ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΚΑΙ ΕYΦΥΟΥΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΛΗΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΚΟΜΙΣΤΡΟΥ

Transcript

1 ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΚΑΙ ΕYΦΥΟΥΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΛΗΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΚΟΜΙΣΤΡΟΥ ΤΕΥΧΟΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013

2 Πρόλογος Προέδρου ΣΑΣΘ Οι δημόσιες συγκοινωνίες αποτελούν τον βασικό πυλώνα στις σύγχρονες κοινωνίες για την επίτευξη του στόχου της βιώσιμης κινητικότητας και ανάπτυξης. Η μείωση του εξωτερικού κόστους που δημιουργείται από τις καθημερινές μετακινήσεις προσώπων, στις αστικές κυρίως περιοχές, η δημιουργία περισσότερων θέσεων εργασίας από την αύξηση του μεριδίου των δημοσίων συγκοινωνιών και η δυνατότητα των πολιτών να ζουν σε μια πιο ανθρώπινη κοινωνία, είναι ορισμένα μόνο από τα πλεονεκτήματα που σχετίζονται με την χρήση των μαζικών μέσων μεταφοράς. Επιπρόσθετα, οι δημόσιες συγκοινωνίες, όπως άλλωστε και ολόκληρος ο χώρος των μεταφορών, αποτελούν έναν τομέα στον οποίο η τεχνολογία δύναται να κάνει αισθητή την παρουσία της βελτιώνοντας την καθημερινότητα των πολιτών και αυξάνοντας την ταχύτητα, την ευκολία και την ασφάλεια των συναλλαγών. Σε ότι αφορά τις μετακινήσεις προσώπων με δημόσιες αστικές συγκοινωνίες, αυτή βρίσκει εφαρμογή στα συστήματα αυτόματου προσδιορισμού θέσης, στη διαχείριση στόλου, στην πληροφόρηση των επιβατών και πολιτών, στην ηλεκτρονική πληρωμή κομίστρου και γενικότερα σε άλλες εφαρμογές τηλεματικής. Η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών δια της χρήσης των λεγόμενων ευφυών συστημάτων μεταφορών επιτρέπει την επίτευξη πολλαπλών στόχων όπως είναι η μείωση της αποφυγής πληρωμής όταν πρόκειται για συστήματα ακύρωσης εισιτηρίων, η δυνατότητα χάραξης νέων πολιτικών όπως για παράδειγμα η τιμολογιακή πολιτική στα κόμιστρα των μέσων μαζικής μεταφοράς ή στα διόδια αυτοκινητοδρόμων και φυσικά η αδιάλειπτη και αξιόπιστη συλλογή δεδομένων και πληροφοριών που είναι απαραίτητα για την παρακολούθηση και έλεγχο των διαφόρων μεταφορικών συστημάτων. Για την πόλη της Θεσσαλονίκης, αλλά και άλλες περιοχές της χώρας, η εισαγωγή και χρήση συστημάτων ηλεκτρονικής πληρωμής κομίστρου ή άλλων παρεμφερών υπηρεσιών, αποτελεί ίσως μονόδρομο για την εξασφάλιση των αναγκαίων εσόδων από κόμιστρα, που σήμερα σε μεγάλο βαθμό δεν εισπράττονται. Παράλληλα δημιουργεί συνθήκες για την διευκόλυνση όλων των συναλλαγών των επιβατών και των πολιτών σε καθημερινή βάση. Σήμερα, η χρήση έξυπνων προϊόντων κομίστρου όπως οι έξυπνες κάρτες και η χρήση κινητών τηλεφώνων έχουν φέρει επανάσταση στον τρόπο με τον οποίο μπορεί κανείς να προμηθεύεται και να χρησιμοποιεί το εισιτήριό του, βελτιώνοντας ταυτόχρονα τους χρόνους διαδρομών, την ποιότητα των μετακινήσεων και της εξυπηρέτησης του επιβατικού κοινού. Το ΣΑΣΘ έχει ξεκινήσει μια μεγάλη προσπάθεια εκσυγχρονισμού της λειτουργίας των δημοσίων συγκοινωνιών στη Θεσσαλονίκη και στην κατεύθυνση αυτή εντάσσεται και η δημιουργία του παρόντος τεύχους διαβούλευσης που πραγματοποιείται στο πλαίσιο του έργου ATTAC. Ελπίζουμε πως σε σύντομο χρονικό διάστημα θα μπορούν και οι πολίτες της Θεσσαλονίκης να απολαμβάνουν τα Τεύχος Διαβούλευσης 1

3 πολλαπλά οφέλη που προκύπτουν από τα ενιαία και ευφυή συστήματα κομίστρου και στα οποία αναφέρεται το παρόν τεύχος το οποίο έχει ως στόχο την κινητοποίηση των εμπλεκόμενων φορέων. Η ιδέα της εισαγωγής μιας ενιαίας και πολυχρηστικής έξυπνης κάρτας που θα συνδυάζει τη χρήση των δημοσίων συγκοινωνιών με πρόσθετες δραστηριότητες και υπηρεσίες θα αποφέρει πολλαπλά οφέλη. Εξάλλου η τεχνογνωσία υπάρχει και θα πρέπει απλά να εφαρμοστεί. Πεποίθηση μου είναι πως αν κινηθούμε με σταθερά βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση μπορούμε σε σύντομο χρονικό διάστημα να πετύχουμε τον εκσυγχρονισμό του συστήματος κομίστρου με έξυπνες κάρτες και στην πόλη μας. Ξεκινώντας από το παρόν τεύχος διαβούλευσης σας καλώ να συνδράμετε απαντώντας στις ερωτήσεις που εμπεριέχονται σε αυτό. Η κοινή προσπάθεια όλων μας αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη των στόχων μας προς αυτή τη κατεύθυνση. Ο Πρόεδρος του ΣΑΣΘ Παναγιώτης Παπαϊωάννου Τεύχος Διαβούλευσης 2

4 ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Βουγιούκας Εμμανουήλ - Συγκοινωνιολόγος Μηχανικός Οικονομολόγος Διευθυντής έργου Δελούκας Αλέξανδρος - Δρ. Συγκοινωνιολόγος Μηχανικός Πετράκης Κωνσταντίνος Συγκοινωνιολόγος Μηχανικός Βίζμπα Χρύσα Συγκοινωνιολόγος Μηχανικός Εμμανουηλίδης Γεώργιος Συγκοινωνιολόγος Μηχανικός Καρκαβίτσας Πολύκαρπος Συγκοινωνιολόγος Μηχανικός Τεύχος Διαβούλευσης 3

5 Τεύχος Διαβούλευσης 4

6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πρόλογος Προέδρου ΣΑΣΘ... 1 Περίληψη ΕΙΣΑΓΩΓΗ Tο έργο ATTAC Στόχος του τεύχους Δομή του τεύχους Αρμοδιότητες του ΣΑΣΘ και σύστημα ΔΑΣ της Θεσσαλονίκης Αναγκαιότητα υλοποίησης του Ενιαίου & Ευφυούς Συστήματος Ηλεκτρονικής Πληρωμής κομίστρου Τύποι κομίστρου στις ΔΑΣ και πολιτική Επιπτώσεις του τύπου κομίστρου στη λήψη αποφάσεων Πώς θα συνεισφέρει η εισαγωγή ενός συστήματος ενιαίου και ευφυούς κομίστρου στους στόχους του ΣΑΣΘ Για ποιο λόγο πρέπει να γίνει διαβούλευση των εμπλεκόμενων φορέων ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ Διαλειτουργικότητα (inter- operability) Ηλεκτρονικό χρήμα (e- money) Προπληρωμένη κάρτα (pre paid card) Μαύρη λίστα (hotlisting) Μπλοκ εισιτηρίων (carnet) Διατιμολόγηση (through ticketing) Μαγνητική κάρτα - Μαγνητικά εισιτήρια Συμπερασματικά ΓΝΩΣΙΑΚΗ ΒΑΣΗ Τι είναι ενιαίο και ευφυές σύστημα κομίστρου; Ενιαίο σύστημα κομίστρου Ευφυές σύστημα κομίστρου Διαλειτουργικό Ευφυές Σύστημα Ωφέλειες από τα ενιαία και ευφυή συστήματα κομίστρου Οι ωφέλειες από τα ενιαία συστήματα κομίστρου Οι ωφέλειες από τα ευφυή συστήματα κομίστρου Οι ωφέλειες των ενιαίων και ευφυών συστημάτων κομίστρου Επιπτώσεις της εφαρμογής της χρήσης ενιαίων και ευφυών συστημάτων κομίστρου ανά τον κόσμο Τεχνολογίες (μοντέλα ηλεκτρονικής συλλογής δεδομένων κομίστρου πρότυπα / προδιαγραφές) Calypso Τεύχος Διαβούλευσης 5

7 3.3.2 ΕΜV NFC (επικοινωνία κοντινού πεδίου) NFC στα κινητά τηλέφωνα (mticketing) Εκτύπωση στο σπίτι Εισιτήρια μέσω κινητού τηλεφώνου (SMS) και ραβδωτοί κωδικοί (bar codes) Ηλεκτρονικό πορτοφόλι (e- wallet) Τραπεζικές κάρτες ανοιχτού βρόχου (open loop) Ασφάλεια των συναλλαγών Επιχειρηματικό Μοντέλο (Business Model) Επιχειρηματική Περίπτωση (Business Case) Διαλειτουργικότητα (λεωφορείο μετρό) Πολυτροπικότητα (στάθμευση Ι.Χ, ενοικίαση δημόσιων κοινόχρηστων ποδηλάτων, θαλάσσια συγκοινωνία) Κοινό σχήμα πρόσθετων υπηρεσιών - πολυπληρωμών (κάρτα επισκεπτών) Διασύνδεση με συναφή Συστήματα Οικονομική εκκαθάριση (clearing) Κατανομή εσόδων του συστήματος Χρηματοδότηση συστήματος Κίνητρα για φορείς ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΑΝΑ ΕΠΙΠΕΔΟ Πρωτοβουλίες σε κοινοτικό και εθνικό επίπεδο Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης (ISO- International Organization For Standardization Interoperable Fare Management (IFM) Project - Διαλειτουργική Διαχείριση Εισιτηρίων Η περίπτωση της Γερμανίας Η περίπτωση της Δανίας Πρωτοβουλίες σε τοπικό επίπεδο EΠΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Ανάπτυξη στρατηγικής Παράλληλες δράσεις με εταίρους ATTAC ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ ΦΟΡΕΩΝ Οδηγίες στους εμπλεκόμενους φορείς ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Παράρτημα Α: Ορολογία Παράρτημα B: Βασικοί εμπλεκόμενοι φορείς Παράρτημα Γ: Εκτιμήσεις για το έτος 2016 με υλοποιημένη τη βασική γραμμή Μετρό και την επέκταση του Μετρό προς Καλαμαριά Παράρτημα Δ: Παραδείγματα τοπικών εφαρμογών ευφυών συστημάτων κομίστρου91 Τεύχος Διαβούλευσης 6

8 Παράρτημα Ε: Πρόσκληση Εκδήλωσης Ενδιαφέροντος για ενιαίο Σύστημα Έξυπνης Κάρτας /Ηλεκτρονικού Εισιτηρίου Παράρτημα Ε1: Κείμενο Πρόσκλησης Εκδήλωσης Ενδιαφέροντος (ελληνικά και αγγλικά) Παράρτημα Ε2: Συμμετέχοντες Παράρτημα ΣΤ: Ερωτήσεις Διαβούλευσης προς απάντηση ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Σχήμα 2-1: Τα επίπεδα προσέγγισης της διαλειτουργικότητας στο Ελσίνκι Σχήμα 3-1: Διαγραμματική απεικόνιση των σχέσεων ενός Επιχειρηματικού Μοντέλου Σχήμα 3-2: Η επιχειρηματική περίπτωση του δανέζικου DSB Σχήμα 3-3: Απεικόνιση λειτουργίας του συστήματος της Σεούλ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1-1: Άποψη του συστήματος του ΟΑΣΘ Εικόνα 1-2: Εισιτήριο που φέρει μαγνητική ταινία Εικόνα 3-1:Χρήση έξυπνης κάρτας σε επικυρωτικό μηχάνημα εντός οχήματος Εικόνα 3-2:Επίπεδα έξυπνης κάρτας Εικόνα 3-3: Εφαρμογές του Calypso ανά τον κόσμο Εικόνα 3-4:Εσωτερικό μιας έξυπνης κάρτας Εικόνα 3-5:Τρόπος λειτουργίας EMV Εικόνα 3-6: Χρήση της τεχνολογίας NFC στα κινητά τηλέφωνα Εικόνα 3-7: Εύερεση εισιτηρίου μέσω κινητού τηλεφώνου Εικόνα 3-8: Επιχειρηματικό Μοντέλο της Βρετανικής Oyster Εικόνα 3-9: Περιοχή μελέτης Εικόνα 3-10: Θαλάσσια Αστική Συγκοινωνία Θεσσαλονίκης Εικόνα 3-11: Κάρτα επισκέπτη Λονδίνου ενσωματωμένη στην κάρτα Oyster Εικόνα 4-1:Λογότυπο του έργου IFM Εικόνα 4-2: Λειτουργία και χρήση της κάρτας IFM Εικόνα 4-3: Εφαρμογές της κάρτας VDV Core Application Εικόνα 4-4: Άποψη του συστήματος της Κοπεγχάγης και του συστήματος κομίστρου της Δανίας Τεύχος Διαβούλευσης 7

9 Τεύχος Διαβούλευσης 8

10 Περίληψη Το παρόν τεύχος Διαβούλευσης αποδίδει διαστάσεις και ωφέλειες που σχετίζονται με την εισαγωγή ενός εναλλακτικού συστήματος κομίστρου προς αυτό του συμβατικού χάρτινου εισιτηρίου που χρησιμοποιείται σήμερα στη πόλη. Η εισαγωγή ενός ευφυούς και ενιαίου μέσου πληρωμής κομίστρου το οποίο θα αποκτάται από το επιβατικό κοινό εύκολα και γρήγορα θεωρείται πως θα επιφέρει σημαντική βελτίωση στα ποσοστά χρήσης (modal split) των δημοσίων συγκοινωνιών με πρόσθετα οφέλη για την πόλη. Το τεύχος παρουσιάζει μεταξύ άλλων τις δυνατότητες που υπάρχουν σήμερα στην έκδοση «ηλεκτρονικών» τύπων κομίστρου, βασισμένων σε έξυπνες κάρτες, «φορτωμένων» σε κινητά τηλέφωνα ή ακόμα και τη χρήση τραπεζικών καρτών για συναλλαγές στις δημόσιες συγκοινωνίες με βάση την πληθώρα τεχνολογιών που είναι διαθέσιμες. Τα αποτελέσματα μπορούν να είναι πολύ σημαντικά εφόσον υπάρξει καλή συνεργασία μεταξύ τοπικών αρχών και εκτελεστικών φορέων, παρέχοντας καινοτόμες λύσεις και προϊόντα κομίστρου οι οποίες θα διασφαλίζουν πως ο κάτοχος του «έξυπνου» μέσου πληρώνει το μικρότερο δυνατό κόμιστρο σε σύγκριση με τη χρήση των συμβατικών τύπων κομίστρου. Τα μέσα πληρωμής κομίστρου που σχετίζονται με το ηλεκτρονικό χρήμα μπορούν να χρησιμοποιηθούν επίσης για μια σειρά υπηρεσιών όπως η έκδοση εισιτηρίων σε σιδηροδρομικούς σταθμούς, η χρήση σε χώρους στάθμευσης οχημάτων και χώρους park and ride, ενώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί για ενοικίαση δημοτικών ποδηλάτων καθώς και για άλλες υπηρεσίες. Όπως τονίζεται και στην ενότητα 1.2 που αναφέρεται στους στόχους του παρόντος τεύχους, το τεύχος Διαβούλευσης δεν επιδιώκει να περιγράψει μια ολοκληρωμένη Στρατηγική για σχολιασμό αλλά να δώσει το έναυσμα για την έναρξη διαλόγου αναφορικά με τα σημαντικότερα θέματα που αφορούν στην εισαγωγή ενός Ενιαίου και Ευφυούς Συστήματος στη Θεσσαλονίκη. Οι φορείς, των οποίων επιδιώκεται η κινητοποίηση, ανήκουν στον δημόσιο ή ιδιωτικό τομέα και είναι τοπικές αρχές, εκτελεστικοί φορείς ΔΑΣ, πάροχοι συστημάτων και γενικά όσοι εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα στην εισαγωγή ενός συστήματος κομίστρου. Όπως σε όλες τις αναπτυγμένες κοινωνίες, ορισμένες από τις μετακινήσεις της πόλης γίνονται μόνο με τα Ι.Χ αυτοκίνητα ενώ για κάποιες άλλες τα δημόσια μέσα μεταφοράς αποτελούν την πιο εύκολη λύση. Ωστόσο υπάρχουν κάποιες μετακινήσεις για τις οποίες καθεμία από τις παραπάνω επιλογές αποτελεί μια ρεαλιστική λύση οπότε ο μετακινούμενος θα πρέπει να κάνει την τελική του επιλογή. Το ΣΑΣΘ, θεωρεί πως τα μέσα κομίστρου που είναι διαθέσιμα στο επιβατικό κοινό καθώς και ο βαθμός ευκολίας με τον οποίον αυτοί μπορούν να τα αποκτήσουν και να τα χρησιμοποιήσουν, έχει σημαντική επίπτωση στην επιλογή του μέσου μετακίνησης του μετακινούμενου. Τα Ενιαία και Ευφυή Συστήματα κομίστρου μπορούν να κάνουν τις δημόσιες συγκοινωνίες πιο ελκυστικές και έτσι να αυξηθεί το ποσοστό χρήσης των ΔΑΣ έναντι των Ι.Χ. Αυτή η στροφή προς της Δημόσιες Συγκοινωνίες μπορεί να βοηθήσει το ΣΑΣΘ στην επίτευξη των στόχων του, όπως: Η αύξηση του ποσοστού χρήσης των ΔΑΣ Η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου Τεύχος Διαβούλευσης 9

11 Η βελτίωση της ασφάλειας των μεταφορών Η προώθηση της ισότητας για τους πολίτες Η βελτίωση της ποιότητας ζωής τόσο για τους χρήστες όσο και για τους μη χρήστες των ΔΑΣ Η ενίσχυση της τοπικής οικονομίας και της ανάπτυξης. Τα ενιαία συστήματα από τη μια πλευρά και τα ευφυή συστήματα από την άλλη, είναι δύο έννοιες διαφορετικές μεταξύ τους. Ένα ευφυές σύστημα δεν συνεπάγεται απαραίτητα πως είναι και ενιαίο ενώ η διεθνής βιβλιογραφία αναφέρεται σε πολλά παραδείγματα ενιαίων συστημάτων ανά τον κόσμο τα οποία ωστόσο δεν είναι ευφυή. Τα ενιαία συστήματα περιλαμβάνουν μέσα κομίστρου που έχουν ισχύ είτε σε περισσότερους του ενός εκτελεστικούς φορείς ΔΑΣ είτε σε περισσότερα του ενός μέσα. Από την άλλη πλευρά τα ευφυή συστήματα περιλαμβάνουν μέσα κομίστρου, αποθηκευμένα ηλεκτρονικά σε μικροτσίπ ενσωματωμένο σε μια έξυπνη κάρτα (ή άλλο μέσο) και των οποίων η αυθεντικότητα ελέγχεται κατά την τοποθέτηση τους μπροστά σε μία έξυπνη συσκευή ανάγνωσης. Επιπρόσθετα περιγράφονται τα πλεονεκτήματα για το επιβατικό κοινό από την χρήση των ενιαίων συστημάτων κομίστρου, όπως είναι η ευελιξία και το απρόσκοπτο των μετακινήσεων κάτι το οποίο οδηγεί σε στροφή του κόσμου προς τις ΔΑΣ, μείωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης αλλά και αύξηση των εσόδων από τα κόμιστρα για τους εκτελεστικούς φορείς. Από την άλλη, η χρήση των ευφυών συστημάτων προσφέρει ταχύτητα, ευκολία και ευελιξία στις συναλλαγές καθώς και ασφάλεια έναντι στην απάτη και την εισιτηριοδιαφυγή, εξαλείφοντας από το σύστημα τις συναλλαγές με μετρητά. Ο συνδυασμός της χρήσης και των δύο συστημάτων σε ένα, δηλαδή η ύπαρξη ενός ενιαίου και ευφυούς συστήματος συνδυάζει τα πλεονεκτήματα και των δύο μαζί, άρα έχει πιο ενισχυμένες επιπτώσεις. Δύο αναδυόμενες τεχνολογίες γνωστές ως ΕΜV και NFC παρουσιάζονται στη συνέχεια. Η πρώτη ενσωματώνεται στις τραπεζικές κάρτες ανέπαφων πληρωμών για συναλλαγές μικρής αξίας στα μέσα μεταφοράς ενώ η δεύτερη που αποκαλείται και ως «τεχνολογία κοντινού πεδίου» βασίζεται στην δυνατότητα επικοινωνίας μεταξύ του έξυπνου μέσου και τη συσκευή ανάγνωσης που βρίσκεται σε μικρή απόσταση. Ορισμένα θέματα που εμπλέκονται κατά την υλοποίηση τέτοιων συστημάτων όπως για παράδειγμα η ασφάλεια των συναλλαγών, η διαλειτουργικότητα μεταξύ των μέσων και η πολυτροπικότητα των εφαρμογών θίγονται αναλυτικά ενώ τίθεται και το θέμα της διασύνδεσης του συστήματος κομίστρου με συναφή συστήματα (τηλεματικής κτλ) δεδομένου ότι στην Θεσσαλονίκη το μεταφορικό έργο παράγεται σήμερα από τον ΟΑΣΘ και θα πρέπει να υπάρξει διασύνδεση του υπάρχοντος συστήματος με το μελλοντικό (λειτουργία μετρό κτλ). Τα ζητήματα που αφορούν το οικονομικό μέρος είναι εξίσου σημαντικά όπως για παράδειγμα η εξεύρεση χρηματοδότησης και η οικονομική εκκαθάριση των εσόδων του συστήματος. Το επιχειρηματικό μοντέλο ενός τέτοιου συστήματος είναι από τα πρώτα θέματα τα οποία πρέπει να διευθετηθούν κατά την εκπόνηση των σχετικών μελετών. Εδώ τα βασικά θέματα που θίγονται είναι ποιοι μπορούν να είναι οι οικονομικά επωφελούμενοι από το σύστημα και με ποιο τρόπο θα πεισθούν να πληρώσουν για το όφελος το οποίο πρόκειται να αποκομίσουν. Τα πράγματα γίνονται δε ακόμα πιο περίπλοκα στις περιπτώσεις όπου υπάρχουν πολλοί εμπλεκόμενοι, όπως για Τεύχος Διαβούλευσης 10

12 παράδειγμα στην περίπτωση ενός συστήματος με πολλούς εκτελεστικούς φορείς και κάρτες με εφαρμογή σε πολλαπλές περιπτώσεις πληρωμών. Στην Ευρώπη, οι περιπτώσεις πόλεων που εφαρμόζουν παρόμοια συστήματα είναι πολλές, ενώ προς την κατεύθυνση αυτή έχουν καθιερωθεί πρότυπα πιστοποίησης από τον διεθνή οργανισμό τυποποίησης ISO. Ανάμεσα σε άλλες Ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες ανήκει και το έργο του IFM που στοχεύει στη κατάργηση των συνόρων μεταξύ των καρτών και την επίτευξη μιας πανευρωπαϊκής διαλειτουργικότητας. Το τεύχος, τέλος, περιέχει μια σειρά ερωτημάτων προς απάντηση από τους εμπλεκόμενους φορείς, οι οποίες θα οδηγήσουν σε καλύτερη κατανόηση των αναγκών και των προβλημάτων για την κατάστρωση της Στρατηγικής που θα ακολουθήσει. Τεύχος Διαβούλευσης 11

13 Τεύχος Διαβούλευσης 12

14 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Tο έργο ATTAC To παρόν τεύχος συντάχθηκε στο πλαίσιο του έργου "ATTAC: Attractive Urban Public Transport for Accessible Cities" (Ελκυστικές Αστικές Δημόσιες Συγκοινωνίες για προσβάσιμες πόλεις) στο οποίο το ΣΑΣΘ αποτελεί έναν εκ των βασικών εταίρων. Το έργο εντάσσεται στο Διακρατικό πρόγραμμα Νοτιοανατολικής Ευρώπης - South East Europe (SEE) και συγχρηματοδοτείται κατά 85% από το SEE και κατά 15% από εθνικούς πόρους. Η διάρκεια του είναι τρία χρόνια (01/ /2013). Ο θεματικός άξονας στον οποίο εντάσσεται το έργο ΑΤΤΑC είναι η βελτίωση της προσβασιμότητας. Ο ειδικός στόχος του έργου είναι η εισαγωγή ελκυστικών και βιώσιμων λύσεων δημοσίων συγκοινωνιών και υπηρεσιών στις πόλεις - εταίρους ATTAC που θα συμβάλουν σημαντικά στην αύξηση του ποσοστού μετακινήσεων με δημόσια μέσα μεταφοράς δημιουργώντας το πλαίσιο για απρόσκοπτη μετακίνηση για όλους. Οι τρεις θεματικές ενότητες του έργου είναι: Η προώθηση συστημάτων ευέλικτων μεταφορών (Flexible Transport Systems - FTS). Η προώθηση καινοτόμων και ενιαίων ολοκληρωμένων συστημάτων έκδοσης εισιτηρίων και έξυπνων καρτών Έξυπνα συστήματα ενημέρωσης επιβατών (Public Transport Information Systems). Ο βασικός σκοπός του έργου είναι η βελτίωση, ο συντονισμός, η προώθηση, ο προγραμματισμός και η διαχείριση αστικών δικτύων μαζικών μεταφορών για να ενσωματωθούν καλύτερα οι πόλεις και περιοχές του έργου ATTAC στα δίκτυα μεταφορών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και να εκπληρώσουν έτσι αποτελεσματικά τον ρόλο τους ως κύριοι ή ενδιάμεσοι κόμβοι των δικτύων μειώνοντας τις συμφορήσεις. Ο ειδικός σκοπός του έργου είναι να παρουσιάσει ελκυστικές και βιώσιμες λύσεις δημοσίων αστικών μεταφορών που θα συνεισφέρουν ουσιαστικά στην αύξηση του μεριδίου αγοράς των μέσων αυτών στις πόλεις που συμμετέχουν στο έργο, δημιουργώντας ένα πλαίσιο απρόσκοπτων μετακινήσεων για όλους τους επιβάτες, με ειδική μέριμνα για τους τακτικούς επιβάτες και τους επιβάτες μεγάλων αποστάσεων. Στο έργο συμμετέχουν εννιά εταίροι από οχτώ πόλεις και εφτά χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και οχτώ φορείς που έχουν ρόλο παρατηρητή στο έργο. Η συμμετοχή του ΣΑΣΘ στο πρόγραμμα θα δώσει την δυνατότητα για την ολοκλήρωση ενεργειών και δράσεων που στοχεύουν στην βελτίωση των υπηρεσιών των αστικών συγκοινωνιών στο επιβατικό κοινό της πόλης. 1.2 Στόχος του τεύχους Το παρόν αποτελεί το τεύχος διαβούλευσης αναφορικά με την εισαγωγή ενός συστήματος ενιαίου και ευφυούς εισιτηρίου στη Μητροπολιτική Περιοχή της Θεσσαλονίκης. Κύριος σκοπός του είναι η ανάπτυξη στρατηγικής αναφορικά με το Τεύχος Διαβούλευσης 13

15 θέμα αυτό που τίθεται σε διαβούλευση με τους τοπικούς φορείς. Κατά τη διαδικασία της διαβούλευσης οι προτεραιότητες, τα σχόλια και οι ανησυχίες όλων των εμπλεκομένων μερών, όπως των εκτελεστικών φορέων των ΔΑΣ, των τοπικών αρχών και των άμεσα ενδιαφερόμενων θα πρέπει να συγκεντρωθούν και να αποτυπωθούν. Διαβούλευση είναι η μέθοδος καταγραφής απόψεων και προτάσεων για ένα θέμα δημόσιου ενδιαφέροντος. Με το παρόν τεύχος δεν επιδιώκεται η παρουσίαση μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής για σχολιασμό αλλά η καταγραφή των βασικών ζητημάτων και η ενθάρρυνση του διαλόγου αναφορικά με την εισαγωγή ενός ενιαίου και ευφυούς συστήματος κομίστρου στη Θεσσαλονίκη. Η διαβούλευση αυτή στοχεύει κύρια στην κινητοποίηση των φορέων λειτουργίας των μεταφορών, των τοπικών φορέων και αρχών και γενικά όλων όσων εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα από την εισαγωγή του και οι οποίοι επηρεάζονται από αυτή. Οι παράγοντες αυτοί είναι επιθυμητό να καταθέσουν τις απόψεις και προτάσεις τους, καθώς θεωρείται ότι η συμβολή τους είναι μεγάλης σημασίας για το εν λόγω αντικείμενο. Επιπρόσθετα, προκειμένου η διαβούλευση να είναι επιτυχής θα πρέπει με το παρόν τεύχος να αποδοθούν έννοιες και αρχές που αποτελούν το βασικό υπόβαθρο αναφορικά με την εισαγωγή τέτοιων συστημάτων. Με βάση τα αποτελέσματα της διαβούλευσης το ΣΑΣΘ θα προτείνει το πλαίσιο στρατηγικής για την εισαγωγή του Ενιαίου και Ευφυούς Συστήματος κομίστρου. 1.3 Δομή του τεύχους Το τεύχος αποτελείται από έξη κεφάλαια. Το πρώτο είναι το εισαγωγικό, το οποίο καθορίζει το πεδίο εφαρμογής της στρατηγικής που θα ακολουθηθεί για την επίτευξη των στόχων της διαβούλευσης. Το δεύτερο κεφάλαιο κάνει αναφορά σε κάποιους βασικούς όρους, ενώ το τρίτο δίνει το υπόβαθρο και εξηγεί κάποιες βασικές έννοιες, χρήσιμες για όσους από τους εμπλεκόμενους είναι λιγότερο εξοικειωμένοι με το θέμα, θέτει δε τα κύρια ζητήματα. Το τέταρτο μέρος περιγράφει ανάλογες πρωτοβουλίες σε διεθνές και εθνικό επίπεδο αφενός και σε τοπικό επίπεδο (συνάδον με εκείνο της Θεσσαλονίκης) αφ ετέρου. Το πέμπτο μέρος περιγράφει τις επόμενες δράσεις στο πλαίσιο του έργου και τέλος το έκτο κεφάλαιο αναφέρεται στη διαδικασία και συνοψίζει τις ερωτήσεις διαβούλευσης των εμπλεκόμενων φορέων. 1.4 Αρμοδιότητες του ΣΑΣΘ και σύστημα ΔΑΣ της Θεσσαλονίκης Το Σ.Α.Σ.Θ. () αποτελεί την αποκεντρωμένη δημόσια διοικητική αρχή, η οποία είναι υπεύθυνη για ζητήματα που αφορούν στο στρατηγικό σχεδιασμό, στον προγραμματισμό, στην εποπτεία και στον έλεγχο των αστικών συγκοινωνιών στη Μητροπολιτική Ενότητα Θεσσαλονίκης καθώς και στη βελτίωση του επιπέδου εξυπηρέτησης των μετακινουμένων και των πολιτών γενικότερα ως εν δυνάμει μετακινουμένων. Το Συμβούλιο συστάθηκε και λειτουργεί με το Νόμο 2898/2001 (ΦΕΚ 71Α ) από τον Ιούλιο του 2001 όπως προστέθηκε με το άρθρο 17 του ν. 3185/2003 (ΦΕΚ Α 229). Η αποστολή και ο ρόλος του καθορίζονται από τον ιδρυτικό του νόμο, Τεύχος Διαβούλευσης 14

16 στον οποίο προβλέπονται ιεραρχημένες υποχρεώσεις και προτεραιότητες, με στόχο τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών αστικής συγκοινωνίας. Παράλληλα, ο νόμος διαμορφώνει ένα πλαίσιο αρμοδιοτήτων που επιτρέπουν στο ΣΑΣΘ τη σταδιακή συγκρότηση ολοκληρωμένης πολιτικής στον τομέα των συγκοινωνιών στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης. Ένας από τους βασικούς λόγους σύστασης του ΣΑΣΘ ήταν η αναγκαιότητα για ολοκληρωμένο σχεδιασμό, για ανάληψη πρωτοβουλιών, για συντονισμό και εφαρμογή μέτρων, με στόχο τη βελτίωση των δημοσίων αστικών συγκοινωνιών. Ο Πρόεδρος του ΣΑΣΘ εκπροσωπεί τον εκάστοτε Υπουργό Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων στην άσκηση της πολιτικής του Υπουργείου που συνδιαμορφώνεται από τους εκπροσώπους των τοπικών και λοιπών θεσμικών φορέων στο Συμβούλιο. Εικόνα 1-1: Άποψη του συστήματος του ΟΑΣΘ Στην παρούσα χρονική φάση Δημόσιες Αστικές Συγκοινωνίες στην περιοχή της ευθύνης του ΣΑΣΘ προσφέρει μόνον ο Οργανισμός Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης (ΟΑΣΘ) που έχει και το αποκλειστικό δικαίωμα όσο διαρκεί η σύμβασή του με το Ελληνικό Δημόσιο, με την εξαίρεση μεμονωμένων δημοτικών συγκοινωνιών που εξυπηρετούν ενδοδημοτικές μετακινήσεις δευτερεύουσας σημασίας. Στο άμεσο μέλλον πάντως και μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής του Μετρό Θεσσαλονίκης και την εξεταζόμενη υλοποίηση της Θαλάσσιας Αστικής Συγκοινωνίας, θα προστεθούν στην ευθύνη του ΣΑΣΘ δύο ακόμη μέσα μαζικής μεταφοράς: το Μετρό και η Θαλάσσια Αστική Συγκοινωνία. Επιπρόσθετα ανοιχτή είναι πάντα και η κατασκευή τραμ, ως συμπληρωματικού μέσου του Μετρό σε συγκεκριμένες περιοχές της Θεσσαλονίκης. Ο ΟΑΣΘ εκτελεί το μεταφορικό έργο των Δημόσιων Αστικών Συγκοινωνιών της Θεσσαλονίκης (που μέχρι στιγμής αποτελείται μόνο από τα αστικά λεωφορεία) από το 1957 οπότε και υπεγράφη η σχετική σύμβασης με το κράτος. Έκτοτε ο ΟΑΣΘ συνεχίζει να αποτελεί τον μοναδικό εκτελεστικό φορέα ΔΑΣ στη Θεσσαλονίκη με οικονομικές συμφωνίες που υπογράφει με το Ελληνικό Δημόσιο. Η τελευταία σύμβαση του ΟΑΣΘ που συνάφθηκε το 2001 (ν. 2898/2001 ΦΕΚ Α 71), ανανεώθηκε το 2008 (ν. 3652/2008) και τροποποιήθηκε μερικώς με το ν του Τον στόλο του ΟΑΣΘ σήμερα αποτελούν 622 λεωφορεία εκ των οποίων 308 χωρητικότητας των 100 ατόμων, 245 αρθρωτά χωρητικότητας 160 ατόμων και τα υπόλοιπα άλλων κατηγοριών όπως μίνι λεωφορεία, 4 ειδικά οχήματα για ΑΜΕΑ και ένα τουριστικό. Οι επιβάτες εξυπηρετούνται δια των 78 λεωφορειακών γραμμών ενώ ο ετήσιος αριθμός των επιβιβάσεων ανέρχεται σε περίπου. Οι επιβάτες του ΟΑΣΘ χρησιμοποιούν σήμερα συμβατικό (χάρτινο) εισιτήριο ή κάρτα πολλαπλών διαδρομών για τις μετακινήσεις τους με τα λεωφορεία του ΟΑΣΘ αντί συγκεκριμένου αντιτίμου που καθορίζεται με αποφάσεις των εκάστοτε Υπουργών ΥΠΥ.ΜΕ.ΔΙ. και Οικονομικών για όλες τις προβλεπόμενες κατηγορίες (κανονικό, μειωμένο, κλπ). Με βάση την ισχύουσα τιμολογιακή πολιτική οι επιβάτες είναι δυνατόν να χρησιμοποιήσουν το ίδιο εισιτήριο για να μετεπιβιβαστούν σε ένα Τεύχος Διαβούλευσης 15

