kabellar ishlab chiqarmoqda. Alcatel va Nokia firmalari tomonidan ishlab chiqariluvchi optik kabellar profillangan o zak tuzilishdagi kabellarni ishlab chiqarmoqda. Bunday kabellar telefon kabel kanalizasiyasi, yer ostiga yotqizish uchun va simyog ochlarga osib yotqizish uchun mo ljallangan Fujikura, Samsung, Mohowk/CDT, Pirelli firmalari tomonidan ishlab chiqariluvchi optik kabellar, xamda Nokia firmasining optik kabel konstruktiv tuzilishidagi modulli tuzilishga va ular metalli va metal bo lmagan kuchlantiruvchi va maxkamlovchi elementlarga ega. Bino ichida, xarakatdagi kabel obektlarida xamda stansiyaning stoykalari ichidagi elementlarining montaji uchun aloqani tashkil etishda turli firmalar tomonidan bir modali va ko p modali optik tolalardan iborat bo lgan optik kabellar va bitta-ikkita optik tolali optik shnurlar ishlab chiqarmoqda. Bino ichi va obyekt ichida qo llanuvchi optik tolalarning optik tavsilotlari huddi magistral yoki shaxar telefon tarmog i uchun qo llanuvchi optik tolalar singaridir. Ko p modali optik tolalarning tafsilotlari 4- jadvalda keltirilgan. 11

12 Parametrlar Mohawk/CDNokia Samsung Boshqa firmalar T Firmalari uchun qiymatlar Tola o zak diametri, mkm ,5 Tola qobiq diametri, mkm ,85mkm va 1,3 mkm to lqin uzunliklardagi so nish koeffisenti db/km 2,7 0,75 2,4...3,0 0,6 1,2 2,5 0,6 3,0-3,8 0,7-1,5 3, 4,0 2, 3,5 1.4-jadval Yuqorida qayd etib o tilganidek turli o lchamga ega bo lgan optik tolalarga ega bo lgan optik kabellar mobil harakatdagi obyektlarning uzatish tizimlarida, EHM va apparaturalarning ichida va bloklari orasida montaj qilish uchun qo llanadi. Optik kabel tanlashda asosiy masala uning narxi xisoblanadi. Unda turli xil kabel maxsulotlari ishlab chiqaruvchi yetuk korxonalarning narx-navo darajasi bir xil darajada bo lishiga bog liqdir SDH tarmoqlarining topologiyalari va uzatish tizimlari Tarmoqdagi ikkita A va B tugunlarini bog lash uchun nuqta - nuqta topologiyasi qo llaniladi va u SDH tarmog idagi eng sodda va oddiy topologiyalardan hisoblanadi (1.1-rasm). Uning ishlashi terminal multipleksorlar yordamida olib borilib, unda kanallarni yoki oqimlarni kirish/ chiqish jarayonlari va kanallarning zaxiralashtirilishi 100% bo lib, 1+1 turdagi sxema bo yicha elektr yoki optik asosiy va zahira muxit kanallari yordamida aloqa tashkil etish mumkin.[6] 12

13 A asosiy kanallar B IK ТМ ТМ IK B zaxira kanallar A 1.1- rasm. Terminal multipleksorlar qo llanilgan nuqta - nuqta topologiyasi. bu yerda: IK imkoniyat kanallari. Agar tarmoqdagi asosiy kanal ishdan chiqadigan bo lsa, u holda bir necha millisekund vaqt oralig ida zahira kanallari avtomatik ravishda ishga tushadi. Bunday topologiya juda ham oddiy bo lishi bilan birga SDH tarmog ining asosiy topologiyasi bo lib hisoblanadi va u bo ylab kattadan katta oqimlarni katta tezlikdagi magistral kanallarida qo llash mumkin, misol uchun bunday topologiya okean suv osti kabellari bo ylab magistral raqamli telefon trafiklarida xizmat ko rsatmoqda. Shuningdek bunday topologiya SDH iyerarxiyasining yangi juda ham yuqori tezlikdagi tarmoqlariga o tishda qo llash mumkin, misol uchun STM 4 ning 622 Mbit/s uzatish tezligidan yoki 2.5 Gbit/s tezlikdagi STM 16 dan 10 Gbit/s uzatish tezlikdagi STM 64 ga o tishda qo llaniladi. Bu topologiya radial - xalqa topologiyasini bir qismi bo lib, o z navbatida ketma ket liniya zanjiri topologiyasi uchun asos bo ladi. Boshqa nuqtai nazardan qaraydigan bo lsak, zahiralashtirilgan nuqta - nuqta topologiyasi xalqa topologiyasining bir qismidir. Ketma ket liniya zanjiri topologiyasi Agar tarmoqdagi trafik intensivligi uncha katta bo lmay liniyaning ma lum bir nuqtalarida ajratiladigan oqimlar hosil bo ladigan bo lib, hamda imkoniyat 13

14 tarmoqlarini kiritib va chiqarish kerak bo ladigan bo lsa, u holda SDH tarmog ining asosiy topologiyalaridan biri bo lmish ketma ket liniya zanjiri topologiyasi qo llanadi. Bunday topologiyada terminal multipleksorlardan tashqari oqimlarni ajratib chiquvchi nuqtalarida esa kirish/chiqish multipleksorlari, ya ni ADM multipleksorlari qo llanadi. Bu topologiyaning ketma ket liniya zanjiri deyilishiga sabab, liniyada joylashgan xar bir kirish/chiqish multipleksorlari zvenoning bir qismi bo lib hisoblanib, u zahiralashtirilmagan oddiy ketma ket liniya zanjiri ko rinishida bo lishi mumkin. (1.2-rasm) SDH tarmog ining afzalliklaridan biri unda asosiy kanallar bilan birga zaxiralashtirilgan kanallar qo llanilishi hisoblanadi, shuning uchun u ma lum bir miqdorda murakkablashtirilgan 1+1 turdagi sxema bo yicha zaxiralashtirilgan ketma ket liniya zanjiri toplogiyasi ham qo llaniladi. (1.3-rasm). IK ТМ ADM ТМ IK G arb IK Sharq 1.2-rasm. TM va ADM turidagi multipleksorlari yordamida hosil qilingan ketma ket liniya zanjiri toplogiyasi. yuritiladi. Bunday topologiya varianti qisqartirilgan xalqa topologiyasi deb ham 14

