O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI. QARSHI MUHANDISLIK IQTISODIYOT INSTITUTI.

Transcript

1 O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI. QARSHI MUHANDISLIK IQTISODIYOT INSTITUTI. Geodeziya, kartograiya va kadastr kaedrasi. Net va gaz akul teti talabalariga GEODEZIYA anidan Amaliy mashg ulotlarni bajarishga doir Uslubiy ko rsatmalar. QARSHI 0 yil.

2 Тuzuvchi: «Geodeziya, kartograiya va kadastr» каedrasi katta o`qituvchisi Tojiyev U. Таqrizchilar:.Qarshi shahri yer va mulk kadastr xizmati davlat unitar korxonasi mutaxassisi U. Beknazarov..«Geodeziya, kartograiya va kadastr» каedrasi dotsenti M. Bozorov. Ushbu Uslubiy ko rsatmalar «Geodeziya, kartograiya va kadastr» каedrasi (Bayon 0 y) da muhokama etilgan va Muhandis texnika akulteti Uslubiy komissiyasiga tavsiya etilgan. Muhandis texnika akulteti uslubiy komissiyasi (Bayon 0 y) da ko rib chiqilgan va QMII Uslubiy kengashiga tavsiya etilgan. QarMII Uslubiy kengashi (Bayon 0 y) da muhokama etilgan va o`quv jarayonida oydalanishga tasiya etilgan. QARSHI 0 yil.

3 Amaliy mashg ulot. Oriyentirlash burchaklari. Mashg ulot maqsadi: Oriyentirlash burchaklari haqida tushuncha, va ular bo yicha masalalar yechish. Agar joyda haqiqiy (geograik) meridianning boshlang ich deb qabul qilingan shimoliy yo nalishi ma lum bo lsa, boshlang ich yo nalishga nisbatan ma lum burilish burchagi olib, inshoot o qlari yo nalishini aniqlash mumkin. Joyda boshlang ich deb qabul qilingan yo nalishga nisbatan berilgan yo nalishni aniqlashga oriyentirlash deyiladi. Joyda tanlangan nuqtadan o tadigan (geograik) meridian yo nalishi Quyosh yoki yulduzlar holatini astronomik kuzatishlar yordamida aniqlanadi. Topshiriq To g ri geograik azimut va to g ri (teskari) meridianlarning yaqinlashish burchaklari qiymёati bo yicha teskari azimut qiymatini berilgan variantlar asosida aniqlang? rasm. А tes = А to g to g - tes ' 0 ' A 80 A А o A ' A ' А 0 ОВ chizig i bo yicha teskari azimut; А ВО chizig i bo yicha to g ri azimut; meridianlar yaqinlashishi. Variantlar:. А to g = 7 0 ; to g = ; tes = ;. А to g = 8 0 ; to g = ; tes = ;. А to g = 0 7 ; to g = ; tes = ;. А to g = 9 0 ; to g = ; tes = ;. А to g = 0 ; to g = - 0 ; tes = ; 6. А to g = 6 0 ; to g = ; tes = ; 7. А to g = ; to g = ; tes = ; 8. А to g = 0 0 ; to g = ; tes = + 0 ; 9. А to g = ; to g = ; tes = - 0 ; 0. А to g = ; to g = ; tes =

4 Topshiriq. Magnit azimutining qiymati va magnit milining og shi bo yicha geograik azimutni aniqlang? O q meridianning shimoliy uchidan soat milining yo nalishi bo yicha chiziqqacha o lchanayotgan burchakka azimut deyiladi. Azimut bo lishi mumkin haqiqiy va magnit azimutlari. Variantlar:. А mag = 0 ; = ;. А mag = ; = ;. А mag = ; = - 0 ;. А mag = 7 0 ; = ;. А mag = 0 0 ; = ; 6. А mag = ; = ; 7. А mag = 0 0 ; = ; 8. А mag = 8 0 ; = - 0 ; 9. А mag = 0 00 ; = ; 0. А mag = 0 ; = '. rasm. А = А mag ; А= А mag + ( > 0 0 holatida); А = А mag - ( < 0 0 holatida); А mag magnit azimuti; - magnit milining og ishi. Topshiriq. Magnit azimutining qiymati va magnit milining og shi bo yicha direksion burchagini aniqlang? O q meridian yoki unga parallel bo lgan chiziqning shimoliy uchidan soat milining yo nalishi bo yicha chiziqqacha o lchanayotgan burchakka direksion burchak deyiladi. Variantlar:. А = 0 ; = ;. А = ; = ;. А = 0 ; = ;. А = ; = ;. А = ; = ; 6. А = 0 0 ; = ; 7. А = ; = ; 8. А = 0 08 ; = ; 9. А = 8 0 ; = + 0 ; 0. А = 8 0 ; = + 0.

