ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. ΘΕΜΑ: Η Ασφάλιση ζωής - ειδικότερα ζητήματα και μορφές της

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Η Ασφάλιση ζωής - ειδικότερα ζητήματα και μορφές της ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: ΜΑΚΑΡΙΤΟΥ ΕΛΕΝΗ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Ρ. ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ ΑΓΓΕΛΙΔΟΥ Δεκέμβριος 2014

2 Στην οικογένειά μου, 2

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η ανάγκη για ασφάλεια οδήγησε τον άνθρωπο στη ανάγκη για ασφάλιση με έναν οργανωμένο τρόπο. Ασφάλιση σημαίνει εξασφάλιση από διάφορες πηγές κινδύνων, στους οποίους εκτίθεται το άτομο. Αυτοί αφορούν ιδίως τις νέες συνθήκες ζωής, τον βιομηχανικό αλλά και τον τεχνολογικό τομέα. Σε μία σύγχρονη οργανωμένη κοινωνία λοιπόν, το άτομο εκτίθεται καθημερινά σε μικρούς και μεγάλους κινδύνους, οι οποίοι δεν μπορούν να αποτραπούν παρά τη συνδρομή του κράτους και τη λήψη μέτρων ασφαλείας. Γι αυτό και ο ρόλος της ιδιωτικής ασφάλισης είναι ιδιαίτερα σημαντικός, συμβάλλοντας αποφασιστικά και στην οικονομία της χώρας. Με την δραστηριότητα των ασφαλιστικών επιχειρήσεων υλοποιείται η μετάθεση των κινδύνων που απειλούν μεμονωμένα πρόσωπα και επιχειρήσεις, σε μία πολύ μεγάλη «κοινωνία ατόμων», πράγμα που συνεπάγεται την αντικατάσταση των διάφορων αρνητικών οικονομικών συνεπειών του «τυχαίου» με το ασφάλιστρο ή αλλιώς την μερική κοινωνικοποίηση του τυχαίου, ενώ συγχρόνως η εν λόγω δραστηριότητα συμβάλλει στη διατήρηση της περιουσίας και στη συγκέντρωση των αναγκαίων κεφαλαίων για επενδύσεις. Οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις ανήκουν στον ευρύτερο τομέα των χρηματοοικονομικών επιχειρήσεων, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες, γίνεται όλο και περισσότερο σημαντική η επενδυτική δραστηριότητα - υπηρεσία τους. Η ειδοποιός διαφορά της ασφαλιστικής παροχής από τις παροχές των λοιπών επιχειρήσεων του τομέα αυτού, είναι το στοιχείο του κινδύνου, ο οποίος αφορά τους συμβαλλόμενούς τους και μετατίθεται στην ασφαλιστική επιχείρηση. Στις ασφαλίσεις προσώπων μάλιστα μπορεί να υπάρχει εν όλω ή εν μέρει και επενδυτική δραστηριότητα, ενώ και στις περιπτώσεις όπου υπάρχει κίνδυνος και πάλι η ασφαλιστική επιχείρηση πρέπει να επενδύει κεφάλαια των πελατών της, 1 κάτι που πραγματοποιείται και από τα λοιπά είδη επιχειρήσεων του χρηματοοικονομικού τομέα. 2 1 τα ασφάλιστρα. 2 τραπεζικά ιδρύματα και επενδυτικές επιχειρήσεις. 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... 6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 8 ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΖΩΗΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΕΩΝ ΖΩΗΣ με κριτήριο τον κίνδυνο με κριτήριο το πρόσωπο του ασφαλισμένου ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΕΞΑΓΟΡΑΣ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑΣ ΜΟΡΦΕΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΖΩΗΣ ΕΝΝΟΙΑ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΜΑΔΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΖΩΗΣ ΜΕ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ γενικά τα επενδυτικά προϊόντα unit linked Τραπεζοασφαλιστικά προϊόντα και υπηρεσίες Η ΟΜΑΔΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΡΓΟΔΟΤΗ γενικά Κατηγορίες ομαδικής ασφάλισης Πλεονεκτήματα ομαδικής ασφάλισης Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΟΥ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΥ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ Ή ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ το δικαίωμα καταγγελίας γενικά Καταγγελία της ομαδικής ασφάλισης και συνέπειες για τον ασφαλισμένο εργαζόμενο Τροποποίηση ομαδικού ασφαλιστηρίου ΟΜΑΔΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ Η έννοια της επιχείρησης Η έννοια της μεταβίβασης της επιχείρησης Συνέπειες μεταβίβασης ΘΕΜΑΤΑ ΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

5 γενικά υποχρεώσεις φερεγγυότητας ΑΝΑΚΛΗΣΗ ΑΔΕΙΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ γενικά ασφαλιστική εκκαθάριση τύχη των ασφαλιστικών συμβάσεων ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΕΙΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

6 ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΕΔ = Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο ΑΕΔΑΚ = Ανώνυμη Εταιρία Διαχείρισης Αμοιβαίων Κεφαλαίων ΑΚ = Αστικός Κώδικας ΑΠ = Άρειος Πάγος Αρμ = Αρμενόπουλος αρ. περιθ. = αριθμός περιθωρίου ΑσφΝ = Ασφαλιστικός Νόμος Αχ.Νομ. = Αχαϊκή Νομοθεσία Βλ. = βλέπε Γεν. Αρχ. ΑΚ = Γενικές Αρχές Αστικού Κώδικα Γ.Α.Ο. = Γενικοί Ασφαλιστικοί Όροι Γ.Ο.Σ. = γενικοί όροι συναλλαγών ΔΕΕ = Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιρειών Δελτ. ΑΕ και ΕΠΕ = δελτίο ανωνύμων εταιρειών και εταιρειών περιορισμένης ευθύνης εδ. = εδάφιο Ε.Ε. = Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΕμπΔ = Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου ΕΕργΔ = Επιθεώρηση Εργατικού Δικαίου Ειρ. = Ειρηνοδικείο ΕλλΔνη = Ελληνική Δικαιοσύνη Ε.Ο.Χ. = Ενιαίος Ευρωπαϊκός Χώρος Ε.Π.Ε.Υ. = Εταιρία Παροχής Επενδυτικών Υπηρεσιών 6

7 ΕρμΑσφΝ = ερμηνεία Ασφαλιστικού Νόμου ΕΤρΑξΧρΔ = Επιθεώρηση Τραπεζικού Αξιογραφικού και Χρηματιστηριακού Δικαίου Εφ. = Εφετείο Κ.Πολ.Δ. = Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας Μον. Πρ. = Μονομελές Πρωτοδικείο ν.δ. = νομοθετικό διάταγμα ΝοB = Νομικό Βήμα ΟλΑΠ = Ολομέλεια Αρείου Πάγου ό.π. = όπως παραπάνω παρ. = παράγραφος π.δ. = προεδρικό διάταγμα ΠτΚ = Πτωχευτικός Κώδικας υποσημ. = υποσημείωση ΦΕΚ = Φύλλο Εφημερίδας της Κυβέρνησης ΧρΙΔ = Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου 7

