ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Transcript

1 Α Τ Ε Ι Κ Α Λ Α Μ Α Τ Α Σ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ» ΟΝΟΜΑ ΣΠΟΥΑΑΣΤΡΙΑΣ: ΧΡΥΣΗ ΧΑΡΕΜΗ ΕΠΙΒΑΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ :ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ 2010

2 Α Τ Ε Ι Κ Α Λ Α Μ Α Τ Α Σ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ» ΟΝΟΜΑ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑΣ: ΧΡΥΣΗ ΧΑΡΕΜΗ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ 2010

3 Πίνακας περιεχομένων ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ ΛΕΞΕΩΝ... 3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 4 Η ιστορία της Βιολογικής Γεωργίας... 4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 7 Ο ορισμός της Βιολογικής Γεωργίας... 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΗΒ.Γ. στηνε.ε Β10ΚΑΛΛΙΕΡΙΈ1Α...15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΒΙΟΚΑΑΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΡΟΜ11-ΓΕΝ1Κ Α ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η εγχώρια αγορά Β.Π ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΟΡΙΣΜΕΝΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΟΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΦΥΤΙΚΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΉ ΤΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΕΙΔΩΝ ΚΑΙ ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ ΕΝΤΟΜΟΠΑΠ ΔΕΣ ΕΥΝΟΪΚΕΣ ΣΥΓΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ Β.Γ. ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΒΙΟΚΑΑΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ANA ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΑΙ ΝΟΜΟ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ ANA ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΒΙΟΚΑΑΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ANA ΣΤΑΔΙΟ ΕΞΕΛΙΞΗ ΑΡΙΘΜΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΙΔΩΝ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ Η ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ Η ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΛΕΓΧΟΣ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΔΡΑΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ΑΓΟΡΑ Β.Π. ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Παράγοντες που Επηρεάζουν τη Ζήτηση για Βιολογικά Προϊόντα Χαρακτηριστικά της Ζήτησης ΒΠ Δίκτυα διανομής - όροι εμπορίου Προτάσεις μάρκετινγκ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Συμπεράσματα - Προβλήματα και Προοπτικεσ...71 ΕΠΙΛΟΓΟΣ...77 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Θεσμικό Πλαίσιο - Κοινοτική Νομοθεσία

4 Κανονισμός (ΕΟΚ) 2092/ Κανονισμός (ΕΟΚ) 2078/ Κανονισμός (ΕΚ) 1257/ Κανονισμός (ΕΚ) 1452/ Νέος Κανονισμός της Ε Ε Εθνική Νομοθεσία Βιολογική Κτηνοτροφία Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης

5 ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ ΛΕΞΕΩΝ Συμβατική Γεωργία (ΣΓ) Βιολογική Γεωργία (ΒΓ) Βιολογική Κτηνοτροφία (ΒΚ) Βιολογικά Προϊόντα(ΒΠ) Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) Συμβατικά Προϊόντα (ΣΠ) Σύλλογος Οικολογικής Γεωργίας Ελλάδας Σ.Ο.Γ.Ε ΔΗΩ Οργανισμός Ελέγχου & Πιστοποίησης προϊόντων Βιολογικής Γεωργίας Κράτη Μέλη (ΚΜ) 3

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η ιστορία της Βιολογικής Γεωργίας Σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες (Γερμανία, Αυστρία, Δανία, Ιταλία, Γαλλία κ.ά.) παράλληλα με την εκμηχάνιση της γεωργίας, την ανόργανη θρέψη των φυτών με τη μορφή χημικών λιπασμάτων και την καταπολέμηση των εχθρών των καλλιεργειών (ζωικών και φυτικών) με διάφορα αγροχημικά σκευάσματα (τεχνικές που αναπτύχθηκαν τα τελευταία 60 χρόνια) διατηρήθηκαν και εστίες παραδοσιακής καλλιέργειας. Οι κάτοχοι των εκτάσεων αυτών, για διάφορους λόγους όπως: α) διέθεταν βαθύτερη κατανόηση των βιολογικών κύκλων των φυτών και των λειτουργιών των διαφόρων γεωργικών οικοσυστημάτων και είχαν επιλέξει συνειδητά την προστασία, εξέλιξη και διάδοση αυτής της μεθόδου καλλιέργειας, β) δεν μπορούσαν να ακολουθήσουν την εκμηχάνιση λόγω δυσμενών εδαφομορφολογικών συνθηκών (ορεινές, δυσπρόσιτες περιοχές κ.ά.). γ) δεν είχαν τα οικονομικά μέσα για τον «εκσυγχρονισμό» των καλλιεργειών τους και δ) ήταν μέλη διαφόρων φιλοσοφικών κινημάτων της εποχής (ανθρωποσοφία, βιοδυναμική γεωργία κ.ά.) τα οποία θεωρούσαν τη με φυσικά μέσα καλλιέργεια της γης ως μέρος της κοσμοθεωρίας τους, δεν ακολούθησαν την προτεινόμενη εξέλιξη, αλλά διατήρησαν τις παραδοσιακές μεθόδους καλλιέργειας, τις οποίες και με τη βοήθεια διαφόρων επιστημόνων που είχαν τις ίδιες ανησυχίες, συστηματοποίησαν, βελτίωσαν και ανέπτυξαν. Με τον τρόπο αυτό, διαμορφώθηκαν σταδιακά οι βασικές αρχές της Β.Γ. η οποία είναι η γεωργία που σέβεται τη φύση και τις οικολογικές ισορροπίες. Οι παραγωγοί, οι επιστήμονες και οι καταναλωτές που ενδιαφερόντουσαν για τα προϊόντα αυτά, άρχισαν να δημιουργούν συλλόγους προώθησης και διάδοσης αυτού του τρόπου καλλιέργειας. Στη φάση αυτή, τα προϊόντα καταναλώνονται σε τοπικές αγορές, οι καταναλωτές τα προμηθεύονται από το αγρόκτημα, έχουν προσωπική επαφή με τον παραγωγό και υπάρχει άμεση πρόσβαση στην καλλιεργούμενη έκταση και εμπιστοσύνη στον τρόπο καλλιέργειας. Με την πάροδο του χρόνου και τη σταδιακή δημιουργία των αστικών κέντρων, αναπτύχθηκαν αγορές μακριά από τα αγροκτήματα. Οι καταναλωτές δεν είχαν πια άμεση πρόσβαση στο αγρόκτημα και χάθηκε η προσωπική επαφή με τον παραγωγό, που ήταν και η βάση της εμπιστοσύνης. Κάπως έτσι δημιουργήθηκε η 4

7 ανάγκη του ελέγχου καν της πιστοποίησης. Το κενό που άφησε η διακοπή της προσωπικής σχέσης παραγωγού - καταναλωτή άρχισαν να καλύπτουν έμπειρα άτομα - βιοκαλλιεργητές και οι ίδιοι, οι οποίοι ύστερα από σειρά επισκέψεων στο αγρόκτημα, έδιναν ένα πιστοποιητικό πως το προϊόν έχει ελεγχθεί και είναι γνήσιο. Λίγο αργότερα, τα άτομα αυτά εξειδικεύτηκαν στον έλεγχο, δημιούργησαν ομάδες ελεγκτών και άρχισαν να πιέζουν τις αρμόδιες εθνικές αρχές για νομοθετική κατοχύρωση της βιολογικής γεωργίας. Παράλληλα, συστήθηκαν Ενώσεις Βιοκαλλιεργητών, καθώς επίσης και Ενώσεις Καταναλωτών βιολογικών προϊόντων. Το 1972 ιδρύεται η Παγκόσμια Ομοσπονδία Κινημάτων Βιολογικής Γεωργίας (International Federation of Organic Agriculture Movements - IFOAM) με μέλη φορείς και οργανώσεις από διάφορες χώρες και τον πέντε ηπείρων. Αυτή, με τη βοήθεια των εθνικών αντιπροσωπιών, διατυπώνει τις προδιαγραφές παραγωγής των βιολογικών προϊόντων καθώς επίσης και τις ουσίες που επιτρέπονται είτε ως λιπάσματα, είτε ως μέσα φυτοπροστασίας. Για τον βιολογικό τρόπο παραγωγής γεωργικών προϊόντων στην Ε.Ε. δημιουργήθηκε ο κανονισμός 2092/91 ο οποίος έγινε αποδεκτός από τα Κ-Μ τον Ιούνιο του 1991 και αποτελεί την επίσημη αναγνώριση σε Ευρωπαϊκό επίπεδο των κανόνων της βιολογικής γεωργίας. Με τον κανονισμό αυτό, που ισχύει για όλα τα Κ- Μ, επιδιώκεται ο δίκαιος ανταγωνισμός μεταξύ των παραγωγών, η ελεύθερη κυκλοφορία των προϊόντων μέσα στην Ε.Ε. και η βελτίωση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών στα παραγόμενα και διατιθέμενα στην αγορά προϊόντα. Ο Κανονισμός 2092/91, του οποίου ορισμένες διατάξεις επανεξετάζονται και βελτιώνονται, εφαρμόζεται μόνο στα φυτικής προέλευσης γεωργικά προϊόντα. Η κατάσταση στην Ελλάδα Η εφαρμογή του βιολογικού τρόπου παραγωγής στην Ελλάδα ξεκίνησε τη δεκαετία του Κάποιοι μεμονωμένοι παραγωγοί έκαναν τα πρώτα δειλά βήματα και σιγά - σιγά αρχίζουν τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Η ελιά και το αμπέλι ήταν οι πρώτες καλλιέργειες που, κυρίως στην Πελοπόννησο (Μάνη, Αίγιο), έγιναν αντικείμενο οργανωμένης προσπάθειας. Σιγά - σιγά, ακολουθούν και άλλες περιοχές με διάφορες καλλιέργειες. Έτσι έχουμε βιοκαλλιεργητές στη Χίο με εσπεριδοειδή και κηπευτικά, στο Πήλιο με ελιές και αρωματικά φυτά, στην Έδεσσα και τα Γιαννιτσά με ετήσιες καλλιέργειες, στην Αττική με φιστικιές, κερασιές, στη Πρέσπα με φασόλια κ.λ.π. Με την ψήφιση του Κανονισμού 2092/91, η Ελλάδα άρχισε το 1993 να 5

8 εναρμονίζει την εθνική νομοθεσία με το κοινοτικό δίκαιο και να εφαρμόζει το σύστημα ελέγχου σύμφωνα με τις κοινές προδιαγραφές του Κανονισμού 2092/91. Η εμπορεία των βιολογικώς παραγομένων φυτικών προϊόντων στη χώρα μας βρίσκεται σε εμβρυακή κατάσταση. Αυτά διατίθενται από τους ίδιους τους παραγωγούς είτε στον τόπο παραγωγής, είτε σε ειδικές αγορές ή καταστήματα με υγιεινές τροφές. Μικρές ποσότητες εξάγονται σε χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης. Οι καταναλωτές μπορούν να πληροφορηθούν για πιστοποιημένα Β.Π. καθώς και για τα ελεγχόμενα και αξιόπιστα καταστήματα της περιοχής τους μέσω των Οργανισμών Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων. Σήμερα, οι τιμές των Β.Π. κυμαίνονται από ίδιες μέχρι και 40% ανώτερες των παρόμοιων προϊόντων της Σ.Γ. Η υψηλή σχετικά τιμή των Β.Π. υπάρχει για να αντισταθμίσει το σχετικά μικρό οικονομικό εισόδημα λόγω της χαμηλής αποδοτικότητάς της καλλιεργούμενης γης και γιατί ο καταναλωτής «πληρώνει» τον βιοκαλλιεργητή για την προστασία του περιβάλλοντος. Η χώρα μας είναι κατάλληλη για την ανάπτυξη της Β.Γ. κυρίως λόγο των ευνοϊκών κλιματολογικών συνθηκών της, την ιδιομορφία του εδάφους, την ύπαρξη πολλών νησιωτικών περιοχών καθώς και την οικογενειακή μορφή σημαντικού αριθμού αγροτικών εκμεταλλεύσεων. Η όλη προσπάθεια για την επιτυχή επέκταση της βιολογικής γεωργίας στην χώρα μας πρέπει να στηριχθεί σε ορισμένα μέτρα μεταξύ των οποίων πρωταρχικής σημασίας είναι τα εξής: α) οικονομική ενίσχυση των βιοκαλλιεργητών όπως προβλέπεται και από τον Κανονισμό της Ε.Ε. β) Ενημέρωση και ολοκληρωμένη εκπαίδευση των γεωργών στη νεώτερη μεθοδολογία της βιολογικήςγεωργίας. γ) Οργάνωση της εμπορίας, συστηματικός έλεγχος και πιστοποίηση των βιολογικών προϊόντων για την προστασία του καταναλωτή. δ) Συστηματική έρευνα για την εξεύρεση των πιο κατάλληλων μεθοδολογιών για την διεξαγωγή της βιολογικής γεωργίας στις ελληνικές συνθήκες.με βάση τα παραπάνω αναφερόμενα μέτρα και με τη συνεργασία κρατικών φορέων και γεωργών, ο κλάδος της Β.Γ. μπορεί να αναπτυχθεί στη χώρα μας με επιτυχία. 6

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα μελέτη εξετάζει τον κλάδο των Β.Π. και συγκεκριμένα εστιάζεται στην αγορά του βιολογικού ελαιόλαδου, του κρασιού από βιολογικό αμπέλι και των βιολογικών εσπεριδοειδών και τη διακίνησή τους στην αγορά. Η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε ήταν τα δευτερογενή στοιχεία, δηλαδή ανασκόπηση βιβλιογραφίας, περιοδικών, αρθρογραφίας κ.λπ Η Β.Γ. είναι ένα σύστημα ολοκληρωμένης παραγωγής, με μειωμένους βαθμούς ελευθερίας όσον αφορά την επιλογή των εισροών των θρεπτικών στοιχείων (λίπανση) και των φυτοπροστατευτικών ουσιών, σε σχέση με τα κλασικά συστήματα ολοκληρωμένης παραγωγής. Σύμφωνα με την Διεθνή Ομοσπονδία Κινημάτων Βιολογικής Γεωργίας (International Fédération of Organic Agriculture Movements - IFOAM), «η Β.Γ. στοχεύει σε έναν οικολογικά, κοινωνικά και οικονομικά μακροπρόθεσμο βιώσιμο τρόπο άσκησης της γεωργίας».( Οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης χρησιμοποιούν τον όρο «ΒΓ» για να ορίσουν τον κλάδο, ενώ ο όρος «οργανική γεωργία» (Organic Farming) χρησιμοποιείται κυρίως στις αγγλόφωνες χώρες (Μ. Βρετανία, Η.Π.Α.). Με τον όρο Β.Π. εννοούνται τα προϊόντα που καλλιεργούνται ή παράγοντας μεταφέρονται και διανέμονται χωρίς τη χρήση συνθετικών ζιζανιοκτόνων και παρασιτοκτόνων, τεχνητής ακτινοβολίας ή ορμονών και έχουν πιστοποιηθεί ως τέτοια από τους αρμόδιους Οργανισμούς Πιστοποίησης. ( Τα Β.Π. περιέχουν λιγότερο νερό σε σχέση με τα συμβατικά, και περισσότερες θρεπτικές ουσίες, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία (γύρω στο 20%-30%). Επιπλέον, είναι απαλλαγμένα από κατάλοιπα χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρ μάκων.( Η σήμανση των ΒΠ ρυθμίζεται από τον Κανονισμό (ΕΟΚ) 2092/91 της Ε.Ε., σύμφωνα με τον οποίο μόνο αυτά επιτρέπεται να φέρουν την ένδειξη «Βιολογικό» και μάλιστα ως μέρος της ειδικής ορολογίας: η συσκευασία πρέπει να γράφει «Προϊόν Βιολογικής Γεωργίας», ή «Προϊόν Βιολογικής Γεωργίας σε Μεταβατικό Στάδιο» αν το προϊόν έχει παραχθεί κατά δύο πρώτα χρόνια βιολογικής διαχείρησης του κτήματος. 7