15 Qisqartirilgan xalqa G arb Sharq IK ТМ ТМ IK ADM Sharq G arb Sharq G arb IK 1.3 rasm. Muxofazalashning 1+1 turidagi ketma ket liniya zanjiri topologiyasi. Ma lum bir uzoq masofada joylashgan tarmoq tuguni SDH tarmog ining markaziy xalqasidagi tarmoq tuguni yoki kommutasiya markazi (misol uchun raqamli ATS) bilan bog lashda yulduz topologiyasi qo llaniladi va u konsentrator vazifasini ham bajaradi, ya ni foydalanuvchilar terminalidan trafikning ma lum bir qismi chiqarilib, qolgan qismi esa uzoq masofalarda joylashgan tugunlar bo yicha taqsimlanishi mumkin. (1.4-rasm) ТМ ТМ SMUX MUX ТМ 4 rasm. Konsentrator vazifasini bajaruvchi multipleksorli yulduz topologiyasi. 15

16 1.4 rasmda keltirilgan konsentrator aktiv va intelektual bo lib, kirish/chiqish multipleksori kross kommutasiya vazifasini ham bajarishi lozim va u sxemada optik konsentrator deb ataladi, chunki uning kirish qismiga STM N satxidagi to ldirilgan oqimlar kiritilib, chiqish tomonida esa STM N satxiga to g ri kelishi kerak. Umuman olganda bu topologiya yulduz topologiyasini eslatadi va unda markaziy tugun vazifasini SMUX multipleksori bajaradi.[17] SDH tarmog ida yulduz topologiyasini qo llanishi hisobiga konsentrator vazifasini katta quvvatli kross kommutator bajaradi va u STM N modulida va virtual konteynerlarda tarmoq segmentlarini 3 4 marta oshirilgan holda kommutasiya qiladi. Halqa topologiyasi SDH tarmoqlaridagi birinchi uchta iyerarxiya satxlarini ya ni, 155, 622 va 2500 Mbit/s uzatish tezliklaridagi tarmoqlarni tuzish uchun keng ravishda halqa topologiyasi qo llaniladi. Bunday topologiyaning asosiy vazifalaridan biri muxofazalashning 1+1 turidagi sxemasi bo yicha, ya ni zaxiralashtirishni tashkil etish mumkin, chunki undagi SMUX multipleksoridagi ikki juft asosiy va zaxiraviy optik chiqish imkoniyatiga ega ekanligidir. Ular sharq g arb tomonga chiquvchi oqimlar bo lishi hisobiga bir biriga yo naltirilgan ikkita xalqani hosil bo lishiga sabab bo ladi. (1.5-rasm). 16

17 И SMUX Шарқ Ғарб И SMUX Ғарб Шарқ Шарқ Ғарб SMUX И Ғарб Шарқ SMUX И 1.5 rasm. Muxofazalanishning 1+1 turidagi xalqa topologiyasi: IK imkoniyat kanalari. Xalqa toplogiyasining afzalliklaridan biri shundaki, xalqaning turli yuzalaridagi oqimlar bir xil bo lishidir. Xalqa bo ylab oqimlarni tashkil qilish uchun ikkita tola bo ylab bir tomon bo ylab yo nalishda va ikki tomon bo ylab yo nalashida 1+1 turidagi muxofazalanish sxemasi bo yicha yoki 4 ta dona optik tola yordamida tashkil etish mumkin. Xalqa topologiyasi o zi tiklanish xususiyatiga ega bo lib, u bir nechta buzilishlardan muxofazalangan. 17

18 2-bob. ALOQA LINIYA INSHOATLARINI LOYIHALASHTIRISH Aloqa tarmoqlarining eng murakkab, qimmatbaho qismini liniya inshoatlari tashkil etadi. Liniya inshoatlariga ketadigan harajatlar umumiy harajatlarning 60 70% tashkil etadi. Aloqa liniya inshoatlarining loyixasi texnik iqtisod hujjatlarining kompleksi hisoblanib, texnik va iqtisod tomonlari bir biri bilan chambarchas bog langandir.unda loyixalashtirilayotgan liniya inshoatlarining qurilishi texnik va iqtisod tomondan hisoblab chiqilib yechimlari grafik va chizma ravishda tasvirlanadi. Loyihalashtirishda faqatgina liniya inshoatlari bo lmasdan unda ma lum bir obyekt binolari, tarmoqning liniya qurilmalari ham ko rsatilishi lozim. Aloqa liniyalarini loyihalashtirishda asosiy e tibor qurilish va liniya ekspluatasiyasiga ketadigan sarf harajatlarni kichik bo lishi, qurilish ishlari yuqori sifatli, hamda aloqa liniyalari ishonchli va sifatli ishlashi lozim.[6] Ishlab turgan tarmoqlar qayta qurilishi va yangi qurilish ishlarini loyihalashtirish asosan respublikamizning Aloqa loyihalashtirish instituti tomonidan olib boriladi. Bundan tashqari maxalliy tarmoqlarni loyihalashtirish ishlari O zbektelekom AJ tasaruffidagi viloyat telekom filiallarining loyihalashtirish konstruktorlik bo limlari ham olib borishlari mumkin. Bundan tashqari Respublikamizda Aloqainvest qurilish kompaniyasi tasaruffidagi maxsus loyihalashtirish institutlari kelishgan holda loyihalashtirish va izlanuv ishlari va loyixalarni joylarda kelishilgan holda ham olib borishlari mumkin. Loyixa tayyorlash uchun buyurtmachi tomonidan loyihalashtirish institutlariga ariza berilgandan so ng, har bir loyixa uchun loyixa bosh muxandisi tayyorlanadi. Loyixa bosh muxandisining ish faoliyati, xuquqi, majburiyatlari va javobgarligi institut tomonidan tayyorlangan qonun qoidalari asosida olib boriladi. Loyihalashtirish ishlarini bajarish uchun asos loyihalashtirish vazifasi bo lib, u buyurtma beruvchi korxona tomonidan beriladi. Berilgan bunday vazifa loyixani 18

19 boshqa korxonalar bilan kelishiladi va kelishilgan tartibda tasdiqlanadi. Loyihalashtirishning texnologik jarayoni tartib qoida asosida olib boriladi, loyihalashtirish avval iqtisod tomondan asoslash bo yicha olib borilib, unda qurilishda qo llaniladigan materiallarning mavjudligini rejalash asos qilib olinadi. Optimizasiya jarayonida loyixalarni optimal, ixtiro yechimlari asosida olib borilishi kerak. Bunda bir nechta variant loyixalari ishlab chiqarilib ular namunaviy loyixa bilan solishtiriladi, undan keyin esa optimal yechimlar asosida loyixa tanlanadi. Ushbu kurs ishi tolali optik aloqa liniyalarini loyihalashtirishda texnik yechimlar iqtisodli tarmoqqa qo yiladigan hozirgi zamon talablariga javob bermog i lozim Optik tolali aloqa liniyasining qurilishi Qurilish ishlarining asosiy masalaridan biri qurilish va montaj ishlari boshlanmasdan avval asbob va uskunalarni bir joyga yig ib jamlash lozim. Tolali optik aloqa liniyasi qurilmasining algoritimi 6 rasmda ko rsatilgan: Bular quyidagilar: 1. Kabellarni yotqizish va tortish uchun asbob va uskunalarni yig ish. 2. Liniyada qo llanuvchi optik kabellarni yig ish. 3. Stansiya qo llanuvchi optik kabellar, o lchov asbob uskunalarni va payvandlash texnikasini yig ish. 4. Kabellarni montaji uchun qo llanuvchi bog lovchi muftalarni yig ib bir joyga jamlash. 19