17 ακόμη λεωφορείο προκειμένου να φθάσουν στον τελικό προορισμό τους, αρκεί η μετεπιβίβαση αυτή να γίνει εντός συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος (90 λεπτών) από την πρώτη ακύρωση του εισιτηρίου τους εντός του οχήματος. Η αγορά των εισιτηρίων μπορεί να γίνει είτε μέσα στο όχημα από μηχανήματα πώλησης εισιτηρίων, είτε εκτός αυτού στα εκδοτήρια του ΟΑΣΘ σε κεντρικά σημεία της πόλης και σε περίπτερα σε όλη την πόλη. Η ακύρωση των εισιτηρίων γίνεται στα ακυρωτικά μηχανήματα μέσα στο όχημα, υπάρχει ένα σε κάθε πόρτα του λεωφορείου, και ο έλεγχος για τυχόν παραβάτες γίνεται από ελεγκτές του ΟΑΣΘ μέσα στο όχημα κατά τακτά χρονικά διαστήματα. Το ισχύον σύστημα έκδοσης και ακύρωσης εισιτηρίων δεν επιτρέπει στη πράξη τη διαμόρφωση δικαιότερης και αποτελεσματικότερης τιμολογιακής πολιτικής όπως για παράδειγμα χρέωση των επιβατών βασισμένη στη χρονική περίοδο της μετακίνησης ή στο ζωνικό σύστημα, ή με βάση την διανυόμενη απόσταση, αφού δεν είναι δυνατός ο ουσιαστικός έλεγχος της μετακίνησης (σημείο επιβίβασης, μήκος μετακίνησης, κλπ). Μια πρόσθετη συνέπεια της κατάστασης αυτής είναι η σημαντική εισιτηριοδιαφυγή και η απώλεια σημαντικών εσόδων που εν τέλει επιβαρύνει εξ ολοκλήρου το Δημόσιο και όχι τον ΟΑΣΘ. Είναι σκόπιμο να τονισθεί ότι τα έσοδα από κόμιστρο του ΟΑΣΘ παραμένουν πρακτικά στάσιμα σε ονομαστικές τιμές από το 2005 μέχρι σήμερα παρόλο που το κανονικό κόμιστρο αυξήθηκε από 0,50 σε 0,60 το 2010 και σε 0,80 το 2011, ενώ τα έξοδα έχουν αυξηθεί κατά 26,8% την περίοδο Παράλληλα οι επιβιβάσεις ετησίως αυξήθηκαν από το 2005 σε το Κατά τα επόμενα έτη ακολούθησε μια πτώση στις επιβιβάσεις, φτάνοντας το 2011 σε επιβιβάσεις. Διαπιστώνεται δηλαδή πως από τη χρονιά έναρξης της οικονομικής κρίσης μέχρι το τέλος του 2011 να έχουν χαθεί περίπου 10 εκατομμύρια επιβιβάσεις. Η καθοδική πορεία συνεχίζεται και το Το φαινόμενο αυτό οφείλεται στην μείωση της επιβατικής κίνησης, αλλά και στην άνοδο των ποσοστών εισιτηριοδιαφυγής. 1.5 Αναγκαιότητα υλοποίησης του Ενιαίου & Ευφυούς Συστήματος Ηλεκτρονικής Πληρωμής κομίστρου Η εξυπηρέτηση των επιβατών που προσέρχονται στα λεωφορεία και αγοράζουν τα εισιτήρια εκεί, γίνεται πολλές φορές με δυσκολία καθώς παρατηρείται συνωστισμός μπροστά στα μηχανήματα έκδοσης ή επειδή πολλές φορές οι μετακινούμενοι δεν έχουν το ακριβές αντίτιμο του εισιτηρίου με αποτέλεσμα να πρέπει να καταβάλουν μεγαλύτερο ποσό στο εκδοτικό μηχάνημα προκειμένου να μετακινηθούν. Επιπρόσθετα, ο χάρτης των Δημοσίων Αστικών Συγκοινωνιών της Θεσσαλονίκης πρόκειται να ενισχυθεί σημαντικά σε σχέση με την παρούσα κατάσταση καθώς έως το 2016 θα έχει τεθεί σε λειτουργία το Μετρό ενώ με ταχείς ρυθμούς προχωρούν οι διαδικασίες για την λειτουργία θαλάσσιας συγκοινωνίας με ταχύπλοα σκάφη στον Θερμαϊκό. Παράλληλα ανοιχτός είναι και ο σχεδιασμός γραμμής Τραμ που προβλέπεται και από το Προκαταρκτικό Στρατηγικό Σχέδιο Υποδομών Μεταφορών του ΥΠΥΜΕΔΙ. Έτσι, η ενοποίηση των μελλοντικών μέσων (ή εάν όχι όλων, τουλάχιστον του Μετρό) με την υπάρχουσα αστική συγκοινωνία θα ήταν σκόπιμο να γίνει μέσα από την ενοποίηση συγκεκριμένων τύπων κομίστρου κάθε μέσου σε ένα Τεύχος Διαβούλευσης 16

18 ενιαίο τύπο κομίστρου για λόγους απλοποίησης αλλά και καλύτερης εξυπηρέτησής του επιβατικού κοινού. Η ενοποίηση αυτή θα επιτρέπει την διατιμολόγηση των ΔΑΣ (through ticketing). Ένα ακόμα παρατηρούμενο γεγονός είναι η παραβατικότητα σε ότι αφορά την χρήση των δημοσίων αστικών συγκοινωνιών. Μια από τις συνηθέστερες μορφές παραβατικότητας είναι η χρήση από ένα επιβάτη του ήδη επικυρωμένου εισιτηρίου από άλλον επιβάτη. Παρατηρούνται και πολλές περιπτώσεις πλαστών εισιτηρίων. Συχνή είναι και η επιβίβαση επιβατών χωρίς να συνοδεύεται από επικύρωση εισιτηρίου που πραγματοποιείται μόνο αν διαπιστωθεί ότι πραγματοποιείται έλεγχος. Αν και δεν υπάρχουν πρόσφατες έρευνες παραβατικότητας για την πόλη της Θεσσαλονίκης, εκτιμάται ότι οι χρήστες του ΟΑΣΘ που δεν φέρουν νόμιμο εισιτήριο ή δεν καταβάλουν το προσήκον κόμιστρο ως όφειλαν ανέρχονται σε 15-25% του συνόλου των επιβατών. Το μέγεθος αυτό συνεπάγεται απώλεια της τάξης των 8 έως 12 περίπου εκατομμυρίων τουλάχιστον, που επιβαρύνει εξ ολοκλήρου το Δημόσιο, αφού η εκμετάλλευση του ΟΑΣΘ είναι ελλειμματική και επιχορηγείται από την Πολιτεία. Είναι λοιπόν προφανές ότι οποιαδήποτε προσπάθεια σύλληψης αυτού του ποσού ή ενός σημαντικού ποσοστού του με δαπάνη υποπολλαπλάσια, θα επιφέρει σε διάστημα μερικών ετών πολύ μεγαλύτερα οικονομικά οφέλη. Η υλοποίηση ενός ενιαίου και ευφυούς συστήματος ηλεκτρονικής πληρωμής το οποίο θα χρησιμοποιείται τόσο στις δημόσιες αστικές συγκοινωνίες όσο και ενδεχομένως σε άλλες καθημερινές χρήσεις των πολιτών με την μορφή ηλεκτρονικού πορτοφολιού (e-purse), θα επιτρέψει την μείωση της εισιτηριοδιαφυγής, θα καταστήσει τα μέσα μαζικής μεταφοράς πιο ελκυστικά και θα αποφέρει σημαντικά οφέλη για τους χρήστες, την κοινωνία και τους εμπλεκόμενους φορείς και φυσικά περισσότερα έσοδα από κόμιστρο. Η αναλυτική παράθεση των ωφελειών που καταδεικνύει και τη σκοπιμότητα υλοποίησης ενός τέτοιου συστήματος γίνεται στα επόμενα. 1.6 Τύποι κομίστρου στις ΔΑΣ και πολιτική Η μεγαλύτερη πρόκληση στη διαμόρφωση τιμολογιακής πολιτικής είναι να καθοριστεί μια δομή στο κόμιστρο, η οποία να «συμφιλιώνει» την ανάγκη του χρήστη για μια οικονομικά προσιτή υπηρεσία με τα εμπορικά συμφέροντα των φορέων εκμετάλλευσης. Ταυτόχρονα, βέβαια, θα επιδιώκει και την επίτευξη των κοινωνικών στόχων της αντίστοιχης Αρχής. Η λήψη αποφάσεων σχετικά με τη διαμόρφωση των επιπέδων στα κόμιστρα ποικίλλει από τη μια πόλη στην άλλη. Υπάρχουν, όμως, γενικά τρεις περιπτώσεις: Απόφαση της αντίστοιχης Αρχής: Η Αρχή αποφασίζει, και ο φορέας εκμετάλλευσης δεν έχει επίσημο ρόλο ή έχει ρόλο μόνο αν ζητηθεί η γνώμη του. Πρόταση του φορέα εκμετάλλευσης: Τα κόμιστρα διαμορφώνονται σύμφωνα με την πρόταση του φορέα εκμετάλλευσης, και αυτή η πρόταση απαιτεί την έγκριση της Αρχής. Απόφαση του φορέα εκμετάλλευσης: Ο φορέας εκμετάλλευσης αποφασίζει, και η Αρχή δεν έχει κανέναν επίσημο ρόλο. Η κατάσταση αυτή παρατηρείται ιδιαίτερα σε καθεστώτα ανοιχτής αγοράς. Τεύχος Διαβούλευσης 17

19 Ακόμα και αν ο χρήστης δεν εμπλέκεται στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, αυτός/ αυτή επηρεάζει έμμεσα την απόφαση, διότι κατά τη διαμόρφωση του κομίστρου λαμβάνεται υπόψη η προσιτότητα ως προς το χρήστη. Ένα υψηλό επίπεδο κομίστρου θα γίνει λιγότερο αποδεκτό και θα μειώσει τη χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς. Ο όρος «διάκριση τιμής» μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αναφερθούν όλα τα είδη της απόκλισης από τη πρακτική της χρέωσης ενιαίου κομίστρου για όλους τους επιβάτες και για όλες τις διαδρομές. Σε αυτό το σημείο, οι διακρίσεις των τιμών μπορούν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες: Διάκριση στις τιμές με βάση το ταξίδι Διάκριση στις τιμές με βάση τους επιβάτες. Η διάκριση στις τιμές με βάση το ταξίδι αντανακλά μια κατάσταση, στην οποία η τιμή εξαρτάται από διάφορα χαρακτηριστικά του ταξιδιού (όπως ο χρόνος του ταξιδιού, η διανυόμενη απόσταση, το μεταφορικό μέσο). Η διάκριση στις τιμές με βάση το ταξίδι μπορεί να θεωρηθεί ότι αντικατοπτρίζει το κόστος: Η λειτουργία ορισμένων μέσων κοστίζει λιγότερο συγκριτικά με άλλα, οι υπηρεσίες σε ώρες εκτός αιχμής είναι φθηνότερες από τις υπηρεσίες, που παρέχονται σε ώρες αιχμής και τέλος κοστίζει λιγότερο η μετακίνηση για σύντομα ταξίδια από ό,τι για μεγαλύτερα. Η διαμόρφωση των εισιτηρίων με βάση το ταξίδι μπορεί να χωριστεί στις εξής κατηγορίες: Σταθερό κόμιστρο: Αυτό είναι το πιο απλό σύστημα, το οποίο χρεώνει όλους τους επιβάτες με τις ίδιες τιμές ανεξαρτήτως της διαδρομής, της διανυθείσας απόστασης, ή του τύπου των επιβατών. Το σύστημα αυτό ταιριάζει καλά σε μια κατάσταση, όπου η πλειοψηφία των επιβατών ταξιδεύουν περίπου την ίδια απόσταση. Τα επίπεδα κόμιστρα (flat fares) είναι πιο δίκαια σε μια πόλη στην οποία οι πλουσιότεροι επιβάτες ζουν πιο κοντά στο κέντρο της πόλης και οι φτωχότεροι μακρύτερα, καθώς οι πρώτοι θα πλήρωναν μία υψηλότερη τιμή ανά χιλιόμετρο από ό, τι οι τελευταίοι. Κόμιστρο με βάση τη διαδρομή: Κάθε διαδρομή έχει το δικό της αντίτιμο. Η πρόκληση εδώ είναι να εξασφαλιστεί ισότητα μεταξύ των περιοχών της πόλης και ανάλογα με το μήκος των διαδρομών. Ζωνικό κόμιστρο (βασισμένο σε δίκτυο ή σε διαδρομή): Το δίκτυο χωρίζεται σε ζώνες - με σταθερό κόμιστρο σε κάθε ζώνη - και η τιμή καθορίζεται ανάλογα με τον αριθμό των ζωνών που διασχίζονται από τον επιβάτη. Δεν είναι δίκαιο για τους επιβάτες που ταξιδεύουν μικρές αποστάσεις διασχίζοντας το όριο γειτονικών ζωνών, καθώς θα πρέπει να πληρώσουν για δύο ζώνες. Κόμιστρο με βάση την απόσταση: Στην περίπτωση αυτή η τιμή διαμορφώνεται ανά χιλιόμετρο. Συνήθως, κάθε διαδρομή χωρίζεται σε διάφορα χιλιομετρικά στάδια για το κόμιστρο, με ένα σαφώς αναγνωρίσιμο όριο για κάθε στάδιο. Το διάστημα ανάμεσα στα στάδια του κομίστρου μπορεί να μεταβάλλεται, ώστε να αντικατοπτρίζει τις διαφορές στο λειτουργικό κόστος ή στα διαφορετικά χαρακτηριστικά της ζήτησης, ή στα διαφορετικά τμήματα μιας διαδρομής. Το εν λόγω σύστημα μπορεί να θεωρηθεί δίκαιο, δεδομένου ότι το κόμιστρο για κάθε διαδρομή έχει σχέση με τη διανυόμενη απόσταση. Η έξυπνη κάρτα νέας τεχνολογίας προσφέρει ενδιαφέρουσες δυνατότητες για κόμιστρο με βάση την πραγματικά διανυόμενη απόσταση. Ωστόσο, ένα σύστημα τιμολόγησης Τεύχος Διαβούλευσης 18

20 με βάση την απόσταση μπορεί να είναι λιγότερο δίκαιο από ένα σύστημα με σταθερό κόμιστρο. Για παράδειγμα, εάν οι πολίτες χαμηλού εισοδήματος κατοικούν στα περίχωρα της πόλης, αυτό σημαίνει ότι οι φτωχότεροι χρήστες των δημόσιων συγκοινωνιών πληρώνουν περισσότερο σε σχέση με το εισόδημά τους για να ταξιδεύουν στο κέντρο της πόλης. Η διάκριση στις τιμές με βάση τους επιβάτες αντανακλά την κατάσταση κατά την οποία η τιμή εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά των επιβατών (όπως την ηλικία ή τα προβλήματα κινητικότητας). Η διάκριση στις τιμές με βάση τους χρήστες, συχνά χρησιμοποιείται από εμπορικές επιχειρήσεις, ως ένα άλλο μέσο διαχωρισμού της αγοράς και μεγιστοποίησης των εσόδων. Στην περίπτωση των δημόσιων συγκοινωνιών, ωστόσο, μπορεί να είναι σκόπιμο να εξεταστεί αυτή η μορφή των διακρίσεων στις τιμές από κοινωνικής άποψης (μειωμένα κόμιστρα) και όχι από εμπορικά κίνητρα - τουλάχιστον στην περίπτωση των εκπτώσεων για επιβάτες δέσμιους των δημόσιων συγκοινωνιών, όπως τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι. Τα μειωμένα κόμιστρα περιλαμβάνουν τα κόμιστρα για: Τα παιδιά Τους μαθητές και τους φοιτητές Τους ηλικιωμένους και τους συνταξιούχους Τα άτομα με ειδικές ανάγκες Τους ανέργους Την αστυνομία και το στρατό Τα μειωμένα κόμιστρα είναι συχνά μια νομική απαίτηση σε πολλές χώρες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, υπάρχουν περιορισμοί σχετικά με τις ώρες, που τα μειωμένα κόμιστρα θα είναι διαθέσιμα. Για παράδειγμα, οι συνταξιούχοι σε κάποιες περιπτώσεις μπορούν να ταξιδεύουν με μειωμένο κόμιστρο μόνο σε ώρες εκτός αιχμής. Η ευθύνη για την επιδότηση του μειωμένου κομίστρου βρίσκεται συχνά στο δημόσιο που πρέπει να αποζημιώσει το φορέα εκμετάλλευσης. Ένας διαφορετικός, διαφανής και αποτελεσματικός τρόπος για την παροχή αυτής της αποζημίωσης, είναι επίσης η άμεση επιδότηση των δικαιούχων. Κατά τον καθορισμό του συστήματος κομίστρου θα πρέπει να εξεταστούν προσεκτικά τα ακόλουθα θέματα: Η ευκολία στη χρήση για τους επιβάτες Η απλότητα στην είσπραξη των εσόδων Η ευκολία του ελέγχου για τους φορείς εκμετάλλευσης Η ελκυστικότητα για τους επιβάτες Η διατροπικότητα και η απρόσκοπτη μετεπιβίβαση μεταξύ μέσων Η απλότητα στην εκκαθάριση και στον επιμερισμό των εσόδων μεταξύ των φορέων εκμετάλλευσης Η μεγιστοποίηση των εσόδων Η μείωση της εισιτηριοδιαφυγής. Οι τύποι κομίστρου είναι ένα εργαλείο για την εφαρμογή τιμολογιακής πολιτικής με την εξέταση των επιδιωκόμενων επιχειρησιακών, εμπορικών και κοινωνικών στόχων. Το σύστημα έκδοσης εισιτηρίων είναι ουσιαστικά η «μετάφραση» του κομίστρου στην πληρωμή της χρήσης των διάφορων μεταφορικών μέσων (για τους επιβάτες) και στη συλλογή του κομίστρου (για το φορέα εκμετάλλευσης). Τεύχος Διαβούλευσης 19

21 Στα μέσα μαζικής μεταφοράς χρησιμοποιούνται διάφοροι τύποι κομίστρου. Η τιμή εξαρτάται από τον τύπο του κομίστρου. Στο φορέα εκμετάλλευσης, το κόστος μεταφοράς δεν έχει σχεδόν καμία διαφορά, εάν ένας επιβάτης κάνει ένα ταξίδι με ένα ενιαίο εισιτήριο, με κουπόνια ή με μία κάρτα απεριορίστων διαδρομών. Πράγματι, το κόστος είναι το ίδιο για τον φορέα εκμετάλλευσης τόσο στη μεταφορά ενός φοιτητή ή ενός ηλικιωμένου, όσο και για τους επιβάτες, που πληρώνουν ολόκληρο εισιτήριο. Η χρήση της διαφορετικής τιμολόγησης για τους διάφορους τύπους κομίστρου είναι, ουσιαστικά, ένας τρόπος διαχωρισμού της αγοράς και μεγιστοποίησης των εσόδων - ή/και τρόπος εφαρμογής κοινωνικής πολιτικής. Στα διάφορα συστήματα ΔΑΣ ανά τον κόσμο οι τύποι κομίστρου που χρησιμοποιούνται συνήθως είναι οι ακόλουθοι : Εικόνα 1-2: Εισιτήριο που φέρει μαγνητική ταινία Απλό εισιτήριο: Για ένα ταξίδι (χωρίς χρονικό περιορισμό) ανάλογα με τις διανυόμενες ζώνες ή με την διανυόμενη απόσταση Απλό εισιτήριο: Για πολλά ταξίδια μέσα σε ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα (π.χ.: 1 ώρα) Εισιτήριο για χρήση σε ένα μόνο μέσο μεταφοράς/ Εισιτήριο για χρήση σε μέσα μεταφοράς του ίδιου εκτελεστικού φορέα Εισιτήριο για χρήση σε πολλά μέσα/ Εισιτήριο για χρήση σε μέσα πολλών εκτελεστικών φορέων Εισιτήριο μετ επιστροφής Εισιτήριο πολλαπλών διαδρομών (πχ μπλοκ) Κάρτα απεριορίστων διαδρομών (ημέρα, εβδομάδα, μήνας, έτος) Εισιτήριο με προπληρωμένη αξία (Value ticket, Pay-as-you-go) Εισιτήριο για ώρες εκτός αιχμής / Νυχτερινό εισιτήριο Eισιτήριο συνδυαστικό (π.χ. Park & Ride εισιτήριο) Ομαδικό εισιτήριο / Οικογενειακό εισιτήριο Εισιτήριο σε συνδυασμό με ειδικές εκδηλώσεις. Επιπλέον, τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την εφαρμογή της πολιτικής κομίστρου είναι τα εξής: Μετρητά Μάρκες (tokens) Χάρτινα εισιτήρια Eισιτήρια που φέρουν μαγνητική ταινία (Μαγνητικό εισιτήριο) Έξυπνες κάρτες που λειτουργούν με επαφή μεταξύ κάρτας και επικυρωτικού μηχανήματος, (contact-based) Έξυπνες κάρτες που λειτουργούν χωρίς επαφή μεταξύ κάρτας και επικυρωτικού μηχανήματος, (contactless - εξ αποστάσεως) Εισιτήριο που η έκδοση του γίνεται μέσω κινητού τηλεφώνου. 1.7 Επιπτώσεις του τύπου κομίστρου στη λήψη αποφάσεων Οι μετακινήσεις με τις δημόσιες συγκοινωνίες απαιτούν από τον επιβάτη στις περισσότερες περιπτώσεις να έχει προ- αγοράσει το τύπο κομίστρου πριν ή κατά την Τεύχος Διαβούλευσης 20

22 έναρξη του ταξιδιού του (pre-paid). Εάν η αγορά του είναι δύσκολη, χρονοβόρα ή προκαλεί σύγχυση, ή ακόμα εάν η πιο συμφέρουσα επιλογή τύπου κομίστρου δεν είναι εύκολη, κατανοητή και περιορίζει την απρόσκοπτη μετακίνηση, τότε η κατάσταση αυτή αποτελεί ένα αντικίνητρο για μετακίνηση με τα δημόσια μέσα μεταφοράς. Αντιθέτως, εάν η πληρωμή για τις δημόσιες μεταφορές μπορεί να γίνεται γρήγορα, απλά και χωρίς κόπο, τότε αυτό αποτελεί κίνητρο για χρήση των δημοσίων μέσων μεταφοράς. Εάν ακόμα υπάρχει ευελιξία στη χρήση των προ-πληρωμένων εισιτηρίων ή εάν τα διαφορετικά σκέλη ενός ταξιδιού (συνδυασμός πολλών διαδρομών) μπορούν να ενσωματωθούν σε ένα μόνο εισιτήριο τότε αυτό θα ενθάρρυνε τον κόσμο για τη χρήση των δημόσιων συγκοινωνιών. Σύμφωνα με μελέτες σχετικές με τις προτεραιότητες των επιβατών αναφορικά με τα σιδηροδρομικά δίκτυα, η σχέση ποιότητας - τιμής (value for money) ενός τύπου κομίστρου φαίνεται να είναι η προτεραιότητά τους και ακολουθούν, η ακρίβεια των δρομολογίων, η ικανότητα για αγορά εισιτηρίου χωρίς αναμονή σε ουρές για παραπάνω από δύο λεπτά καθώς και η πληροφόρηση για τα δρομολόγια. Πολλά από τα παραπάνω θέματα μπορούν να αντιμετωπιστούν μέσα από τα ενιαία και ευφυή συστήματα συλλογής κομίστρου. Καθώς πάντα θα υπάρχουν κάποιες διαδρομές που θα γίνονται μόνο με αυτοκίνητο και κάποιες που θα γίνονται μόνο με τα δημόσια μέσα, υπάρχουν και αυτές όπου και οι δύο επιλογές είναι δυνατές. Η Ομάδα Έργου θεωρεί ότι καθώς τα οφέλη από την εισαγωγή ενός ενιαίου και ευφυούς συστήματος κομίστρου για την πόλη θα είναι πολλαπλά, το αποτέλεσμα θα είναι η στροφή μεγαλύτερου μεριδίου του πληθυσμού στις ΔΑΣ και άρα η αύξηση του ποσοστού χρήσης τους έναντι των μετακινήσεων με ιδιωτικό αυτοκίνητο. 1.8 Πώς θα συνεισφέρει η εισαγωγή ενός συστήματος ενιαίου και ευφυούς κομίστρου στους στόχους του ΣΑΣΘ Ένα σύστημα μεταφορών θα πρέπει να ισορροπεί τις οικονομικές και περιβαλλοντικές ανάγκες μιας περιοχής με τις ανάγκες της κοινωνίας. Κατά την άποψη του ΣΑΣΘ, η λειτουργία ενός ενιαίου και ευφυούς συστήματος κομίστρου θα δημιουργήσει πολλαπλά οφέλη κοινωνικής και οικονομικής φύσης τόσο για τους πολίτες όσο και για ένα αριθμό εμπλεκομένων φορέων ικανοποιώντας ταυτόχρονα και τους βασικούς στρατηγικούς στόχους του. Ανάμεσα στους βασικούς στόχους του ΣΑΣΘ συγκαταλέγονται, η ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης με την παροχή βελτιωμένων και αποτελεσματικών δικτύων μεταφορών, η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου καθώς και ατμοσφαιρικών ρυπαντών, η ενίσχυση της ασφάλειας, της υγείας και γενικότερα η βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης των πολιτών που ζουν και μετακινούνται στη Θεσσαλονίκη. Προς την κατεύθυνση αυτή η εισαγωγή του ενιαίου και ευφυούς συστήματος κομίστρου θα επιφέρει πολλαπλά οφέλη για το ΣΑΣΘ και γενικότερα για τις Δημόσιες Αρχές της πόλης όπως: Επίτευξη του στόχου της αύξησης του βαθμού χρήσης των μέσων μαζικής μεταφοράς λόγω της μεγαλύτερης ελκυστικότητάς τους Τεύχος Διαβούλευσης 21

23 Συνεχής συλλογή αξιόπιστων δεδομένων και απόκτηση πολύτιμων πληροφοριών για τη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης και δίκαιης πολιτικής αστικών μετακινήσεων με στόχο την βιώσιμη κινητικότητα Δυνατότητα διαμόρφωσης τιμολογιακής πολιτικής και καθορισμού κομίστρου με βάση συγκεκριμένους στόχους και κοινωνικά κριτήρια Σημαντική βελτίωση της δυνατότητας επανασχεδιασμού του συστήματος μαζικών μεταφορών γα την καλύτερη εξυπηρέτηση των επιβατών λόγω της άριστης γνώσης της χωρικής και χρονικής κατανομής της ζήτησης στην περιοχή Εξοικονόμηση σημαντικών πόρων, δαπανώμενων για εκπόνηση ερευνών και μελετών μεγάλης κλίμακας που αποσκοπούν στη συλλογή στοιχείων ανάλογων με αυτά που θα είναι διαθέσιμα σε συνεχή βάση από το προτεινόμενο σύστημα Αξιοποίηση των διαθέσιμων πληροφοριών για διαμόρφωση κατάλληλης ενημέρωσης και πληροφόρησης των πολιτών αλλά και καταλλήλου μάρκετινγκ των παρεχομένων υπηρεσιών Καλύτερος έλεγχος εσόδων των συγκοινωνιακών φορέων Βελτίωση της εικόνας των Δημοσίων Αστικών Συγκοινωνιών αλλά και της πόλης και των φορέων της γενικότερα Μείωση του κόστους παραγωγής και διάθεσης των εισιτηρίων Συνεργατικά οφέλη για άλλους φορείς που θα γίνουν εταίροι στο σύστημα. Ειδικότερα, η αύξηση του ποσοστού μετακινήσεων με ΔΑΣ και η μείωση του αντίστοιχου αριθμού μετακίνησης με ΙΧ θα συνεισφέρουν στην κυκλοφοριακή αποσυμφόρηση, μετατρέποντας τα οδικά δίκτυα σε ασφαλέστερα και πιο αξιόπιστα και μειώνοντας τον αριθμό των τροχαίων ατυχημάτων που δυστυχώς αποτελεί μια πραγματικότητα για την πόλη. Άρρηκτα συνδεδεμένη με τη μείωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης είναι και η βελτίωση της ποιότητας ζωής όχι μόνο για όσους διαμένουν πλησίον των οδικών αξόνων αλλά και όλων των κατοίκων της πόλης ενώ οι βελτιωμένες μεταφορικές υπηρεσίες μεταφοράς προωθούν την ισότητα, ειδικά για όσους δεν έχουν δυνατότητα μετακίνησης με αυτοκίνητο. 1.9 Για ποιο λόγο πρέπει να γίνει διαβούλευση των εμπλεκόμενων φορέων Όπως σημειώθηκε και στην ενότητα 1.2 η Διαβούλευση η οποία επιδιώκεται με το παρόν τεύχος στοχεύει στην κινητοποίηση των εμπλεκόμενων φορέων σε σχέση με την εισαγωγή ενός ενιαίου και ευφυούς συστήματος κομίστρου. Αποσκοπείτε η συλλογή σχολίων και απόψεων τα οποία είναι πολύ σημαντικά προκειμένου το ΣΑΣΘ να προχωρήσει στη διαμόρφωση σχετικής Στρατηγικής. Η εμπλοκή των φορέων ξεκίνησε ήδη από τα τέλη Νοεμβρίου 2011 όταν το Συμβούλιο πραγματοποίησε το 1 ο Φόρουμ Κινητικότητας στο πλαίσιο του έργου ATTAC: εκεί έγινε η εισαγωγή στο έργο και στη διαδικασία που θα ακολουθηθεί προκειμένου να ολοκληρωθεί η διερεύνηση για την εισαγωγή του Συστήματος. Η μεθοδολογία που θα ακολουθηθεί προς την κατεύθυνση αυτή περιλαμβάνει: διαβούλευση σε θέματα αρχών (τεχνολογία, λειτουργία, χρηματοδότηση), διαμόρφωση στρατηγικής, έρευνα συμπεριφοράς μετακινουμένων, διερεύνηση κόστους-οφέλους καθώς και διαβούλευση πάνω σε θέματα υλοποίησης της Στρατηγικής. Τεύχος Διαβούλευσης 22

24 2. Βασικοί όροι Τα θέματα που αφορούν τα ενιαία και ευφυή συστήματα κομίστρου κάνουν χρήση μιας σειράς από όρους, οι οποίοι δεν είναι ιδιαίτερα οικείοι στο ευρύτερο κοινό. Για το λόγο αυτό παρατίθεται η ορολογία στο Παράρτημα Α του παρόντος ενώ στις επόμενες ενότητες ακολουθεί μια παρουσίαση γενικότερων εννοιών αναφορικά με αυτά τα συστήματα Διαλειτουργικότητα (inter- operability) Η διαλειτουργικότητα είναι ένας τεχνικός όρος για τον καθορισμό δύο συστημάτων τα οποία μπορούν να εργαστούν από κοινού. Για παράδειγμα, τα κινητά τηλέφωνα που ανήκουν σε διαφορετικά δίκτυα είναι διαλειτουργικά μεταξύ τους παρά το γεγονός ότι μπορεί να ανήκουν σε διαφορετικές εταιρίες κινητής τηλεφωνίας και η χρέωση για τις υπηρεσίες που παρέχουν μπορεί να γίνεται με διαφορετικό τρόπο. Αναφορικά με τα συστήματα κομίστρου, ο όρος διαλειτουργικότητα αναφέρεται συχνά στις έξυπνες τεχνολογίες καρτών που είναι ικανές να ανταλλάσσουν δεδομένα. Για παράδειγμα, μια έξυπνη κάρτα που εκδίδεται από έναν εκτελεστικό φορέα για ένα μέσο μεταφοράς (π.χ. μετρό) και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αποθηκεύσει ένα εισιτήριο που θα έχει ισχύ και σε ένα άλλο μεταφορικό μέσο (πχ λεωφορείο) ενός δεύτερου εκτελεστικού φορέα. Εάν η τεχνολογία που χρησιμοποιείται από δύο έξυπνα συστήματα κομίστρου είναι διαλειτουργική, δεν σημαίνει ωστόσο πως το εισιτήριο που είναι έγκυρο στο ένα μέσο θα πρέπει απαραίτητα να έχει ισχύ και στο δεύτερο. Ο όρος «διαλειτουργικότητα» είναι πιθανόν να δημιουργεί σύγχυση, δεδομένου ότι μπορεί να οριστεί με περισσότερους του ενός τρόπους. Η τυποποίηση είναι ένα θέμα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, ειδικά όταν έχει να κάνει με θέματα διαλειτουργικότητας. Έτσι, προκειμένου να καθοριστούν προδιαγραφές για ένα πρότυπο διαλειτουργικότητας έχουν αναπτυχθεί κατά το παρελθόν ορισμένες πρωτοβουλίες όπως, π.χ. το πρότυπο ITSO στο Ηνωμένο Βασίλειο, το VDV Kernapplikation, στη Γερμανία, τα Intercode και Interbob στη Γαλλία και το SDOA στις Κάτω Χώρες. Οι χώρες αυτές ανέπτυξαν από κοινού κάποιες βασικά πρότυπα για ένα ευρωπαϊκό ηλεκτρονικό εισιτήριο. Έτσι δημιουργήθηκαν τρία πρότυπα: ένα πρότυπο για τα στοιχεία δεδομένων (ΕΝ 1545), ένα πρότυπο για τη δημιουργία πλαισίου διαλειτουργικού συστήματος κομίστρου (EN 15320, γνωστό και ως "IOPTA" Interoperable Public Transport Application), και ένα βασικό πρότυπο για την διαχείριση της αρχιτεκτονική ενός διαλειτουργικού συστήματος συλλογής κομίστρου (ISO , γνωστό και ως "IFM S.A."), το οποίο αναπτύχθηκε από κοινού με τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία. Σύμφωνα με την αρχιτεκτονική του συστήματος IFM, υπάρχουν τέσσερα διαφορετικά επίπεδα (levels ή tiers) με τα οποία μπορεί να οριστεί η έννοια της διαλειτουργικότητας. Επίπεδο 0 Επίπεδο 0 θεωρείται η ίδια η έξυπνη κάρτα ή το ηλεκτρονικό εισιτήριο ΝFC. Επίπεδο 1 Τεύχος Διαβούλευσης 23

