Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги. Жиззах Политехника институти

Transcript

1 Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги Жиззах Политехника институти Мавзу: Навоий вилоят Хатирчи тумани донни қайта ишлаш корхонаси электр таъминоти лойихаси Талаба: Содиқов Э Рахбар: Наримонов Б Жиззах 1 й.

2 Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги Жиззах Политехника институти ДИХ раиси 1 й. Кафедра мудири 1й БИТИРУВ ИШИГА ИЗОХНОМА Мавзу: БИТИРУВ ИШИ ТАРКИБИ Тушунтириш ёзуви бет График кисми варак Талаба: Битирув иши рахбари: КИСМЛАР БУЙИЧА МАСЛАХАТЧИЛАР: ТЕКШИРДИ: 1..

3 Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги Жиззах Политехника институти га БИТИРУВ МАЛАКАВИЙ ИШИ РАХБАРИНИНГ ШАХСИЙ ХУЛОСАЛАРИ Малака иши мавзуси: Топширик буйича бажарилиши керак эди: Малака ишининг хисоблаш тушунтириш ѐзуви камида варак Малака ишининг график кисми камида дона БАЖАРИЛГАН ИШИНИНГ ХАЖМИ АЖРАТИЛГАН ИШГА ТАЛАБАНИНГ МУНОСАБАТИ Бажарилган ишнинг сифати МАЛАКА ИШИНИНГ КАМЧИЛИКЛАРИ: Рахбарнинг бахоси: Рахбарнинг фамилияси:

4 ЖИЗЗАХ ПОЛИТЕХНИКА ИНСТИТУТИ БИТИРУВ МАЛАКА ИШИ ТАКРИЗИ Битирувчи: Мавзу: МАЛАКА ИШИНИНГ ХАЖМИ Чизмалар сони дона Тушунтириш хати варак МАЛАКА ИШИНИНГ КИСКАЧА МАЗМУНИ МАЛАКА ИШИНИНГ КАМЧИЛИКЛАРИ МАЛАКА ИШИНИНГ ЮТУКЛАРИ БИТИРУВЧИНИНГ УМУМТАЬЛИМ ВА ТЕХНИКА САВИЯСИ Такризчининг лойихага куйган бахоси KIRIH 1 йил

5 Xalq xo jaligi tezlashtirishning eng muxim shartlaridan birisanoatning barcha tarmoqlaridan birida jumladan elektrotexnika yonilg i energetika zaxiralarini asosli ravishda tejash xisoblanadi. Energiyani tejashni jadallashtirish xalq xo jaligini rivojlantirishning muhim omillaridan biri xisoblanadi. Mustaqil davlat energetikasini rivojlantirishning belgilangan va amalga oshirilayotgan yangi konsepsiyasi butun jaxonda borayotgan yangi yo nalishni o zida namoyon etib yoqilg i sifatida foydalanilayotgan yomon energetika zaxiralarini yaxshirog i bilan almashtirish, birinchi bosqichda gaz va ko mirdan foydalanish xisobiga iste molchining balansidan neftni siqib chiqarish keyinroq esa gazni ko mir bilan almashtirishdan iboratdir. Insoniyat tarixiga nazar solib shuni ta kidlash lozimki, madaniy rivojlanish boshlanishidan inson birinchi marta tabiat kuchlarini yengish va ularni o zining tabiatiga muvofiq ishlatishga, oldin uy xayvonlari kuchlariga, so ngra mexanik dvigatellarga almashtirish to g risida bosh qotirganligiga guvox bo lamiz. Birinchi ana shunday mexanik dvigatel suv g ildiragi bo lib oqar suvning kinetik va potensial energiyalari natijasida xarakatga kelgan. Bizga yetib kelgan tarixiy xujjatlarga asosan bundan 3 yil muqaddam madaniyati jixatidan ilg orlagan Xitoy, Xindiston, Misr, uriya va Falastinda suv g ildiraklari sug orish kanallariga suv ko tarib berishda va tegirmon toshlarini xarakatga keltirishda qo llanilgan. O sha zamonlarda charxpalaklarni dexqonchilik rivojlangan boshqa xududlarda xam uchratish mumkin bo lgan. Eramizning IX-X asrlarda Amudaryo xavzasida suv g ildiraklari damida suvni xaydab berish tufayli kanallar uzunligining

6 qisqarishi xisobiga suvni 3-4% tejash imkoni bo lgan. XVIII asr gidroenergetik qurilmalarning rivojlanish davri xisoblanadi. Bu davrda suv dvigatellari metallurgiya, shisha chiqarishda, tekstil sanoatida va boshqalarda keng qo llanilgan. Faqatgina Uralda (Rossiya) XVIII asr o rtalarida 15 ta zavod qurilmalar damida faoliyat ko rsatgan. Mexanik energiya talabning yanada suv dvigatellarini takomillashtirishni talab qilib, gidroqurilmalarning shu davrdagi ikki kamchiligini: uncha katta bo lmagan quvvat ishlab chiqarish va suv manbaiga (kanal, daryo) bog liqligi masalasini xal qilishni ko rsatdi. Bug dvigatellarini ixtiro qilinishi va ularning sanoatda keng qo llanishi suv dvigatellarining imkoniyatlarini bir muncha cheklab qo ydi. hu davrda suv energiyasidan foydalanish borasidagi ishlar sekinlashib, uning keyinchalik sekinlashib shiddat bilan rivojlanishiga ikki omil sabab bo ldi: 1. Gidravlik turbinalarning ixtiro qilinishi;. Elektr energiyasini uzoq masofaga uzatish imkoniyati yaratilgani. Gidravlik qurilmalarning ixtiro qilinishi natijasida sanoatda yangi yo nalish gidroenergrtika yuzaga keldi. Elektrotexnikaning rivojlanishi bu davrda kuchlanishni, quvvatni uzoq masofaga uzatish liniyalariga yetkazish masalalari ustida olib boriladi. MDX mamlakatlarida energetika rivoji XX asrning - yillarigacha past darajada bo ladi. Masalan, Rossiyada bu davrda elektrostansiyalar umumiy quvvati 1.1 mln kbt atrofida bo lgan, O rta Osiyoda esa paxta zavodlariga energiya borishga mo ljallanga eng katta GE Xindikush 135 KBT quvvatga ega edi.

7 19-yil GOELRO rejasi tuzilishi bilan energetika rivojlanishiga davlat axamiyati beriladi. Bunda qurilishi mo ljallangan 3 ta elektrostansiyadan 1 tasi GE lar bo lib, umumiy quvvati 64 kbt ni tashkilqilishi, ya ni ular ishlab chiqaradigan elektr energiyasi 38% ga yetishi kerak edi, shu reja asosida O zbekistonda 196-yilda quvvati 4 Mbt bo lgan Bo zsuv GE i qurildi. 1-yilga kelib xalq xo jaligining enrgiya bilan ta minlanganligini mexnat unumdorligining -,3 marta oshishi uchun ishlab chiqarishni mexanizatsiyalashtirishga zarur bo lgan miqdorda o sishi lozim: - xozirgi vaqtda xalq xojaligiga ajratilayotgan barcha investitsiyalarning katta miqdorini energetikaga investitsiya berish tashkil etadi. huning uchun energetikaga investitsiyani jalb qilish darajasining o sishini kamaytirish keyinroq esa mablag ajratishni butunlay to xtatish; - ekologik jixatdan mumkin bo lgan ekologik ob ektlardan foydalanishi ta minlangan xolda, energetikaning atrof-muxitga salbiy ta sirini oldini olish. Elektr stansiyalarining zaxarli moddalarni xavoga chiqarishni 5-yilda 1/3 ga va 1-yilga kelib esa, marta qisqartirish. o ngi talab esa faqat energetikaga taaluqli emas. U birinchidan, istisnosiz xolda butun xalq xo jaligining barcha tarmoqlari va ob ektlarida energiya ta minotini jadallashtirishni ko zda tutadi va ikkinchidan xalq xo jaligining kam miqdorda energiya iste mol qiladigan tarmoqlarini rivojlantirishga yo naltiriladi; - energiya ta minotini rivojlantirish jarayoni o zida ko p miqdordagi yonalishlarni umumlashtiradi, jumladan yonilg i, issiqlik energiyasini, issiqlik energiyasini ishlab chiqarishda yo nalishining