20 Оптик толали алоқа линия магистралининг қурилиши Ускуналарни йиғиб бир жойга жамлаш Кабел тросаси ўтадиган йўлларни текислаш Ётқизиладиган ускуналарни жамлаш Оптик кабелни жомлаш Ўлчов асбоблари ва пайвандлаш техникасини жамлаш Станция кобелларини жамлаш Муфталарни жамлаш Далолат -нома Кабеллар назорат текшируви Кабеллар назорат текшируви Далолатнома Трассага етказиш Линия кабелларини ётқизиш Станция кабелларини ётқизиш Ётқизилган кабелларнинг ўлчов ишлари Ётқизилган станция кабелларининг ўлчов ишлари Боғловчи муфталар монтажи Линия ва станция кабелларининг монтажи Муфталар монтажидан сўнг ўлчов ишлари Бутун узунликдаги оптик кабел характеристикалари ўлчови 2.1- rasm. Optik tolali aloqa liniyasi qurilishining algoritmi. 20

21 Uskunalarni bir joyga jamlash jarayonida parallel ravishda aloqa trassasi bo lib chiqilib, bu ishlar bajarilgandan so ng dalolatnoma tuziladi. Tolali optik aloqa liniyalarini qurish va montaj qilish qoidalari bo yicha liniya va stansiya kabellari ichki nazoratdan o tkazildi, bu ishlar bajarilgandan so ng ham dalolatnoma tuzilib zavod pasporti bilan solishtirilishi lozim.[8] Tekshiruvdan o tkazilgan liniya va stansiya kabellari yotqiziladigan joyga olib boriladi. Undan so ng bu kabellar shaxar ichida va aholi istiqomat qiladigan, shaxar tashqarisida yoki aholi yashaydigan manzilgohlardan tashqarida kabellar to g ridan to g ri yerga yotqiziladi. Kabellar yotqizilgandan so ng bog lovchi muftalar montajidan avval kabellarning parametrlari nazoratdan o tkaziladi. Bog lovchi muftalar montaji reflektometr yordamida optik nazorati ostida bajariladi. Stansiya kabellari ham ichki nazoratdan o tkazilgandan so ng bino ichida yotqiziladi va uning parametrlari ya ni so nish qiymati o lchanadi. Yuqorida ko rsatib o tilgan ishlar bajarilgandan so ng stansiya ichida maxsus o rnatilgan ajratuvchi bog lovchi muftalar yordamida liniya va stansiya kabellari montaj qilinadi. Montaj qilingan kabellar va butun qilib montaj qilingan liniyaning ham so nish qiymati o lchanadi. Bu ishlar bajarilib bo lgandan so ng butun liniya stansiya uskunasiga ulash uchun tayyordir. Stansiyada yotqiziladigan kabellar bino xonalari ichida egilishlar soni kam bo lishiga e tibor berish kerak. Kabellarning ichki nazorati Tolali optik aloqa liniyalari qurilishi jarayonida yotqizilish uchun tayyorlanayotgan hamma turdagi qurilish uzunliklaridgi kabellar ichki nazoratdan o tkazilishi lozim yan i optik kabellarning nur o tkazuvchi tolalari so nish bo yicha nazorat qilinadi. qurilish uzunliklaridagi kabellarning g altaklari ustidagi qoplami ochilgandan so ng quyidagilar tekshiriladi: 1) Zavod tomondan tayyorlangan pasportini bor yo qligi; 21

22 2) G altakda belgilangan va zavod pasportida belgilangan kabel rusumini to g ri kelishligi; 3) G altakdagi kabelning tashqi ko rishi ko rilib unda ezilishlar va tashqi qobig i buzilgan joylari yo qligi ko zdan kechiriladi; 4) Kabel pasportida kabel uzunligi va qaysi kabel ishlab chiqaruvchi firma va tolalarning turli to lqin uzunliklaridagi so nish koeffisiyenti ko rsatilishi lozim; Kabellarni yotqizish Kabellarni yotqizish paytidan muhit va ob havo harorati minus 10 0 S dan kam bo lmasligi kerak. Hududiy tarmoqlarda optik kabellar hamma kategoriyadagi tuproqlarda uncha chuqur bo lmagan suv havzalaridan va daryolardan, telefon kanalizasiyalarda, maxsus yotqizilgan quvurlarda, shaxtalarda hamda kolletorlarda yotqizilishi mumkin. To g ridan to g ri yerga yotqiziladigan kabellar tayyor kavlangan transheyalarda (ariqlarda) qo l bilan yoki transheyasiz usulda pichoqli kabelyotqizgichlar yordamida yotqizilishi mumkin. Suv havzfalari yoki daryolar orqali yotqiziladigan kabellar maxsus loyiha yechimlari asosida olib boriladi. Optik kabellarini yotqizish joyi va yotqizish usulari bo yicha quyidagi ishlar bajarilishi lozim. aloqa trassasi bo linishi kerak; kabellar yotqiziladigan joyga g altakda o ralgan kabellarni yotqizish va bo shagan g altaklarni trassadan olib chiqib ketish kerak; avtomobil yo llari va temir yo llar bilan kesishgan yerlarda quvurlar yotqizilishi kerak; tayyor transheyaga kabellarni g altakdan bo shatib shundan so ng ularni yotqizish kerak; kabelyotqizgich yordamida kabellarni yerga yotqizish kerak; 22