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ασφάλιση ζωής είναι απόλυτα συνυφασμένη με το υπέρτατο αγαθό της ζωής, το οποίο περικλείει διάφορους κινδύνους, με βασικότερους τον κίνδυνο του θανάτου αλλά και κινδύνους όπως αυτόν της επιβίωσης και της συνταξιοδότησης. 3 Η συμβολή της ασφάλισης ζωής, από κοινωνικής άποψης, είναι εξαιρετικά σημαντική, με δεδομένο ότι παρέχει διασφάλιση τόσο στους ασφαλισμένους όσο και στα μέλη της οικογένειάς τους, από τις οικονομικές συνέπειες που συνεπάγεται η απώλεια της ανθρώπινης ζωής. Η λειτουργία της, ως ιδιωτική μορφή ασφάλισης, είναι συμπληρωματική ή παράλληλη με την κοινωνική ασφάλιση. Ο βαθμός σπουδαιότητάς της αναδεικνύεται από την έντονη κρατική εποπτεία που ασκείται στις ασφαλιστικές επιχειρήσεις του κλάδου ζωής, με απαιτήσεις όπως π.χ. χωριστή άσκηση δραστηριοτήτων που υπάγονται στον κλάδο ζωής, υποχρεωτικό σχηματισμό ασφαλιστικής τοποθέτησης, 4 σχηματισμό ιδιαίτερων αποθεματικών και έλεγχο επάρκειας ασφαλίστρων. Στα πλαίσια της, διαρκώς διογκούμενης τα τελευταία χρόνια, σύναψης ασφαλιστικών συμβάσεων ζωής, παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον η μελέτη των γενικότερων αρχών που διέπουν αυτό το είδος συμβάσεων, των ειδικότερων μορφών που μπορούν να εκλάβουν όπως π.χ. συνταξιοδοτικές ή ατομικές αλλά και ειδικότερων θεμάτων που τις αφορούν, όπως η τύχη τους σε περίπτωση ανάκλησης της άδειας της ασφαλιστικής εταιρείας αλλά και ζητημάτων φερεγγυότητας των ασφαλιστικών εταιρειών. Επιπλέον, με δεδομένο ότι η ασφαλιστική σύμβαση αποτελεί ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα σύμβασης, στην οποία ελλείπει σε μεγάλο βαθμό η ελευθερία διαπραγμάτευσης, 5 πρέπει να δοθεί έμφαση και ιδιαίτερη σημασία στο προστατευτικό νομοθετικό πλέγμα υπέρ του λήπτη της ασφάλισης - καταναλωτή, 6 με τη θέσπιση κανόνων που αποβλέπουν στην όσο δυνατόν πληρέστερη ενημέρωσή του για το ασφαλιστικό προϊόν που αγοράζει, την προειδοποίησή του για πιθανούς κινδύνους που μπορεί να περικλείει η επίδειξη 3 Βλ. Ράνια Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ΙδΑσφΔ, 2012, σελ Βλ. ν.δ. 400/ Σε αυτό το είδος σύμβασης, ο συναλλασσόμενος με τον οικονομικά ισχυρό ασφαλιστή, αναγκάζεται να προσχωρήσει στους όρους της σύμβασης, γιατί προσδοκά οφέλη (ασφαλιστική προσδοκία) από τις υπηρεσίες που του προσφέρονται. Βλ. Ράνια Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, Ασφαλιστική σύμβαση - η προστασία του ασφαλισμένου ως καταναλωτή, 2000, σελ Ο οποίος κατά κανόνα στερείται των απαραίτητων γνώσεων για να σχηματίσει μια ώριμη απόφαση που θα τον δεσμεύσει οριστικά για ορισμένο χρονικό διάστημα, λειτουργεί ως το ασθενέστερο εκ των δύο συμβαλλόμενων μερών και πολύ συχνά αναγκάζεται να δεχθεί τους όρους του ασφαλιστή δρώντας υπό ψυχολογική ή οικονομική πίεση, απειρία ή υποχρέωση. 8

9 ορισμένης συμπεριφοράς εκ μέρους του 7 αλλά και την προστασία του εν γένει από σύγχρονες πρακτικές των ασφαλιστικών εταιρειών, όπως είναι επιβολή καταχρηστικών γενικών ασφαλιστικών όρων. 7 όπως είναι οι συνέπειες από την παραβίαση των λεγόμενων ασφαλιστικών βαρών. Στο σημείο αυτό πρέπει να πούμε ότι σύμφωνα με την παρ. 3 του άρθρου 4 του Ν. 2496/1997, τα ασφαλιστικά βάρη κατά τη διάρκεια της σύμβασης (επίταση του κινδύνου) δεν εφαρμόζονται στις ασφαλίσεις ζωής, γιατί δεν αρμόζει σε αυτές τις ασφαλίσεις να καταλογίζονται κυρώσεις για εκείνη τη συμπεριφορά του ασφαλισμένου που οδηγεί σε επιβάρυνση της υγείας του. 9

10 ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΖΩΗΣ Η σύμβαση ασφάλισης ζωής θεωρείται η μόνη ευρύτερα γνωστή ασφάλιση ποσού, έχοντας γνωρίσει ιδιαίτερη άνθηση στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια. Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα ότι ο κύκλος εργασιών των ασφαλειών ζωής έχει φθάσει σχεδόν το συνολικό κύκλο εργασιών όλων των άλλων ασφαλιστικών κλάδων. Με τη εν λόγω μορφή ασφαλιστικής σύμβασης, ο ασφαλιστής αναλαμβάνει την υποχρέωση, έναντι ασφαλίστρου, 8 να καταβάλει στον δικαιούχο, με τη συνδρομή διαφόρων περιστατικών σχετικών με την ζωή ή την κατάσταση της υγείας του, ένα εφάπαξ ή τμηματικά καταβαλλόμενο χρηματικό ποσό. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει μάλιστα να αποδοθεί στο ότι και στο συγκεκριμένο είδος ασφαλιστικών συμβάσεων, παράλληλα με την εφαρμογή του σχετικού ν. 2496/1997, τυγχάνουν εφαρμογής και οι διατάξεις του ν. 2251/1994 με στόχο την πληρέστερη προστασία των ασφαλισμένων - καταναλωτών έναντι των προμηθευτών - ασφαλιστικών επιχειρήσεων, ως του ασθενέστερου εκ των δύο συμβαλλόμενων μερών μιας ασφαλιστικής σύμβασης. 9 Επίσης, σημαντικό ρόλο και σε αυτή τη μορφή ασφάλισης διαδραματίζει η έγκυρη άσκηση του καθήκοντος πληροφόρησης 10 από τον ασφαλιστή, κατά τις επιταγές του άρθρου 4 παρ. 3 περιπτ. Δ ν.δ. 400/1970, και μάλιστα τόσο στο στάδιο πριν τη σύναψη της σύμβασης, κατά το χρόνο δηλαδή που ο «υποψήφιος» λήπτης της ασφάλισης προσπαθεί να διαμορφώσει μια σωστή και ώριμη δικαιοπρακτική βούληση, προκειμένου να συντάξει και να υποβάλει στον ασφαλιστή την αίτησή του για ασφάλιση, όσο και κατά τη διάρκεια της σύμβασης, όσον αφορά τις ασφαλίσεις προσωπικών κινδύνων, όπως επιβάλλεται από την περιπτ. Ε της παρ. 3 του άρθρου 4 του ν.δ. 400/1970. ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΕΩΝ ΖΩΗΣ με κριτήριο τον κίνδυνο 8 Για την υποχρέωση καταβολής ασφαλίστρου σε ασφάλιση ζωής και τις συνέπειες παραβίασής της βλ. και 3418/2009 ΕφΑθ. 9 Βλ. σχετικά Γ. Μεντή, Γενικοί όροι ασφάλιση ζωής, ατυχημάτων και ασθενειών, Αρμεν. 1999, 1, σελ. 154 επομ. 10 Βλ. Ράνια Χατζηνικολάου Αγγελίδου, ό.π., σελ Η κοινοποίηση των απαραίτητων πληροφοριών πρέπει να γίνεται εγγράφως στην ελληνική γλώσσα, εφόσον ο αντισυμβαλλόμενος είναι Έλληνας υπήκοος ή έχει την εγκατάστασή του στην Ελλάδα και αυτές να διατυπώνονται με σαφήνεια και ευκρίνεια. 10