8 oldini oladigan eskirgan qurilmalar o rniga yangilarini o rnatish hisobiga energiyani qat iy tejash, yangi energiya texnologiyasiga o tish, eskirgan qurilmalarni, yangi ko p darajada tejamkorrog i bilan va xakazo. Energiya zaxiralarini tejash tadbirlari quyidagilardan iborat: - ishlab chiqarishda energiyani tejaydigan texnologiyaga o tish, ishlab chiqarishni tashkil qilish darajasini oshirish, ishlab chiqarilayotgan maxsulotning materialga bo lgan extiyojini qisqartirish; - energetik qurilmaning tarkibiy tuzilishini takomillashtirish muddatini o tagan qurilmalarni qayta tiklash va qaytadan sozlash; - ko p darajada samarador bo lgan energiya iste molchilari (elektr o tkazgichlar va boshqa energiya tejaydigan qurilmalar)ni ishlab chiqarish va joriy etish, ularning faoliyat tartibini boshqarishni takomillashtirish; - ikkilamchi yonilg i energetika zaxiralaridan foydalanishni oshira boorish va ularning yo qolish xajmini qisqartirish; - energiya texnologik jarayonlarining majmuasini qo llash. huningdek, energiyani tejash tartiblari elektr enrgiyani yo qotilish xajmini xisoblashga doir masalani xal qilish tartibini, tashkilotchilik va javobgarlikni mustaxkamlash, reja va iqtisodiy rag batlantirish ishlarining bajarilishini takomillashtirish, ixtirochilik va kashfiyotchilikka doir bo lgan ilmiy texnikaviy yutuqlarni amaliyotga tadbiq qilishni ko zda tutadi. o ngi paytlarda energiyaning yo qotilishi atamasi bilan bir qatorda boshqa, uni elektr tarmoqlariga uzatish bo yicha elektr energiyaning texnologik sarfi atamasidan xam foydalaniladi. Agar

9 elektr energiyaning yo qotilishi deganda elektr energiyasini uzatish rejimining noto g ri yuritilishi va energiya yo qotilishini kamaytirish bo yicha boshqa vositalar xamda tadbirlardan foydalanilishi sababli kelib chiqqan noishlab chiqarish yo qotishlarigina nazarda tutsak, buning o zi elektr energiyasining texnologik sarfi atamasimoxiyatining katta qismini tashkil qiladi. hubxasiz, so ngi atama umumiyroqdir, chunki u o zida zarur bo lgan optimal texnologik sarfni va noishlab chiqarish yo qotishlarini xam nomoyon qiladi. Texnologik jarayonlar Navoiy viloyat Navoiy tuman Donni qayta ishlash kombinati Navoiy tumanida barpo qilindi. Qishloq xo jaligida yetishtirilgan

10 don saqlash sortlarga ajratish ishlari aynan shu korxonada amalga oshiriladi. Korxonaning umumiy maydoni 4 ga bo lib, korxona territoriyasida ma muriy bino, loboratoriya, oshxona, 1 ta omborxona, ta mirlash mexanika bo limi, ta KZ rusumidagi quritish yig ish moslamalari joylashgan, 3 ta Nora rusumli yuklash uskunasi mavjud. Korxona territoriyasidan temir yo l o tgan bo lib, Nora rusumli yuklash uskunalari vagonlarga don maxsulotlarini ortib boradi. Loboratoriya bo limi maxsulotlarni saralarini ekishga taylash ishlarini amalga oshiradi. Korxonada 5 dan ortiqroq xodim faoliyat ko rsatib kelmoqda. Dastlab korxonaga keltirilgan maxsulotlar loboratoriya bo limida sifati tekshiriladi, so ngra omborxona yoniga to kiladi. Maxsulot sifatiga qarab saralab qabul qilinadi va kerakli xududga yig iladi. Korxona yiliga 56 ming tonna don maxsulotlarini saqlash quritish va yuklash ishlarini amalga oshiradi. Korxona kategoriyasiga ko ra - gurux iste molchilar guruxiga kiradi. Korxonaga 1 KB kuchlanish kelgan bo lib Navoiy nimstansiyasi tomonidan ta minlanadi. Nimstansiyada quvvati 16 KBA bo lgan transformator joylashgan bo lib, nimstansiya bilan korxona orasidagi masofa km ni tashkil etadi. Elektr yuklamalarni xisoblash Zamonaviy sanoat korxonasining elektr ta minoti tizimini loyixalashda yechilishi kerak bo lgan murakkab texnik-iqtisodiy

11 masalalarning asosini kutilayotgan elektr yuklamalarni to g ri aniqlash tashkil etadi. Agar xisobiy quvvatni oshirib aniqlansa, o tkazish materiallarning sarfini oshishiga, transformatorlarning quvvatini oshishiga, elektr ta minoti tizimini qimmatlashishiga, yuklamani kamaytirib aniqlash esa, elektr tarmolarning o tkazuvchanlik darajasini kamayishiga, kuch va itish qurilmalarining to la imkoniyat darajasida ishlamasligiga sabab bo ladi. anoat korxonasi elektr ta minota tizimining xisobiy quvvatlarini aniqlashning bir necha xarakterli joylari (tugunlar) mavjud: 1. Bitta iste molchi tomonidan xosil bo ladigan yuklama. Bu yuklama asosida ta minlovchi liniyaning ko ndalang kesimi va komunikatsiya xamda, ximoya apparatlari tanlanadi.. Gurux iste molchilari xosil qiladigan yuklama. Bu yuklama asosida iste molchilar guruxini energiya bilan ta minlovchi magistralning kundalik kesimlari aniqlanadi, komunikatsiya va ximoya apparatlari tanlanadi. 3. ex transformator podstansiyasining (T) tomonidagi shinalar yuklamasi. Ushbu yuklama asosida sex podstansiyasining tranformatorlar quvvatlari va soni, Tp ga keluvchi shinalarining materiali va ko ndalang kesimlari, ximoya apparatlari va T keluvchi liniyaning ko ndalang kesimlari qabul qilinadi. 4. Bosh pasaytiruvchi podstansiyaning (B)va asosiy taqsimlovchi podstansiyaning (R) shinalaridagi чшыщишн yuklama. Uning qiymati bazasida B ning transformatorlari quvvatlari va soni, yuqori kuchlanishli liniyalarning ko ndalang kesimlari

12 aniqlanadi. Чшыщишн yuklamalarni turli usullar orqali aniqlash mumkin va bu usullarni ikki guruxga ajratish mumkin: 1. Quvvat koeffitsenti usuki: Р хис Кт Рн. olishtirma yuklama usuli: Р хис Р сол И 3. Tartibga solingan diagrakkalar usuli: Р хис Ки Кn 1 Рн 4. Elektr energiyaning yillik sarfi: Р хис W Т хис мах с Guruxdagi iste molchilar soni 5 tadan ko p bo lmagan xollarda bu fo rmula tavsiya etiladi. Iste molchilar soni xaqiqiy iste molchilar soniga teng deb xisoblash mumkin. m= ( Рн / Рн ) max ьшт Bu yerda: Рн, Рн - guruxga tegishli iste molchilarning eng max min kattasi va kichigining nominal quvvatlari. Agar m>3 va Kи>. bo lsa, iste molchilarning effektiv soni quyidagicha aniqlanadi: n э = Рн / Рн ) ( max Agar shu formula damida n э xaqiqiydan katta bo lsa, unda n э =ndeb йфигд йшдшыр mumkin. Agar m>3 va Ки<, bo lsa, n-iste molchilarning effektiv soni 5-jadval 8-ilovadan aniqlash tartibi:

13 T/r Bo limlarning nimi УР kbt K T Cosφ/tgφ Kt сол F a) ko rilayotgan tugundagi nominal quvvati eng katta iste molchi tanlab olinib ikkiga bo linadi. b) eng yirik iste molchilar tanlab olinadi. Ularning quvvatlari Рн / max quvvatga teng yoki katta ulangan va n 1son xisoblanadi. c) Ko rilayotgan tugundagi xamma ishlovchi elektr iste molchilarining nominal quvvatlari yig indisi aniqlanadi: Р 1 ўрт d) nisbiy qiymatlar aniqlanadi: n*=n 1 /n va p*=н/н e) topilgan n va pqiymatlar bo yicha ilovaning 5-jadvalidan n Э qiymati aniqlanadi va so ngra n Э n / * ' n dan n э n n topiladi. э Ilova: Kм=1 agar n> va Kн istalgan. Agar Kн>,8 va n э istalgan bo'lsa n э aniqlashda butun gurux nominal quvvatini 5% oshmagan eng kichik iste molchilarining yig indi quvvati xisobga olinmaydi. Umuman sexlar, korpuslar, korxonaning elektr yuklamalarini aniqlash uchun xisob n * n / n э э formula orqali aniqlanadi.

