11. Τα εννέα Ιππικά άθλα στα Ολύμπια, Πύθια, Ίσθμια και Νέμεια

Transcript

1 «ΕΙ ΚΑΙΡΟ ΗΝ...ΟΛΤΜΠΙΩΝ...ΑΤΣΟ ΑΝ Ε ΣΟ ΓΙΓΝΑΜΕΝΟΝ ΕΔΙΔΑΞΕΝ, Ω ΟΤ ΜΑΣΗΝ ΕΠΟΤΔΑΚΑΜΕΝ ΕΠΙ ΣΟΤΣΟΙ. ΟΤ ΓΑΡ ΟΤΣΩ ΛΕΓΩΝ ΑΝ ΣΙ ΠΡΟΒΙΒΑΕΙΕ Ε ΣΗι ΗΔΟΝΗι ΣΩΝ ΕΚΕΙ ΔΡΩΜΕΝΩΝ, Ω ΕΙ ΚΑΘΕΖΟΜΕΝΟ ΑΤΣΟ ΕΝ ΜΕΟΙ ΣΟΙ ΘΕΑΣΟΙ ΒΛΕΠΟΙ ΑΡΕΣΑ ΑΝΔΡΩΝ ΚΑΙ ΚΑΛΛΗ ΩΜΑΣΩΝ ΚΑΙ ΕΤΕΞΙΑ ΘΑΤΜΑΣΑ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΔΕΙΝΑ ΚΑΙ ΙΧΤΝ ΑΜΑΧΟΝ ΚΑΙ ΣΟΛΜΑΝ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΙΜΙΑΝ ΚΑΙ ΓΝΩΜΑ ΑΗΣΣΗΣΟΤ ΚΑΙ ΠΟΤΔΗΝ ΑΛΗΚΣΟΝ ΤΠΕΡ ΣΗ ΝΙΚΗ. ΕΤ ΓΑΡ ΔΗ ΟΙΔΑ Ω ΟΤΚ ΑΝ ΕΠΑΤΩ ΕΠΑΙΝΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΒΟΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΡΟΣΩΝ» (Λουκιανόσ, 12) 11. Τα εννέα Ιππικά άθλα στα Ολύμπια, Πύθια, Ίσθμια και Νέμεια Οι ιπποδρομίεσ και αρματοδρομίεσ κυριαρχοφςαν ςτισ αρχαίεσ περιόδουσ (Ολφμπια, Πφκια, Κςκμια, Νζμεια) αλλά και ςτα Πανακιναια. Ρρωτάρχιςαν το 680 και ωσ το 400 πχe θ Ολυμπία διζκετε το πλουςιότερο και κεαματικότερο πρόγραμμα. Δεν φαίνεται όμωσ να ιταν πλοφςια και τα ιπποδρόμια, αφοφ απαιτοφςαν μόνο ζνα βοςκολίβαδο ςτθ βάςθ κάποιου λόφου και όχι αρχιτεκτονιματα. Αυτόσ είναι ο κφριοσ λόγοσ που δεν διαςϊκθκαν κατάλοιπα ιπποδρόμων ςε κανζνα αρχαιολογικό χϊρο. Αντίκετα, ελλθνικζσ και ρωμαϊκζσ πθγζσ περιζχουν ζξοχεσ λίςτεσ ανδρϊν, γυναικϊν, ίππων, πϊλων, φοράδων και θμιόνων, που κριάμβευςαν ςτα ιππικά (δεσ Ραράρτθμα 6). Στον Ρίνδαρο βρίςκουμε 10 ονόματα και ςτα Ηλειακά του Ραυςανία 33 ονόματα ςτεφανιτϊν. Επιγραφι νικθτϊν των Λυκείων του 4 ου αι. πχε περιζχει κι άλλουσ 13 νικθτζσ ιππικϊν (320 ωσ 304 πχε). Τζλοσ οι τρείσ λίςτεσ νικθτϊν ςτα Αμφιαράεια του Ωρωποφ προςκζτουν 10 νικθτζσ, ο δε Πάπυροσ του Μιλάνου με τα επιγράμματα του Ροςείδιππου Ρελλαίου πρόςκεςε ςχετικά πρόςφατα 19 άγνωςτουσ άνδρεσ και γυναίκεσ νικθτζσ ιππικϊν κακϊσ και ονόματα δυο αλόγων-νικθτϊν τθσ Ρτολεμαϊκισ εποχισ (δεσ Ραραρτιματα 1, 3, 4, 5). Στουσ ωμαίουσ οφείλουμε πάμπολλεσ λίςτεσ θρϊων, δίποδων και τετράποδων που νίκθςαν ςτα ιππικά, γιατί ιταν ξετρελαμζνοι με αυτά (panem et circenses: άρτον και κεάματα). Δφο ρωμαϊκζσ επιγραφζσ περιζχουν ονόματα 200 ίππων αρματοδρομίασ με τ όνομα, τθν καταγωγι, ακόμα και τον γεννιτορα, ωσ και τον αρικμό νικϊν του κακενόσ. Άλλθ λίςτα περιζχει τα ονόματα 72 ίππων και τθ χϊρα καταγωγισ τουσ! Φυςικά πολλοί προζρχονταν απ τισ υπόδουλεσ ελλθνικζσ επαρχίεσ, λ.χ. τθ Κεςςαλία, τθν Αιτωλία, τθ Λακωνία και άλλεσ (δεσ Ραράρτθμα 6). Ασ ακολουκιςουμε τθν πρόοδο των ιππικϊν τθσ Ολυμπίασ ςτισ χρονιζσ που ειςιχκθςαν εκεί, χωρίσ να εξαντλιςουμε τα ιππικά άλλων φεςτιβάλ, λ.χ. των Πανακιναιων. Στθν Ακινα οι ζφθβοι αςκοφνταν ςτον ζφιππο ςτοχαςτικό ακοντιςμό. Οι άνδρεσ μετείχαν ςτθν ανκιππαςία και θνιοχοφςαν άρματα με δεφτερο εταίρο, που ζπρεπε να τρζχει δίπλα ςτο άρμα ςτον αγϊνα αποβατϊν, ζνα αρχαίο ςτρατιωτικό άκλθμα που διεξάγονταν ςε γειτονικζσ πόλεισ (λ.χ. ςτθ Κιβα), ι ςε απόμακρεσ (λ.χ. ςτθ Κεςςαλία). Φοβάμαι πωσ είναι αδφνατο να δοκοφν εδϊ όλεσ οι γαργαλιςτικζσ λεπτομζρειεσ για μθ Ολυμπικά φεςτιβάλ και τοπικοφσ αγϊνεσ άγνωςτουσ ςτο ςθμερινό κοινό, όπωσ τα Σαυροκιρια, που ιταν παρόμοια με τα Σαυροκακάψια. Τα Σαυροκιρια διεξάγονταν ςτθ Λάριςα και ζμοιαηαν κάπωσ με τα ςθμερινά ροντζο, αφοφ οι αγωνιηόμενοι ιππείσ ζπρεπε να πθδιςουν απ το άλογο τουσ για να ςυλλάβουν και να υποτάξουν καλπάηοντεσ ταφρουσ. Θ ανάπτυξθ των ιππικϊν ςτθν Ολυμπία είναι ξεκάκαρθ. Ο πρϊτοσ αγϊν που περιζλαβε δεν αποτελεί ζκπλθξθ: ιταν ο αγϊν τεκρίππου τελείου το 680 πχε ι νωρίτερα, ο δε τελευταίοσ ο αγϊν κζλθτοσ πϊλων το 256 πχε. Δφο απο τα οκτϊ ιππικά, οι αγϊνεσ απινθσ (αμαξοδρομία δυο θμιόνων) και κάλπθσ (ιπποδρομία ταχφτθτοσ φοράδων) καταργικθκαν κάπου δυο γενιζσ αργότερα με απόφαςθ των Θλείων για λόγουσ που κα μποροφςαν να κεωρθκοφν αδικαιολόγθτοι (δεσ Κεφ ). Το γεγονόσ είναι πωσ οι ζλλθνεσ διεξιγαγαν οκτϊ ιππικοφσ αγϊνεσ πριν απο 28 αιϊνεσ και δθ ςε όλεσ τισ περιόδουσ (Ολφμπια, Πφκια, Κςκμια, Νζμεα), χωρίσ να προςκζςουμε τον 9 ο, δθλ. τον αγϊνα άρματοσ δεκάπωλου που ειςιγαγε ο Νζρων ςτα Ολφμπια του 67 ΧΕ. Αντίκετα οι ςφγχρονεσ ι αναβιωμζνεσ Ολυμπιάδεσ περιζχουν τρία μάλλον φτωχά ιππικά ακλιματα από τα οποία μόνον ζνα, το ιππικό τρίακλο, είναι αντάξιο τθσ ιππικισ ιςτορίασ τθσ χϊρασ μασ.