10 Οποιαδήποτε άλλη σχετική ένδειξη δεν είναι έγκυρη. Πρέπει επίσης να υπάρχει στη συσκευασία ο κωδικός του οργανισμού πιστοποίησης, καθώς και το σήμα του. Επίσης, πρέπει να αναφέρεται το όνομα του παραγωγού και η επωνυμία του προϊόντος. Οταν στα τυποποιημένα προϊόντα περιέχονται περισσότερα από ένα συστατικά, θα πρέπει τα μη-βιολογικά συστατικά να αναγράφονται στη συσκευασία με τρόπο που να διακρίνονται από τα υπόλοιπα και να μην υπερβαίνουν ένα συγκεκριμένο ποσοστό στη σύνθεσή τους. Όσον αφορά στα εισαγόμενα προϊόντα, αυτά πρέπει να φέρουν το σήμα και τον κωδικό του οργανισμού πιστοποίησης στη χώρα προέλευσης. Οι Ευρωπαϊκοί Οργανισμοί Πιστοποίησης καταγράφονται κάθε χρόνο από την ΕΕ και αποστέλλονται στα Υπουργεία Γεωργίας όλων των Κ.Μ. Οι εγκεκριμένοι οργανισμοί πιστοποίησης ελέγχουν αν ένα προϊόν έχει παραχθεί σύμφωνα με το βιολογικό τρόπο παραγωγής που ορίζει η κοινοτική νομοθεσία, χωρίς να υπεισέρχονται σε θέματα ποιότητας. Η Β.Γ. είναι ένα σύστημα στο οποίο αποφεύγεται η χρήση αγροχημικών (λιπασμάτων, ζιζανιοκτόνων, αυξητικών παραγόντων, προσθέτων ζωοτροφών κτλ.) Ο παραγωγός που ασκεί Β.Γ. βασίζεται στην εναλλαγή των καλλιεργειών, στη χρήση κοπριάς, στην καλλιέργεια φυτών που δεσμεύουν το άζωτο, στη χαμηλή πυκνότητα των ζώων τόσο στις σταβλικές εγκαταστάσεις, όσο και στους χώρους βόσκησης, καθώς και στην εκτροφή των ζώων σύμφωνα με τις φυσιολογικές τους ανάγκες. Τα Β.Π., με εξαίρεση το κρασί του οποίου η τιμολόγηση παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις, πωλούνται μεσοσταθμικά 30% ακριβότερα από τα συμβατικά. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ένα βιολογικό προϊόν μπορεί να έχει τη διπλάσια τιμή από το αντίστοιχο συμβατικό. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι το κόστος παραγωγής των βιοκαλλιεργητών είναι υψηλότερο από αυτό των συμβατικών παραγωγών, καθώς η κλίμακα παραγωγής είναι μικρότερη εξαιτίας της μη εντατικής καλλιέργειας με αγροχημικά. Επίσης, μια γεωργική εκμετάλλευση που εφαρμόζει καλλεργητικές μεθόδους Β.Γ., απαιτεί κατά μέσο όρο 10%-20% περισσότερη εργασία από ότι μια αντίστοιχη που χρησιμοποιεί της μεθόδους της Σ.Γ., με αποτέλεσμα να επιβαρύνεται η τιμή του Β.Π. 8

11 Ο ορισμός της Βιολογικής Γεωργίας Ιστορικά στην γεωπονική επιστήμη ο όρος γεωργία ορίζονταν ως η προσπάθεια του ανθρώπου να αποκομίσει το μέγιστο κέρδος από τον συνδυασμό των συντελεστών παραγωγής που είναι το έδαφος, η εργασία και το κεφάλαιο. Σήμερα ο όρος γεωργία δηλώνει την προσπάθεια του ανθρώπου να αποκομίσει την άριστη ωφέλεια από τη χρήση όλων των συντελεστών της γεωργικής παραγωγικής διαδικασίας (έδαφος, νερό, κεφάλαιο, εργασία, χρόνος, βιοποικιλότητα κ.λπ.) με τρόπους συνετούς, δηλαδή με τρόπους οι οποίοι: α) να διατηρούν και όταν χρειάζεται να ανορθώνουν την παραγωγικότητα των αγροτικών οικοσυστημάτων β) να μην προκαλούν βλάβες σε άλλους τύπους οικοσυστημάτων και γ) να διασφαλίζουν τη σωματική και ψυχική υγεία του αγροτικού και αστικού πληθυσμού. Με βάση το παραπάνω, την κυριότερη μορφή φιλικής προς το περιβάλλον γεωργίας αποτελεί η Β.Γ., η οποία είναι μια συγκροτημένη ολότητα, με κανόνες θεσπισμένους, προδιαγραφές, αρχές και φιλοσοφία, και απαιτεί από τον καλλιεργητή όσο γίνεται πιο διαφοροποιημένη και μελετημένη ως προς τις συνέπειές της, επέμβαση στους βιο-κύκλους και βιορυθμούς της φύσης. Πιο απλά η Β.Γ. είναι η γεωργία που σέβεται τη φύση και τις οικολογικές ισορροπίες, θεωρώντας τη γη με την πανίδα και τη χλωρίδα της ένα ζωντανό κλειστό οικοσύστημα που αυτοαναπαράγεται και ανακυκλώνεται. Συνδέει την παραδοσιακή καλλιέργεια της γης με την επιστημονική γνώση και τα αναπτυγμένα ήπια τεχνικά μέσα που σέβονται τη φύση. Η Β.Γ. παρουσιάζεται με διάφορα ονόματα όπως οργανική, οικολογική, βιοδυναμική, φυσική που είναι μορφές της. Οι κύριες αρχές που διακηρύχτηκαν σαν στόχοι του χώρου της Βιολογικής γεωργίας από την International Federation of Organic Agriculture είναι η: 1) διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους 2) αποφυγή της ρύπανσης και μόλυνσης του περιβάλλοντος 3) παραγωγή τροφίμων υψηλής βιολογικής αξίας 4) μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης 9

12 5) βελτίωση των συνθηκών ζωής και εγκατάσταση της ποιότητας στην καθημερινή ζωή 6) εξασφάλιση ικανοποιητικών αποδόσεων και αξιοπρεπούς εισοδήματος 7) ανάπτυξη θετικής σχέσης με το περιβάλλον 10

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ 1.1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ Οι βασικές αρχές της βιολογικής γεωργίας έτσι όπως εκφράζονται από την ΠΌΑΜ, είναι οι ακόλουθες: να παράγει τροφές υψηλής θρεπτικής αξίας σε επαρκή ποσότητα, να αλληλεπιδράσει με εποικοδομητικό και ζωτικό τρόπο σε όλα τα φυσικά συστήματα και κύκλους, να ενθαρρύνει και να αυξήσει τους βιολογικούς κύκλους στα γεωργικά συστήματα, συμπεριλαμβανομένων μικροοργανισμών της εδαφικής χλωρίδας και πανίδας των φυτών και των ζώων, να διατηρήσει και να αυξήσει μακροπρόθεσμα τη γονιμότητα του εδάφους, να χρησιμοποιήσει, όσο το δυνατόν, ανανεώσιμες πηγές σε γεωργικά συστήματα οργανωμένα σε τοπικό επίπεδο, να εργαστεί, όσο το δυνατό, μέσα σε κλειστό σύστημα σε σχέση με την οργανική ουσία και τα θρεπτικά στοιχεία, να εργαστεί με ουσίες και υλικά που μπορούν να ξαναχρησιμοποιηθούν ή να ανακυκλωθούν στο αγρόκτημα ή κάπου αλλού, να προσφέρει στα εκτρεφόμενα ζώα συνθήκες ζωής τέτοιες που θα επιτρέψουν την ανάπτυξη των βασικών πλευρών της έμφυτης συμπεριφοράς τους, να ελαχιστοποιήσει όλες τις μορφές ρύπανσης, που είναι αποτέλεσμα της γεωργικής πρακτικής, να διατηρήσει τη γενετική ποικιλομορφία των γεωργικών οικοσυστημάτων, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας των φυτών και των άγριων ζώων, να προσφέρει στους αγρότες παραγωγούς διαβίωση σύμφωνη με τα ανθρώπινα δικαιώματα των Ηνωμένων Εθνών, να καλύψει τις βασικές τους ανάγκες και να τους παρέχει επαρκές εισόδημα και ικανοποίηση από την εργασία τους σε ένα ασφαλές εργασιακό περιβάλλον, να εξετάσει τον ευρύτερο κοινωνικό και οικολογικό αντίκτυπο των αγροοικοσυστη μάτων. 11

14 1.2 Η Β.Γ. στην Ε.Ε. Με την ευκαιρία της Πράσινης Εβδομάδας 2007 (Green Week), η Eurostat, η Στατιστική Υπηρεσία των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, δημοσίευσε αναφορά για την εξέλιξη της βιολογικής γεωργίας 4 εντός της Ε.Ε. ( ML&aged=Q&language=EN&guiLanguage=ens) Η έκταση των βιολογικών καλλιεργειών υπολογίζεται περίπου στο 4% της συνολικής αξιοποιημένης αγροτικής έκτασης στην Ευρωπαϊκή Ενωση των 25 χωρών (EU25) το Στην EU25 το 2005, οι εκτάσεις της Β.Γ. φτάνουν το 3,9% της συνολικής αξιοποιημένης αγροτικής έκτασης. Τα μεγαλύτερα ποσοστά εκτάσεων βιολογικής γεωργίας καταγράφηκαν στην Αυστρία (11,0%), την Ιταλία (8,4%), την Τσεχία και την Ελλάδα (7,2% κάθε μία) και τα χαμηλότερα στην Μάλτα (0,1%), την Πολωνία (0,6%) και την Ιρλανδία (0,8%). Σε γενικότερο πλαίσιο, όπου τα δεδομένα της EU15 είναι διαθέσιμα, το ποσοστό των εκτάσεων Β.Γ. επί της συνολικής αξιοποιημένης αγροτικής έκτασης έχει αυξηθεί από 1,8% το 1998 σε 4,1% το Στην EU25 το 2005, σε 61 εκατομμύρια στρέμματα ακολουθήθηκαν οι προδιαγραφές της Β.Γ. Η Ιταλία (11 εκατομμύρια στρέμματα ή 17% επί του συνολικού της EU25) είχε το μεγαλύτερο ποσοστό εκτάσεων Β.Γ. και ακολουθούν η Γερμανία και η Ισπανία (με 8 εκατομμύρια στρέμματα κάθε μια ή 13%). Λιγότερο από το 2% επί του συνόλου των αγροτικών εκμεταλλεύσεων είναι βιολογικές. Συνολικά στην Ε.Ε., το 1,6% των συνολικών αγροτικών εκμεταλλεύσεων είναι βιολογικές. Σε σχεδόν όλα τα κράτη μέλη της EU25 το 2005, ο μέσος όρος βιολογικών ιδιοκτησιών ήταν μεγαλύτερος σε σχέση τον συνολικό μέσο όρο των αγροτικών εκμεταλλεύσεων 390 στρέμματα ανά βιολογική εκμετάλλευση, συγκριτικά με 160 στρέμματα ανά ιδιοκτησία που είναι ο μέσος όρος επί του συνόλου των αγροτικών εκμεταλλεύσεων. Οι μεγαλύτερες βιολογικές εκμεταλλεύσεις συναντώνται στη Σλοβακία (4.630 στρέμματα /εκμετάλλευση), την Τσεχία (3.050 στρέμματα), την Πορτογαλία (1.480 στρέμματα) και το Ηνωμένο Βασίλειο (1.420 στρέμματα). 12

15 Οι περιοχές υπό μετατροπή ποικίλουν σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών. Οι εκτάσεις βιολογικών καλλιεργειών περιλαμβάνουν περιοχές που ήδη έχουν μετατραπεί και βρίσκονται σε πλήρες βιολογικό στάδιο αλλά και άλλες που είναι υπό μετατροπή. Σημειώνεται ότι όλες οι εκτάσεις είναι απαραίτητο να περάσουν μια χρονική περίοδο μετατροπής για να χαρακτηριστούν ότι βρίσκονται στο πλήρες βιολογικό στάδιο. Η αναλογία των εκτάσεων υπό μετατροπή σε σχέση με τις συνολικές βιολογικές εκτάσεις ποικίλει μεταξύ των κρατών μελών με ποσοστό μικρότερο του 10% στη Δανία (1%), την Ολλανδία (4%), τη Φινλανδία (8%) και τη Σουηδία (9%), και μεγαλύτερο του 80% στην Μάλτα (100%), την Κύπρο (87%) και την Λετονία (83%). 13

16 Πίνακας 1: Βιολογική Γεωργία: Εκτάσεις και Αριθμός Εκμεταλλεύσεων (2005) Ποσοστό βιολογικών εκτάσεων σε σύνολο αξιοποιημένων αγροτικών εκτάσεων* (%) Βιολογικές Εκτάσεις* (στρέμματα) Ποσοστό των κρατών μελών στις συνολικές βιολογικές εκτάσεις της ΕΙΙ25* (%) Μέγεθος βιολογικών εκμεταλλεύσεων ** (στρέμμα/ιδιοκτησία) Μέγεθος συνολικών εκμεταλλεύσεων (στρέμμα/ιδιοκτησία) Ε , , Βέλγιο 1, , ,0 Τσεχία 7, , ,3 Αανία 5, , ,4 Γ ερμανία 4, , Εσθονία Ιρλανδία 0, , Ελλάδα 7, , ,6 Ισπανία 3, , ,7 Γ αλλία 2, , ,7 Ιταλία 8, , ,6 Κύπρος 1, , ,5 λετονία 7, , ,6 Λιθουανία 2, , ,5 νουξεμβούργο 2, ο,ι ,2 Ουγγαρία 2, , ,1 Λάλτα ο,ι 140 0, ,0 Ιλλανδία 2, , ,9 Ιυστρία 11, , Ιολωνία 0, , ,4 Ιορτογαλία 6, , ,7 '.λοβενία 4, , ,0,λοβακία 4, , ,8 >ινλανδία 6, , ,4 ύυηδία 6, , ,8 Ιν. Βασίλειο 3, , ,3 Τα δεδομένα της ΕΙΙ25 δεν είναι διαθέσιμα για την Εσθονία * 2004 : Λουξεμβούργο και Πολωνία ** 2004 : Κύπρος, Λουξεμβούργο, Ουγγαρία και Πολωνία Ποσοστό εκτάσεων υπό μετατροπή στις συνολικές βιολογικές εκτάσεις (%) 14

17 1.2. ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ Η ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ Η Β.Γ. αποτελεί μια ολοκληρωμένη πρόταση παραγωγής, αυστηρά οικολογικού προσανατολισμού. Είναι το «μοντέλο» αγροτικής παραγωγής που μπορεί να δώσει λύσεις στα περιβαλλοντικά και οικονομικά αδιέξοδα εφαρμοζόμενη εντατική γεωργία των τελευταίων 50 χρόνων. που έχουν δημιουργηθεί από την Η απαίτηση των καταναλωτών για την εξασφάλιση υγιεινών τροφίμων, σε συνδυασμό με τον άμεσης προτεραιότητας στόχο για προστασία του περιβάλλοντος, έχουν δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της Β.Γ.. Η ταχύτατη ανάπτυξή της παγκοσμίως, αλλά και ειδικότερα στις χώρες της Ευρώπης, είναι μια συνεχής πραγματικότητα. Σήμερα σε όλο τον κόσμο καλλιεργούνται με βιολογικό τρόπο στρ., με σημαντικότερες χώρες την Αυστραλία με 100 εκατομμύρια στρ. και την Ιταλία με 11 εκατομμύρια στρ. Στην Ευρώπη, από στρέμματα βιολογικών καλλιεργειών το 1985 και βιοκαλλιεργητές, το 2003 αγγίξαμε τα στρ. και τους βιοκαλλιεργητές. Οι λιανικές πωλήσεις Β.Π. σε παγκόσμιο επίπεδο ανήλθαν το 2001 στο ποσό των 21,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων, εκ των οποίων προϊόντα ποσού ύψους 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων, πωλήθηκαν από Ευρωπαϊκές χώρες, ενώ γιά το 2008 οι συνολικές λιανικές πωλήσεις Β.Π. προβλέπεται οτι θα ξεπεράσουν τα 80 δισεκατομμύρια δολάρια. 15