25 Στο επίπεδο 1, όπου η έξυπνη κάρτα (χωρίς επαφή- contactless) χρησιμοποιείται μόνο σε ένα μέσo μεταφοράς το οποίο διαχειρίζεται ένας εκτελεστικός φορέας και μόνο σε μια περιοχή. Είναι σημαντικό ο τύπος κομίστρου (κάρτα, χάρτινο εισιτήριο κτλ), που παρέχεται από πολλούς προμηθευτές να είναι αποδεκτός από τον εξωτερικό εξοπλισμό (front end), που παρέχεται επίσης από πολλούς προμηθευτές. Ο πιο καλός τρόπος απόδοσης της έννοιας αυτού του επιπέδου είναι η λέξη inter-usability (διαχρηστικότητα). Για τη διασφάλιση αυτής της δια- χρηστικότητας, οι εκτελεστικοί φορείς θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα ακόλουθα: Την συμβατότητα της εξ αποστάσεως διεπιφάνειας (contactless interface compatibility) (σχετικά με τον ISO 14443). Τον λειτουργικό έλεγχο και τις πιστοποιήσεις από ανεξάρτητους φορείς δοκιμών. Τις μεθόδους δοκιμής για τις κάρτες εγγύτητας (σχετικά με τον ISO : 2001). Ο εξωτερικός εξοπλισμός front-end περιλαμβάνει τον εξοπλισμό οχήματος και εκτός οχήματος (POS κλπ). Εκ των ανωτέρω συνάγεται ότι είναι πλεονεκτικό να ταυτίζεται ο προμηθευτής του εξοπλισμού με τον λειτουργό του εξοπλισμού τουλάχιστον κατά τα τρία πρώτα χρόνια λειτουργίας του συστήματος - προκειμένου να έχει και την ευθύνη απρόσκοπτης λειτουργίας του συστήματος Επίπεδο 2 Το επίπεδο 2, όπου η έξυπνη κάρτα χωρίς επαφή χρησιμοποιείται σε διάφορα μεταφορικά μέσα (όπως λεωφορεία, τρένα, τραμ, μετρό και πλοιάρια), τα οποία τα διαχειρίζεται ένας εκτελεστικός φορέας και μόνο σε μία περιοχή. Αυτή θα πρέπει να διασφαλίζει ότι όλοι οι τύποι κομίστρου, τα εισιτήρια των διαφόρων μέσων μετακίνησης καθώς και ο εξοπλισμός, που χρησιμοποιείται και όλα τα δεδομένα από όλους τους υπολογιστές (π.χ. κέντρο λειτουργίας μετρό, αμαξοστάσια λεωφορείων, κ.λ.π.) συλλέγονται σε ενδιάμεσα συστήματα και ενημερώνονται με κατάλληλο και ασφαλή τρόπο. Ως εκ τούτου, η διατροπικότητα (intermodality) εμπεριέχει ανάγκη για περισσότερη: Ασφάλεια, με χρήση ασφαλών εφαρμογών (SAM:Security Application Modules) Εξελιγμένα συστήματα και κατάλληλο λογισμικό εφαρμογών. Επίπεδο 3 Στο επίπεδο 3, η έξυπνη κάρτα χωρίς επαφή χρησιμοποιείται σε διάφορα μέσα μεταφοράς τα οποία διαχειρίζεται ένας εκτελεστικός φορέας, σε διάφορες περιοχές (όπως για παράδειγμα περιφέρειες, νομοί, κράτη κ.λπ.). Στην περίπτωση αυτή υπάρχουν οι ίδιες ανάγκες για δια-χρηστικότητα και διατροπικότητα, αλλά καθώς οι έξυπνες κάρτες χωρίς επαφή πρέπει να είναι διαθέσιμες για τη μεταφορά των χρηστών σε διαφορετικές και ίσως απομακρυσμένες γεωγραφικές περιοχές, οι εκτελεστικοί φορείς πρέπει να εξετάσουν λύσεις για τα ακόλουθα: Δια διαθεσιμότητα (inter-availability) των υπηρεσιών και πληροφοριών σε ένα κεντρικό πληροφοριακό σύστημα (back end) που περιλαμβάνει εξυπηρετητές Β.Δ. και εφαρμογών Επαναφόρτιση των μέσων κομίστρου (π.χ. ηλεκτρονικό πορτοφόλι). Λήψη των συμβάσεων και των εφαρμογών (π.χ. πίνακας τιμολογίων). Τεύχος Διαβούλευσης 24

26 Διαχείριση στοιχείων κλειδιών (key management): διανομή κάποιων στοιχείων κλειδιών, για να καταστεί το δίκτυο προσβάσιμο στους κατόχους καρτών. Επίπεδο 4 Στο υψηλότερο επίπεδο (επίπεδο 4) ενός συστήματος αυτόματης συλλογής κομίστρου (AFC), όπου η έξυπνη κάρτα χωρίς επαφή χρησιμοποιείται σε πολλά μέσα μεταφοράς, τα οποία λειτουργούν από διάφορους ανεξάρτητους μεταξύ τους εκτελεστικούς φορείς και σε διαφορετικές περιοχές. Στο επίπεδο αυτό υπάρχουν και πρόσθετες εξωτερικές λειτουργίες που μπορούν να εκτελούνται (πχ. πληροφόρηση επιβατών, εντοπισμός θέσης κλπ). Πρόκειται για το μόνο επίπεδο του συστήματος αυτόματης συλλογής κομίστρου, όπου ο όρος «διαλειτουργικότητα» (interoperability) είναι κατάλληλος, καθώς είναι το επίπεδο, όπου για πρώτη φορά πολλοί εκτελεστικοί φορείς συνεργάζονται για μία μοναδική κάρτα που λειτουργεί χωρίς επαφή. Ως εκ τούτου, η διαλειτουργικότητα μπορεί να περιγραφεί ως ο βαθμός στον οποίο μια έξυπνη κάρτα, που εκδίδεται από έναν εκτελεστικό φορέα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και από άλλους τέτοιους φορείς. Η χρήση και η διαθεσιμότητα του συστήματος και των αντικειμένων εφαρμογής θα πρέπει να αναλυθούν στο επίπεδο 1 (δια-χρηστικότητα), στο επίπεδο 2 (διατροπικότητα), καθώς και στο επίπεδο 3 (δια-διαθεσιμότητα). Από την άλλη, το επίπεδο 4 (διαλειτουργικότητα) επικεντρώνεται στα εμπορικά ζητήματα περισσότερο παρά στην τεχνολογία της κάρτας. Στα επίπεδα 1, 2 και 3, εμπορικές συμφωνίες είναι συνήθως απαραίτητες μόνο για τη διανομή και πώληση των εισιτηρίων μέσω εξωτερικών σημείων πώλησης (π.χ. περίπτερα). Το γεγονός ότι πολλοί εκτελεστικοί φορείς συνεργάζονται μεταξύ τους έχει σημαντικό αντίκτυπο στη λειτουργία του κεντρικού συστήματος, στο μοντέλο δεδομένων και στο πλαίσιο ασφαλείας. Προκειμένου να διασφαλιστεί η διαλειτουργικότητα, όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς, που εκτελούν μεταφορικό έργο θα πρέπει να συμφωνήσουν σχετικά με τα ακόλουθα: Επιχειρηματικοί κανόνες Δικαιώματα και καθήκοντα Ρόλοι και ευθύνες Εκκαθάριση της κατανομής των εσόδων Ασφάλεια και διαχείριση στοιχείων κλειδιών (key management). Άλλα θέματα, που πρέπει να ληφθούν υπόψη και αφορούν στο ζήτημα της διαλειτουργικότητας του συστήματος είναι ο σχεδιασμός των καρτών (card format) και των διεπιφανειών του συστήματος (system interface). Τεύχος Διαβούλευσης 25

27 Σχήμα 2-1: Τα επίπεδα προσέγγισης της διαλειτουργικότητας στο Ελσίνκι Σε περίπτωση που ένας εκτελεστικός φορέας δεν είναι σίγουρος για ποιο επίπεδο χρειάζεται, θα μπορούσε να καταλήξει σε ένα υπερ-εκτιμημένο ή ένα υπο-εκτιμημένο αυτόματο σύστημα συλλογής κομίστρου. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει υπερβολικά υψηλό κόστος, στις αρχές του έργου ή έκτακτα έξοδα σε ένα μεταγενέστερο στάδιο ενός σχεδίου σε περίπτωση τροποποιήσεων. Ως εκ τούτου, οι χρήστες δεν θα επωφελούνται από αυτή την απλή, βολική και φιλική για αυτούς λύση, η οποία θα μπορούσε να κάνει την κινητικότητα και τη ζωή τους πολύ πιο εύκολη, ασφαλή και ευχάριστη, όπως επίσης να χρησιμοποιούν τα μέσα μαζικής μεταφοράς συχνότερα από ό, τι πριν. Ως εκ τούτου, συνιστάται ιδιαίτερα όπως οι φορείς χρησιμοποιούν διαθέσιμα πρότυπα και ανοικτές προδιαγραφές (συμπεριλαμβανομένης της ασφάλειας, του μοντέλου δεδομένων, μετάδοσης κ.λπ.) κατά το δυνατόν ούτως ώστε να αποφευχθούν δαπανηρές υλοποιήσεις ιδιόκτητων και ασύμβατων μεταξύ τους συστημάτων, που καθιστούν αδύνατη τη διαλειτουργικότητα Ηλεκτρονικό χρήμα (e- money) Ένας ορισμός του ηλεκτρονικού χρήματος είναι: «Χρηματική αξία η οποία (1) είναι αποθηκευμένη σε μία ηλεκτρονική οντότητα (ηλεκτρονική κάρτα) (2) μπορεί ο ιδιοκτήτης της να την απαιτήσει από τον εκδότη της κάρτας, (3) εκδίδεται κατόπιν παραλαβής χρηματικού ποσού, και (4) γίνεται αποδεκτή ως μέσο πληρωμής από τρίτους (πέραν του εκδότη της κάρτας)». Τεύχος Διαβούλευσης 26

28 Αυτό που στην ουσία αποδίδει ο παραπάνω ορισμός για το ηλεκτρονικό χρήμα, είναι ότι πρόκειται για χρήματα τα οποία μπορούν να «φορτωθούν» σε μία έξυπνη κάρτα ή μια άλλη συσκευή και στη συνέχεια να δοθούν σε κάποιον ως αντάλλαγμα για την παροχή αγαθών ή υπηρεσιών. Το ηλεκτρονικό χρήμα διαφέρει από την απλή χρεωστική κάρτα η οποία αντιστοιχεί ουσιαστικά σε έναν τραπεζικό λογαριασμό από τον οποίο εκτελούνται οι συναλλαγές. Στο ηλεκτρονικό χρήμα το επιθυμητό ποσό πρέπει να φορτώνεται από την αρχή μέσα στην κάρτα (pre paid) Προπληρωμένη κάρτα (pre paid card) Η έννοια της προ-πληρωμής και αντίστοιχα της προπληρωμένης κάρτας αποδίδεται όταν κανείς μπορεί εκ των προτέρων να αποθηκεύσει χρηματική αξία σε μία έξυπνη κάρτα (ή άλλη συσκευή) προκειμένου να πληρώσει για την παροχή μιας υπηρεσίας ή ενός αγαθού. Κάτι τέτοιο είναι ιδιαίτερα χρήσιμο στις μεταφορές, όπου μπορεί κανείς να «φορτώσει» την κάρτα πριν από τα ταξίδια του και έτσι να αποφύγει την αγορά μεμονωμένων εισιτηρίων για κάθε μία από τις μετακινήσεις που επιθυμεί να πραγματοποιήσει. Οι κάρτες αυτές είναι ελκυστικές για αυτούς που δεν έχουν ή προτιμούν να μην χρησιμοποιούν τους τραπεζικούς τους λογαριασμούς για πληρωμές τέτοιου είδους, όπως οι αγορές εισιτηρίων για μετακινήσεις με τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Είναι σαφές από τα παραπάνω ότι η έννοια της προπληρωμής και ο ορισμός του ηλεκτρονικού χρήματος αλληλοκαλύπτονται. Εάν η πίστωση ισχύει για περισσότερους φορείς ΔΑΣ, τότε νοείται ως ηλεκτρονικό χρήμα, ανεξαρτήτως εάν η πίστωση χρησιμοποιείται μόνο για σκοπούς μεταφοράς και τίποτα άλλο Μαύρη λίστα (hotlisting) Στα συστήματα έξυπνου εισιτηρίου, ο όρος μαύρη λίστα αναφέρεται σε μια λίστα έξυπνων καρτών οι οποίες έχουν χαθεί, κλαπεί ή τεθεί σε αχρηστία. Οι κάρτες που είναι περασμένες στην μαύρη λίστα, όταν παρουσιάζονται σε μια συσκευή ανάγνωσης έξυπνων καρτών καθίστανται άκυρες και δεν μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν Μπλοκ εισιτηρίων (carnet) Το μπλόκ εισιτηρίων είναι ένα σύνολο προ αγορασμένων εισιτηρίων τα οποία συνήθως πωλούνται σε μειωμένη τιμή σε σχέση με την αγορά αντίστοιχου αριθμού μεμονωμένων εισιτηρίων. Μπορούν να έχουν ηλεκτρονική ή χάρτινη μορφή και μια παραλλαγή θα μπορούσε να περιλαμβάνει την ιδέα ενός συστήματος με κουπόνια όπου διαφορετικός αριθμός κουπονιών απαιτείται για διαφορετικής αξίας ταξίδια. Εικόνα 2-2: Μπλοκ εισιτηρίων Τεύχος Διαβούλευσης 27

29 2.1.6 Διατιμολόγηση (through ticketing) Ο όρος διατιμολόγηση (through ticketing) αναφέρεται στη δυνατότητα του μετακινούμενου να αγοράσει ένα εισιτήριο που του επιτρέπει να κάνει μια διαδρομή με πολλαπλά σκέλη (multi leg journey) κάνοντας χρήση των υπηρεσιών ενός ή περισσότερων εκτελεστικών φορέων μεταφορών. Συνήθως υπάρχει (αν και όχι πάντα) ένα ενιαίο κόμιστρο Μαγνητική κάρτα - Μαγνητικά εισιτήρια Τα μαγνητικά εισιτήρια έχουν μία μαύρη ταινία σε όλο το μήκος της πίσω πλευράς τους η οποία φέρει κωδικοποιημένες πληροφορίες σχετικές με το εισιτήριο. Η ταινία αυτή μπορεί να αναγνωσθεί περνώντας την μπροστά ή στο εσωτερικό μιας συσκευής ανάγνωσης, η οποία και ελέγχει την εγκυρότητα ή μη του εισιτηρίου. Επιπρόσθετα, το εισιτήριο φέρει στην μπροστινή του όψη της λεπτομέρειες της συναλλαγής οπότε και η εγκυρότητά του για παράδειγμα μπορεί να ελεγχθεί και οπτικά από έναν ελεγκτή Συμπερασματικά Η φύση και τα χαρακτηριστικά των διαφόρων τύπων κομίστρου τα οποία είναι διαθέσιμα στο επιβατικό κοινό των ΔΑΣ επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την επιλογή του μέσου που κάποιος θα χρησιμοποιήσει προκειμένου να μεταβεί στον προορισμό του. Τα ενιαία και ευφυή συστήματα κομίστρου, των οποίων οι θετικές επιπτώσεις τόσο στο επιβατικό κοινό όσο και στους εκτελεστικούς φορείς και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο θα αναλυθούν στο επόμενο κεφάλαιο, μπορούν και πρέπει να κάνουν τις ΔΑΣ πιο ελκυστικές Για το λόγο αυτό πρέπει να δίνεται έμφαση από τις τοπικές αρχές και τους εμπλεκόμενους φορείς στην ενθάρρυνση της διάδοσης τέτοιων συστημάτων. Τεύχος Διαβούλευσης 28

30 3. ΓΝΩΣΙΑΚΗ ΒΑΣΗ 3.1 Τι είναι ενιαίο και ευφυές σύστημα κομίστρου; Στις ενότητες και γίνεται μια προσπάθεια να αποδοθούν οι ορισμοί από τη μία του Ενιαίου συστήματος και από την άλλη του Ευφυούς συστήματος. Οι δύο αυτοί όροι είναι διακριτοί και δεν θα πρέπει να συγχέονται μεταξύ τους. Ωστόσο, ο συνδυασμός και των δύο είναι αυτός που αποτελεί το επιθυμητό και προσδοκώμενο σύστημα για το μελλοντικό δίκτυο ΔΑΣ της πόλης Ενιαίο σύστημα κομίστρου Ο όρος «ενιαίο σύστημα» στις μεταφορές μπορεί να αναφέρεται σε διαφορετικά θέματα όπως είναι για παράδειγμα η ενσωμάτωση διαφορετικών εκτελεστικών φορέων, η ενσωμάτωση μεταξύ διαφορετικών μέσων μεταφοράς ή ακόμα η ενσωμάτωση μέσων μεταφοράς και άλλων υπηρεσιών ή συστημάτων. Με την χρήση του όρου «ενιαίο εισιτήριο» θα νοείται κάθε μορφής εισιτήριο το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε περισσότερους από έναν εκτελεστικούς φορείς μεταφορών ή σε περισσότερα του ενός μέσα μεταφοράς ή ακόμα ιδανικότερα όταν ισχύουν και τα δύο ταυτόχρονα. Στην πρώτη περίπτωση, δηλαδή της ενσωμάτωσης των εκτελεστικών φορέων το σύστημα είναι πολλαπλών φορέων (multi-operator) ενώ στην περίπτωση των πολλών μέσων μεταφοράς είναι πολύ - τροπικό (multi - modal). Προκειμένου να γίνουν πιο κατανοητοί οι παραπάνω όροι δίδεται ένα παράδειγμα: η λεωφορειακή κάρτα απεριορίστων διαδρομών (bus pass) που χρησιμοποιείται στο δίκτυο λεωφορείων μια πόλης στην οποία υπάρχουν παραπάνω από ένας εκτελεστικοί φορείς (π.χ. θερμικών και ηλεκτρικών) λεωφορείων, θεωρείται ενιαία. Εάν τώρα η ίδια κάρτα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στο σύστημα μετρό της πόλης ακόμα και αν ο εκτελεστικός φορέας ήταν ο ίδιος που εκτελεί και την συγκοινωνία με λεωφορεία, (οπότε μιλάμε για πολυτροπικό σύστημα), τότε αναφερόμαστε και πάλι σε ενιαίο σύστημα κομίστρου. Εικόνα 3-1:Χρήση έξυπνης κάρτας σε επικυρωτικό μηχάνημα εντός οχήματος Τεύχος Διαβούλευσης 29

31 Κύριο χαρακτηριστικό του ενιαίου κομίστρου είναι η ευελιξία των μετακινήσεων την οποία προσφέρουν στον μετακινούμενο. Η πλειοψηφία των συστημάτων κομίστρου των ανεπτυγμένων χωρών βασίζεται σε ενιαία συστήματα κομίστρου. Κάτι ακόμα στο οποίο πρέπει κανείς να δώσει προσοχή είναι ότι τα ενιαία εισιτήρια δεν πρέπει να συγχέονται με τις έξυπνες κάρτες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η πολύ δημοφιλής κάρτα απεριορίστων διαδρομών του Λονδίνου (travelcard) που υπήρχε πολύ πριν από την εισαγωγή της έξυπνης κάρτας Oyster, ενώ τα περισσότερα ενιαία εισιτήρια που είναι σήμερα διαθέσιμα εκδίδονται με χάρτινη μορφή ή φέρουν μαγνητική ταινία. Τέλος, σε όλα τα ενιαία συστήματα στα οποία εμπλέκονται παραπάνω του ενός εκτελεστικοί φορείς, υπάρχει ανάγκη για συμφωνία μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων και για δημιουργία μηχανισμού εκκαθάρισης, προκειμένου να γίνεται η κατανομή των εσόδων στους δικαιούχους φορείς Ευφυές σύστημα κομίστρου Ο όρος «ευφυές σύστημα κομίστρου» αναφέρεται στο σύστημα στο οποίο το δικαίωμα για μετακίνηση είναι αποθηκευμένο ηλεκτρονικά σε ένα μικροτσίπ αντί να είναι εκτυπωμένο σε ένα χάρτινης μορφής εισιτήριο. Στα περισσότερα ευφυή συστήματα, το μικροτσίπ αυτό εμπεριέχεται στο εσωτερικό μιας έξυπνης κάρτας. Ο τρόπος με τον οποίον λειτουργούν τέτοια συστήματα είναι ο εξής: το ευφυές εισιτήριο διαβάζεται ηλεκτρονικά από μια συσκευή ανάγνωσης η οποία επικυρώνει την εγκυρότητα ή μη του εισιτηρίου. Η συσκευή ανάγνωσης, που είναι τελικά συνδεδεμένη με το Πληροφοριακό Κεντρικό Σύστημα, καταγράφει την συναλλαγή και μεταδίδει τα δεδομένα στο σύστημα. Το σύστημα αποθηκεύει και επεξεργάζεται τα δεδομένα που προκύπτουν από το πλήθος των συναλλαγών οι οποίες του αποστέλλονται. Τέσσερα είναι τα βασικά μέρη που απαρτίζουν ένα ευφυές σύστημα κομίστρου: Οι έξυπνες κάρτες (ή άλλο έξυπνο μέσο όπως για παράδειγμα κινητά τηλέφωνα που φέρουν ενσωματωμένη σχετική τεχνολογία NFC) Συσκευές ανάγνωσης έξυπνων καρτών καθώς και τα τερματικά πώλησης (POS) Πληροφοριακά Κέντρα Συστήματος Τύποι κομίστρου, τα οποία μπορούν να «φορτώνονται» ηλεκτρονικά στο έξυπνο μέσο. Ακολουθεί σύντομη περιγραφή των παραπάνω συστατικών ενός ευφυούς συστήματος κομίστρου Έξυπνες κάρτες και άλλα έξυπνα μέσα Οι έξυπνες κάρτες ταξινομούνται σε διάφορες κατηγορίες αναλόγως του τρόπου με τον οποίο τα δεδομένα καταγράφονται ή αναγνώζονται, του τύπου του τσιπ που εμπεριέχουν και των δυνατοτήτων που διαθέτουν. Τεύχος Διαβούλευσης 30

32 Στις περισσότερες περιπτώσεις οι έξυπνες κάρτες αποτελούνται από πολλά επίπεδα διαφορετικού υλικού, τα οποία δίνουν στην κάρτα συγκεκριμένη διάρκεια ζωής και λειτουργικότητα. Μια τυπική έξυπνη κάρτα σήμερα φτιάχνεται κυρίως από PVC ή πολυεστέρα. Η διαδικασία κατασκευής μιας κάρτας είναι περίπλοκη και μπορεί να περιλαμβάνει έως και δώδεκα διαφορετικά στοιχεία τα οποία τελικά δίνουν την κάρτα, η οποία φαίνεται σαν ένα ενιαίο απλό προϊόν στα μάτια του χρήστη. Συνήθως, στα ευφυή συστήματα κομίστρου χρησιμοποιούνται κάρτες χωρίς επαφή που είναι ουσιαστικά κάρτες με ενσωματωμένο μικροτσίπ (που αποθηκεύει πληροφορία) και κεραία (για την επικοινωνία αναγνωστών και κάρτας), αν και υπάρχουν και άλλες έξυπνες κάρτες μιας χρήσεως φτιαγμένες από χαρτόνι. Στην Εικόνα 3-2 φαίνονται τα επίπεδα που περιλαμβάνει μια έξυπνη κάρτα. Όπως αναφέρθηκε νωρίτερα, τα περισσότερα ευφυή συστήματα κομίστρου κάνουν χρήση έξυπνων καρτών. Κάτι τέτοιο όμως δεν συμβαίνει πάντα καθώς το μικροτσίπ και η κεραία μπορούν να ενσωματωθούν και σε άλλες συσκευές, όπως για παράδειγμα σε κινητά τηλέφωνα, οπότε και γίνεται γενικότερη αναφορά σε «έξυπνο μέσο». Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το παρόν τεύχος Διαβούλευσης χρησιμοποιεί τον όρο «έξυπνη κάρτα» και όχι «έξυπνο μέσο», κάτι που γίνεται για λόγους ευκολίας και όχι ιδιαίτερης προτίμησης του ΣΑΣΘ προς τις πρώτες. Υπάρχουν τρία διαφορετικά είδη τσιπ, που μπορεί να σχετίζονται με τις έξυπνες κάρτες: «κάρτες μνήμης» (memory only), κάρτες «ενσύρματης λογικής» (wired logic) και κάρτες «μικροελεγκτών» (microcontroller). Οι παραπάνω όροι αναφέρονται στις λειτουργίες που παρέχει το τσιπ: Κάρτες μνήμης με ολοκληρωμένο καλωδιακό κύκλωμα (Μemory-only integrated circuit chip cards) Πρόκειται για ηλεκτρονικές μαγνητικές κάρτες οι οποίες είναι ασφαλέστερες σε σχέση με τις απλές μαγνητικές κάρτες. Τα πλεονεκτήματα σε σχέση με αυτές είναι τα εξής: α) έχουν μεγαλύτερη χωρητικότητα (έως 16 kβ) και β) οι συσκευές ανάγνωσης / εγγραφής είναι οικονομικά πιο συμφέρουσες. Εικόνα 3-2:Επίπεδα έξυπνης κάρτας Οι κάρτες μνήμης δεν περιέχουν λογικά κυκλώματα ή δυνατότητα να εκτελούν υπολογισμούς. Οι παλαιότερες εκδόσεις των καρτών μνήμης ήταν μόνο για ανάγνωση, είχαν πολύ μικρή αποθηκευτική ικανότητα και ήταν προπληρωμένες κάρτες με χαμηλή προστασία έναντι της απάτης. Οι νεότερες εκδόσεις αποτελούνται από προπληρωμένες κάρτες που εμπεριέχουν μνήμη ανάγνωσης και εγγραφής και δυαδικά συστήματα καταμέτρησης για τη μεταφορά περισσότερων δεδομένων. Πολλές από αυτές τις κάρτες έχουν επίσης προηγμένη λογική ικανότητα με βάση τα συστήματα ελέγχου και ταυτοποίησης, που είναι ενσωματωμένα στο εσωτερικό των τσιπ. Άλλες κάρτες μνήμης έχουν επίσης αναπτυχθεί, για να μπορούν να επαναφορτίζονται. Τέλος, οι κάρτες αυτές μπορούν να προστατευθούν με τη χρήση ενός προσωπικού αριθμού αναγνώρισης (PIN). Τεύχος Διαβούλευσης 31

33 Κάρτες ενσύρματης λογικής με ολοκληρωμένα μικροκυκλώματα (Wired logic integrated circuit chip cards) Μία κάρτα με ενσύρματη λογική περιέχει μια λογική μηχανή και παρέχει κρυπτογράφηση και εξουσιοδοτημένη πρόσβαση στη μνήμη και το περιεχόμενό της. Οι κάρτες ενσύρματης λογικής παρέχουν ένα στατικό σύστημα αρχείων το οποίο υποστηρίζει πολλαπλές εφαρμογές, με προαιρετική κρυπτογραφημένη πρόσβαση στο περιεχόμενο της μνήμης. Το σύστημα των αρχείων μπορεί να αλλάξει μόνο με επανασχεδιασμό της λογικής των ολοκληρωμένων κυκλωμάτων. Οι κάρτες αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν παραλλαγές χωρίς επαφή (contactless card) όπως το Ι-Class ή το MIFARE. Οι «διπλής επαφής» έξυπνες κάρτες είναι συνδυαστική εφαρμογή της τεχνολογίας των έξυπνων καρτών με επαφή και της τεχνολογίας των εξ αποστάσεως έξυπνων καρτών στην ίδια κάρτα με κοινό χώρο αποθήκευσης και επεξεργασίας. Ένα παράδειγμα είναι η πολυ-εφαρμογή της κάρτας μεταφορών του Πόρτο, που ονομάζεται Andante, η οποία χρησιμοποιεί ένα τσιπ, τόσο με επαφή, όσο και χωρίς επαφή (ISO / IEC Τύπος Β). Κάρτες μικροελέγχου ασφαλείας με ολοκληρωμένα καλωδιακά κυκλώματα (Secure microcontroller integrated circuit chip cards) Οι κάρτες μικροελέγχου περιέχουν έναν μικροελεγκτή, ένα λειτουργικό σύστημα, και μια μνήμη ανάγνωσης- εγγραφής, που μπορεί να ενημερώνεται πολλές φορές. Η κάρτα εκτελεί λογικούς υπολογισμούς και αποθηκεύει δεδομένα σύμφωνα με το λειτουργικό σύστημά της. Η κάρτα μικροελέγχου είναι μια μικρογραφία ενός υπολογιστή, που μπορεί κανείς να μεταφέρει μέσα σε ένα πορτοφόλι. Το μόνο που χρειάζεται, για να λειτουργήσει είναι ενέργεια και ένα τερματικό επικοινωνίας. Ολοκληρωμένα κυκλώματα για συστήματα που λειτουργούν με επαφή, εξ αποστάσεως (μεταξύ κάρτας και αναγνώστη επικυρωτικού μηχανήματος) ή υβριδικά είναι σήμερα διαθέσιμα. Σε αντίθεση με τα προϊόντα της κάρτας μνήμης (memoryonly card), οι εν λόγω κάρτες έχουν σχεδιαστεί για να πληρούν τις προϋποθέσεις ασφαλείας. Η ασφαλής κάρτα μικροελέγχου είναι αυτή στην οποία αναφέρεται ο όρος «έξυπνη κάρτα» (smart card). Σήμερα η αγορά των καρτών με τσιπ προσφέρει μια σειρά από απλές κάρτες μνήμης ή μικροελέγχου. Λόγω της περιορισμένης χωρητικότητας αποθήκευσης και του χαμηλού επιπέδου ασφάλειας των απλών καρτών μνήμης, οι κάρτες αυτές δεν είναι κατάλληλες για πολλαπλές εφαρμογές ή πολλαπλές χρήσεις Έξυπνες συσκευές ανάγνωσης και τερματικά έκδοσης καρτών Αναπόσπαστο μέρος ενός ευφυούς συστήματος κομίστρου είναι και οι συσκευές ανάγνωσης (card readers). Κατά την προσέγγιση της έξυπνης κάρτας στη συσκευή ανάγνωσης, η συσκευή συνδέεται και επικοινωνεί με την ενσωματωμένη στην κάρτα κεραία, πραγματοποιεί δε τον απαραίτητο έλεγχο για την εγκυρότητα της κάρτας Κλειδιά ασφαλείας διασφαλίζουν το γνήσιο του μέσου που χρησιμοποιείται (κάρτα, κινητό τηλέφωνο κτλ) και με αυτό τον τρόπο εκτελείται η συναλλαγή που ολοκληρώνεται σε κλάσματα του δευτερολέπτου. Στη συνέχεια και αφού ολοκληρωθεί η συναλλαγή, η συσκευή ανάγνωσης στέλνει τα δεδομένα της συναλλαγής τελικά στο Πληροφοριακό Κέντρο. Στην περίπτωση ανοιχτών (online) Τεύχος Διαβούλευσης 32

34 συστημάτων, η διαδικασία αυτή γίνεται αμέσως. Εάν το σύστημα είναι κλειστό (offline), όπως στις περιπτώσεις που δεν υπάρχει ασύρματη σύνδεση π.χ. στο εσωτερικό ενός λεωφορείου), τότε οι πληροφορίες αποθηκεύονται στην συσκευή μέχρι το όχημα να πλησιάσει στο αμαξοστάσιο και να γίνει η μεταφορά των δεδομένων σε ενδιάμεσο σύστημα και τελικά στο Πληροφοριακό Κέντρο. Εξίσου σημαντικό είναι να μπορεί ο μετακινούμενος να «φορτώνει» στην κάρτα του τους διάφορους τύπους κομίστρου (τερματικά πώλησης). Στα λεωφορεία συνήθως υπάρχει μόνο μια συσκευή η οποία εξυπηρετεί και τους δύο σκοπούς καθώς η τεχνολογία η οποία χρησιμοποιείται τόσο στις συσκευές ανάγνωσης όσο και στα τερματικά φόρτισης των έξυπνων καρτών είναι η ίδια. Αντιθέτως, στα συστήματα του μετρό δεν είναι και τόσο πρακτικό να «φορτώνει» κανείς την κάρτα του στις πύλες εισόδου (gates), οπότε και τα τερματικά φόρτισης ή πώλησης τοποθετούνται σε άλλα σημεία Πληροφοριακό Κέντρο (Back Office) Το Πληροφοριακό Κέντρο αποτελεί το μέρος εκείνο, στο οποίο γίνεται η αποθήκευση και επεξεργασία των στοιχείων όλου του συστήματος. Υπάρχει ένα μεγάλο πλήθος λειτουργιών που εκτελεί όπως η διαχείριση του συστήματος των καρτών, η καταγραφή της θέσης στην όποια πραγματοποιείται η έκδοση των καρτών, καθώς και η επεξεργασία των δεδομένων που σχετίζονται με τις μετακινήσεις. Το Πληροφοριακό Κέντρο επεξεργάζεται έναν τεράστιο όγκο δεδομένων στο οποίο έχουν πρόσβαση μόνον οι διαχειριστές του Τύποι κομίστρου Με τον όρο αυτό νοούνται τα διάφορα προϊόντα κομίστρου (εισιτήρια, κάρτες απεριορίστων διαδρομών κλπ), οι οποίοι μπορούν να «φορτωθούν» σε μια έξυπνη κάρτα. Ο όρος περιλαμβάνει και το ηλεκτρονικό χρήμα, τις προπληρωμένες κάρτες και το σύστημα «πληρώνω όσο μετακινούμαι» που είναι γνωστό στη διεθνή ορολογία ως «pay as you go» και σημαίνει ότι δεν χρειάζεται κανείς να ξέρει εκ των προτέρων το αντίτιμο της διαδρομής που επιλέγει αλλά το κόστος ενός ταξιδιού αυξάνει αναλογικά με την διαδρομή που επιλέγει τελικά ο μετακινούμενος. Καθώς οι παραπάνω όροι δεν αποτελούν κατ ουσίαν «εισιτήρια», γι αυτό και ο ευρύτερος όρος ο οποίος τα περιλαμβάνει είναι η λέξη «προϊόντα». Είναι προφανές ότι στα προϊόντα συγκαταλέγονται και όλοι οι συμβατικοί τύποι εισιτηρίου όπως τα απλά εισιτήρια, εισιτήρια μετ επιστροφής, κάρτες απεριορίστων διαδρομών (εβδομαδιαίες, μηνιαίες ή ετήσιες) Διαλειτουργικό Ευφυές Σύστημα Η έννοια της διαλειτουργικότητας αναφέρεται στην υποδομή των ευφυών συστημάτων (έξυπνες κάρτες, συσκευές ανάγνωσης, πληροφοριακό κέντρο) και στη τεχνολογική συμβατότητά τους με άλλα συστήματα ευφυούς κομίστρου. Πιο συγκεκριμένα, εάν το έξυπνο μέσο που χρησιμοποιείται σε ένα σύστημα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε ένα δεύτερο, τότε τα δύο συστήματα είναι διαλειτουργικά και Τεύχος Διαβούλευσης 33

35 τα Πληροφορικά Κέντρα και των δύο μπορούν να ανταλλάσσουν δεδομένα μεταξύ τους. Η Δανία, η Μεγ. Βρετανία και η Γερμανία αναπτύσσουν διαλειτουργικά συστήματα σε εθνικό επίπεδο αυτή την περίοδο. Ας θεωρηθεί ότι τόσο η Αθήνα όσο και η Θεσσαλονίκη εφαρμόζουν συστήματα ευφυούς κομίστρου. Εάν επιπλέον τα συστήματα είναι μεταξύ τους διαλειτουργικά, αυτό θα σημαίνει πως ο κάτοικος της Θεσσαλονίκης θα μπορεί να χρησιμοποιήσει την έξυπνη κάρτα του και στο σύστημα ΔΑΣ των Αθηνών και τα Πληροφοριακά Κέντρα των δύο πόλεων θα είναι ικανά να καταγράψουν και να διαχειριστούν ανταλλάσσοντας την συγκεκριμένη συναλλαγή. Η επίτευξη της διαλειτουργικότητας μεταξύ τοπικών συστημάτων στην πραγματικότητα δεν είναι απλό να πραγματοποιηθεί καθώς απαιτεί τόσο τεχνικές και λειτουργικές όσο και νομικές διαδικασίες που απαιτούν εξονυχιστική ανάλυση σε βάθος χρόνου. 3.2 Ωφέλειες από τα ενιαία και ευφυή συστήματα κομίστρου Οι ενότητες που ακολουθούν περιγράφουν αναλυτικά τις ωφέλειες των ενιαίων και ευφυών συστημάτων κομίστρου. Αναλύουν με ποιο τρόπο αυτά μπορεί να βελτιώσουν τις παρεχόμενες υπηρεσίες μεταφοράς προς το επιβατικό κοινό. Επίσης εξετάζονται και οι θετικές συνέπειες που απορρέουν τόσο για το γενικό σύνολο και την κοινωνία όσο και για τους εκτελεστικούς φορείς των ΔΑΣ Οι ωφέλειες από τα ενιαία συστήματα κομίστρου Τα ενιαία εισιτήρια προσφέρουν ξεκάθαρες ωφέλειες στο επιβατικό κοινό, ενθαρρύνοντας ταυτόχρονα την χρήση των ΔΑΣ, κατά συνέπεια αποφέρουν σημαντικά οφέλη τόσο για το κοινωνικό σύνολο όσο και τους φορείς των ΔΑΣ. Για το επιβατικό κοινό Τα ενιαία εισιτήρια δίνουν ευελιξία στις μετακινήσεις των ανθρώπων και απλότητα στις συναλλαγές τους. Με τα συμβατικά εισιτήρια προκειμένου κανείς να είναι σίγουρος για το εάν έχει επιλέξει το καταλληλότερο κόμιστρο, πρέπει να γνωρίζει από την αρχή την διαδρομή που θα ακολουθήσει καθώς και τους διαθέσιμους τύπους κομίστρου, έχοντας αρκετή πιθανότητα να κάνει λάθος στην επιλογή του. Εκτός των παραπάνω και κάνοντας αναφορά σε συστήματα μεταφορών, τα οποία δεν περιορίζονται στη χρήση ενός μόνο μέσου ΔΑΣ αλλά περισσοτέρων, με πληθώρα τύπων κομίστρου και διαφορετικές χρεώσεις, η μη ύπαρξη ενιαίου εισιτηρίου θα μπορούσε να είναι αποτρεπτική για έναν μετακινούμενο ο οποίος θα προτιμούσε να επιλέξει μια απλούστερη λύση που δε θα τον έθετε και στον κίνδυνο της παραβατικότητας (σε περίπτωση ελέγχου όπου δεν είχε επιλέξει το σωστό τύπο κομίστρου για την μετακίνηση του), την λύση δηλαδή του αυτοκινήτου Ι.Χ. Οι επιβάτες οι οποίοι δεν έχουν άλλη επιλογή πέραν της χρήσης των ΔΑΣ επωφελούνται επίσης από την ευελιξία που τα ενιαία εισιτήρια προσφέρουν, τα οποία Τεύχος Διαβούλευσης 34