11 1. ασφάλιση θανάτου Συνηθέστερη μορφή της ασφάλισης ζωής αποτελεί η ασφάλιση θανάτου ή ασφάλιση για την περίπτωση θανάτου του ασφαλισμένου. Ασφαλισμένος κίνδυνος είναι ο θάνατος του ασφαλισμένου, όποτε κι αν επέλθει. Ο θάνατος, που αποτελεί την ασφαλιστική περίπτωση, είναι μεν βέβαιο ότι θα πραγματοποιηθεί αλλά είναι αβέβαιο το πότε ακριβώς. 11 Απώτερος σκοπός της εν λόγω ασφάλισης είναι η εξασφάλιση τρίτων προσώπων, συνήθως των μελών της οικογένειας του ασφαλισμένου. Ο λήπτης της ασφάλισης έχει τη δυνατότητα, κατά την κατάρτιση της σύμβασης και εφόσον είναι ο ίδιος και ασφαλισμένος, με γραπτή του δήλωση, 12 να ορίσει κάποιο πρόσωπο ως δικαιούχο 13 του ασφαλίσματος, μετά το θάνατό του, δικαίωμα που είναι προσωποπαγές και δεν κληρονομείται. Ο δικαιούχος μπορεί ο ίδιος να απαιτήσει το ασφάλισμα κατά το θάνατο του ασφαλισμένου. Σε καμία περίπτωση δεν θεωρείται δωρεοδόχος ως προς το ασφάλισμα, ακόμη και αν πραγματική αιτία του διορισμού του ως δικαιούχου είναι η δωρεά, αλλά πάντοτε το δικαίωμά του στηρίζεται στην ασφαλιστική σύμβαση. Επίσης, δεν είναι κληρονόμος ως προς το ασφάλισμα, ακόμη και αν κληρονομεί άλλη περιουσία από το λήπτη της ασφάλισης. 14 Ο νόμος μάλιστα, πέρα από την περίπτωση της αυτοκτονίας για την οποία γίνεται λόγος κατωτέρω, δεν περιορίζει τους τρόπους θανάτου που δημιουργούν την ασφαλιστική περίπτωση, 15 εκτός αν έχει συμφωνηθεί διαφορετικά. Αν δεν οριστεί κάποιο πρόσωπο ή αυτό αποποιηθεί, δικαιούχος θεωρείται ο λήπτης της ασφάλισης και το ασφάλισμα περιλαμβάνεται στην κληρονομία του, μετά το θάνατό του. 16 Αν λήπτης της ασφάλισης και ασφαλισμένος είναι διαφορετικά πρόσωπα 17 και ορισθεί δικαιούχος κάποιο τρίτο πρόσωπο, η ασφάλιση ζωής αποκτά τη μορφή γνήσιας σύμβασης υπέρ τρίτου 18 και η σύμβαση είναι έγκυρη μόνο αν ο ασφαλισμένος συναινέσει 11 Βλ. 5466/2010 ΠρΑθ όπου στη σύμβαση ασφάλισης υπήρξε συμβατική εξαίρεση του ασφαλιστή από την υποχρέωση κάλυψης του θανάτου του ασφαλισμένου, εφόσον αυτός προήλθε από πράξη του ασφαλισμένου που τιμωρείται ποινικά (στην προκειμένη περίπτωση ο θάνατος προκλήθηκε σε αυτοκινητικό ατύχημα ενώ είχε γίνει χρήση αλκοόλ από τον ασφαλισμένο). 12 η οποία είναι μάλιστα ελεύθερα ανακλητή. 13 Είναι δυνατός ορισμός δικαιούχου και με διαθήκη, ενώ γενικότερα μπορεί να γίνει είτε ρητά είτε εμμέσως πλην σαφώς, δηλαδή κατά τρόπο που επιτρέπει την ασφαλή διάγνωση της ταυτότητας του δικαιούχου, ΕφΑθ 120/2002, ΔΕΕ 202, Βλ. Ζ. Σκουλούδη, Δίκαιο Ιδιωτικής Ασφάλισης-γενικό μέρος, νομοθεσία της ασφαλιστικής επιχείρησης και στοιχεία ασφαλιστικών κλάδων, 1999, σελ π.χ. θάνατο ως άμεση συνέπεια κακουργήματος ή πλημμελήματος του οποίου τις συνέπειες μπορούσε να προβλέψει ο ασφαλισμένος. 16 Άρθρο 28 παρ. 3 και 4 Ν. 2496/ πρόκειται για τη λεγόμενη ασφάλιση ζωής τρίτου. 18 άρθρο 411 ΑΚ. Στην περίπτωση αυτή στον τρίτο προσπορίζεται άμεσο, ίδιο και αποκλειστικό δικαίωμα επί της ασφαλιστικής παροχής, υπό την έννοια ότι ο τρίτος δικαιούται να αξιώσει, κατά την επέλευση της ασφαλιστικής περίπτωσης, από τον ασφαλιστή την καταβολή του ασφαλίσματος απευθείας στο πρόσωπό του. 11

