ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΘΕΩΡΙΑ ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΛΟΓΩΝ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΑ-ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ

Transcript

1 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΘΕΩΡΙΑ ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΛΟΓΩΝ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΑ-ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ

2 ΘΕΩΡΙΑ ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΛΟΓΩΝ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΑ- ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Η θεωρία της οριακής χρησιμότητας Τι είναι η θεωρία της οριακής χρησιμότητας Συνολική και οριακή χρησιμότητα Ο νόμος της φθίνουσας οριακής χρησιμότητας Η ισορροπία και ανταλλαγή του καταναλωτή Προσδιορισμός της καμπύλης τουριστικής ζήτησης Η μέθοδος των καμπυλών αδιαφορίας ή της τακτικής χρησιμότητας Τι είναι η ανάλυση των καμπυλών αδιαφορίας Ορισμός και χαρακτηριστικά των καμπυλών αδιαφορίας Η γραμμή του εισοδηματικού περιορισμού και οι μετατοπίσεις αυτής Η ισορροπία του καταναλωτή με κυρτές καμπύλες αδιαφορίας

3 Τι είναι η θεωρία της οριακής χρησιμότητας Η θεωρία της οριακής χρησιμότητας διατυπώθηκε από τον Alfred Marshall και βασίζεται στην αρχή ότι η ποσότητα της ικανοποίησης ή της χρησιμότητας (utility) που λαμβάνεται ένα άτομο από την κατανάλωση ενός συγκεκριμένου προϊόντος μπορεί να μετρηθεί. Η θεωρία αυτή ονομάζεται και μέθοδος της απόλυτης χρησιμότητας, αφού μπορούν να χρησιμοποιηθούν απόλυτοι αριθμοί για τη μέτρηση της χρησιμότητας των προϊόντων που καταναλώνονται. Έτσι, μπορούμε να ορίσουμε ότι η οριακή χρησιμότητα (marginal utility) για έναν τουρίστα-καταναλωτή είναι η επιπλέον χρησιμότητα (ικανοποίηση-ωφέλεια) που προκύπτει από την κατανάλωση μιας επιπλέον μονάδας του τουριστικού προϊόντος. Για παράδειγμα, αν ένα άτομο καταναλώσει μια σοκολάτα θα του προφέρει 10 util και αν καταναλώσει ένα σακουλάκι πατατάκια θα του προφέρει 15 util, Συνεπώς, μπορούν να γίνουν συγκρίσεις ανάμεσα στα διαφορετικά επίπεδα ικανοποίησης των δύο αυτών προϊόντων και να βρεθεί ένα μέτρο εκτίμησης του συνολικού ύψους της ικανοποίησης/χρησιμότητας που λαμβάνει ο καταναλωτής.

4 Συνολική χρησιμότητα Η συνολική χρησιμότητα είναι η συνολική ικανοποίηση που λαμβάνεται από όλες τις μονάδες ενός συγκεκριμένου προϊόντος στη διάρκεια μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου. Με βάση το εννοιολογικό περιεχόμενο της συνολικής χρησιμότητας (ικανοποίησης-ωφέλειας) μπορούμε να ορίσουμε μια συνάρτηση χρησιμότητας της γενικής μορφής Ui=f(X i ) που παριστά την ωφελιμότητα που απολαμβάνει ένας καταναλωτής από την κατανάλωση του i-οστού προϊόντος. Η συνάρτηση της χρησιμότητας μετράει το επίπεδο της ικανοποίησης που αντλεί ο καταναλωτής από ένα προϊόν ή ένα συνδυασμό προϊόντων. Διάφορα άτομα έχουν συνήθως διαφορετικές προτιμήσεις και συνεπώς διαφορετικές συναρτήσεις χρησιμότητας. Επίσης, η συνάρτηση χρησιμότητας ενός ατόμου αλλάζει όταν μεταβληθούν οι προτιμήσεις αυτού.