14 1 Mamuriy bino / KZ / KZ / Nora / Nora / Nora / Ombor / Oshoxona /.61,85 14,3 1 9 Ta mirlash b limi 3,6,8/,75,65 14,3 1 Loboratoriya 4,5,8,7/1,,85 9,6 1 Qayta ko rib chiqilayotgan yangi loyixalanaayotgan sexning xisobiy quvvatini xis =K i *K n.i * h formula orqali aniqlash lozim. 1. Ma muriy bino Elektr yuklamalarni xisoblash

15 Р Р К 1,65 7, 8 квт х ўр Т Q х tg φ квар Р х 3 3 Р K F kbt t kbt x ( ) (9 8 ) 1 kba Q x 8 tgφ=. 88. KZ-1 9 Р Р К kbt х ўр Т Q х tg φ= kbar Р х Р K 3 3 F kbt t 8 t kbt x Q kba x Q x 16.6 tgφ= KZ Р Р К kb х ўр Т Q х tg φ= kbar Р х Р K F kbt t t kbt x Q kba x Q x 16.6 tgφ= Nora Р Р К квт х ўр Т

16 Q х tg φ квар Р х 3 3 Р K F kbt t kbt x Q kba x Q x 7. tgφ= Nora- 1.4 Р Р К kb х ўр Т Q х tg φ= kbar Р х Р K F kbt t t kbt x Q kba x Q x 7 tgφ= Nora Р Р К kb х ўр Т Q х tg φ= kbar Р х Р K F kbt t t kbt x Q kba x Q x 7. tgφ= Ombor Р Р К квt х ўр Т

17 Q х tg φ квар Р х 3 3 Р K F kbt t kbt x Q kba x Q x tgφ= Oshxona Р Р К kb х ўр Т Q х tg φ= kBar Р х Р K F kbt t t kBt x Q kba x Q x 8.3 tgφ= Ta mirlash bo limi Р Р К kbt х ўр Т Q х tg φ= kbar Р х Р K F kbt t kbt x Q kba x Q x 5.7 tgφ= Loboratoriya Р Р К kbt х ўр Т

18 Q х tg φ= kbar Р х Р K F kbt t kbt x Q kba x Q x 3.6 tgφ=

19 T/r Bo limlarning nomi kbt ўр Cosφ /tgφ сол kbt kbt х Q k Bap KBA x kbt KBA 1 Ma muriy bino 1.7/ KZ /.88 3 KZ- 7.75/.88 4 Nora /.75 5 Nora- 16.8/.75 6 Nora /.75 7 Ombor 31.75/.88 8 Oshxona 17.85/.61 9 Ta mirlash bo limi 19.8/.75 1 Loboratoriya 4.5.7/

20 Yuklamalar kartogrammasini aniqlash Elektr yuklamalar kartogrammasi loyixachiga elektr yuklamalarni korxona xududida qanday taqsimlanganligini tasavvur qilish imkoniyati yaratiladi. Chizilgan doiraning yuzasi, olingan masshtabda, sex yuklamaga teng bo ladi. i i r m Yuqoridagi formuladan doiraning radiusi aniqladi: r i i / m bu yerda: i - I sexning xisobiy aktiv quvvati, m doira yuzini aniqlash uchun masshtab. exning yuklamalar markazini aniqlash uchun yuklamalari uning yuzasi bo yicha tekis tasimlangan deb faraz qilish mumkin. Bu xolda sex yuklamalar markazi sex shakllarining geometrik shaklning markazi bilan ustma-ust tushadi. Yuklamalar markazini aniqroq topish uchun sex boshqa nuqtada taqsimlanadi va yuklamalar markazi jismning og irlik markazi bilan ustma-ust tushmaydi. Yuklamalar markazini topish teng ta sir qiluvchi parallel kuchlarning ta sir etuvchi nuqtasini topishga xarakat qilinadi. Agar korxona ko p qavatli binoda joylashgan bo lsa, uchinchi koordinatasini (z) ni xam xisobga olish kerak. exning og irlik markazi va elektr yuklamalarini o xshatish natijasida ularning markazlar koordinatalarini quyidagi formula bilan aniqlash mumkin:

21 X n i 1 n i 1 i X i i Y n i 1 n i 1 i X i i Yuklamalar kartogrammasini ko rish uchun xisoblangan ma lumotlarni jadvalda ifoda qilish mumkin. Eng katta quvvatli sexning qiymatiga big liq ravishda m masshtab xisolaymiz. B iloji borichq zavodning elektr yuklamalar markaziga yaqin joylashtirish zarur: r i ; i п r m п m Bu yerda: r- aylana radiusi, m- masshtab, m- masshtabni tanlaymiz, m=15 kbt/sm sex bo yicha yuklama markazini xisoblaganda yuklama sex maydoni bo yicha bir tekis taqsimlanilgan deb olish mumkin. Tegishli itgichlar sektorining quvvati quyidagicha xisoblanadi: a xil 36

22 exlarning ug lik tarqatish radiusini xisoblaymiz. Bunday tadqiqotni olib borilishi lozim bo lgan loyixa doirasida bo lmaganligi uchun xisoblangan qiymatlar bo yicha topilgan koordinatalarni loyixalayotgan nimstansiyalar uchun qabul qilamiz. Elektr to planmalar markazini quyidagicha aniqlash mumkin. x x 1 x 1 x x x 3 x 1 x x x 4 x x x 4 x 5 x 5 x x 6 x 6 x 7 x 7 x x x 6 x 7 x 8 x 9 x x 8 8 x 9 9 x x = 66.6 м 1.9 y x 1 y 1 x y x 3 x 1 y 3 x x 4 y x 3 4 x 4 x 5 y 5 x x 6 x 6 y 6 x 7 x 7 y x 8 7 x 9 x 8 y 8 x 1 x 9 y 9 x 1 y = 68.6 м 1.9

23 x 1 r m l x 47 9 r 19.7 x m l r x 19.7 x 3 m l r x 1.4 x 4 m l r x 1.4 x 5 m l r x 1.4 x 6 m l x r 37 x 7 m l x 8 r 14.8 x 8 m l x 9 r 9.4 x 9 m l x x 1 r m l x 65 5

24 T/ r Bo limlarnin g nomi kbt x r l sm x i y i x i y i i x i x 1 Ma muriy bino KZ KZ Nora Nora Nora Ombor Oshxona Ta mirlash bo limi Laboratoriya

25 Kompensatsiyalovchi qurilmalarning quvvatini tanlash. Reaktiv quvvatni kompensatsiyalash xalq xo jaligi uchun katta axamiyatga ega bo lib, elektr ta minoti tizimining ish koeffitsentini oshirib, uning iqtisodiy va sifat ko rsatkichlarini yaxshilashda asosiy amallardan biri xisoblanadi. anoat korxonalarida quvvat koeffitsentini oshirish zavod tarmog iga reaktiv quvvatni ishlab chiqaruvchi statik kondensatorlar orqali amalga oshiriladi. inxron dvigatellar bor sexlarda statik kondensatorlar tanlanmaydi, chunki quvvat koeffitsenti.93 dan katta bo ladi. B va BT 6-1 kb shinalardagi elektr qurilmalarning o rtacha vaznli quvvat koeffitsenti quyidagi qiymatlarga ega bolishi kerak: 1. Generator kuchlanishdagi elektr stansiyalarning generatorlardan ta minlanganda cosφ =.8 ;. Elektr stansiyalardan ta minlanadigan 35 kb li tarmoq va 11- kb li rayon tarmoqlaridan ta minlanganda cosφ =.93; kb li rayon tarmoqlardan ta minlangan 35 kb tarmoqlarning cosφ=.95; Agar kompetsatsiyalovchi qurilmaning zaruriy quvvati 5-1 kbar oshsa, texnik-iqtisodiy tekshirishdan so ng iste mplchi oldiga sinxron kompensatorni qo yish ruxsat etiladi. hina o tkazgichga o rnatilgan kondensator batareyalarning quvvati UE ga asosan 5 kbar kichik bo lmasligi tavsiya etiladi..4 kb kuchlanishli sexlarda statik kondensator batareyalarini qo llash foydaliroqdir, chunki zavod elektr ta minoti tizimidagi kabellardagi isroflarni kamaytiradi.