5 rasm. = А - Topshiriq. Direksion burchaklarining qiymatlari bo yicha rumb burklarini aniqlang va sxemasini chizing? ShSh q ; r = ( chorak); JSh q ; r = ( chorak); JG ; r = ( chorak); ShG ; r = ( chorak). rasm. Variantlar:. = = = = 9 0. = = = = 6 0. = = 0 0 Topshiriq. To g ri direksion burchagi qiymatlari bo yicha teskari direksion burchaklarini aniqlang? rasm. tes = to g 80 0 Variantlar:. tes = tes = 9 0. tes = 0. tes = 0 7. tes = tes = 0 7. tes = tes = tes = tes = 0 0 8

6 Amaliy mashg ulot. To g ri va teskari geodezik masalalar. Mashg ulot maqsadi: Teodolit yo li nuqtalari koordinatalarini hisoblashda, inshootloyihasini joyga ko chirishda va boshqa maqsadlarda to g ri va teskari geodezik masalalarni yechishga to g ri keladi..to g ri geodezik masala. To gri geodezik masalada - chizig ining -chi nuqtasi koordinatasidan x va y (6-rasm) chiziqning direksion burchagi α va gorizontal quyilishi d lardan oydalanib, -chi nuqtaning koordinatalari x va y topiladi. 6-rasmga ko ra: koordinata orttirmalari quyidagi ormula bo yicha aniqlanadi: х у х у х ; у bu yerda: x, y, x, y lar va -chi nuqtaning koordinatalari. Δx va Δy - koordinata orttirmalari;, 6 rasm. to gri burchakli uchburchagidan, koordinata orttirmalari quyidagicha aniqlanadi: х y d d cos sin buyerda d chizig ning gorizontal quyilish masoasi; yo nalishining direksion burchagi. U holda, nuqtaning koordinatalarini quyidagi ormula orqali aniqlanadi: x y x y d d cos sin ; ; Variantlar: х, м у, м d -, м ,0 08,6 0, ,7 898,97, , 99,79 6, , 600,60 69, ,8 97, 8, , 6, 9, ;.

7 7. 807,0 769,, ,7 690,, , 67,0, , 687,8, Teskari geodezik masala. Koordinata orttirmalari quyidagi ormulalar bilan aniqlanadi: х х х ; у у у; Direksion burchak quyidagi ormulada aniqlanadi: y y y tg x x x yo nalishidagi direksion burchak orqali rumb burchaklarining bog lanishini aniqlaymiz: (.- jadvali asosida)..- jadval. Direksion burchaklarining rumb burchagiga bog liqligi. Choraklar. I II III IV Direksion burchak qiymatlari. 0 0 < < < < < < < <60 0 Rumb burchagi nomi. ShG JSh q JG ShG Direksion burchak orqali rumbning aniqlanishi. r = r = 80 0 r = 80 0 r = 60 0 Direksion burchak va koordinata orttirmalari orqali chizig ining qo yilish masoasi quyidagicha aniqlanadi: y x d, sin cos yokji (qilingan ishning to g riligini tekshirish uchun) d ( x) ( y) Variantlar: х, м х, м у, м у, м. 6707,0 6, 08,6 0,8. 077,7 000,68 898,97 890,. 608, 66, 99,79 06, , 7787, 600,60 60,. 989,8 90, 97, 98, , 08,07 6,, ,0 780, 769, 770,0 8. 9,7 98,67 690, 607, , 07,8 67,0 68, , 0,98 687,8 6867,7

8 Amaliy mashg ulot. Gorizontal burchak o lchash jurnali. Mashg ulotning maqsadi: talabalarni marksheyderlik geodezik hujjatlari bo yicha qilinadigan ishlarga o rgatish. 7 rasm. Yarim usulda gorizontal burchak qiymati quyidagi ormula orqali aniqlanadi: chap = а chap с chap ; o ng = а o ng с o ng.; So ngra quyidagi ormula bilan tekshiriladi: chap o ng =, * t. bu yerda: t teodolit o rnatilishidagi aniqlik darajasi. Hisoblashlar oxirida yarim usulda qilingan natijalar o rtacha qiymati quyidagicha aniqlanadi: o' rt. chap o' ng ;

9 Kuzatuv nuqtasi. Doira, Kuzatuv nuqtasi. Doira, Sana: Obuhavo: Gorizontal burchak sanog i. (grad.) Variant -. Yarim usulda aniqlangan burchak. (grad.) Kuzatdi: Hisobladi: O rtacha burchak qiymati. Izoh. (grad.) Sana: Obuhavo: Gorizontal burchak sanog i. (grad.) Variant -. Yarim usulda aniqlangan burchak. (grad.) Kuzatdi: Hisobladi: O rtacha burchak qiymati. Izoh. (grad.)