18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ 2.1 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η Ελλάδα συγκριτικά με τις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες κατέχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων. Το ποσοστό αυτό για το έτος 1998 διαμορφώθηκε στο 0,4% της συνολικής καλλιεργούμενης γης, το 2002 άγγιξε το 0,9%, το 2004 ανήλθε στο 1,6%, ενώ το 2005 αυξήθηκε στο 3%. Παρά το χαμηλό ποσοστό που κατέχει ακόμη η ΒΓ στη χώρα μας, η ανάπτυξη που σημειώθηκε τα τελευταία χρόνια ήταν σημαντική. Πίνακας 2: 16

19 Διάγραμμα 1: 2.2 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΑΡΟΜΗ-ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η εφαρμογή του βιολογικού τρόπου παραγωγής ξεκίνησε στη χώρα μας στις αρχές της δεκαετίας του 80, όταν κάποιοι μεμονωμένοι παραγωγοί κινήθηκαν προς την κατεύθυνση αυτή, απορρίπτοντας τις χημικές εισροές και ξεκινώντας την παραγωγή ΒΠ. Η ενημέρωση των παραγωγών ήταν τότε σχεδόν ανύπαρκτη και οι μόνες ισχύουσες αρχές για τη ΒΓ ήταν αυτές της ΠΌΑΜ, αφού δεν υπήρχαν ούτε εθνικοί ούτε κοινοτικοί κανονισμοί. Κάποιοι από τους πρώτους βιοκαλλιεργητές ήρθαν από το εξωτερικό φέρνοντας μαζί τους την απαραίτητη τεχνογνωσία. Η πρώτη οργανωμένη προσπάθεια παραγωγής ΒΠ έγινε το 1982 στην περιοχή της Αιγιαλείας. Μια μικρή ομάδα ντόπιων παραγωγών υπό την καθοδήγηση της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Αιγιαλείας, ξεκίνησε την παραγωγή βιολογικής κορινθιακής σταφίδας με σκοπό την εξαγωγή της 17

20 στην Ολλανδία. Παρά τις επιφυλάξεις και τα όποια προβλήματα των πρώτων καλλιεργητών, η προσπάθεια αυτή αποδείχτηκε επιτυχημένη. Από τα μέσα της δεκαετίας του '80 ξεκίνησαν οι πρώτες βιοκαλλιέργειες ελιάς στην περιοχή της Μεσσηνιακής Μάνης. Στην Ελλάδα κατά τη δεκαετία του 80, οι παραγωγοί που καλλιεργούσαν Β.Π. επιβλέπονταν από ξένους οργανισμούς πιστοποίησης (Skal, Soil Association, Naturland), καθώς δεν υπήρχαν ακόμη ελληνικοί οργανισμοί πιστοποίησης Β.Π. Τα προϊόντα στα οποία επικεντρώθηκαν οι Έλληνες παραγωγοί ήταν το ελαιόλαδο και οι ελιές, το κρασί, τα εσπεριδοειδή και τα δημητριακά. Για την περίοδο δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία για τις βιοκαλλιέργειες στην Ελλάδα. Υπολογίζεται ότι το 1992 υπήρχαν περίπου 150 παραγωγοί και καλλιεργούνταν βιολογικά περίπου στρέμματα (εκτιμήσεις ΔΗΩ). Το 1993 με την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΟΚ) 2092/91 στη χώρα μας, εγκρίθηκαν από το Υπουργείο Γεωργίας ως Οργανισμοί Ελέγχου και Πιστοποίησης Β.Π.: Ο Οργανισμός Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων - ΔΗΩ και ο Σύλλογος Οικολογικής Γεωργίας Ελλάδας Σ.Ο.Γ.Ε. Ακολούθησε η Φυσιολογική το Η δραστηριότητα των Οργανισμών Πιστοποίησης ενίσχυσε τη Β.Γ., ο δε κανονισμός 2092/91 έδωσε σημαντικό κίνητρο για τη μετατροπή πολλών συμβατικών καλλιεργειών σε βιολογικές. Το 1996 ξεκίνησε στη χώρα μας το καθεστώς οικονομικών ενισχύσεων με την εφαρμογή του Κανονισμού (ΕΟΚ) 2078/92, δίνοντας περαιτέρω ώθηση στη ΒΓ στην Ελλάδα, με αύξηση των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων και του αριθμού των βιοκαλλιεργητών. 2.3 Η εγχώρια αγορά Β.Π. Η ελληνική αγορά προϊόντων, κυρίως δε των τροφίμων που αποτελούν σχεδόν το σύνολο της, θεωρείται αναπτυσσόμενη σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά και διεθνή δεδομένα. Η αξία της εγχώριας αγοράς εκτιμάται σε 7,6 εκατ. το 1996 με τις εισαγωγές να αντιπροσωπεύουν το 25% αυτής, ενώ το 2007 η εκτίμηση είναι στα 64,75 εκατ. με τις εισαγωγές να καλύπτουν το 65% αυτής, (πίνακες 3,4). Σύμφωνα με στατιστικές του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (Μάιος 2007), στην Ελλάδα, στις αριθμούσαν βιοκαλλιεργητές, των οποίων οι καλλιεργούμενες εκτάσεις αντιστοιχούσαν στο 4,5% των συνολικών 18

21 καλλιεργούμενων ελληνικών εκτάσεων. Το ποσοστό αυτό για τα δεδομένα της Ε.Ε. είναι ικανοποιητικό και αυξάνει με γρήγορους ρυθμούς τα τελευταία χρόνια. Πίνακας 3: Μέγεθος εγχώριας αγοράς ΒΤ σε ΕΤΟΣ ΑΞΙΑ % ΜΕΤΑΒΟΛΗ , , , , , , , ,0 Πηγή: εκτιμήσεις ICAP ΑΕ Τα μεγέθη του πίνακα αφορούν τόσο τα φυτικής όσο και τα ζωικής προέλευσης παραγωγής Β.Π. σε τιμές λιανικής. Μεσοσταθμικά οι τιμές των Β.Π. εκτιμάται ότι είναι κατά 30% ανώτερες από αυτές των Σ.Π. Πίνακας 4: Εξέλιξη της αξίας αγοράς εισαγομένων Β.Τ σε ΕΤΟΣ ΑΞΙΑ % ΜΕΤΑΒΟΛΗ , , , , , , ,5 Πηγή: εκτιμήσεις ICAP ΑΕ Τα αναγραφόμενα ποσά αναφέρονται σε τιμές λιανικής πώλησης, και αφορούν συσκευασμένα προϊόντα φυτικής και ζωικής προέλευσης. 19

22 Σύμφωνα με εκπροσώπους του κλάδου η πορεία των πωλήσεων εισαγόμενων ΒΠ αναμένεται να είναι αυξητική, όσο θα αυξάνεται η ζήτηση των ΒΤ. Τα σημαντικότερα ΒΤ στην Ελλάδα είναι το ελαιόλαδο, το κρασί από βιολογικά σταφύλια, και τα βιολογικά εσπεριδοειδή. Από τα παραπάνω το ελαιόλαδο (68,6 % της παραγωγής για ο 2006) και τα εσπεριδοειδή (67,1% της παραγωγής το 2006) έχουν έντονο εξαγωγικό προσανατολισμό, ενώ οι εξαγωγές κρασιού, λόγω έντονου ανταγωνισμού από άλλες μεσογειακές χώρες, αντιπροσωπεύουν μόνο το έχει 20,0% της παραγωγής για το ,3.1 Μέγεθος εγχώριας αγοράς βιολογικού ελαιόλαδου Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του πίνακα 5 η παραγωγή του βιολογικού ελαιόλαδου παρουσιάζει μια ετήσια αύξηση της τάξης το 33,3%, έχει έντονο εξαγωγικό προσανατολισμό με μέση ετήσια αύξηση 17.7%, ενώ η εγχώρια κατανάλωση παρουσιάζει μέση ετήσια αύξηση 21,3%. Οι κυριότερες χώρες προορισμού είναι αυτές της Δυτικής και Βόρειας Ευρώπης, Βόρειας Αμερικής, ενώ τελευταία έντονο ενδιαφέρον παρουσιάζεται από την Ιαπωνία. Πίνακας 5: Μέγεθος εγχώριας αγοράς βιολογικού ελαιόλαδου σε τόνους ΕΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΕΓΧΩΡΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΠΗΓΗ: εκτιμήσεις Ι(: α ρ Σύμφωνα με εκτιμήσεις παραγόντων του κλάδου η χαμηλή εγχώρια κατανάλωση οφείλεται στην υψηλή τιμή του βιολογικού ελαιόλαδου, στην έλλειψη πληροφόρησης 20

23 του κοινού για τα πλεονεκτήματα του, και στο γεγονός ότι η κατανάλωση συμβατικού ελαιόλαδου δεν παύει να θεωρείται σημαντικό από το μέσο Έλληνα στοιχείο της υγιεινής διατροφής. Η διακίνηση του στην ελληνική αγορά γίνεται από εξειδικευμένα καταστήματα και υπεραγορές Μέγεθος εγχώριας αγοράς κρασιού από βιολογικά σταφύλια Το κρασί παρουσιάζει μια μέση ετήσια αύξηση εξαγωγών της τάξης του 41,6% φτάνοντας το 2006 το 20% της εγχώριας παραγωγής, ενώ η εγχώρια κατανάλωση με μέση ετήσια αύξηση 34,1 % έφτασε το 2006 τους 3200 τόνους (πίνακας 6). Πίνακας 6: Μέγεθος εγχώριας αγοράς βιολογικού κρασιού σε τόνους ΕΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΞΑΓΩΓΈΣ ΕΓΧΩΡΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΠΗΓΉΗ: εκτιμήσεις ICAP Εκτιμάται, ότι η παραγωγή τύπων κρασιού με «ελληνική ταυτότητα» πιθανόν να επιδράσουν θετικά στην αύξηση των εξαγωγών μελλοντικά. Η διακίνηση του στην ελληνική αγορά γίνεται μέσα από το δίκτυο των συμβατικών προϊόντων (κάβες και υπεραγορές). 21

24 2.3.3 Μέγεθος εγχώριας αγοράς βιολογικών εσπεριδοειδών Διαχρονική μείωση των εξαγωγών ως ποσοστό της παραγωγής παρουσιάζουν τα βιολογικά εσπεριδοειδή μια και καλύπτουν το 67,1% της παραγωγής το 2006 έναντι του 93,2 % το Αξίζει να σημειωθεί ωστόσο ότι στην χώρα μας έχουν ξεκινήσει προσπάθειες για την παραγωγή μεταποιημένων προϊόντων από βιολογικά εσπεριδοειδή όπως χυμών, μαρμελάδων και γλυκών. Η τυποποίηση σε αντίθεση με άλλα προϊόντα συγκεντρώνεται σε λίγες επιχειρήσεις και οι εξαγωγές κατευθύνονται κυρίως σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Η διακίνηση τους στην ελληνική αγορά γίνεται κυρίως από υπεραγορές και λαϊκές αγορές Πίνακας 7: Μέγεθος εγχώριας αγοράς βιολογικών εσπεριδοειδών σε τόνους ΕΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΕΓΧΩΡΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΠΗΓΗ: εκτιμήσεις ICAP ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Β.Π. Εκτός από τα περιβαλλοντικά πλεονεκτήματα, η ΒΓ μπορεί να έχει σημαντικά οφέλη για την οικονομία και την απασχόληση των αγροτικών περιοχών. Η χρηματοδοτική στήριξη και τα άλλα κίνητρα για να στραφούν οι γεωργοί στη Β.Γ., είναι έτσι σχεδιασμένα ώστε να βοηθήσουν να αναπτυχθεί ακόμη περισσότερο ο τομέας και να στηρίξουν τις συνδεόμενες επιχειρήσεις στη μεταποίηση και στις συναφείς υπηρεσίες. Ένας από τους βασικούς παράγοντες που ενθαρρύνουν τους γεωργούς να «προσανατολιστούν» προς τη βιολογική γεωργική παραγωγή, είναι η διευρυνόμενη 22

25 καταναλωτική αγορά. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότεροι καταναλωτές φαίνονται πρόθυμοι να καταβάλουν το υψηλότερο κόστος που συνήθως χαρακτηρίζει τα Β.Π. σε σχέση με τα αντίστοιχα συμβατικά είδη. Παράλληλα, Β.Π. διατίθενται πλέον σε καταστήματα, υπεραγορές σε όλη την Ευρώπη. Με την ευκαιρία των μεταρρυθμίσεων της ΚΓΠ που άρχισαν στα τέλη της δεκαετίας του 1980, αναγνωρίστηκε ο θεμελιώδης ρόλος που θα μπορούσε να διαδραματίσει η Β.Γ., όσον αφορά την επίτευξη των αναθεωρημένων στόχων, όπως η μείωση των πλεονασμάτων, η προώθηση των προϊόντων ποιότητας και η ενσωμάτωση γεωργικών πρακτικών φιλικών προς το περιβάλλον. Εντούτοις, για να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη των καταναλωτών στη ΒΓ, ήταν εμφανές ότι έπρεπε να θεσπιστεί μία αυστηρή κανονιστική ρύθμιση που να πλαισιώνει την παραγωγή και την πολιτική ποιότητας. Θεσπίστηκαν, λοιπόν, κανονισμοί για να διασφαλιστεί ο αυθεντικός χαρακτήρας των μεθόδων βιολογικής καλλιέργειας, οι οποίοι εξελίχθησαν σε ένα γενικό πλαίσιο που εφαρμόζεται στη γεωργία και στην κτηνοτροφία, καθώς και για τη σήμανση, τη μεταποίηση και την εμπορία ΒΠ. Οι κανονισμοί αυτοί διέπουν επίσης τις εισαγωγές των ΒΠ αυτών στην ΕΕ. Οι επιθεωρήσεις που προβλέπονται καλύπτουν όλα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας, συμπεριλαμβανομένων της αποθήκευσης, της εμπορίας και της συσκευασίας, διενεργούνται δε τουλάχιστον μία φορά το χρόνο. Οι ποινές για οποιαδήποτε παράβαση των κανόνων περιλαμβάνουν άμεση αφαίρεση του δικαιώματος να γίνεται αναφορά στο βιολογικό τρόπο παραγωγής για το σχετικό προϊόν, καθώς και αυστηρότερες ποινές σε περίπτωση σοβαρότερων παραβάσεων. Το Μάρτιο του 2000, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημιούργησε ένα λογότυπο [Κανονισμός (ΕΟΚ) αριθ. 2092/91 του Συμβουλίου], που περιλαμβάνει την επισήμανση «ΒΓ - σύστημα ελέγχου ΕΚ» για να χρησιμοποιείται σε προαιρετική βάση από τους παραγωγούς των οποίων τα συστήματα και τα προϊόντα διαπιστώθηκε κατόπιν επιθεώρησης ότι πληρούν τους κανονισμούς της ΕΕ. Οι καταναλωτές που αγοράζουν κάποιο προϊόν με αυτό το λογότυπο μπορούν να είναι βέβαιοι ότι, τουλάχιστον το 95% των συστατικών του έχει παραχθεί με βιολογική μέθοδο, το προϊόν πληροί τους κανόνες του επίσημου καθεστώτος επιθεώρησης και προήλθε απευθείας από τον παραγωγό ή τον παρασκευαστή σε σφραγισμένη συσκευασία. Το 23