2 62 Α. Αρματοδρομίεσ ΣΟΤ ΠΩΛΟΤ ΘΗΕΙΘΕ ΣΟ ΛΙΠΑΡΕ, Ω ΠΝΟΟΝ ΕΛΚΕΙ / ΠΑΝΣΙ ΣΤΠΩι ΚΑΙ ΠΑ ΕΚ ΛΑΓΟΝΩΝ ΣΕΣΑΣΑΙ / Ω ΝΕΜΕΟΔΡΟΜΕΩΝ. ΜΟΛΤΚΩι Δ ΗΝΕΓΚΕ ΕΛΙΝΑ/ΝΙΚΗΑ ΑΚΡΩι ΝΕΤΜΑΣΙ ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΗι (Ροςείδιπ. Ρελλαίοσ, 72) Τζθριππον τζλειον (άρμα 4 ενήλικων ίππων) Διεξάγονταν με δυο ηεφγθ ίππων ςε άρμα δφο τροχϊν (Εικ. 11.1, 11.2) και είναι ο αρχαιότεροσ ιππικόσ αγϊν που άρχιςε ςτα 25 α Ολφμπια του 680 πχε, όπου νίκθςε ο Κθβαίοσ Ραγϊνδασ. Κατά τον Ρίνδαρο είχαν γίνει αγϊνεσ τεκρίππων πολφ νωρίτερα, το 740 πχε, με νικθτι τον Σάμο από τθ Μαντινεία. Το άρμα είχε ρίηεσ ςτθν αρχαία πολεμικι παράδοςθ των Μυκθναίων και διατιρθςε τθν αριςτοκρατικι φφςθ του ωσ τθν κλαςςικι εποχι. Ο ιππόδρομοσ ζγινε τόποσ επίδειξθσ πλοφτου και πολιτικισ ιςχφοσ. Διάςθμοι ζλλθνεσ αγωνίςκθκαν ςτο κεαματικό αγϊνα τεκρίππων τθσ Ολυμπίασ και αλλοφ. Το άρμα ιταν ξφλινο όχθμα, αρκετά φαρδφ ϊςτε να χωροφν δφο όρκιοι άνδρεσ και ανοιχτό πίςω. Στθρίηονταν ςε άξονα, που ςτ άκρα ζμπαιναν δυο τετράκτινοι ξφλινοι τροχοί. Οι ίπποι ηεφονταν ςε μια γραμμι, με τουσ ηφγιουσ ζςωτερικά και τουσ ςειραφόρουσ εξωτερικά. Ο δυνατότεροσ και ταχφτεροσ ηεφονταν ςτο δεξιό άκρο (δεξιόςειροσ), κζςθ που απαιτεί ςοφά και γριγορα ηϊα όταν θ κοφρςα είναι αριςτερόςτροφθ. Πλοι ζφεραν ςιματα ςτο κεφάλι, ςτον αυχζνα ι ςτο μθρό με τ αρχαϊκά γράμματα: Q-κόππα (κοππατίεσ) ι Σ- ςίγμα (ςαμφόροι). Στα ομθρικά ζπθ οι ιρωεσ θνιοχοφςαν ιδιόκτθτουσ δίφρουσ, όμωσ ςτθν Ολυμπία και αλλοφ οι ιδιοκτιτεσ κατζφευγαν ςε θνίοχουσ, που ιταν επαγγελματίεσ. Θ διαδρομι του αγϊνα ιταν δωδεκάγναμπτοσ, δθλ. δϊδεκα ςτροφϊν του ιπποδρόμου, λζει ο Ρίνδαροσ. Αφοφ κάκε γφροσ του ςτίβου ιταν κάπου μζτρα, θ διαδρομι του αγϊνα είχε μικοσ κάπου 12 χλμ. Ο ιππόδρομοσ είχε πλάτοσ 212 μζτρα και θ απόςταςθ άφεςθσ-τερματιςμοφ ιταν 193 μζτρα ωσ κεατζσ μποροφςαν να κάκονται ι να ςτζκονται όρκιοι ςτισ κλιμακωτζσ πλαγιζσ του Κρόνιου λόφου κατά μικοσ του ςτίβου. Δυςτυχϊσ κάποιεσ καταςκευζσ (λ.χ. οι κζςεισ κι ο μθχανιςμόσ εκκίνθςθσ)--ςαν αυτζσ που ζχουν βρεκεί ςε άλλα αρχαία ςτάδια για αγϊνεσ δρόμου--δεν ζχουν βρεκεί ςτον ιππόδρομο τθσ Ολυμπίασ αριςτ.: Αττικόσ μελανόμορφοσ κφλιξ απ τθν Τενζα Κορίνκου, π. 550 πχe. Ηωγράφοσ Χαϊδελβζργθσ, Eκνικό Αρχαιολ. Μουςείο, Ακιναι (κφπελλο Σιάννα). Ο γενειοφόροσ θνίοχοσ ςκφβει μπροςτά κρατϊντασ ςφιχτά τισ θνίεσ και το κζντρον. Οι αριςτεροί ςειραφόροσ-ηφγιοσ καλπάηουν πιο γορργά, οι δεξιοί προςπακοφν να τουσ προλάβουν. Με τα πόδια ςτο ζδαφοσ βρίςκονται μιςό βιμα πίςω τουσ. Δεξιά: Αττικόσ μελανόμορφοσ αμφορεφσ απο τθ όδο, π. 510 πχε, Εκνικό Αρχαιολ. Μουςείο, Ακιναι. Επιβλθτικόσ θνίοχοσ με λευκό χιτϊνα ςτζκει περιφανα όρκιοσ ςτο τζκριππον με κζντρον ςτο δεξί, περιμζνοντασ τον κιρυκα να ςαλπίςει. Τραβά τα τζςςερα ηεφγθ θνίων προσ τα πίςω για να ςυγκρατιςει τουσ ίππουσ, που ανυπομονοφν με τα κεφάλια ψθλά. Θ κάκε όψθ του αγγείου δείχνει τζκριππα. Στο ζνα (εικόνα) ο θνίοχοσ ζχει γενειάδα και ςτο άλλο όχι. Μςωσ αποτελοφν ηευγάρι θνιόχων που περιμζνει ςτθν ιππάφεςθ τθν εκκίνθςθ τθσ αρματοδρομίασ