10 Kuzatuv nuqtasi. Doira, Kuzatuv nuqtasi. Doira, Sana: Obuhavo: Gorizontal burchak sanog i. (grad.) Variant -. Yarim usulda aniqlangan burchak. (grad.) Kuzatdi: Hisobladi: O rtacha burchak qiymati. Izoh. (grad.) Sana: Obuhavo: Gorizontal burchak sanog i. (grad.) Variant -. Yarim usulda aniqlangan burchak. (grad.) Kuzatdi: Hisobladi: O rtacha burchak qiymati. Izoh. (grad.)

11 Amaliy mashg ulot. Kvadratlar to rini yasash. Amaliy mashgulot maqsadi: Kvadrat to rini Drobishev chizgìchi yordamida yasash va talabalarni Drobishev chizg ichi yordamida kvadratlar to rini yasashni va polygon konturini chizishni o rgatish. Kvadratlar to rini Drobishev chizgìchi yordamida yasash. Metaldan yasalgan kichik chizg`chda (.-rasm) 6-ta to`g`ri burchakli teshik bo`lib. Uiarning har birini bitta ko`ndalang qirrasi bilan chizgìchning o`ng uchi yo`nilgandir. Noolinchi (birinchi) teshikni yunigì ustiga bo`ylama shtrix chizilgan bo`lib, uning yo`nilgan qirra bilan uchrashgan joyi a nuqta, chizgìchning boshlangìch nuqtasi bo`lib xizmat etadi. a raqamli teshikning yo`nilgan qirrasi to`g`ri chizuq shaklida ishlangan bo`lib, qolgan teshiklar bilan chizgìchning o`ng uchini yo`nilgan qirrasida yotib tegishli 0 sm, 0 sm, 0 sm va 70,7 sm radius bilan chizilgan aylana yoylaridan iboratdir. Chizgìchning bunday yasalishi kataklari 0 sm gat eng to`g`ri burchakli uchburchakni yasashda asoslangan (0 + 0 = 70,7 ).. rasm, Drobishev chizgìchi. Drobishevning chizgìchi katta chizgìchida oralari bir detsimetrga teng 8- ta teshik bo`lib, bu katetlari 60 sm va 80 sm ga teng to`g`ri burchakli uchburchakni yasashga asoslangandir ( = 00 ). Drobishiyev kichik chizgìchi yordamida 0 * 0 o`lchamdagi kvadrat kataklarining yasaqlishini ko`rib chiqamiz. Buning uchun chizma qogòz varagìni pastgi qirrasiga parallel qilib ingichka chiziq chiziladi..- rasm. Drobishiyev chizgìchini bu chiziq ustiga shunday qo`yiladiki, uning teshiklari orqali haligi chiziq ko`rinsing va birinchi teshikni yo`nilgan

12 qirrasidagi shtrix uchi (a nuqta) chiziq ustiga to`g`ri kelsin. So`ngra teshiklarning yo`nilgan qirrasi bo`yicha 6- ta chiziqchalar belgilanadi. Hosil bo`lgan A va B nuqtalarga ketma-ket chizgìchni taxminan perpindikulyar qo`yib, oldin chizgìchdagi a nuqtani AB chizgìchini A nuqtasiga, keyin B nuqtasiga tutashtirib 0,,,,, va 0,,,,, chiziqlar chiziladi. Keyin a nuqtani qogòzdagi nuqtani A nuqtaga tutashtirib chizgìch diognal bo`yicha qo`yib chizgìch uchidagi yo`nilgan qirra bo`yicha yoy chizib C nuqtani, B nuqtaga tutashtirib, chizgìch uchi bo`yicha yoy chizib D nuqtalar topiladi. Shundan keyin nolinchi teshikdagi shtrix uchini C nuqtaga qo`yib, chizgìchni AB ga parallel qilib quysak, oltinchi teshikning yo`nilgan qirrasi D nuqta ustidan o`tadi. Shundagina ABCD katta kvadrat to`g`ri yasalgan bo`lib, teshiklardagi yo`nilgan qirralar bo`yicha 0,,,,, chiziqchalar chiziladi. Nihoyat, oldin AD, DC va BC chiziqlarini chizib, keyin qarama-qarshi tomondagi tegishli nuqtalarni to`g`ri chiziqlar bilan tutashtirib, kvadrat kataklar (.- rasm) hosil bo`ladi..- rasm..- rasm. Kvadrat kataklarini yasab bo`lgach, plan masshtabi va teodolit yo`li nuqtalarining koordinatalari bo`yicha kvadrat uchlarining koordinatalari belgilanadi. Berilgan variantlar koordinatalari bo`yicha polygon uchlarining plandagi o`rnini belgilash uchun, avvalo, koordinatalar qiymatiga va ishorasiga (agar maniy koordinatalar ham bo`lsa) qarab nuqta joylashadigan kvadrat aniqlanadi, so`ngra kvadrat tomonlari bo`yich absissa va ordinatalarning butun qiymatlarini emas, balki aqat ularning kvadrat tomoni uzunligi bilan bo`lgan ayirmalari qo`yiladi va hokazo. Planda belgilangan nuqtalarning o`rnini to`g`ri topliganini tekshirish uchun ketma ket topilgan ikki nuqta oraligì sirkul` bilan o`lchanib chiziqning gorizontal proyeksiyasi uzunligi bilan taqqoslanadi. Agar ular mos kelsa, nuqtalar to`g`ri topilgan deyiladi, aks holda nuqta o`rnini qayta topish kerak. Plandagi har bir nuqta yoniga uning nomeri yoki nomi yoziladi. Variant. Koordinatalar. Nuqtalar. Х, м У, м 000,00 000,00 Variant. Koordinatalar. Nuqtalar. Х, м У, м 600, ,00