26 προϊόν φέρει το όνομα του παραγωγού, του παρασκευαστή ή του πωλητή και το όνομα ή τον κωδικό του οργανισμού επιθεώρησης. ( epimorfotiki.gr/katartisi 13 htiri) 2.4 ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΟΡΙΣΜΕΝΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ 1. ΕΛΙΑ Η καλλιέργεια της ελιάς αποτελεί τη σημαντικότερη μορφή Β.Γ. στη χώρα μας μετά τα σιτηρά. Πρόκειται για καλλιέργεια με παράδοση στον ελληνικό και γενικότερα στο μεσογειακό χώρο. Η ψυχρή έκθλιψη του ελαιοκάρπου και η απουσία υπολειμμάτων αγροχημικών στο παραγόμενο ελαιόλαδο, εξασφαλίζουν την ανωτερότητά του σε σχέση με το συμβατικό. Για τη βιοκαλλιέργεια της ελιάς, σε αντίθεση με άλλες βιοκαλλιέργειες, υπάρχει αυξημένη τεχνογνωσία και έχουν αναπτυχθεί ποικίλες τεχνικές για την αντιμετώπιση διαφόρων προβλημάτων, ιδιαίτερα του δάκου. Στη χώρα μας υπάρχουν περιπτώσεις βιοκαλλιεργητών που έχουν επιτύχει αποδόσεις αντίστοιχες με αυτές των συμβατικών καλλιεργειών. Η καλλιέργεια της ελιάς, με βασικές αρχές της Β.Γ., ξεκίκησε από τη Μάνη το 1986 παρουσιάζοντας σημαντική άνοδο τα επόμενα χρόνια. Σύμφωνα με στοιχεία της Διεύθυνσης Γεωργίας και Κτηνοτροφίας Μεσσηνίας, η βιολογική καλλιέργεια της ελιάς καταλάμβανε περίπου το 96% των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων του νομού για την τριετία Η Πελοπόννησος κατέχει τις περισσότερες βιοκαλλιεργούμενες εκτάσεις στην Ελλάδα. Βιολογικοί ελαιώνες υπάρχουν και σε άλλα μέρη της χώρας, όπως στην Κρήτη, τη Λέσβο και τη Χαλκιδική. Η βιοκαλλιέργεια της ελιάς έχει τρεις παραγωγικές κατευθύνσεις: λάδι, βρώσιμες ελιές και ελαιόπαστα, με την καλλιέργεια για την παραγωγή ελαιολάδου να καλύπτει το μεγαλύτερο ποσοστό στο σύνολο των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων της χώρας. Τα συγκεκριμένα αυτά προϊόντα απορροφώνται σε σημαντικό βαθμό από αγορές του εξωτερικού. Το σύνολο σχεδόν του βιολογικού ελαιολάδου προωθείται στο εξωτερικό συσκευασμένο, ενώ οι αγορές που απευθύνεται είναι αυτές της Δυτικής και Βόρειας Ευρώπης, καθώς και της Βόρειας Αμερικής. Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται ενδιαφέρον για βιολογικό ελαιόλαδο και από την Ιαπωνία, με 24

27 αποτέλεσμα ένα μέρος των συγκεκριμένων εξαγωγών να απορροφάται από την Ιαπωνική αγορά. Σημειώνεται ότι η ποιότητα του ελληνικού βιολογικού ελαιόλαδου είναι υψηλή (χαμηλή οξύτητα, ανώτερη γεύση) και έχει αποσπάσει διεθνή βραβεία σε εκθέσεις ΒΠ, που οργανώνονται στο εξωτερικό. Στον πίνακα 8 παρουσιάζεται η εξέλιξη της βιοκαλλιέργειας ελιάς (βρώσιμη και ελαιοποιήσιμη) για τη χρονική περίοδο (τα μεγέθη περιλαμβάνουν και τις εκτάσεις που βρίσκονται σε μεταβατικό στάδιο). Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του εν λόγω πίνακα, το 2005 καλλιεργήθηκαν στρέμματα βιολογικής ελιάς έναντι στρεμμάτων το 2004 (ποσοστό αύξησης 53,6%). Πίνακας 8: Εξέλιξη της καλλιέργειας Βιολογικής Ελιάς Έτο<: Στρέμματα , ίΐη γή : Ο ΙΙΕ1Έ ΙΙ ( ), Υττ.. Ιγ ρ.. 1νάπτνςης ( ) 2. ΑΜΠΕΛΙΑ Η βιολογική καλλιέργεια του αμπελιού έχει τρεις διαφορετικές κατευθύνσεις παραγωγής: οινοποίηση, επιτραπέζιο σταφύλι και σταφίδα. Σε διάφορες περιοχές της χώρας (Νάουσα, Νεμέα, Μαντινεία, Φθιώτιδα, Ηράκλειο κ.α.) δραστηριοποιούνται πολλοί μικροί παραγωγοί που καλλιεργούν 25

28 κυρίως οινάμπελους. Παράλληλα, επαγγελματικοί συνεταιρισμοί (ΕΑΣ Λήμνου, Ένωση Συνεταιρισμών Θηραϊκών Προϊόντων) αλλά και μεγάλες εταιρείες, έχουν επιδείξει τα τελευταία χρόνια ενδιαφέρον για την παραγωγή κρασιού από σταφύλια βιολογικής καλλιέργειας. Σημειώνεται ότι η οινοποίηση των βιολογικών σταφυλιών δεν πιστοποιείται, καθώς δεν υπάρχει ακόμη επίσημος κοινοτικός κανονισμός για τη διαδικασία της οινοποίησης. Έτσι, ο όρος βιολογικό κρασί στην ουσία αναφέρεται σε κρασί από σταφύλια βιολογικής καλλιέργειας. Τα τελευταία χρόνια, έχει ξεκινήσει και η παραγωγή ΒΠ με καθαρά «ελληνική ταυτότητα» όπως είναι η τσικουδιά και η ρετσίνα. Τα προϊόντα αυτά έχουν καλές εξαγωγικές προοπτικές, δεδομένου ότι δεν υπάρχει ανταγωνισμός από τις άλλες μεσογειακές χώρες. Αντίθετα, σε ότι αφορά τις εξαγωγές κρασιού ο ανταγωνισμός από τις άλλες μεσογειακές χώρες είναι ισχυρός, καθώς σε μεγάλο βαθμό παράγουν κρασί από τις ίδιες ποικιλίες με τις ελληνικές. Σύμφωνα με παράγοντες της αγοράς, συμφέρουσα κίνηση αποτελεί η παραγωγή τύπων κρασιού με έντονη ελληνική ταυτότητα, όπως είναι το σαββατιανό και ο ροδίτης. Στον πίνακα 9 παρουσιάζεται η εξέλιξη της βιοκαλλιέργειας (συμπεριλαμβανομένων και των «μεταβατικών» εκτάσεων) του αμπελιού και της σταφίδας για τα έτη Μεγάλο ρόλο στην ανάπτυξη της βιοκαλλιέργειας του αμπελιού, τα τελευταία χρόνια, έπαιξε και η οικονομική ενίσχυση που δόθηκε στους παραγωγούς, σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΟΚ) 2078/92, η οποία ανερχόταν περίπου σε 673,37/στρέμμα το Από 1/1/2003 το ποσό της επιδότησης ανέρχεται στα 90/στρέμμα. Τα αποτελέσματα της εφαρμογής του κανονισμού 2078/92 στη χώρα μας σε ότι αφορά τη βιοκαλλιέργεια αμπελιού είναι εντυπωσιακά. Η μεγαλύτερη αύξηση παρατηρήθηκε την περίοδο 1997/96, οπότε οι εκτάσεις σχεδόν διπλασιάστηκαν, άμεση απόρροια της έναρξης των επιδοτήσεων για τη ΒΓ. Σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα 9 το 2005 καλλιεργήθηκαν με τη βιολογική μέθοδο στρέμματα αμπελιού έναντι στρεμμάτων το 2004 (ποσοστό αύξησης 19,7%). 26

29 Πίνακας 9: Εξέλιξη της καλλιέργειας Βιολογικού Αμπελιού Έτος Στμήμματο Πηγή: ΟΠΕΓΕΠ ( ). ),τ. Αγρ. Αν('υττν2ης ( ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ Στον πίνακα 10 παρουσιάζεται η εξέλιξη της βιοκαλλιέργειας των εσπεριδοειδών για την περίοδο Η μεγαλύτερη αύξηση παρατηρείται την περίοδο 1997/96, όταν οι καλλιεργούμενες εκτάσεις εσπεριδοειδών (σε βιολογικό και μεταβατικό στάδιο) σχεδόν τριπλασιάστηκαν. Από το 1998 και μετά, ξεκίνησαν σημαντικές εξαγωγικές προσπάθειες, με τα βιολογικά εσπεριδοειδή να βρίσκουν διέξοδο στις αγορές των χωρών της Δυτικής Ευρώπης, κυρίως δε στη Γερμανία και την Αγγλία. Το ποσό της επιδότησης ήταν περίπου 108,6/στρέμμα για το έτος 1997 και έδωσε το κίνητρο σε αρκετούς παραγωγούς να ενταχθούν στη ΒΓ, εφόσον η βιοκαλλιέργεια εσπεριδοειδών αποτέλεσε μία συμφέρουσα οικονομικά λύση. 27

30 Πίνακας 10: Εξέλιξη της καλλιέργειας Βιολογικών Εσπεριδοειδών Έτος Στρέμματα Πηγή: ΟΠΕΙΈΐΙ ( ), },τ. Λγρ. Ανάπτυξης ( ) Σε ότι αφορά την εγχώρια αγορά, το δίκτυο διακίνησης βιολογικών εσπεριδοειδών παρουσιάζει ακόμη αρκετές ατέλειες και ένα μέρος από την παραγωγή αυτών διακινείται στην αγορά συμβατικών προϊόντων. Σύμφωνα με εκπροσώπους του κλάδου, απαιτείται η εφαρμογή πιο αποτελεσματικής εμπορικής πολιτικής για την προώθηση των εν λόγω προϊόντων. Τα τελευταία χρόνια, πάντως, η ζήτηση για βιολογικά εσπεριδοειδή έχει αυξηθεί, ενώ ορισμένες εταιρείες - παρασκευαστές, στρέφονται στην παραγωγή μεταποιημένων ΒΠ που έχουν σαν βάση τα εσπεριδοειδή (χυμοί, μαρμελάδες, γλυκά κλπ.). Σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα 1.8, το 2005 καλλιεργήθηκαν βιολογικώς στρέμματα εσπεριδοειδών έναντι στρεμμάτων το 2004 (ποσοστό μείωσης 7,7%). Σε ότι αφορά την εγχώρια αγορά, το δίκτυο διακίνησης βιολογικών εσπεριδοειδών παρουσιάζει ακόμη αρκετές ατέλειες και ένα μέρος από την παραγωγή αυτών διακινείται στην αγορά συμβατικών προϊόντων. Σύμφωνα με εκπροσώπους του κλάδου, απαιτείται η εφαρμογή πιο αποτελεσματικής εμπορικής πολιτικής για την προώθηση των εν λόγω προϊόντων. 28

31 Τα τελευταία χρόνια, πάντως, η ζήτηση για βιολογικά εσπεριδοειδή έχει αυξηθεί, ενώ ορισμένες εταιρείες - παρασκευαστές, στρέφονται στην παραγωγή μεταποιημένων ΒΠ που έχουν σαν βάση τα εσπεριδοειδή (χυμοί, μαρμελάδες, γλυκά κλπ.). Σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα 10, το 2005 καλλιεργήθηκαν βιολογικώς στρέμματα εσπεριδοειδών έναντι στρεμμάτων το 2004 (ποσοστό μείωσης 7,7%). 29

32 3. ΟΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΒΙΟΑΟΓΙΚΗΣ ΚΑΑΑΙΕΡΓΕΙΑΣ Οι ενέργειες που απαιτούνται όταν ένας παραγωγός ενδιαφέρεται να μετατρέψει την καλλιέργειά του από συμβατική σε βιολογική, περιλαμβάνουν τα εξής στάδια: Ο παραγωγός πρέπει να έρθει σε επαφή με κάποιον από τους εγκεκριμένους Οργανισμούς Ελέγχου και Πιστοποίησης, όπου θα υποβάλλει τη σχετική αίτηση. Γίνεται η πρώτη επίσκεψη του ελεγκτή στο αγρόκτημα και συμπληρώνονται τα απαραίτητα σχετικά έντυπα και ερωτηματολόγια από κοινού με τον ελεγκτή. Στη συνέχεια, ο ελεγκτής συντάσσει έκθεση, την οποία μαζί με τα προηγούμενα έντυπα και αφού ο παραγωγός συμφωνήσει με τους όρους και τις υποχρεώσεις που συνεπάγεται η Β,Κ υποβάλλονται προς την τεχνική επιτροπή του Οργανισμού Ελέγχου, η οποία θα δώσει την οριστική απάντηση για το πώς θα χαρακτηριστεί ο παραγωγός. Τέλος, σύμφωνα με το παράρτημα I του Κανονισμού (ΕΟΚ) 2092/91, για μία καλλιέργεια που ξεκινάει σαν βιολογική μεσολαβεί υποχρεωτικά ένα χρονικό διάστημα (περίοδος μετατροπής), η διάρκεια του οποίου είναι τουλάχιστον δύο χρόνια πριν από τη σπορά (για τις ετήσιες καλλιέργειες), ή τουλάχιστον τρία χρόνια πριν την πρώτη συγκομιδή (για τις πολυετείς καλλιέργειες). Σημειώνεται ότι οι Οργανισμοί Ελέγχου και Πιστοποίησης μπορούν με την έγκριση της αρμόδιας αρχής (Υπουργείο Γεωργίας) να αποφασίσουν παράταση ή μείωση της περιόδου μετατροπής σε ορισμένες περιπτώσεις, λαμβάνοντας υπόψη την προγενέστερη χρήση των αγροτεμαχίων. Για να διατηρηθεί η ευφορία και η βιολογική δραστηριότητα του εδάφους, οι βιοκαλλιεργητές χρησιμοποιούν διάφορες μεθόδους οργανικής λίπανσης. Στο παράρτημα II του Κοινοτικού Κανονισμού 2092/91 αναφέρονται εκτενώς τα προϊόντα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους βιοκαλλιεργητές ως λιπάσματα και βελτιωτικά του εδάφους. Τα οργανικά λιπάσματα προέρχονται είτε από ζωικά υλικά (κοπριές, κονιορτοποιημένα κόκαλα, κέρατα κ.α.), είτε από φυτικά υπολείμματα (καλαμιές, φλοιοί δέντρων, χόρτα, φυλλώματα κ.α.), είτε από ορυκτά στοιχεία. Η κοπριά από χορτοφάγα ζώα αποτελεί αξιόλογη λίπανση, αφού περιέχει όλα τα βασικά θρεπτικά στοιχεία για τα φυτά και ενισχύει τη μικροχλωρίδα του εδάφους. Στην κοπριά αναπτύσσεται ένας μεγάλος αριθμός μικροοργανισμών, που προκαλούν την αποσύνθεση των πρωτεϊνών και ελευθερώνουν το άζωτο. Υπάρχουν διάφορα είδη κοπριάς με διαφορετική περιεκτικότητα σε θρεπτικά στοιχεία. Η χλωρή λίπανση είναι μια άλλη κατηγορία λίπανσης για τις βιολογικές καλλιέργειες. Για τη χλωρή λίπανση χρησιμοποιούνται κυρίως ψυχανθή φυτά σε χλωρή κατάσταση, στο στάδιο της ανθοφορίας. Τα θρεπτικά συστατικά που περιέχει η χλωρή ύλη αφομοιώνονται σταδιακά από τα 30