23 temir yo llar va avtomobil yo llar bilan kesishgan yerlarda, quvurlarda kabellar yotqizilishi kerak; kabellarni telefon kanalizasiyaga yotqizilishi uchun uskunalarni tayyorlab kabellar yotadigan kanallarni tayyorlash kerak; kabellarni telefon kanalizasiyaga yotqizish kerak; kabellar yotqiziladigan trassani belgilab ishchi chizmalarda o zgartirish kiritilgan yerlarni belgilash kerak. Kabellarni oldindan kavlangan tayyor transheyaga yotqizishdan avval uni kabel g altagidan mexanizmlar yordamida bo shatilib yotqizilishi lozim. Agar trassada bir qancha to siqlar bo lib mexanizmlar ishlatib bo lmaydigan bo lsa, u holda kabelni g altakdan bo shatishda qo l kuchidan foydalaniladi. Agar trassada sharoit bo lsa, u holda kabelni g altakdan bo shatishda maxsus kabel tashuvchi aravacha yoki maxsus avtomashina kuzovida o rnatilgan uskunadan foydalangan holda transheya bo ylab harakatlanib kabel yotqiziladi. Bunday holatda kabel to g ridan to g ri transheya qa riga yoki transheya yoniga bo shatilib yotqizilib ketiladi. Avtomashinani harakatlanish tezligi 1km/soat dan oshmasligi kerak. Avtomashina yoki maxsus kabel tashuvchi aravachaning g ildiragidan transheya chetigacha bo lgan masofa transheya chuqurligidan 1.25 martadan oshmasligi kerak. Agar trassadagi joy relyefi va yo l sharoiti bo yicha texnikadan foydalana olmaydigan bo lsak u holda g altakdagi kabel transheya chetiga butun uzunlik bo yicha yoyilib chiqiladi va undan so ng sekin astalik bilan kabel transheyaga tushiriladi. Bunday holatda g altakdagi kabel maxsus uskunada kabel yotqiziladigan joy boshida o rnatiladi. Kabel yotqizilishi jarayonida ishchilar qo lidagi kabellar orasidagi masofa iloji boricha kabel cho zilmaydigan va yerga ishqalanmaydigan masofa bo lmog i lozim. 23

24 Kabelni g altakdan bo shatish chog ida kabel g altagining aylanish tezligi sekin asta bo lib kabelni trassa bo yicha yotqiziladigan tezlikda bo lishi va ishchilar kabelni g altakdan bo shatishda kuch bilan zo rlab siltamasliklari kerak. Aloqa kabellarini transheyasiz usul bilan yotqizishda kabelyotqizgichlardan foydalaniladi. Kabel yotqizgichning ishchi organi kabelni yotqizish jarayonida uni shikastlamaydi va kabel kassetadan chiqish jarayonida talab etiladigan egilish radiusi holatida yotqiziladi. Optik kabelni tekis bo lmagan joylarda yotqizish paytida kabel optik nazorat ostida bo lishi kerak, bunday paytda kabelning tolalari bir biri bilan shleyf qilib bitta tola ko rinishida ulanish kerak va tolaning optik nazorati kabelning «A» tomonidan olib borilishi kerak. Kabeldagi hisob bo yicha birinchi tolasiga optik generator ulansa, oxirgi tolaga esa quvvatni yutuvchi o lchov asbobi ulanadi. Kabel yotqizgich kassetasining ichki qismi kabelning tashqi qobig ini shikastlamasligi uchun payvandlangan chokli joylar va boshqa o tkir joylardan tozalangan bo lishi kerak. Boshqa turdagi yotqizilgan kabellar qo llangan kabel kassetasini optik kabellarni yotqizish uchun qo llash mumkin emas. Kabellarni yotqizish jarayonida har 5 6 km masofada kassetaning ichki tarafi tekshirilib iloji bo lsa tozalab turish kerak. Kabelni yotqizsh paytidagi tezlik kabel g altagining aylanish tezligiga teng bo lib, kabel yotqizgich ustida xizmat ko rsatuvchi ishchi o z joyida ya ni kabelyotqizgich ustida bo lib kabelni kasseta orqali to g ri o tishini va kabel siltalanmaydigan holatda bo lishini qattiq nazorat qilishi kerak. Bitta qurilish uzunligi yotqizilib bo lgan va ikkichi qurilish uzunligi ulanadigan joyda mm o lchamda kotlavan (o ra) kavlanadi. Yotqizilib bo lgan kabelning oxiri uchidan 8 metr uzunlikda kabel qoldiriladi. Kotlovan (o ra)ning ikkinchi tomonidan esa 8 metr uzunlikda ikkinchi qurilish uzunlikdagi kabel uchi kabel yotqizgich kassetasi orqali o tkazilib yotqiziladi. Kotlovanda 8 metrdan uzunlikda qoldirilgan kabel uchlari polietelen qopqoqlar bilan muhofazalanadi. 24

25 Mufta montaji Optik tolali kabellarning mufta montaji o z ichiga quyidagi texnologik operasiya jarayonlarini oladi. 1. Payvandlash taqsimlagichini tayyorlash; 2. Kabellarning oxirgi tomonidan uchlarini ajratish; 3. Tolalarni payvandlashga tayyorlash; 4. Kabel uchlarini muftaga maxkamlash; 5. Kassetaga kabel modullarini maxkamlash; 6. Tolalarni payvandlash; 7. Modullarni joylashtirish, kasseta maxkamlanib va payvandlagan blokni yopish; 8. Tayyor muftani yopish. Muftalar montaji payvandlash kassetasini tayyorlashdan ya ni uning ichiga taqsimlagichni joylashtirishdan boshlanadi. Shundan so ng kabel uchlari ajratiladi va tashqi polietilen qobig kesiladigan joy belgilanib, avval pichoq yordamida kundalangiga va uzunasiga ikkita bo lakga ajratish uchun kesiladi. Polietilen qobig termouskuna yordamida qizdirilib shundan so ng ajratilib yechiladi. To lqinsimon qobig avval ustiga qoplangan yopishtiruvchi qoplami artib tozalanadi va avval qobig bir muncha qizdirilgandan so ng ulangan chokidan ajratiladi hamda olib tashlanadi. Uning tagidagi aramid ip to qimalari 200 mmga qadar qisqartiriladi. Modullar termouskunalar yordamida issiq havo ostida 550 mm uzunlikda tekislanadi. Shundan so ng qabul qilib modullar qabul qilingan metodika asosida qizil rangdan boshlab montaj uchun tayyorlanadi. Markaziy kuchaytiruvchi element esa 300 mm uzunlikga qadar qisqartiriladi, agar optik kabel to lqinsimon po lat qobig ga ega bo lsa, u holda ignali qisqich yordamida muftaning ichki platasiga maxkamlanadi. Blokda joylashgan qattiq ushlab turuvchi qisqich orasida joylashgan kassetalar bo shtiladi. Markaziy kuchaytiruvchi element bilan birga aramid ip to qimalari bog langan blokning pastki tomonidan o tkazilib 25