5 Οριακή χρησιμότητα Οριακή χρησιμότητα είναι ο ρυθμός με τον οποίο μεταβάλλεται η συνολική χρησιμότητα καθώς αυξάνεται το επίπεδο της κατανάλωσης ή η επιπλέον χρησιμότητα που προκύπτει από την κατανάλωση μίας επιπλέον μονάδας ενός προϊόντος. Αυτό μαθηματικά εκφράζεται ως εξής: U MU X x όπου: ΜUx=η οριακή χρησιμότητα του προϊόντος Χ ΔU= η μεταβολή του επιπέδου χρησιμότητας Δx= η μεταβολή στο επίπεδο κατανάλωσης για το προϊόν Χ Η ολική ή συνολική χρησιμότητα του καταναλωτή των προϊόντων δίνεται από τη συνάρτηση: U= U1(X1) + U2(X2) + Un (Xn) όπου: U=η συνολική χρησιμότητα από την κατανάλωση των προϊόντων U1, U2, Un= οι επιμέρους χρησιμότητες από την κατανάλωση των προϊόντων X1, X2..Xn = οι ποσότητες που καταναλίσκονται από τα διάφορα προϊόντα

6 Συνολική και οριακή χρησιμότητα Συνολική και οριακή χρησιμότητα ενός τουριστικού προϊόντος Συνολική χρησιμότητα τουριστικού προϊόντος (TUx) Ποσότητα τουριστικού προϊόντος (Qx) Οριακή χρησιμότητα τουριστικού προϊόντος (MUx)

7 Ο νόμος της φθίνουσας οριακής χρησιμότητας Η μειούμενη οριακή χρησιμότητα εκφράζει το νόμο της φθίνουσας οριακής χρησιμότητας και δηλώνει ότι όσο μεγαλύτερη είναι η ποσότητα που διαθέτει ένα άτομο από ένα προϊόν, τόσο μικρότερη είναι η οριακή χρησιμότητα που θα προκύψει από την κατανάλωση κάθε επιπλέον μονάδας. Όταν η συνολική χρησιμότητα για το άτομο από την κατανάλωση του τουριστικού προϊόντος φθάνει στο μέγιστο, η οριακή χρησιμότητα γίνεται ίση με το μηδέν. Το μέγιστο σημείο της συνολικής χρησιμότητας, λέγεται και σημείο κορεσμού (satiation point) που σημαίνει ότι πρόσθετες μονάδες κατανάλωσης του τουριστικού προϊόντος προκαλούν πτώση της συνολικής χρησιμότητας και κάνουν αρνητική την οριακή χρησιμότητα. Συνεπώς, η τιμή που ένα άτομο είναι διατεθειμένο να πληρώσει για κάθε μονάδα προϊόντος εξαρτάται όχι από τη συνολική χρησιμότητα, αλλά από την οριακή χρησιμότητα αυτού.

8 Ο νόμος της φθίνουσας οριακής χρησιμότητας ενός τουριστικού προϊόντος

9 Η ισορροπία και ανταλλαγή του καταναλωτή

10 . Ισορροπία του τουρίστα-καταναλωτή για δύο προϊόντα

11 Ανταλλαγή τουριστικών προϊόντων

12 Ανταλλαγή τουριστικών προϊόντων μεταξύ δύο καταναλωτών

13 Προσδιορισμός της καμπύλης τουριστικής ζήτησης Η καμπύλη τουριστικής ζήτησης ενός ατόμου για ένα ορισμένο τουριστικό προϊόν προκύπτει, χρησιμοποιώντας την αρχή της φθίνουσας οριακής χρησιμότητας και την έννοια της ισορροπίας του τουρίστα-καταναλωτή. Συγκεκριμένα, αρχίζοντας από μια κατάσταση ισορροπίας του τουρίστα-καταναλωτή παίρνουμε ένα σημείο της καμπύλης τουριστικής ζήτησης αυτού για ένα προϊόν. Αν μεταβάλλουμε την τιμή, διαταράσσουμε αυτή την ισορροπία και φθάνουμε σε μια άλλη κατάσταση ισορροπίας, όπου η ποσότητα του τουριστικού προϊόντος που ζητιέται πρέπει να αλλάξει. Από τη νέα αυτή κατάσταση ισορροπίας έχουμε ένα άλλο σημείο της καμπύλης ζήτησης του ατόμου για αυτό το τουριστικό προϊόν. Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται πολλές φορές. Ενώνοντας τα σημεία που προκύπτουν από τις διάφορες καταστάσεις ισορροπίας, παίρνουμε την καμπύλη τουριστικής ζήτησης του ατόμου για το συγκεκριμένο τουριστικό προϊόν.