12 εγγράφως για τον ορισμό τρίτου δικαιούχου. 19 Η σύμφωνη γνώμη του τρίτου παρέχεται εγγράφως πριν τη σύναψη της ασφαλιστικής σύμβασης, ενώ θα πρέπει να γίνει ερμηνευτικά δεκτό ότι μετά τη σύναψη η έγκριση του τρίτου δεν ισχυροποιεί αναδρομικά την ήδη άκυρη ασφάλιση. 20 Αν δεν οριστεί από το λήπτη της ασφάλισης κάποιος δικαιούχος και επέλθει ο θάνατος του ασφαλισμένου, 21 δικαιούχοι του ασφαλίσματος θα είναι τελικά οι κληρονόμοι του ασφαλισμένου. Σημασία αποδίδεται τέλος και στη δυνατότητα εκχώρησης ή ενεχυρίασης της απαίτησης για ασφάλισμα από ορισθέντα δικαιούχο, μόνο με την έγγραφη συναίνεση του λήπτη της ασφάλισης ή του ασφαλισμένου, όταν πρόκειται για ασφάλιση επί της ζωής τρίτου, όπως προβλέπεται στην παρ. 5 του άρθρου 28 του Ν. 2496/1997. Η εν λόγω διάταξη είναι απαγορευτική τόσο ως προς το σκέλος της συναίνεσης όσο και ως προς το σκέλος του έγγραφου τύπου αυτής, με αποτέλεσμα τυχόν εκχώρηση ή ενεχυρίαση της απαίτησης για ασφάλισμα από το δικαιούχο σε άλλο πρόσωπο χωρίς τη συνδρομή ενός από τα δύο ως άνω στοιχεία, να καθιστά τη διενεργούμενη πράξη άκυρη ασφάλιση επιβίωσης Η ασφάλιση επιβίωσης του λήπτη της ασφάλισης ή του ασφαλισμένου, αποβλέπει στη συμπλήρωση ορισμένης ηλικίας, η οποία προβλέπεται στην ασφαλιστική σύμβαση, 23 ή την υπέρβαση ενός καθορισμένου χρονικού σημείου. 24 Η συμπλήρωση της ηλικίας ή η επέλευση του συγκεκριμένου χρονικού σημείου αποτελεί την ασφαλιστική περίπτωση, με αποτέλεσμα ο 19 παρ. 2 εδ. β άρθρου 28 Ν. 2496/ Βλ. Ζ. Σκουλούδη, ό.π., σελ Σε περίπτωση θανάτου του λήπτη της ασφάλισης, αν δικαιούχος έχει οριστεί τρίτο πρόσωπο, αυτός δεν θα εισπράξει το ασφάλισμα κατά τους κανόνες του κληρονομικού δικαίου, καθώς το δικαίωμά του είναι στην εν λόγω περίπτωση συμβατικό. Βλ. Μ. Δεμοιράκου σε Ι. Ρόκα, ΕρμΑσφΝ, 2014, άρθ. 28, αρ.περιθ. 13, όπου αναφέρεται ότι ο τρίτος αποκτά το δικαίωμα επί του ασφαλίσματος «ιδίω δικαίω» και όχι σύμφωνα με τους κανόνες για την κληρονομική διαδοχή, με αποτέλεσμα τη μη ευθύνη του τρίτου για τα χρέη της κληρονομίας και λοιπές αξιώσεις τρίτων προσώπων, που ανακύπτουν σε αυτά τα πλαίσια. Βλ. ακόμα Ράνια Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ΙδΑσφΔ, σελ , αριθμ. περιθ Εξάλλου, με δεδομένο ότι το ασφάλισμα θεωρείται ότι δεν προέρχεται από την περιουσία του λήπτη της ασφάλισης ως δέκτη υπόσχεσης, δεν υπόκειται, καταρχήν, σε αξιώσεις των δανειστών ή των κληρονόμων του λήπτη της ασφάλισης βλ. Α. Γεωργιάδης σε Γεωργιάδη/Σταθόπουλο,1979, εισαγ , αριθ. περιθ. 10, Ι. Βελέντζας, Δίκαιο Ιδιωτικής Ασφάλισης, 2 η εκδ., 2007, σελ. 227, που παραπέμπει στην ΕφΑθ 3044/1989, ΕλλΔνη 1991, 144, που αφορά βέβαια σε προϊσχύσαν δίκαιο. Αναλόγως, σε περίπτωση πτώχευσης του λήπτη της ασφάλισης, το ποσό που αντιστοιχεί σε ασφάλισμα από την ασφάλιση ζωής υπέρ τρίτου, δεν περιλαμβάνεται στην πτωχευτική περιουσία του λήπτη της ασφάλισης και επομένως δεν υπόκειται σε αξιώσεις των πτωχευτικών πιστωτών. Βλ. Λ. Κοτσίρης, Πτωχευτικό Δίκαιο, 8 η εκδ., 2011, σελ Άρθρο 174 ΑΚ. 23 π.χ. συμπλήρωση των 65 ετών. 24 π.χ. ενηλικίωση ενός παιδιού. 12

13 ασφαλιστής να είναι υποχρεωμένος να καταβάλλει το ασφάλισμα, είτε εφάπαξ είτε σε δόσεις, 25 η καταβολή των οποίων γίνεται με μορφή ιδιωτικής σύνταξης. 26 Στην περίπτωση που δεν συμπληρωθεί το συμφωνημένο, συμβατικά, όριο ηλικίας εξαιτίας πρόωρου θανάτου του ασφαλισμένου, ο ασφαλιστής δεν υποχρεούται να καταβάλλει το ασφάλισμα. 27 Στο σημείο αυτό είναι εμφανής η ειδοποιός διαφορά της εν λόγω ασφαλιστικής σύμβασης με την ασφάλιση επιβίωσης. 28 Στην μεν πρώτη απώτερος στόχος κατά τη σύναψή της είναι η εξασφάλιση του ίδιου του ασφαλισμένου, ενώ στην ασφάλιση επιβίωσης αποβλέπεται η οικονομική διασφάλιση τρίτων, συγγενικών συνήθως, προσώπων. 3. Μικτή ασφάλιση Σ αυτό το είδος ασφάλισης συνδυάζεται τόσο η ασφάλιση επιβίωσης όσο και η ασφάλιση θανάτου. Πρόκειται δηλαδή για ασφάλιση που λειτουργεί διαζευκτικά, ανάλογα με τα γεγονότα, είτε ως ασφάλιση κατά του κινδύνου θανάτου είτε ως ασφάλιση επιβίωσης. Εξασφαλίζεται με αυτόν τον τρόπο και ο ίδιος ο ασφαλισμένος όσο και τρίτα πρόσωπα, τα οποία θέλει παράλληλα να διασφαλίσει. Το ασφάλισμα θα καταβληθεί από τον ασφαλιστή λοιπόν είτε όταν ο ασφαλισμένος συμπληρώσει την ορισμένη συμβατικά ηλικία (ασφάλιση επιβίωσης) είτε αν τυχόν ο ασφαλισμένος πεθάνει πριν την συμπλήρωση της ηλικίας, η οποία συμφωνήθηκε κατά τη σύναψη της σύμβασης (ασφάλιση θανάτου). 4. Ασφάλιση ειδικού κινδύνου/δήλης μέρας Ασφάλιση δήλης μέρας είναι αυτή στην οποία, σύμφωνα με τη συμφωνία των μερών, το ασφάλισμα καταβάλλεται ορισμένη μέρα, ανεξάρτητα αν ο λήπτης της ασφάλισης ζει ή έχει πεθάνει κατά τη μέρα αυτή. Όσον αφορά την ασφάλιση ειδικού κινδύνου, πρόκειται για ένα είδος ασφάλισης για την περίπτωση θανάτου του ασφαλισμένου είτε έπειτα από ειδικά αίτια 29 είτε μέσα σε ορισμένη 25 η καταβολή των δόσεων, συνήθως μηνιαίων, (ασφάλιση προσόδου) έχει τη σημασία καταβολής ενός τύπου ιδιωτικής σύνταξης, για όσο χρονικό διάστημα ο ασφαλισμένος βρίσκεται εν ζωή. 26 Βλ. Ι.Κ.Ρόκα, Ιδιωτική Ασφάλιση - Δίκαιο της ασφαλιστικής σύμβασης, της ασφαλιστικής επιχείρησης και των διαμεσολαβούντων, 2005, σελ οφείλει ωστόσο μέρος του αποθέματος αποταμίευσης, αν αυτό έχει δημιουργηθεί. 28 Βλ. Ράνια Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 331, αριθμ. περ Π.χ. από αεροπορικό ατύχημα. Βλ. σχετική απόφαση 4967/2005 ΜονΠρωτΑθ για τη σύναψη ασφάλειας ζωής, τον περιορισμό της ευθύνης της ασφαλιστικής εταιρείας για θάνατο που προκαλείται μόνο σε πτήση 13