26 kuchaytiruvchi uskunaga olib boriladi va shayba hamda bolt yordamida tortilgan bog lam maxkamlanadi, uning uchlari esa kesib tashlanadi. Shundan so ng modul maxsus keskich yordamida aylanma qilib kesiladi va sekin astalik bilan o raladi. Tasma bilan o ralgan modul kassetaga joylashtirilib qisqich yordamida maxkamlanadi. Modulldan ajratilgan optik tolalar kasseta ichiga maksimal egilish radiusi bo yicha uchta o ram qilib aylantirib joylashtiriladi. Kasseta ichiga joylashtirilgan tolalar payvandlash apparatining yuqori qismiga bolt bilan maxkamlanadi. Modul esa payvandlash apparatining modul ushlagich ichida maxkamlanadi. Stripper yordamida tolalar 40 mm uzunlikda muxafazalovchi qoplam va tolalar qobig i tozalanadi. qobig dan ajratilgan tola yumshoq qog oz salfetka yordamida yaxshilab artilib tozalanadi. Payvandlash apparatining maxsus keskichi yordamida tola o zagi to g ri burchak ostida sindiriladi va apparatning chap tomoniga qisqich yordamida joylashtiriladi. Xuddi shunday operasiya yuli bilan o ng tomondagi tola qisqich yordamia joylashtiriladi. Payvandlash apparatida tolalar biri biri bilan payvandlab ulanadi. Payvandlab ulangan tolalar payvandlash taqsimlagichining birinchi joyiga joylashtiriladi. Shu usul bilan moduldagi qolgan optik tolalar payvandlab ulangan payvandlash taqsimlagichining keyingi joylarda joylashtiriladi va kompaund quyilib usti yopiladi. Payvandlash taqsimlagichlari joylashgan kasseta aylantirilmay uning ichiga modullar yoki muxafazolovchi adapter naychalari bir biri ustiga joylashtiriladi. Kasseta mufta ichiga joylashtirilib bolt yordamida maxkamlanadi. Hamma tolalari payvandlangan kassetalar mufta ichiga joylashtirilib bo lgach mufta quyidagicha yopiladi. Mufta ichiga kiritiladigan kabel qobig i yaxshilab tozalangach kompaund surkaladi va quritiladi, qobig ustiga o raladigan yopishqoq tasma qisqichga qadar o raladi. Usti o ralgan qobig diametri kalibrator yordamida tekshiriladi. Agar muftaga ikkita kabel kiritiladigan bo lsa, u holda qolgan ikkita kabel kiritiluvchi teshiklar maxsus vtulka (qopqoqlar) yordamida berkitiladi. 26

27 Muftaning pastki yarmi ulanadigan joyiga muftani germetizasiya qilish uchun germetik shnur o raladi. Muftaning pastki qismiga quritgich paketi ochilib solinadi. Muftaning pastki yarim qismi ustiga ustki yarim qismi asta sekinlik bilan joylashtirilib bir biri bilan siqiladi. Muftani siqish uchun avval muftaning kichik tomonidagi boltlar buralib siqiladi. Muftalar orasidagi oraliq kalibratorlar yordamida tekshiriladi, shundan so ng muftaning uzun tomonidagi boltdlar siqib tortiladi. Muftaning yopilish sifati kalibrator yordamida tekshiriladi va boltlar yopishqoq tasma bilan yopishtirilib muhofazalanadi. Kabellarni binoga kiritish Odatda shahar telefon tarmoqlarida qo llanuvchi kabellar ATS binosiga, shaharlararo tarmoqlarda va hududiy tarmoqlarda qo llanuvchi kabellar shaharlararo telefon stansiyaga, telegraf stansiyasiga, oxirlash manzilgohlarining telefon stansiyalariga, xizmat talab qilinadigan punktlarga kiritiladigan kabellar va boshqa aloqa korxonalaridan keluvchi kabellar hammasi bino ichiga kiritiladi. Aloqa tarmog i binosi ichiga kiritilgan kabellar maxsus uskunalar joylashgan xonaga kiritiladi, bu xona shaxta deb ataladi. Odatda shaxta binosining pastki qavatida yoki bino podvoli joylashgan joyida, agar bunday joylar bo lmasa, u holda binoning 1 qavatida joylashgan xona polida joylashgan uskunalarga kiritiladi. Aloqa korxonalari va aloqa inshoatlarining binosiga kiritiladigan optik liniya kabellari stansiya kabellari bilan stansiyani bog laydigan uskunalarga kiritiladi. Bu uskunalar maxsus BW7R (Germaniya) stoykasiga o rnatilgan. Xizmat talab qilmaydigan regenerasiya punktlariga kiritiladigan liniya optik kabellari ham stoykalarda joylashgan uskunalar yordamida ulanadi. Bino ichidagi shaxtadan liniya optik kabellari liniya apparat sexiga (LAS) to g ri qo tariladi. LAS xonasidagi kiritiluvchi uskunalariga optik kabellar kabelrost bo ylab o tqiziladi. 27

28 Stansiya va liniya kabellarini ulanish uskunasida bir qancha kassetalar joylashgan bo lib, ularga payvandlangan tola tugunlari maxkamlanadi. Ekspluatasiya jarayonida oson bo lish uchun payvandlab ulangan stansiya kabellarining uchi raz yom (ajratgich) bilan tugallangan. Kassetalar joylashgan javonda nur o tkazgich ulagichlar joylashgan. Bu ulagichda bir qancha ajratuvchi muftalar joylashgan bo lib, unga kiritiladigan tolalar o zining tartib raqami bilan belgilangan. Bunday uskunaga 60 ta optik tola kiritish mumkin. Muftaning 2 tomonida esa, egiluvchan stansiya kabeli ikkita raz yom bilan ulangan. Tolali optik aloqa liniyasini ekspluatasiyaga topshiruv jarayonidagi o lchov ishlari Tolali optik aloqa liniya qurilish montaj ishlari tugagandan so ng, ekspluatasiyaga topshiriladigan kabellar qurilish korxonasi ishchilari tomonidan tekshiruv va topshiruv ishlarini bajaradilar. Ekspluatasiyaga topshiriladigan ishlarni qabul qilishda optik tola kabelli liniyani montaj qilingan to liq uchastkasida optik oxirlash raz yomlari bilan optik tolaning parametrlarini o lchash orqali qabul qilinadi. Albatta o lchanadigan ish hajmi va normalari buyurtmachi tomonidan ishlab chiqarilgan texnik talablar asosida aniqlanadi va u optik kabelning konstruksiyasi bo yicha tashkil qilinadigan aloqa uzatish vositasiga bog liq. Katta o tkazish qobiliyatiga ega bo lgan Tolali optik aloqa liniyasida kabeldagi hamma tolalarning so nish qiymati va dispersiyasi o lchanadi. O lchovlar o lchanuvchi signallarning ishchi to lqin uzunligida va tarqatuvchi manbaning chastota polosasining kengligi sharoiti uchun hamda optik signallarni kiritish/chiqarish usuli bo yicha olib boriladi. Optik tolalarning so nishi va dispersiya o lchovi ikkala uzatish yo nalishgi bo yicha olib boriladi, chunki shu yo l bilan o lchanayotgan parametrlarning farqi hisobiga Tolali optik aloqa liniyasining bir jinsliligi bo lishi ko riladi. Ikki yo nalishdagi o lchov natijalari 28