14 Ισορροπία τουρίστα καταναλωτή και προσδιορισμός της τουριστικής ζήτησης αυτού

15 Αποτέλεσμα υποκατάστασης και αποτέλεσμα εισοδήματος Η κίνηση από ένα σημείο ισορροπίας του καταναλωτή σε ένα άλλο μπορεί να αναλυθεί σε ένα αποτέλεσμα υποκατάστασης και σε ένα αποτέλεσμα εισοδήματος. Το αποτέλεσμα υποκατάστασης σημαίνει ότι, όταν η τιμή ενός προϊόντος πέφτει, το άτομο υποκαθιστά με το προϊόν αυτό άλλα προϊόντα, των οποίων οι τιμές παραμένουν αμετάβλητες. Έτσι, αν η τιμή ενός προϊόντος πέφτει, η ποσότητα που ζητιέται από το προϊόν αυτό αυξάνεται. Το αποτέλεσμα εισοδήματος σημαίνει, ότι αν η τιμή ενός προϊόντος πέφτει, η αγοραστική δύναμη ενός ατόμου με σταθερό εισόδημα μεγαλώνει. Όταν αυτό συμβεί, το άτομο τείνει να αγοράσει μεγαλύτερη ποσότητα από το προϊόν του οποίου η τιμή έπεσε, εάν το προϊόν είναικανονικόπροϊόν ή μικρότερη ποσότητα, εάν το προϊόν είναι κατώτερο προϊόν. Συνεπώς, για μια δεδομένη μεταβολή της τιμής έχουμε: Συνολικό αποτέλεσμα= αποτέλεσμα υποκατάστασης + αποτέλεσμα εισοδήματος

16 Η μέθοδος των καμπυλών αδιαφορίας ή της τακτικής χρησιμότητας Τι είναι η ανάλυση των καμπυλών αδιαφορίας Η μέθοδος αυτή στηρίζεται στην άποψη ότι παρόλο που ο καταναλωτής δεν μπορεί να μετρήσει τη χρησιμότητα, όμως μπορεί να διατάξει ή να ιεραρχήσει τις χρησιμότητες των διαφόρων προϊόντων. Για παράδειγμα, με αυτό τον τρόπο, μπορούμε να εκτιμήσουμε εάν η ωφέλεια που προκύπτει από την κατανάλωση (χρησιμότητα, utility) μιας σοκολάτας είναι μεγαλύτερη, ισοδύναμη ή μικρότερη από την ωφέλεια που προκύπτει από την κατανάλωση (χρησιμότητα, utility) μιας σακούλας με πατατάκια. Η υπόθεση της δυνατότητας πλήρους ιεράρχησης, με τη μορφή της «αδιαφορίας» μεταξύ των προτιμώμενων καταναλωτικών προϊόντων X και Y από έναν ορθολογικό καταναλωτή, στην προκύπτουσα χρησιμότητα, η οποία δεν είναι μετρήσιμη (ordinal utility), είναι γνωστή ως ανάλυση των καμπυλών αδιαφορίας.