36 μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους όταν τίθεται το ζήτημα να πραγματοποιήσουν ένα ταξίδι με ΔΑΣ ή να μην το πραγματοποιήσουν καθόλου. Για τους εκτελεστικούς φορείς των ΔΑΣ Όλοι οι εκτελεστικοί φορείς ΔΑΣ έχουν ως απώτερο σκοπό την αύξηση των εσόδων τους. Καθώς τα ενιαία εισιτήρια θα φέρουν για τους λόγους που εκτέθηκαν στην προηγούμενη ενότητα μεγαλύτερο αριθμό επιβατών στις ΔΑΣ, αυτό θα έχει και ως συνέπεια την αύξηση των εσόδων και για τους φορείς που εκτελούν το μεταφορικό έργο. Επιπλέον πολλοί εκτελεστικοί φορείς ΔΑΣ θεωρούν ότι ένα εισιτήριο το οποίο θα ισχύει ανά φορέα και όχι ένα ενιαίο εισιτήριο για πολλούς φορείς θα έφερε περισσότερα κέρδη καθώς θα αποκόμιζαν το 100% των εσόδων και όχι ένα μέρος των εσόδων. Ωστόσο, παρέχοντας λογικές τιμές σε ενιαία εισιτήρια όπου εμπλέκονται πολλοί φορείς θεωρείται εύλογη η αύξηση του ποσοστού χρήσης των ΔΑΣ και άρα αύξηση των εσόδων από τα κόμιστρα με μια δίκαιη κατανομή των εσόδων τους συστήματος ανάμεσα στους φορείς. Για τις τοπικές αρχές και την κεντρική διοίκηση Τόσο οι τοπικές αρχές όσο και η κεντρική διοίκηση έχουν ως στόχο την διευκόλυνση των μετακινήσεων των ανθρώπων με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα προκειμένου να στηρίξουν την οικονομία και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των κατοίκων. Ανάμεσα σε όλες τις ωφέλειες που αναφέρθηκαν στις προηγούμενες παραγράφους δεν θα πρέπει να παραλείπονται και ωφέλειες όπως είναι η μείωση της συμφόρησης, της μόλυνσης και η βελτίωση της ποιότητας του τοπικού περιβάλλοντος, ως απόρροια της αύξησης του ποσοστού χρήσης των ΔΑΣ. Στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων των τοπικών αρχών για προσφοράς βελτιωμένων παροχών και υπηρεσιών στους πολίτες τους πολλές από αυτές μπορούν να βελτιωθούν από την αύξηση της αποτελεσματικότητας των ΔΑΣ. Η μείωση της συμφόρησης και η βελτίωση της προσβασιμότητας στην τοπική αγορά έχει σημαντικό αντίκτυπο στις τοπικές οικονομίες. Η εισαγωγή ενιαίων συστημάτων κομίστρου στις επιμέρους τοπικές κοινωνίες θα έχει και ευρύτερο αντίκτυπο βοηθώντας και την κεντρική διοίκηση να επιτύχει τους στόχους της Οι ωφέλειες από τα ευφυή συστήματα κομίστρου Οι ωφέλειες της χρήσης έξυπνων καρτών αναλύονται στη συνέχεια ως προς το επιβατικό κοινό, τους φορείς και την κοινωνία. Πολλές από αυτές αφορούν περισσότερες από μια ομάδα όπως για παράδειγμα η ταχύτητα της επιβίβασης στα λεωφορεία που είναι εξίσου σημαντική τόσο για τους επιβάτες όσο και για τους εκτελεστικούς φορείς. Για το επιβατικό κοινό Τα ευφυή συστήματα διευκολύνουν τις συναλλαγές, δηλαδή την αγορά και χρήση ενός εισιτηρίου και τις κάνουν ταχύτερες, ευκολότερες και πιο βολικές για τον επιβάτη. Επιτρέπουν σε πολλά εισιτήρια να «φορτωθούν» στην ίδια κάρτα, διευκολύνοντας τις απρόσκοπτες μετακινήσεις και επιτρέποντας την πρόσβαση και σε άλλες υπηρεσίες πέραν των μεταφορών. Τεύχος Διαβούλευσης 35

37 Οι έξυπνες κάρτες επιτρέπουν στον μετακινούμενο να αγοράζει το εισιτήριο πριν το ταξίδι του και έτσι μειώνεται η αναμονή σε ουρές στα σημεία πώλησης εισιτηρίων. Κάτι τέτοιο αυξάνει την ταχύτητα και ακρίβεια του ταξιδιού, κάτι που είναι ακόμα πιο εμφανές στις μετακινήσεις που γίνονται με λεωφορεία όπου ουσιαστικά μειώνεται κατά πολύ ο χρόνος επιβίβασης στο μέσο. Ιδιαίτερα για όσους κάνουν καθημερινές μετακινήσεις με ΔΑΣ όπως για παράδειγμα εργαζόμενοι και σπουδαστές, οι έξυπνες κάρτες βοηθούν στην εξοικονόμηση σημαντικού χρόνου του όλου ταξιδιού και μεγαλύτερη αξιοπιστία στο προγραμματισμένο δρομολόγιο λεωφορείου. Τις περισσότερες φορές, όταν κανείς ακούει τον όρο «έξυπνη κάρτα» φέρνει στο μυαλό του μια προ- πληρωμένη κάρτα την οποία έχει «φορτώσει» πριν από το ταξίδι του και με την οποία μπορεί φέροντας την κοντά σε ένα ειδικό τερματικό να πληρώνει το αντίτιμο που αντιστοιχεί στη συγκεκριμένη διαδρομή. Το αντίτιμο αυτό αφαιρείται από την αξία της κάρτας του. Αυτό είναι κάτι πολύ σημαντικό για τον ίδιο τον επιβάτη καθώς δεν χρειάζεται να ανησυχεί για το εάν έχει καταβάλλει το χαμηλότερο αντίτιμο για αυτή τη διαδρομή ούτε χρειάζεται να έχει πλήρη επίγνωση του συστήματος κομίστρου που χρησιμοποιείται. Οι κάρτες αυτές χρησιμοποιούν αλγόριθμο ανωφλίου («capping») που ουσιαστικά εγγυάται ότι ο μετακινούμενος, στο τέλος της διαδρομής του, έχει καταβάλλει το φθηνότερο δυνατό αντίτιμο σε σχέση με το εάν αγόραζε μεμονωμένα εισιτήρια προκειμένου να ολοκληρώσει το ταξίδι του. Ένα ακόμα πλεονέκτημα των έξυπνων καρτών είναι ότι επιτρέπουν απρόσκοπτες μετακινήσεις για τους επιβάτες καθώς μπορούν να «φορτώνονται» με διαφορετικούς τύπους εισιτηρίων. Για να γίνει πιο κατανοητό αυτό, αναφέρουμε το παράδειγμα του Λονδίνου όπου το σύστημα μεταφορών και η πολιτική κομίστρου που ακολουθείται στηρίζεται σε ζωνικό σύστημα. Ο μετακινούμενος εκεί μπορεί να φορτώσει στην ίδια κάρτα μια κάρτα απεριορίστων διαδρομών (travelcard, βασισμένη σε ζωνικό σύστημα) και την Oyster Pay-as-you-go που σημαίνει πως όταν ο επιβάτης βρεθεί εκτός της περιοχής των ζωνών που καλύπτονται από την κάρτα απεριορίστων διαδρομών, η διαδρομή του θα πληρώνεται με βάση το σύστημα pay-as- you-go. Αναφορικά με την ασφάλεια που προσφέρουν οι κάρτες αυτές σημειώνεται πως όταν μια κάρτα (η οποία προηγουμένως έχει καταγραφεί εξατομικευμένη κάρτα), χαθεί ή κλαπεί, τότε τα εισιτήρια ή η αξία που είναι αποθηκευμένη στο εσωτερικό της κάρτας επιστρέφονται στον χρήστη. Επιπλέον, μια κάρτα η οποία έχει χαθεί ή κλαπεί μπαίνει, εφ όσον δηλωθεί, σε μαύρη λίστα και έτσι κανένας άλλος δεν μπορεί να την επαναχρησιμοποιήσει. Τέλος, οι έξυπνες κάρτες μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για πρόσβαση σε άλλες υπηρεσίες πέραν των ΔΑΣ, όπως για παράδειγμα πρόσβαση σε συστήματα park and ride, η ενοικίαση ποδηλάτων, η είσοδος σε μουσεία κτλ. Για τις τοπικές αρχές και την κεντρική διοίκηση Για το Δημόσιο Τομέα, οι έξυπνες κάρτες προσφέρουν την προοπτική καλύτερης πληροφόρησης στις μεταφορές όπως επίσης και την δυνατότητα να συμμετέχουν και άλλοι φορείς στη παροχή πρόσθετων υπηρεσιών. Τεύχος Διαβούλευσης 36

38 Τα αναλυτικά δεδομένα του ταξιδιού που περιλαμβάνονται στην έξυπνη κάρτα μπορούν επίσης να βοηθήσουν στον σχεδιασμό των μεταφορών και στη λήψη αποφάσεων πολιτικής για τις δημόσιες συγκοινωνίες. Σε σχέση με θέματα που αφορούν στον σχεδιασμό των μεταφορών, η χρήση των έξυπνων καρτών μπορεί να συγκεντρώσει φθηνότερα, περισσότερα και πιο αξιόπιστα δεδομένα σχετικά με το σύστημα των μεταφορών, παρέχοντας πληροφορίες για διαδρομές ανά δρομολόγιο, τοποθεσία, ώρα και ημέρα. Τα δεδομένα αυτά είναι πολύ σημαντικά αναφορικά με τον σχεδιασμό του συστήματος καθώς μπορούν να δώσουν πολύ σημαντικές πληροφορίες για την επιβατική κίνηση σε πόλους γένεσης και έλξης μετακινήσεων, καλύπτοντας έτσι πολύ χρήσιμες πτυχές του συστήματος μεταφορών που αφορούν τόσο τις τοπικές αρχές όσο και τους εκτελεστικούς φορείς των ΔΑΣ. Για την κεντρική διοίκηση είναι επίσης ενδιαφέρον ότι μπορεί να υπολογίσει την χρήση των καρτών ελευθέρας για κοινωνικά επιδοτούμενες μετακινήσεις μαθητών, ΑΜΕΑ, οπλιτών κλπ. Δεν απαιτούνται προς τούτο ειδικές έρευνες πλέον. Οι έξυπνες κάρτες είναι επίσης κατάλληλες για παροχή μιας σειράς υπηρεσιών από τις τοπικές αρχές σε περιπτώσεις που η ταυτοποίηση του προσώπου που κάνει χρήση μιας υπηρεσίας είναι απαραίτητη, όπως για παράδειγμα ο δανεισμός στην δημοτική βιβλιοθήκη, η πρόσβαση στα κέντρα νεότητας του Δήμου κτλ. Για τους εκτελεστικούς φορείς των ΔΑΣ Τα έξυπνα εισιτήρια ενθαρρύνουν περισσότερους πολίτες να μετακινηθούν με ΔΑΣ και τους υφιστάμενους χρήστες του δικτύου να κάνουν ακόμη περισσότερα ταξίδια, αυξάνοντας το εμπορικό όφελος για τους φορείς των ΔΑΣ. Η ακρίβεια των δρομολογίων είναι επίσης ένας παράγοντας εξαιρετικά σημαντικός τόσο για τους επιβάτες όσο και για τους φορείς. Η χρήση των έξυπνων καρτών μπορεί να βοηθήσει προς την κατεύθυνση αυτή, μειώνοντας τον χρόνο που ένα λεωφορείο δαπανά στη στάση κατά την επιβίβαση των επιβατών σε αυτό. Έρευνες έχουν δείξει ότι η μείωση αυτή είναι περίπου στο 50% του αρχικού χρόνου επιβίβασης. Αυτό αφορά ωστόσο γραμμές χαμηλής κίνησης όπου οι επιβάτες επιβιβάζονται από την εμπρόσθια πόρτα του οδηγού. Οι ταχύτητες επιβιβάσεων μπορούν να βελτιωθούν ακόμα περισσότερο εάν τα εισιτήρια αγοράζονται εκτός του οχήματος, αλλά ακόμα και αν η αγορά πραγματοποιείται εντός, το «φόρτωμα» ενός προπληρωμένου εισιτηρίου παραμένει γρηγορότερο από την αγορά εισιτηρίων έναντι μετρητών. Πέραν των λεωφορείων, στα μέσα που χρησιμοποιούν πύλες εισόδου (gates), όπως για παράδειγμα στο μετρό, το «φόρτωμα» και η ανάγνωση των έξυπνων καρτών γίνεται ταχύτερα από εκείνα των χάρτινων εισιτηρίων, μειώνοντας έτσι τις ουρές και τον χρόνο διέλευσης. Η μείωση της εισιτηριοδιαφυγής και της απάτης κατά τις συναλλαγές είναι άλλος ένας παράγοντας που απασχολεί πολύ τους εκτελεστικούς φορείς ΔΑΣ αφού συνδέεται άμεσα με την απώλεια εσόδων από τα διαφυγόντα εισιτήρια. Οι κάρτες που έχουν χαθεί και κλαπεί απενεργοποιούνται αμέσως μόλις γίνει η καταγραφή του συμβάντος και τίθενται σε μαύρη λίστα έτσι ώστε να μην μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν. Επιπλέον, η πλαστογράφηση των έξυπνων καρτών είναι εξαιρετικά δύσκολη. Αν και τα εισιτήρια που φέρουν μαγνητική ταινία πλαστογραφούνται δυσκολότερα από τα χάρτινα εισιτήρια, δεν είναι απίθανο να σκιστεί η ταινία και ωστόσο πάλι να μπορέσει να χρησιμοποιηθεί. H TfL (Transport for London) που είναι η Αρχή ΔΑΣ του Λονδίνου παρατήρησε μείωση της απάτης Τεύχος Διαβούλευσης 37

39 μετά την εισαγωγή της Oyster στο 3% επιπλέον του ήδη μειωμένου ποσοστού εισιτηριοδιαφυγής που προέκυψε μετά την εισαγωγή πυλών εισόδου και εξόδου στους σταθμούς του υπόγειου μετρό. Το ποσοστό αυτό ισοδυναμεί με εξοικονόμηση 40 εκατ. λιρών τον χρόνο μόνο για τον υπόγειο σιδηρόδρομο. Η πώληση των εισιτηρίων έχει κάποιo κόστος για τους φορείς ενώ οι έξυπνες κάρτες μπορούν να βοηθήσουν στην βελτίωση της αποτελεσματικότητας των πωλήσεων. Με την ηλεκτρονική έκδοση εισιτηρίων τόνοι χαρτιού μπορούν να εξοικονομούνται ετησίως όπως επίσης και εξοπλισμός εκτύπωσης. Στο Λονδίνο για παράδειγμα η εισαγωγή της Oyster από το 2003 έως το 2007 έφερε μια μείωση 59%. στην κατανάλωση χαρτιού. Μια ακόμα ωφέλεια από την χρήση ευφυών συστημάτων κομίστρου μπορεί να προκύψει από ειδικές προσφορές προς τους μετακινούμενους ακόμα και μετά το τέλος του ταξιδιού τους, οι οποίες δεν θα μπορούσαν αλλιώς να παρέχονται με την χρήση των συμβατικών εισιτηρίων. Κάτι τέτοιο δεν σημαίνει απαραίτητα πιο περίπλοκη δομή εισιτηρίων, κάτι το οποίο θα δημιουργούσε σύγχυση στο επιβατικό κοινό. Αντιθέτως, προσφορές όπως για παράδειγμα μια δωρεάν διαδρομή για κάθε δέκα πραγματοποιούμενες θα έδινε επιπλέον κίνητρα στον κόσμο να μετακινηθεί και θα βελτιστοποιούσε την διαχείριση της ζήτησης και την μεγιστοποίηση της χωρητικότητας σε μεγαλύτερο βαθμό. Η χρήση των έξυπνων καρτών μπορεί να τροφοδοτεί τους εκτελεστικούς φορείς των ΔΑΣ με πολύ ουσιαστικά στοιχεία σχετικά με τις διαδρομές οι οποίες πραγματοποιούνται και όχι μόνο των εισιτηρίων τα οποία έχουν πουληθεί. Αυτό δίνει μεγαλύτερη έλεγχο στον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούνται οι υπηρεσίες τους και τους επιτρέπει να γνωρίσουν καλύτερα το επιβατικό κοινό τους και να στοχεύσουν σε ομάδες πελατών δίνοντας τους κίνητρα για να χρησιμοποιούν το δίκτυό τους περισσότερο. Τέλος, καθώς οι έξυπνες κάρτες μπορούν να επιτρέψουν τους τοπικούς φορείς να ενσωματώσουν επιπλέον δραστηριότητες και υπηρεσίες με τη χρήση τους, το ίδιο μπορεί να επιτρέψουν και στους εκτελεστικούς φορείς δίνοντας τους νέες εμπορικές δυνατότητες με παροχή πρόσθετων υπηρεσιών ή δυνατότητα αγοράς προϊόντων Οι ωφέλειες των ενιαίων και ευφυών συστημάτων κομίστρου Οι μέγιστες ωφέλειες ενός συστήματος κομίστρου ΔΑΣ προκύπτουν από τον συνδυασμό των συστημάτων των δύο προηγούμενων ενοτήτων, δηλαδή την συνύπαρξη ενός ενιαίου και ενός ευφυούς συστήματος, οπότε και οι ωφέλειες είναι ο συνδυασμό όλων των παραπάνω. Τα ενιαία και ευφυή συστήματα κομίστρου επιτρέπουν στον κόσμο να μετακινηθεί χρησιμοποιώντας τα μέσα μαζικής μεταφοράς με τον ίδιο ευέλικτο τρόπο όπως εάν χρησιμοποιούσε το ιδιωτικό του αυτοκίνητο. Από την άλλη, οι επιχειρηματικές ευκαιρίες που προκύπτουν από την ύπαρξη ευφυών συστημάτων κομίστρου οδηγούν στην ανάπτυξη νέων προϊόντων καθώς οι εκτελεστικοί φορείς, οι τοπικές αρχές και οι επιχειρήσεις (μουσεία, τράπεζες, τηλεπ. πάροχοι) επιθυμούν να προσπορισθούν τις μέγιστες δυνατές ωφέλειες αυτών των συστημάτων. Τεύχος Διαβούλευσης 38

40 Πολλές ωφέλειες των συστημάτων προκύπτουν από την καταγραφή των δεδομένων που σχετίζονται με τις μετακινήσεις. Και επειδή πολλά από αυτά έχουν να κάνουν και με προσωπικά δεδομένα, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στην προστασία αυτών και στην τήρηση της Νομοθεσίας περί απορρήτου που εφαρμόζει κάθε χώρα όπως και στις αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ιδιωτικότητας Επιπτώσεις της εφαρμογής της χρήσης ενιαίων και ευφυών συστημάτων κομίστρου ανά τον κόσμο Το Υπουργείο Μεταφορών της Βρετανίας συνέταξε το 2009 μια στρατηγική για τα ενιαία και ευφυή συστήματα κομίστρου η οποία εμπλουτίστηκε στη συνέχεια από την Booz & Company σχετικά με τις ωφέλειες που απορρέουν από τα συστήματα αυτά στις αστικές περιοχές. Οι ωφέλειες των ενιαίων προϊόντων κομίστρου ομαδοποιήθηκαν στις ακόλουθες δέκα κατηγορίες: Αύξηση της επιβατικής κίνησης Αύξηση της ικανοποίησης των επιβατών Αύξηση του ποσοστού χρήσης των ΔΑΣ Αύξηση των εσόδων από τα κόμιστρα Μείωση του χρόνου των συναλλαγών και του διοικητικού κόστους Κοινωνικές ωφέλειες Μείωση της εισιτηριοδιαφυγής Ευρεία συνεισφορά στην βελτίωση της ποιότητας ζωής των πόλεων Απόκτηση αξιόπιστων δεδομένων για την συμπεριφορά των επιβατών δίνοντας την δυνατότητα για βελτιώσεις στον σχεδιασμό του δικτύου Μείωση των χρόνων επιβίβασης και άρα καλύτερη τήρηση του προγράμματος και της αξιοπιστίας των δρομολογίων. Στα Γουέστ Μιντλαντς η πολιτική κομίστρου άλλαξε το 1972 με την εισαγωγή της κάρτας απεριορίστων διαδρομών (travelcard) της οποίας η εφαρμογή οδήγησε σε μία αύξηση της επιβατικής κίνησης μέχρι το 1981 σε 10%. Η εισαγωγή της Orange card στο Παρίσι το 1975 προσέφερε ενιαίο εισιτήριο για χρήση στο σύστημα ΔΑΣ της πόλης, περιλαμβανομένων των λεωφορείων, του μετρό και του προαστιακού σιδηροδρόμου με σημαντικό αντίκτυπο στην επιβατική κίνηση και στροφή του κόσμου στις ΔΑΣ. Μόνο για τα λεωφορεία, η ημερήσια επιβατική κίνηση μεταβλήθηκε από σε , δηλαδή αύξηση της τάξης του 36%. Παρατηρήθηκε επίσης στροφή του κόσμου από τις πεζή μετακινήσεις και το αυτοκίνητο, στο λεωφορείο καθώς και αύξηση των μετακινήσεων κυρίως κατά τις ώρες εκτός αιχμής. Η επιβατική κίνηση στο μετρό αυξήθηκε κατά 1% ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τον προαστιακό σιδηρόδρομο ήταν 5%. Το 1998, η Δρέσδη εισήγαγε ενιαίο ηλεκτρονικό εισιτήριο στις αστικές συγκοινωνίες της, συμπεριλαμβανομένων των λεωφορείων, τραμ, σιδηρόδρομου, θαλάσσιας συγκοινωνίας και τελεφερίκ. Το απλοποιημένο σύστημα κομίστρου βασίζεται σε ζωνικό σύστημα με τρεις τύπους εισιτηρίου (εισιτήρια μιας μετακίνησης, ημερήσιες κάρτες και κάρτες με συνδρομή). Το αποτέλεσμα του ενιαίου και ηλεκτρονικού Τεύχος Διαβούλευσης 39

41 συστήματος πληρωμής ήταν η αύξηση των μετακινουμένων με μηνιαίες και ετήσιες κάρτες σε 11% μέσα σε μια δεκαετία ( ). Στα μέσα του 2004 στο Νοτιανατολικό Κουίνσλαντ της Αυστραλίας έγινε ενοποίηση του συστήματος των ΔΑΣ σε ένα ενιαίο ευφυές σύστημα κομίστρου με εφαρμογή ζωνικού συστήματος. Το αποτέλεσμα των δύο αυτών παραγόντων ήταν η αύξηση μέσα σε ένα χρόνο ( ) κατά 9.7% του αριθμού των ταξιδιών ενώ το επόμενο χρόνο ( ) σημειώθηκε περαιτέρω αύξηση 11.6%. Αναφορικά με την ικανοποίηση των επιβατών, στην Μαδρίτη η εισαγωγή ενιαίου τύπου κομίστρου παρά το γεγονός ότι δεν μπόρεσε να ποσοτικοποιηθεί, εκτιμάται πως βελτίωσε τον τρόπο αγοράς τύπων κόμιστρου και την χρήση των ΔΑΣ ενώ η ικανοποίηση του κόσμου έγινε μεγαλύτερη. Στο Λονδίνο, η εισαγωγή του ενιαίου και ηλεκτρονικού κομίστρου επέφερε μείωση των ουρών αναμονής για έκδοση εισιτηρίου από τα 0.9 λεπτά στα 0.7 λεπτά. Όσον αφορά την επίδραση στην εισιτηριοδιαφυγή, στο Λονδίνο παρατηρήθηκε μείωση στην συνολική απώλεια εσόδων λόγω εισιτηριοδιαφυγής στο διάστημα Ταυτόχρονα, με την εφαρμογή της κάρτας απεριορίστων διαδρομών (travelcard) παρατηρήθηκαν μειώσεις στα λειτουργικά κόστη τόσο στο σύστημα των λεωφορείων όσο και στο υπόγειο μετρό. 3.3 Τεχνολογίες (μοντέλα ηλεκτρονικής συλλογής δεδομένων κομίστρου πρότυπα / προδιαγραφές) Οι έξυπνες κάρτες αποτελούν μια τεχνολογία που καθημερινά αναπτύσσεται και εξελίσσεται εισβάλλοντας στην καθημερινή ζωή με πολλούς τρόπους. Πρόκειται ουσιαστικά για μικροσκοπικούς υπολογιστές που έχουν το μέγεθος και τη φόρμα μια πιστωτικής κάρτας πάνω στην οποία είναι ενσωματωμένο ένα ολοκληρωμένο κύκλωμα (chip). Το ολοκληρωμένο κύκλωμα περιέχει τις επαφές εισόδου εξόδου και μπορεί να περιέχει μόνο μνήμη ή και μικροεπεξεργαστή (δες Κεφ ). Το κύριο γνώρισμά τους είναι η ικανότητα να αποθηκεύουν και να επεξεργάζονται πληροφορίες με ασφαλή τρόπο. Προκειμένου το ολοκληρωμένο σύστημα να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε τερματικά ή αναγνώστες τα οποία δεν έχουν το απαιτούμενο μέγεθος για την εισαγωγή ολόκληρης της κάρτας, είναι δυνατή η παραγωγή καρτών με εγκοπές προκειμένου το τσιπ να αφαιρείται και να τοποθετείται στην τερματική συσκευή (κλασικό παράδειγμα είναι οι κάρτες SIM των κινητών τηλεφώνων). Οι σημαντικότερες εναλλακτικές στις έξυπνες κάρτες είναι η χρήση τραπεζικών καρτών πληρωμών για μετακινήσεις, καθώς και η χρήση έξυπνων κινητών τηλεφώνων. Η παρούσα ενότητα εξετάζει μερικές από τις πιο σημαντικές νεώτερες τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται για συλλογή κομίστρου στις μεταφορές. Ωστόσο, σημειώνεται ότι η καταλληλότερη κάθε φορά τεχνολογία εξαρτάται από τις εκάστοτε συνθήκες. Τεύχος Διαβούλευσης 40

42 3.3.1 Calypso Η τεχνολογία Calypso αναφέρεται σε ένα σύνολο τεχνικών προδιαγραφών για συναλλαγές γρήγορες και ασφαλείς τόσο εξ επαφής (contact) όσο και εξ αποστάσεως (contactless) ανάμεσα σε ένα τερματικό και ένα μέσο κομίστρου που επικοινωνούν μεταξύ τους. Δημιουργήθηκε από μια ομάδα ευρωπαίων εταίρων από τις Βρυξέλλες, τη Λισσαβόνα, την Κονστάντζα, το Παρίσι και τη Βενετία στις αρχές του 1990 και ύστερα από έρευνες μιας περίπου δεκαετίας η ανοιχτή τεχνολογία η οποία δημιουργήθηκε κατάφερε να εδραιωθεί δημιουργώντας ένα ευρέως διαδεδομένο πρότυπο με το όνομα Calypso για δημιουργία έξυπνων καρτών εξ αποστάσεως συναλλαγών το οποίο υιοθετήθηκε από πολλούς κατασκευαστές συστημάτων για μεταφορές ανά τον κόσμο. Στις αρχές του 2010 η τεχνολογία Calypso χρησιμοποιούνταν σε πάνω από 52 εκ. κάρτες και συσκευές ανάγνωσης έξυπνων καρτών με μικροεπεξεργαστή ενώ ο αριθμός των χρηστών του συστήματος αυτού αυξάνει καθημερινά. Εικόνα 3-3: Εφαρμογές του Calypso ανά τον κόσμο Οι προδιαγραφές του Calypso είναι σχεδιασμένες έτσι ώστε να μπορούν να βελτιώνουν οποιαδήποτε υπάρχουσα εφαρμογή ηλεκτρονικού εισιτηρίου. Χρησιμοποιούνται ουσιαστικά ως τμήμα ενός ασφαλούς συστήματος εξ αποστάσεως συναλλαγών που περιλαμβάνει: ένα κεντρικό σύστημα, τα τερματικά που χρησιμοποιούν οι χρήστες (συσκευές επαναφόρτισης, ανάγνωσης-ελέγχου καρτών κτλ) και τα μέσα (media) κομίστρου (έξυπνες κάρτες, κινητά τηλέφωνα). Το Calypso επικεντρώνεται κυρίως στην «συνομιλία» μεταξύ των τερματικών και των μέσων κομίστρου. Η ανάπτυξη της εφαρμογής βασίζεται σε διεθνή πρότυπα όπως είναι τα: ISO/ IEC (Τύπου Α και Β) για εξ αποστάσεως επικοινωνία, ISO /IEC για την αρχιτεκτονική του συστήματος και το EN 1545 που αφορά στην δομή της κάρτας και τον τρόπο με τον οποίο τα δεδομένα κωδικοποιούνται στο εσωτερικό της. Η τεχνολογία εξ αποστάσεως συναλλαγών χρησιμοποιείται ενσωματώνεται ευρέως σήμερα από τους προμηθευτές συστημάτων ηλεκτρονικού εισιτηρίου και έχει αφήσει πίσω της την τεχνολογία με χρήση μαγνητικών καρτών που κυριαρχούσε για πολλά χρόνια στα συστήματα κομίστρου πολλών χωρών. Το πρότυπο ISO εξ αποστάσεως συναλλαγών ορίζει δύο τύπους πρωτοκόλλου εξ αποστάσεως επικοινωνίας: τον Τύπο Α και τον Τύπο Β. Ιστορικά οι προδιαγραφές Calypso Τεύχος Διαβούλευσης 41

43 χρησιμοποιούσαν τον Τύπο Β που ταιριάζει καλά στον μικροπεξεργαστή που χρησιμοποιεί και που παρέχει βελτιωμένες δυνατότητες σε σχέση με τον τύπο Α (για παράδειγμα γρηγορότερη ταχύτητα στην επικοινωνία). Η εναλλακτική τεχνολογία Mifare που χρησιμοποιείται στο Λονδίνο, τη Μαδρίτη και το Ελσίνκι είναι συμβατή με τον τύπο Α. Τα μέσα Calypso μπορούν να είναι οποιασδήποτε μορφής όπως έξυπνες κάρτες διπλής επιφάνειας, έξυπνες κάρτες χωρίς επαφή, συσκευές USB, κινητά τηλέφωνα με ενσωματωμένη την τεχνολογία NFC κλπ. Εικόνα 3-4:Εσωτερικό μιας έξυπνης κάρτας Το αυτόματο σύστημα συλλογής κομίστρου του Μετρό Θεσσαλονίκης θα κάνει εξάλλου χρήση της τεχνολογίας Calypso εξ αποστάσεως (contactless) μεταξύ του τερματικού επικύρωσης της κάρτας και της ίδιας της κάρτας, όπως έχει ήδη προκύψει μετά τον σχετικό διαγωνισμό από την ανάδοχο κοινοπραξία του έργου. Oρισμένα τεχνικά χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης έξυπνης κάρτας είναι τα ακόλουθα: ISO Τύπου Β ΕΝΜ 1545 (Αποθήκευση πληροφοριών που αφορούν τις Δημόσιες Μεταφορές) ISO 7816 (Οργάνωση πληροφοριών σε αρχεία). Επιπλέον η έξυπνη κάρτα του Μετρό θα ικανοποιεί τα ακόλουθα: Μικροεπεξεργαστής που υποστηρίζει τον αλγόριθμο κωδικοποίησης DES-X Συχνότητα λειτουργίας της κάρτας στα 13,56 MHz Λειτουργική διάρκεια ζωής 5 χρόνια. Δυνατότητα υποστήριξης και άλλων εφαρμογών εκτός από την εφαρμογή του ηλεκτρονικού εισιτηρίου. Οι κάρτες που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι ευφυείς, με δυνατότητα ανάγνωσης και εγγραφής. Μπορούν να αποθηκεύσουν διαφορετικά είδη δεδομένων και να λειτουργούν σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές. Σε σχέση με τα θέματα ασφαλείας, το Calypso χρησιμοποιεί μερικούς από τους πιο ασφαλείς αλγορίθμους κρυπτογράφησης που κυκλοφορούν στην αγορά των έξυπνων καρτών. Τεύχος Διαβούλευσης 42