13 8,60 7,0 0,66 70,66,9 87, 000,00 000,00 Variant. Koordinatalar. Nuqtalar. Х, м У, м 900,00 600,00 67,68 709,6 6,86 68,86 8,8 66,9 900,00 600,00 76, 68,88 90,79 6,79 06, 89,06 600, ,00 Variant. Koordinatalar. Nuqtalar. Х, м У, м 00, ,00 99,0 760,6 88,9 778,9 7, 68,9 00, ,00 Variant. Koordinatalar. Nuqtalar. Х, м У, м 00,00 700,00 0,0 886,0 60,99 790,99 89, 7, 00,00 700,00 Variant 6. Koordinatalar. Nuqtalar. Х, м У, м 800, ,00 0,76 87,8 87,06 8,06 08, ,7 800, ,00 Variant 7. Koordinatalar. Nuqtalar. Х, м У, м 00,00 800,00 78, 977,8, 8960, 0,00 886,7 00,00 800,00 Variant 9. Koordinatalar. Nuqtalar. Х, м У, м 700,00 900,00,8 069,06 99, 00, 80,9 96,0 700,00 900,00 Variant 8. Koordinatalar. Nuqtalar. Х, м У, м 00, ,00 06,8 98, 7,9 987,9 9,9 877,60 00, ,00 Variant 0. Koordinatalar. Nuqtalar. Х, м У, м 6000, ,00 67,60 09,80 8, 0, 0,88 978, 6000, ,00 Amaliy mashg ulot. Teodolit yolidagi ochiq yoki yopiq polygon nuqtalarining koordinatalarini hisoblash. Amaliy mashgulot maqsadi: talabalarni teodolit yo li s yomkasidagi qilinadigan cameral hisoblash ishlariga o rgatish. Burchak bog lanmasligi qiymatini aniqlash va burchaklarni tenglash.

14 Dala ishlarida hisoblab chiqarilgan qiymatlar, yani amal. Aniqlanib yopiq poligonda burchaklar bog lanmasligi qiymati quyidagi ormula orqali aniqlanadi: amal naz. amal ( п ); Bu yerda: β burchaklar bog lanmasligi. amal. o lchangan burchaklar yig indisi; naz. burchaklarning nazariy yig indisi.; Yopiq poligon burchaklarining yig indisi quyidagi ormula bilan aniqlanadi: п Т 80 0 ( п ); где n o lchangan burchaklar soni. Amaliy va nazariy burchaklar yig indisi ayirmasi burchak bog lanmaslik xatosi deyiladi va β hari bilan belgilanadi, yani β quyidagicha aniqlanadi: amal naz. amal ( п ); Yopiq polygon yo lida burchak bog lanmaslik xatosi quyidagi ormulalarda aniqlanadi: O ng burchaklar uchun п 80 0 o' ng boshl. oxir. п ; Chap burchak uchun п chap п*80 0 ; oxir. boshl. boshl., oxir. boshlang ch va oxirgi direksion burchaklar. Bitta burchak yo l quyarlik xatosi, to liq qabulda o lchangan burchak, teng,*t bo lsa, u holda jami yo l quyarlik (chekli) xato quyidagicha bo ladi: yoki chek,* t * chek ' *. где chek. jami yo l quyarlik (chekli) xato; t teodolit o rnatilishidagi aniqlik darajasi. п o lchangan burchaklar soni. Poligon tomonlarining direksion burchaklarini aniqlash. Teodolit yo lidagi direksion burchaklarni aniqlash uchun, biron bir tomon direksion burchagi aniq bo lishi kerak.buning uchun har bir tomonning direksion п п