17 Καμπύλες αδιαφορίας του τουρίστα-καταναλωτή

18 Χάρτης καμπυλών αδιαφορίας του τουρίστακαταναλωτή

19 Γραμμή του εισοδηματικού περιορισμού

20 Η γραμμή του εισοδηματικού περιορισμού και οι μετατοπίσεις αυτής Ο εισοδηματικός περιορισμός αποκαλύπτει όλους τους πιθανούς διαφορετικούς συνδυασμούς δύο ή περισσοτέρων ποσοτήτων τουριστικών προϊόντων, που ο τουρίστας-καταναλωτής μπορεί να αγοράσει, με το δεδομένο και περιορισμένο συνολικό εισόδημα που διαθέτει και τις επικρατούσες τιμές της αγοράς για αυτά τα προϊόντα. Μετατοπίσεις της γραμμής του εισοδηματικού περιορισμού έχουμε μόνο αν υπάρχουν αλλαγές του διαθέσιμου εισοδήματος των τουριστώνκαταναλωτών και αλλαγές των τιμών των καταναλωτικών τουριστικών προϊόντων. Έτσι, όταν έχουμε αύξηση του διαθέσιμου τουριστικού εισοδήματος προκαλείται μια παράλληλη μετατόπιση της γραμμής του εισοδηματικού περιορισμού δεξιότερα. Αυτό συμβαίνει όταν οι τιμές των τουριστικών προϊόντων μεταβληθούν αναλογικά και ταυτόχρονα, διότι ο λόγος των τιμών (και συνεπώς η κλίση) παραμένει αμετάβλητος. Αντίθετα, μια μείωση στο τουριστικό εισόδημα μετατοπίζει τη γραμμή του εισοδηματικού περιορισμού παράλληλα προς τα μέσα (αριστερότερα), μειώνοντας το σύνολο των επιλογών που έχει στη διάθεσή του ο τουρίστας-καταναλωτής.

21 Η ισορροπία του καταναλωτή με κυρτές καμπύλες αδιαφορίας Για να βρούμε το σημείο ισορροπίας του τουρίστα-καταναλωτή με κυρτές καμπύλες αδιαφορίας ως προς την αρχή των αξόνων, δηλαδή το υψηλότερο επίπεδο ικανοποίησης που του επιτρέπει το εισόδημά του, πρέπει να τοποθετήσουμε τη γραμμή του εισοδηματικού περιορισμού (που περιγράφει τι είναι εφικτό για τον τουρίστακαταναλωτή από πλευράς εισοδηματικής δυνατότητας), στον χάρτη των καμπυλών αδιαφορίας (που περιγράφει τι είναι επιθυμητό για τον τουρίστα-καταναλωτή). Αν κάνουμε αυτό, τότε ισορροπία έχουμε σε εκείνο το σημείο όπου η γραμμή του Px εισοδηματικού περιορισμού ( ) εφάπτεται στην καμπύλη αδιαφορίας, και αυτό PY είναι το σημείο στο οποίο η κλίση του εισοδηματικού περιορισμού όπως δίνεται από τις τιμές των δύο τουριστικών προϊόντων, είναι ίση με την κλίση της καμπύλης MUx αδιαφορίας δηλ. τον οριακό λόγο υποκατάστασης ( MRS ). x, y MU y

22 Ισορροπία του τουρίστα-καταναλωτή

23 Καμπύλη εισοδήματος- κατανάλωσης Μια αύξηση του τουριστικού εισοδήματος, αν υποθέσουμε ότι οι τιμές των δύο τουριστικών προϊόντων παραμένουν αμετάβλητες, θα οδηγήσει σε παράλληλη μετατόπιση του εισοδηματικού περιορισμού προς τα δεξιά, δίνοντας στον τουρίστα-καταναλωτή τη δυνατότητα να αγοράσει μεγαλύτερη ποσότητα και από τα δύο τουριστικά προϊόντα. Αντίθετα, μια μείωση του τουριστικού εισοδήματος, ο εισοδηματικός περιορισμός θα μετακινηθεί προς τα αριστερά. Αυτό φαίνεται στο Διάγραμμα 6.6, όπου αρχικά ο τουρίστας-καταναλωτής βρίσκεται σε ισορροπία στο σημείο Ε της καμπύλης αδιαφορίας ΙΙ. Αν αυξηθεί το εισόδημά του θα υπάρξει μετατόπιση του σημείου ισορροπίας στο S της καμπύλης αδιαφορίας ΙΙΙ και σε περίπτωση μείωσης του εισοδήματός του θα υπάρξει μετατόπιση του σημείου ισορροπίας στο σημείο F της καμπύλης αδιαφορίας Ι. Συνδέοντας τα σημεία ισορροπίας του τουρίστα-καταναλωτή παίρνουμε την καμπύλη εισοδήματοςκατανάλωσης (income-consumption curve) FS του τουρίστα-καταναλωτή.