3 αριςτ.: Αττ. μελανόμορφοσ αμφορεφσ, π. 550 πχε, Antikensamlungen, Μόναχο. Σζκριππον πικανϊσ ςτθν εκκίνθςθ αγϊνα, όπωσ δείχνει ο ντυμζνοσ θνίοχοσ. Οι ηφγιοι τρίβουν τισ μουςοφδεσ τουσ κι οι ςειραφόροι κοιτοφν δεξιά κι αριςτερά. Ο δεξιόσ ςειραφόροσ ιταν το πιο γενναίο και ταχφ άλογο. Κζντρο: Μωςαϊκό, Οικία Αρπαγισ τθσ Ελζνθσ, Ρζλλα, πχε. Ζξοχθ ςκθνι τεκρίππου με ταχφτατουσ ίππουσ. Θνίοχοσ ο ΦΟΡΒΑ. Δεξιά: Αμφορεφσζπακλο, π. 560 πχε με ζλαιον μορίασ για τουσ νικθτζσ του αγϊνα ςυνωρίδοσ, όπωσ δείχνει θ ςκθνι του αγγείου 1. Συνωρίσ τελεία (άρμα 2 ενήλικων ίππων) Ρροοριηόμενοσ για άρματα με ζνα ηεφγοσ ίππων, ο αγϊν ειςιλκε ςτα 93 α Ολφμπια το 408 πχε, όπου νίκθςε ο Θλείοσ Ευαγόρασ, το δε μικοσ διαδρομισ ιταν τρείσ γφρουσ βραχφτερο, δθλ. 9 γφροι (9 χλμ). Απ τον 4 ο ωσ τον 3 ο αι. πχε κι από τθν Ρζλλα ωσ τθν Αίγυπτο, θ ςυνωρίσ και το τζκριππον ζγιναν οι πλζον μοδάτοι αγϊνεσ, κυρίωσ μετά τισ νίκεσ του Φίλιππου Β (Εικ. 11.3). Ο Ρλοφταρχοσ περιγράφει ςτον Φωκίωνα αγϊνα τφπου ςυνωρίδοσ, τουσ αποβάτεσ, που είχε διαδρομι δϊδεκα γφρων. Ο αγϊν ιταν είδοσ πολεμικισ αναπαράςταςθσ, όπου ο θνίοχοσ οδθγοφςε το άρμα, ενϊ ο ζνοπλοσ (ςυν)επιβάτθσ όφειλε να κατεβαίνει και να τρζχει ςτον τελευταίο γφρο μζχρι το τζρμα αριςτ.: Τοιχογραφία ςτον προκάλαμο του Σάφου του Πρίγκθπα, Αιγζσ. Αγϊν ςυνωρίδων από κάποιο επίςθμο αγϊνα ςτο Δίον, ςτθν Ολυμπία ι αλλοφ. Μετά τθ νίκθ του Αρχζλαου ςτο τζκριππον και τισ 3 νίκεσ του Φιλίππου Βϋ, οι αρματοδρομίεσ ζγιναν δθμοφιλείσ ςτθ Μακεδονία. Τρία άρματα ςε δεξιόςτροφο αγϊνα με θνίοχουσ που κρατοφν ςφιχτά τισ θνίεσ για να ελζγξουν τ άλογα. Ο τάφοσ περιείχε οςτά νεαροφ ςε αςθμζνια τεφροδόχο, οπλιςμό, και ςφνεργα ακλθτοφ. Ο Σάφοσ τθσ Ευρυδίκθσ και ο Σάφοσ τθσ Περςεφόνθσ περιζχουν αρματοδρομικζσ ςκθνζσ: ςτον πρϊτο, ζξοχθ παράςταςθ τεκρίππου ςε μαρμάρινο κρόνο και ςτο δεφτερο καυμάςια τοιχογραφία με τθν αρπαγι τθσ Ρερςεφόνθσ απ τον Άδθ, που θνιοχεί επιδζξια το άρμα κρατϊντασ τθν κόρθ τθσ Διμθτρασ με το αριςτερό και τισ τζςςερισ θνίεσ με το δεξί. Δεξιά: Αγϊν ςυνωρίδοσ ςε μαρμάρινθ μετϊπθ, Αρχ. Μουςείο Βζροιασ, 4 οσ αι. πχε. Οι ντυμζνοι με μακρείσ χιτϊνεσ θνίοχοι αγωνίηονται εδϊ ςε αριςτερόςτροφο ςτίβο, όπωσ δείχνει ο προπορευόμενοσ δεξιόςειροσ ίπποσ 2. Τζθριππον Πώλων (άρμα 4 ανήλικων ίππων) Ενϊ το τζλειον τζκριππον ςφρονταν απο τζςςερα ενιλικα άλογα, ςτο πωλικόν ηεφονταν αρςενικά ι κθλυκά πουλάρια κάτω των δφο ετϊν. Ο αγϊν ειςιχκθ ςτα 102 α Ολφμπια του 372 πχε και νικθτισ υπιρξε ο Ελλανοδίκθσ Τρωίλοσ (δεσ Κεφ. 18, 19). Ππωσ ςτισ τζλειεσ ςυνωρίδεσ, θ διαδρομι των τεκρίππων πϊλων είχε μικοσ 9 χλμ.