14 χρονική περίοδο. 30 Στο είδος αυτό, ο κίνδυνος θανάτου είναι αβέβαιος, για το λόγο αυτό το ύψος του ασφαλίστρου υπολογίζεται ανάλογα με τη φύση του κινδύνου. 31 με κριτήριο το πρόσωπο του ασφαλισμένου 1. ασφάλιση ίδιας ζωής Στην ασφάλιση ίδιας ζωής, λήπτης της ασφάλισης και ασφαλισμένος είναι το ίδιο πρόσωπο, είτε πρόκειται για ασφάλιση επιβίωσης είτε για ασφάλεια θανάτου. Με την επέλευση του ασφαλιστικού κινδύνου, ο ασφαλιστής είναι υποχρεωμένος να καταβάλει το ασφάλισμα στον δικαιούχο, που αν δεν ορίστηκε τρίτο πρόσωπο, είναι ο ίδιος ο λήπτης της ασφάλισης στην ασφάλιση επιβίωσης και οι κληρονόμοι του στην ασφάλιση θανάτου. Στην περίπτωση που έχει οριστεί δικαιούχος κάποιο τρίτο πρόσωπο και αυτό αποποιηθεί την είσπραξη του ασφαλίσματος, η αποποίηση λειτουργεί ως σιωπηρή παραίτηση από το δικαίωμα επί του ασφαλίσματος Ασφάλιση ζωής τρίτου Στο είδος αυτό ασφάλισης, ο λήπτης και ο ασφαλισμένος είναι δύο διαφορετικά πρόσωπα, 33 κάτι που συναντάται τόσο στην ασφάλιση επιβίωσης όσο και στην ασφάλιση θανάτου. 34 Η ασφάλιση ζωής τρίτου για τον κίνδυνο θανάτου είναι έγκυρη μόνο όταν έχει δοθεί η συναίνεση 35 του τρίτου και μάλιστα εγγράφως. 36 Στις ασφαλίσεις αυτές ανακύπτουν συχνά αεροσκάφους (μέσω σχετικού όρου της σύμβασης) και την εξαίρεση από την ασφαλιστική κάλυψη που αυτός συνεπάγεται. 30 Πρόκειται δηλαδή για πρόσκαιρη ασφάλιση, π.χ. κατά τη διάρκεια αεροπορικού ταξιδιού. 31 δεν λαμβάνεται δηλαδή υπ όψιν στην περίπτωση αυτή και ο αποταμιευτικός χαρακτήρας της ασφάλισης ζωής, εφόσον δεν υπάρχει. Βλ. Ράνια Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ.332, αρ. περιθ Άμεσο αποτέλεσμα είναι να καθίστανται δικαιούχοι του ασφαλίσματος οι κληρονόμοι του θανόντος ασφαλισμένου. Βλ. ΑΠ 300/2007 Ε.Εμπ.Δ. 2007, Κλασικό παράδειγμα αποτελεί σύζυγος να ασφαλίζει τη ζωή του συζύγου του. 34 Δεν απαιτείται ο τρίτος να αναφέρεται ονομαστικά αλλά να καθορίζεται ο δικαιούχος του ασφαλίσματος με γενικά κριτήρια, όπως συμβαίνει π.χ. με τους νόμιμους κληρονόμους. Οι κληρονόμοι, στο εν λόγω παράδειγμα, παραμένουν δικαιούχοι του ασφαλίσματος ακόμα και έπειτα από την πτώχευση του ασφαλισθέντος ή από την αποποίηση της κληρονομίας εκ μέρους τους. 35 Αν ο τρίτος είναι ανίκανος, θα συναινέσει ο νόμιμος αντιπρόσωπός του. Αν ο εν λόγω αντιπρόσωπος παράλληλα τυγχάνει να είναι και λήπτης της ασφάλισης ή δικαιούχος του ασφαλίσματος, τότε τη συναίνεση θα κληθεί να δώσει ειδικός επίτροπος του ανίκανου, σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 28 του Ν. 2496/ κάτι για το οποίο έγινε λόγος ανωτέρω. 14

15 ζητήματα προστασίας του τρίτου, του οποίου η ζωή ασφαλίζεται, για περιπτώσεις επιβουλής της ζωής του, για το λόγο αυτό απαιτείται η συναίνεσή του και μάλιστα με έγγραφο τύπο. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΕΞΑΓΟΡΑΣ Η ασφαλιστική σύμβαση με την οποία καταρτίζεται μια ασφάλιση ζωής λύεται όπως και κάθε άλλη σύμβαση, σύμφωνα με όσα ορίζονται στο άρθρο 8 του Ν. 2496/1997. Ειδικά όμως η σύμβαση ασφάλισης ζωής μπορεί να λυθεί πρόωρα, όταν ο λήπτης της ασφάλισης ασκήσει το δικαίωμα εξαγοράς που του δίδει το άρθρο 29 παρ Το εν λόγω δικαίωμα αφορά μόνο τις ασφαλίσεις ζωής και αποτελεί ένα τρόπο πρόωρης λήξης της ασφαλιστικής σύμβασης που ισοδυναμεί με καταγγελία μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα. Επιπλέον, μπορεί να ασκηθεί αποκλειστικά από το λήπτη της ασφάλισης. 38 Επειδή οι ασφαλίσεις ζωής που είναι πάντα μακροχρόνιες, είτε έχουν ορισμένο είτε αόριστο χρόνο διάρκειας, περιέχουν ένα επενδυτικό σκέλος, είναι εύλογο ο λήπτης της ασφάλισης να έχει το δικαίωμα να ζητήσει την επαναγορά του ασφαλιστηρίου του, προκειμένου να εισπράξει πρόωρα το αποταμίευμα από το επενδυτικό σκέλος. Συνήθως το πρώτο χρονικό διάστημα, η αναλογία ασφαλίστρου κινδύνου με ασφάλιστρο αποταμίευσης είναι μεγαλύτερη υπέρ του ασφαλίστρου αποταμίευσης και βαίνει φθίνουσα, καθώς μεγαλώνει ηλικιακά ο ασφαλισμένος και αυξάνεται έτσι ο κίνδυνος θανάτου. Στην ατομική ασφάλιση ζωής, ο λήπτης της ασφάλισης έχει το δικαίωμα να ζητήσει από τον ασφαλιστή την εξαγορά της ασφάλισης μετά την παρέλευση ενός συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος που αναγράφεται στο ασφαλιστήριο και το οποίο δεν μπορεί να υπερβαίνει τα τρία χρόνια. Έτσι, με τη συμπλήρωση του συμφωνημένου χρόνου που αναγράφεται στους γενικούς όρους των ασφαλιστηρίων, το ασφαλιστήριο συμβόλαιο αποκτά αξία εξαγοράς, η οποία συναρτάται με τη συνολική διάρκεια της ασφαλιστικής σύμβασης, η οποία πρέπει να είναι μεγάλη και ο ασφαλιστής αποδίδει στο λήπτη την αξία εξαγοράς που συμφωνήθηκε. Από την άλλη μεριά, στην ομαδική ασφάλιση μπορεί να συμφωνηθεί κάτι διαφορετικό όσον αφορά το δικαίωμα εξαγοράς λ.χ. να δοθεί μετά 37 Βλ. Ράνια Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ , αρ. περιθ Βλ. αποφ. 840/2008 Πολ.Πρωτ.Αθ. 15