44 3.3.2 ΕΜV Ο όρος EMV προέρχεται από τα αρχικά των λέξεων Europay - MasterCard - Visa, και αποτελεί ένα παγκόσμιο πρότυπο για την διαλειτουργικότητα ολοκληρωμένων κυκλωμάτων καρτών (integrated circuit cards ή chip cards) που χρησιμοποιούνται ως μέθοδοι πληρωμής για ποικίλες συναλλαγές. Είναι μια κοινή προσπάθεια μεταξύ των Europay, MasterCard και Visa, έτσι ώστε οι κάρτες Visa και MasterCard να συνεχίσουν να γίνονται αποδεκτές παντού. Το πρότυπο ΕΜV καθορίζει την αλληλεπίδραση μεταξύ καρτών και των αντίστοιχων συσκευών τερματικών για τις χρηματοοικονομικές συναλλαγές. Υπάρχουν πρότυπα με βάση το ISO/IEC 7816 για τις κάρτες επαφών και πρότυπα με βάση το ISO/IEC για τις κάρτες χωρίς επαφή. Οι τραπεζικές κάρτες EMV μπορεί να είναι πιστωτικές, χρεωστικές ή προπληρωμένες κάρτες, είναι δε όλες έξυπνες κάρτες καθώς περιλαμβάνουν ένα ηλεκτρονικό τσιπ στο οποίο αποθηκεύονται δεδομένα. Οι κάρτες με τσιπ και PIN είναι ΕΜV κάρτες επαφής καθώς υπάρχει φυσική επαφή μεταξύ της επιφάνειας της κάρτας και του τερματικού που διαβάζει την κάρτα. Οι συναλλαγές EMV για λόγους ασφαλείας προϋποθέτουν συνήθως την εισαγωγή ενός αριθμού PIN προκειμένου να ολοκληρωθούν. Κάρτες που εκδίδονται για διαφορετικές τράπεζες, από διαφορετικούς κατασκευαστές μπορούν να χρησιμοποιούνται στα ίδια τερματικά, εφόσον κάνουν χρήση του προτύπου ΕΜV. Ωστόσο, το πρότυπο EMV καλύπτει επίσης και κάρτες εξ αποστάσεως πληρωμών (contactless payment cards). Μία κάρτα μπορεί να φέρει και τις δύο τεχνολογίες, δηλαδή να λειτουργεί είτε ως κάρτα με επαφή είτε εξ αποστάσεως όπως για παράδειγμα αρκετές κάρτες τραπεζών. Αυτές οι κάρτες ονομάζονται υβριδικές ή «διπλής επαφής» (dual interface). Στον τομέα των μεταφορών συνήθως ο όρος κάρτες ΕΜV χρησιμοποιείται για κάρτες χωρίς επαφή (contactless). Στην Μ. Βρετανία οι κάρτες αυτές που εκδίδουν οι τράπεζες (πιστωτικές, χρεωστικές η προπληρωμένες) έχει οριστεί να έχουν ένα όριο δέκα λιρών κάτω από το οποίο δεν χρειάζεται η εισαγωγή PIN ή η ταυτοποίηση με άλλον τρόπο της αυθεντικότητας της κάρτας κατά την διαδικασία μια συναλλαγής. Έτσι, καθώς στις ΔΑΣ η μεγάλη πλειοψηφία των ταξιδιών είναι μικρότερης αξίας η χρήση των ΕΜV καρτών είναι μία δυνατότητα. Ανάμεσα στα κύρια πλεονεκτήματα της χρήσης των καρτών που χρησιμοποιούν το πρότυπο EMV στις μεταφορές είναι : Το πρότυπο EMV είναι ένα υπαρκτό, διεθνές πρότυπο με εκατομμύρια κάρτες και συσκευές ανάγνωσης ανά τον κόσμο που έχουν ήδη αναπτυχθεί έτσι ώστε να εξασφαλίζουν την διαλειτουργικότητα. Δεν είναι αναγκαία η ύπαρξη μιας έξυπνης κάρτας ειδικά για τις μεταφορές καθώς μια οποιαδήποτε πιστωτική, χρεωστική ή προπληρωμένη κάρτα που ακολουθεί το συγκεκριμένο πρότυπο μπορεί να χρησιμοποιηθεί οπουδήποτε. Αυτό σημαίνει για τους φορείς ΔΑΣ εξοικονόμηση της δαπάνης έκδοσης και διάθεσης καρτών. Το θέμα είναι αυτές οι τραπεζικές κάρτες να μπορούν να αποθηκεύουν συναλλαγές και δεδομένα μετακινήσεων. Τεύχος Διαβούλευσης 43

45 Δεν χρειάζεται ο κάτοχος της κάρτας προκειμένου να την χρησιμοποιήσει στις ΔΑΣ να την έχει «φορτώσει» με κάποιο ποσό ή να «προαγοράσει» τα εισιτήρια πριν την έναρξη του ταξιδιού. Επισημαίνεται ότι η VISA σε συνεργασία με ελληνική τράπεζα ξεκινά πιλοτική εφαρμογή εξ αποστάσεως πληρωμών χωρίς PIN για ποσά κάτω των 20 και με PIN για μεγαλύτερα ποσά. Ενημερωτικά αναφέρεται ότι το μερίδιο των χρεωστικών καρτών στην Ελλάδα είναι πολύ μικρότερο (20%) σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσον όρο (80%) όσον αφορά στο συνολικό τζίρο του πλαστικού χρήματος. Η χρεωστική κάρτα αποτελεί τη προτιμώμενη μέθοδο πληρωμής για τους Ευρωπαίους. Οι Έλληνες προτιμούν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό τη πίστωση και τη (πιστωτική) κάρτα. Εικόνα 3-5:Τρόπος λειτουργίας EMV NFC (επικοινωνία κοντινού πεδίου) Η τεχνολογία Near Field Communication ή εν συντομία NFC είναι μια μικρής εμβέλειας και υψηλής συχνότητας ασύρματη τεχνολογία επικοινωνίας, που επιτρέπει την ηλεκτρονική διαβίβαση των δεδομένων μεταξύ αποστάσεων έως και 10 εκατοστά. Η τεχνολογία αποτελεί μια απλή επέκταση του ISO (πρότυπο εγγύτητας), που συνδυάζει τη διασύνδεση μιας έξυπνης κάρτας και μιας μηχανής ανάγνωσης σε μια μόνο συσκευή. Μια συσκευή NFC μπορεί να επικοινωνήσει με το ISO των έξυπνων καρτών και των μηχανών ανάγνωσης, καθώς και με άλλες συσκευές NFC. Είναι συμβατή με την υποδομή που χρησιμοποιείται στα μέσα μαζικής μεταφοράς για πληρωμές χωρίς επαφή μεταξύ κάρτας και επικυρωτικού μηχανήματος. Η τεχνολογία NFC χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο σε έξυπνα κινητά τηλέφωνα. Το κινητό πρέπει βέβαια να έχει «φορτισθεί» προηγουμένως με αντίστοιχη χρηματική αξία. Φέρνοντας κοντά δύο συσκευές NFC, ξεκινά αυτομάτως μια επικοινωνία δικτύου μεταξύ τους χωρίς να απαιτείται από τον χρήστη να κάνει οποιαδήποτε ρύθμιση μεταξύ των δύο συσκευών που φέρουν την τεχνολογία. Επιπλέον η συναλλαγή γίνεται με ασφαλή τρόπο, κάτι που καθιστά την τεχνολογία κατάλληλη για πληρωμή και άλλες εμπορικές εφαρμογές. Τεύχος Διαβούλευσης 44

46 3.3.4 NFC στα κινητά τηλέφωνα (mticketing) Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα χρήσης της τεχνολογίας NFC είναι αυτό στα έξυπνα κινητά τηλέφωνα. Σε αυτά, η τεχνολογία λειτουργεί όπως περίπου και η τεχνολογία του Bluetooth, χωρίς να χρειάζεται οι δύο συσκευές να συνδεθούν μεταξύ τους με χειροκίνητο τρόπο. Το μόνο που απαιτείται είναι να κατεβάσει κανείς στο κινητό του την εφαρμογή εγκατάστασης της τεχνολογίας και έπειτα το κινητό τηλέφωνο θα μπορεί να επικοινωνεί με τις συσκευές ανάγνωσης των ΔΑΣ, όπως ακριβώς επικοινωνούν και οι έξυπνες κάρτες. Με αυτό τον τρόπο οι εκτελεστικοί φορείς των ΔΑΣ δεν θα χρειάζεται να εκδίδουν έξυπνες κάρτες καθώς το επιβατικό κοινό θα μπορεί να κατεβάσει στο κινητό του την εφαρμογή και να αγοράσει τα εισιτήρια του από το διαδίκτυο ή μέσω του κινητού του τηλεφώνου. Εικόνα 3-6: Χρήση της τεχνολογίας NFC στα κινητά τηλέφωνα Το κινητό τηλέφωνο μιμείται ουσιαστικά την έξυπνη κάρτα οπότε συνδυάζει τα πλεονεκτήματα των έξυπνων καρτών αλλά και αυτά που έχει ένα κινητό τηλέφωνο με τη χρήση της οθόνης και του πληκτρολογίου. Η οθόνη του κινητού τηλεφώνου επιτρέπει στον χρήστη να έχει τον έλεγχο της κατάστασης των τύπων κομίστρου που φορτώνει σε αυτό. Τα πλήκτρα επιτρέπουν κάποιο κλειδί ασφαλείας, όπως η εισαγωγή κωδικού PIN προκειμένου να επαληθεύεται το γνήσιο μιας συναλλαγής. Επιπλέον, η ικανότητα των κινητών τηλεφώνων για άμεση σύνδεση στο διαδίκτυο επιτρέπει την αγορά εισιτηρίων από οπουδήποτε υπάρχει ασύρματη σύνδεση δικτύου, μειώνοντας την ταλαιπωρία των επιβατών και κάνοντας χαμηλότερο το κόστος για τους εκτελεστικούς φορείς και τις αρχές των ΔΑΣ. Ουσιαστικές πληροφορίες παρέχονται μέσα από το κινητό στους χρήστες όπως δρομολόγια, αναχωρήσεις και άλλες υπηρεσίες. Ο συνδυασμός αυτών των υπηρεσιών με το εισιτήριο το οποίο έχει φορτωθεί στο κινητό τηλέφωνο αποτελεί ένα δυνατό εργαλείο με ουσιαστικές ωφέλειες τόσο για τους επιβάτες όσο και για τους εκτελεστικούς φορείς των ΔΑΣ. Πέραν της χρήσης της τεχνολογίας NFC στα κινητά τηλέφωνα αντί των έξυπνων καρτών, η ίδια τεχνολογία μπορεί να επιτρέπει στο κινητό τηλέφωνο να λειτουργεί ως συσκευή ανάγνωσης. Κάτι τέτοιο θα επέτρεπε και στους ελεγκτές εισιτηρίων εξοπλισμένους με τηλέφωνα NFC (ή άλλων συσκευών NFC όπως είναι οι ταμπλέτες - pads) να πραγματοποιούν ελέγχους για την εγκυρότητα των έξυπνων καρτών ή των τηλεφώνων NFC. Τεύχος Διαβούλευσης 45

47 Πολλοί είναι πεπεισμένοι ότι η συγκεκριμένη τεχνολογία θα καθιερωθεί και θα ενσωματωθεί στη βιομηχανία κατασκευής κινητών τηλεφώνων. Ωστόσο υπάρχει ένα κόστος εφαρμογής για τους κατασκευαστές και οι οποίοι χρειάζονται ένα επιχειρηματικό μοντέλο προκειμένου να το πράξουν. Η τεχνολογία NFC προσφέρει συναρπαστικές νέες δυνατότητες αλλά απαιτεί επίσης νέα πρότυπα και επιχειρηματικά μοντέλα προκειμένου να εδραιωθεί κάτι το οποίο απαιτεί χρόνο Εκτύπωση στο σπίτι Υπάρχει η δυνατότητα αγοράς των εισιτηρίων των ΔΑΣ και μέσω διαδικτύου. Ο μετακινούμενος επιλέγει το εισιτήριο που επιθυμεί από το διαδίκτυο και στη συνέχεια το εκτυπώνει στο σπίτι του. Αυτού του τύπου τα εισιτήρια φέρουν συνήθως έναν μοναδικό κωδικό τον οποίο περνούν μπροστά από μια συσκευή που επικυρώνει τελικά την συναλλαγή. Η εκτύπωση στο σπίτι είναι μια φθηνή και απλή λύση καθώς δεν απαιτεί καμία υποδομή παρά μόνο την ύπαρξη υπολογιστή και σύνδεση στο διαδίκτυο. Είναι επίσης πολύ βολικό για τους πελάτες καθώς δεν χρειάζεται να προμηθεύονται το εισιτήριο τους προκαταβολικά ούτε να περιμένουν να τους σταλεί το εισιτήριο ταχυδρομικά στο σπίτι. Μόλις ολοκληρωθεί η αγορά, το εισιτήριο εκτυπώνεται και οι πελάτες μπορούν να επαληθεύσουν ότι τα στοιχεία τα οποία αναγράφει είναι τα σωστά, κάτι που τους κάνει να νιώθουν πιο ασφαλείς. Ωστόσο, ο τρόπος αυτός έκδοσης εισιτηρίων προϋποθέτει την ύπαρξη εκτυπωτή. Ο εκτελεστικός φορέας δεν λαμβάνει την ίδια συμπληρωματική πληροφορία για τη μετακίνηση σε σύγκριση με τις έξυπνες κάρτες και επιπλέον η εκτύπωση σε χαρτί δεν είναι ανθεκτική. Ο τρόπος αυτός έκδοσης εισιτηρίων μπορεί να αποδειχτεί χρήσιμος σε βραχυπρόθεσμο ή μεσοπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα καθώς και το κόστος του είναι μηδαμινό και αποτελεί μια βολική λύση για τον κόσμο. Ωστόσο, πιστεύεται ότι ο τρόπος αυτός έκδοσης εισιτηρίων θα εξαλειφθεί με τον καιρό όσο θα διευρύνεται η χρήση της τεχνολογίας NFC στα κινητά τηλέφωνα, μια τεχνολογία που επιτρέπει την άμεση έκδοση του εισιτηρίου αλλά και την οπτική πρόσβαση στο εισιτήριο, παρέχοντας αυξημένη προστασία από την απάτη Εισιτήρια μέσω κινητού τηλεφώνου (SMS) και ραβδωτοί κωδικοί (bar codes) Τα εισιτήρια αυτά δεν είναι έξυπνες κάρτες ή εισιτήρια που βρίσκονται αποθηκευμένα στο εσωτερικό ενός κινητού τηλεφώνου. Ο όρος αναφέρεται στα εισιτήρια τα οποία αποστέλλονται στο κινητό τηλέφωνο με τη μορφή κειμένου (συνήθως ενός απλού μηνύματος SMS) μετά από αγορά στο διαδίκτυο, τα οποία εν συνεχεία μπορούν να επιδεικνύονται στον ελεγκτή. Συνήθως, το μήνυμα κειμένου το οποίο αποστέλλεται αποτελείται από έναν κωδικό ή στην περίπτωση που πρόκειται για ραβδωτούς κωδικούς ο μετακινούμενος θα πρέπει να επιδείξει σε μια συσκευή ανάγνωσης την οθόνη του κινητού του με τον ραβδωτό κωδικό. Τεύχος Διαβούλευσης 46

48 Εικόνα 3-7: Εύερεση εισιτηρίου μέσω κινητού τηλεφώνου Όπως και στην περίπτωση των εισιτηρίων που εκτυπώνονται στο σπίτι, και εδώ τα εισιτήρια αυτά παραδίδονται την ίδια στιγμή και μπορούν να ελεγχθούν οπτικά. Ένα ακόμα από τα πλεονεκτήματά τους είναι ότι δεν απαιτούν ιδιαίτερα προηγμένα κινητά τηλέφωνα με πρόσβαση στο διαδίκτυο και οι ραβδωτοί κωδικοί σε αντίθεση με τα απλά εισιτήρια (με τη μορφή απλού κειμένου) παρέχουν μεγαλύτερη ασφάλεια από την απάτη. Ούτε αυτού του τύπου τα εισιτήρια φυσικά δεν θεωρούνται έξυπνα και δεν θα πρέπει να συγχέονται με αυτά των κινητών τηλεφώνων που κάνουν χρήση της τεχνολογίας NFC. Μπορούν να αποδειχτούν πολύ χρήσιμα στο βραχυπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, έχουν πολύ μικρό κόστος και είναι πολύ εύχρηστα για τον πελάτη. Το μέλλον και αυτής της μορφής εισιτηρίων καθίσταται και σε αυτή τη περίπτωση περιορισμένο αφού εκτιμάται ότι η χρήση της τεχνολογίας NFC στα κινητά τηλέφωνα θα καθιερωθεί και θα τα υποκαταστήσει Ηλεκτρονικό πορτοφόλι (e- wallet) Πρόκειται για μια έξυπνη κάρτα η οποία αναμένεται να υποκαταστήσει τη χρήση μετρητών στις καθημερινές συναλλαγές μικρού ύψους. Ο κάτοχος μεταφέρει ένα ποσό στο ηλεκτρονικό πορτοφόλι με το οποίο πραγματοποιεί συναλλαγές (π.χ. στα μέσα μαζικής μεταφοράς, σε χώρους στάθμευσης ή για την αγορά προϊόντων και υπηρεσιών μικρού κόστους). Πολλές φορές προκειμένου να ολοκληρωθεί η συναλλαγή απαιτείται η χρήση ενός κωδικού PIN. Το ηλεκτρονικό πορτοφόλι μπορεί να επαναφορτίζεται τοποθετώντας εκ νέου χρήματα σε αυτό όταν εξαντληθούν τα μετρητά. Το ηλεκτρονικό πορτοφόλι μπορεί να ενσωματωθεί στην τραπεζική κάρτα και ακόμα να συνδεθεί ή όχι με έναν τραπεζικό λογαριασμό. O μετακινούμενος μπορεί να χρησιμοποιεί την κάρτα του ως ηλεκτρονικό πορτοφόλι προκειμένου να πραγματοποιεί και άλλες συναλλαγές ή να πληρώνει για υπηρεσίες χαμηλού κόστους. Προκειμένου να ολοκληρώσει κανείς μια συναλλαγή με το ηλεκτρονικό πορτοφόλι ο προμηθευτής πρέπει να διαθέτει κατάλληλη συσκευή για την ανάγνωση της κάρτας, ενώ προκειμένου να είναι εμφανή τα σημεία όπου γίνονται αποδεκτές τέτοιες κάρτες, τοποθετούνται συνήθως ειδικά αυτοκόλλητα στην είσοδο των καταστημάτων. Σε ορισμένες χώρες υπάρχει ανώτατο όριο στις πληρωμές που μπορεί κανείς να πραγματοποιήσει μέσω ηλεκτρονικού πορτοφολιού. Επειδή πολλές φορές δεν δίνεται απόδειξη στην συναλλαγή, θα πρέπει ο κάτοχος της κάρτας να φροντίζει να ελέγχει το ποσό που αναγράφεται στην οθόνη πριν εγκρίνει τη συναλλαγή. Τεύχος Διαβούλευσης 47

49 3.3.8 Τραπεζικές κάρτες ανοιχτού βρόχου (open loop) Οι κάρτες ανοιχτού βρόχου είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις τραπεζικές κάρτες American Express, Discover, MasterCard και Visa οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε οποιοδήποτε σημείο δέχεται κάρτες που φέρουν το συγκεκριμένο λογότυπο. Στην αντίθετη περίπτωση υπάρχουν οι κάρτες κλειστού βρόχου (closed loop), οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο σε ένα συγκεκριμένο κατάστημα ή σε ένα σύνολο καταστημάτων που είναι συμβεβλημένα με τη συγκεκριμένη κάρτα. 3.4 Ασφάλεια των συναλλαγών Ένα σύστημα δημοσίων συγκοινωνιών που βασίζεται σε έξυπνες κάρτες έχει ένα βασικό χαρακτηριστικό: την εμπιστοσύνη του επιβατικού κοινού, πολύ δε περισσότερο όταν πρόκειται για κάρτες που χρησιμεύουν ως ηλεκτρονικό πορτοφόλι. Οι κάτοχοι των καρτών πρέπει να νιώθουν ασφαλείς ότι τα δεδομένα και η χρηματική αξία που είναι αποθηκευμένα σε αυτές παραμένουν ασφαλή. Η διασφάλιση των συστημάτων δημόσιων μεταφορών από την απάτη γίνεται με διάφορους τρόπους, ένας εκ των οποίων είναι η χρήση της έξυπνης κάρτας. Συνήθως, προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί το κόστος, οι κατασκευαστές των συστημάτων αυτών επιλέγουν μια σχετικά φθηνή κάρτα και η διασφάλιση της κάρτας από την απάτη γίνεται στο πληροφοριακό κεντρικό σύστημα (back-office). Προκειμένου να γίνει αντιληπτή η απάτη με κλωνοποιημένες κάρτες χρησιμοποιούνται ειδικές τεχνικές (κρυπτογράφηση, θυρίδες συναλλαγής κ.ά.), οι οποίες θέτουν τις κάρτες - «κλώνους» σε αχρηστία. Στο back-office επιπλέον μπορεί να γίνει ανίχνευση της απάτης και η κλωνοποιημένη κάρτα να μπει σε μια «μαύρη λίστα». Τα συστήματα που λειτουργούν με online αναγνώστες μόνο (δηλαδή, τους αναγνώστες με συνεχή επικοινωνία με το back office), προστατεύονται ευκολότερα σε σχέση με εκείνα που έχουν offline αναγνώστες. Στα τελευταία δεν γίνονται έλεγχοι σε πραγματικό χρόνο, οπότε και οι μαύρες λίστες δεν ενημερώνονται τόσο συχνά. Ωστόσο τα θέματα ασφάλειας δεν περιορίζονται μόνο στις συναλλαγές με την έξυπνη κάρτα. Εξίσου σημαντική είναι και η επικοινωνία μεταξύ των λεωφορείων και των αμαξοστασίων (ντεπώ). Η μετάδοση των δεδομένων και σε αυτήν την περίπτωση πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή, ενδεχόμενα με κρυπτογράφηση. Σε σχέση με τις ανώνυμες προπληρωμένες κάρτες (με ή χωρίς φωτογραφία) παρέχουν μεγαλύτερη ασφάλεια και δυνατότητα επιστροφής αξίας σε περίπτωση απώλειας. 3.5 Επιχειρηματικό Μοντέλο (Business Model) Προκειμένου κανείς να καταλάβει πως λειτουργεί μια επιχείρηση θα πρέπει να κατανοήσει το επιχειρηματικό της μοντέλο (business model), τους εμπλεκόμενους φορείς, τον ρόλο που ο καθένας διαδραματίζει, καθώς και τις επιχειρηματικές τους σχέσεις. Σε μια επιχειρηματική προσέγγιση (enterprise approach), δύο είναι τα βασικά ερωτήματα: Πρώτον, ποιοί μπορούν να είναι οι οικονομικά ωφελούμενοι από το σύστημα κομίστρου. Δεύτερον, με ποιον τρόπο θα πεισθούν για να πληρώσουν για το όφελος που μπορούν να αποκομίσουν. Τεύχος Διαβούλευσης 48

50 Στην περίπτωση των συστημάτων κομίστρου, το επιχειρηματικό μοντέλο εμπλέκει σε πρώτο επίπεδο τους πελάτες - μετακινούμενους που αγοράζουν τα εισιτήρια από τους παρόχους συγκοινωνιακού έργου: οι επιβάτες αγοράζουν εισιτήρια από τους παρόχους εκτελεστικούς φορείς προκειμένου να μετακινηθούν, οι επισκέπτες της πόλης ενδεχομένως επιπρόσθετα για να επισκεφθούν σημεία ενδιαφέροντος κτλ. Σε δεύτερο επίπεδο, οι φορείς και οι προμηθευτές είναι αυτοί που παρέχουν τις υπηρεσίες πληρωμών (μηχανήματα αυτόματης πώλησης, έξυπνες κάρτες, RFID συσκευές, κινητό εξοπλισμό, δίκτυα κινητής τηλεφωνίας, πύλες, τον εξοπλισμό του κέντρου ελέγχου, λειτουργία του κέντρου ελέγχου, συστήματα εκκαθάρισης, υποδομές κτλ.). Σχήμα 3-1: Διαγραμματική απεικόνιση των σχέσεων ενός Επιχειρηματικού Μοντέλου Τα πράγματα γίνονται αρκετά περίπλοκα σε συστήματα όπου υπάρχουν πολλαπλές νομικές οντότητες, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση ενός συστήματος με πολλούς εκτελεστικούς φορείς και πολυ-λειτουργικά εισιτήρια που χρησιμοποιούνται για πολλαπλές εφαρμογές πληρωμών (π.χ. κάρτες πληρωμών κομίστρου ή πληρωμές μέσω κινητού τηλεφώνου για ποικίλες συναλλαγές, τράπεζες που εκδίδουν χρεωστικές κάρτες χωρίς επαφή κλπ). Σε κάθε συναλλαγή αντιστοιχεί μία συμβατική σχέση. Όσοι περισσότεροι εμπλέκονται, τόσο το δίκτυο των σχέσεων όσο και η δυσκολία στη διαχείρισή τους μεγαλώνει, οπότε χρειάζεται ένα καλά δομημένο επιχειρηματικό μοντέλο προκειμένου να λειτουργήσει σωστά. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι προμήθειας λειτουργίας που θα μπορούσαν να υιοθετηθούν για την ανάπτυξη και την εφαρμογή των συστημάτων ηλεκτρονικών εισιτηρίων στα δίκτυα των ΔΑΣ. Η επιλογή ενός από αυτούς εξαρτάται από την οργάνωση των δημόσιων συγκοινωνιών στην περιοχή (ένα απλό μέσο, πολυτροπικό δίκτυο, ένας φορέας εκμετάλλευσης ή περισσότεροι) και το βαθμό κινδύνου, που η Αρχή και οι φορείς εκμετάλλευσης είναι διατεθειμένοι να αναλάβουν στον τομέα αυτό. Εικόνα 3-8: Επιχειρηματικό Μοντέλο της Βρετανικής Oyster Τεύχος Διαβούλευσης 49

51 Η διεθνής εμπειρία παρατίθεται ενδεικτικά: Στη Βαρκελώνη, η Αρχή ΑΤΜ έχει την πλήρη ευθύνη για το σχεδιασμό, την υλοποίηση, τη λειτουργία και τη συντήρηση του συστήματος ηλεκτρονικής έκδοσης εισιτηρίων. Στο Χονγκ-Κονγκ, η κάρτα Octopus δημιουργήθηκε από την πρωτοβουλία των τοπικών φορέων εκμετάλλευσης, υπό την ηγεσία του MTR (φορέα εκμετάλλευσης του μετρό), που κατέχει το 57% των μετοχών του consortium. Στην Ασία, η τάση που παρατηρείται είναι ότι ένας ξεχωριστός οργανισμός που αποτελείται από ενδιαφερόμενους φορείς, περιλαμβανομένων της δημόσιας αρχής, των φορέων εκμετάλλευσης των δημόσιων συγκοινωνιών, των προμηθευτών συστημάτων, των τραπεζών κ.τ.λ, είναι υπεύθυνος για την ανάπτυξη και τη λειτουργία του συστήματος ηλεκτρονικής έκδοσης εισιτηρίων. Στην Ταϊπέι, η Taiwan Smart Card Corporation (TSCC), είναι μια κοινοπρακτική επιχείρηση της οποίας οι μετοχές ανήκουν στο Δημοτικό Συμβούλιο της Ταϊπέι, στην εταιρεία Mass Rapid Transit, στους φορείς εκμετάλλευσης των λεωφορείων, στον κλάδο των εγκαταστάσεων στάθμευσης, στην τράπεζα της Ταϊπέι και στο βιομηχανικό όμιλο, που προμηθεύει τις έξυπνες κάρτες. Το TSCC έχει ένα εύρος ευθύνης που καλύπτει τα ακόλουθα: Διαχείριση και λειτουργία του έργου Αγορά καρτών και εξοπλισμού Συντήρηση του εξοπλισμού Συλλογή συναλλακτικής πληροφορίας και κομίστρου Διαχείριση εξατομικευμένων καρτών Διαχείριση παραπόνων των καταναλωτών Στη Σεούλ, το Korea Smart Card Corporation (KSCC) ιδρύθηκε το Οι μέτοχοι είναι η δημοτική αρχή της Σεούλ, βιομηχανίες, οικονομικοί επενδυτές και τηλεπικοινωνιακοί πάροχοι. Οι φορείς εκμετάλλευσης των δημόσιων συγκοινωνιών δεν εμπλέκονται. Η κύρια δραστηριότητα του KSCC είναι η συλλογή του κομίστρου μέσω της λειτουργίας της έξυπνης κάρτας στα δημόσια μέσα μεταφορών. Τα έσοδα του KSCC προέρχονται από τις ακόλουθες πηγές: Εκδότες καρτών (προπληρωμή, εκ των υστέρων πληρωμή ή πληρωμή μέσω κινητών τηλεφώνων): Αυτοί καταβάλλουν τέλη άδειας (license fee), για να έχουν το δικαίωμα να εκδίδουν κάρτες που γίνονται δεκτές στο σύστημα δημόσιων μεταφορών. Οι τράπεζες ανήκουν σ αυτήν την κατηγορία. Μάλιστα, οι πιστωτικές κάρτες αντιπροσωπεύουν το ήμισυ των πληρωμών για τις δημόσιες μεταφορές στη Σεούλ. Τα τέλη άδειας αντιπροσωπεύουν περίπου το 27% των εσόδων του KSCC. Φορείς εκμετάλλευσης Δημόσιων Συγκοινωνιών: Αυτοί καταβάλλουν ένα τέλος εξυπηρέτησης (service fee) σε αντιστάθμιση των συγκοινωνιακών υπηρεσιών που παρέχονται από το KSCC για τον εξοπλισμό του δικτύου τους με αυτόματο σύστημα συλλογής κομίστρου. Το τέλος εξυπηρέτησης των ΔΣ αντιπροσωπεύει το 56% των εσόδων του KSCC. Τεύχος Διαβούλευσης 50

52 Πωλήσεις Καρτών: Το KSCC είναι ένας από τους εκδότες προπληρωμένης κάρτας μεταφορών και παράγει το 13% των εσόδων του από τις πωλήσεις των δικών του έξυπνων καρτών στους επιβάτες. Πωλήσεις non-plate καρτών: είναι μια άλλη πηγή εσόδων (4%). Στο Παρίσι η STIF, ως Aρχή των ΔΑΣ, θεωρεί ότι η μεταφορά μέρους του συστήματος κομίστρου σε έναν τρίτο οργανισμό έχει ρίσκο για τους φορείς εκμετάλλευσης, επειδή θα χαλαρώσει η αποκλειστικότητα της σχέσης με τον πελάτη. Σ αυτήν την περιοχή, οι φορείς εκμετάλλευσης (RATP, SNCF, OPTILE) έχουν δημιουργήσει μια κοινοπραξία, που ονομάζεται COMUTITRES, η οποία ενεργεί σαν εκδότης της κάρτας και σαν διαχειριστής του συστήματος πληροφοριών για όλες τις κάρτες Navigo. Το COMUTITRES συλλέγει τα δεδομένα που σχετίζονται με τον πελάτη κατά την έκδοση των καρτών και τα θέτει στη διάθεση των φορέων εκμετάλλευσης. Το COMUTITRES δεν εμπλέκεται στις πωλήσεις και δεν παίζει κανένα ρόλο στο μηχανισμό εκκαθάρισης. 3.6 Επιχειρηματική Περίπτωση (Business Case) Είναι ευρέως γνωστό, ότι η εφαρμογή του συστήματος των έξυπνων καρτών χωρίς διεπαφή μειώνει τα κόστη λειτουργίας και συντήρησης, που σχετίζονται με το σύστημα κομίστρου σε σύγκριση με ένα συμβατικό σύστημα. Σε κάθε περίπτωση το σύστημα για να λειτουργήσει σωστά απαιτεί τη συμμετοχή τραπεζικών ιδρυμάτων, τα οποία θα αναλάβουν την οικονομική εκκαθάριση και τον επιμερισμό των εσόδων κομίστρου για λογαριασμό του κυρίου του έργου, δηλαδή του ΣΑΣΘ. Το συνολικό κόστος εφαρμογής του συστήματος των έξυπνων καρτών σε ένα δίκτυο δημόσιων μέσων μεταφοράς δεν είναι εύκολο να υπολογιστεί με ακρίβεια. Η αξιολόγηση αυτή πρέπει να βασίζεται στο σύνολο του κόστους του κύκλου ζωής του συστήματος, προκειμένου να καλύψει τις επενδύσεις, την λειτουργία και την συντήρηση του συστήματος. Από την άλλη πλευρά, είναι κοινώς αποδεκτό ότι τα συστήματα έκδοσης ηλεκτρονικών εισιτηρίων έχουν θετική επίδραση στην εικόνα και τη χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς. Η ποσοτικοποίηση των επιπτώσεων δεν είναι εύκολη, ιδίως όταν η εισαγωγή των έξυπνων καρτών συνοδεύεται από αλλαγή στο επίπεδο του κομίστρου ή είναι μέρος ενός ευρύτερου έργου, που αποσκοπεί στον εκσυγχρονισμό του δικτύου των ΔΑΣ. Παρ' όλα αυτά, είναι δυνατόν να εκτιμηθούν τα ποσά, που επενδύονται και συνδέονται άμεσα με το σύστημα ηλεκτρονικής έκδοσης εισιτηρίων. Ένα πολύ σημαντικό στοιχείο που έχει επιπτώσεις στο κόστος, είναι η λύση που επιλέγεται για τα απλά εισιτήρια. Υπάρχουν πέντε τρόποι για την έκδοση απλών εισιτηρίων από ένα ηλεκτρονικό σύστημα κομίστρου: Συμβατικό μαγνητικό εισιτήριο: Στην περίπτωση αυτή, το δίκτυο ΔΑΣ θα πρέπει να έχει επικυρωτικά μηχανήματα, τόσο με επαφή, όσο και χωρίς επαφή. (π.χ. Παρίσι). Έξυπνη κάρτα μιας χρήσης: Το κόστος εξακολουθεί να είναι πολύ υψηλό σε σύγκριση με το κόστος μιας απλής διαδρομής (π.χ. Λισαβόνα), αλλά στις Τεύχος Διαβούλευσης 51

53 περιπτώσεις αυτές αποφεύγεται η διατήρηση σε λειτουργία του συμβατικού συστήματος κομίστρου σε συνδυασμό με το νέο σύστημα ηλεκτρονικής έκδοσης. Κάρτα με αποθηκευμένη αξία: Ο πελάτης θα πρέπει να προ-πληρώσει ένα ποσό, το οποίο είναι γενικά υψηλότερο από το κόστος της απλής διαδρομής, αλλά αυτό συνήθως επιστρέφεται (π.χ. Λονδίνο, Χονγκ-Κονγκ). Τραπεζική κάρτα: Απαιτείται συμφωνία μεταξύ των ενδιαφερόμενων εκδοτών καρτών (π.χ. Σεούλ). Κατάλληλη και για μικροπληρωμές (micropayments). Κινητό τηλέφωνο: Θα μπορούσε να είναι μέσω SMS ή με ραβδωτό κωδικό (barcode) στο κινητό. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει και το κόστος των τηλεπικοινωνιών. Πληρωμές με συστήματα χωρίς επαφή είναι δυνατόν να γίνουν με κινητά τηλέφωνα που υποστηρίζουν την τεχνολογία NFC (χρησιμοποιούμενα σαν κάρτα χωρίς επαφή), αλλά ο αριθμός τους εξακολουθεί να είναι περιορισμένος (π.χ. Ιαπωνία SUICA, δοκιμαστική φάση στην περιοχή της Φρανκφούρτης). Για την επιλογή εγκατάστασης και λειτουργίας εναλλακτικών συστημάτων κομίστρου απαιτείται ανάλυση κόστους - οφέλους για καθεμία από τις ενδεχόμενες λύσεις. Ένα παράδειγμα των επιπτώσεων του κόστους που σχετίζονται με το ηλεκτρονικό εισιτήριο είναι η περίπτωση της κάρτας αλληλεγγύης στο Παρίσι. Στην περιοχή του Παρισιού, υπάρχουν περίπου 1 εκατομμύριο άνθρωποι, οι οποίοι δικαιούνται κοινωνική τιμολόγηση στις δημόσιες μεταφορές. Το κόστος διαχείρισης των δικαιωμάτων τους (απαιτείται ανανέωση κάθε 3 μήνες) προσεγγίζει τα ανά έτος για τη STIF, η οποία είναι η αρμόδια αρχή για τις μεταφορές. Αξιοσημείωτο είναι, ότι η εισαγωγή της κάρτας Navigo οδήγησε σε εξοικονόμηση 2 εκατ., χάρις σ ένα ηλεκτρονικό σύστημα επεξεργασίας των πληροφοριών ως προς τους επιβάτες. Για την επιτυχή δημιουργία ενός έξυπνου συστήματος ηλεκτρονικής έκδοσης εισιτηρίων που συνδέει τα οφέλη και υπολογίζει το κόστος, οι αρχές πρέπει να έχουν πλήρη επίγνωση των δυσκολιών προκειμένου να τις αποφύγουν. Έρευνες έχουν δείξει ότι αν και τα οφέλη που προκύπτουν είναι σαφή, η συνολική επιχειρηματική περίπτωση και οι οικονομικές συνέπειες της εφαρμογής του συστήματος δεν είναι μονοσήμαντες. Τα αυτόματα συστήματα συλλογής κομίστρου προκαλούν σημαντικές αλλαγές στους εκτελεστικούς φορείς των ΔΑΣ και στα επιχειρηματικά τους μοντέλα. Η μετάβαση σε ένα τέτοιο σύστημα κομίστρου ξεφεύγει από τα όρια ενός «τεχνικού συστήματος» και επηρεάζει τα πάντα τόσο στο front-end (π.χ. αναγνώστες καρτών, σημεία πώλησης) όσο και στο back-end (π.χ. πληροφοριακό κέντρο) του συστήματος. Για την επιτυχή εφαρμογή και λειτουργία του συστήματος απαιτείται πολύ καλή συνεργασία μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών προκειμένου να αποκτήσουν μια κοινή άποψη για τα οφέλη και τις προκλήσεις και να ενεργήσουν αποτελεσματικά. Μια σταθερή επιχειρηματική περίπτωση θέτει τα θεμέλια για αυτή την κοινή προσπάθεια. Χωρίς αυτή, οι εκτελεστικοί φορείς ΔΑΣ δεν μπορούν να πείσουν τους βασικούς δημόσιους φορείς (συχνά εκλεγμένους αξιωματούχους) να παρέχουν χρηματοδότηση για τέτοια έργα. Και εάν η επιχειρηματική περίπτωση είναι ελλιπής ή έχει κενά, τότε οι συνέπειες μπορεί να είναι σημαντικές. Τεύχος Διαβούλευσης 52