4 64 3. Συνωρίσ Πώλων (άρμα 2 ανήλικων ίππων) Στο άρμα ηεφονταν αρςενικοί ι κθλυκοί πϊλοι κι ο αγϊνασ ειςιχκθ ςτα 128 α Ολφμπια (268 πχε) όπου νίκθςε θ Βελιςτίχθ καλαςςίασ Μακεδόνοσ, μια από τισ 12 ςτεφανίτεσ ςτα Ολφμπια. Αγνοοφμε τον θνίοχο και τα πουλάρια που τθ δόξαςαν με δυο νίκεσ. Θ πρόκριςθ ςτα τζκριππα και ςυνωρίδεσ ίππων και πϊλων γίνονταν πριν τον αγϊνα, μετά από δοκιμαςία υπό τθν επίβλεψθ Ελλανοδικϊν, που ζλυναν διενζξεισ ςχετικά με κατάταξθ επιβθτόρων, φοράδων και πϊλων που ζκεταν ςτθ ςωςτι κατθγορία. Υπάρχει μαρτυρία του Ραυςανία (6.2.2) για αποκλειςμό απ τουσ κριτζσ ςυνωρίδοσ πϊλων, που διλωςε ο Σπαρτιάτθσ Λυκίνοσ: ζνα απο τ άλογα του κρίκθκε ενιλικο και αποκλείςκθκε. Κατόπιν τοφτου, ο πανζξυπνοσ Λυκίνοσ διλωςε το άρμα ςτον αγϊνα ςυνωρίδοσ τελείασ και νίκθςε ςτα 87 α Ολφμπια του 432 πχε. Σίγουρα ζκανε πολφ περιφανουσ τουσ Λάκωνεσ ςυμπολίτεσ του, τθ ςτιγμι μάλιςτα που ιταν ζτοιμοι να ξεκινιςουν τον 30ετι πόλεμο με τουσ Ακθναίουσ (Ραυςανίασ 6.7.9:...Λυκίνοσ δζ αγαγϊν εσ Ολυμπίαν πϊλουσ καί οφ δοκιμαςκζντοσ ενόσ εξ αυτϊν κακικεν εσ τόν δρόμον τϊν ίππων τϊν τελείων τοφσ πϊλουσ καί ενίκα δι αυτϊν, ανζκθκε δζ και ανδριάντασ δφο εσ Ολυμπίαν, Μφρωνοσ του Ακθναίου ). Ραρουςιάςαμε τισ αρματοδρομίεσ, όπου το τζκριππον υπιρξε θ κορωνίδα και θ νίκθ-πρεςτίη ς αυτό είχε πιο μεγάλθ ςπουδαιότθτα από κείνθ των γυμνικϊν. Οι Αλκμαιονίδεσ είχαν τθ μακρότερθ παράδοςθ ςτθν εκτροφι πρωτακλθτϊν: μια νίκθ ςτα Ολφμπια, πζντε ςτα Κςκμια και δυο ςτα Πφκια. 4. Αγών δεκάπωλου άρματοσ (ειςιχκθ απ το Νζρωνα το 67 μ.χ. Δεσ Κεφ. 8) Β. Ιπποδρομιακοί Αγώνεσ 5. Κζλησ τζλειοσ Το όνομα του αγϊνα προζρχεται από ζνα αρχαίο όρο που ςθμαίνει ίπποσ δρομικόσ, μθ ηευγνφμενοσ μετ άλλου. Θ διαδρομι ιταν δωδεκάγναμπτθ όπωσ εκείνθ των τελείων τεκρίππων: δϊδεκα γφροι, δθλ. 12 χλμ. Οι αρχαίεσ ιπποδρομίεσ ιταν πιο απαιτθτικζσ απ τισ τωρινζσ, όπου θ μζγιςτθ διαδρομι είναι μ. Θ προπόνθςθ αγϊνεσ κζλθτοσ ιταν ςκλθρι και ωσ ςυνικωσ υπιρχαν καλοί επαγγελματίεσ αναβάτεσ κακϊσ και μζτριοι, που δεν είχαν ελπίδα να κερδίςουν τον κότινο (Εικ. 11.4) αριςτ.: Ρανακθν. αμφορεφσ, π πχε. Ηωγράφοσ Swing, Βρετ. Μουςείο. Ο νικθτισ με κοντό χιτϊνα και θνίεσ ςε προζκταςθ των χεριϊν ελζγχει επιβιτορα που πλαγιοβαδίηει πίςω από γενειοφόρο κιρυκα ι κριτι. Κάκετα θ φράςθ ΔΥΝΕΛΚΕΤΟΥ ΙΠΠΟ ΝΙΚΑΙ. Ρίςω ζφθβοσ με ζνα ςτεφάνι ςτο αριςτερό, ενϊ με το δεξί κρατεί τρίποδα-ζπακλο. Κζντρο: Μελανόμορφοσ αμφορεφσ, π. 540 πχε, ςυλλογι J. D. Cahn, Basel. Λππζασ με χιτωνίςκο ιππεφει με ςτυλ: ςϊμα ελαφρϊσ πίςω, πόδια ςτθν ωμοπλάτθ του ηϊου και χζρια-θνίεσ ςε ευκεία γραμμι. Δεξιά: Αμφορίςκοσ, π. 540 πχε, J. D. Cahn, Basel. Νεαρόσ προπονεί ίππο μεταξφ δφο γυναικϊν με ςτυλ μζτριο: το πάνω μζροσ του ςϊματοσ γζρνει πίςω, τα πόδια είναι πολφ μπροςτά και τα χζρια τραβοφν ςκλθρά τισ θνίεσ αναγκάηοντασ το ηϊο να ςθκϊνει το κεφάλι με δυςτροπία, πράγμα που δείχνει ο αςφμμετροσ αριςτερόσ καλπαςμόσ του

5 Ο κζλθσ ειςιχκθ ςτα 33 α Ολφμπια του 628 πχε με νικθτι τον Κεςςαλό Κραυξίδα ι Κραξίλα απο τον Κραννϊνα, πόλθ-κράτοσ τθσ Κεςςαλίασ. Αγνοοφμε αν οι αναβάτεσ ίππευαν γυμνά ι πάνω ςε εφίππια (υποςάγματα). Ο Ξενοφϊν δίνει οδθγίεσ ςτο Περί Ιππικισ για το πϊσ πρζπει να ιππεφεται το άλογο είτε με εφίππιο είτε γυμνό. Κατά μια κεωρία το εφίππιο ιταν μόνο για χριςθ ςτον πόλεμο, ενϊ οι ιππείσ ςτα Ολφμπια ίππευαν χωρίσ εφίππιο, ςζλλα ι αναβολείσ. Ο ίδιοσ κανϊν ίςχυε και ςτθν ανκιππαςία (Εικ. 11.5), διάςθμθ απ τθ μετϊπθ του Ραρκενϊνα: οι ιππείσ κάκε Ακθναϊκισ φυλισ ίππευαν μαηί, ςαν μια ομάδα. Αντίκετα δεν υπιρχαν ομαδικά ακλιματα ςτον ιππόδρομο τθσ Ολυμπίασ ι αλλοφ ςτθν αρχαία Ελλάδα Ανακθματικό ανάγλυφο ςε ανάμνθςθ νίκθσ. Αγορά, πρϊιμοσ 4 οσ αι. πχε. Μουςείο Αγοράσ, Ακινα. Ρζντε ιππείσ περνοφν καλπάηοντασ οδθγοφμενοι απο τον φφλαρχο, τον γενειοφόρο πρεςβφτθ αριςτερά, που φζρει περικεφαλαία και ξίφοσ ςτο αριςτερό. Ραραδοςιακά ζπρεπε να κρατά δόρυ και αυτόσ και οι ιππείσ, που είναι αγζνειοι με χιτϊνα ωσ το γόνατο. Κρατοφςαν δόρατα, γιατί υπάρχουν οπζσ ςτθ βάςθ, όπου ζμπαιναν. Θ ανκιππαςία ιταν αγϊν των δζκα Ακθναϊκϊν φυλϊν και διεξάγονταν ςτθν αγορά ςτα Μεγάλα Πανακιναια 6. Κζλησ πώλων Ο αγϊν κζλθτοσ πϊλων ιταν ίδιοσ με τον κανονικό κζλθτα τζλειο, με τθ διαφορά ότι εδϊ ιπποδρομοφςαν με πουλάρια. Ειςιχκθ κάπου τζςςερισ αιϊνεσ αργότερα, ςτα 131 α Ολφμπια του 256 πχε, όπου νίκθςε ζνασ Κεςςαλόσ που λζγονταν Λπποκράτθσ. Λπποτρόφοσ όνομα και πράμα, ο Λπποκράτθσ άξιηε αςφαλϊσ τον κότινο, αφοφ τ όνομα του ςθμαίνει τα γνωςτά. 