29 Tolali optik aloqa liniyasini pasporti uchun qo llanadigan tegishli jadvallarga to ldiriladi. Tolali optik aloqa liniyasini ikkitomonlama o lchovi optik reflektometrlar yordamida o lchanadi. Shuningdek, Tolali optik aloqa liniyasining pasportida har bir muftadagi tolalarni ulanish sxemasi va aloqa trassa magistrali o tgan liniya xaritada to liq ko rstilishi kerak Loyihalashtiruvchi aloqa magistralida kanallar soni hisobi Loyihalashtiriluvchi transport tarmog i topshiriq vazifasi asosida berilgan hududiy yoki shaharlararo tarmoq bo lib u quyidagi ko rinishga ega: А-манзилгоҳ Трафик, кбит/с Оралиқ манзилгоҳ Трафик, кбит/с Б-манзилгоҳ ШААТС ШААТС ШТТ аб бл аб ШТТ АТС аб аб Ҳудуд ал ал ал аб ал аб бл ҚТТ бл бл ҚТТ бл бл бл аб ҚТТ аб аб аб аб бл аб аб аб аб 2.2-rasm. Shaharlararo aloqa transport tarmog i bo ylab aloqa tashkil etish sxemasi. 29

30 Milliy yoki shaharlararo transport tarmog i quyidagi ko rinishda tashkil topadi A va B oxirgi manzilgohlar bo lib ular orasida bitta yoki bir nechta oraliq manzilgohlari bo lishi mumkin. Oraliq va oxirgi manzilgohlar shaharlararo avtomatik stansiyaning (ShAATS) apparatlar zalida joylashtirilishi mumkin. Liniya-apparat zalida ko p kanalli aloqa uzatish vositalarining uskunalari va qurilmalari joylashtiriladi. Oxirgi manzilgohda joylashgan uskunalarga stansiyada qo llanuvchi bog lovchi liniyalar yordamida ShAATSning kommutasion uskunalariga ulanadi, shuningdek ShAATS o z navbatida stansiyalararo bog lovchi liniyalar yordamida shahar telefon tarmoqlari stansiyasining (ShTT) va qishloq telefon tarmoqlarining (QTT) stansiyalari bilan bog lanadi. Shahar va qishloq hududlarida yashovchi abonentlar esa xizmat ko rsatuvchi ATS bilan abonent liniyasi yordamida bog lanadi va bu bilan ATSda va ShAATSda xizmat ko rsatuvchi yuklama hosil qiladi bu yuklama Erlang (Erl) o lchov birligida o lchanadi. Transport tarmog i orqali uzatiluvchi ma lumotlar esa transport tarmog ining trafigi deb ataladi va ikkilik impulslarning uzatuv tezligida ya ni bit/s (kbit/s, Mbit/s, Gbit/s) o lchov birligida o lchanadi. Transport tarmog ining trafigi o z navbatida ikkita oxirgi manzilgohlar orasida tashkil qilinuvchi kanallar sonini aniqlab beradi.[13] Loyihalashtiriluvchi manzilgohlar orasida lozim bo lgan kanallar soni shu manzilgohda yashovchi aholi soni va bu manzilgohlar orasidagi aholining ma lum bir guruhini bir-biri bilan o zaro qiziquv darajasiga bog liq. Har qanday viloyat markazi va shu viloyatda yashovchi aholi soni statistik ma lumotlar yoki oxirgi marta aholini ro yxatga olingan ma lumotlar asosida hisoblanadi. Loyixalashtirishning kelajak davri uchun aholining o sishi e tiborga olinadi. Aholi sonining o rtacha o sish hisobiga bo ladigan miqdori quyidagi ifoda bilan aniqlanadi: 30

31 Н t t H (1 P/100), kishi (1.1) 0 Н ПАЙ *(1 2/100) , kishi Н КУШ *(1 2/100) , kishi bu yerda: N 0 aholining ro yxatga olish paytidagi soni, ming kishi; N PAY = kishi N QUSh =77216 kishi R manzilgohda aholining o rtacha yillik o sishi,% (ro yxatga olish ma lumotlari asosida R qiymati vazifada beriladi); yil. R= 3 t aholini ro yxatga olish va loyihalashtirish vaqti orasidagi davr, t t t лв t ро, yil bu yerda: t lv loyihalashtirish vaqti, yil; olinadi, ya ni: t lv =2012 yil t po ro yxatga olish vaqti, yil. t po =1979 yil 33, yil Kelajak davr uchun loyihalash yili joriy yilga nisbatan 5 yil ilgariroq t 15 ( t лв tро), yil t 15 ( ) 48, yil 31

32 Shaharlararo telefon stansiyasi xizmatidan foydalanuvchi abonentlar soni taxminan quyidagi formula bilan aniqlanadi: m 0. 3 H a, б t, abonent m abonent ПАЙ m abonent КУШ bu yerda: 0,3 aholining shaharlararo telefon xizmatidan foydalanuvchilari soni. Odatda manzilgohlar o rtasidagi o zaro aloqalar soni iqtisodiy, madaniy va boshqa o zaro bog lanishlar hisobiga bo lib, u statistik ma lumotlar asosida olib boriladi, hamda aloqa manzilgohlarini oxirgi yildagi o zaro aloqa ayirboshlash ma lumotlari hisobiga olinadi. Bunday aloqa almashinuvi f 1 tortilish koeffisiyenti orqali hisoblanadi, bu qiymat keng oraliqda (0,1 dan 12 % gacha) bo lgani uchun kurs loyiha ishimizda f 1 - topshiriq vazifa asosida olinadi. Bunda intilish koeffisiyentini hisobga olgan holda umumiy shaharlararo aloqa kanallariini hisoblab chiqishimiz zarur. Telefon kanallar sonini hisoblash uchun quyidagi formuladan foydalanamiz: n ТФ m пай m куш α1 f y m m 1β, kanallar (1.2) пай куш n ТФ , kanallar bu yerda: 1 va 1 o zgarmas koeffisiyentlar bo lib o zaro to liq imkoniylik bog lanish paytida va yo qotuvchanlik R turli qiymatlar bo lganida 1 =1,3 va 1 =5,6 qiymatlarga ega; 32

33 f 1 intilish yoki bog lanish koeffisiyenti topshiriq vazifada keltirilgan; f 1 = 0,12 y solishtirma yuklama, ya ni bitta abonent tomonidan telefon stansiyaga tushuvchi yuklama, y=0,05 erl; m a, m b a va b oxirgi manzilgohlardagi ShAATS xizmati doirasidagi abonentlar soni. Loyihalashtirilayotgan magistral bo ylab telefon kanallaridan tashqari boshqa turdagi aloqa vositalar yordamida axborotlar uzatilishi va qabul qilinishi mumkin, bunday axborotlar: telegraf, faksimil, ma lumotlarni uzatish, gazeta sahifalarini uzatish, elektron pochta, simli radioeshittirish, televideniye va x.k. Bunday axborotlar uzatuvi odatda telefon kanallari orqali tashkil qilinib, aniqlanishi mumkin, misol uchun: 1TV kan =480 raqamli TF kanali, bitta simli radioeshittirish uchta telefon kanaliga teng. U holda loyixalashtirilayotgan aloqa liniyasi bo yicha tashkil etiladigan umumiy kanallar soni: n ум, (1.3) 2n 2n 2n 2n 2n ТФ РЭ МУ ТВ уа n kanal ум 2*260 2*18 2*658 2*395 2* bu yerda: 2 n ikki tomonlama tashkil etiladigan telefon kanallar soni,; ТФ kanal n =260 ТФ 2 n уа ikki tomonlama tashkil etiladigan uyali aloqa kanallar soni, n kanal; уа 0.005*( m пай m куш ) 0,005*( ) 658 n РЭ 2 n ikki tomonlama tashkil etiladigan radio eshittirish kanallari, РЭ 3*6=18 kanal; 33