26 Kompensatsiyalovchi qurilmalarning quvvatini quyidagicha aniqlash mumkin; Q k = x (tgφ 1 - tgφ ) Bu yerda: x - aktiv xisobiy quvvat tgφ 1 -kompensatsiyaga qadar faza siljishining burchak tangensi; tgφ 1 -normativ burchak tangesi. Reaktiv quvvatni kompensatsiyalash uchun kondensator batareyalar kerakli sonini aniqlash formulasi: n i Q Q ky ' ky Bu yerda: Q ' ky -bitta kondensator batareyaning reaktiv quvvat kattaligi. Kompensatsiyalash uchun KC tipidagi 14, 16,, 5, 8, 36, 4, 5, 75, 118, 15 kbap reaktiv quvvatli.38 kb kuchlanishli kondensator batareyalarini tanlash tavsiya etiladi. exning reaktiv quvvatini kompensatsiyadan so ng quyidagi formuladan aniqlanadi: Q nk Q X Q ky Kompensatsiyadan so ng to la quvvat: nk x Qnn

27 1 Q tg tg ) 7.8 ( ) 4. kbap ( 9 ky x 1.. Q tg tg ) 18.9 ( ) 9. kbap ( 6 ky x 1 3. Q tg tg ) 18.9 ( ) 9. kbap ( 6 ky x Q tg tg ) 9.6 ( ) 3. kbap ( 4 ky x 1 5. Q tg tg ) 9.6 ( ) 3. kbap ( 4 ky x Q tg tg ) 9.6 ( ) 3. kbap ( 4 ky x 1 7. Q tg tg ) 1.7 ( ) 3. kbap ( 9 ky x Q tg tg ) 13.6 ( ) 3. kbap ( 1 ky x 1 9. Q tg tg ) 7.6 (.6.33 ) kbap ( ky x Q tg tg ) 3.6 ( ) 1. kbap ( 7 ky x 1 Q xy =44 bo lganligi uchun korxonaga K -5 rusumli kondensator batareyasi tanlanadi. Xisoblar natijasiga ko ra =175.1 kba

28 Transformatorlarning soni va quvvatini aniqlash. Transformator podstansiysining tipi va joylashishi o'rnini tanlash asosan elektr yuklamalarning kattaligi va xarakteriga,ularni korxonaning bosh planda va ishlab chiqaruvchi ob ektlardagi joylashishiga bog'liq.sex transformatorlarning soni quvvatini tanlash.istalgan toifali istemolchilarni bitta va ikki transformatorli podstsnsiya ta minlashi mumkin.bir transformatorli podstansiyalar uch toifali iste'molchilarni ta'minlash uchun ko'proq qo'llaniladi. Lekin ikkinchi toifali iste'molchilarni bir transfomatorli podstansiyadan (zaxiradagi transformatorni biror soat davomida almashtirish imkoniyati bo'lganda) energiya bilan ta'minlash mumkin. Agar 1 toifali iste'molchilarning yuklamasi umumiy yuklamada 15-% oshmasa, agar ikkilamchi kuchlanishli masul iste'molchilarni zaxiralash imkoniyati bo'lsa bir transformatorli podstansiya variant qabul qilsa bo'ladi. Agar 1 va toifali iste'molchilar ko'proq bo'lsa va ularning elektr ta'minotida uzilishga ruxsat berilmasa, unda ikki transformatorli podstansiyalarni qo'llash kerak. shuningdek, ikki transformatorli podstansiyalar uncha mas'ul bo'lmagan iste'molchilarni ta'minlashda xam qo'llaniladi, agarda transformatorni joylashgani taqazo etsa. odstasiyalarda transformatorlar soni dan oshishi istisno xollarda ruxsat etiladi. Bunda sexda xar xil kuchlanishli iste'molchilar mavjud bo'lsa, katta quvvat yuklamalar mavjudligida va podstansiyalarni taqsimlangan o'rnatish joyi yo'qligida qo'llaniladi. Bir transformatorli podstansiyalarda, ikkilamchi kuchlanishda rezervsiz toifali iste'molchilarni ta'minlaganda, ishchi rejimdagi xisobiy yuklama bo'yicha transformatorlarning quvvati quyidagicha tanlanadi:

29 t x Ikklamchi kuchlanishda ikki bir transformatorli podstansiyalar orasida farq bo'lsa, transformatorlarning quvvati zaxiralangan qo'shni yuklamaning qismini xisobga olgan xolda qabul qilinadi. Bir transformator ishdan chiqsa, ikkinchisi buzilgan transformatorni ta'minlash yoki almashtirishga ketadigan vaqt oralig'i uchun 1% li ishonchlilikni ta'minlaydi. anoat korxonalari iste'molchilarning elektr ta'minotida zarur bo'lgan sex transformatorning soni, quvvati, tipi va o'rnini tanlashda quyidagi tartib tavsiya etiladi. 1. Korxonaning bo sh planida aloxida ob ektlar yoki korxonaning bo'limlarining yoki kuchlanishi bo'yicha, tokning turi va ishga tushish tartibi bo'yicha sex yuklamalari chiziladi. yuklamalar ma'lum bir masshtabda aylana tuziladi. (yuklamalar kartogrammasi). Elektr yuklamalarni qanday taqsimganligi va taqsimlangan yuklamalarning markazlari aniqlanadi. 3. Oldindan podstansiyaning o'rnatish joylari belgilanadi va ular orasidagi yuklamalarning taqsimoti ko'rib chiqiladi. 4. odstansiyaning turi, uning taqririban gabiriti, texnologlar va quruvchilar bilan kelishilgan xolda o'rnatish joyi belgilanadi. Xamma quvvatli va kuchlanishli transformator podstasiyalar mumkin qadar yuklamalar markaziga yaqinroq joylashishi muxim axamiyatga egadir. T va boshqa kounikatsiya tugunlar aksincha, tarmoqning ta'minlanayotgan bo'limlarining chegarasida shunday joylashtirish kerakligi, elektr energiyasining teskari tomonga yonaltirilishi yo'l qo'ymaslik kerak, chunki bunday talab bajrilganda

30 o'tkazgich materiallari tejaladi va elektr energiya nobudgarchiligi va kapital mablag'lag' kamayadi. T soni va quvati qiyidagicha tanlanadi: a) iste'molchining yuklama grafigi va xisoblangan maksimal quvvat qiymati bo'yicha; b) iste'molchilarning toifalari (1-toifali ista'molchilarni xisobga olgan xolda) bo'yicha; v) kapital mablag' va ektluatatsiya sharoitida sarf xarajatlarni xisobga olgan xolda keltirilgan variantlardan transformatorlarning soni va quvvati texnik -iqtisodiy ko'rsatkichlar bo'yicha; g) iqtisodiy maqbul rejim bo'yicha (bu rejim quvvati va energiya isroflarini eng kamini ta'minlaydi) Avariya xolatida bitta transformator ishdan chiqsa, ishlovchi transformatorlar 1-toifali iste'molchilarni 1% to'liq ta'minlashi va - toifali iste'molchilarning yuklamasini 7% ta'minlashi lozim, 3-toifali iste'molchilar avariya rejimida vaqtincha o'chirib qo'yish mumkin. ex transformator podstansiyalarda 1 kba li bir yoki ikki transformatorli KT qo'llash tavsiya etiladi. T ni ta'minlaydigan sexlarning yuklamasini yuklanish koefitsenti. K з =.7/.8 teng bo'lgan normal rejimdagi transformatorlarning yuklanish koeffitsentini xisobga olgan, tanlash tavsiya etiladi. Xuddi shunday xamma T transformatorlarning soni va quvvati tanlanadi va 7 - jadvalga keltiradi. Agar EUL kuchlanishi sex podstansiyalari yuqori kuchlanishidan katta bo'lsa, korxonada bosh pasaytiruvchi podstansiya (B) o'rnatiladi. Bunda podstansiya transformatorlari korxona elektr iste'molchilarning toifalari bo'yicha yuklanish koeffitsenti orqali tanlanadi. Unga ko'ra 1-