7. Κάλπη Ιταν μια περίεργθ ιπποδρομία που γίνονταν πικανϊσ με πλαγιοτροχαςμό αντί για καλπαςμό (Εικ. 11.6). Γνωρίηουμε ότι γίνονταν με φοράδεσ και ςπάνια με ίππουσ. Ειςιχκθ ςτα 71 α Ολφμπια του 496 πχε με νικθτι τον Ράταικο (ι Ραταϊκό) απ τθ Δφμθ, πόλιςμα τθσ Αχαϊασ. Ξζρουμε πωσ ςτον τελευταίο γφρο οι αναβάτεσ αφίππευαν και κρατϊντασ τισ θνίεσ ζτρεχαν μαηί με τθ φοράδα ωσ τον τερματιςμό. Ραρόμοιοσ με τθν κάλπθ, ο αγϊν αποβατϊν είχε τθν ίδια αρχι, δθλ. τθν ανάβαςθ ςτο άρμα (αναβάται) και κατάβαςθ (αποβάται). Νομίηω δεν υπάρχει άλλοσ νικθτισ του αγϊνα κάλπθσ ςτισ λίςτεσ των Ολυμπιονικϊν, ίςωσ γιατί δεν κράτθςε πολφ: θ κάλπθ καταργικθκε τθν ίδια χρονιά με τθν απινθ, δθλαδι πριν τα 84 α Ολφμπια του 444 πχε (δεσ Κεφ. 13). Ριςτεφω πωσ κι αυτόσ ο αγϊνασ προιλκε απ πολεμικό ιππικό, πικανϊσ μετά τα Τρωικά, γιατί θ ταχφτθτα και θ δεξιοτεχνία, τα δυο απαραίτθτα ςτοιχεία ίππευςθσ και αφίππευςθσ, είναι ουςιϊδθ ςε όποια μάχθ. Θ κάλπθ μπορεί να κεωρθκεί ιςτορικά ςαν γιαγιά του μοντζρνου αγωνίςματοσ Κππευςε και Τρζξε (Ride and Run), που απαιτεί απ τουσ ιππείσ, ςυνικωσ παιδιά, να καλπάςουν τθ διαδρομι, να αφιππεφςουν και να τρζξουν δίπλα ςτο άλογο τουσ μζχρι τον τερματιςμό.

6 Μελανόμορφοσ κρατιρ απ τθ Λουκάνια τθσ Λταλίασ, π πχε. Βρετ. Μουςείο. Nικθτισ ίςωσ ςε αγϊνα κάλπθσ(;) εικονίηεται να πθδά απο τον ίππο του. Ραραδόξωσ είναι γυμνόσ και κρατεί αςπίδα. Εδϊ θ δράςθ του αγϊνα παραλείπεται, γιατί ο ιππεφσ κα ζπρεπε να ζχει αφιππεφςει ςε κάποια απόςταςθ απ τον τερματιςμό, δθλαδι τον κίονα που φαίνεται πίςω του. Μπροςτά θ φτερωτι Νίκθ προςφζρει το ςτεφάνι ςτο νζο, που ςυγκρατεί τισ θνίεσ του ηωθροφ αλόγου ςτακερά με το δεξί του χζρι Γ. Αμαξοδρομίεσ Ημιόνων 8. Απήνη Αςφαλϊσ το πιο περίεργο ιππικό άκλθμα ςτθν ανκρϊπινθ ιςτορία, αφοφ απαιτοφςε αγϊνα αρματοδρομικό όχι με ηεφγοσ ίππων αλλά υβριδικϊν θμιόνων (δεσ Κεφ. 12). Ειςιχκθ ςτα 70 α Ολφμπια του 500 πχε, αλλά καταργικθκε μετά από 14 Ολυμπιάδεσ το 444 πχε, μαηί με τθν κάλπθ. Αντίκετα όμωσ με τθν κάλπθ όπου μόνο ζνασ νικθτισ είναι γνωςτόσ, θ 64χρονθ ιςτορία τθσ απινθσ είναι γεμάτθ με διάςθμουσ θμιονθγοφσ και ιδιοκτιτεσ, ζλλθνεσ και ξζνουσ. Άλλοι απακανατίςτθκαν ςε νομίςματα, άλλοι αφιζρωςαν αγάλματα ςτθν Ολυμπία κι άλλοι δοξάςτθκαν ςαν ιρωεσ ςε επίνικουσ του Ρίνδαρου. Ριςτεφω πωσ θ δόξα και θ φιμθ τθσ απινθσ οφείλονταν ςτον πλοφτο των νικθτϊν, αφοφ πολλοί ιταν τφραννοι, κακϊσ και ςτθν ζξοχθ θμιονοτροφία ςτα εδάφθ των ελλθνικϊν αποικιϊν, ιδίωσ τθσ Κάτω Λταλίασ και τθσ Σικελίασ. Θ άμαξα ιταν αλλιϊτικθ από το άρμα ςε πολλά ςθμεία. Οι τροχοί ιταν μεγαλφτεροι, είχε κάκιςμα τοποκετθμζνο ςτθν άμαξα ο δε αμαξθλάτθσ ιταν κακιςτόσ ςτθ διάρκεια τθσ κοφρςασ. Θ απινθ μπορεί να κεωρθκεί πρόγονοσ των ςθμερινϊν ιπποδρομιϊν με τροχαςτζσ (trotteurs-γαλλία, pacers-θρα), όπου οι οδθγοί είναι κακιςτοί. Να τονιςτεί πωσ εδϊ και δυόμιςυ χιλιετίεσ οι ζλλθνεσ ιταν πιο προχωρθμζνοι ςτα ιππικά ακλιματα από ςιμερα, αφοφ εξαςφάλιςαν τθ ςταδιακι εξζλιξθ τθσ ιππαςίασ ειςάγοντασ οκτϊ ιππικά ςτθν Ολυμπία ςε ζξι αιϊνεσ. Αντίκετα, κανζνα ιππικό άκλθμα δεν ζγινε ςτθν πρϊτθ ςφγχρονθ Ολυμπιάδα των Ακθνϊν, ακόμα δε και ςιμερα υπάρχουν μόνο τρία ιππικά ακλιματα διεκνοφσ επιπζδου (δεξιοτεχνία, εμπόδια και ιππικό τρίακλο). Δεν χρειάηεται να προςτεκεί πωσ ζχουν εγκαταλειφκεί οι ιπποδρομίεσ θμιόνων, πλθν μερικϊν που διεξάγονται ςτισ νότιεσ πολιτείεσ των ΘΡΑ. Τζλοσ όςον αφορά ςτα ιππικά κα πρζπει να κυμόμαςτε πάντοτε πωσ είναι μοναδικά. Σε ςφγκριςθ με όποιο ατομικό άκλθμα, αρχαίο ι τωρινό (λ.χ. ςτίβο, πάλθ, πυγμαχία, ςκι, ποδθλαςία, κολφμπι, πατινάη κ.α.), τα ιππικά είναι εξ οριςμοφ ομαδικοί αγώνεσ. Θ νίκθ απαιτεί ομαδικι προςπάκεια και ζρχεται μόνον όταν υπάρχει αρμονικι ςυνεργαςία μεταξφ ανκρϊπου και ίππου. Ειδικά ςτθν περίπτωςθ τθσ απινθσ, θ ςυνεργαςία πρζπει να ιταν αςυγκρίτωσ δυςκολότερθ. Γι αυτό και μόνο το λόγο, κάκε ςφγχρονοσ ιππζασ πρζπει να τρζφει βακφ ςεβαςμό, αν όχι καυμαςμό, για τουσ αρχαίουσ ςυναδζλφουσ του