34 2 n ikki tomonlama tashkil etiladigan ma lumotlar uzatish, МУ n kanal уа 0.003*( m пай m куш ) 0,003*( ) n ikki tomonlama tashkil etiladigan televideniye kanallar soni, ТВ 2 n =480*5=2400 kanal. ТВ Telefon kanallari orqali ma lumotlarni, faksimil ma lumotlarni va boshqa turdagi ma lumotlarni uzatish uchun asosiy raqamli kanallar (ARK) qo llanadi. Ular uchun (1.2) formulasi bo yicha hisoblangan telefon kanallarini ikki martta oshirgan holda e tiborga olinadi. Hisoblar natijasi asosida, kanallar soni asosida Ye1 oqimiga teng bo lgan oqimlar (trafiklar) soni bo yicha aniqlash kerak Loyihalashtirilayotgan magistral trassasini tanlash va asoslash Aloqa liniya trassasini tanlash asosan aloqa oxirgi manzilgohlarning joylanishiga bog liqdir. Trassani tanlashda quyidagilarni hisobga olish zarur: - trassaning uzunligi qisqa bo lishi kerak, xalaqit beruvchi sabablari kam bo lib, qurilishni murakkablashtirmasligi va qurilish-montaj ish narxlarni oshib ketmasligi, texnik ekspluatasiya xizmatlarini olib borishni yengillashtirish, kuchli toklardan va atmosferadan hosil bo luvchi toklardan muhofaza etish uchun xarajatlar kam bo lishi kerak. Quyida aloqa trassasidagi kabellarni boshqa inshoatlar bilan minimal yaqinlashish masofasi keltirilgan: 1. Ishlab chiqarish jarayoni bo yicha: avtomobil va temir yo llar hamda daryolardan 100 m; avtomobil va temir yo llar chetidan 5 m; shahar tashqarisidagi neft quvuridan 10 m; shahardagi gaz quvurlari va issiqlik quvurlaridan 1 m; 34

35 shahardagi uylarni qizil chizig idan 1,5 m; Trassani tanlash jarayonida qidiruv ishlari ikki bosqichda olib boriladi. Birinchi bosqichda kartograf materiallari, adabiyot va boshqa manbalardan, ya ni arxiv materiallaridan foydalaniladi. Bunda asosan joyning relyefi, yer osti inshootlari, daryolar va yer osti suvlari, korroziya beradigan yerlar o rganiladi. Keyin esa trassa o tadigan variantlar kartaga belgilanadi. Ikkinchi bosqich ishlari o z ichiga to g ridan to g ri shu joylarga tegishli bo lgan yerlarda olib boriladi, unda trassani tanlash va korrektirovka qilish ishlari bajariladi va birinchi bosqichda olib borilgan ma lumotlardan foydalaniladi. Buning uchun regenerasiya punktlarini joylashtirish uchun kerak bo lgan boshqa tashkilotlar bilan trassaning yo nalishi kelishtiriladi. Yer qa rining xarakterini aniqlash uchun har bir kilometrda chuqurligi 1,2 metrgacha qazish (shurflash) ishlari olib boriladi. Agar yer osti inshoatlari liniya trassasi bilan kesishadigan bo lsa, u holda shu kesishadigan inshoatga taa luqli tashkilotlarining vakili qatnashgan holda izlanuv ishlari olib boriladi. Bundan tashqari yerning o tkazuvchanligi ham o lchanadi. Qurilish ishlarini bajarish uchun qurilish rejalari tuziladi va bunda qayerga qanday materiallarni jamlash hamda kerakli asbob anjomlar yig ish omborxona joylari tayinlanadi. Tolali optik aloqa liniya trassasi topshiriq vazifasi qilib berilgan ikkita oxirlash manzilgohlari oralig ida tanlanadi. Trassa tanlovi olib borishda quyidagi talablar bajarilishi lozim: magistral trassa oralig idagi masofa minimal bo lishi kerak, ya ni berilgan topshiriqdagi manzilgohlar orasidagi masofa qisqa bo lmog i lozim; magistral trassa o tadigan yo lda tabiiy va sun iy kesishuvlar minimal bo lishi kerak; iloji boricha loyihalashtiriluvchi magistral aholi yashaydigan manzilgohlardan o tishi va bu manzilgohlarda aloqa tashkil etish imkoni bo lishi kerak; 35

36 magistral trassa shahar tashqarisida avtomobil yo li yoqasidan o tmog i lozim, agar avtomobil yo li bo lmasa, u holda temir yo l yoqasidan o tishi kerak; daryolar va suv xavzalari bilan kesishuvlarda iloji boricha daryoning kengligi kichik bo lgan, toshloq tuproqlari kam va daryo qirg oqlari yuvilib ketmaydigan joylaridan o tishi kerak bo ladi. Tanlashda quyidagilarga e tibor beriladi: trassa uzunligi; turli xil kesishuvlar soni, suv xavzalari, temir yo l liniyalari, yirik avtomobil yo llarning soni iloji boricha kam bo lishi kerak; loyixalashtirilayotgan magistral trassada aholi yashaydigan manzilgohlarning bo lishi va ular kafolatlangan elektr manba bilan ta minlanganligi uchun bu yerlarda regenerasiya manzilgohlarni tashkil etish mumkin. Tahlil jarayonida aniqlangan natijalar quyidagi jadval ko rinishida rasmiylashtiriladi. 2.1 jadval Aloqa liniya Kesishuvlar trassasi o tadigantrassa Boshka Temir aholi yashaydiga uzunligi, kmdaryolar Avtomobil yo llar kommunikasiyalar yo llar manzilgohlar Payariq- 40, Qushrabot Loyihada geografik xaritadan aholi yashaydigan manzilgohlar joylanishi va bu manzilgohlarni bog laydigan avtomobil yo li yoki temir yo llar, hamda trassani kesib o tuvchi avtomobil yo llari, temir yo llar va daryolar, hamda suv xavzalarini chizib olish kerak. 36