24 Καμπύλη εισοδήματος- κατανάλωσης

25 Καμπύλη Engel Η καμπύλη Engel δίνει τις διάφορες ποσότητες ενός προϊόντος που αγοράζει ο καταναλωτής ανά μονάδα χρόνου σε διάφορα επίπεδα εισοδήματος. Για παράδειγμα, αν λάβουμε τους συνδυασμούς των ποσοτήτων του τουριστικού προϊόντος Q x και του αντίστοιχου τουριστικού εισοδήματος στα σημεία F, E, S κατά μήκος της καμπύλης εισοδήματος-κατανάλωσης, δημιουργούμε την καμπύλη Engel του τουρίστα-καταναλωτή. Η καμπύλη αυτή δείχνει την ζητούμενη ποσότητα Q x του τουριστικού προϊόντος που αντιστοιχεί στο κάθε διαφορετικό επίπεδο τουριστικού εισοδήματος. Επειδή η καμπύλη Engel έχει θετική κλίση, έχουμε εισοδηματική ελαστικότητα e M >0 και το τουριστικό προϊόν Χ είναι ένα κανονικό τουριστικό προϊόν. Όταν η καμπύλη Engel έχει αρνητική κλίση έχουμε e M <0 και το τουριστικό προϊόν Χ είναι ένα κατώτερο. Όταν η εφαπτόμενη της καμπύλης Engel σε ένα ορισμένο σημείο έχει θετική κλίση και τέμνει τον άξονα του εισοδήματος, τότε e M >1 και το τουριστικό προϊόν Χ σ αυτό το σημείο είναι πολυτελείας. Εάν η εφαπτομένη της καμπύλης Engel έχει θετική κλίση και τέμνει τον άξονα των ποσοτήτων, τότε το e M είναι μεταξύ 0 και 1 και το τουριστικό προϊόν αυτό είναι πρώτης ανάγκης.

26 Καμπύλη Engel

27 Η καμπύλη τιμής-κατανάλωσης και η καμπύλη τουριστικής ζήτησης

28 Καμπύλη τουριστικής ζήτησης

29 Τα αποτελέσματα τουριστικού εισοδήματος και υποκατάστασης Καθώς η τιμή του τουριστικού προϊόντος Χ μειώνεται, το προϊόν αυτό γίνεται φθηνότερο σε σχέση με το τουριστικό προϊόν Υ και για το λόγο αυτό ο καταναλωτής θα υποκαταστήσει το τουριστικό προϊόν Υ με το τουριστικό προϊόν Χ. Αυτό ονομάζεται αποτέλεσμα τουριστικής υποκατάστασης (tourism substitution effect) μιας μεταβολής της τιμής. Επίσης, όταν μειώνεται η τιμή του προϊόντος Χ, ο καταναλωτής έχει στη διάθεσή του περισσότερα χρήματα για να δαπανήσει σε άλλα προϊόντα. Μπορούμε να πούμε ότι το πραγματικό εισόδημα του τουρίστα-καταναλωτή αυξήθηκε αφού του κοστίζει λιγότερο να αγοράσει μια δεδομένη ποσότητα τουριστικών προϊόντων. Αυτό ονομάζεται αποτέλεσμα τουριστικού εισοδήματος (tourism income effect) μιας μεταβολής της τιμής. Όταν το αποτέλεσμα του τουριστικού εισοδήματος είναι θετικό, αφορά κανονικό προϊόν, που σημαίνει ότι μια αύξηση του τουριστικού εισοδήματος έχει οδηγήσει σε αύξηση της ζητούμενης ποσότητας, ενώ το αποτέλεσμα του τουριστικού εισοδήματος ενισχύει το αποτέλεσμα της τουριστικής υποκατάστασης. Όταν, το αποτέλεσμα τουριστικού εισοδήματος είναι αρνητικό, τότε έχουμε την περίπτωση των κατώτερων τουριστικών προϊόντων, στα οποία περιλαμβάνονται και τα αγαθά Giffen

30 Τα αποτελέσματα τουριστικού εισοδήματος και υποκατάστασης