16 την πάροδο μεγαλύτερου χρονικού διαστήματος ή και να αποκλεισθεί τελείως, λόγω του μη καταναλωτικού χαρακτήρα της σύμβασης. 39 Οι προϋποθέσεις άσκησης του εν λόγω δικαιώματος είναι λοιπόν οι ακόλουθες: α) να πρόκειται για ασφάλιση ζωής, ατομική ή ομαδική, β) να μην έχει παρέλθει χρονικό διάστημα λειτουργίας της ασφαλιστικής σύμβασης, μεγαλύτερο των τριών ετών. Η εξαγορά επιφέρει τη λύση της σύμβασης για το μέλλον (ex nunc), ενώ παράλληλα παύουν όλες οι υποχρεώσεις των συμβαλλόμενων μερών. Ως βάση υπολογισμού της αξίας εξαγοράς λαμβάνονται υπόψη τα έξοδα του ασφαλιστή που βαρύνουν τη συγκεκριμένη σύμβαση και τα ασφάλιστρα αποταμίευσης που κατεβλήθησαν από το λήπτη της ασφάλισης. Στις μικρής διάρκειας ασφαλίσεις ζωής ωστόσο, π.χ. ενός έτους, το εν λόγω δικαίωμα δεν μπορεί να τύχει εφαρμογής, εφόσον για να ασκηθεί, πρέπει να έχουν συμπληρωθεί τουλάχιστον τρία χρόνια από τη σύναψη της σύμβασης. 40 Πρέπει ακόμα να τονίσουμε, ότι ο ασφαλιστής έχει υποχρέωση να αποδώσει στο λήπτη της ασφάλισης τη αξία εξαγοράς σε κάθε περίπτωση λύσης της ασφαλιστικής σύμβασης, όπως π.χ. με καταγγελία, ακόμα και σε περίπτωση παράβασης από δόλο της υποχρέωσης του λήπτη της ασφάλισης για την περιγραφή του κινδύνου σε σχέση με την ηλικία του. 41 Τέλος, πρέπει να ειπωθεί γενικότερα ότι η αξία εξαγοράς και ο τρόπος υπολογισμού της πρέπει να αναγράφονται σαφώς στο ασφαλιστήριο, προκειμένου ο ασφαλιστής να ανταποκρίνεται στις επιταγές σαφήνειας και διαφάνειας, διαφορετικά οι σχετικοί όροι του ασφαλιστηρίου μπορεί να κριθούν καταχρηστικοί. 42 Η εξαγορά των ασφαλιστηρίων συμβολαίων ζωής που έχουν επενδυτικό χαρακτήρα και τα οποία σχηματίζουν αξίες εξαγοράς, κατά την έννοια των διατάξεων του Ν. 2496/1997, χαρακτηρίζεται ως ασφαλιστική περίπτωση, όπως προβλέπεται συγκεκριμένα στην παραγρ. 7 του άρθρου 7. Ο ασφαλιστής οφείλει να καταβάλει το ποσό των αξιών εξαγοράς και το τυχόν προϊόν υπεραπόδοσης του μαθηματικού αποθέματος που προβλέπεται στο ν.δ. 400/1970 εντός τριάντα ημερών από την ημερομηνία υποβολής της αίτησης από τον δικαιούχο. Αν η προθεσμία αυτή παρέλθει άπρακτη, ο Υπουργός Ανάπτυξης επιβάλλει πρόστιμο στον ασφαλιστή από τρεις 39 Βλ. Ράνια Χατζηνικολάου Αγγελίδου, Ασφαλιστική Σύμβαση η προστασία του ασφαλισμένου ως καταναλωτή, 2000, σελ Π.χ. αν έχει συμφωνηθεί διάρκεια δέκα χρόνων, το συμβόλαιο θα αποκτήσει αξία εξαγοράς μετά την πληρωμή τριών ετήσιων ασφαλίστρων και την παρέλευση αντίστοιχου χρόνου, Βλ. και 1855/2002 ΕφΑθ, Δνη 2002, 786, για την πρόωρη εξαγορά ασφαλιστηρίου και παρακράτηση από τον ασφαλιστή των εξόδων συμβολαίου, ποινής εξαγοράς και bonus 8,5% ως αμοιβή της εταιρείας, 3880/2010 ΕφΑθ, ΕπισκΕΔ 2011, 629, για την αρχή διαφάνειας και έλεγχο καταχρηστικότητας ΓΟΣ που αφορούν τον πίνακα αξιών εξαγοράς. 41 Άρθρο 29 παραγρ. 3 εδ. 3 και 29 παραγρ. 2 και 3 παραγρ. 8 Ν. 2496/ Γ. Μπεχρή-Κεχαγιόγλου σε Ι. Ρόκα, ΕρμΑσφΝ, άρ. 29, αρ. περιθ. 16. Σχετικός όρος του ασφαλιστηρίου ακόμα θα πρέπει να αναφέρει το ποσό από την αξία εξαγοράς που θα κρατείται κάθε φορά (ανάλογα με το χρονικό σημείο άσκησης) για τα διάφορα έξοδα (κυρίως πώλησης και προώθησης της ασφάλισης). 16