33 καλλιεργούμενα φυτά. Η χλωρή λίπανση εφοδιάζει το έδαφος με άζωτο, ενισχύει τη βιολογία του και το προφυλάσσει από τη διάβρωση. Η χρήση του «κομπόστ» (compost), ως φυσικού μέσου λίπανσης, είναι αρκετά διαδεδομένη στους βιοκαλλιεργητές. Πρόκειται για ένα μείγμα οργανικών συστατικών φυτικής και ζωικής προέλευσης (υπολείμματα κήπου, κοπριά στάβλου, οργανικά υπολείμματα κουζίνας, άχυρα κ.α ), τα οποία συγκεντρώνονται από τους βιοκαλλιεργητές. Τα συστατικά αυτά με τη βοήθεια των μικροοργανισμών αποσυντίθενται, χωνεύονται και μετατρέπονται σε οργανικά υλικά, δίνοντας ένα ιδανικό προϊόν θρέψης για τη βιοκαλλιέργεια. Στην αγορά αγροτικών εφοδίων και εργαλείων διατίθενται και ειδικές μηχανές κομποστοποίησης, με τη βοήθεια των οποίων οι βιοκαλλιεργητές μετατρέπουν τα απορρίμματά τους σε οργανικό λίπασμα. Στη διάθεση των βιοκαλλιεργητών υπάρχουν και ποικίλα τυποποιημένα οργανικά λιπάσματα φυτικής ή ζωικής προέλευσης. Τα λιπάσματα αυτά ανταποκρίνονται στους κανόνες βιολογικής παραγωγής γεωργικών προϊόντων, έτσι όπως ορίζονται από τον Κοινοτικό Κανονισμό 2092/ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ Όπως ορίζει η κοινοτική νομοθεσία «η συγκομιδή που έπεταιτης χρήσης φυτοφαρμάκου, απαγορεύεται να πουληθεί, φέροντας το χαρακτηρισμό Β.Π. Για την προστασία των Β.Κ. από ασθένειες, παράσιτα και ζιζάνια χρησιμοποιούνται, όπως έχει ήδη αναφερθεί, αποκλειστικά και μόνο φυσικά-οικολογικά μέσα προστασίας. Στη συνέχεια περιγράφονται τα κυριότερα από αυτά. 3.2 ΦΥΤΙΚΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ Διάφορα εκχυλίσματα, βάμματα από βότανα έχουν ισχυρή εντομοκτόνο δράση. Το ράντισμα των καλλιεργειών με παρασκεύασμα τσουκνίδας, για παράδειγμα, τις προστατεύει από τη μελίγκρα ενώ τα φυτικά έλαια (μέντας, λεβάντας, δυόσμου κλπ.) τις προστατεύουν από τους μύκητες. Προσθήκη Ωφέλιμων Μικροοργανισμών Οι ωφέλιμοι μικροοργανισμοί (ιοί, νηματοφάγοι μύκητες) προσθέτονται από τους βιοκαλλιεργητές στις καλλιέργειες για να καταπολεμήσουν άλλους βλαβερούς 31

34 μικροοργανισμούς (έντομα, κάμπιες, μελίγκρα), που προκαλούν ασθένειες. Τέτοιος ωφέλιμος μικροοργανισμός είναι ο Bacillus Thuringiensis, ο οποίος είναι αποτελεσματικός σε 150 είδη κάμπιας. Επιπλέον, υπάρχουν και ζωύφια, που ζουν ελεύθερα στη φύση και αποτελούν φυσικούς εχθρούς των παρασίτων. Τέτοια ζωύφια είναι για παράδειγμα η πασχαλίτσα και η ψαλίδα που τρώνε μελίγκρες και άλλα βλαβερά έντομα. Επειδή τα ζωύφια αυτά είναι ωφέλιμα για τις καλλιέργειες, οι βιοκαλλιεργητές φροντίζουν με τη λήψη κατάλληλων μέτρων (φράχτες από φυτά, τεχνητές φωλιές και καταφύγια) να τα προσελκύσουν σε αυτές, έτσι ώστε να τις προστατέψουν από διάφορες ασθένειες. 3.3 ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΕΙΔΩΝ ΚΑΙ ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ Η επιλογή της κατάλληλης ποικιλίας για καλλιέργεια αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την υγεία της και την επίτευξη αποδοτικής σοδειάς. Στη χώρα μας, για παράδειγμα, οι βιοκαλλιεργητές σταφυλιών προτίμησαν τις κόκκινες ποικιλίες αντί των λευκών, αφού οι πρώτες αποδείχτηκαν περισσότερο ανθεκτικές στις ασθένειες. Κατάλληλο Πρόγραμμα Αμειψισποράς Η ύπαρξη ενός σωστού προγράμματος αμειψισποράς, δηλαδή η ρύθμιση της αλληλουχίας των καλλιεργειών στον ίδιο αγρό, βελτιώνει και διατηρεί τη γονιμότητα του εδάφους, αποτρέποντας την εξάντληση των θρεπτικών στοιχείων του και την ανάπτυξη παθογόνων οργανισμών. Οι αμειψισπορές αποτελούν ιδιαίτερα αποτελεσματικό μέσο κατά της προσβολής των φυτών από ασθένειες. 3.4 ΕΝΤΟΜΟΠΑΓΙΔΕΣ Για την καταπολέμηση των επιβλαβών εντόμων, όπως ο δάκος της ελιάς, χωρίς τη χρήση χημικών ουσιών, πολλοί βιοκαλλιεργητές χρησιμοποιούν ειδικές παγίδες που έλκουν και παγιδεύουν τα έντομα αυτά. Στις παγίδες συνήθως χρησιμοποιούνται διάφορα δολώματα και τοποθετούνται σε επιλεγμένα σημεία των καλλιεργειών. 32

35 3.5 ΕΥΝΟΪΚΕΣ ΣΥΓΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ Η φύτευση διάφορων επιλεγμένων φυτών ανάμεσα στις καλλιέργειες ενισχύει την προστασία τους. Τα φυτά αλληλοπροστατεύονται και επηρεάζονται προς όφελος τους, σε βάρος των βλαβερών εντόμων και των άλλων ασθενειών. 4. Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Σημαντικό ρόλο στην αύξηση αυτή έπαιξε η ευρωπαϊκή πολιτική ενίσχυσης και προώθησης της Β.Γ. και Β.Κ., καθώς και η οικονομική ενίσχυση που δίνεται για την παραγωγή των Β.Π. Οι ισχύουσες επιδοτήσεις για το 2006 έφταναν μέχρι και 90 ευρώ/στρέμμα στη φυτική παραγωγή, ενώ ενισχύθηκαν και οι βιολογικές εκτροφές αγελάδων, αιγοπροβάτων και χοιρινών. Το πρόγραμμα κοινοτικής ενίσχυσης, όπως αυτό εφαρμόζεται από το Ελληνικό Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, είναι πενταετούς διάρκειας. Το απογοητευτικό βέβαια είναι ότι οι νέες προτάσεις του Υπουργείου σχετικά με τις οικονομικές ενισχύσεις στον τομέα της Β.Γ. στα πλαίσια του Δ ΚΠΣ, αντί να ενδυναμώνουν τα μέτρα στήριξης, ή έστω να τα διατηρούν, μειώνουν δραστικά αυτές τις ενισχύσεις. 33

36 Σ Τ Α Τ ΙΣ Τ ΙΚ Α Β.Π. Πίνακας 11: Συγκριτικός πίνακας των επιδοτήσεων που ισχύουν με τις προτεινόμενες για το 2008 Κ α λλιέρ γ εια /στρ /στρ Ελαιώνες ελαιοπαραγωγής 72,2 41,1 Ελαιώνες για επιτραπέζια ελιά 90,0 72 Κρόκος 90,0 0 Αμπέλι επιτραπέζιο 90,0 88,5 Αμπέλι οινοποιήσιμο 90,0 70,9 Σταφίδα 90,0 63,1 Μηλοειδή, τιυρηνόκαρπα, λοιπές 90,0 0 δενδρώδεις Ακρόδρυα (καστανιές, φουντουκιές, 40,0 0 καρυδιές) Εσπεριδοειδή 90,0 0 Κηπευτικά, μποστανικά, σπαράγγι, 60,0 0 φράουλες, μηδική Αραβόσιτος αρδευόμενος (για βρώση) 60,0 52,7 Αραβόσιτος αρδευόμενος (για ζωοτροφή) 60,0 58,5 Βαμβάκι 60,0 58,5 Μηδική αρδευόμενη 60,0 40,8 Όσπρια 3 3,5 0 Σιτηρά και λοιπές ξηρικές καλλιέργειες 33,5 10,6 Κτηνοτροφικά σιτηρά και λοιπές 33,5 14,7 κτηνοτροφικές ξηρικές καλλιέργειες Αρωματικά-Φαρμακευτικά 33,5 0 Ε ίδ ο ς ζώ ω ν /ζώ ο /ζώ ο 2008 Αγελάδες γαλακτοπαραγωγής 68,8 117 Α γ ε λ ά δ ε ς κρεοπαραγωγής 68,8 0 Πρόβατα 35,4 14,7 Αίγες 35,4 8,5 Χοιρινά Πηγή: Ιηΐρι/ΛνΛνΛν. ecogreens.gr/gr/modules. ρ1ιρ?ηεηΐ6=ν6λν5&ίΐΐ6=αγμοΐ6&8ί<1=244 34

37 5. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ Β.Γ. ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η εξέλιξη των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων (συμπεριλαμβανομένων και όσων βρίσκονται σε στάδιο μετατροπής) καθώς και των επιχειρηματιών βιολογικής καλλιέργειας στην Ελλάδα, από το 1993 έως και το 2005, παρουσιάζονται στον πίνακα 12. Διευκρινίζεται ότι μέχρι και το έτος 2002 τα στοιχεία προέρχονται από τον ΟΠΕΓΈΠ, φορέα ελέγχου και εποπτείας των πιστοποιητικών οργανισμών, ενώ από το 2003 τα στοιχεία προέρχονται από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και συγκεκριμένα από τη Δ/νση Βιολογικής Γεωργίας. Σημειώνεται ότι στα μεγέθη του πίνακα δεν περιλαιιβάνονται οι βοσκότοποι, ενώ περιλαμβάνονται και οι σχετικά λίγες επιχειρήσεις που ειδικεύονται στην παρασκευή - μεταποίηση -τυποποίηση Β.Π. 35

38 Πίνακας 12: Εξέλιξη των συνολικών βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων και του συνολικού αριθμού επιχειρηματιών βιολογικής καλλιέργειας ( ) Μεταβολή Β ιο καλλιεργητές Μεταβολή Έ τος Στρέμματα % % ,7% ,8% ,1% ,8% ,6% ,1% ,8% ,5% ,0% ,0% ,3% ,5% ,5% ,9% ,5% ,0% ,0% ,1% ,3% ,2% ,4% ,0% ,8% ,1% ,1% ,7% ,6% ,2% δεν περιλαμβάνονται οι βοσκότοποι Πηγή ΟΠΕΓΕΠ, Υπ. Αγρ. Ανάπτυξης & Τροφίμων. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η περίοδος ήταν μεταβατική για τον πιστοποιητικό οργανισμό ΣΟΓΕ, ο οποίος μετατράπηκε στο ινστιτούτο Βιοελλάς. Τα πρώτα δεδομένα του 2002, που κατέθεσε το Βιοελλάς στον εποπτεύοντα οργανισμό ΟΠΕΓΕΠ, δεν παρουσιάζουν ακολουθία και είναι μειωμένα σε σχέση με το προηγούμενο έτος (στοιχεία ΣΟΓΕ). Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του πίνακα 12, το έτος 1993 τα στρέμματα που καλλιεργούνταν με βιολογικές μεθόδους ήταν για να ανέλθουν το 2005 σε 36

39 (μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής 51,7%). Σημαντική άνοδος των βιοκαλλιεργειών, σημειώνεται από το 1996 και μετά λόγω της εφαρμογής του Κανονισμού (ΕΟΚ) 2078/92 (Ιανουάριος του 1996). Ο συγκεκριμένος κανονισμός προβλέπει την οικονομική ενίσχυση των βιοκαλλιεργητών, μέσω στρεμματικών επιδοτήσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση, με αποτέλεσμα το κίνητρο αυτό να οδηγήσει σε σχεδόν διπλασιασμό των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων μέσα σε ένα μόνο έτος (1997/96). Διάγραμμα 2: Εξέλιξη των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων ( ) Όσον αφορά τον αριθμό των βιοκαλλιεργητών, το 2005 ανήλθε σε έναντι μόλις 250 το 1993 (μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής 40,4%). Τη μεγαλύτερη αύξηση σε ποσοστό παρουσιάζει ο αριθμός των βιοκαλλιεργητών το 1997 σε σχέση με το 1996 (υπερδιπλασιασμός). Διαιρώντας το σύνολο των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων με τον αριθμό των επιχειρήσεων, προκύπτει ότι η μέση έκταση μιας αγροτικής εκμετάλλευσης που καλλιεργείται βιολογικά στη χώρα μας για το 2005 είναι 71 περίπου στρέμματα (28 στρέμματα το 1993). 37

40 5.1 ΠΡΟΣΦΟΡΑ Δομή και διάρθρωση του κλάδου Η μέχρι τώρα εικόνα του κλάδου στην χώρα μας δείχνει ότι αναφερόμαστε σε ένα σχετικά μικρό κλάδο, αναφορικά με το αριθμό και το μέγεθος των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σ αυτών, με χαμηλό βαθμό συγκέντρωσης και διασπορά μεριδίων (ΙΟΑΡ,2007). Οι κατανομή των επιχειρηματιών σε κατηγορίες φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα. Διάγραμμα 3: Επιχειρηματίες στην ΒΓ το Παραγωγοί Μειατταητές Εισαγωγείς Παραγωγοί / Μ εταπαητές Παραγωγοί / Εισαγωγείς Μετατταητές / Εισαγωγείς Πηγή: Υπουργείο Γεωργικής Ανάπτυξης & Τροφίμων 38

41 Ο κλάδος αποτελείται από επιχειρήσεις (παραγωγικές, μεταποιητικές, εισαγωγικές)μικρού μεγέθους και οικογενειακού χαρακτήρα. Η νομική μορφή των περισσοτέρων είναι προσωπικές, ή ετερόρρυθμες/ομόρρυθμες. Παρά την σχετικά εύκολη είσοδο των επιχειρήσεων στον τομέα της βιοκαλλιέργειας, ο τομέας της μεταποίησης ΒΠ είναι εντάσεως κεφαλαίου με λόγω των αναγκαίων επενδύσεων σε εγκαταστάσεις και δίκτυα πωλήσεων. Το γεγονός αυτό περιορίζει τις δυνατότητες σημαντικών στρατηγικών κινήσεων των μικρών επιχειρήσεων Διάρθρωση παραγωγής Το 2006 οι καλλιεργούμενες εκτάσεις με βιολογικές καλλιέργειες στο σύνολο της χώρας ήταν στρ. Από αυτά οι σημαντικότερες καλλιέργειες ήταν αυτές της ελιάς(35%), των δημητριακών(29%), των σανοδοτικών( 17%), του αμπελιού(3%) και των εσπεριδοειδών(2%).(διάγραμμα 4): Διάγραμμα 4: Καλλιεργούμενες εκτάσεις ΒΠ ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ Ο ΣΑΝΚΙΔστίΚΑ ΕΛΙΑ ΑΜΠΕΛΙ ΕΣΓΕΡΙΔΕΙΔΗ ΛΟΙΠΑ Πηγή: Υπουργείο Γεωργικής Ανάπτυξης & Τροφίμων 39

42 Χωροταξικά η παραγωγή εντοπίζεται κατά περιοχή και καλλιέργεια όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα: Διάγραμμα 5: Βιολογικές καλλιέργειες κατά περιφέρεια (2005) ΑΤΤΙΚΗ ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΚΕΝΤΡ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΠΕΛ/ΣΟΣ ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΒΟΡ. ΑΙΓΑΙΟ IONIO ΚΡΗΤΗ ΗΠΕΙΡΟΣ ΔΥΤ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Πηγή: Υπουργείο Γεωργικής Ανάπτυξης & Τροφίμων 4 0

43 Όσον αφορά τα εκτρεφόμενα ζώα στην βιολογική κτηνοτροφία η εξέλιξη του αριθμού τους παρουσιάζεται στον πίνακα που ακολουθεί: Πίνακας 13: Βιολογικά εκτρεφόμενα Ζώα Ιπποειδή Βοειδή Πρόβατα Αίγες/αιγοπρόβατα Χοίροι Πουλερικά Μέλισσες(κυψέλες) Άλλα είδη Πηγή: Υπουργείο Γεωργικής Ανάπτυξης & Τροφίμων Οι νομοί που καταλαμβάνουν το 80% των εκτρεφομένων βιολογικά ζώων μετά από επεξεργασία των στοιχείων του Υπουργείου παρουσιάζονται στα παρακάτω διαγράμματα: 41