54 Το Σχήμα 3-2 απεικονίζει την επιχειρηματική περίπτωση του ενιαίου δανέζικου συστήματος κομίστρου, όπου κάθε ένας εκτελεστικός φορέας οφείλει να έχει τη δική του επιχειρηματική περίπτωση προκειμένου να μπει στο σύστημα ηλεκτρονικού κομίστρου. Μεγαλύτερα έσοδα, μικρότερο κόστος Αύξηση εσόδων Κόστος επένδυσης (πρόσοδος) Κόστος συντήρησης και λειτουργικό κόστος Εξοικονόμηση στις πωλήσεις στο κόστος συντήρησης και στο λειτουργικό κόστος Μεγαλύτερο κόστος Σχήμα 3-2: Η επιχειρηματική περίπτωση του δανέζικου DSB Η επιχειρηματική περίπτωση του DSB που αποτελεί τον εκτελεστικό φορέα των σιδηροδρομικών υπηρεσιών της Δανίας είναι θετική με ένα αποδεκτό ποσοστό απόδοσης. Όπως φαίνεται, σε καθαρή λειτουργική βάση το σύστημα έχει θετικό οικονομικό αποτέλεσμα στο DSB αλλά αναφορικά με το συνολικό κόστος συμπεριλαμβανομένου και του κόστους της επένδυσης, το αποτέλεσμα είναι αρνητικό. Για το λόγο αυτό η επιχειρηματική περίπτωση του DSB βασίζεται στην παραδοχή ότι τα έσοδα θα είναι αυξημένα στο μέλλον, πράγμα που σημαίνει ότι το DSB θα πρέπει να επικεντρώνεται στον βαθμό αποδοχής από τους επιβάτες κατά τον σχεδιασμό και την εφαρμογή του συστήματος. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την επιχειρηματική περίπτωση, έχει η σταδιοποίηση εισαγωγής του συστήματος. Πέραν της δοκιμαστικής φάσης (pilot), η Α φάση μπορεί να περιλαμβάνει μόνο κάρτες απεριορίστων διαδρομών ή μόνον ένα μέσο, ενώ η Β φάση όλους τους τύπους κομίστρου ή/ και όλα τα μέσα, διατηρώντας ωστόσο και το συμβατικό εισιτήριο σαν εναλλακτική (με κάλυψη 80/20 νέου προς συμβατικό σύστημα κομίστρου). Ο βαθμός ανάκτησης του κόστους αυξάνεται φυσικά όταν το νέο σύστημα κομίστρου καλύψει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο ποσοστό της ζήτησης. Στην περίπτωση του Μετρό Θεσσαλονίκης ένα μεγάλο μέρος του κόστους του νέου συστήματος κομίστρου έχει ενσωματωθεί στη σχετική σύμβαση με τους αναδόχους του έργου (sunk costs). Τεύχος Διαβούλευσης 53

55 3.7 Διαλειτουργικότητα (λεωφορείο μετρό) Όπως αναφέρθηκε και στην εισαγωγή του παρόντος τεύχους, το ενιαίο και ευφυές σύστημα κομίστρου θα πρέπει να σχεδιαστεί λαμβάνοντας υπ όψιν το υφιστάμενο δίκτυο λεωφορείων και το μελλοντικό δίκτυο μετρό της πόλης. Τα δύο μέσα θα πρέπει να είναι διαλειτουργικά και το σύστημα ένα και ενιαίο (cross-operational). Οι διαθέσιμες τεχνολογίες σε σχέση με τον τρόπο με τον οποίο το σύστημα μπορεί να υπολογίζει το κόμιστρο μιας μετακίνησης και να γίνεται η αυτόματη πληρωμή μέσω της έξυπνης κάρτας είναι οι ακόλουθες: Check-in/check-out (CICO): Απαιτεί εκούσια ενέργεια του χρήστη. Ο επιβάτης πρέπει να παρουσιάσει την συσκευή του στο επικυρωτικό μηχάνημα εντός του οχήματος κατά την είσοδο και την έξοδό του από αυτό. Η επικύρωση μπορεί να γίνει, εναλλακτικά, σε μια πλατφόρμα πριν την είσοδο στο όχημα. Walk-in/walk-out (WIWO): Βασίζεται σε κεραίες που είναι, για παράδειγμα, τοποθετημένες στις πόρτες των οχημάτων. Ουσιαστικά, ανιχνεύουν τη ραδιοσυχνότητα της συσκευής του χρήστη κατά την είσοδο και την έξοδό του από το όχημα, χωρίς να απαιτείται ενέργεια από αυτόν. Be-in/be-out (BΙΒΟ): Τα συστήματα ανιχνεύουν τις συσκευές των επιβατών, ενώ το όχημα κινείται από ένα σταθμό στον άλλο, έτσι μπορούν να καταγράφονται όλοι οι επιβάτες, που είναι πραγματικά εντός του οχήματος εκείνη τη στιγμή. Ο αριθμός των επικυρωτικών μηχανημάτων που θα μπουν στο κάθε μέσο καθώς και το σημείο τοποθέτησης ποικίλλουν. Για παράδειγμα, στα λεωφορεία η τοποθέτηση ενός (στην είσοδο του οδηγού) ή περισσότερων επικυρωτικών μηχανημάτων εξαρτάται από την επιβατική κίνηση. Για την περίπτωση της Θεσσαλονίκης, η τοποθέτηση επικυρωτικού μόνο κατά την είσοδο στο λεωφορείο φαίνεται πως μάλλον δεν είναι η πιο σωστή λύση καθώς κατά τις ώρες αιχμής παρατηρούνται μεγάλες ροές επιβίβασης και συσσώρευση πλήθους επιβιβαζόμενων στην είσοδο. Για το λόγο αυτό θα ήταν καλύτερα η επικύρωση των εισιτηρίων να γίνεται από τις δύο ή περισσότερες θύρες τόσο κατά την επιβίβαση όσο και την αποβίβαση από το όχημα. Για την πληρότητα των επικυρώσεων αποβίβασης δίνονται κίνητρα όπως επιβραβεύσεις «μιλίων», εκπτώσεις βασισμένες στη συχνότητα επικυρώσεων αποβίβασης κτλ. Για το μετρό, η βέλτιστη λύση θα ήταν αυτό που ισχύει και στα συστήματα ανά τον κόσμο με την τοποθέτηση επικυρωτικών μηχανημάτων κατά την είσοδο και έξοδο από το μεσαίο επίπεδο (mezannine, gating). Η κάρτα θα επικυρώνεται στους σταθμούς κατά την είσοδο και έξοδο των επιβατών και θα αφαιρούνται μονάδες ανάλογα με την απόσταση που διανύθηκε. Σε κάθε περίπτωση, ο έλεγχος θα γίνεται από ελεγκτή πάνω στο όχημα ή στο σταθμό. O ελεγκτής θα φέρει ειδική φορητή τερματική συσκευή ελέγχου με την οποία θα διαπιστώνεται η σωστή χρήση και πιστωτική επάρκεια της κάρτας. Μια εκτίμηση για την ετήσια επιβατική κίνηση των δύο μέσων το 2016 είναι η εξής: Διαλειτουργικότητα (cross operational μετρό λεωφορείο): Λεωφορεία: 135 εκ. ταξίδια ετησίως (ΟΑΣΘ, χωρίς συνυπολογισμό ΚΤΕΛ Θες/νίκης) Τεύχος Διαβούλευσης 54

56 Μετρό (με επέκταση Καλαμαριάς): 75 εκ. ταξίδια (18 σταθμοί) Για το αυτόματο σύστημα συλλογής κομίστρου του συστήματος Μετρό της Θεσσαλονίκης οι προδιαγραφές που ακολουθούνται από την ανάδοχο κοινοπραξία του έργου έχουν ορισθεί από την ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ Α.Ε. Οι προδιαγραφές προτείνουν κάρτα τύπου Β, και συγκεκριμένα το πρότυπο Calypso. Ορισμένα τεχνικά χαρακτηριστικά της έξυπνης κάρτας είναι τα ακόλουθα: ISO Τύπου Β ΕΝV 1545 (Αποθήκευση πληροφοριών που αφορούν στις Δημόσιες Μεταφορές) ISO 7816 (Οργάνωση πληροφοριών σε αρχεία) Επιπλέον θα πρέπει να ικανοποιούνται σύμφωνα με τις προδιαγραφές τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: Δυνατότητα υποστήριξης και άλλων εφαρμογών εκτός από την εφαρμογή του ηλεκτρονικού εισιτηρίου. Μικροεπεξεργαστής που θα υποστηρίζει τον αλγόριθμο κωδικοποίησης DES- X H συχνότητα λειτουργίας της κάρτας θα είναι στα 13,56 MHz Λειτουργική διάρκεια ζωής της κάρτας: 5 χρόνια κατ ελάχιστον. Τα υπόλοιπα τεχνικά χαρακτηριστικά θα προκύψουν ύστερα από σχετική μελέτη εφαρμογής του αναδόχου του Μετρό Θεσσαλονίκης. Είναι σκόπιμος ο αμοιβαίος συντονισμός της σχετικής μελέτης με το σύστημα ευφυούς και ενιαίου κομίστρου της παρούσας διερεύνησης. 3.8 Πολυτροπικότητα (στάθμευση Ι.Χ, ενοικίαση δημόσιων κοινόχρηστων ποδηλάτων, θαλάσσια συγκοινωνία) Μια πολυχρηστική έξυπνη κάρτα θα μπορεί να εξυπηρετεί όχι μόνο όσους μετακινούνται με τις ΔΑΣ αλλά και αυτούς που θέλουν να συνδυάσουν την χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς με άλλες δραστηριότητες μεταφοράς. Έτσι η έξυπνη κάρτα μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε χώρους στάθμευσης οχημάτων και χώρους park and ride, ενώ δίνεται η δυνατότητα ενοικίασης δημοτικών ποδηλάτων καθώς και χρήσης της θαλάσσιας αστικής συγκοινωνίας (καραβάκια). Τεύχος Διαβούλευσης 55

57 Εικόνα 3-9: Περιοχή μελέτης 2004 Ελεγχόμενη στάθμευση εφαρμόζεται σε πολλές οδούς του κέντρου της πόλης όπου η ζήτηση υπερβαίνει σημαντικά την προσφορά για πολλές ώρες της ημέρας και όπου για διάφορους λόγους, κυρίως αναπτυξιακούς, επιβάλλεται να πριμοδοτηθεί η βραχυχρόνια στάθμευση έτσι ώστε η κάθε θέση να εξυπηρετεί πολλά οχήματα στη διάρκεια της ημέρας. Σημειώνεται ότι στα 2 τ.χλμ. του κέντρου της πόλης υπάρχουν νόμιμες παρόδιες θέσεις στάθμευσης. Έρευνα στάθμευσης που πραγματοποιήθηκε το 2004 στην ευρύτερη περιοχή του κέντρου της πόλης και της οποίας η περιοχή μελέτης εμφανίζεται στην Εικόνα 3-9 κατέδειξε τη μεγάλη ζήτηση θέσεων στάθμευσης στο κέντρο της Θεσσαλονίκης και την έλλειψη προσφερόμενων θέσεων. Η σύγκριση των αποτελεσμάτων έρευνας του 2004 σε σχέση με προηγούμενη του 1999 έδειξε ότι αλλαγές που είχαν γίνει, όπως για παράδειγμα η αύξηση των θέσεων στάθμευσης με πληρωμή, είχαν θετικό αντίκτυπο καθώς οι δείκτες εναλλαγής αυτοκινήτων ΙΧ βελτιώθηκαν τόσο ανά τύπο θέσεων στάθμευσης όσο και ανά υπο-περιοχή (Basbas, S. et al. 2005). Η χρήση της έξυπνης κάρτας θα μπορούσε να διευκολύνει σε μεγάλο βαθμό την ελεγχόμενη στάθμευση καθώς επίσης και τους χώρους Park and Ride που θα διαμορφωθούν κατάλληλα με την έναρξη της λειτουργίας του Μετρό. Μία ακόμα εφαρμογή της έξυπνης κάρτας που μπορεί να εφαρμοσθεί σε συνδυασμό με το ενιαίο και ευφυές σύστημα συλλογής κομίστρου της πόλης είναι και η χρησιμοποίησή της για την ενοικίαση ποδηλάτων και τη χρήση τους στο δίκτυο των 12 χλμ που κατασκεύασε ο Δήμος Θεσσαλονίκης. Η πρωτοβουλία αυτή θα καταστήσει δυνατή τη χρήση του ποδηλάτου στο κέντρο της πόλης και στο παράλιο μέτωπο, όπου όποιος επιθυμεί μπορεί να χρησιμοποιεί κοινόχρηστα ποδήλατα που θα είναι τοποθετημένα σε ειδικούς χώρους σε διάφορα σημεία και να τα αφήνει στην περιοχή του προορισμού του. Η διαδικασία θα απαιτεί απλώς και μόνο τη χρήση της εξατομικευμένης κάρτας, ώστε να αποφευχθούν ενδεχόμενα κλοπών και φθορών. Τεύχος Διαβούλευσης 56

58 Εικόνα 3-10: Θαλάσσια Αστική Συγκοινωνία Θεσσαλονίκης Τέλος, τα αποκαλούμενα «καραβάκια», δηλαδή η θαλάσσια αστική συγκοινωνία της πόλης, θα λειτουργούν ανταγωνιστικά σε σχέση με το ΙΧ αυτοκίνητο, ενώ η χρήση της ίδιας κάρτας θα διευκολύνει τους μετακινούμενους που θα μπορούν να σταθμεύουν στους ειδικούς χώρους park and ride στις εισόδους των αποβαθρών (όπως ορίζεται εξάλλου και στη σχετική μελέτη) και στη συνέχεια να επιβιβάζονται στα θαλάσσια μέσα προκειμένου να μεταβούν στον προορισμό τους. Μια εκτίμηση για την αναμενόμενη κίνηση των παραπάνω δραστηριοτήτων μεταφοράς για το 2016 είναι η εξής: Πολυτροπικότητα (multi-modality): Θαλάσσια Συγκοινωνία: 2 εκ. επιβιβάσεις (4-5 στάσεις, 7 πλοιάρια) Στάθμευση στο κέντρο: 2 εκ. σταθμεύσεις παρόδια (επί πληρωμή) Στάθμευση σε οργανωμένα park and ride: 0,8 εκ. σταθμεύσεις (με μετεπιβίβαση στο μετρό) Ενοικίαση δημοτικών ποδηλάτων : 0,5 εκ. ενοικιάσεις 3.9 Κοινό σχήμα πρόσθετων υπηρεσιών - πολυπληρωμών (κάρτα επισκεπτών) Οι περισσότερες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες διαθέτουν σήμερα κάρτα επισκέπτη παρέχοντας συνδυαστικά μετακίνηση με τα μέσα μαζικής μεταφοράς και εκπτώσεις σε επιλεγμένους προορισμούς. Οι τιμές και το είδος των παρεχόμενων υπηρεσιών ποικίλουν κατά περίπτωση. Στο πλαίσιο της αυξανόμενης τουριστικής κίνησης στη Θεσσαλονίκη και της εξέλιξης της πόλης σε μια σύγχρονη μητρόπολη, η υλοποίηση κάρτας επισκέπτη συνδυαστικά με τη χρήση της στις ΔΑΣ στα πρότυπα πολλών ευρωπαϊκών πόλεων κρίνεται πολύ σημαντική. Τεύχος Διαβούλευσης 57

59 Η κάρτα θα παρέχει δωρεάν υπηρεσίες ή εκπτώσεις σε συγκεκριμένους τουριστικούς ή εμπορικούς προορισμούς της πόλης, θα επιτρέπει την χρήση στις ΔΑΣ της Θεσσαλονίκης και σε ένα πλήθος από τουριστικούς προορισμούς όπως για παράδειγμα μουσεία. Η πόλη της Θεσσαλονίκης έχει να αναδείξει πλήθος μουσείων, αρχαιολογικών χώρων και σημείων ενδιαφέροντος. Η επισκεψιμότητα των κυριότερων μουσειακών χώρων της Θεσσαλονίκης το έτος 2010 φαίνεται στο Παράρτημα Γ του παρόντος. Εικόνα 3-11: Κάρτα επισκέπτη Λονδίνου ενσωματωμένη στην κάρτα Oyster Η κάρτα επισκέπτη θα έχει ισχύ 24, 48 ή 72 ωρών αντίστοιχα, θα περιλαμβάνει ένα προπληρωμένο αντίτιμο το οποίο θα καταβάλλεται από τους επισκέπτες κατά την αγορά της και θα ισχύει για την επιλεγμένη περίοδο. Η κάρτα δεν θα επαναφορτίζεται και μετά το πέρας της περιόδου ισχύος της, ο επισκέπτης θα καταβάλλει εκ νέου αντίτιμο για αγορά καινούριας κάρτας. Η ισχύς της θα ξεκινάει τη στιγμή της πρώτης ακύρωσης σε κάποιο από τα ειδικά ακυρωτικά μηχανήματα που θα τοποθετηθούν τόσο στα Μ.Μ.Μ. όσο και στους συμβεβλημένους με αυτήν τουριστικούς ή εμπορικούς προορισμούς. Επιπλέον, η κάρτα θα μπορεί να επικυρώνεται μόνο μια φορά σε κάθε τουριστικό ή εμπορικό προορισμό αλλά θα ισχύει για απεριόριστες διαδρομές με τις αστικές συγκοινωνίες εντός του διαστήματος ισχύος της. Τα σημεία πώλησης της κάρτας επισκέπτη θα είναι τόσο τα εκδοτήρια του Ο.Α.Σ.Θ., οι τερματικοί σταθμοί των μέσων μαζικής μεταφοράς, το αεροδρόμιο, ο σιδηροδρομικός σταθμός, το λιμάνι όσο και ένα πλήθος σημείων πώλησης στη πόλη της Θεσσαλονίκης και τα περίχωρα. Σημειώνεται ότι σε ορισμένες γερμανικές πόλεις η έξυπνη κάρτα χρησιμοποιείται επιπρόσθετα ως φοιτητική κάρτα σίτισης σπουδαστών σε εκπαιδευτικά ιδρύματα. Επισημαίνεται ότι η οδηγία 2009/110/06 για το ηλεκτρονικό χρήμα μεταφέρθηκε το 2011 στο ελληνικό δίκαιο. Η οδηγία αυτή διευκολύνει την έκδοση προ-πληρωμένων καρτών από μη-τραπεζικούς φορείς, (π.χ. φορείς ΔΑΣ), τις μικρο-πληρωμές καθώς και την προστασία των καταναλωτών. Τεύχος Διαβούλευσης 58

60 3.10 Διασύνδεση με συναφή Συστήματα Το μελλοντικό ενιαίο και ευφυές Σύστημα Κομίστρου είναι σκόπιμο να λειτουργήσει σε επικοινωνία με το ήδη υπάρχον σύστημα Τηλεματικής που χρησιμοποιεί ο Ο.Α.Σ.Θ., ο μοναδικός μέχρι στιγμής εκτελεστικός φορέας ΔΑΣ της Θεσσαλονίκης. Το σύστημα Τηλεματικής επιτρέπει τόσο τον εντοπισμό των λεωφορείων και την διαχείριση της κυκλοφορίας τους όσο και την πληροφόρηση των επιβατών εντός των οχημάτων. Επιπλέον, λειτουργούν σήμερα δύο υποσυστήματα τα οποία είναι η ηχητική αναγγελία των στάσεων εντός όλων των λεωφορείων του Οργανισμού και η τηλεματική εφαρμογή λειτουργιών υπό τον διακριτικό τίτλο «έξυπνο λεωφορείο». Η εφαρμογή του «έξυπνου» λεωφορείου περιλαμβάνει τα υποσυστήματα: Σύνδεση με την πινακίδα του λεωφορείου Ηλεκτρονική διαχείριση βάρδιας οδηγών Σύνδεση με επικυρωτικές συσκευές Σύνδεση με κινητήρα και σύστημα κλιματισμού λεωφορείου Συσκευή επείγουσας ειδοποίησης Ηλεκτρονική ογκομέτρηση καυσίμου. Το σύστημα Τηλεματικής και διαχείρισης στόλου οχημάτων στηρίζεται στην λήψη του σήματος GPS σε κάθε όχημα, στον εντοπισμό της γεωγραφικής θέσης, τον ακριβή χρόνο, την ταχύτητα και το υψόμετρο όπως και την αποστολή αυτών των πληροφοριών στο κέντρο μέσω διαύλου ασύρματης επικοινωνίας (στην περίπτωση του ΟΑΣΘ μέσω δικτύου GSM, πρωτόκολλο GPRS). Επιπλέον ο εντοπισμός θέσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη διαχείριση των χρονοαποστάσεων μεταξύ των λεωφορείων. Είναι σκόπιμο, ο ανωτέρω εξοπλισμός και τα συστήματα να αναβαθμιστούν και να αξιοποιηθούν κατάλληλα κατά την εισαγωγή του ενιαίου και ευφυούς συστήματος κομίστρου. Η λογική επιτάσσει λύσεις ολοκληρωμένων συστημάτων (s/w reconfiguration, system integration). Το σύστημα κομίστρου είναι ένα εργαλείο για την υλοποίηση, σε τελευταία ανάλυση, της τιμολογιακής πολιτικής των ΔΑΣ. Το ύψος και η δομή του κομίστρου μεταφράζονται σε συγκεκριμένα μέσα πληρωμής (για τον επιβάτη) και συλλογής κομίστρου (για τον φορέα λειτουργίας). Η ανάγκη εναρμόνισης της τιμολόγησης και του συστήματος κομίστρου είναι προφανής. Το ενιαίο και ευφυές σύστημα κομίστρου επιτρέπει με πολύ εύκολο τρόπο την εφαρμογή σύνθετων δομών κομίστρου διατιμολόγησης (ενιαία τιμολόγηση, through-ticketing). Παραμένει βέβαια πάντα η δυνατότητα ενιαίου εισιτηρίου μεταξύ φορέων χωρίς ενιαία (δια)τιμολόγηση, στη βάση ενός διαφορετικού επιπέδου εξυπηρέτησης (π.χ. μετρό -λεωφορεία στην Αθήνα έως το 2008). Τεύχος Διαβούλευσης 59

61 3.11 Οικονομική εκκαθάριση (clearing) Κατανομή εσόδων του συστήματος Η οικονομική εκκαθάριση του συστήματος εξαρτάται από το είδος των συμβάσεων,μεταξύ της Αρχής και των φορέων εκμετάλλευσης. Εάν η Αρχή και ο φορέας εκμετάλλευσης έχουν κάνει σύμβαση μεικτού κόστους, τότε όλα τα έσοδα, ακόμα και αυτά, που συλλέγονται από το φορέα εκμετάλλευσης θα πάνε στην Αρχή. Ο φορέας εκμετάλλευσης θα πληρώνεται με ένα σταθερό ποσό ανεξάρτητα από τα έσοδα που προέρχονται από το κόμιστρο. Η σύμβαση μπορεί να περιλαμβάνει ωστόσο και κίνητρα προκειμένου να παρακινήσει το φορέα εκμετάλλευσης να αυξήσει ωστόσο -εμμέσως και τους επιβάτες του. Στην περίπτωση αυτή, ο φορέας εκμετάλλευσης μπορεί να δικαιούται να λαμβάνει bonus (ή αντίστοιχα να καταβάλει χρηματική ποινή) εάν έχει επιτευχθεί (ή δεν έχει επιτευχθεί αντίστοιχα) ο συμφωνημένος βαθμός επίτευξης ποιοτικών στόχων. Εάν ο φορέας εκμετάλλευσης έχει σύμβαση καθαρού κόστους (αποτελέσματος) ή βρίσκεται σε ένα απελευθερωμένο ρυθμιστικό πλαίσιο (χωρίς σύμβαση), ο φορέας θα συλλέγει τα έσοδα κομίστρου. Στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν είναι ο κανόνας οι συμβάσεις καθαρού κόστους, επειδή τα κόμιστρα καθορίζονται από την Αρχή και επομένως ο εμπορικός κίνδυνος μοιράζεται μεταξύ αυτής και του φορέα εκμετάλλευσης. Σ αυτήν την περίπτωση ο φορέας εκμετάλλευσης θα λάβει αποζημίωση λόγω του γεγονότος ότι δεν είναι ελεύθερος να καθορίζει το κόμιστρο μόνος του. Στις περισσότερες περιπτώσεις, υπάρχουν περισσότεροι από ένας φορείς εκμετάλλευσης και πρέπει να καθοριστεί ένα σύστημα εκκαθάρισης, έτσι ώστε να αποζημιώνεται κάθε φορέας εκμετάλλευσης και να αντικατοπτρίζεται, όσο το δυνατόν αναλογικότερα, η επιβατική κίνηση του καθενός. Η συμβατική μέθοδος εκκαθάρισης βασίζεται στην καταμέτρηση και στις έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στο δίκτυο, για να εκτιμηθεί σε ποιο βαθμό χρησιμοποιούνται οι διάφοροι τύποι κομίστρου μεταξύ των φορέων εκμετάλλευσης. Για κάθε τύπο κομίστρου υπάρχει μια τιμή αναφοράς, που αντικατοπτρίζει τη χρήση του. Με βάση τον αριθμό των εισιτηρίων που πωλήθηκαν και τη σχετική τιμή αναφοράς προσδιορίζεται ένα συνολικό έσοδο και στη συνέχεια κάθε φορέας εκμετάλλευσης αμείβεται σύμφωνα με το μερίδιο του σ αυτό το έσοδο. Η ηλεκτρονική έκδοση καρτών και εισιτηρίων μπορεί να βοηθήσει τις Αρχές στο να βελτιώσουν τους μηχανισμούς εκκαθάρισης, έχοντας στη διάθεσή τους λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με την κινητικότητα του πελάτη. Εάν εφαρμόζεται η διαδικασία του check-in/ check-out είναι εύκολο να γίνει κατανομή των εσόδων κομίστρου σύμφωνα με την τρέχουσα διάρθρωση των ταξιδιών. Μια άμεση επίπτωση είναι η εξοικονόμηση του κόστους ερευνών που θα πραγματοποιούνταν αλλιώς περιοδικά, προκειμένου να γίνει εκτίμηση του βαθμού χρήσης των διάφορων δικτύων δημόσιων μεταφορών. Τεύχος Διαβούλευσης 60

62 Σχήμα 3-3: Απεικόνιση λειτουργίας του συστήματος της Σεούλ Στο Παρίσι η αποζημίωση του RATP και του SNCF βασίζεται σε μια σταθερή κλείδα κατανομής ανάλογα με τους τύπους κομίστρου που πωλούνται. Για τους φορείς εκμετάλλευσης η αποζημίωση γίνεται με βάση την περιοδική καταμέτρηση (κάθε 2 χρόνια). Και στις δυο περιπτώσεις, δεν υπάρχει άμεση σύνδεση μεταξύ της αποζημίωσης και του αριθμού των εισιτηρίων/ καρτών που πωλήθηκαν από το φορέα εκμετάλλευσης. Αυτός ο αριθμός χρησιμοποιείται μόνο σαν κίνητρο για την αύξηση των πωλήσεων. Αν ο αριθμός των εισιτηρίων/καρτών που είχε τεθεί σαν αριθμός - στόχος επιτευχθεί, τότε το επιπλέον έσοδο μοιράζεται μεταξύ των RATP-SNCF (25% έκαστη) και της Αρχής STIF (50%) Χρηματοδότηση συστήματος Κίνητρα για φορείς Για την περίπτωση της Θεσσαλονίκης και βάσει του σημερινού και μελλοντικού σχεδιασμού των ΔΑΣ, η υλοποίηση του ενιαίου, ευφυούς συστήματος ηλεκτρονικής πληρωμής και η εν συνεχεία λειτουργία του είναι δυνατή με έναν από τους ακόλουθους τρόπους: 1. Με δημόσια σύμβαση προμήθειας και ανάληψη της λειτουργίας και συντήρησης του συστήματος από τον κύριο του έργου 2. Με δημόσια σύμβαση προμήθειας και ανάθεση της λειτουργίας και συντήρησης του συστήματος σε ιδιώτη 3. Με δημόσια σύμβαση προμήθειας και παραχώρηση έναντι ποσοστού επί των εσόδων της λειτουργίας και συντήρησης του συστήματος σε ιδιώτη 4. Με Σύμπραξη Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) για προκαθορισμένη χρονική περίοδο Τεύχος Διαβούλευσης 61

63 5. Με τη μέθοδο παραχώρησης σε ιδιώτη ο οποίος θα (συν) χρηματοδοτήσει την υλοποίηση του συστήματος και θα αναλάβει έναντι ποσοστού επί των εσόδων τη λειτουργία και συντήρησή του 6. Με τη μέθοδο leasing (μακροχρόνια χρηματοδοτική μίσθωση) με δυνατότητα είτε εξαγοράς του στο τέλος της περιόδου μίσθωσης είτε ανανέωσης της σύμβασης με αντικατάστασή του με νεώτερο σύστημα. Ο κάθε ένας από τους παραπάνω αναφερθέντες τρόπους παρουσιάζει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα ενώ ανάλογα με την επιλογή που τελικά θα γίνει θα διαφοροποιηθεί και η ανάγκη χρηματοδότησης από τον Δημόσιο τομέα. Χρηματοδότηση υλοποίησης του έργου σημαίνει μικρότερη δημόσια δαπάνη, μεγαλύτερα όμως ανταλλάγματα στον ιδιώτη επενδυτή κατά την περίοδο λειτουργία του συστήματος. Σημειώνεται ότι η προσδοκώμενη περίοδος λειτουργίας ενός τέτοιου συστήματος από τη στιγμή που θα ελεγχθεί η αξιοπιστία του είναι περίπου 12 έτη. Πολύ μεγαλύτερη χρονική περίοδος δεν θεωρείται πιθανή λόγω των ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων και της δημιουργίας νέων ποιοτικά καλύτερων και φθηνότερων προϊόντων και υπηρεσιών. Τεύχος Διαβούλευσης 62

64 4. ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΑΝΑ ΕΠΙΠΕΔΟ 4.1 Πρωτοβουλίες σε κοινοτικό και εθνικό επίπεδο Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης (ISO- International Organization For Standardization Mια σημαντική πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε θέματα πιστοποίησης με ποικίλες εφαρμογές αποτελεί ο Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης (ISO- International Organization For Standardization), ο οποίος διευκολύνει τη δημιουργία προτύπων μέσα από μια διαδικασία, που είναι ανοικτή σε όλα τα μέρη. Ο ISO / IEC είναι ένας παγκόσμιος φορέας θέσπισης προτύπων για τις τεχνολογίες, περιλαμβανομένων και των πλαστικών καρτών. Τα κύρια πρότυπα για τις έξυπνες κάρτες είναι το πρότυπο ISO/IEC 7816, ISO / IEC 14443, ISO / IEC και ISO / IEC Οι έξυπνες κάρτες που λειτουργούν με επαφή πρέπει να είναι σύμφωνες με το πρότυπο ISO 7816, ενώ αυτές χωρίς επαφή, με το ISO Ο ISO 7816 είναι ένα διεθνές πρότυπο για κάρτες με ολοκληρωμένα μικροκυκλώματα (κοινώς γνωστές ως έξυπνες κάρτες), που χρησιμοποιεί τις ηλεκτρικές επαφές της κάρτας. Ακόμη, είναι και διεθνές πρότυπο για τις κάρτες, που επικοινωνούν με τις συσκευές αναγνώρισης και τους τερματικούς σταθμούς χωρίς επαφή, για παράδειγμα με τεχνολογίες ραδιοσυχνοτήτων (RFID/ Contactless). Ο ISO / IEC 7816 είναι ένα διεθνές πρότυπο χωρισμένο σε δεκατέσσερις περιοχές. Τα τμήματα 1, 2 και 3 του ISO / IEC 7816 αφορούν τις έξυπνες κάρτες με επαφή, τον καθορισμό των διαφόρων πτυχών της κάρτας και των διασυνδέσεών της - συμπεριλαμβανομένων των φυσικών διαστάσεων - την ηλεκτρική διασύνδεσή της και τα πρωτόκολλα επικοινωνίας. Ο ISO / IEC είναι ένα διεθνές πρότυπο, που καθορίζει τις διασυνδέσεις σε μια "μικρής εγγύτητας" έξυπνη κάρτα εξ αποστάσεως, συμπεριλαμβανομένων των ραδιοσυχνοτήτων (RF), της ηλεκτρικής διασύνδεσης, καθώς και των πρωτοκόλλων. Οι κάρτες, που είναι συμβατές με τον ISO / IEC λειτουργούν σε 13,56 MHz και διαθέτουν λειτουργικό εύρος έως και 10 εκατοστά (3,94 ίντσες).το ISO / IEC είναι το πρωταρχικό πρότυπο εξ αποστάσεως έξυπνων καρτών, που χρησιμοποιείται για μεταφορικές, οικονομικές, και ελέγχου πρόσβασης εφαρμογές. Αυτό το πρότυπο χρησιμοποιείται, επίσης σε ηλεκτρονικά διαβατήρια. Όσον αφορά στις προσεγγίσεις, στην τεχνολογία και στα βιομηχανικά προϊόντα, υπάρχουν τρεις τύποι προϊόντων που χρησιμοποιούνται: Κάρτες τύπου Α, όπως η Mifare Philips (π.χ. Λονδίνο, Μαδρίτη, Ελσίνκι) Κάρτες τύπου Β, όπως η Innovatron Calypso (π.χ. Παρίσι, Λισσαβόνα, Βρυξέλλες) Κάρτες τύπου Γ, όπως η Sony Felica (χρησιμοποιείται κυρίως στις ασιατικές χώρες π.χ. Χονγκ Κονγκ, Σιγκαπούρη) Τεύχος Διαβούλευσης 63