37 2.3-Rasm. Payariq- Qushrabod o rtasidagi OTAL 2.4. Sinxron raqamli transport modul satxi va optik kabel rusumini tanlash Tolali optik liniya magistralini loyihalashtirishda raqamli aloqa uzatish vositalarini qo llash zarur. Bugungi kunda bunday aloqa uzatish vositalari 37

38 vazifasini sinxron raqamli iyerarxiya (SDH Synchronous Digital Hierarchy) turkumiga mansub bo lgan aloqa uzatish vositalari bajaradi. Raqamli aloqa uzatish vositalari raqamli ma lumotlarni siklik, blok sikl strukturasi asosida amalga oshiriladi. Bunda qaytarilish davri 125 mksga teng bo ladi va ular transport modullari yordamida amalga oshiriladi. Transport modullari o zlarining satxlari yoki ma lumotlarni uzatish tezliklari va tarmoqda hosil qilinadigan uzatiladigan kanallar (oqimlar) soni bilan farqlanadi. SDH transport moduli beshta satxga bo linadi. 5.1 jadvalda SDH transport modulini satxlari keltirilgan. 2.2 jadval SDH transport modulining satx Transport modul Uzatish Telefon kanallari tezligi, soni Mbit/s SDH ning birinchi satxi STM 1 155, SDH ning ikkinchi satxi STM 4 622, SDH ning uchinchi satxi STM , SDH ning to rtinchi satxi STM , SDH ning beshinchi satxi STM , Bizga ma lumki, telekommunikasiya tarmoqlari global, magistral (milliy), hududiy va maxalliy tarmoqlarga bo linadi. 5.2 jadvalda turli xil transport modulining satxlarini turli aloqa tarmoqlarida qo llanishi ko rsatilgan. Hisoblab chiqilgan trassa magistralidagi kanallar soni yoki raqamli oqimlar soni asosida loyixalashtirilayotgan aloqa trassa uchun transport modulini tanlaymiz. Demak hisoblab chiqilgan natijalarimizga asosan umumiy kanallar soni n tani tashkil qilmoqda, bu jadval orqali biz STM- 4 transport ум 7462 modulini tanlaymiz. 2.3 jadval 38

39 Tarmoqlar Global Milliy Hududiy Mahalliy Lokal Transport modullari STM 256, DWDM, WDM STM 64, STM 16, DWDM STM 4, STM 16, DWDM STM 1, STM 4, STM 16, DWDM, STM 1, STM 4 Transport moduli yordamida ko p kanalli aloqani tashkil qilish uchun kanallar jamlanib, ma lumotlarni uzatish va qabul qilish uchun ikkita optik tola zarur bo ladi. U holda loyixalashtirilayotgan trassa uchun optik kabeldagi optik tolalar soni quyidagi formula bilan aniqlanadi: N (2 2 ), tola (2.4) тола N тр. мод захира N 1 (2 2 ) 4 tola тола захира bu yerda: N tola loyixalashtirilayotgan aloqa trassada qo llanadigan kabeldagi optik tolalar soni; N TR.MOD loyixalashtirilayotgan aloqa trassasida qo llanuvchi transport modullar soni; N TR.MOD =1 ta 2 zahira ikki dona zahiradagi tola. Optik kabeldagi tolalar sonini bilgan holda, tolalar joylashgan modullar soni va kabel turini bilishimiz mumkin. Kabel turini tanlash jarayonida kabelni yotqazilish joylarini: telefon kanalizasiyaga, to g ridan to g ri yerga, suv havzalaridan yoki daryolardan, tog lik yerlardan o tadigan yerlarni bilishimiz kerak. Shu asosda loyihalashtirilayotgan aloqa trassa uchun lozim bo lgan rusumli kabelni tanlaymiz 39

40 Shaharlararo kabellar yerga yotqizilishi sababli ular to lqinsimon po lat yoki dumaloq simlardan iborat bo lgan qobiqlar bilan qoplangan. Bunday kabellardan OG LJFE turi mavjud. 2.4 rasmda OG LJFE CTZE SM 10/125 0,38x4C rusumdagi optik kabel ko ndalang kesim yuzasi keltirilgan. Bir modali tolalar 1 diametri 2,4 mm termoplastik modul 2 ichida gidrofob to ldirgich ichida joylashadi. Diametri 4,4 mm markaziy qattiqlovchi element 3 yetti dona po lat simlar o ramidan iborat bo lib, uning ustidan polietilen qoplam 4 bilan izolyasiyalangan. Markaziy qattiqlovchi element atrofida sakkizta optik tolalar joylashgan modullar o ralgan. Kabelning o zagi gidrofob to ldirgich 5 bilan to ldirilgan. Modullar o ramidan hosil bo lgan o zak ustidan plastik tasma 6 belbog li izolyasiya vazifasini bajarish uchun o ralgan. Kabelning o zagi qalinligi 1,4 mm polietilen qobiqga 7 ega bo lib, uning ustidan suv o tkazmaydigan kompaundli plastik tasmadan iborat yostiq 8 joylashgan. Ichki polietilen qobiq ustidan qalinligi 0,15 mm to lqinsimon tasma 9 zirx vazifasini bajaradi. Po lat to lqinsimon zirxni korroziyadan muhofazalash uchun qalinligi 2,0 mm polietilenli qobiq 10 bilan qoplangan. Kabel diametri 21 mm bo lib uning og irligi 420 kg/km, ruxsat etiladigan cho zilish kuchlangaligi 2700 N (270 kgs). Kabelning ruxsat etiladigan egilish radiusi 250 mm, kabelning ekspluatasiya temperaturasi 40 S + 70 S. OG LJFE CTZE SM 10/125 0,38x4C rusumdagi kabelni harfli va sonli belgilari quyidagilarni bildiradi: O optikaviy kabel; G keng qo lamda qo llanuvchi; L modullar; JF kabel o zagi gidrofob to ldirgich bilan to ldirilgan; Ye ichki qobig i polietilen; CTZ zirxi to lqinsimon ruxlangan po lat; 40

41 Ye tashqi qobig i polietilen; SM bir modali tola; 10 tola o zak diametri, mkm; 125 tola qobiq diametri, mkm; 0,38 1,3 mkm to lqin uzunligidagi so nish koeffisiyenti, db/km; 6 kabeldagi tolalar soni; C nur o tkazgichi egiluvchan tola. 2.4-rasm. OG LJFE CTZE SM 10/125-0,38x4C rusumdagi kabel ko ndalang kesim yuzasi. Yong inga chidambardosh bo lgan FR OGLJFE CTZE SM 10/125 0,38x4C rusumdagi optik kabel yuqorida qayd etib o tilgan kabel singari bo lib, farqi 2.5 mmqalinlikdagi yonmaydigan polietilenli tashqi qobiqga ega. Kabel og irligi 450 kg/km. 41