7 345 Παράρτημα 1: Άνδρεσ, Γυναίκεσ, Δήμοι, Στεφανίτεσ και Χρηματίτεσ Ιππικών Το άγαλμα που δανείςτθκαν οι ςταυροφόροι μετά τισ νίκεσ τουσ: οι ορειχάλκινοι ίπποι τεκρίππου τθσ Αλεξανδρινισ εποχισ, που ταξίδευςαν απο τθν Κων/πολθ προσ τθ Βαςιλικι τθσ ϊμθσ το 1250 ΧΕ... αρ. Ολφμπια πχε Όνομα Στεφανίτη Αγών/-νεσ Πόλισ Καταγωγήσ 1 25 α Ραγϊνδασ ι Ράγων Κιβαι 2 27 α Διμοσ Δυςποντίων 3 33 α Μφρων 4 Κραυξίδασ ι Κραξίλασ Σικυϊν Κραννϊν 4 47 α Αλκμαίων Ακιναι 5 52 α Κλειςκζνθσ τφραννοσ Σικυϊν 6 54 α Καλλίασ Α Φαινίππου Ακιναι 7 55 α Μιλτιάδθσ Κυψζλου Ακιναι 8 58 α Ευαγόρασ α Ευαγόρασ α Ευαγόρασ α Κίμων Στθςαγόρα -1 Ακιναι α Ρειςίςτρατοσ τφραννοσ -2 Ακιναι α Κίμων Στθςαγόρα -3 Ακιναι α [...] Κιβαι α Κλεοςκζνθσ Ρόντιδοσ Επίδαμνοσ Θπείρου α Φειδϊλασ (Αφρα) Κόρινκοσ α Υιοί Φειδϊλα 16 Ραντάρθσ Μενεκράτουσ (Λφκοσ) Κόρινκοσ Γζλα Σικελίασ α Δαμάρατοσ α Καλλίασ Β Λππονίκου -1 Ακιναι 19 Κερςίασ α Καλλίασ Β Λππονίκου 20 Εμπεδοκλισ Εξαινζτου 21 Ράταικοσ απινθ -2 κάλπθ Κεςςαλία Ακιναι Ακράγασ Σικελίασ Δφμθ Αχαϊασ α 492 -Καλλίασ Β Λππονίκου 22 Κρόκων -3 Ακιναι Ερζτρια α Γζλων Δεινομζνουσ Γζλα Σικελίασ α Ρολυπείκθσ Καλλιτζλουσ α Δαιτϊντασ+Αρχίλοχοσ 27 Διμοσ Αργείων 28 Αναξίλασ Κρθτίνου -1 απινθ Κιβαι Άργοσ ιγιον Λταλίασ α Κιρων Αινθςιδάμου 30 Λζρων Δεινομζνουσ α Λζρων Δεινομζνουσ 31 Διμοσ Αργείων α Λζρων Δεινομζνουσ 32 Λεόφρων 33 Αγθςίασ ; απινθ Ακράγασ Σικελίασ Συρακοφςαι Σικελίασ Συρακοφςαι Σικελίασ Άργοσ Συρακοφςαι Σικελίασ Ακιναι; Συρακοφςαι Σικελίασ

8 346 αρ. Ολφμπια πχε Όνομα Στεφανίτη Αγών/-νεσ Πόλισ Καταγωγήσ α Κρατιςκζνθσ Μναςζα 35 Εχεκρατίδασ Κυρινθ Λιβυκισ Κεςςαλία α Αρκεςίλαοσ Δ Βάττου Δ Κυρινθ Λιβυκισ α Διακτορίδθσ 38 Αιγίασ Να* Ψαφμισ Άκρωνοσ απινθ-1 Ναφπακτοσ; Καμάρινα Σικελίασ α Ψαφμισ Άκρωνοσ Ρφκων Λ* α Αρκεςίλαοσ α Αρκεςίλαοσ α Ρολυκλισ ο Ρολφχαλκοσ 35; άγνωςτο 43 Μεγακλισ Αλκμαίονοσ; Ακιναι α Μεγακλισ Μεγακλζουσ Ακιναι α Λυκίνοσ α Ανάξανδροσ Καμάρινα Σικελίασ Λμζρα Σικελίασ α Λζων Αντικλείδου 48 Δαμάςιπποσ άγνωςτοσ ιππ. αγϊν άγνωςτθ α Λίχασ Αρκεςιλάου 50 Ξενόμβροτοσ Κωσ α Αλκιβιάδθσ Κλεινίου Ακιναι (+ 2 οσ + 4οσ) α ; 52 Αρχζλαοσ Ρερδίκκα - Αρχζλαοσ Ρερδίκκα -1-2 Μακεδονία (Ολφμπ.) Μακεδονία (Πφκια) 53 Ευαγόρασ α Τίμων Αιγφπτου 55 Αίςθποσ Τίμωνοσ α Κυνίςκα Αρχιδάμου Β α Κυνίςκα Αρχιδάμου Β α Ξενάρκθσ Φιλανδρίδου 58 Κλεογζνθσ Σιλθνοφ α Ευρφβατοσ ι Συβαριάδθσ α Τρωίλοσ Αλκινόου υνωρ.-1+ τζκριπ. πϊλ α Ευρυλεωνίσ α Ευβάτασ α Κεόχρθςτοσ Α Κυρινθ Λιβυκισ α Φίλιπποσ Β Αμφντα Γ -1 Μακεδονία α Φίλιπποσ Β Αμφντα Γ -2 Μακεδονία 65 Τιμοκράτθσ Ακιναι α Φίλιπποσ Β Αμφντα Γ -3 Μακεδονία α Αρφββασ Ιπειροσ α Καλλιάδθσ άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν Ακιναι α Δθμάδθσ Δθμαίου άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν Ακιναι α Νικαγόρασ Νίκωνοσ ςυνωρίσ τελ.-1+κζλθσ-2 Λίνδοσ όδου α Λάμποσ Φίλιπποι α Κεόχρθςτοσ Β Κυρινθ Λιβυκισ α Αρχίδαμοσ 73 Ρανδίων 74 Τλαςίμαχοσ ςυνωρ. τελ.1+τζκρ.πϊλ.2 Κεςςαλία Αμβρακία Σημ. Συγγρ.: ο Πάπυροσ του Μιλάνου περιζχει επιγράμματα του Ροςείδιππου που επαινοφν άγνωςτουσ νικθτζσ ιππικϊν ςτα Ολφμπια, Πφκια, Νζμεα και Πτολεμαία τθσ εποχισ. Ιππικά γίνονταν και ςτα Λφκαια, απ όπου επιγραφι με άγνωςτουσ χρθματίτεσ 8 ελλθνικϊν περιοχϊν Syll³.314. Ρινακίδεσ (4 ου αι. πχε) απο τον Ωρωπό περιζχουν χρθματίτεσ ιππικϊν ςτα Αμφιαράεια. Επιγραφζσ που δθμοςίευςε ο L. Moretti περιζχουν και γυναίκεσ νικιτριεσ (Κεφ. 5). Ζτςι οι άγνωςτοι ωσ τϊρα νικθτζσ-νικιτριεσ που αποκαλφφκθκαν ςε πρόςφατεσ πθγζσ είναι 47 (38 άνδρεσ και 9 γυναίκεσ) με πάνω απο 60 νίκεσ.