31 toifali iste'molchilar uchun K з = ; -toifali uchun K з = ; va 3-toifali uchun esa K з = oraliqda bo'lishi kerak. odstansiyalardagi transformatorlarni yuklanish koeffitsenti quyidagi formuladan topish mumkin: K з yuk n s ht ; Bu formulada yuk -korxonaning xisobiy quvvati; kattalik ko'pincha ikkiga teng. n-ta-podstansiyadagi transformatorlar soni bu Transformatorning quvvat isrofi: tr n ( K 3 k ) bu yerda: k -qisqa tutashuv quvvat isrofi, kbt; -salt ishlash quvvat isrofi, kbt. Bir yillik elektr energiya isrofi: ( K T k 3 bk Э n tr ) bu yerda: -eng katta isroflar vaqti. T вкл - transformatorning 1 yillik ishlash vaqti bo'lib, o'chirilmasdan ishlaydigan transformator uchun quyidagi ifoda aniqlanadi: T вкл =365*4=876 soat. I variant II variant TM=5/1 *TM 1/1

32 h 5KB*A h =*1 KB*A I y =1KB I y =1 KB I =.4KB I =.4 с. ш =1.5 с ш =3.7 q. t q t. =.49. =1.97 сюи =.3 сюи =.6 I k =4.5 I k =4.5 Endi variantlarni taqsimlaymiz. 175 h 1. Variant. K. 7 з1 ht Variant. K. 87 з h ht.1.1 Iqtisodiy xisoblar asosida korxona uchun TM 5/1/.4 transformatorini tanlaymiz. Transformatorlarning xisobi iqtisodiy qismda aks ettirilgan.

33 Tashqi elektr ta'minoti xisobi. EUL ni xisoblash kuchlanishni tanlashdan boshlanadi. Keyin xisobiy va shikastlanish toklarini xisoblash orqali EUL ni kesim yuzasi va tipi aniqlanadi. Keyingi bosqichda EUL dagi isroflar xisoblanadi. Dastlab EUL ning kuchlanishi aniqlanadi. Bunda iloji boricha pastroq kuchlanish tanlashga xarakat qilinadi. Chunki EUL kapital xarakatlari arzonroq bo ladi. Boshqa tomondan isroflar kuchlanishga teskari mutanosib bo ladi. Isroflar me iy ko rsatkichdan kop bo lsa kuchlanishni talab etadi. Masalan, energeotizmdan 11kB, 35kB va 1kB li kuchlanishli EUL o tkazish mumkin bo lsa, odatda avval kuchlanishi 1kB EUL xisoblanadi. Isroflar me iy ko rsatkichlardan katta bo lsa 35kB li EUL xisoblanadi. Bunda xam isroflar me iy korsatkichdan katta bo lsa 11kB li EUL xisoblanadi. Agar kuchlanish isrofi me iy ko rsatkichadan katta farq qilmasa EUL ko ndalang kesim yuzasini oshirish yoki liniyalar sonini oshirish tavsiya etiladi. Agar ikkita kuchlanishda EUL o tkazish imkoniyati bo lsa ularning texnik-iqtisodiy ko rsatkichlari taqqoslanib, keltirilgan yillik xarajatlari kamroq bo lgan variant tanlanadi. Xisoblashlar xisobiy tokni aniqlashdan boshlanadi. Radial liniyalar uchun xisobiy va shikastlanish to klari quyidagicha xisoblanadi: hikastlanish toki parallel liniyalardan biri uzilgan xol uchun xisoblanadi:

34 I xis. av yuk 3 U nom ; Bu yerda: yuk -korxonaning umumiy to la yuklamasi, п-parallel liniyalar soni. Tanlangan EUL simining ruxsat etilgan davomli toki shikastlanish tokidan katta bo lishi kerak. Ilovadan shu qiymatga yaqin va katta kesim yuzasi tanlanadi. imning tipi, kesim yuzasi, aktiv va reaktiv solishtirma qarshiligi yozib olinadi kB li liniyalarda solishtirma reaktiv qarshilik X =.4 om/km deb olinadi. Liniyaning aktiv va reaktiv qarshiliklari quyidagicha xisoblanadi: R R L l l X X L l l xisoblanadi: Olingan natijalar asosida EUL dagi quvvat va kuchlanish isroflari Kuchlanish isrofi: U L 3 I ( R cos X x sin ) l l ; Bu yerda: cosφ-korxonaning quvvat koeffitsenti olinadi. Tashqi elektr ta minotini elektr uzatuv liniyadagi kuchlanish isrofi 5% dan oshmasligi lozim. Agar kuchlanish isrofi bu ko rsatkichdan katta bo lsa, liniya kuchlanishi yoki liniyalar soni oshiriladi. Korxonaning ichki elektr ta minotini loyixalashda kabel linlyalari ruxsat etilgan tok bo yicha tanlanadi. Bunda kabel liniyasi iste molchilarini to la yuklamasi asosida xisobiy va shikastlanish toki aniqlanadi. Kabelni ruxsat etilgan davomli toki shjkastlanish tokidan

35 katta bo lishi kerak. Kabel liniyasining xisobiy toki. I xis n yuk 3 U nom ; 1. T dan сш 1 gacha L=m, =7.7 kba Normal va avariya rejimlari uchun toklarni xisoblaymiz: 7 h 51. p 3 U A max h 3 U A Kabelning kesim yuzasini aniqlaymiz: don marx /( 1.5 k sn ) don 71.4 /(1.5.9 ) don 91.4 advaldan AVG -16 x 3 kabelni tanlaymiz. Kabeldagi kuchlanish tushuvini xisoblaymiz U 3 pl ( ч sol cos x sin ) ( ) 1.77 ( ) sol shart qanoatlantirildi.. СШ 1 dan СШ gacha L =75m, =1.6 kba Normal va avariya rejimlari uchun toklarni xisoblaymiz..6 p h 3 U

36 p h 3 U Kabelning kesim yuzasini aniqlaymiz. don marx /( 1.5 k sn ) don 18. / 1.15 don 16. A advaldan AVG -3 x.5 kabelni tanlaymiz. Kabeldagi kuchlanish tushuvini xisoblaymiz. U 3 pl ( sol cos x sin ) ( ) 1.18 ( ) 7.4 shart qanoatlantirildi. sol 3. СШ 1 dan СШ 3 gacha L= 75m, =16.6 kba Normal va avariya rejimlari uchun toklarni xisoblaymiz. p h 3 U p h 3 U Kabelning kesim yuzasini aniqlaymiz. don marx /( 1.5 k sn ) don 4 / 1.15 don 1. 3 A advaldan AVG -3 x.5 kabelni tanlaymiz. Kabeldagi kuchlanish tushuvini xisoblaymiz.