15 burchagini hisoblab chiqish kerak bo ladi. Bu teodolit yo lini tayanch punktga bog lash yoki magnit azimutini o lchash u orqali magnit azimutdan direksion burchakka o tish hisbiga magnit milining og ishi - va meridianlar yaqinlashishi - ni aniqlash kerak. Agar berilgan tomonning boshlang ich direksion burchagi - boshl. va birinchi o ng burchak -, ma lum bo lsa, tomonning direksion burchagi - ni aniqlash mumkin (.а- rasm). Для этого продолжим начальное направление за точку.. rasm..а- rasmga ko ra - = I-II -, bu yerda I-II = boshl ; shuning uchun - = н bo ladi. Qolgan tomonlar uchun: - = , - = )..... i,i+ = i-, i i ; oxir. = boshl. + п п, Bu yerda i direksion burchak qatnashayotgan burchak nomeri. boshl., oxir. boshlang ich va oxirgi direksion burchak; п teodolit yo lidagi burchaklar soni. Teodolit yo lida chap burchaklar o lchanganda quyidagi ormulada aniqlanadi (.b rasm):

16 i,i+ = i-, i i ; oxir. = boshl. - п п,.koordinata orttirmalarini hisoblash tartibi: Asosiy jadvaldan deriksion burchak yoki rumb burchaklari qiymatlaridan oydalanib tomonlar gorizontal qo yilishining yuzlik, o nlik vа birlik metr qiymatlari uchun koordinata orttirmalarining qiymatlari aniqlanadi: yordamchi jadvaldan oydalanib masoaning (tomonlar gorizontal qo yilishi) o ndan, yuzdan va mingdan bir metr qiymatlari uchun orttirmalar qiymatlari topiladi; agarda burchak qiymatlarida soniya qiymatlari bo lsa, yordamchi jadvaldan ularga tuzatmalar kiritilib aniqlanadi; Rumb burchaklarining 0 0 dan 0 gacha bo lgan qiymatlari uchun koordinata orttirmalari chap tomonda joylashgan daqiqa qiymatlaridan (yuqoridan pastga) 0 dan 90 0 gacha o ng tomondagi daqiqa qiymatlaridan (pastdan yuqoriga) oydalanib topiladi. Кооrdinata orttirmalarini hisoblashda direksion va rumb burchagi qiymatlaridan bir xilda oydalanish mumkin. Jadvallarning yuqori va pastida deriksion burchak qiymati oldida koordinata orttirmasining ishorasi ko rsatiladi. Masalan, tomon gorizontal qo yilishi uzunligi, d metr va rumb yo nalishi, ShSh Q ; r = bo lsa, u holda jadvalning 08 vа 09 betlaridan oydalanib, ni topamiz va quyidagicha aniqlaymiz ( jadvalga qarang). jadval. Tomonlarning gorizontal qo yilishi. x ; (metr). y ; (metr) ,09 7,96,096 0,077 8,6008,00 0,087 96,09 0,06 87, Rumb nomini hisobga olib vа yaxlitlab quyidagi qiymatlarni olamiz. x 0, metr ; y 87,metr ; Eslatma: Qolgan hisoblash ishlari ham shu tartibda bajariladi. Mikrokal kulyator yordamida hisoblash. Mikrokal kulyator yordamida hisoblash uchun rumb burchaklarining daqiqa qiymatlarini oltilik sanoq tizimidan o nlik sanoq t izimiga o tkazamiz. Buning uchun rumb daqiqa qiymati 6 gа bo lib yoziladi. Мasalan:

17 ,0,8 Мikrokal kulyatorga burchak qiymati teriladi so ngra DEG knopkasi bosilib x ni topishda cos, y ni topishda sin knopkasi bosiladi, keyin х ko paytirish knopkasi bosilib masoa qiymati (tomonlar gorizontal qo yilishi) teriladi va oxirida = knopkasi bosilib koordinata orttirmasining qiymati olinadi. x - vа y - larni topish sxemasi quyidagicha: 6,06 DEG cos x 96,09 = 0, = x - ; 6,06 DEG sin x 96,09 = 87, = y - ; Кооrdinata orttirmalarining bog lanmasligi aniqlanadi. Buning uchun 7 chi va 8 chi graalar algebraik yig indisi chiqariladi va shu graalar tagiga yoziladi. Yopiq poligon tomonlar kooerdinata orttirmalarining yig indisi nazariy jihatidan nolga teng bo lishi kerak: ammo masoa o lchashdagi xatolikka yo l qo yish muqarrar bo lganligi uchun ham ularning yig indisi noldan arqli qiymatga ega bo ladi, ya ni: x x ; y y bu yerda: x va y X va Y o qlari bo yicha koordinata o qlarining bog lanmasligi. 67,7,67 9, аbs x y ; (7) 7 chi ormula orqali koordinata orttirmalarining absolyut bog lanmaslik xatoligi aniqlanadi. Bizning ko rayotgan misolimizda, abs 0,0 0, 0, м Маsoa o lchash aniqligi nisbiy xato quyida keltirilgan chekli nisbiy xatodan oshmasligi kerak, ya ni: аbs Р Р : аbs 00 Аgarda bu shart qanoatlantirilmasa koordinata orttirmalari noto g ri aniqlangan yoki masoa o lchashda ma lum bir xatolikka yo l qo yilgan bo ladi. Bizning misolimiz uchun аbs Р 0, 78,0 78,0 : 0, 0 00 Ko rsatilgan hisob koordinatalar hisoblash vedomosti tagida keltiriladi. Agarda абс bo lsa, qi x vа y bog lanmasliklari teskari ishora bilan Р 00 koordinata orttirmalariga masoalarga to g ri proporsional ravishda tarqatib chiqiladi, ya ni: Х o qi orttirmalariga tuzatma, x n x d P oc