44 Δ ιά γ ρ α μ μ α 6: Κ ύ ρ ιο ι ν ο μ ο ί εκ τρ ο φ ή ς β ιο λ ο γ ικ ώ ν π ρ ο β ά τ ω ν ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑ ΧΑΝΙΑ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΕΥΒΟΙΑΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΛΕΣΒΟΥ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΔΡΑΜΑ ΚΕΦΛΛΗΝΙΑ ΛΑΡΙΣΑΣ ΦΡΕΒΕΝΑ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΦΩΚΙΔΑ Διάγραμμα 7: Κύριοι νομοί εκτροφής βιολογικών πουλερικών ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ; 5% ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΑΡΚΑΔΙΑ ΑΤΤΙΚΗ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΣΕΡΡΩΝ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ 42

45 Δ ιά γ ρ α μ μ α 8: Κ ύ ρ ιο ι ν ο μ ο ί εκ τρ ο φ ή ς β ιο λ ο γ ικ ώ ν μ ελ ισ σ ώ ν ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑ; 2% ΑΡΓΟΛΙΔΑ; ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ; 3% ΔΡΑΜΑ; 3% ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ; 3% ΕΥΒΟΙΑΣ; 3% ΗΛΕΙΑΣ; 3% ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ; 3% ΜΕΣΣΗΝΙΑ; 3% ΑΤΤΙΚΗ; 4% ΧΑΝΙΑ; 4% ΛΑΚΩΝΙΑΣ; 5% ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑ; 2% ΤΡΙΚΑΛΩΝ; 10% ΑΡΤΑ; 9% ΠΕΛΛΑΣ; 8% ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ; 7% ΚΕΡΚΥΡΑ; 7% ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΑΡΤΑ ΠΕΛΛΑΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΚΕΡΚΥΡΑ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΧΑΝΙΑ ΑΤΤΙΚΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ ΗΛΕΙΑΣ ΕΥΒΟΙΑΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΔΡΑΜΑ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΑΡΓΟΛΙΔΑ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑ Διάγραμμα 9: Κύριοι νομοί εκτροφής βιολογικών βοοειδών ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑ ΛΑΡΙΣΑΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΦΩΚΙΔΑ ΕΒΡΟΥ ΔΡΑΜΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑ ΠΡΕΒΕΖΑ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ ΑΡΤΑ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 43

46 Δ ιά γ ρ α μ μ α 10. Κ ύ ρ ιο ι ν ο μ ο ί ε κ τρ ο φ ή ς β ιο λ ο γ ικ ώ ν α ιγώ ν ΑΡΓΟΛΙΔΑ; 2% ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ; 2% ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ; 2% ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ; 2% ΧΑΝΙΑ; 3% ΦΩΚΙΔΑ; 3% ΓΡΕΒΕΝΑ; 3% ΣΕΡΡΩΝ; 3% ΧΙΟΥ; 3% ΛΑΡΙΣΑΣ; 4% ΜΕΣΣΗΝΙΑ; 4% ΕΥΒΟΙΑΣ; 4% ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ; 4% ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑ; 8% ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑ; 19% ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ; 15% ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΚΕΦ ΛΑΗΝΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΕΥΒΟΙΑΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑ ΛΑΡΙΣΑΣ ΧΙΟΥ ΣΕΡΡΩΝ ΦΡΕΒΕΝΑ ΦΩΚΙΔΑ ΧΑΝΙΑ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Π ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ ΑΡΓΟΛΙΔΑ Διάγραμμα 11. Κύριοι νομοί εκτροφής βιολογικών χοίρων ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑ ΛΑΡΙΣΑΣ ΦΡΕΒΕΝΑ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ ΣΕΡΡΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΔΡΑΜΑ ΕΒΡΟΥ ΠΙΕΡΙΑΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 44

47 5.2 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΒΙΟΚΑΑΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ANA ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΑΙ ΝΟΜΟ Οι βιολογικά καλλιεργούμενες εκτάσεις (συμπεριλαμβανομένων και των βοσκότοπων) ανά περιφέρεια για το έτος 2005, παρουσιάζονται στο διάγραμμα 1.2. Στην περιφέρεια της Δυτικής Ελλάδας συγκεντρώνεται ο μεγαλύτερος αριθμός σε βιολογικά καλλιεργούμενες εκτάσεις ( στρέμματα και μερίδιο 18,6%). Ακολουθεί η περιφέρεια της Θεσσαλίας με μερίδιο 14,1% ( στρέμματα) και της Κεντρικής Μακεδονίας με μερίδιο 12,7% ( ,4 στρέμματα). Η περιφέρεια του Νοτίου Αιγαίου (Δωδεκάνησα και Κυκλάδες) παρουσιάζεται ως η φτωχότερη σε βιοκαλλιέργειες. Το 1996, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, οι περιφέρειες Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας, Ιονίων Νήσων, Κεντρικής Μακεδονίας και Κρήτης, κατείχαν από κοινού το 88,9% της βιολογικά καλλιεργούμενης έκτασης στη χώρα μας. Το 2005 οι ίδιες περιφέρειες κατέλαβαν το 53,8% της συνολικής έκτασης, στοιχείο που δείχνει ότι η ΒΓ παρουσιάζει άνοδο σε κάποιες περιοχές που κατείχαν χαμηλά ποσοστά κατά το παρελθόν. Στον πίνακα 14 παρουσιάζονται οι δέκα νομοί της χώρας με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων και βοσκότοπων, για το έτος Με βάση τον εν λόγω πίνακα, στην πρώτη θέση βρίσκεται ο νομός Αιτωλοακαρνανίας με ,7 στρέμματα και ακολουθούν με διαφορά οι νομοί Λάρισας ( ,6 στρέμματα) και Μαγνησίας ( στρέμματα). Στον πίνακα Π 1.1 του παραρτήματος του παρόντος κεφαλαίου, παρουσιάζεται η έκταση των βιολογικών καλλιεργειών ανά περιφέρεια και οργανισμό ελέγχου για τη διετία σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΠΕΓΕΓΊ. Επίσης, στον πίνακα Π 1.2 του παραρτήματος παρουσιάζεται η έκταση των βιολογικών καλλιεργειών ανά νομό και οργανισμό ελέγχου, επίσης για την περίοδο και σύμφωνα με την ίδια πηγή. 45

48 Πίνακας 14: Οι δέκα πρώτοι νομοί της Ελλάδας με τις μεγαλύτερες βιολογικά καλλιεργούμενες εκτάσεις (2005) Ν ο μ ό ς Σ τ ρ έ μ μ α τ α Αιτωλοακαρνανίας Λάρισας Μαγνησίας Κεφαλληνίας Χαλκιδικής Δράμας Λέσβου Λακωνίας Θεσσαλονίκης Ε 3ρου περοαμβόλ'ονται και οι βοσκότοποι ΙΙΐΓ/ή: Κτ. Αγμ.. Ιναπτυξης & Τροφίμων 46

49 5.4 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ ΑΝΑ ΚΑΑΑΙΕΡΓΕΙΑ Στη χώρα μας, σύμφωνα με τα στοιχεία του 2005 το μεγαλύτερο ποσοστό των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων συγκεντρώνεται στα σιτηρά και την ελιά, όπως φαίνεται και στο διάγραμμα 12 όπου παρουσιάζεται η ποσοστιαία κατανομή των βιολογικών εκτάσεων ανά καλλιέργεια. Διάγραμμα 12: Κατανομή βιολογικών εκτάσεων ανά καλλιέργεια (2005) Λροτραίβς Ησπεμιόοει-όΐ] 2 ο Βιομηχανικά ς>υτά 3% Καλλιέργεια αμπελαιπι 4% I Χορτοδοτικά ουτα 9 ο Καλλιέργεια ελιά: 38% ι 'σπριίι- 1% πατατάςμιχα^όΐεΐ'ΐ-λο 1 «οενοριι και μικρό, καρποί Νωχί1 λαιχανικά. πεπόνι η οραουλίν: 1% Σιτηρά για παραγωγή καρπού 58 ο / / ;/;ή: ΥττυρμγίΊΟ. Ιγμ.. 1ν/νττι^ης Α Ί'μοφίιιαν Συγκεκριμένα, τα σιτηρά κατέχουν μερίδιο 38,3%, η ελιά κατέχει μερίδιο 38,2% στο σύνολο των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων και ακολουθούν με διαφορά τα χορτοδοτικά φυτά (μερίδιο 8,7%) και τα αμπέλια (μερίδιο 3,8%). Τα συγκεκριμένα ποσοστά προκύπτουν από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων όπως αυτά συγκεντρώνονται από τον ΟΠΕΓΕΠ και ομαδοποιούνται πλέον από την αρμόδια διεύθυνση βιολογικής γεωργίας. Στον πίνακα Π 1.3 του παραρτήματος του παρόντος κεφαλαίου, παρατίθεται η έκταση των βιολογικών καλλιεργειών ανά είδος για τη διετία 2001 και Τα συγκεκριμένα στοιχεία προέρχονται από την επεξεργασία στοιχείων που αποστέλλουν οι Οργανισμοί 47

50 Πιστοποίησης ΒΠ στον ΟΠΕΓΕΠ. Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι το σύνολο των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων, όπως παρουσιάζεται στον πίνακα 15, διαφέρει ελαφρώς από το σύνολο της κατανομής ανά νομό όπως παρουσιάζεται στον πίνακα Π1.3 του παραρτήματος. Σύμφωνα με δήλωση των υπευθύνων του ΟΠΕΓΕΠ, τα σύνολα της κατανομής των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων ανά καλλιέργεια προήλθαν από επεξεργασία του Μητρώου Βιοκαλλιεργητών, καθώς δεν κατατέθηκαν από τους φορείς πιστοποίησης.

51 Πίνακας 15: Βιολογικά καλλιεργούμενες εκτάσεις ανά στάδιο ( ) Καλλιέργειες Μεταβατικό στάδιο Πλήρες Βιολογικό στάδιο Μεταβατικό στάδιο Πλήρες Βιολογικό στάδιο Μεταβατικό στάδιο Πλήρες Βιολογικό στάδιο Σιτηρά για παραγωγή καρπού Όσπρια Πατάτες Ζαχαρότευτλα (εκτός σπόρων) Κτηνοτροφικές ρίζες και σταυρανθή Βιομηχανικά φυτά Νωπά λαχανικά, πεπόνια, φράουλες Άνθη και φυτά καλλωπιστικά Χορτοδοτικά φυτά Αροτραίες Καλλιέργειες διάφορες Αγραναύπαση Οπωροφόρα δένδρα και μικροί καρποί Ξηροί καρποί Εσπεριδοειδή Καλλιέργεια ελιάς Καλλιέργεια αμπελιού Σύνολο καλλιεργήσιμων εκτάσεων Σύνολο εκτάσεις σε εκτάρια Πηγή: Υπουργείο Αγρ. Ανάπτυξης & Τροφίμων 4 9

52 5.5 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΒΙΟΚΑΑΑΙΕΡΓΕΙΩΝ ΑΝΑ ΣΤΑΔΙΟ Η βιολογική καλλιέργεια διέρχεται από διάφορα στάδια μέχρις ότου ένα προϊόν χαρακτηριστεί σαν βιολογικό. Αρχικά, οι εκτάσεις τίθενται σε Καθεστώς Ελέγχου ή Χωρίς Σήμανση. Στις εκτάσεις αυτές το προϊόν διανύει τον πρώτο χρόνο καλλιέργειάς του χωρίς αγροχημικά, δεν έχει περάσει όμως ακόμα ο απαιτούμενος χρόνος για να μπορέσει να ενταχθεί στο Μεταβατικό Στάδιο. Τα προϊόντα που καλλιεργούνται στις εκτάσεις αυτές δε μπορούν να διατεθούν ως βιολογικά, ούτε είναι δυνατόν να χαρακτηριστούν ως ΒΠ σε Μεταβατικό Στάδιο. Έτσι, βρίσκουν διέξοδο στη συμβατική αγορά. Στη συνέχεια περνάνε στο Μεταβατικό Στάδιο. Στις εκτάσεις που βρίσκονται στο μεταβατικό στάδιο το προϊόν παράγεται ήδη ένα ή δύο χρόνια, σύμφωνα με τις αρχές της βιολογικής γεωργίας και δεν έχει χαρακτηριστεί ακόμα ως πλήρως βιολογικό. Μετά το πέρας και του 2ου χρόνου μπορεί να χαρακτηριστεί ως τέτοιο, οπότε περιέρχεται στο στάδιο της Βιολογική Καλλιέργεια. Στις εκτάσεις αυτές το καλλιεργούμενο προϊόν παράγεται δύο ή και παραπάνω χρόνια με βιολογικές μεθόδους και μπορεί να χαρακτηριστεί πλήρως βιολογικό. Στον πίνακα 15 απεικονίζεται η κατανομή των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων ανά στάδιο καλλιέργειας, σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων για την περίοδο Παρατηρείται ότι, από το σύνολο των εκτάσεων του 2005 το 18,4% βρίσκεται σε μεταβατικό στάδιο έναντι του 64,3% το 2003, ενώ σε καθεστώς βιολογικής καλλιέργειας βρίσκεται το 81,6% των εκτάσεων του 2005 (έναντι 35,7% το 2003). 5.6 ΕΞΕΑΙΞΗ ΑΡΙΘΜΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΒΙΟΑΟΓΙΚΩΝ ΕΙΔΩΝ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ Τρεις είναι οι κατηγορίες στις οποίες διακρίνονται οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον ευρύτερο κλάδο των βιολογικών ειδών διατροφής: α) οι παραγωγικές επιχειρήσεις, β) οι μεταποιητικές επιχειρήσεις και γ) οι εισαγωγείς. Πέρα από τις μονάδες που ασχολούνται αποκλειστικά με μια από τις προαναφερόμενες δραστηριότητες, υπάρχουν και οι παραγωγοί ή εισαγωγείς που είναι ταυτόχρονα και 50

53 μεταποιητές / παρασκευαστές ΒΠ. Η παρασκευή ΒΠ, όπως ορίζει ο κοινοτικός κανονισμός 2092/91, αφορά όλες τις διεργασίες που υφίστανται τα συγκεκριμένα προϊόντα μετά την παραγωγή τους στον αγρό (επεξεργασία, μεταποίηση, τυποποίηση, συντήρηση κλπ). Στον πίνακα 16 του παραρτήματος του παρόντος κεφαλαίου, παρουσιάζεται η ανάλυση των επιχειρήσεων του κλάδου ανά κατηγορία, για την περίοδο Με βάση τα στοιχεία του συγκεκριμένου πίνακα τα οποία προέρχονται από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, ο συνολικός αριθμός των εγγεγραμμένων επιχειρήσεων (παραγωγοί, μεταποιητές και εισαγωγείς) ανήλθε το 2005 σε έναντι το 2004, το 2003 και το Πίνακας 16: Εξέλιξη αριθμού επιχειρήσεων μεταποίησης βιολογικών ειδών διατροφής. Έ τ ο ς Ε π ιχ /σ α ς Μ ι:τ«1ολή * * προσωρινά στοιχεία Πηγή: ΟΠΚΓΕΠ( Υττουργκίο Αγρ.. 1νγϊτττυςης ( / Ειδικότερα, η εξέλιξη του αριθμού των επιχειρήσεων μεταποίησης βιολογικών ειδών διατροφής, για την περίοδο , παρουσιάζεται στον πίνακα 16. Η σημασία του αριθμού των επιχειρήσεων της συγκεκριμένης κατηγορίας είναι βαρύνουσα, καθώς η μεταποίηση προωθεί τα προϊόντα στην αγορά, αποτελώντας παράλληλα συνδετικό κρίκο μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών. Η αύξηση των παρασκευαστών βιολογικών ειδών διατροφής είναι ιδιαίτερα σημαντική το 2005 σε σχέση με το 2004, οπότε ο αριθμός τους αυξήθηκε σε ποσοστό κατά 31%. Θα πρέπει ωστόσο να αναφερθεί στο σημείο αυτό ότι η ελαφρά 51