37 U 3 pl ( ч sol cos x sin ) ( ) 1.6( ) 9.9 shart qanoatlantirildi. sol 4. СШ 3 dan СШ 4 gacha L=3m, =1.9 kba Normal va avariya relimlari uchun toklarni xisoblaymiz. p h 3 U p h 3 U Kabelning kesim yuzasini aniqlaymiz. don marx /( 1.5 k ) sn don 15.8 / 1.15 don 14 A U advaldan AVG -3 x.5 kabelni tanlaymiz. Kabeldagi kuchlanish tushuvini xisoblaymiz. 3 pl ( sol cos x sin ) ( ) 1.6( ) 9.9 shart qanoatlantirildi. sol 5. T dan СШ 5 gacha L =8m, =8.7 kba Normal va avariya rejimlari uchun toklarni xisoblaymiz. p h 3 U p h 3 U Kabelning kesim yuzasini aniqlaymiz. don marx /( 1.5 k sn ) don 41.6 / 1.15 don A

38 advaldan AVG -3 x 4 kabelni tanlaymiy. Kabeldagi kuchlanish tushuvini xisoblaymiz U 3 pl ( ч sol cos x sin ) ( ).8( ) sol 6. СШ 5 dan СШ 6 gacha L=15m, =1 kba Nrmal va avariya rejimlari uchun toklarni xisoblaymiz p h 3 U p h 3 U Kabelning kesim yuzasini aniqlaymiz don marx /( 1.5 k sn ) don 17.4 / 1.15 U don A advaldan AVG -3 x.5 kabelni tanlaymiz Kabeldagi kuchlanish tushuvini xisoblaymiz. 3 pl ( ч sol cos x sin ) ( ).( ) 1 sol 7. T dan СШ 7 gacha L=3m, =76.7 kba Normal va avariya rejimlari uchun toklarni xisoblaymiz. p h 3 U p h 3 U Kabelning kesim yuzasini aniqlaymiz don marx /( 1.5 k sn ) don 111 / 1.15 don A

39 advaldan AVG -3 x.5 kabelni tanlaymiz Kabeldagi kuchlanish tushuvini xisoblaymiz. U 3 pl ( ч sol cos x sin ) ( ).9( ) sol 8. СШ 7 dan СШ 8 gacha L=m, =51 kba Normal va avariya rejimlari uchun toklarni xisoblaymiz. p h 3 U p h 3 U Kabelning kesim yuzasini aniqlaymiz don marx /( 1.5 k sn ) don 73.9 / 1.15 don A advaldan AVG -3 x.5 kabelni tanlaymiz Kabeldagi kuchlanish tushuvini xisoblaymiz. U 3 pl ( ч sol cos x sin ) ( ) 1.3( ) 3 sol 9. СШ 8 dan СШ 9 gacha L=15m, =5, kba Nrmal va avariya rejimlari uchun toklarni xisoblaymiz. p h 3 U p h 3 U Kabelning kesim yuzasini aniqlaymiz don marx /( 1.5 k sn ) don 36.5 / 1.15

40 don 3. 4 A advaldan AVG -3 x.5 kabelni tanlaymiz Kabeldagi kuchlanish tushuvini xisoblaymiz. U 3 pl ( ч sol cos x sin ) ( ).5( ) 3.1 sol 1. СШ 9 dan СШ 1 gacha L=3m, =1,6 kba Normal va avariya rejimlari uchun toklarni xisoblaymiz. p h 3 U p h 3 U Kabelning kesim yuzasini aniqlaymiz don marx /( 1.5 k sn ) don 18. / 1.15 don 16. A advaldan AVG -3 x.5 kabelni tanlaymiz Kabeldagi kuchlanish tushuvini xisoblaymiz. U 3 pl ( ч sol cos x sin ) ( ) sol.9

41 Qisqa tutashuv toklarning xisobi anoat korxonasining elektr ta minoti qabul qilingan sxemasi uchun B, MT taqsimlovchi qurilmalarni elektr qurilmalarini elektr apparatlarini kabellarni, shinalarni tanlash kerak. Elektr apparatlari o tkazgichlarni davomi ish rejasi bo yicha tanlanib, keyin esa qisqa tutashuv toki ta siriga chidamliligi tekshiriladi, shuning uchun elektr apparatlarini tanlash uchun qisqa tutashuv toklari xisoblanadi. Bundan tashqari qisqa tutashuv toklarning xisobi QTT chegaralashni tekshirishni va shu toklarni chegaralashning eng maqbul usulini topish imkonini beradi. O tkazuvchi apparatning qisqa tutashuv rejimida chidamliligini tekshirish uchun shu tekshirilayotgan apparat ulangan zanjirdagi boshlang ich aperiodik QT tokini xisoblash lozim. Korxonada B mavjud bo lsa, qisqa tutashuv toki quyidagi nuqtalarda xisoblanadi. 1. Tashqi elektr ta minoti tizimining kabel va xavo liniyalarining boshida;. Tashqi elektr ta minoti tizimining liniyaning oxirida; kB B shinalarida; 4. B dan eng uzoq zoylashgan sex transformator podstansiyaning yuqoritomonida; Agar B dan shu podstansiyagacha bo lgan masofa kichik bo lsa, shu nuqtada QT xisoblanmaydi va apparatlar 3-nuqtadagi QT tokiga sex T tekshiriladi. 5. Biror bir sex podstansiyaning quyi tomonida xisobiy sxema sifatida qurilmaning normal sxemasi qo llaniladi, bunda ekektr stansiyalarining generator va transformatorlari parallel ishlaydilar.

42 Uchinchi nuqtadagi QT tokining quvvati BMG -133 BMG -6T BMG - 1 yengil tipli uchirgichlar 6 kb kuchlanishda 5 MBA dan va 1 kb li kuchlanishda esa 35 MBA dan oshmasligi kerak. Agar bu shart bajarilmasa maxsus choralar qo llash (liniya va transformatorlar aloxida ishlash, guruxiy reaktorlarni o rnatish, yuqori induktiv qarshilikli transformatorlarni qo llash va x.k). Yuqori kuchlanishli QT toklarning xisobi nisbiy birliklarda olib borish zarur. Agar xisobiy qarshilik 3 dan kam bo lsa, QT toklari ARV li generatorlar xisobiy egri chiziqlar bo yicha aniqlanadi, aks xolda xisoblar quvvati cheksiz bo lgan manba uchun amalgam oshiriladi. Quyi kuchlanishda QT tokining xisobi nomli birliklarda sex transformatorlarning aktiv qarshiligini, quyi tomondan shinalarni, tok transformatorlarni va boshqalarni xisobga amalgam olishi lozim. Qisqa tutashuv toklarning xisobi natijalari qisqa tutashuv toklarga bag ishlangan bo limni yakunlovchi jadvalda keltiriladi: Qisqa tutashuv davomida uni boshlanishi to shikastlangan uchastkani o chirish momentigacha zanjirda o tish jarayoni oqib o tadi. Qisqa tutashuv manbasi bo lib turbogeneratorlar va gidrogeneratorlar, sinxron kompensatorlar va dvigatellar bo ladi. Qisqa tutashuv toklarini xisobida quyidagi kattaliklar aniqlanadi: Iн- QT tokning davriy tashkil etuvchisining boshlang ich efektiv qiymati; I з - qisqa tutashuv tokning zarb toki, elektr apparatlarni, shina va izolyatsiyalarni dinamik bardoshliligiga tekshirish uchun kerak bo ladi; Iy- qisqa tutashuv davridagi effektiv qiymatining eng katta effektiv QT toki, birinchi davr mobaynidagi elektr apparatlarning elektrodinamik bardoshligi tekshirish uchun kerak;

43 I. - QT tokining t=. с dagi oniy qiymati; I - QT tokining turg un rejimi uchun effektiv qiymati, o chirgichlarni tekshirish uchun kerak. Xisobiy egri chiziqlar damida qisqa tutashuv nuqtasidagi tokning xisobi aniqlanadi. Bu egri chiziqlar QT tokning QT zanjirining xisobiy qarshiliklarga necha marta kattaligini ko rsatadi. K (t) = f (Xрез) b -bazaviy quvvat, U b -bazaviy kuchlanish sifatida QT toki xisoblanayotgan nuqtaning o rtacha kuchlanishini olish mumkin. I b -bazaviy tok, quyidagi formula bilan aniqlanadi: / 3U b b b Reaktiv va aktiv qarshiliklar quyidagi formula orqali aniqlanadi: x bl x 1 ( / U ) r r 1 ( / U ) b b bl b b Bu yerda: r, x -liniyaing 1 km uzunligiga to g ri keladigan aktiv va induktiv qarshiliklar 1 liniyaning uzunligi (km). Agar qabul qilingan bazaviy quvvat ta minoti bazasining nominal quvvatiga teng bo lmasa, egri chiziqlardan olingan umumiy qarshilikni formula orqali aniqlash mumkin: x r Xb rez ( n / b ) Bu yerda: н-qt joyidagi ta minot manbasining quvvati. b bazaviy quvvat (MBA) Zarbaviy tokning amplitude qiymati quyidagi formula orqali aniqlanadi:

44 I з k з I Bu yerda: k з -zarb koeffitsenti. Qisqa tutashuv birinchi davridagi effektiv quvvatining eng katta effektiv QT toki deyiladi va u quyidagicha aniqlanadi: I з I '' 1 ( k 1) з k I з I y i I 1 y y Endi yuqorida keltirilgan shartlar asosida bazis tokni aniqlaymiz: b kb b 3U b Transformator aktiv qarshiligi n. t N. T k. t b 1 r.15 Uk b 5 5 x ( ) r ( ) n. t.45 Kabel liniyasi uchun b 5 r r L sol U 38 b.67 b 5 x x L.73. sol U 38 b.5 K 1 nuqtagacha bo lgan qarshiliklar yig indisi. r x r 1 r x 1 x Ko rilayotgan nuqtadagi F qisqa tutashuv toki 1

45 bt 8. 4 k. t Z ka X.45 1 T a 1 Z k ud 1.8 Zarbiy tokni anilaymiz i k kA zarb ud kt Kabel liniyasi uchun b 5 r r L sol U 38 b.1 5 b x x L.95.8 sol U 38 b.13 K nuqtagacha bo lgan qarshiliklar yig indisi. r x 3 r 1 r x 1 x Ko rilayotgan nuqtadagi F 1 qisqa tutashuv toki bt 8. 4 k. t Z ka X.45 1 T a 1 Z k ud 1.8 Zarbiy tokni aniqlaymiz i k ka zarb ud kt

46 Elektr apparatlar, izolyatorlar va tok o tkazuvchi qismlarni tanlash. Loyixada elektr ta minotini QT toklarda tekshirishni faqat bir apparatning turi uchun bajariladi: yuqori kuchlanishli o chirgich, ajratgich bo lgich, qisqa tutashtirgich, tok transformatori, kuchlanish transformatori, yig ma shinalar, kabel va x.k. EKTQ va asosan egiluvchan saqlagichlar bilan ximoyalangan apparatlar va o tkazgichlar QT toki ta siriga tekshirilmaydi. 6-1 kb li sex transformatorlarning yuqori tomonida yuqori tomonida komunikatsiya apparatining turi transformatorning quvvatiga bog liq. QT quvvati mba yuqori xolda transformatorning nominal quvvati qiymatidan qat iy nazar yuqori kuchlanishli o chirgich ajratgichi bilan o rnatiladi. QT quvvati mba dan kichik bo lsa,nominal quvvati 63 kba va undan kichik sex transformator zanjiriga saqlagich bilan ajratgich o rnatiladi mba nominal quvvatli sex transformator zanjiriga saqlagichli yuklama o chirgichi, transformator katta quvvatli bo lsa, saqlagichi yuqori kuchlanishli o chirgich ornatiladi. Apparatlarning ayrim turlarini va tok o tkazuvchi qismlarning tanlash va tekshirish shartlari quyidagidan iborat: 1. Ajratgich: U U, i i h з h h.k I t I t / t I I h x. k Bu yerda: U kuchlanishi; h -apparat yoki tok o kazuvchi qismning nominal

47 U -qurilmaning nominal kuchlanishi; h. k I h I h. k -apparatning nominal toki; -qurilmaning xisobiy toki; i h -dinamik chidamlilikning nominal toki; i з -qurilmaning QT zarb toki; I t -katologlarda 1.5, 5 yoki 1 sex turg un termik toklarning miqdori; I -qurilmaning QT turg un toki; t -cheksiz yoki keltirilgan vaqt/sek.. Bo lgich ajratgich singari shartlar bo yicha tanlanadi va tekshiriladi. 3. Qisqa tutashtirgich shu ajratgich singari shartlar bo yicha tanlanadi, nominal tok bo yicha tanlashni qo shish mumkin. 4. Yuklama o chirgichi xoddi shu olovlarga asosan tanlanadi va tekshiriladi, o chira olish qobiliyatini qoshimcha qilish mumkin. In. uch Ix " n uch x " Bu yerda: In. uch -o chirish nominal toki; n uch -o chirish nomimal quvvat; 5. Yuqori kuchlanishli o chirgichni tanlash ajratgich singari shu shartlarga asosan tanlanadi va qo shimcha uzish quvvati bilan qiyoslanadi: In. uch Ix "

48 n uch x " Bu yerda: In. uch n uch -qisqa tutashuv nuqtasidan o tadigan zarb toki -xisobiy uzish quvvati. 6. aqlagich tanlash va tekshirish yuqori kuchlanishli uzgichlar uchun ko rsatilgan tartibda bajarilib, qo shimcha qilib dinamik chidamlilik bo yicha tekshiriladi. 7. Xavoli avtomatlarni tanlash va tekshirish yuqori kuchlanishki o chirgichlar uchun ko rsatilgan tartibda bajarilib, dinamik va termik chidamlilik bo yicha tekshiriladi. O chirishning maksimal uzishi mumkin bo lgan tok o chirgich o rnatilgan nuqtadan o tadigan zarb toki bilan qiyoslanadi: In. o ' z Iз Bu yerda: Iз-QT zarb toki. Tok transformatorlari nominal tok, nominal kuchlanish, Ikkilamchi chulg amning yuklamasiga bog liq bo lgan aniqlik darajasiga qarab qabul qilinadi. Un Un In Ix Agar tok transformatorning ikkilamchi chulg amdagi yuklama quyidagi shartni qaniatlantirsa, uning aniqligi talab darajida bo ladi: h x Bu yerda: h -ikkilamchi chulg amning nominalyuklamalari ma lumotlarda keltiriladi. quvvati (BA) x-tok transformatorning ikkilamchi chulg amning xisobiy

49 x I ( r r r h n s k ) Bu yerda: h -ikkilamchi chulg amning nominal toki. ( I 5 A ) h qarshiligi; r n -ushbu chulg amga ulangan asboblar chulg amlarining aktiv r s -o lchashda ishlatiluvchi simlarning qarshiligi; r k -kontaktlarning qarshiligi ( r k. 1Om ). 8. Kuchlanish transformatorlarni tanlash nominal kuchlanish, yuklamaning miqdori asosida qabul qilinadi. Kuchlanish transformatorining quvvati chulg amlari parallel ulangan elektr asboblarining qabul qiladigan to la quvvatidan katta bo lishi kerak, ya ni: n r Q r quvvati. Bu yerda: -asboblar g altaklarining iste mol qiladigan aktiv 9. Q sin r -asboblar g altaklarining iste mol qiladigan reaktiv quvvati. 1. reaktorni tanlash va tekshirish ajratgich uchun ko rsatilgan tartibda bajarilib, tanlanadi. Xar bir apparat yoki tok o tkazuvchi qismni tanlashdan oldin bir chiziqli sxemaning qaysi zanjirda o rnatilgan ligini ko rsatib o tish zarur. Iloji bo lsa katalogdagi ko rsatkichlarni xisobiylarga nisbitan ancha kattaroq olmaslik kerak, chunki bu apparatlarni narxini oshirib yuboradi. Nominal atrof muxitning shartlarida tok o tkazuvchi qismlari

50 alyuminiy bo lishi kerak, misli simni esa, aloxida shartlarda qo llash mumkin. Zaminlagich qurilmalarning xisobi yerning tok tarqalayotgan qismadagi qarshilikni yoyilish qarshiligi va bu qarshilikni zaminlagichga tegishli deb qaralib, uning miqdori quyidagicha aniqlanadi: R U / I Bu yerda: U 3 kuchlanish; I 3 -zaminlagich bilan nol potensiallik nuqta orasidagi -zaminlagich orqali o tuvchi tok. EQTQ ga asosan kuchlanish U=11 kb bo lgan neytrali yerga bevosita ulangan elektr uskunalari uchun zaminlovchi qurilmaning qarshiligi.5 Om dan oshmasligi kerak, U=.38 kb bo lgan -4 Om dan oshmasligi kerak.