18 y P У o qi orttirmalariga tuzatma, y d bu yerda: Р poligon perimetri, yuzlik metrda, d tomonlar uzunligi, yuzlik metrda. Тоpilgan tuzatmalar har bir koordinata orttirmasi ustiga yozib chiqiladi. Таrqatib chiqilgan tuzatmalar yigindisi teskari ishora bilan bog lanmaslik x vа y larga teng bo lishi kerak, ya ni: x n x ; y n y ; (8) Bizning misolda х vа у o qlari bo yicha tuzatmalar (Р = 78,0m, yuzlik metr) quyidagiga teng. y y y y y 0,.0 0,0,8 0, 0,6 0,0,8 0, 0, 0,0,8 0, 0,86 0,0,8 0, 0,87 0,0,8 Bu hisoblashda biz yn qiymatini 0,06 ni 0,0 deb yaxlitlab oldik. Bu bilan biz katta xatoga yo l qo ymaymiz, ammo (6) shartda quyidagi talabni bajarishga erishamiz, ya ni: n n 0,0 ; x n y n n 0, Tuzatilgan orttirmalar quyidagi ormulalar orqali aniqlanadi. x x x y ; y y ; Ya ni tuzatilgan orttirmalar hisoblab topilgan orttirmalarga tuzatmalarni algebraik qo shish orqali aniqlanadi. Yopiq poligonda tuzatilgan orttirmalar yig indisi nol ga teng bo lishi lozim, ya ni: x = х + х - = +00,00 + 0,6 = + 0,6 m x = х + х - = +00,6 +(-,8) = + 7,88 m x = х + х - = + 7,88 + (-,0) = + 7,68 m x = х + х - = +7,68 + (-,8) = + 8,8 m Теkshirish: Теkshirish: x = х + х - = +8,8 + 7,7 = + 00,00 m y = y + y - = + 00, ,09 = + 87,09 m y = y + y - = + 87,09 +,6 = + 6, m y = y + y - = + 6, + (-7,6) = + 6,9 m y =y + y - =+6,9+(-7,00)=+0,9 m y = y + y - = +0,9 + (-0,9) = + 00,00 m oc

19 Кооrdinata qiymati vа chi graalarga yoziladi ( ilovaga qarang). Diogonal yo l (оchiq poligon) yopiq poligon nuqtalariga topadi. Shuning uchun yopiq poligonni hisoblashda yo l qo ygan xato diogonal yo lining koordinatalarini hisoblash aniqligi ta sir ko rsatadi va hisoblashda qo yilgan talablarni bajarmasligiga olib keladi. Оchiq poligon (diogonal yo li) uchun kооrdinatalarini hisoblash vedomosti..97*0mm ormat qog ziga qora tush bilan poligon uchlarining koordinatalarini hisoblash vedomosti tuziladi ( ilovaga qarang).. Кооrdinatalar hisoblash vedomostining, vа 6 graalari berilgan topshiriq bo yicha to ldiriladi ( ilova)..diogonal yo lida o lchangan burchaklar yig indisi amal topiladi. 0 o ' lch ; Bizning misolimizda:.ochiq poligon tayangan tomonlarining boshlang ich bosh va oxirgi 0xir direksion burchaklari yopiq poligon uchlarining koordinatalarini hisoblash vedomostidan (I ilovaga qarang) оlinib ochiq poligon uchlarining koordinatalari hisoblash vedomostining chi graasiga yoziladi (I ilovaga qarang). Biz ko rayotgan misolda bosh I vа 9 0.Diogonal yo lidagi nazariy burchaklar yig indisi quyidagi ormula orqali aniqlanadi. naz bosh oxir 80 ( n ) ; (8) n diogonal yo lidagi o lchangan burchaklar soni. Bizning misol uchun 8 chi ormula quyidagi ko rinishda bo ladi naz 80 *( ) ; (9) 9 chi ormula o rniga uning qiymatlarini qo ysak, u holda naz bo ladi. 6.Diogonal yo lidagi burchak bog lanmasligi quyidagicha aniqlanadi. Bizning misol uchun, amal oxir naz 7.Diogonal yo lidagi burchak bog lanmasligi qiymatdan oshmasligi kerak. βchek = ±*t* n, t= I bo lsa u holda βchek = ± n bo ladi. I quyidagi chegaraviy I Biz ko rayotgan misol uchun, сhek, 8. Keltirilayotgan misolimizda чеки shart qanoatlantirildi, ya ni: 0 I 0 va сhek, teng; ya ni shuning uchun burchak bog lanmasligi chi va chi burchaklarga ning qiymati, burchaklarga teskari ishora bilan tuzatma tarzida tarqatildi.