9 347 Αγών πχε Όνομα Χρηματίτη Αγών/-νεσ Πόλισ Καταγωγήσ Λφκαια 320 (επιγραφι Syll³.314) 75 Δαμζασ 76 Ευπόλεμοσ 77 Χιωνίδασ 78 Φιλόνικοσ Άργοσ Λφκαια Ραςικλισ 80 Αμφίνθτοσ Λφκαια Δάγοσ 82 Δαμόλυτοσ 83 Ονόμαντοσ 84 Επίνθτοσ Λφκαια Νικαγόρασ 86 Κεαρίδασ 87 Βοφβαλοσ Μακεδονία Άργοσ Μακεδονία Λίνδοσ όδου Καςςάνδρεια Μακεδ. Ολφμπ. 3 οσ αι. 88 Ρτολεμαίοσ Α ο Λάγου Μακεδονία Ολφμπ. 3 οσ αι. 89 Ρτολεμαίοσ Β Φιλάδελφοσ Μακεδονία Ολφμπ. 3 οσ αι. 90 Αμφντασ Κεςςαλία Ολφμπ. 3 οσ αι. 91 Αρςινόθ Β αρματοδρομίεσ x3 Μακεδονία Ολφμπ. 3 οσ αι. 92 Βερενίκθ Α Μακεδονία Ολφμπ. 248 πχε; 93 Βερενίκθ Β Μακεδονία Ολφμπ. 3 οσ αι. 94 Δίοσ Λυςιμάχου Νζμεα 3 οσ αι. 95 Δωρικόσ x2 Μακεδονία; Ολ+Πφ 3 οσ αι. 96 Ετζαρχοσ (Ολφμπια+Πφκια) x6 άγνωςτθ Νζ+Πφ 3 οσ αι. 97 Ευβϊτασ (Νζμεα+Πφκια) x6 Μεςςθνία Πφκια 3 οσ αι. 98 Ευ*κφμαχοσ+ (+Πφκια) x6 άγνωςτθ Πφκια 3 οσ αι. 99 Λππόςτρατοσ (Πφκια) x2 Κεςςαλία Πφκια 3 οσ αι. 100 Καλλικράτθσ (Πφκια) Σάμοσ Νζμεα 3 οσ αι. 101 Μόλυκοσ (Νζμεα) κζλθσ πϊλων Μακεδονία Ολφμπ. 3 οσ αι. 102 Ρλαγγϊ (νίκθςε Φιλαινίδα) κζλθσ πϊλων Αλεξάνδρεια Ολφμπ. 3 οσ αι. 103 Τρυγαίοσ Μακεδονία Ολφμπ. 3 οσ αι. 104 Φιλαινίσ (θττ. απο Ρλαγγϊ) κζλθσ πϊλων Αλεξάνδρεια Ολφμπ. 3 οσ αι. 105 Φρίξοσ x3 Κεςςαλία Ολφμπ. 3 οσ αι. 106 Φυλοπίδασ Κεςςαλία Νζμεα 3 οσ αι. 107 [...] άγνωςτθ Αλεξάν. 180 πχε; 108 *...+άδου άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν Αλεξάνδρεια Ελευκ. 2 οσ αι. 109 Αριςτόκλεια Μεγαλοκλζουσ ςυνωρίσ πϊλων Λάριςα Κςκμια 2 οσ -3 οσ αι. 110 Θδζα Ρολυκράτουσ αγϊν πολεμ. άρματοσ Τράλλεισ Αμφιαράεια 2 οσ αιϊν (Κεφ. 5) και 1 οσ αι. (επιγραφ. IG 7.417, IG 7.420) 111 Νικοκλισ 112 Ρραξίασ 113 Διςτάμενοσ 114 Ρλουτάδθσ 115 Απολλϊνιοσ 116 Αβρίσ Καϊκου 117 Αμφντασ 118 Λυςίσ Ερμϊνακτοσ 119 Μναςιμάχα Φοξίνου 120 Δαμοδίκα ςυνωρίσ πϊλων κζλθσ πϊλων ηεφγοσ διαφλου κζλθσ πϊλων ςυνωρίσ πϊλων αρματοδρομικόσ αγϊν άγνωςτθ άγνωςτθ άγνωςτθ άγνωςτθ Κφμθ Αιολίσ Μάγνισ Μαιάνδρου Κραννϊν Κφμθ Θεοφά. 2 οσ αι. 121 Εφκλεια ςυνωρίσ πϊλων Χίοσ α Τθλζμαχοσ Τθλεμάχου α Άτταλοσ Γ Φιλεταίρου Ρζργαμοσ α Γλαφκων Ετεοκλζουσ Ακιναι α Καρτερόσ 126 Μ* [...] Κεςςαλία Κραννϊν Κεςςαλία Μακεδονία 128 Βελιςτίχθ Φίλωνοσ α Βελιςτίχθ Φίλωνοσ ςυνωρίσ πϊλων Μακεδονία α Λπποκράτθσ κζλθσ πϊλων Κεςςαλία

10 α Άρατοσ Κλεινίου τζκριππο τζλειo Σικυϊν α Ραντάρκθσ α Κραςωνίδθσ Ραιανοδϊρου κζλθσ πϊλων α Ακεςτορίδθσ Ερμοκρζοντα τζκριππ. ι ςυνωρ. πϊλων Τρωσ α *...+σ Αριςτοτζλουσ ςυνωρίσ πϊλων Μακεδονία; α Αντιγζνθσ Λάςωνοσ ςυνωρίσ πϊλων α *Ρραξ+αγόρασ Λζοντοσ 137 *Τ+θλζμαχοσ Λζοντοσ 138 Φίλιςτοσ Αντιφάνουσ 139 Κεοδότα Αντιφάνουσ 140 Στρωγιανόσ Φιλίςτου 141 Τιμαρζτα Φιλίςτου α *...+ *Φιλί+ςτου 143 Λαςκζνθσ α Αριςτόλοχοσ 145 Θγεμϊν 146 Ελλάνικοσ 147 Κλθτίασ 148 Κάλιπποσ κζλθσ πϊλων; ςυνωρίσ πϊλων ςυνωρ. τελ-1+τζκρ. πϊλ.-2 ςυνωρίσ πϊλων κζλθσ πϊλων α Μενζδθμοσ Ρρϊτου ι πϊλων α Χάρωψ Τθλεμάχου κζλθσ πϊλων α Αγίλοχοσ Νικζα κζλθσ πϊλων α *...+χοσ Νικοδρόμου τζκριππ. ι ςυνωρ. πϊλων α Λυκομιδθσ Αριςτοδιμου Tiberius Claudius ϊμθ α -1 ΧΕ 155 Αρχιάδασ Τιμολάου κζλθσ πϊλων α Gnaeus Marcius * + άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν ϊμθ α Gnaeus Marcius * + άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν ϊμθ α Germanicus Caesar ϊμθ α T. Claudius Aphrodisius 159 Κάλιπποσ Ρειςανόσ κζλθσ πϊλων α Neron imperator τζκριπ. τζλ.