54 μείωση που παρατηρείται το 2001 σε σχέση με το 2000 είναι αποτέλεσμα της αλλαγής της πηγής των εν λόγω στοιχείων και δεν αντικατοπτρίζει την πραγματική τάση. Η κατανομή των μεταποιητών και εισαγωγέων βιολογικών ειδών διατροφής ανά κλάδο για την περίοδο , παρουσιάζεται στον πίνακα 17. Σύμφωνα με τα στοιχεία του εν λόγω πίνακα, το έτος 2005 ο κλάδος των φυτικών και ζωικών λιπών και ελαίων παρουσιάζει το μεγαλύτερο αριθμό μεταποιητών (385 επιχειρήσεις) και ακολουθούν οι κλάδοι των λοιπών ειδών διατροφής με 208 επιχειρήσεις και των φρούτων και λαχανικών με 194 επιχειρήσεις. Ακολουθούν οι παραγωγοί οίνου με 166 επιχειρήσεις. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι οι πίνακες 16 και Π1.4 του παραρτήματος δεν μπορούν να συγκριθούν απόλυτα μεταξύ τους, καθώς κάποιος μεταποιητής είναι δυνατόν να δραστηριοποιείται ταυτόχρονα σε περισσότερους από έναν κλάδο, ενώ επίσης κάποιος παραγωγός μπορεί να είναι ταυτόχρονα και εισαγωγέας κ.ο.κ. Στον πίνακα Π1.5 του παραρτήματος, παρουσιάζεται ο αριθμός των μονάδων παρασκευής βιολογικών τροφίμων ανά είδος και οργανισμό ελέγχου για τη διετία

55 Πίνακας 17: Κ α τ α ν ο μ ή μ ετα π οιη τώ ν-εισ α γω γέω ν β ιο λο γικ ώ ν ειδώ ν δ ια τρ ο φ ή ς ανά κλά δο ( ) Μ Ε Μ Ε Μ Ε Μ Ε Κρέας & προϊόντα κρέατος Φρούτα & λαχανικά Φυτικά και ζωικά λίπη, έλαια Γαλακτοκομικά Προϊόντα αλευροποιίας, άμυλα και προϊόντα αμύλου Ζωοτροφές Άλλα είδη διατροφής Οίνος Ποτά διάφορα Μ: Μεταποιητές Πηγή: Υπουργείο Αγρ. Ε:Εισαγωγείς Ανάπτυξης & Τροφίμων 53

56 6. Η Β Ι Ο Λ Ο Γ Ι Κ Η Κ Τ Η Ν Ο Τ Ρ Ο Φ Ι Α 6.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ-ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η Β.Κ. άρχισε να αναπτύσσεται στην Ελλάδα με την ισχύ του κανονισμού (ΕΟΚ) 1804/99 του Συμβουλίου ο οποίος στην ουσία αποτελεί συμπλήρωση για τα κτηνοτροφικά προϊόντα του κανονισμού (ΕΟΚ) 2092/91 περί Β.Γ. Η Ελλάδα παρουσιάζει συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με άλλες χώρες όσον αφορά τη Β.Κ., λόγω ευνοϊκών εδαφοκλιματικών συνθηκών, πλούσιων φυσικών πόρων και της εφαρμογής της εκτατικής κτηνοτροφίας η οποία εύκολα μπορεί να μετατραπεί σε βιολογική. Η Β.Κ. είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη ΒΓ, καθώς οι διατροφικές ανάγκες των ζώων εκτός από τη βόσκηση καλύπτονται και με βιολογικές ζωοτροφές. Το σύστημα ζώα - φυτά είναι αλληλοεξαρτώμενο και η προστασία του έχει ως απώτερο σκοπό τη βιώσιμη ανάπτυξη. Η Β.Κ. είναι ένα σύστημα εκτροφής που στηρίζεται στη φυσική διαβίωση των ζώων, χρησιμοποιεί κατά βάση ζωοτροφές που έχουν παραχθεί με βιολογικό τρόπο, περιορίζει στο ελάχιστο δυνατό τη χρήση συνθετικών αλλοπαθητικών φαρμάκων, είναι αντίθετο προς τη γενετική τροποποίηση, προστατεύει το περιβάλλον και διακρίνεται για την ποιότητα και την υγιεινή των προϊόντων που παράγει. Απαιτεί μια συνολική μεταχείριση των αγροτικών ζώων, τέτοια που να διασφαλίζει την υγεία και τη φυσιολογική τους ανάπτυξη, καθώς και την αειφορική χρήση των φυσικών πόρων του οικοσυστήματος. Οι στόχοι της Β.Κ. συνοψίζονται ως εξής: - μείωση της ρύπανσης και προστασία του περιβάλλοντος. - χρήση ανανεώσιμων φυσικών πόρων για τη διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους. - διατήρηση της βιοποικιλότητας των αυτοχθόνων φυλών και τύπων ζώων. - ολοκληρωμένη διαχείριση της κτηνοτροφικής και φυτικής παραγωγής. - εξασφάλιση σωστής διαβίωσης και καλής υγείας των ζώων. - ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων. -δημιουργία νησίδων βιολογικής κτηνοτροφίας με τη συνένωση μικρότερων κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων. 54

57 Οι ελάχιστες απαιτήσεις της βιολογικής κτηνοτροφίας είναι εν συντομία οι ακόλουθες: Μετατροπή: η έκταση της μονάδας που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ζωοτροφών ακολουθεί τους κανόνες της βιολογικής γεωργίας, ενώ περίοδος μετατροπής ισχύει τόσο για τα ζώα όσο και για τα παραγόμενα προϊόντα (π.χ. το γάλα). Καταγωγή των ζώων: τα ζώα πρέπει να προέρχονται από βιολογικές εκτροφές. Διατροφή: η διατροφή των ζώων στηρίζεται στην ελεύθερη βόσκηση. Οι χορηγούμενες ζωοτροφές παράγονται χωρίς φυτοφάρμακα και χημικά λιπάσματα. Κτηνιατρική αγωγή: η πρόληψη των ασθενειών βασίζεται στην κατάλληλη επιλογή των φυλών των ζώων, στην ισορροπημένη διατροφή τους, στο ευνοϊκό περιβάλλον, στην εφαρμογή πρακτικών που ενισχύουν την αντοχή σε ασθένειες, στην τακτική άσκηση και στην εξασφάλιση κατάλληλης πυκνότητας εκτροφής. Πρακτικέ κτηνοτροφπακ διαγείριστκ: η αναπαραγωγή των ζώων βασίζεται σε φυσικές μεθόδους και δεν επιτρέπονται η τεχνική σπερματέγχυση, το δέσιμο των ζώων και η μεταφορά τους υπό άσχημες συνθήκες και γενικότερα η κακή μεταχείριση των ζώων. Κτηνοτροφικά απόβλητα: ο αριθμός των ζώων είναι στενά συνδεδεμένος με τη γεωργική έκταση που διατίθεται για τη διασπορά των αποβλήτων, ώστε να αποφεύγεται η υπερβολική παραγωγή κοπριάς και να διατηρούνται τα όρια πυκνότητας των ζώων. Σταβλισρός: η πυκνότητα των ζώων σε κτίρια πρέπει να εξασφαλίζει σε αυτά άνετη και καλή διαβίωση. Επίσης πρέπει να εξασφαλίζεται η άνετη πρόσβαση σε νερό και τροφή, ο άφθονος φυσικός αερισμός και φωτισμός, η απολύμανση των χώρων στέγασης με τα επιτρεπόμενα προϊόντα, ενώ όλα τα ζώα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε βοσκότοπους και υπαίθριους χώρους άσκησης / ελεύθερης κίνησης. Μελισσοκοιιία: ο χαρακτηρισμός των μελισσοκομικών προϊόντων ως βιολογικής παραγωγής, συνδέεται στενά τόσο με τα χαρακτηριστικά της μεταχείρισης των κυψελών όσο και με την ποιότητα του περιβάλλοντος. Εξαρτάται επίσης από τις συνθήκες συλλογής, επεξεργασίας και αποθήκευσης των μελισσοκομικών προϊόντων. Η θέση των μελισσοκομείων πρέπει να εξασφαλίζει αρκετές πηγές νέκταρος, μελιτώματος, γύρης και νερού, ενώ η πρόληψη των νόσων βασίζεται στην επιλογή κατάλληλων ανθεκτικών φυλών και συγκεκριμένων πρακτικών. Απαγορεύεται η 55

58 χρήση κηρυθρών που περιέχουν γόνο προς εξαγωγή του μελιού, καθώς και η χρήση χημικών συνθετικών απωθητικών, η κορυφοτομή των φτερών της βασίλισσας κ.λ.π ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ Σημαντική προβλέπεται ότι θα είναι η ζήτηση για τα προϊόντα της ζωικής βιολογικής παραγωγής τα προσεχή χρόνια, σύμφωνα με εκτιμήσεις παραγόντων του κλάδου. Η ανάπτυξη του συγκεκριμένου τομέα στον ελληνικό χώρο σημείωσε καθυστέρηση σε σχέση με άλλες χώρες, καθώς δεν είχε θεσμοθετηθεί εθνική νομοθεσία. Ενδεικτικός του μεγέθους της βιολογικής κτηνοτροφίας στη χώρα μας είναι ο πίνακας 18 σύμφωνα με τον οποίον, το 2005 εκτρέφονταν βιολογικά αίγες και αιγοπρόβατα, πρόβατα και πουλερικά. Σύμφωνα δε με στατιστικά στοιχεία του 2003, το ζωικό κεφάλαιο της χώρας αριθμούσε 9,5 εκατ. πρόβατα, 5,7 εκατ. αίγες / πρόβατα και 41,6 εκατ. πουλερικά. Πίνακας 18: Συγκεντρωτικά στοιχεία Βιολογικής Κτηνοτροφίας Ε ίδ ο ς ϊώ ο υ Ιπποειοή ( Β οειδή 22.91Χ) Π ρόβατα Α ίγα : / αιγοπρόβατα Χ οίροι , Π ουλερικά 144, Μ έλισσες (κυψέλες) Α λλα άδτι εκτρεφόμενα ζώα αε κεφάλια ίιΐγ/ι'ΐ' I πουμγείο Αγμ. Λνάπτνζης & Τροφίμων Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο πίνακας 19 στον οποίο και φαίνεται η γεωγραφική κατανομή της ελληνικής βιολογικής κτηνοτροφίας ανά γεωγραφική περιφέρεια για το Σύμφωνα με τα στοιχεία του συγκεκριμένου πίνακα, η περιφέρεια της Θεσσαλίας συγκεντρώνει τον μεγαλύτερο αριθμό σε βιολογικά εκτρεφόμενες αίγες (μερίδιο 20,9%), η περιφέρεια της Δυτικής Ελλάδας σε βοειδή, πρόβατα και χοίρους (μερίδια 29,3%, 26,9% και 28,6% αντίστοιχα), ενώ στα πουλερικά η μεγαλύτερη συγκέντρωση παρουσιάζεται στην Πελοπόννησο (μερίδιο 57,8%) και στα μελίσσια η Ήπειρος (μερίδιο 20,4%). 56

59 Πίνακας 19: Κατανομή Β.Κ. ανά γεωγραφική περιφέρεια (2005) Γ εωγραφική περιφέρεια Αίγες Βοειδή Πρόβατα Χοίροι Πουλερικά Μελίσσια Αν. Μακεδονία & Θράκη Κεντρική Μακεδονία Δυτική Μακεδονία Θεσσαλία Ήπειρος Ιόνιο Δυτικά Ελλάδα Στερεά Ελλάδα Πελοπόννησος Αττική Βόρειο Αιγαίο Νότιο Αιγαίο Κρήτη Σύνολο σε κεφάλια, εκτός από τα μελίσσια που είναι σε κυψέλες. Πηγή: Υπουργείο Αγρ. Ανάπτυξης & Τροφίμων Τέλος, στον πίνακα 20 παρουσιάζεται η εξέλιξη του αριθμού των εμπλεκόμενων παραγωγών στη κτηνοτροφία κατά την περίοδο Πίνακας 20: Εξέλιξη αριθμού παραγωγών Βιολογικής Κτηνοτροφίας Έτος Παραγωγοί Μεταβολή X % % % //;/;ί ): } 7Γ()ΐ)(Γ!Ίθ. 1; /λ Α νά τη νά /ς (V- Ί'μ ο φ ίμ ο ν 57

60 7. Η Β Ι Ο Λ Ο Γ Ι Κ Η Π Α Ρ Α Γ Ω Γ Η Σ Τ Η Ν Ε Λ Λ Α Δ Α Μέσα στην ταχύτατα εξελισσόμενη Ευρωπαϊκή και διεθνή πραγματικότητα η Ελλάδα παραμένει μέχρι και σήμερα ουραγός, παρουσιάζοντας όμως τάση συνεχούς και έντονης ανάπτυξης. Πολύ μεγάλη καθυστέρηση σημείωσε η χώρα μας και στην ανάπτυξη της Βιολογικής Κτηνοτροφίας. Ουσιαστικά η Βιολογική Κτηνοτροφία άρχισε να εφαρμόζεται στην χώρα μας από τα τέλη του 2001, 10 χρόνια μετά από τις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες.. Μέσα στα πλαίσια αυτά η ΒΓ στην περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας παρουσιάζει εντονότατους ρυθμούς ανάπτυξης, συμμετέχοντας καθοριστικά στην ανάπτυξη της Βιολογικής Γεωργίας στο σύνολο της χώρας. - Σήμερα η Δυτική Ελλάδα αποτελεί τον σημαντικότερο εξαγωγέα Βιολογικών Εσπεριδοειδών της χώρας μας, η Αιτωλοακαρνανία και η Αχαϊα βρίσκονται ανάμεσα στους 4 πρώτους Νομούς με βάση τον αριθμό των καλλιεργούμενων στρεμμάτων, με βιολογικό τρόπο και η Αιτωλοακαρνανία είναι ο νομός με τον μεγαλύτερο αριθμό εκτρεφόμενων με βιολογικό τρόπο ζώων. 7.1 ΕΛΕΓΧΟΣ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ 1. Τα ΒΠ είναι τα περισσότερο ελεγχόμενα τρόφιμα στην χώρα μας και αυτό διότι η διακίνησή τους αφ ενός υπόκειται στους ελέγχους που γίνονται σε όλα τα τρόφιμα από τον ΕΦΕΤ και τις κτηνιατρικές υπηρεσίες, αφ ετέρου ελέγχονται επιπρόσθετα από ειδικούς πιστοποιητικούς οργανισμούς, οι οποίοι με πολυάριθμο εκπαιδευμένο και εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό, ελέγχουν και πιστοποιούν ΟΛΕΣ τις πωλούμενες ποσότητες ΒΠ. Η αποτελεσματικότητα και η ορθή λειτουργία των πιστοποιητικών οργανισμών, αλλά και η συνολική διακίνηση των ΒΠ, έχουν αρχίσει και ελέγχονται, και από τον ειδικό κρατικό οργανισμό ΟΠΕΓΈΠ του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. 58