51 Iqtisodiy qism Iqtisodiy tahlilning yoki xo jalik faoliyati tahlilining samaradorligi va ta sirchanligini ta minlashning muhim sharti -bu tahliliy ishlarning rejalashtirish. Xo jalik faoliyati alohida masalalarini tahliliy o rganilganda uning aniq maqsadi va korxonani boshqarish tizimida o z o rni bo lishi kerak, faqat shundagina tahlil xo jalik yuritish uchun ma lum bir darajada sezilarli ahamiyatga ega bo ladi. huning uchun korxonalarda tahlil o tkazish bo yicha ishlar rejalashtirilishi kerak. Amaliyotda tahliliy ishlarni rejalshtirishning quyidagi turlari mavjud: 1. Korxona tahliliy ishlarning yaxlit rejasi.. Mavzular bo yicha rejalar. Yaxlit reja odatda hisobot yili uchun tuziladi.bu rejani korxona rahbari topshirig i bilan mutaxassis ishlab chiqadi. Rejada tahlilning maqsadi, vazifalari va yil davomida ko rib chiqilishi kerak bo lgan masalalar, ularni o tkazish muddati, tahlil sub ektlari, tahliliy xujjatlarning aylanish tarixi va ularning mazmuni haqidagi ma lumotlar keltiriladi. Yaxlit tahlilni tuzishda axborot manbalari hamda qo llanilishi mumkin bo lgan texnik vositalar ham inobotga olinadi. Alohida va chuqur o rganishi talab qiluvchi masalalar yuzasidan alohida mavzular bo yicha rejalar tuziladi. Bu rejalarda tahlilning ob yekti, sub yekti, bosqichlari, tahlilni o tkazish muddatlari va boshqalar ko rsatiladi.

52 Iqtisodiy tahlilning korxonalarni boshqarishda ta sirchanligini ta minlash ko proq ishlayotgan axborotning tarkibi, mazmuni va sifatiga bog liq bo ladi. Iqtisodiy tahlil uchun quyidagi ma lumotlar ishlatiladi. - hisob ma lumotlari; - hisobdan tahqari ma lumotlar. Reja ma lumotlariga korxonada ishlab chiqilgan barcha rejalar, jumladan istiqbol, joriy, tezkor rejalar hamda texnoligik kartalar kiritiladi. Bundan tashqari me iy xujjatlar, smetlar loyiha topshiriqlari va boshqalar ham reja ma lumotlari sifatida ishlatilishi mimkin. Hisob xarakteridagi ma lumotlar manbalari bu barcha buxgalteriya, statistikasi va tezkor hisob hujjatlari hamda barcha hisobotlar va dastlabki hujjatlardir. Xo jalik faoliyati tahlili uchun yetakchi rolni buxgalteriya hisobi va hisoboti o ynaydi, chunki u xujalik jarayonlari, ularning natijalarini eng to liq aks ettiruvchi manbadir. Hisobdan tashqari ma lumotlarga korxona faoliyatini boshqaruvchi va tartibda solib turuvchi xujjatlar kiradi. Ular jumlasiga rasmiy xujjatlar, ya ni qonunlar, farmoyishlar; xo jalik huquqiy hujjatlari, yani shartnomalar, reklamasiyalar xa h.k; texnik va texnoligik xujjatlar va boshqalar kiradi. Xo jalik faoliyati tahlilning eng mas ul bosqichlaridan biri axborotlarni tahlil uchun taylashdir. Buning uchun ana shu ma lumotlarning ma lum bir talablarga javob berishini ta minlash lozim: Ma lumotlar sifatli bo lishi kerak, ya ni ular to g ri hisoblangan, to liq va to g ri tuzilgan bo lishi kerak.

53 Tahlil ma lumotlari ularning mohiyatiga ko ra talabga javob berishi kerak. Bu esa ularning tahlil maqsadiga mos kelishi va real voqealikka to g ri kelishini anglatadi. Ma lumotlarni taqqoslash imkoniyati bo lishi kerak. Yuqoridagi talablarni qondirish uchun tahlil qiluvchi shaxs ularni bir qator tekshirib chiqadi. Bu teshirish texnik xarakterda bo lib, bunda iqtisodiy ko rsatkichlar turli xil hisobot sakllari bo yicha bir biriga solishtirib ko riladi. Reja ma lumotlari esa reja xujjatlarida keltirilgan ma lumotlarga mosligi jihatidan qayta ko riladi. Ko rsatkichlarni bir biri bilan taqqoslash imkoniyati bo lishi uchun ularni turli xil hisob kitoblar va jadvallar damida bir biriga moslashtiriladi. Tahlil uchun ishlatiladigan ma lumotlarning o lchov birliklari tahlil uchun qulay holatga keltiriladi, masalan, agar raqamlar katta bo lsa, ko rsatkichlar ming so mlarda ifoda etilishi mumkin. Ma lumotlarni tahliliy qayta ishlash esa bu bevosita tahlilning o zidir. Tahlilni o tkazish uchun esa, uni o tkazish rejasi, ishonchli va to liq axborotlarning bo lishi yetarli emas. Ma lumotlarni qayta ishlashni tashkil qilish uchun o zigaxos bo lgan uslubiyatdan boxxabar mutaxassis bo lishi talab qilinadi. Bu mutaxassis xo jalik faoliyati tahlili uslubiyatini doimiy ravishda takomillashtirib borishi davr talabidir, ayniqsa, bugungi kundagi jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi davrida. Bayon qilganlarimizdan xulosa: - har bir bozor iqtisodiyoti qatnashchisi iqtisodiy tahlilni muvaffaqiyatli amalgam oshirishi uchun o z tarkibida bozor iqtisodiyoti qonunlarini mukammal egallagan iqtisodchi menejerlar bilimiga suyanmog I lozim;

54 - albatta, ushbu tadbirni amalgam oshirishda boshqa soha mutaxassislari ham faol ishtirok etishlari lozim. Ushbulardan kelib chiqqan holda iqtisodiy mazmundagi masalalarni xususiy xollarda tadbiq etib, korxonalarda energiya va qimmatbaxa materiallarni tejash muammolarini xal etib boorish zamon talabidir. umladan, transformatorlar orqali kuchlanishlarni oshirib elektr uzatish liniyalariga berish orqali simlar uchun sarflangan qimmatbaxo mis metalini iqtisod qilishga erishiladi. hu bilan birga elektr uzatish liniyalari usutunlariga tushadigan mexanik kuchlanishlar xam kamayadi. Demak, bu ustunlar uchun ishlatiladigan pulat prokatlar xam tejaladi, ularga quyiladigan texnologik talablar esa kamayadi. Bu iqtisodiy samaradorlikning barchasi transformatorlarni qo llash xisobiga, ya ni liniya kuchlanishini oshirish xisobiga amlga oshiradi. Korxona uchun ta variantda transformator tanlaymiz va eng optimalini tanlaymiz. I variant II variant TM=5/1 *TM 1/1 h =5 KB*A h =*1 KB*A I =1 KB I yu yu I =.4 KB I =.4 R =1.5 s. i s i R =3.7 q. t q t =.3 s. i s i =1 KB R. =.49 R. =1.97. =.6 I k =4.5 I k =4.5

55 Endi variantlarni taqqoslaymiz. 175 n 1-variant. K nt 5 n variant. K nt 1-variant. Q K Q I kt k 1 nt 1 1 C T k 1 nt 1 1 var var -variant. Q K I kt k nt 1 1 var Q C T.6 5. k nt 1 1 var Qisqa tutashuv isroflari: q qt Kip * Q 3.7. * k q qt Kip * Q * 9 k Transformator salt ishlagandagi quvvat isrofi: c ci Kip * Q 1.5. * c1 c ci Kip * Q *.49. * c Transformatorlar uchun quvvat isroflari: t c k k t c k k 4. Kapital xarajatlarni aniqlaymiz: K K Amartizatsiya ajratmalari: a k k at 1 1.1