17 χιλιάδες έως εξήντα χιλιάδες ευρώ, το οποίο θεωρείται δημόσιο έξοδο. Κατά τον τρόπο αυτό θα λέγαμε ωστόσο ότι αμβλύνεται η έννοια της ασφαλιστικής περίπτωσης και το δικαίωμα εξαγοράς εξομοιώνεται λανθασμένα με την πραγματοποίηση του ασφαλισμένου κινδύνου. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑΣ Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμο να γίνει αναφορά για τις υποχρεώσεις του ασφαλιστή σε περίπτωση αυτοκτονίας του λήπτη της ασφάλισης σε μία ασφάλιση θανάτου. Έτσι λοιπόν σύμφωνα με το άρθρο 30 παρ. 1 του Ν. 2496/1997, ο ασφαλιστής ευθύνεται για την καταβολή του ασφαλίσματος, ακόμη και αν ο θάνατος του λήπτη/προσώπου του κινδύνου επήλθε με αυτοκτονία του. Μοναδική προϋπόθεση που τίθεται είναι η αυτοκτονία να πραγματοποιήθηκε δύο (2) χρόνια μετά τη σύναψη της σύμβασης. 43 Επομένως, αν η αυτοκτονία επήλθε κατά τα δύο πρώτα χρόνια από τη σύναψη της ασφαλιστικής σύμβασης, ο ασφαλιστής απαλλάσσεται από τη βασική του υποχρέωση για καταβολή του ασφαλίσματος. 44 Η διάταξη αυτή τυγχάνει εφαρμογής στην περίπτωση που η αυτοκτονία του λήπτη είναι εκούσια, πρέπει δηλαδή να οφείλεται σε συνειδητή απόφαση, δεν εφαρμόζεται δηλαδή στην περίπτωση που ο αυτόχειρας δεν είχε καμία συνείδηση των πραττομένων του. 45 Στην ασφάλιση επί της ζωής τρίτου, η αυτοκτονία δεν πρέπει να αφορά το λήπτη της ασφάλισης, 46 αλλά τον ασφαλισμένο/τρίτο. Απόκλιση από το χρονικό περιορισμό της διάταξης μπορεί να υπάρξει μόνο σε βάρος του ασφαλιστή, οπότε μπορεί το χρονικό διάστημα των δύο ετών να συντομευθεί, σε καμία περίπτωση όμως να επιμηκυνθεί. Στην παρ. 2 του άρθρου 30 μάλιστα τίθεται λόγος έκπτωσης του δικαιούχου από την είσπραξη του ασφαλίσματος, αν με πρόθεση θανάτωσε ή αποπειράθηκε να θανατώσει τον ασφαλισμένο. Εννοείται πως εφόσον στις ασφαλίσεις θανάτου η επέλευση του θανάτου συνιστά την ασφαλιστική περίπτωση, η έκπτωση 43 Το ίδιο ισχύει και για κάθε μεταγενέστερη συμφωνία με την οποία αυξάνεται το ασφαλιστικό ποσό, όπως προβλέπεται ρητά στο εδ. β της παρ. 1 του άρθρου 30. Θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι ο χρονικός περιορισμός δεν αφορά και το αρχικό, πριν την αύξηση, ποσό, όπως και ότι για να εφαρμοστεί η διάταξη, το ποσό της αύξησης δεν πρέπει να είναι ιδιαίτερα χαμηλό ή ασήμαντο. Βλ. Γ. Μπεχρή-Κεχαγιόγλου σε Ι. Ρόκα, ΕρμΑσφΝ, άρ. 30, αρ. περιθ. 1. Η έναρξη της διετίας τίθεται από την ημερομηνία σύναψης της σύμβασης και όχι υπογραφής του ασφαλιστηρίου, η οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί μεταγενέστερα. 44 Για την εφαρμογή της διάταξης δεν διαδραματίζει κανένα ρόλο ο λόγος που μπορεί να ώθησε το λήπτη στην εν λόγω πράξη, αν ήταν π.χ. ψυχολογικός ή λόγω οικονομικών προβλημάτων. 45 Άποψη στην οποία αντιτίθεται ο Β. Κιάντος κατά τον οποίο επειδή ο νόμος δεν διακρίνει, η διάταξη αφορά τόσο την εκούσια όσο και την ακούσια αυτοκτονία. 46 Αν συμβεί κάτι τέτοιο, τότε δεν πρόκειται για ασφαλιστική περίπτωση, ώστε να ενεργοποιείται και η σχετική ευθύνη του ασφαλιστή για καταβολή του ασφαλίσματος. 17

18 του δικαιούχου από το δικαίωμα συνίσταται μόνο στην απώλεια της απαίτησης είσπραξης του ασφαλίσματος και όχι στην απώλεια εξαγοράς της ασφάλισης, η άσκηση της οποίας προϋποθέτει τη μη επέλευση της ασφαλιστικής περίπτωσης. Στη θέση του δικαιούχου που έχει εκπέσει από το δικαίωμά του καλούνται οι κληρονόμοι του ασφαλισμένου. Τέλος, στις ασφαλίσεις θανάτου ο ασφαλιστής, με βάση την παρ. 3 του άρθρου 30, δεν απαλλάσσεται από την κύρια υποχρέωσή του για καταβολή του ασφαλίσματος αν ο ασφαλιστικός κίνδυνος προκλήθηκε από τα πρόσωπα του άρθρου 7 παρ. 5 του Ν. 2496/1997, δηλαδή από το λήπτη της ασφάλισης, τον ασφαλισμένο ή δικαιούχο του ασφαλίσματος, πρόσωπα που συνοικούν μαζί τους, αντιπροσώπους ή εκπροσώπους τους ή τρίτους στους οποίους έχει ανατεθεί η φύλαξη του αντικειμένου της ασφάλισης. Από τα παραπάνω πρόσωπα, εξαιρείται ο δικαιούχος του ασφαλίσματος που ενεργεί με δόλο, για τον οποίο υπάρχει ειδική πρόβλεψη στην παρ. 2 του ίδιου άρθρου, που επιφέρει μάλιστα την έκπτωσή του από το δικαίωμα είσπραξης του ασφαλίσματος Στις ασφαλίσεις προσώπων υφίσταται υποχρέωση μη πρόκλησης του ασφαλισμένου κινδύνου, η οποία αν και δεν αποτελεί ασφαλιστικό βάρος, εν τούτοις αν παραβιαστεί από δόλο επισύρει ως κύρωση την απαλλαγή του ασφαλιστή, κύρωση που αρμόζει σε περίπτωση παραβίασης ασφαλιστικού βάρους. Βλ. Ι. Ρόκα σε Ι. Ρόκα, ΕρμΑσφΝ, αρθ. 7 παρ. 5, αρ. περιθ. 39 και Γ. Μπεχρή-Κεχαγιόγλου σε Ι. Ρόκα, ΕρμΑσφΝ, αρθ. 30. Αρ. περιθ