65 Τόσο ο τύπος Α όσο και ο τύπος Β αντιστοιχούν στις προδιαγραφές που ορίζονται στο πρότυπο ISO Οι περισσότερες έξυπνες κάρτες χωρίς επαφή που εφαρμόζονται στις δημόσιες μεταφορές συμμορφώνονται με το πρότυπο ISO Οι κάρτες που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι ευφυείς, με δυνατότητα ανάγνωσης και εγγραφής που μπορούν να αποθηκεύσουν διαφορετικά είδη δεδομένων και να λειτουργούν σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές. Το πρότυπο αυτό δίνει τη δυνατότητα για ασφαλείς συναλλαγές εξασφαλίζοντας την αναγνώριση του κατόχου της κάρτας και καθορίζουν το επίπεδο πρόσβασης στις πληροφορίες της κάρτας Interoperable Fare Management (IFM) Project - Διαλειτουργική Διαχείριση Εισιτηρίων Ο κύριος στόχος του έργου είναι να αποφευχθούν οι μεμονωμένες εθνικές λύσεις και να οριστούν οδοιπορικά που να οδηγούν προς μια πανευρωπαϊκή διαλειτουργικότητα. Μέσα από το έργο επιδιώκεται η διευκόλυνση της πρόσβασης στα δημόσια δίκτυα μεταφορών ώστε να τα καταστήσει πιο φιλικά στο χρήστη. Έως το 2015, τα έξυπνα συστήματα έκδοσης εισιτηρίων θα παρέχουν ευκολία πρόσβασης σε όλους τους χρήστες των μέσων μαζικής μεταφοράς. Ο στόχος του «Έργου Διαλειτουργικής Διαχείρισης Κομίστρου" (IFM Project - Interoperable Fare Management Project) είναι να προσφέρει στους επιβάτες κοινά μέσα χωρίς επαφή για τη μετακίνησή τους σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για διάφορα προϊόντα κομίστρου ("εισιτήρια") σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές και για τη βιώσιμη αλλαγή των τρόπων μεταφοράς. Σήμερα, τα περισσότερα μέσα περιορίζονται για χρήση σε συγκεκριμένα δίκτυα. Το έργο έχει σχεδιαστεί, για να ηγείται στην κατηγορία του και να παράγει αποτελέσματα, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν και σε άλλους τομείς εκτός των μεταφορών σε παγκόσμιο επίπεδο. Εικόνα 4-1:Λογότυπο του έργου IFM Το έργο θα επιτρέψει στους κατασκευαστές και τους προμηθευτές να προσφέρουν end-to-end υπηρεσίες στην πλατφόρμα του IFM, μειώνοντας έτσι το χρόνο διάθεσης στην αγορά και το κόστος εφαρμογής παρεμφερών προγραμμάτων. Το έργο αναμένεται να μειώσει σημαντικά τα εμπόδια στην κινητικότητα και να συμβάλλει στην ενθάρρυνση της χρήσης των δημόσιων μέσων μεταφοράς. Με τον τρόπο αυτό θα συμβάλλει στη μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα και στη μείωση των χάρτινων εισιτηρίων, ενισχύοντας περαιτέρω, την επίδραση των «έξυπνων» μέσων στο περιβάλλον και στην αποτελεσματικότητα των δημοσίων συγκοινωνιών. Θα είναι δυνατόν να προσαρμόσει τα μέσα για να βοηθήσει συγκεκριμένες ομάδες (π.χ. τους υπάρχοντες επιβάτες, ή τους εργαζομένους μερικής απασχόλησης), στηρίζοντας έτσι τη θεματολογία της ατζέντας της κοινωνικής συνοχής της ΕΕ. Τεύχος Διαβούλευσης 64

66 Οι συμμετέχοντες του φόρουμ του IFM αντιλαμβάνονται το έργο αυτό ως ένα κατάλληλο πλαίσιο, για να εναρμονίσουν την εμπειρία τους και να τη συντονίσουν με την ευρύτερη κοινότητα πιθανών εταίρων στην Ευρώπη μέσω αυτού του φόρουμ που οργανώνεται από την UITP. Οι συνδεδεμένοι εταίροι στο πλαίσιο του forum του IFM είναι φορείς εμπλεκόμενοι στα θέματα δημοσίων συγκοινωνιών, όπως: φορείς εκμετάλλευσης και ιδιοκτήτες εφαρμογών, προμηθευτές και βιομηχανίες εμπορικές εταιρείες σε τομείς όπως οι τηλεπικοινωνίες, οι επιχειρήσεις πιστωτικών καρτών, κλπ. Το πρόγραμμα του IFM αποτελεί μια πανευρωπαϊκή πρωτοβουλία αφιερωμένη στη δημιουργία ελκυστικών δημόσιων συγκοινωνιών με σύγχρονο τρόπο διαχείρισης του κομίστρου, ο οποίος θα είναι ασφαλής, αξιόπιστος και βολικός για τους χρήστες και τους φορείς εκμετάλλευσης. Το "IFM Project" IFM1 είναι το πρώτο βήμα της πρωτοβουλίας του IFM. Ο απώτερος στόχος του έργου του IFM είναι μια πανευρωπαϊκά συμφωνημένο οδοιπορικό (Route Map) και η ανάπτυξη κοινών κανόνων back-office για τη διασυνοριακή ανταλλαγή δεδομένων και το ευρωπαϊκό περιβάλλον ασφαλείας. Έχει δημιουργήσει ένα πλαίσιο για την επίτευξη ασφαλούς και διαλειτουργικής μετακίνησης με τα μέσα μαζικής μεταφοράς όλων των Ευρωπαίων πολιτών. Σε ένα δεύτερο στάδιο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης μαζί με επιχειρησιακές δοκιμές, είναι υπό ανάπτυξη ένα ευρωπαϊκό διαλειτουργικό πρότυπο διαχείρισης των κομίστρων. Μετά τις φάσεις αυτές θα μπορούν να διατυπωθούν στρατηγικές σύγκλισης με βάση την εμπειρία των γνωστών τεχνολογιών για να καταστεί δυνατή μια κοινή διαλειτουργική διαχείριση κομίστρου. Οι ωφελούμενοι θα είναι μεταξύ άλλων: Επιβάτες («χρήστες»), που θα είναι σε θέση να χρησιμοποιούν τις τοπικές IFM κάρτες τους για τη μεταφορά τους έξω από τα τοπικά δίκτυά τους, καθώς και να χρησιμοποιούν ένα ηλεκτρονικό πορτοφόλι για να "φορτώνουν" τις απαιτήσεις τους για μεταφορά, καθώς και τα εικονικά εισιτήρια μεταφοράς, που συνδέονται με κάθε μία από αυτές. Αρχές Μεταφορών που θα είναι σε θέση να διαμορφώσουν καινοτόμους τύπους κομίστρου και συμφωνίες διανομής με την υποστήριξη των τυποποιημένων προδιαγραφών. Το σχέδιο εργασίας και πακέτα εργασίας έχουν σχεδιαστεί για να διευκολύνουν δράσεις όπως: Η μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση για τα οφέλη της εφαρμογής έξυπνων καρτών που επιτρέπουν λύσεις ICT (Information and Communication Technology) στην εφαρμογή κοινής διαλειτουργικής διαχείρισης κομίστρου για τους φορείς εκμετάλλευσης, τους επιβάτες και τις κυβερνήσεις σε όλη την Ευρώπη. Η διάδοση της γνώσης του πώς μπορεί να δημιουργηθεί ένα διαλειτουργικό σύστημα διαχείρισης κομίστρου και η επίτευξη του μέγιστου δυνατού οφέλους. Τεύχος Διαβούλευσης 65

67 Ο σεβασμός της ιδιωτικής ζωής μέσω της υιοθέτησης ενός κοινού προτύπου προστασίας της ιδιωτικότητας συμβατή με τις επιχειρηματικές ανάγκες. Η ενίσχυση της ασφάλειας και ελαχιστοποίηση της απάτης με την υιοθέτηση ενός κοινού μοντέλου εμπιστοσύνης. Στο δελτίου τύπου του IFM Project του Ιουνίου 2010 ανακοινώθηκε η δυνατότητα να γίνονται άνετα ταξίδια σε όλη την Ευρώπη με μια ενιαία έξυπνη κάρτα. Η Calypso, η ITSO, και η VDV είναι οι πρώτοι οργανισμοί, που εισήγαγαν διαλειτουργικές πολλαπλές εφαρμογές έξυπνων εισιτηρίων με χρήση από το διεθνές επιβατικό κοινό. Οι τρεις αυτοί ευρωπαϊκοί οργανισμοί έξυπνων καρτών Calypso Network Association (Βέλγιο), ITSO (Ηνωμένο Βασίλειο) και VDV (Γερμανία) έχουν αποδείξει ότι μια ενιαία έξυπνη κάρτα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τις δημόσιες μεταφορές σε αυτά τα τρία εθνικά συστήματα έκδοσης εισιτηρίων. Σε μια πρωτοποριακή διεθνή πολυ-εφαρμογή, τα εισιτήρια από τα τρία εθνικά συστήματα έκδοσης εισιτηρίων για τις Δημόσιες Συγκοινωνίες- βρετανικό ITSO, γαλλικό Navigo και γερμανικό (VDV-KA) - φορτώθηκαν επάνω σε μια κάρτα, αποδεικνύοντας ότι μια ενιαία έξυπνη κάρτα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για μετακινήσεις σε τοπικά δίκτυα δημόσιων μεταφορών σε διάφορες χώρες. Αυτό είναι ένα σημαντικό βήμα προόδου στην τεχνολογία των έξυπνων καρτών, καθώς η χρήση των περισσότερων έξυπνων καρτών περιορίζεται σήμερα σε ένα συγκεκριμένο δίκτυο. Εικόνα 4-2: Λειτουργία και χρήση της κάρτας IFM Εκδηλώσεις για τη διαλειτουργικότητα έλαβαν χώρα το Μάΐο 2010 κατά τη διάρκεια της φιλοξενίας του Φόρουμ της διαλειτουργικής διαχείρισης εισιτηρίων από τη UITP. Οι συζητήσεις κατέληξαν στο έργο ΕU-IFM Project, το οποίο έχει σαν στόχο την αύξηση της πρόσβασης στα δημόσια δίκτυα μεταφορών στην Ευρώπη καθώς και στο να γίνουν πιο φιλικές προς το χρήστη και πλέον συμβατές με συσκευές διαλειτουργικής έκδοσης εισιτηρίων. Το έργο συντονίστηκε από τον ITSO (International Telecommunications Satellite Organization). Το θέμα της διαλειτουργικότητας διαχειρίστηκε η RATP (Γαλλία) με την ενεργό συμμετοχή της VDV και την τεχνική βοήθεια από τη Nextendis (Γαλλία) και το ESP Systex (Ηνωμένο Βασίλειο). Η κάρτα που χρησιμοποιείται είναι μια κοινή κάρτα παραγωγής από την Γερμανική VDV (Σύνδεσμος Βιομηχανίας Μεταφορών). Τεύχος Διαβούλευσης 66

68 4.1.3 Η περίπτωση της Γερμανίας Ο στόχος του έργου της VDV Kernapplikation (VDV-KA) είναι η παροχή μιας τυποποιημένης βάσης για μια εθνική ηλεκτρονική διαχείριση κομίστρου στη Γερμανία, που ονομάζεται (eticket systems). Η εφαρμογή της VDV είναι ένα πρότυπο που αποτελεί τη βάση για την εφαρμογή του διαλειτουργικού ηλεκτρονικού συστήματος διαχείρισης κομίστρου στη Γερμανία. Οι προδιαγραφές της VDV-KA έχουν σχεδιαστεί για να χρησιμοποιούνται ως ασφαλής εφαρμογή σε διαφορετικά ηλεκτρονικά μέσα πολλαπλών εφαρμογών, όπως η έξυπνη κάρτα ή τα κινητά τηλέφωνα. Για να διευκολυνθεί αυτό, τα μέσα (κάρτες) πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις ασφάλειας και διασύνδεσης: επικοινωνία εξ αποστάσεως και με επαφή σύμφωνα με τον ISO / IEC (υποστήριξη για τον τύπο Α και Β) και τον ISO / IEC Η υπάρχουσα εφαρμογή της VDV-KA είναι διαθέσιμη κυρίως σε κάρτες Java, αλλά και σε μητρικές κάρτες του γερμανικού τραπεζικού κλάδου. Μια "διπλής επαφής" κάρτα με δύο άλλες ανεξάρτητες εφαρμογές είναι σε χρήση, ενώ έχει ήδη υλοποιηθεί εφαρμογή και σε NFC τηλέφωνα. Η VDV Core Application είναι μια εφαρμογή για τη χρησιμοποίηση διαφορετικών συστημάτων έκδοσης εισιτηρίων σε διαφορετικούς φορείς Δημόσιων Συγκοινωνιών σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές. Είναι, ουσιαστικά, μια ενιαία διεπαφή μεταξύ του επιβάτη και κάθε είδους συστήματος έκδοσης / πώλησης εισιτηρίων. Τοπικοί εκτελεστικοί φορείς ΔΑΣ επιδοτούνται από το γερμανικό κράτος μόνο αν συμμετέχουν σε αυτές τις πρωτοβουλίες. Η βασική εφαρμογή του VDV μπορεί να χρησιμοποιηθεί επίσης μέσω κινητών τηλεφώνων που περιέχουν ένα μικρό ασφαλές τσιπ και μια τυποποιημένη NFC επαφή. Αυτό επιτρέπει να γίνεται πληρωμή ηλεκτρονικών εισιτηρίων μέσω κινητών τηλεφώνων και να υπάρχει επικοινωνία με τις υποδομές Check - in / Check - out και τις συσκευές ανάγνωσης. Εικόνα 4-3: Εφαρμογές της κάρτας VDV Core Application Τεύχος Διαβούλευσης 67

69 4.1.4 Η περίπτωση της Δανίας To έργο ξεκίνησε το 1995 όταν το Συμβούλιο της Κοπεγχάγης, η δανέζικη κυβέρνηση, οι δανέζικοι σιδηρόδρομοι και το μετρό της Κοπεγχάγης αποφάσισαν την ανάπτυξη μιας κάρτας απεριορίστων διαδρομών για τις μετακινήσεις με τις Δημόσιες συγκοινωνίες στην ευρύτερη περιοχή της Κοπεγχάγης. Το 2000, συμφωνήθηκε το έργο να επεκταθεί σε ολόκληρη τη χώρα οπότε και το 2003 συστάθηκε μια εταιρία, η Rejekort στην οποία οι εκτελεστικοί φορείς των ΔΑΣ της χώρας αποτελούσαν τους βασικούς μετόχους της. Η σταδιακή εφαρμογή και εγκατάσταση του συστήματος ξεκίνησε το 2008 και ολοκληρώθηκε το Η βασική ιδέα για την εισαγωγή της κάρτας απεριορίστων διαδρομών ήταν η διευκόλυνση των μετακινήσεων με δημόσιες συγκοινωνίες σε οποιοδήποτε μέρος της Δανίας και οποιαδήποτε στιγμή. Έτσι, οι Δανέζοι οδηγήθηκαν στην υπέρβαση των παλιών συστημάτων κομίστρου με την εγκατάσταση ενός νέου ενιαίου συστήματος εξ αποστάσεως συναλλαγών και συλλογής κομίστρου σε ολόκληρη την χώρα. Στο σύστημα έχουν προσχωρήσει 3300 λεωφορεία εξοπλισμένα με εκδοτικά μηχανήματα εντός του οχήματος τόσο στην είσοδο όσο και στην έξοδο, 497 σταθμοί εξοπλισμένοι με μηχανήματα έκδοσης καρτών εξ αποστάσεως συναλλαγών και με αυτόματους πωλητές καθώς και 1700 συσκευές χειρός για τους ελεγκτές. Το βασικότερο πλεονέκτημα του ενιαίου δανέζικου συστήματος κομίστρου είναι ότι ουσιαστικά καταργεί τα σύνορα στις μετακινήσεις ενώ προλαμβάνει τον επιβάτη από την ανάγκη εξοικείωσης με τη δομή του κομίστρου (όρια των ζωνών) ή την ανάγκη να αποφασίζει πριν την έναρξη του ταξιδιού του ποιοι τύποι εισιτηρίων είναι συμφερότεροι για αυτήν την διαδρομή (ημερήσιο εισιτήριο ή εισιτήριο πολλαπλών διαδρομών). Εικόνα 4-4: Άποψη του συστήματος της Κοπεγχάγης και του συστήματος κομίστρου της Δανίας Τεύχος Διαβούλευσης 68

70 Στην αρχή της διαδρομής ο μετακινούμενος επικυρώνει την έξυπνη κάρτα, την ίδια στιγμή μια «προκαταβολή» αφαιρείται από την κάρτα. Στην περίπτωση μετεπιβιβάσεων απαιτείται νέα επικύρωση στο δεύτερο μέσο χωρίς να χρειάζεται επικύρωση και κατά την έξοδο από το πρώτο, κάτι που πρέπει να γίνει οπωσδήποτε στο τέλος της διαδρομής και κατά την αποβίβαση από το τελευταίο μέσο το οποίο χρησιμοποιεί. Το σύστημα τότε υπολογίζει το κόστος της διαδρομής και αυτομάτως αφαιρεί το πλήρες αντίτιμο από την αποθηκευμένη αξία της κάρτας. Το σύστημα διοικείται από την Travel Card Ltd, μια εταιρία που συστάθηκε από τους κύριους εκτελεστικούς φορείς συγκοινωνιών της Δανίας, και είναι υπεύθυνη για το κεντρικό σύστημα χειρισμού. Κάθε εκτελεστικός φορέας του συστήματος αγόρασε τον δικό του εξοπλισμό και το απαραίτητο λογισμικό από την Τravel Card Ltd. Τέλος, το σύστημα επεκτείνεται και πέραν των συνόρων της Δανίας αφού την συνδέει με την γειτονική Σουηδία κάνοντας συμφωνία με την εταιρία που εκδίδει την αντίστοιχη κάρτα και εναρμονίζοντας τις προδιαγραφές των δύο συστημάτων έτσι ώστε να υπάρχει συμβατότητα μεταξύ των δύο. 4.2 Πρωτοβουλίες σε τοπικό επίπεδο Στην Ελλάδα, η έννοια των αυτόματων συστημάτων συλλογής κομίστρου και των έξυπνων καρτών στις Δημόσιες Αστικές Συγκοινωνίες δεν έχει να παρουσιάσει υλοποιημένες εφαρμογές. Η πρώτη προσπάθεια ανήκει στον Οργανισμό Αστικών Συγκοινωνιών της Αθήνας ΟΑΣΑ, ο οποίος την άνοιξη του 2011 προκήρυξε ανοιχτό διαγωνισμό για την εισαγωγή «Ενιαίου Αυτόματου Συστήματος Συλλογής Κομίστρου» (ΑΣΣΚ). Ο συνολικός προϋπολογισμός του Έργου που θα καταβληθεί μέσω του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ), ενδεικτικά εκτιμάται στο ποσό των ενενήντα τεσσάρων εκατομμυρίων ευρώ ( ), περιλαμβανομένου του κόστους ασφάλισης και αντικατάστασης κύκλου ζωής των συστημάτων και του εξοπλισμού του Έργου. Το σύστημα θα καλύπτει το σύνολο των μέσων μαζικής μεταφοράς (θερμικά λεωφορεία, ηλεκτροκίνητα λεωφορεία τρόλεϊ, αστικός σιδηρόδρομος, τραμ) ενώ η υλοποίηση του θα γίνει μέσω ΣΔΙΤ με χρονική διάρκεια δώδεκα έτη. Το ΑΣΣΚ θα εφαρμοσθεί εκ του μηδενός με την εγκατάσταση όλου του απαραίτητου εξοπλισμού στα λεωφορεία, στο δε μετρό το ΑΣΣΚ θα αξιοποιηθεί ο υπάρχον εξοπλισμός ΑΣΣΚ που θα ενοποιηθεί με τα υποσυστήματα των υπόλοιπων μέσων μεταφοράς. Επιπλέον στο μετρό θα εγκατασταθούν πύλες στα πλαίσια της μετατροπής του συστήματος σε κλειστό (gated). Το ΑΣΣΚ θα αξιοποιηθεί από τον ΟΑΣΑ και τις «Οδικές Συγκοινωνίες» (ΟΣΥ) που προέκυψαν από την συγχώνευση των ΕΘΕΛ και ΗΛΠΑΠ καθώς και την εταιρία ΣΤΑΣΥ που προέκυψε από την συγχώνευση των ΑΜΕΛ, ΤΡΑΜ και ΗΣΑΠ. Ο ΟΑΣΑ θα είναι ο διαχειριστής του Συστήματος ενώ οι εταιρίες του ομίλου ΟΑΣΑ θα είναι οι χρήστες του. Ο Ιδιωτικός Φορέας Σύμπραξης (ΙΦΣ), σύμφωνα με την Τεύχος Διαβούλευσης 69

71 προκήρυξη θα αναλάβει τη συντήρηση, καθώς και την τεχνική διαχείριση και υποστήριξη της λειτουργίας του συστήματος. Όσον αφορά τα γενικά λειτουργικά χαρακτηριστικά του συστήματος, θα υποστηρίζει δύο μέσα κομίστρου υπό τη μορφή έξυπνων καρτών και πολλαπλών εισιτηρίων στις οποίες θα αποθηκεύονται δεδομένα σχετικά με τα κόμιστρα αλλά και τις μετακινήσεις των κατόχων τους. Η επικύρωση των καρτών θα είναι υποχρεωτική σε κάθε επιβίβαση ακόμα και στην περίπτωση που αφορούν κάρτες απεριόριστης χρονικής διάρκειας. Στους φορείς όπου το σύστημα θα υλοποιηθεί ως κλειστό σύστημα με πύλες, η επικύρωση θα είναι υποχρεωτική και κατά την έξοδο. Σύμφωνα με την προκήρυξη δύο μέσα κομίστρου θα υποστηρίζονται από το σύστημα: «Πολλαπλό»: πρόκειται για έξυπνη κάρτα μνήμης (χωρίς επεξεργαστή) χωρίς επαφή στην οποία θα αποθηκεύονται για παράδειγμα χρηματική αξία, χρόνος ή αριθμός μετακινήσεων κτλ «Κάρτα»: πρόκειται για έξυπνη κάρτα χωρίς επαφή με μικροεπεξεργαστή η οποία θα προσφέρει διάφορα προϊόντα κομίστρου όπως για παράδειγμα κάρτες απεριόριστων διαδρομών, μεγάλης διάρκειας ή μεγάλης αποθηκευμένης αξίας. Η Κάρτα θα υποκαταστήσει τις μηνιαίες και ετήσιες κάρτες απεριορίστων διαδρομών όπως και τα ελευθέρας. Μερικά από τα γενικά χαρακτηριστικά του συστήματος θα είναι τα εξής: Τα μέσα θα είναι επαναχρησιμοποιήσιμα μέσω επαναφόρτισης. Η επαναφόρτιση θα γίνεται σε διάφορα σημεία πώλησης. Οι επιβάτες θα ακυρώνουν το εισιτήριο τους με χρήση ειδικού τερματικού που θα είναι εγκατεστημένο εντός του οχήματος στην περίπτωση των λεωφορείων (και του τραμ) ενώ στην περίπτωση των βαρύτερων μέσων σταθερής τροχιάς θα επικυρώνουν τις κάρτες τους στις πύλες εισόδου και εξόδου. Στην περίπτωση ελέγχου κομίστρου ο επιβάτης θα επιδεικνύει την έξυπνη κάρτα που έχει επικυρώσει κατά την είσοδό του στο όχημα η στον σταθμό σε φορητή συσκευή ελέγχου έξυπνων καρτών. Ο εξοπλισμός του συστήματος θα περιλαμβάνει συσκευές έκδοσης, επαναφόρτισης, επικύρωσης και ελέγχου των έξυπνων καρτών: Μηχανήματα αυτόματης πώλησης προϊόντων κομίστρου Φορητά τερματικά πώλησης Εξοπλισμό έκδοσης καρτών Εξοπλισμό πώλησης / επαναφόρτισης «πολλαπλών» με χειριστή Πύλες εισόδου/ εξόδου Επικυρωτικές συσκευές οχημάτων Εξοπλισμό οχημάτων Φορητές συσκευές ελέγχου. Επιπλέον προβλέπεται Κέντρο Διαχείρισης τα οποία διαθέτουν συγκεντρωτικούς μηχανισμούς πληροφορίας και ελέγχου ασφαλείας των τερματικών συσκευών. Τεύχος Διαβούλευσης 70

72 5. EΠΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ 5.1 Ανάπτυξη στρατηγικής Η διαδικασία διερεύνησης της εισαγωγής του Ενιαίου και Ευφυούς συστήματος Κομίστρου θα πραγματοποιηθεί μέσα από τα ακόλουθα πέντε βήματα: Διαβούλευση σε θέματα αρχών (τεχνολογία, λειτουργία, χρηματοδότηση) Διαμόρφωση Στρατηγικής Έρευνα συμπεριφοράς μετακινούμενων Ανάλυση Κόστους Οφέλους Διαβούλευση σε θέματα υλοποίησης. Η παρούσα φάση, δηλαδή αυτή της Διαβούλευσης σε θέματα αρχών θα οδηγήσει στη διαμόρφωση Στρατηγικής, δηλαδή του σεναρίου που θα επιλεχθεί βάσει των απαντήσεων των εμπλεκόμενων φορέων, της βιβλιογραφικής έρευνας και της αξιολόγησης των φακέλων εκδήλωσης ενδιαφέροντος που παρέλαβε το ΣΑΣΘ μετά την δημοσιοποίηση σχετικής Πρόσκλησης στον ελληνικό και διεθνή τύπο την 15 η Σεπτεμβρίου Η πρόσκληση Εκδήλωσης Ενδιαφέροντος απευθυνόταν σε εταιρίες και κοινοπραξίες που δραστηριοποιούνται στον χώρο των νέων τεχνολογιών και των συστημάτων αυτόματης συλλογής κομίστρου, με σκοπό να καταθέσουν τις προτάσεις και ιδέες τους για το μελλοντικό Σύστημα της Θεσσαλονίκης, την εμπειρία και τεχνογνωσία τους, έτσι ώστε να βοηθήσουν το ΣΑΣΘ στην καλύτερη κατανόηση των βασικών θεμάτων ενός αντίστοιχου συστήματος για τη Θεσσαλονίκη. Τόσο ξένες όσο και ελληνικές εταιρείες ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση του ΣΑΣΘ δείχνοντας ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Το κείμενο της πρόσκλησης καθώς και τα στοιχεία των εταιρειών που ανταποκρίθηκαν παρατίθενται στο Παράρτημα Ε του παρόντος. Μεταξύ των κριτηρίων για την επιλογή του καταλληλότερου σεναρίου για την περίπτωση της Θεσσαλονίκης είναι τα ακόλουθα: Δυνατότητα εφαρμογής μονοτροπικού (μόνο λεωφορείο) ή διαλειτουργικού (λεωφορείο- μετρό) συστήματος. Δυνατότητα επεκτασιμότητας του συστήματος σε άλλες εφαρμογές μεταφορών, όπως στάθμευση, park and ride, ενοικίαση ποδηλάτων, πλοιάρια. Δυνατότητα παροχής πρόσθετων υπηρεσιών όπως η κάρτα επισκέπτη ή άλλων μικροπληρωμών. Δυνατότητα διασύνδεσης με συναφή συστήματα (Επίπεδο 4) ανάμεσα στα οποία συγκαταλέγονται το αυτόματο σύστημα προσδιορισμού θέσης λεωφορείων, διαχείριση στόλου, τηλεματικές εφαρμογές, πληροφόρηση επιβατών και μηχανισμός εκκαθάρισης. Δυνατότητα χρήσης τεχνολογίας κοντινού πεδίου - NFC Δυνατότητα χρήσης κινητού τηλεφώνου (SMS, barcode, QR code) Τεύχος Διαβούλευσης 71

73 Τρόπος ανάγνωσης για επικοινωνία με κεντρικό σύστημα (οffline και οnline ανγνώστες) Τρόποι επικοινωνίας μεταξύ οχημάτων και κεντρικού συστήματος (μέσω Wi- Fi, GPRS) Χρησιμοποιούμενη τεχνολογία της κάρτας (Calypso, Mifare, πρότυπα πιστοποίησης ISO που χρησιμοποιούνται) Εφαρμογές σε πόλεις που εφαρμόζουν τέτοια συστήματα Προηγούμενη εμπειρία στην ελληνική πραγματικότητα (προσέγγιση διαγωνισμών ΟΑΣΑ ) 5.2 Παράλληλες δράσεις με εταίρους ATTAC Στη διάρκεια του 2013 θα γίνουν στη Θεσσαλονίκη στα πλαίσια της Δρασης 4.3 του έργου ATTAC, μικρής κλίμακας εφαρμογές αναπτυχθέντων περιπτώσεων από τους εταίρους OΤLRA (φορέας συγκοινωνίας, Oradea Ρουμανίας) και της ιταλικής πόλης Ανκόνα. Οι εφαρμογές αναφέρονται στο συνδυασμό ευέλικτων συστημάτων τιμολόγησης και ηλεκτρονικής συλλογής κομίστρου. Θα πραγματοποιηθεί επίσης εργαστήριο με τη συμμετοχή των εταίρων αυτών καθώς και εξωτερικών εμπειρογνομώνων προκειμένου να αποτιμηθούν, ενσωματωθούν και κεφαλαιοποιηθούν τα αποτελέσματα των πιλοτικών διερευνήσεων των ίδιων εταίρων. Τεύχος Διαβούλευσης 72

74 6. ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ ΦΟΡΕΩΝ 6.1 Οδηγίες στους εμπλεκόμενους φορείς Το παρόν τεύχος δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του Συμβουλίου Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης και διανεμήθηκε στους εμπλεκόμενους φορείς που αναφέρονται στο Παράρτημα Β του παρόντος. Η περίοδος της Διαβούλευσης ξεκινά την 21 η Δεκεμβρίου 2012 και λήγει την 15 η Φεβρουαρίου Παρακαλούμε να μας αποστείλετε τις απαντήσεις σας έως την 15 η Φεβρουαρίου Θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στις απαντήσεις που δίνονται και σε αυτές θα πρέπει να αναφέρεται εάν εκφράζουν προσωπικές απόψεις ή τις θέσεις του εκάστοτε Φορέα/ Αρχής. Οι απαντήσεις μπορούν να αποστέλλονται: Ηλεκτρονικά στη διεύθυνση Me τηλεομοιοτυπία στον αριθμό , υπόψη κ. Πολύκαρπου Καρκαβίτσα Ταχυδρομικά στην διεύθυνση: (υπόψη κ. Πολύκαρπου Καρκαβίτσα) Λεωφ. Γεωργικής Σχολής 65 ΤΚ Πυλαία - Θεσσαλονίκη Για διευκρινήσεις οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να απευθύνονται τηλεφωνικά στο. στα τηλ (κ. Πολύκαρπο Καρκαβίτσα). Εάν έχετε κάποια πρόταση για άλλους πιθανούς εμπλεκόμενους στη διαβούλευση παρακαλούμε να επικοινωνήσετε μαζί μας στον άνωθεν τηλεφωνικό αριθμό. Σε περίπτωση που κάποιος από τους εμπλεκόμενους φορείς χρειαστεί περισσότερα του ενός τεύχη αυτά θα είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα του ΣΑΣΘ και στην ηλεκτρονική διεύθυνση Η συλλογή των απαντήσεων θα οδηγήσει στην σύνταξη της έκθεσης του Στρατηγικού σχεδίου για το Ενιαίο και Ευφυές Σύστημα Κομίστρου στη Θεσσαλονίκη. Στο Παράρτημα ΣΤ παρουσιάζονται συγκεντρωτικά οι ερωτήσεις Διαβούλευσης. Παρακαλούμε όπως απαντηθεί το σύνολο των ερωτήσεων αν είναι δυνατόν Τεύχος Διαβούλευσης 73

75 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΟΑΣΑ Α.Ε. (2011), Μελέτη, χρηματοδότηση, εγκατάσταση, υποστήριξη λειτουργίας, συντήρηση και τεχνική διαχείριση ενός ενιαίου αυτόματου συστήματος συλλογής κομίστρου για τις εταιρίες του ομίλου ΟΑΣΑ με ΣΔΙΤ, Προκήρυξη κλειστής διαδικασίας, Αθήνα ΣΑΣΘ, ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ ΑΕ (2011), Κοινωνικοοικονομική μελέτη σκοπιμότητας της επέκτασης του Μετρό Θεσσαλονίκης προς την Καλαμαριά: Τεχνική έκθεση ανάπτυξης κυκλοφοριακού προτύπου, Θεσσαλονίκη Basbas S. et al (2005), Examination of the use of roadside parking lots in urban areas: data collection considerations, World Parking Symposium, Stuttgart, Germany Calypso Network Αssociation (2010), Calypso Handbook: The contactless standard for a modern transport Department for Transport (2009), Developing a strategy for smart and integrated ticketing, Consultation Paper Department for Transport and Detica (2009), The benefits and costs of a national smart ticketing infrastructure Department of Public Εnterprise Dublin, Proposal for integrated ticketing in the greater Dublin area, Report of Integrated Τicketing Committee Fondrier C. (2007), E-Ticketing: Die praktische Umsetzung der VDV- Kernapplikation, DER NAHVERKEHR, 9/2007, p Mach S. (2011), Interoperables E-Ticketing in Deutscland vor dem Durchbruch, "stadtverkehr", 4/2011, p Mohamed Mezghani (2008), Study on electronic ticketing in public transport, Final Report, EMTA (European Metropolitan Transport Authorities) Petersen P.H. (2004), Denmark Opts For Nationwide Travel Card, International Railway Journal, February 2004, p Public Transport Executive Group (2009), The Benefits of Simplified and Integrated Ticketing in Public Transport, United Kingdom, Booz&Co Τεύχος Διαβούλευσης 74

76 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Τεύχος Διαβούλευσης 75

77 Τεύχος Διαβούλευσης 76

78 Παράρτημα Α: Ορολογία Τεύχος Διαβούλευσης 77

79 Τεύχος Διαβούλευσης 78

80 Όρος Πληροφοριακό κέντρο (Back Office) Ορισμός Ο όρος αναφέρεται σε ένα κέντρο όπου γίνεται η επεξεργασία και διαχείριση των δεδομένων του συστήματος Επιχειρησιακοί (Business rules) Capping κανόνες Οι κανόνες ενός συστήματος κομίστρου που αφορούν θέματα όπως ο τρόπος με τον οποίο γίνεται η κατανομή των εσόδων κομίστρου μεταξύ των εκτελεστικών φορέων, η εγκυρότητα των εισιτηρίων κτλ Περιορισμός του πληρωτέου ποσού Mπλόκ εισιτηρίων Εξ αποστάσεως πληρωμές (contactless payments) Ηλεκτρονικό χρήμα (Emoney) ΕMV Επίπεδο κόμιστρο (Flat fare) Ενοποίηση (Integration) Διαλειτουργικότητα (Ιnteroperability) Πολυτροπικό (Multi modal) NFC (Near Field Communication) Offline/ Online (Κλειστό/ Ανοιχτό) Ένα πακέτο που περιλαμβάνει πολλαπλό αριθμό εισιτηρίων και πωλείται συνήθως σε μειωμένη τιμή σε σχέση με το αν αγόραζε κανείς το σύνολο αυτών των εισιτηρίων μεμονωμένα Η δυνατότητα κάποιος να εκτελεί μικρής αξίας πληρωμές χρησιμοποιώντας μια έξυπνη κάρτα σε μικρή απόσταση από ένα τερματικό Η χρηματική αξία που είναι αποθηκευμένα σε μια ηλεκτρονική συσκευή και χρησιμοποιείται σε συναλλαγές ως μέσο πληρωμής Europay Mastercard Visa : προδιαγραφές για τραπεζικές κάρτες εξ αποστάσεως πληρωμής Kόμιστρο ανεξαρτήτως διανυόμενης απόστασης Αναφέρεται στην ύπαρξη ενός ενιαίου εισιτηρίου το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε περισσότερα από ένα μεταφορικά μέσα και σε περισσότερους από έναν εκτελεστικούς φορείς. Είναι επίσης πιθανόν να έχουν ενσωματωθεί και άλλες πρόσθετες υπηρεσίες H τεχνολογική συμβατότητα της υποδομής των έξυπνων συστημάτων Το κόμιστρο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε περισσότερα του ενός μεταφορικά μέσα Αναδυόμενη τεχνολογία που επιτρέπει σε δύο συσκευές π.χ. κινητά τηλέφωνα να λειτουργούν ταυτόχρονα ως έξυπνες κάρτες και ως συσκευές ανάγνωσης Ένα σύστημα είναι ανοιχτό εάν υπάρχει ανοιχτή επικοινωνία μεταξύ των συσκευών αναγνώρισης και του Πληροφοριακού Κέντρου. Στην αντίθετη περίπτωση θεωρείται κλειστό. Εισιτήριο επιστροφής Απλό εισιτήριο μετ Εισιτήριο που ισχύει για ένα μόνο ταξίδι, είναι έγκυρο για μια διαδρομή και την αντίστοιχη της επιστροφής Εισιτήριο που ισχύει για μία μόνο διαδρομή Τεύχος Διαβούλευσης 79