-1+πϊλων-2 (αντί 65) + άρμα δεκάπωλον α L. Minicius Natalis ϊμθ α Καςία Μ*ναςικζα+ Λαζτου α Κεόπρωποσ όδοσ α Titus Domitius Prometheus Ακιναι 93 8 οσ αι.πχε 165 Σάμοσ (Ρίνδ., Ολφμπ.10.7) Μαντινεία 94 7 οσ αι.πχε 166 Ρερίανδροσ Κυψζλου Κόρινκοσ 95 5 οσ αι.πχε 167 Μεγακλισ Ακιναι 96 5 οσ αι.πχε 168 Σκόπασ Κρζοντοσ Λάριςα α Αννίκερισ Κυρινθ Λιβυκισ 98 3 οσ αι.πχε 170 Μναςιάδασ άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν Άργοσ 99 2 οσ αι.πχε 171 [...] άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν Λάριςα οσ αι.πχε 172 Τελευτίασ Ναυςικλείδου ι πϊλων Κάμειροσ όδου ϊμθ (+3: κθρφκων, τραγωδϊν, κικαρωδ.) Σημ. Συγγρ.: άγνωςτο αν τυχόν ζλαβαν χϊρα Ιππικά μετά το 241 πχε. Λζγεται πωσ ο Λουλιανόσ ο Ραραβάτθσ διοργάνωςε τα τελευταία 293 α Ολφμπια, ςτα οποία κζρδιςε κότινο ςτθν πυγμι ανδρϊν ο Αρμζνιοσ Βαραςδάτθσ ι Αρτάβαςδοσ. Αμφιςβθτοφμενοι και άγνωςτοι νικθτζσ ιππικϊν απο τον 8 ο ωσ τον 3 ο αι. πχε, ίςωσ και ωσ τον 7 ο αι. ΧΕ (λ.χ. ςτα Ολφμπια τθσ Αντιόχειασ), ςε άλλεσ περιόδουσ και ςε άλλα ιππικά αγωνίςματα είναι κατά τον Ροςείδιππο Ρελλαίο, τον L. Moretti και επιγραφζσ οι εξισ:

11 349 Πυθιονίκεσ οσ αι. πχε 173 Κλειςκζνθσ τφραννοσ 174 Υιοί Φειδϊλα (Λφκοσ) Σικυϊν Κόρινκοσ πχε 175 Αγθςίλαοσ Λουςοί σ οσ αι. πχε 176 Αρκεςίλαοσ (Ρίνδ.,Πφκιον 4) 177 Μεγακλισ (Ρίνδ.,Πφκιον 3) 178 Σκόπασ Κρζοντοσ 179 Ξενοκράτθσ (Ρίνδ. Πφκ. 6) 180 Λζρων (Ρίνδ. Πφκιον 1,2,3) 181 Ρολφηαλοσ 182 Ρολυκλισ ο Ρολφχαλκοσ x2; Κυρινθ Λιβυκισ Ακιναι Λάριςα Ακράγασ Σικελίασ Αίτνα-Συρακοφςαι Γζλων-Συρακοφςαι οσ αι. πχε 183 Αννίκερισ 184 Εξθκεςτίδθσ 185 Ξενάρκθσ Φιλανδρίδου 186 Νικαγόρασ Νίκωνοσ 3 οσ αι. πχε 187 Τθλζμαχοσ Τθλεμάχου 188 Καλλικράτθσ 189 Μναςιάδασ άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν Κυρινθ Λιβυκισ Φωκίσ Λάριςα Λίνδοσ όδου Σάμοσ Άργοσ 118 άγνωςτον 190 Καλλιά*δθσ+ άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν άγνωςτθ Νεμεονίκεσ οσ αι. πχε 191 Χρόμιοσ (Ρίνδ., Νζμεον 1, 9) 192 Ρολυκλισ ο Ρολφχαλκοσ 193 Αριςτοκλείδθσ (Ρίνδ., Νζμ.3) άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν Αίτνα Σικελίασ Αίγινα οσ αι. πχε 194 Νικαγόρασ Νίκωνοσ τζκριπ.1+ςυνωρ.2+κζλθσ-3 Λίνδοσ όδου οσ αι. πχε 195 Διότιμοσ 196 Ακεςτορίδθσ Ερμοκρζοντοσ 197 Βερενίκθ Β Ευεργζτισ οσ αι. πχε 198 Θρόδοτοσ (Ρίνδ. Κςκμιον 1) 199 Ξενοκράτθσ (Ρίνδ. Κςκμ. 2) 200 Μεγακλισ 201 Μζλιςςοσ (Ρίνδ. Κςκμιον 3) 202 Ρολυκλισ ο Ρολφχαλκοσ Ιςθμιονίκεσ τζκριπ. ι ςυνωρίσ πϊλων τζκριππον-1 + ςυνωρίσ-2 x5; Σιδϊν Φοινίκθσ Τρωσ Αλεξάνδρεια Κιβαι Ακράγασ Σικελίασ Ακιναι Κιβαι οσ αι. πχε 203 Νικαγόρασ Νίκωνοσ τζκρ.-1+ςυνωρ.-2+κζλθσ-3 Λίνδοσ όδου οσ αι. πχε 204 Διμοσ Αντινοϊτιδοσ 205 Βερενίκθ Β Ευεργζτισ ςυνωρίσ πϊλων 130 άγνωςτο 206 Καλλιά*δθσ+ άγνωςτοσ ιππικόσ αγϊν άγνωςτθ Νικητζσ Ανθιππαςίασ* Αντινοϊτισ Αιγφπτου Αλεξάνδρεια - 4 οσ αι. πχε 207 Δθμαίνετοσ Δθμζου ανκιππαςία-πανακιναια Ραιανία - 4 οσ αι. πχε 208 Δθμζασ Δθμαινζτου ανκιππαςία-πανακιναια Ραιανία - 4 οσ αι. πχε 209 Δθμοςκζνθσ Δθμαινζτου ανκιππαςία-πανακιναια Ραιανία *μαρμάρινθ πλάκα απο το Θθςείον που εικονίηει ιππζα καλπάηοντα προσ ζνα τρίποδα (το κλαςςικό ζπακλο ςτθν ανκιππαςία) φζρει τθν επιγραφι Syll.³ 1074 απ τθν οποία ζγιναν γνωςτοί τρείσ νικθτζσ: ΦΤΛΑΡΧΟΤΝΣΕ ΕΝΙΚΩΝ ΑΝΘΙΠΠΑΙΑι / ΔΗΜΑΙΝΕΣΟ ΔΗΜΕΟΤ ΠΑΙΑΝΙΕΤ/ ΔΗΜΕΑ ΔΗΜΑΙΝΕΣΟΤ ΠΑΙΑΝΙΕΤ / ΔΗΜΟΘΕΝΗ ΔΗΜΑΙΝΕΣΟΤ ΠΑΙΑΝΙΕΤ. ΒΡΤΑΞΙ ΕΠΟΗΕΝ