19 ΜΟΡΦΕΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΖΩΗΣ ΕΝΝΟΙΑ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΜΑΔΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ Ατομική είναι η ασφάλιση που παρέχεται με βάση μία ασφαλιστική σύμβαση σε ένα λήπτη της ασφάλισης, ακόμα και αν αυτός τη συνάπτει για λογαριασμό άλλου, οποίος θα είναι τελικά ο ασφαλισμένος. 48 Στον αντίποδα της μορφής αυτής βρίσκεται η ομαδική ασφάλιση. Με βάση την αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων λοιπόν, κατά το άρθρο 361 Α.Κ., είναι δυνατό με ένα ασφαλιστήριο να καλύπτονται περισσότερα πρόσωπα που απειλούνται από όμοιους κινδύνους. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει ένας λήπτης της ασφάλισης και περισσότεροι από ένας ασφαλισμένοι, ανάμεσα στους οποίους είναι πιθανό να περιλαμβάνεται και ο λήπτης. 49 Είναι σύνηθες μάλιστα ο λήπτης της ασφάλισης να είναι κάποια εμπορική επιχείρηση, που ασφαλίζει τους εργαζόμενους σε αυτήν είτε με τη μορφή αμιγούς ασφάλισης είτε με τη μορφή επενδυτικής διαχειριστικής ασφάλισης. 50 Ακόμα, η ομαδική ασφάλιση μπορεί να αφορά κάποια άλλη κατηγορία ανθρώπων π.χ. τους κατόχους μίας συγκεκριμένης πιστωτικής κάρτας. Το είδος αυτό ασφάλισης έχει ως σκοπό την εξασφάλιση για τους ασφαλισμένους ασφαλιστικής κάλυψης με καλύτερους όρους, από ό,τι στην ατομική ασφάλιση. Ο νόμος δεν προβαίνει σε ειδικότερη ρύθμιση αυτής της μορφής ασφάλισης, η οποία πρέπει να τονιστεί ότι συναντάται μόνο στις ασφαλίσεις προσώπων 51 και ιδιαίτερα ως συμπλήρωμα συνταξιοδοτικών παροχών που σχετίζονται με το επάγγελμα εργαζομένων σε ένα εργοδότη. 52 Από ασφαλιστικοτεχνική άποψη, στην ομαδική ασφάλιση υπάρχει ένα ασφαλιστήριο και ο κίνδυνος εκτιμάται και τιμολογείται κατ αποκοπή ως κίνδυνος ομάδας. Τα μέλη της ομάδας καθορίζονται στο ασφαλιστήριο με αντικειμενικά κριτήρια, δηλαδή με βάση κάποιες ιδιότητές ή δραστηριότητές τους, θα πρέπει 48 Στην περίπτωση αυτή πρόκειται για ασφάλιση για λογαριασμό άλλου, είδος το οποίο θα αναλυθεί παρακάτω. 49 Βλ. Ι. Ρόκα, Ασφαλιστικό Δίκαιο, 2012, σελ. 37, αριθμ. περιθ. 58. Βλ. 2942/2010 ΜονΠρωτΑθ για την έννοια και τη φύση της ομαδικής ασφάλισης και τις ειδικότερες προϋποθέσεις απαλλαγής του ασφαλιστή. 50 Βλ. Ράνια Χατζηνικολάου Αγγελίδου, Ασφαλιστική Σύμβαση, η προστασία του ασφαλισμένου ως καταναλωτή, 2000, σελ Η διαπραγματευτική ισχύς των συμβαλλόμενων μερών μάλιστα και η γνώση του ασφαλισμένου για το είδος της ασφαλιστικής κάλυψης που παρέχεται στους εργαζόμενους, με τους οποίους δημιουργούνται πολλαπλές ασφαλιστικές σχέσεις, είναι τα κριτήρια που συνηγορούν για τον εμπορικό και μη καταναλωτικό χαρακτήρα της ομαδικής ασφάλισης. Ο εργοδότης, ως κορυφή της ομάδας, λαμβάνει εισφορές από τα ασφαλισμένα μέλη-εργαζόμενους και τις καταβάλλει με τη μορφή ασφαλίστρου στον ασφαλιστή, με τον οποίο έχει συνάψει την ασφαλιστική σύμβαση. Βλ. Ι. Κ. Ρόκα, Ιδιωτική Ασφάλιση-Δίκαιο της ασφαλιστικής σύμβασης, της ασφαλιστικής επιχείρησης και των διαμεσολαβούντων, 2005, σελ Ομαδική ασφάλιση μη προσώπων μπορεί να συναφθεί π.χ. μεταξύ των μελών ενός ιατρικού/δικηγορικού συλλόγου για την κάλυψη της αστικής τους ευθύνης. 52 Πολλές φορές δεν ασκείται ως κατά κυριολεξία ασφάλιση, γιατί δεν αναλαμβάνεται κάποιος κίνδυνος, αλλά ως διαχείριση συνταξιοδοτικών κεφαλαίων, τα οποία συγκεντρώνονται από τον εργοδότη και τους εργαζόμενους. 19

20 ωστόσο να ορίζονται ονομαστικά κάθε φορά, είτε στο αρχικό ασφαλιστήριο είτε μεταγενέστερα με πρόσθετες πράξεις. 53 Από άποψη ουσιαστικού δικαίου όμως ομαδική ασφάλιση έχουμε και στην περίπτωση εκείνη που ένας λήπτης συμβάλλεται με περισσότερα ασφαλιστήρια, όσα και ο αριθμός των ασφαλισμένων. ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΖΩΗΣ ΜΕ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ γενικά Ασφαλιστικές συμβάσεις με έντονο επενδυτικό σκέλος είναι οι κεφαλαιοποιητικές ασφαλίσεις ζωής που από τη φύση τους είναι μακροχρόνιες, οι οποίες είναι γνωστές και ως επενδυτικά ασφαλιστικά προϊόντα. 54 Η επένδυση ωστόσο είναι αποκλειστικό εσωτερικό ζήτημα του ασφαλιστή, ο οποίος δεν συμβάλλεται σε μικτή, ασφαλιστική και επενδυτική, υπηρεσία. Ο ασφαλιστικός κίνδυνος δεν είναι μόνο ο θάνατος, στις ασφαλίσεις θανάτου, αν τυχόν αυτός πραγματοποιηθεί πριν το συμφωνηθέντα χρόνο λήξης της ασφάλισης και άρα θα πρόκειται για περίπτωση πρόωρης απόδοσης κεφαλαίου, αλλά και το επιτόκιο των επενδύσεων του αποταμιευτικού τμήματος των ασφαλίστρων, το ύψος του οποίου μπορεί να εγγυηθεί ο ασφαλιστής. 55 Επενδυτικό σκέλος εντοπίζεται επιπρόσθετα και στις ασφάλειες ζωής που συνδέονται με επενδύσεις (unit linked), καθώς ο λήπτης της ασφάλισης δέχεται, αμέσως μετά την έναρξη εφαρμογής της σύμβασης, επενδυτικές υπηρεσίες. Στις εν λόγω ασφαλίσεις, ο ασφαλιστής 53 Βλ. Ζ. Σκουλούδη, ό.π., σελ Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμο να γίνει μία μικρή αναφορά στη συμφωνία που επήλθε, έπειτα από συμβιβαστική πρόταση της Ελληνικής Προεδρίας, μεταξύ των τριών ευρωπαϊκών οργανισμών, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, στο θέμα της πρότασης Κανονισμού για τα έγγραφα των βασικών πληροφοριών που θα συνοδεύουν τα επενδυτικά προϊόντα (Key Information Document - KID) και θα έχουν ως στόχο την καλύτερη ενημέρωση του καταναλωτή. Τα θετικά αποτελέσματα της συμφωνίας είναι ότι οι συντάξεις δεν θα περιλαμβάνονται στο πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού για τέσσερα τουλάχιστον χρόνια (από την ημερομηνία δημοσίευσης του Κανονισμού), ενδεχόμενο που θα εξεταστεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μετά το πέρας των τεσσάρων ετών. Ωστόσο, οι προτεινόμενες από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διατάξεις που αφορούσαν την υιοθέτηση κανόνων πέραν της προ-συμβατικής ενημέρωσης του καταναλωτή, όπως για παράδειγμα την έγκριση προϊόντων πριν τη διάθεσή τους στην αγορά και την έγκριση του ενημερωτικού εντύπου με τις βασικές πληροφορίες (KID) για τα επενδυτικά προϊόντα, τελικά δεν υιοθετήθηκαν. Εντοπίζονται όμως και αρνητικές επιπτώσεις της τριμερούς συμφωνίας για την ασφαλιστική αγορά, οι οποίες αφορούν στην ένταξη τελικά των ασφαλιστικών προϊόντων ζωής, εκτός των παραδοσιακών, στο πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού. 55 Όταν μάλιστα συμφωνείται εγγυημένο επιτόκιο, το οποίο ονομάζεται τεχνικό σύμφωνα με το άρθρο 15 του ν.δ. 400/1970, προβλέπεται ένα ανώτατο όριο που επιτρέπεται να συμφωνηθεί, για λόγους προστασίας της επιχείρησης από υπερβολική έκθεση σε χρηματοοικονομικούς κινδύνους. 20