81 Όρος Έξυπνη κάρτα (smart card) Έξυπνο μέσο (Smart media) Αποθηκευμένη αξία (Stored Value) Κάρτα απεριορίστων διαδρομών (Travel card) Ορισμός Μία πλαστική κάρτα με ενσωματωμένο microchip και κεραία στο εσωτερικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αποθηκεύει διάφορους τύπους κομίστρου Όρος που χρησιμοποιείται για ένα μέσο στο οποίο μπορούν να φορτώνονται έξυπνα εισιτήρια. Η πιο διαδεδομένη σήμερα μορφή έξυπνων μέσων είναι οι έξυπνες κάρτες. Τα κινητά τηλέφωνα που φέρουν την τεχνολογία NFC μπορεί να αντιπροσωπεύουν την επόμενη γενιά έξυπνων μέσων Μετρητά που αποθηκεύονται σε ένα έξυπνο μέσο (όπως είναι οι έξυπνες κάρτες) που μπορούν μόνο να χρησιμοποιηθούν για μετακινήσεις Κάρτα απεριορίστων διαδρομών (Travel card) με συγκεκριμένη χρονική ισχύ Τεύχος Διαβούλευσης 80

82 Παράρτημα B: Βασικοί εμπλεκόμενοι φορείς Τεύχος Διαβούλευσης 81

83 Τεύχος Διαβούλευσης 82

84 Αρχές υπεύθυνες για τις Δημόσιες Αστικές Συγκοινωνίες της Θεσσαλονίκης Υπουργείο Υποδομών Μεταφορών και Δικτύων Συμβούλιο Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης Οργανισμός Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης Διοίκηση - Αυτοδιοίκηση Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Αποκεντρωμένη Διοίκηση Μακεδονίας- Θράκης Περιφερειακή Ενότητα Θεσσαλονίκης Δήμος Θεσσαλονίκης Δήμος Καλαμαριάς Δήμος Πυλαίας - Χορτιάτη Δήμος Θερμαικού Δήμος Δέλτα Περιφερειακή Ενότητα Δήμων Κ.Μ Κοσμητεία Πολ. Σχολής ΑΠΘ Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης Γενική Αστυνομική Διεύθυνση Θεσσαλονίκης - Διέυθυνση Τροχαίας Θεσσαλονίκης ge=1 ge/portal/dimosthessalonikis ml Τράπεζες Εθνική Τράπεζα Ελλάδος Emporiki Bank Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο Eurobank index.jsp Τεύχος Διαβούλευσης 83

85 Τράπεζα Πειραιώς Alpha Bank VISA HELLAS Cosmote WIND Vodafone Πάροχοι τηλεπικοινωνιών Κατασκευαστές εξοπλισμού έξυπνων συσκευών κινητής τηλεφωνίας SonyEricsson NOKIA SAMSUNG HTC pany/company_facts/worldwide/ eu/gr -home Ενώσεις/ Κοινωνικοί φορείς Σύλλογος Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης Επαγγελματικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης Εργατοϋπαλληλικό Κέντρο Θεσσαλονίκης ΕΠΙΒΑΤΗΣ Ενώσεις Ποδηλατιστών Θεσσαλονίκης Ένωση πεζών Ένωση ξενοδόχων Θεσσαλονίκης l/tee_home Τεύχος Διαβούλευσης 84

86 Μουσεία Μουσείο Βυζαντινού πολιτισμού Μουσείο Λευκού Πύργου Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης m ome.htm Τελλόγλειο Ίδρυμα Αρχαιολογικό Μουσείο ΙΚΕΑ COSMOS FOKAS ult.aspx?lang=el-gr&page=448 st.html Μεγάλες Τοπικές Επιχειρήσεις cs.thessaloniki@ikea.gr egrammenidou@medcosmos.gr info@fokas.gr Τεύχος Διαβούλευσης 85

87 Τεύχος Διαβούλευσης 86

88 Παράρτημα Γ: Εκτιμήσεις για το έτος 2016 με υλοποιημένη τη βασική γραμμή Μετρό και την επέκταση του Μετρό προς Καλαμαριά Τεύχος Διαβούλευσης 87

89 Τεύχος Διαβούλευσης 88

90 Προβλέψεις για το 2016 Πληθυσμός Πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης: Αριθμός απασχολούμενων: Δείκτης ιδιοκτησίας αυτοκινήτων ανά 1000 κατοίκους: Στοιχεία αναφορικά με την αναμενόμενη επιβατική κίνηση για το έτος 2016 με υλοποιημένη την Βασική γραμμή μετρό καθώς και την επέκταση προς Καλαμαριά Δημόσιες Συγκοινωνίες: 33% Καταμερισμός μετακινήσεων ανά μέσο (πρωινή αιχμή) Καταμερισμός μετακινήσεων με δημόσιες συγκοινωνίες ανά μέσο δημοσίων συγκοινωνιών (πρωινή αιχμή) Ι.Χ. Αυτοκίνητα: 65% Ταξί: 2% Μετρό: 39,7% Λεωφορείο :60,3% Ημερήσια επιβατική κίνηση Mετρό Ετήσια επιβατική κίνηση Mετρό Επιβιβάσεις/ Αποβιβάσεις Σταθμών Μετρό (πρωινή αιχμή) για το έτος 2016 με υλοποιημένη την Βασική γραμμή του μετρό καθώς και την επέκταση προς Καλαμαριά Όνομα Σταθμού Επιβιβάσεις Ν.Σ.Σ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 2682 ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ 1348 ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ 1160 ΣΙΝΤΡΙΒΑΝΙ 769 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ 515 ΠΑΠΑΦΗ 2564 ΕΥΚΛΕΙΔΗ 2257 ΦΛΕΜΙΝΓΚ 1363 ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ 2012 ΠΑΤΡΙΚΙΟΥ 1817 ΒΟΥΛΓΑΡΗ 804 ΝΕΑ ΕΛΒΕΤΙΑ 1261 Αποβιβάσεις Ποσοστό μετεπιβιβάσεων 20% 49% 13% 10% 9% 8% 18% 23% 3% 2% 7% 4% 38% Τεύχος Διαβούλευσης 89

91 Επιβιβάσεις/ Αποβιβάσεις Σταθμών Μετρό (πρωινή αιχμή) για το έτος 2016 με υλοποιημένη την Βασική γραμμή του μετρό καθώς και την επέκταση προς Καλαμαριά Όνομα Σταθμού Επιβιβάσεις ΝΟΜΑΡΧΙΑ 1429 ΚΑΛΑΜΑΡΙΑ 1288 ΑΡΕΤΣΟΥ 1527 ΝΕΑ ΚΡΗΝΗ 716 ΜΙΚΡΑ 368 Σύνολο Αποβιβάσεις Ποσοστό μετεπιβιβάσεων 20% 6% 1% 5% 14% 25% Eπισκεψιμότητα Μουσείων (ως αριθμός εισιτηρίων που κόπηκαν έναντι αντιτίμου) Αριθμός επισκεπτών (αναμενόμενος) Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Μουσείο Λευκού Πύργου: Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης: Τελλόγλειο Ίδρυμα Αρχαιολογικό Μουσείο: Τεύχος Διαβούλευσης 90

92 Παράρτημα Δ: Παραδείγματα τοπικών εφαρμογών ευφυών συστημάτων κομίστρου Τεύχος Διαβούλευσης 91

93 Τεύχος Διαβούλευσης 92

94 Πόλη: Porto (Portugal) Πληθυσμός: Αρχές Δημοσίων Συγκοινωνιών Το υπόγειο σύστημα μετρό της Πόρτο διαχειρίζεται από την Metri di Porto ενώ το αστικό σιδηροδρομικό δίκτυο από την CP, τον εθνικό σιδηροδρομικό εκτελεστικό φορέα. H STCP (Sociedade de Transportes Colectivos do Porto), είναι η αρχή δημόσιων συγκοινωνιών της Πόρτο υπεύθυνη για το δίκτυο λεωφορειακών γραμμών και τραμ της ευρύτερης περιοχής της Πόρτο. Κατέχει επίσης το 25% του ελαφρύ μετρό της πόλης (Porto Metro). H STCP έχει 83 γραμμές εκ των οποίων 73 είναι νυχτερινές και το δίκτυο των λεωφορείων καλύπτει 539 χλμ. Υπάρχουν πολλοί εκτελεστικοί φορείς στο Πόρτο. Το δίκτυο του τραμ αποτελούμενο από τρεις γραμμές χρησιμοποιείται περισσότερο από τους επισκέπτες και λιγότερο από τους μόνιμους κατοίκους. Σύστημα κομίστρου Το σύστημα κομίστρου είναι ενιαίο με τα περισσότερα λεωφορεία, τραμ και το τοπικό σιδηρόδρομο υπό την 'ANDANTE'. Υπάρχει ζωνικό σύστημα και έτσι οι μετακινούμενοι πρέπει να είναι προσεκτικοί κατά την αγορά των εισιτηρίων τους και να επιλέγουν τον σωστό αριθμό ζωνών. To ελάχιστο εισιτήριο των δύο ζωνών (Ζ2) επιτρέπει μετακινήσεις εντός μίας ώρας μετά την πρώτη επικύρωση. Το μετρό χρησιμοποιεί το ίδιο ζωνικό σύστημα με την πλειοψηφία των δημόσιων μέσων μεταφοράς στην ευρύτερη περιοχή του Πόρτο, η οποία διαιρείται σε βασικές ζώνες και περαιτέρω διαιρείται σε υπο-ζώνες. Η ζώνη C1 είναι το κεντρικό Πόρτο το οποίο βρίσκεται εσωτερικά της περιφερειακής οδού σε αντίθεση με τις ζώνες C2 και C6 είναι εξωτερικές ζώνες. Η επικύρωση του εισιτηρίου πρέπει να γίνεται πρίν την έναρξη του ταξιδιού και κάθε φορά που γίνεται μετεπιβίβαση. Δεν χρειάζεται επικύρωση στον τέλος του ταξιδιού. Ακυρωτικά μηχανήματα υπάρχουν στους σταθμούς του μετρό και στο εσωτερικό των λεωφορείων. Τύποι εισιτηρίου Ηλεκτρονικό Εισιτήριο Απλά εισιτήρια: Υπάρχει πληθώρα απλών εισιτηρίων με διαφορετικά κόμιστρα ανάλογα με τη ζώνη στην οποία θα χρησιμοποιηθούν Εισιτήρια πολλαπλών διαδρομών: Εισιτήρια των δύο ή των δέκα μετακινήσεων, το κόμιστρο εξαρτάται από την ζώνη Εποχικά εισιτήρια: Ημερήσιο εισιτήριο γνωστό ως Andante 24 που επιτρέπει στον μετακινούμενο να κάνει απεριόριστα ταξίδια στη διάρκεια μιας ημέρας και στις ζώνες που έχει επιλέξει Άλλοι τύποι εισιτηρίου: Τουριστική κάρτα Andante Tour Card για τους επισκέπτες Το σύστημα κομίστρου που χρησιμοποιεί το Πόρτο είναι ενιαίο και υπό την Αndante. H Andante είναι ένα σύστημα πληρωμής που χρησιμοποιείται στην πόλη και τα περίχωρα της Πόρτο. Χρησιμοποιείται στο μετρό και σε επιλεγμένες λεωφορειακές και σιδηροδρομικές γραμμές και στον καλωδιακό σιδηρόδρομο (the Funicular dos Guindais). Το σύστημα κάνει χρήση του ISO/IEC 14443, τύπου Β για επικοινωνία μεταξύ των συσκευών ανάγνωσης (σημεία check in, αυτόματοι πωλητές και σημεία πώλησης) και στις ίδιες τις κάρτες. Είναι ένα σύστημα αποκλειστικά εξ αποστάσεων συναλλαγών Περιστασιακή Μπλε Azul: Πρόκειται για μια επαναφορτίσιμη κάρτα για περιστασιακούς χρήστες του δικτύου συγκοινωνιών, περιλαμβάνει ένα μικρό τσιπάκι μνήμης μέσα στο πλαστικοποιημένο εισιτήριο. Η κάρτα έχει μια αναμενόμενη διάρκεια ζωής ενός έτους και μπορεί κανείς να την αγοράσει στους σταθμούς. Το κόστος της είναι μόλις 0.50 Εποχιακή ή χρυσή κάρτα: Μοιάζει με μια πιστωτική κάρτα ως προς το σχήμα και το υλικό και έχει ένα τσιπάκι μνήμης στην επιφάνειά της. Φέρει το όνομα του ιδιοκτήτη και μία φωτογραφία. Η χρυσή κάρτα έχει διάρκεια ζωής μερικών ετών και μπορεί κανείς να την προμηθευτεί μόνο από συγκεκριμένα σημεία πώλησης έναντι 5.00 Andante τουριστική κάρτα : Η τουριστική κάρτα της Andante είναι ο πιο πρακτικός και φθηνός τρόπος να μετακινηθεί ο επισκέπτης στα σημαντικότερα σημεία και μέρη ενδιαφέροντος. Τα μηχανήματα εισιτηρίων μπορούν να εκδίδουν και τους δύο τύπους εισιτηρίων παρότι οι χρυσές κάρτες μπορούν να επαναφορτίζονται και σε μηχανήματα τραπεζών. Μηχανισμός Εκκαθάρισης Τα έσοδα κατανέμονται στους επιμέρους φορείς με συγκεκριμένο μηχανισμό Τεύχος Διαβούλευσης 93

95 Πόλη: Σιατλ (ΗΠΑ) Πληθυσμός: Αρχές Δημοσίων Συγκοινωνιών Σύστημα κομίστρου Τύποι εισιτηρίου Υπάρχουν αρκετές εταιρίες οι οποίες εμπλέκονται στο σύστημα δημοσίων συγκοινωνιών του Σιάτλ και στην ευρύτερη περιοχή. Οι δύο βασικοί φορείς μεταφορικού έργου στο Σιάτλ και στο κεντρικό Πούτζετ είναι η King County Metro (κυρίως για τα λεωφορεία) και η Sound Transit. Πέραν των λεωφορείων η Sound Transit εκτελεί και σιδηροδρομικές μεταφορές μεταξύ του Σιάτλ και των γύρω πόλεων καθώς και ένα ελαφρύ μετρό για σύνδεση με το αεροδρόμιο και το κέντρο του Σιάτλ. Επιπλέον, στο κέντρο του Σιάτλ λειτουργεί και ιστορικό monorail Η πόλη του Σιατλ αποτελεί ολόκληρη μια ζώνη και όλες οι υπόλοιπες περιοχές γύρω από την πόλη αλλά μέσα στα όρια επιρροής της King County αποτελούν μια δεύτερη ζώνη. Όταν κάποιος περνάει έξω από τα όρια του Σιάτλ έχει περάσει στη δεύτερη ζώνη οπότε και περνάει σε ζώνη διπλού κομίστρου. Επιπλέον τα κόμιστρα διαφοροποιούνται τις ώρες αιχμής και μη αιχμής. Τα κόμιστρα για τις μετακινήσεις με την εταιρία Sounder βασίζονται στην απόσταση. Το κόστος αυξάνει όσο μεγαλύτερη απόσταση διανύει κανείς. Απλά εισιτήρια: Υπάρχουν απλά εισιτήρια για μία μόνο επικύρωση. Τα εισιτήρια των λεωφορείων του King County Metro ισχύουν μόνο για λεωφορειακές γραμμές που της διαχειρίζεται η ίδια η εταιρία Εισιτήρια πολλαπλών διαδρομών: Ημερήσια εισιτήρια τα οποία είναι διαθέσιμα με περιορισμένη πρόσβαση και στο ελαφρύ μετρό Εποχικά εισιτήρια: Το Puget Pass, είναι μία κάρτα τοπικού χαρακτήρα για απεριόριστες διαδρομές εντός του έγκυρου μήνα ισχύος και η κάρτα απεριορίστων διαδρομών για τα λεωφορεία vanpool που είναι ένας συνδυασμός μηνιαίου εισιτηρίου για όσους χρησιμοποιούν τα λεωφορεία της Vanpool και τα λεωφορεία της Metro. Εισιτήρια με αποθηκευμένη αξία: H έξυπνη κάρτα ORCA μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σαν ηλεκτρονικό πορτοφόλι φορτίζοντας την με ποσά έως 300$ Άλλοι τύποι εισιτηρίου: Μπλοκ εισιτηρίων (Ticketbooks) με εισιτήρια Ηλεκτρονικό Εισιτήριο Η ORCA ("One Regional Card for All") είναι μια κάρτα εξ αποστάσεως συναλλαγών για τα δημόσια μέσα μεταφοράς στην περιοχή του Puget Sound. Η κάρτα κάνει χρήση του συστήματος ραδιοσυχνοτήτων RFID και συγκεκριμένα του ISO/IEC Η επικύρωση πραγματοποιείται υποδεικνύοντας την κάρτα μπροστά στη συσκευή ανάγνωσης και το αντίτιμο του κόστους της μετακίνησης αφαιρείται από την κάρτα.. Οποιοδήποτε μέσο και αν κανείς επιλέξει προκειμένου να μετακινηθεί, η συγκεκριμένη κάρτα είναι η καλύτερη επιλογή καθώς επιλέγεται από τους περισσότερους εκτελεστικούς φορείς μεταφορών που δρουν στην περιοχή του Σιάτλ καθώς και στην ευρύτερη περιοχή. Η κάρτα μπορεί να είναι προσωπική. Ο ιδιοκτήτης της κάρτας μπορεί να κάνει αντικατάστασή της σε περίπτωση απώλειας ή κλοπής, και επιπλέον μπορεί να βλέπει το ιστορικό των συναλλαγών του και να φορτώνει την κάρτα του αυτοματοποιημένα. Υπάρχει πληθώρα ORCA καρτών για ενήλικους, νέους (ηλικίας 6 εως 18), μεγαλύτερης ηλικίας (65 και άνω), ΑΜΕΑ και χαμηλόμισθους Η κάρτα μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν ηλεκτρονικό πορτοφόλι. Το αντίτιμο της μετακίνησης αφαιρείται από το ηλεκτρονικό πορτοφόλι. Ένα μηνιαίο πάσο απεριορίστων διαδρομών γίνεται αποδεκτό από τις περισσότερες εταιρίες που δραστηριοποιούνται στις μεταφορές του Σιατλ (Community Transit, Everett Transit, King County Metro Transit, Kitsap Transit, Pierce Transit buses and Sound Transit λεωφορεία και τρένα). Υπάρχουν διαφόρων ειδών μηνιαίες κάρτες απεριορίστων διαδρομών. Αν χρειάζεται παραπάνω από ένα λεωφορείο ή τρένο προκειμένου να μεταφερθεί κανείς στον προορισμό του η κάρτα ORCA αυτομάτως κάνει τους υπολογισμούς της. Μηχανισμός Εκκαθάρισης Τα έσοδα επιμερίζονται αναλόγως των υπηρεσιών του κάθε φορέα Τεύχος Διαβούλευσης 94

96 Πόλη: Μπορντό (Γαλλία) Πληθυσμός: Αρχές Δημοσίων Συγκοινωνιών Το σύστημα δημοσίων συγκοινωνιών στην Μπορντό περιλαμβάνει λεωφορεία, τραμ, σύστημα τρόλεϊ και ποτάμια συγκοινωνία. Το σύστημα λέγεται TBC και διοικείται από την Connex Group. To TBC αποτελείται από 3 γραμμές τραμ, 75 λεωφορειακές γραμμές που συνδέονται στο δίκτυο τραμ, 12 νυχτερινές λεωφορειακές γραμμές, Σύστημα κομίστρου Το σύστημα έχει επίπεδο κόμιστρο. Επικύρωση του εισιτηρίου πρέπει να γίνεται ακόμα και στις μετεπιβιβάσεις σε όλες τις διαδρομές που ξεπερνούν την μία ώρα μεταξύ της πρώτης και της τελευταίας επικύρωσης. Κάνοντας χρήση της εξ αποστάσεων κάρτας Tbc (με συνδρομή) μπορεί κανείς να κάνει όσα ταξίδια επιθυμεί κατά την περίοδο ισχύος της συνδρομής του. Η επικύρωση είναι υποχρεωτική κάθε φορά που ο μετακινούμενος αλλάζει γραμμή η μέσο μεταφοράς ακόμα και για όσους έχουν συνδρομή και χρησιμοποιούν τις tickarts ή τις κάρτες εξ αποστάσεων πληρωμών. Το σύστημα τιμολόγησης περιλαμβάνει τις tickarts οι οποίες είναι έξυπνες κάρτες χωρίς συνδρομή και μαγνητικά εισιτήρια καθώς επίσης και το pass που είναι έξυπνες κάρτες απεριορίστων διαδρομών με συνδρομή. Τύποι εισιτηρίου Οι tickartes περιλαμβάνουν τις έξυπνες κάρτες (κάρτες TBC) χωρίς συνδρομή που έχουν ισχύ για ένα συγκεκριμένο αριθμό ταξιδιών και τα μαγνητικά εισιτήρια. Οι κάρτες TBC είναι προσωπικές. Όλες οι κάρτες πρέπει να επικυρώνονται τόσο στα λεωφορεία όσο και στα τραμ ακόμα και στις μετεπιβιβάσεις Απλά εισιτήρια: Μαγνητικά χάρτινα εισιτήρια για μία διαδρομή καθώς και νυχτερινά εισιτήρια Εισιτήρια πολλαπλών διαδρομών: Έξυπνες κάρτες TBC (χωρίς συνδρομή) για 5, 10 διαδρομές και κάρτες για 7 ημέρες Εποχικά εισιτήρια: Κάρτες ΤΒC εφτά ημερών Άλλοι τύποι εισιτηρίου: Η κάρτα Decouvert για τους επισκέπτες, μαθητικές εκπτωτικές κάρτες Ηλεκτρονικό Εισιτήριο Tbc Cite Pass : πρόκειται για κάρτα για συχνούς χρήστες του δικτύου που απαιτεί μηνιαία ή ετήσια συνδρομή, επιτρέπει απεριόριστες διαδρομές με λεωφορείο και τραμ και δίνει πρόσβαση και στο σύστημα park and ride. H έξυπνη κάρτα πρέπει να τοποθετείται μπροστά σε μια συσκευή ανάγνωσης και όταν ανάψει το πράσινο φως τότε αυτό σημαίνει είναι έγκυρη η συναλλαγή. Κάρτα των 5 ή 10 ταξιδιών: Κάθε ακύρωση λογίζεται ως μια διαδρομή εκτός των μετεπιβιβάσεων (είναι δωρεάν και απεριόριστες για μία ώρα μετά την πρώτη ακύρωση) Cite Pass Duo: για ζευγάρια στα οποία επιτρέπεται η ελεύθερη μετακίνηση σε όλο το δίκτυο και πρόσβαση με την ίδια κάρτα στα συστήματα park and ride Εβδομαδιαία ή μηνιαία έξυπνη κάρτα Abonnement Tbcool κάρτα τόσο για τις δημόσιες συγκοινωνίες όσο και για το σύστημα car sharing Pass Soirée TBC card κάρτα απεριορίστων διαδρομών για ελεύθερη πρόσβαση στο δίκτυο κατά τις απογευματινές και νυχτερινές ώρες. Επιτρέπει επίσης είσοδο στο σύστημα Park and ride μετά από κάποια συγκεκριμένη απογευματινή ώρα TBC κάρτες για νέους κάτω των 28 ετών TBC κάρτες για εταιρίες Οικογενειακές κάρτες TBC : για μεγάλες οικογενειακές εκπτώσεις στα κόμιστρα Κάρτες 10 διαδρομών: Κάθε επικύρωση λογίζεται ως ένα ταξίδι Τεύχος Διαβούλευσης 95

97 Πόλη: Βουκουρέστι (Ρουμανία) Πληθυσμός: Αρχές Δημοσίων Συγκοινωνιών Σύστημα κομίστρου Τύποι εισιτηρίου Το σύστημα δημόσιων συγκοινωνιών του Βουκουρεστίου συνίσταται από το υπόγειο μετρό και το επιφανειακό δίκτυο συγκοινωνιών. Τα δύο συστήματα λειτουργούν ανεξάρτητα και διοικούνται από διαφορετικούς οργανισμούς: το σύστημα μετρό το διαχειρίζεται η Metrorex ενώ το επιφανειακό δίκτυο που αποτελείται από λεωφορεία, τρόλεϊ, τραμ και ελαφρύ σιδηρόδρομο τα διαχειρίζεται η RATB. Τα δύο συστήματα χρησιμοποιούν ξεχωριστά συστήματα κομίστρου. Το σύστημα τιμολόγησης είναι επίπεδο, κάθε ταξίδι έχει συγκεκριμένο κόστος εκτός από κάποιες express γραμμές προς το αεροδρόμιο. Υπάρχουν απλά εισιτήρια και έξυπνες κάρτες. Υπάρχουν κάρτες απεριορίστων διαδρομών ημερήσιες, εβδομαδιαίες, για δύο εβδομάδες ή έναν μήνα. Το σύστημα μετρό χρησιμοποιεί τόσο μαγνητικές κάρτες (που δεν ισχύουν όμως και για τα υπόλοιπα μέσα) και ένα καινούριο σύστημα καρτών εξ αποστάσεων πληρωμών βασισμένο στη τεχνολογία συχνοτήτων RFID και οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν και στο επιφανειακό δίκτυο μεταφορών της RATB. Επιπλέον το σύστημα είναι ελεύθερο για πολίτες ηλικίες άνω των 70 ετών. Τα χάρτινα εισιτήρια τα οποία ίσχυαν για μία διαδρομή έχουν πλέον καταργηθεί (απομακρύνθηκαν στις αρχές Μαΐου 2011). Ένα εισιτήριο που εκδίδεται μέσα σε ένα όχημα (λεωφορείο, τραμ, τρόλεϊ) είναι έγκυρο μόνο μέσα στο συγκεκριμένο όχημα στο οποίο εκδίδεται. Η μετεπιβίβαση σε άλλο μέσο απαιτεί καινούρια ακύρωση. Η κάρτα απεριορίστων διαδρομών δεν χρειάζεται επικύρωση. Κάρτες παλαιότερης μορφής του μετρό μπορεί κανείς να προμηθευτεί από οποιονδήποτε σταθμό μετρό εκτός από τις μειωμένες κάρτες απεριορίστων διαδρομών τις οποίες μπορεί να αγοράσει από περιορισμένο αριθμό στάσεων. Οι παλιότερες κάρτες μετρό δεν είναι προσωπικές κάρτες. Έτσι αν μια κάρτα μετρό χαθεί ή κλαπεί τότε ο κάτοχός της δεν μπορεί να αποζημιωθεί για τα χαμένα ταξίδια. Απλά εισιτήρια: δύο διαδρομών Εποχικά εισιτήρια: ημερήσιο εισιτήριο που ισχύει στα λεωφορεία, τα τρόλεϊ και τα τραμ, κάρτες των δέκα διαδρομών, μηνιαία εισιτήρια με 62 διαδρομές και τέλος μηνιαίες κάρτες απεριορίστων διαδρομών Εισιτήρια με αποθηκευμένη αξία: ηλεκτρονικό πορτοφόλι στη κάρτα Active Ηλεκτρονικό Εισιτήριο Άλλοι τύποι εισιτηρίου: Μαθητική κάρτα απεριορίστων διαδρομών (για τους φοιτητές των ρουμανικών πανεπιστημίων Οι κάρτες απεριορίστων διαδρομών μπορούν να φορτώνονται με διάφορους τρόπους Activ Card: πρόκειται για μια προπληρωμένη ηλεκτρονική κάρτα που βασίζεται στη τεχνολογία συχνοτήτων με RFID. Μοιάζει λίγο με την Λονδρέζικη Oyster την οποία μπορεί να κανείς να την φορτώνει με όσα χρήματα επιθυμεί. Το δίκτυο μετρό δέχεται μόνο μηνιαίες κάρτες και έναν τύπο πληρωμών που υπολογίζει το κόστος βάση της διαδρομής. Απ την άλλη πλευρά η κάρτα Multiplu δεν μπορεί να επαναφορτωθεί με μετρητά. Η κάρτα Activ μπορεί να είναι τόσο προσωπική όσο και απρόσωπη. Αν χαθεί, τότε η χαμένη κάρτα μπορεί να ακυρωθεί και ο ιδιοκτήτης της μπορεί δίνοντας ένα μικρό αντίτιμο να αποκτήσει μια νέα κάρτα με το ποσό που είχε μέσα η δική του πριν αυτή χαθεί. Οι κάρτες που δεν είναι προσωπικές μπορούν και αυτές με τη σειρά τους να επαναποκτηθούν έναντι χαμηλού αντιτίμου και να χρησιμοποιούνται από πολλούς χρήστες. Διατίθεται δωρεάν αλλά κατά την αγορά της πρέπει κάποιος να την φορτώσει κατ ελάχιστον με 25 lei. Το πλήρες κόστος μιας διαδρομής αφαιρείται από την κάρτα κάθε φορά που κάποιος μετακινούμενος εισέρχεται στο μετρό ανεξαρτήτου από το πόσες φορές μπαίνει στο μετρό σε μια συγκεκριμένη χρονική διάρκεια. Λόγω αυτού του περιορισμού το παλιό σύστημα των εισιτηρίων με τις 10 διαδρομές παραμένει η πιο αποτελεσματική λύση για έναν συνηθισμένο μετακινούμενο. Multiplu Card : Η κάρτα Multiplu δεν είναι επαναφορτίσιμη. Σε αντίθεση με την κάρτα Multiplu, η κάρτα Activ μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο μετρό. Τεύχος Διαβούλευσης 96

98 Πόλη: Λονδίνο (Η.Β.) Πληθυσμός: Αρχές Δημοσίων Συγκοινωνιών Σύστημα κομίστρου Το Transport for London (TfL) είναι το αρμόδιο όργανο υπεύθυνο για τις περισσότερες πτυχές του μεταφορικού συστήματος στην ευρύτερη περιοχή του Λονδίνου. Ο βασικός του ρόλος είναι η εφαρμογή της στρατηγικής και η διαχείριση των υπηρεσιών μεταφοράς στο Λονδίνο. Διαχειρίζεται τα λεωφορεία, το μετρό, τον ελαφρύ σιδηρόδρομο, το τραμ και τις ποτάμιες υπηρεσίες μεταφοράς και τέλος ρυθμίζει τις μεταφορές με ιδιωτικά ταξί και τις ιδιωτικές μισθωμένες εμπορικές μεταφορές. Το National Rail Train είναι υπεύθυνο για τον προαστιακό σιδηρόδρομο Η πόλη του Λονδίνου είναι διαιρεμένη σε 9 ζώνες. Κατά την αγορά των εισιτηρίων οι επιβάτες θα πρέπει να δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στο τι πληρώνουν σε κάθε μια ζώνη κατά τη μετακίνησή τους. Η κάρτα απεριορίστων διαδρομών του Λονδίνου (Travelcard) αποτελεί μια κοινή προσπάθεια μεταξύ των ΤfL και TOC s (εταιρίες που δραστηριοποιούνται στα τρένα). Τα λεωφορεία και τα τραμ δεν χρησιμοποιούν ζωνικό σύστημα και χρεώνουν επίπεδο κόμιστρο σε όλες τις ζώνες σε αντίθεση με το μετρό και τον προαστιακό που βασίζονται σε ζωνικό σύστημα Τα εισιτήρια μπορούν να εκδίδονται με τη μορφή Oyster καρτών, μαγνητικών εισιτηρίων (ειδικά για το υπόγειο σύστημα μετρό), μπλοκ εισιτηρίων για λεωφορεία (έξι χάρτινα εισιτήρια και τέλος με τη μορφή χάρτινων εισιτηρίων. Η κάρτα απεριορίστων διαδρομών μπορεί να φορτωθεί σε μια κάρτα Oyster. Οι πληρωμές με την Oyster είναι πάντα χαμηλότερες από ότι οι αντίστοιχες με μετρητά (σύστημα capping ). Ειδικά κόμιστρα υπάρχουν για τα παιδιά, τους μαθητές, τους ηλικιωμένους και τα ΑμεΑ. Τύποι εισιτηρίου Ηλεκτρονικό Εισιτήριο Απλά εισιτήρια: Τα απλά κόμιστρα στην κάρτα Oyster είναι πάντα χαμηλότερα από τα μεμονωμένα εισιτήρια. Χρησιμοποιούνται αποκλειστικά στο μέσο μεταφοράς για το οποίο εκδίδονται. Εισιτήρια πολλαπλών διαδρομών: Εκδίδονται μέσω των εποχικών εισιτηρίων Εποχικά εισιτήρια: Υπάρχουν κάρτες απεριορίστων διαδρομών για τις ώρες αιχμής και κάρτες μη αιχμής, για μία ή τρεις μέρες καθώς και ημερήσια εισιτήρια λεωφορείου. Υπάρχουν επίσης εβδομαδιαίες κάρτες, μηνιαίες και ετήσιες κάρτες χωρίς περιορισμούς. Ένα εποχικό εισιτήριο μπορεί να φορτωθεί σε μια κάρτα Oyster. Εισιτήρια με αποθηκευμένη αξία: Το μεγαλύτερο ποσό που μπορεί να αποθηκευτεί σε μια κάρτα Oyster είναι 90 λίρες Άλλοι τύποι εισιτηρίου: Τουριστική κάρτα απεριορίστων διαδρομών, ομαδικά τουριστικά εισιτήρια Το ηλεκτρονικό σύστημα πληρωμών εξ αποστάσεως που χρησιμοποιεί το Λονδίνο διοικείται από την TransSys, που αποτελείται από την Cubic Transportation και την EDS. H κάρτα Oyster είναι μπλε, μεγέθους πιστωτικής κάρτας που μπορεί να αποθηκεύει ένα πλήθος απλών εισιτηρίων, εποχικών και άλλων τα οποία πρέπει να «φορτώνονται» στην κάρτα πριν την έναρξη της μετακίνησης. Επιπλέον είναι μια κάρτα που χρησιμοποιεί το πρότυπο Philips MIFARE 1k ISO (RFID), τύπου A και συχνότητας MHz την οποία οι μετακινούμενοι πρέπει να αγγίζουν σε μια ηλεκτρονική συσκευή αναγνώρισης όταν εισέρχονται και εξέρχονται από το σύστημα μεταφορών προκειμένου να πληρώσουν το αντίτιμο της διαδρομής τους. Οι κάρτες μπορούν να επαναφορτώνονται από μια πληθώρα σημείων πώλησης. Η κάρτα είναι σχεδιασμένη έτσι ώστε να μειώσει τον αριθμό των συναλλαγών στα εκδοτήρια εισιτηρίων και τον αριθμό των απλών χάρτινων εισιτηρίων που πωλούνται στο δίκτυο μεταφορών του Λονδίνου. Η χρήση της κάρτας ενθαρρύνεται δίνοντας χαμηλότερα ναύλα στις συναλλαγές που γίνονται με αυτήν παρά με την αγορά μεμονωμένων εισιτηρίων με μετρητά. Οι τέσσερις βασικοί παράγονετς που επηρεάζουν το αντίτιμο του εισιτηρίου στις πληρωμές με Oyster είναι οι εξής: Ο αριθμός των ζωνών στις οποίες είναι έγκυρο το εισιτήριο Ο χρόνος που πραγματοποιείται η μετακίνηση Το μέσο μεταφοράς που χρησιμοποιείται Η ισχύς του εποχικού εισιτηρίου Μηχανισμός εκκαθάρισης Η ΤfL διαχειρίζεται την κατανομή των εσόδων μεταξύ των εκτελεστικών φορέων Τεύχος Διαβούλευσης 97

99 Τεύχος Διαβούλευσης 98

100 Παράρτημα Ε: Πρόσκληση Εκδήλωσης Ενδιαφέροντος για ενιαίο Σύστημα Έξυπνης Κάρτας /Ηλεκτρονικού Εισιτηρίου Τεύχος Διαβούλευσης 99

101 Τεύχος Διαβούλευσης 100

102 Παράρτημα Ε1: Κείμενο Πρόσκλησης Εκδήλωσης Ενδιαφέροντος (ελληνικά και αγγλικά) Τεύχος Διαβούλευσης 101

103 Τεύχος Διαβούλευσης 102

104 Τεύχος Διαβούλευσης 103