20 9.Tuzatilgan burchak З chi graaga yoziladi (I ilovaga qarang). Ularning yig indisi t nazariy burchak yig indisi naz ga teng bo lishi kerak, ya ni: t naz I I Bizning misolimizda, t 6 0 naz Tuzatilgan burchaklar ( chi graa) vа boshlang ich deriksion burchak ( chi graa) dan oydalanib diogonal yo l tomonlarining direksion burchaklari chi ormula orqali hisoblanadi. I Bizning misolda, I ; I I I bosh I ; 7 I I I Hisoblash natijasisida kelib chiqishi kerak. Bu bajarilgan hisoblash ishlari tekshirish siatida хizmat qiladi. I Bizning misolda, 9 0 6V o 80 9 I I 9 0 Hisoblab topilgan direksion burchaklar оchiq poligon uchlarining koordinatalari hisoblash vedomostining chi graasiga yoziladi..yopiq poligondagi singari, diogonal yo li tomonlarining rumb burchaklari hisoblab topiladi. Bizning misolda, 9 ; JSh Q ; I 80 9 I I I r -6 6 I I I ; JSh Q ; r Yopiq poligondagi singari diogonal yo li tomonlarining koordinata orttirmalari aniqlanadi; I x d *cos r 69,7* cos 8 9,9; y x d d *sin r *cos r ,7*sin 8 9 9,6*cos 68 8 I 69,;,0; I y6v d6v *sin r6 v 9,6*sin 68 8,9; Rumblar nomini hisobga olib quyidagilarni yozishimiz mumkin. x,9metr; x,0metr; y ,metr ; y 6 6,9metr; Оlingan natijalar vedomosti 7 chi va 8 chi graalariga yoziladi ( ilovaga qarang)..hisoblangan koordinata orttirmalarining yig ndisi aniqlanadi. I

21 х = х м + х 6- =,9,0 = 7. metr; y = y м + y 6- = + 69,,9 = +.9 metr..quyidagi ormulalar orqali diagonal yo li koordinata orttirmalarining nazariy yig indisi aniqlanadi. x x x naz ynaz yoxir ybosh bu yerda: х bosh, у bosh diagonal yo li tayangan boshlang ich nuqta koordinatalari. x oxir, у oxir diagonal yo li tayangan oxirgi nuqta koordinatalari. Bizning misolda, x х oxir bosh x х 7,68m 00,00m oxir у у oxir bosh у bosh у 6,9m 00,00m Bu qiymatlar yopiq polygon koordinatalarini hisoblash vedomostidan olinadi. Bizning misolda koordinata orttirmalarining nazariy yig indisi quyidagicha bo ladi: x у x у x у 7,68 ( 00,00) 7,m 6,9 ( 00,00),9m.Diogonal yo li koordinata orttirmalarining bog lanmasligi aniqlanadi. x у x у amal amal x у naz naz 7, ( 7,) 0,0m,9 (,9) 0,0m 6.Yopiq poligondagi singari absolyut va nisbiy bog lanmasliklar aniqlaniladi. Оchiq poligonda yo l qo yarlik nisbiy bog lanmaslik quyidagi shartni qanoatlantirishi kerak: Р Р : 000 bu yrda: Р diogonal yo li perimetri. Bizning misolda, 0,0 0,0 9, аbs 0,0 Р 69,7 69,6 9,m аbs аbs 667 0,0m 000 P Bu hisoblar diagonal yo li koordinatalarini hisoblash vedomosti tagida keltiriladi ( ilovaga qarang). 7.Koordinata orttirmalarining bog lanmasliklari x vа y tuzatmalar shaklida, xuddi yopiq poligondagi singari, teskari ishora bilan koordinata orttirmalari quyidagicha bo ladi, ya ni: x x у у ,9 0,0,8m,0 0,00,0m 69, 0,0 69,m,9 0,0,0m Ularning yig indisi orttirmalar nazariy yig indisiga teng bo lishi kerak, yani:

22 х t у t x у naz naz 7,m,9m Тuzatilgan koordinata orttirmalari vedomostining 9 chi va 0 chi graalariga yoziladi (Teodolit s yomkasi hisobi jadvaliga qarang). 8. Yopiq poligon uchlarining koordinatalarini hisoblash vedomostidan x bosh vа y bosh qiymatlari olinib, ochiq poligon uchlarining koordinatalarini hisoblash vedomostining chi vа chi graalariga yoziladi (bizning misolda, x bosh = x = 00,00 vа y bosh = y = 00,00 9.Diogonal yo lining qolgan nuqtalarining koordinatalari yopiq poligondagi singari (n 0 6 ga qarang) hisoblab topiladi. Bizning misolda, x = 00,00 + (,8) = 9,7m x у у у 6 x 6 у у x 00,00m у у ,7 (,0) 7,68m 00,00 69, 69,m 69,,0 6,9m Hisob oxirida diogonal yo lining oxirgi tayanch nuqtasining koordinatasi kelib chiqishi kerak. Охirgi tayanch nuqta koordinatasi х vа у yopiq poligon uchlarining koordinatalarini hisoblash vedomostidan olinadi (bizning misolimizda, x0 x vа 0 y y. Тоpilgan koordinatalarining qiymatlari diogonal yo li koordinatalari hisoblash vedomostining chi va chi graalariga yoziladi.

23 Poligon nuqtalari. Gorizontal burchaklar. Direksion Chiziq Koordinata orttirmalari (m) Koordinatalar (m). (gr, min.) Rumb burchagi burchak uunligi (gr, min (gr, min.) Hisoblangan. Tuzatilgan.) (m) ± Х ± Y O lchangan. Tuzatilgan. ± DC ± DU ± DC ± DU Yopiq polygon uchun. 0 9 I 0 9 I - 0,0-0, , ,00 0 I JG. 0 I 7,76-8,6 -,8-8,67 -, I I - 0,0-0,0 + 67, + 777, I ShG I, + 9, - 8,8 + 9,7-8, I I - 0,0-0,0 + 80, ,98 0 I ShSh Q. 0 I 88,8 + 7, + 6,67 + 7, + 6, I I - 0,0-0, , + 766, I I ShSh Q I 96,8 +,7 + 96,0 +, , I I - 0,0-0, ,9 + 79, I JG I 8,0-79,88 -,6-79,9 -,6 X =+0,9 Y =+0, + 900, ,00 Jami I I 6, ,70 08, + - 9,7 9,8 Diogonal yo li uchun. 0 I 0 0 I 0 0 I + 608, + 766, I JSh Q I 0,6 -,98 + 9,7 -,98 + 9, I 9 0 I + 9, ,0 0 I JSh Q I 0,98 -, ,9 -, , I I -0,0 +0, , + 77, I I JG. 0 7 I 9, - 9,00-7, - 9,0-7, 6 0 I 6 0 I + 67, + 777, I Jami 6 0 I 6 0 I,7 - ΔX a = = 86,87 + ΔY a = 0,9 ΔX naz. = (X ox X bosh. ) = 67, 608, = 86,8m. Jadval

24 Foydalanilgan adabiyotlar..asosiy adabiyotlar..raximov V.R..., Kim L.L. Geodeziya. Tashkent, Tash. GTU, 000..Jurayev D.O. Geodeziya. Tashkent, O qituvchi, 00..Qo shimcha adabiyotlar..mubarakov X.M. Geodeziya. Tashkent, Cho lpon, bet..maslov A. V. i dr. Geodeziya. M., Nedra, 990. st..gireshbeg M.A. Geodeziya. M., Nedra, st..internet ma lumotlari: ᴡᴡᴡ, elibratu.ru/-ilmiy electron kutubxona; ᴡᴡᴡ.Ziyo. net. Toshkent davlat texnika universiteti axborot resurslar markazi..geodeziya ani bo yicha laboratoriya ishlarini bajarishga doir Uslubiy ko rsatmalar (Net va gaz akul teti talabalari uchun) Qarshi 008 yil. 6. Geodeziya ani bo yicha Net va gaz yo nalishi talabalari uchun (Ma ruzalar matnlari to plami) Qarshi 008 yil. t/t M U N D A R I J A. bet Kirish.. Amaliy mashg ulot Oriyentirlash burchaklari.. Amaliy mashg ulot To g ri va teskari geodezik masalodezik masalalar. 7. Amaliy mashg ulot Gorizontal burchak o lchash jurnali. 9 Amaliy mashg ulot. Teodolit yo lidagi ochiq yoki yopiq poligin nuqtalarining koordinatalarini hisoblash.. Amaliy mashg ulot Kvadratlar to rini yasash. 6. Amaliy mashg ulot 6 Teodolit s yomkasi planini tuzish va rasmiylashtirish Amaliy mashg ulot 7 Nivelirlash jurnalini ishlab chiqish Amaliy mashg ulot 8 Trassaning bo ylama va ko nda lang proilini tuzish. Foydalanilgan adabiyotlar.