61 2. Η παραγωγή, διακίνηση και εμπορία των ΒΠ γίνεται με βάση την αυστηρότατη Ευρωπαϊκή και Εθνική νομοθεσία, η οποία εφαρμόζεται από την παραγωγή μέχρι την τελική πώληση των προϊόντων στον καταναλωτή. Βελτιώσεις και επέκταση της νομοθεσίας σε ειδικά θέματα (όπως οι λαϊκές αγορές, κλπ) έχουν ήδη δρομολογηθεί από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων. 3. Τα ΒΠείναι τα ΜΟΝΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ στα οποία γίνονται συνεχείς αναλύσεις σε Διαπιστευμένα εργαστήρια, για τον εντοπισμό υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων και άλλων επιβλαβών ουσιών, σε ποσοστό που φθάνει το 30% και ορισμένες φορές το 50% των ποσοτήτων που διατίθενται στην αγορά. Έλεγχοι και λήψη δειγμάτων για αναλύσεις γίνονται σε όλα τα στάδια παραγωγής των ΒΠ, στα συσκευαστήρια και στις μονάδες μεταποίησης τους, καθώς και σε όλα τα σημεία πώλησης τους. 4. Ο καταναλωτής σήμερα στην χώρα μας μπορεί να έχει ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ στα προϊόντα που διαθέτουν πιστοποίηση για τον βιολογικό τρόπο παραγωγής τους. Αν κάποιοι ξεφεύγουν από το σύστημα ελέγχων και διακινούν κάποια προϊόντα χωρίς πιστοποιητικά αυτό είναι η ελάχιστη εξαίρεση, που σε καμία περίπτωση δεν μπορεί και δεν πρέπει να παρουσιάζεται σαν τον κανόνα. 5. Η ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΝΩΣΕΩΝ ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ, που αποτελεί τον πανελλήνιο φορέα οργάνωσης και έκφρασης των βιοκαλλιεργητών στην χώρα μας, από την ίδρυσή της, έχει θέσει σαν πρωταρχικό στόχο την εφαρμογή ενός αξιόπιστου συστήματος ελέγχου και πιστοποίησης των ΒΠ που διατίθενται εντός και εκτός Ελλάδας. Θεωρούμε ότι ο στόχος αυτός έχει επιτευχθεί σε σημαντικό βαθμό και μπορούμε να επισημάνουμε ότι τα ΒΠείναι η σοβαρότερη (αν όχι η μοναδική σήμερα) πρόταση προς τον καταναλωτή, για κατανάλωση ασφαλών τροφίμων. 59

62 7.2 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΔΡΑΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΕΑΑΑΔΑ Έχει πλέον γίνει αντιληπτό από όλους, ότι σαν χώρα θα πρέπει να ακολουθήσουμε τους ρυθμούς ανάπτυξης της Βιολογικής Γεωργίας που δρομολογούνται στο σύνολο των Ευρωπαϊκών χωρών και ιδιαίτερα των Μεσογειακών χωρών (Ιταλία - Ισπανία - Πορτογαλία ) και να παυσει η ΒΓ στην χώρα μας να παραμένει ουραγός στις εξελίξεις, όπως παραμένει μέχρι σήμερα. Σαν Ομοσπονδία θέσαμε Στρατηγικό Στόχο ότι μέχρι το 2010 ο Βιολογικός Τρόπος παραγωγής θα πρέπει να εφαρμόζεται τουλάχιστον στο 6 % της συνολικής καλλιεργούμενης έκτασης στην χώρα μας. Προκειμένου να ξεπερασθούν τα σοβαρότατα εμπόδια που παρεμποδίζουν την ανάπτυξη του Βιολογικού τρόπου παραγωγής και να φθάσουμε στην επιτυχία αυτού του στόχου, η Ομοσπονδία έχει μελετήσει και προωθεί ενέργειες για την εφαρμογή πολιτικών γύρω από τους ακόλουθους πέντε (5) άξονες: α) Περαιτέρω βελτίωση της λειτουργίας του συστήματος Πιστοποίησης. β) Ενίσχυση για την δημιουργία υποδομών στην Μεταποίηση και εμπορία ΒΠ γ) Θεσμοθέτηση των Λαϊκών αγορών ΒΠ, δημιουργία Λαϊκών αγορών σε όλη την χώρα και διάθεση των ΒΤ στα Σχολεία, τους παιδικούς σταθμούς, τα Νοσοκομεία κλπ δ) Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στην εκπαίδευση όλων των εμπλεκόμενων στην παραγωγική διαδικασία, ε) Απαγόρευση της καλλιέργειας Μεταλλαγμένων στην χώρα μας, που αποτελούν την μεγαλύτερη απειλή για τον άνθρωπο, για την γεωργία συνολικά και την ΒΓ ειδικότερα. 60

63 8. Η ΑΓΟΡΑ Β.Π. ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 8.1 Η ΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Τα συνηθέστερα προϊόντα που αγοράζουν ον καταναλωτές Β.Τ. είναι τομάτες(50,8%), λαχανικά( 10%), ελιές και λάδι(8,5%), πορτοκάλια, πατάτες, κρασί, χυμοί φρούτων και ζυμαρικά(3,8%), άλλα φρούτα(2,3%) μήλα και ψωμί(0,8%) (ICAP,2007). Τα προϊόντα αυτά τα προμηθεύονται κυρίως από τα εξειδικευμένα καταστήματα (μεμονωμένα ή αλυσίδες) 50%, οι υπεραγορές 45% και τις λαϊκές αγορές ΒΠ 5% (ICAP,2007). Όσον αφορά αποκλειστικά τα φρέσκα φρούτα και λαχανικά η κατανομή μεταξύ των τριών καναλιών εκτιμάται ότι είναι ισοδύναμη. Κύριες πηγές πληροφόρησης για τα Β.Π. αποτελούν το κοινωνικό περιβάλλον και η οικογένεια και ακολουθούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.(ι ΑΡ, 2007) Η ελληνική αγορά ΒΠ εμφανίζεται καθαρά διπολική. Ένα τμήμα του πληθυσμού εξελίσσεται ταχέως, όσον αφορά την αγορά των ΒΠ, ενώ ο υπόλοιπος πληθυσμός φαίνεται να βρίσκεται σε σοβαρή σύγχυση περί του αντικειμένου (ΕΘΙΑΓΕ,2000). Αναλυτικότερα, ερευνώντας τους ψυχολογικούς και κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες που επηρεάζουν τους Έλληνες καταναλωτές ως προς την αγορά ΒΠ υπήρξαν τα παρακάτω ευρήματα: Δείγμα ευρέως καταναλωτικού κοινού Σύμφωνα με την έρευνα, στοιχεία όπως η εκπαίδευση, το εισόδημα και η εμφάνιση δεν σχετίζονται με τις αγορές των ΒΠ, ενώ η απόσταση από τον τόπο αγοράς των ΒΠ σχετίζεται αρνητικά. Η διατροφική αξία των τροφίμων κρίνεται σημαντική παράλληλα με τον προβληματισμό των νέων ατόμων για το περιβάλλον, τα οποία όμως συνδέουν αρνητικά το στοιχείο αυτό με την αγορά ΒΤ. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι οι Έλληνες καταναλωτές έχουν μερική μόνο γνώση του περιβάλλοντος, μη σχετίζοντας γι αυτόν το λόγο τον προβληματισμό τους για το περιβάλλον με την αγορά ΒΠ. Οι καταναλωτές δεν πιστεύουν ότι υπάρχουν διαφορές στην εμφάνιση μεταξύ των βιολογικών και των συμβατικών τροφίμων, ταυτόχρονα όμως πιστεύουν ότι έχουν την δυνατότητα να διακρίνουν τις όποιες διαφορές υπάρχουν. 61

64 Από τα παραπάνω ευρήματα διαφαίνεται μνα γενικότερη σύγχυση του ευρύ καταναλωτικού κοινού σχετικά με τα Β.Π. Τυχαία αυτοαναπτυχθείσες, υποθετικές και υποκειμενικά θετικά κρινόμενες ικανότητες διαλογής μεταξύ των συμβατικών και των Β.Τ. έχουν ως αποτέλεσμα να πέφτουν οι Έλληνες καταναλωτές εύκολα θύματα σύγχυσης ως προς τους λόγους οι οποίοι τους οδηγούν στην αγορά Β.Τ Δείγμα αγοραστών ΒΠ Στο κομμάτι αυτό των καταναλωτών η βαθιά γνώση των Β.Π. παρουσιάζεται ως ο κυριότερος παράγοντας αγοράς, συνεπικουρούμένος από την αντίληψη περί υπάρξεως διαφορών μεταξύ βιολογικών και συμβατικών προϊόντων, την ετικέτα βιολογικής εγγύησης και το συνειδητό της αγοράς, ενώ υποβοηθείται από την ύπαρξη όλο και μεγαλύτερης ποικιλίας προϊόντων. Διαπιστώθηκε επίσης ότι άλλοι παράγοντες όπως το εισόδημα, η μόρφωση, το αυξημένο ποσοστό δαπάνης για τρόφιμα στον οικογενειακό προϋπολογισμό και η εγγύτητα του τόπου αγοράς δεν είναι ουσιαστικοί παράγοντες αγοράς ΒΤ Τμηματοπόίηση της αγοράς ΒΠ Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία η αγορά των Β.Π. στην Ελλάδα παρουσιάζει την τυπολογία που εμφανίζεται στον παρακάτω πίνακα. Ανάλυση του πίνακα που ακολουθεί: ΒΙΟΜΑΧΗΤΙΚΟΙ Οι βιομαχητικοί των βιολογικών προϊόντων υποστηρίζουν τις μεθόδους καλλιέργειας χωρίς λιπάσματα και ζιζανιοκτόνα, ορμόνες και ρυθμιστές ανάπτυξης των φυτών. ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΜΕΝΟΙ Είναι καταναλωτές σχετικά εύποροι, κάνουν πάντα έρευνα αγοράς και διεκδικούν τα δικαιώματά τους. ΑΔΙΑΦΟΡΟΙ Είναι οι καταναλωτές που δεν απογοητεύονται και δεν διαμαρτύρονται σε μεγαλύτερο βαθμό από τους άλλους τύπους καταναλωτών όταν το προϊόν δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες τους και δεν αγοράζουν είδη που δεν χρειάζονται. ΒΙΟΔΙΑΙΤΗΤΙΚΟΙ Είναι καταναλωτές υψηλού επιπέδου μόρφωσης, μέσω ή άνω του μέσου εισοδήματος. 62

65 Προτιμούν τα προϊόντα τους να είναι ντόπια, παραδοσιακά, φρέσκα, επιδιώκουν να επιλέγουν μόνοι τους τα προϊόντα που αγοράζουν, επιλέγουν προϊόντα εύκολα στην προετοιμασία τους, κυρίως ωμά οπωρολαχανικά. ΔΕΙΓΜΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΏΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΔΕΙΓΜΑ ΓΕΝΙΚΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΟΥ ΚΟΙΝΟΥ Συστάδα 1 ΒΙΟΔΙΑΙΤΗΤΙΚΟΙ Συστάδα 1 ΑΔΙΑΦΟΡΟΙ 10% του δείγματος 92% του δείγματος Αρκετά εύποροι Εύποροι νεαρότεροι Μικρότερη ισορροπία στο διαιτολόγιο Δίνουν προσοχή στο διαιτολόγιο τους Δεν ενοχλούνται από χρήση χημικών Ενοχλούνται από την χρήση χημικών Δεν ενδιαφέρονται για πιστοποίηση Βρίσκουν διαφορές μεταξύ βιολογικών και Απρογραμμάτιστες αγορές τροφίμων συμβατικών τροφίμων Πολύ μεγάλη προθυμία πληρωμής (40% επιπλέον Δεν αφιερώνουν πολύ χρόνο της τιμής των συμβατικών) Μέτρια κατανάλωση ΒΠ αλλά δεν αφιερώνουν Σπάνια αγοράζουν βιολογικά τρόφιμα πολύ χρόνο Δεν έχει σημασία η εμφάνιση ή γεύση αλλά ενδιαφέρονται για ποικιλία Δεν βρίσουν διαφορές μεταξύ βιολογικών και συμβατικών τροφίμων Συστάδα 2 ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΜΕΝΟΙ Συστάδα 2 ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΜΕΝΟΙ 80% του δείγματος 7% του δείγματος Ανύπαντροι μέσης ηλικίας Σχετικά εύποροι Δεν αφιερώνουν πολύ χρόνο Δεν ενοχλούνται από χρήση χημικών Δεν γνωρίζουν αρκετά γύρω από τα ΒΠ Δεν ενδιαφέρονται για πιστοποίηση Αγοράζουν σπάνια βιολογικά τρόφιμα Δεν αφιερώνουν πολύ χρόνο Μικρή σχετικά προθυμία να πληρώσουν επιπλέον Γνώση για τα βιολογικά προϊόντα τιμή Ενδιαφέρονται πολύ για την εμφάνιση και την Αγοράζουν σπάνια βιολογικά τρόφιμα γεύση των τροφίμων Προτιμούν αγορές κοντά στο σπίτι Προθυμία να πληρώσουν επιπλέον τιμή Ενόχληση από την έλλειψη ποικιλίας Ενόχληση από την έλλειψη ποικιλίας Συστάδα 3 ΒΙΟΜΑΧΗΤΙΚΟΓ Συστάδα 3 ΒΙΟΜΑΧΗΤΙΚΟΓ 10% του δείγματος 1% του δείγματος Όχι τόσο εύποροι Όχι τόσο εύποροι Προσέχουν την ισορροπία στο διαιτολόγιο τους Προέχουν πολύ την ισορροπία στο διαιτολόγιο τους Ενοχλούνται από την χρήση χημικών ενοχλούνται από την χρήση χημικών 63

66 Ενδιαφέρονται για πιστοποίηση Αφιερώνουν πολύ χρόνο για αγορές Γνώση για τα βιολογικά προϊόντα Ενδιαφέρονται για πιστοποίηση Αφιερώνουν πολύ χρόνο για αγορές Γνώση για τα βιολογικά προϊόντα Η ανάλυση σε συστάδες^ΐιιείετε) οδηγεί σε ορισμένα ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Όσον αφορά το γενικό δείγμα φαίνεται μια σημαντική δυνατότητα αύξησης της κατανάλωσης από τους βιομαχητικούς (φανατικοί) και τους ενδιαφερομένους (πιθανοί αγοραστές) εφόσον η αγορά αναπτύξει τα σημεία πώλησης και την ποικιλία των προϊόντων. Στο δείγμα των καταναλωτών ΒΠ διακρίνομε μια αντίστοιχη ομάδα με κοινά στοιχεία με εκείνη των ενδιαφερομένων καταναλωτών του προηγούμενου δείγματος. Πρόκειται για άτομα που αγοράζουν βιολογικά προϊόντα, δοκιμάζουν, αλλά δεν έχουν τον καιρό να αφιερώσουν πολύ χρόνο στις αγορές τους, τις οποίες προτιμούν να τις κάνουν κοντά στο σπίτι τους. Αν και είναι σχετικά ενήμεροι για τα περιβαλλοντικά προβλήματα, δεν επιδεικνύουν γνώση για τα ΒΠπου να τους κάνει να τα ξεχωρίζουν εύκολα. Μπορούμε συνεπώς να συμπεράνουμε ότι οι προοπτικές ανάπτυξης της αγοράς ΒΠ διαφαίνονται αρκετά ευοίωνες. Υπάρχουν δύο σχετικά μεγάλες ομάδες καταναλωτών που προτίθενται να αυξήσουν τη συχνότητα κατανάλωσης ΒΠ και κυρίως να πληρώσουν μεγαλύτερη τιμή γι αυτά. Για να επιτευχθεί αυτό χρειάζεται να προσεχθεί από την πλευρά της αγοράς η διαθέσιμη ποικιλία και ποιότητα των προσφερομένων προϊόντων, καθώς και η διασπορά τους σε μεγάλο αριθμό σημείων πώλησης. Από την άλλη χρειάζεται να ενημερωθεί και να εκπαιδευτεί το ευρύτερο καταναλωτικό κοινό μιας και τα ΒΠαποτελούν καινοτομία για το ευρύ κοινό και κατ ουσία συγκρίνονται με προϊόντα υψηλής τεχνολογίας. Τέλος η ετικέτα βιολογικής εγγύησης αποδεικνύεται ότι αποτελεί ουσιώδες στοιχείο για την αγορά ΒΠ και επομένως χρειάζεται να ενισχυθεί περαιτέρω ο θεσμός. 8.2 Παράγοντες που Επηρεάζουν τη Ζήτηση για Βιολογικά Προϊόντα Η ζήτηση για Β.Π. σχετίζεται άμεσα με τη μέριμνα των καταναλωτών για την υγεία τους, σε συνδυασμό με την ασφάλεια των τροφίμων, στοιχείο το οποίο 64

67 επηρεάζεται μεταξύ άλλων και από τα διάφορα διατροφικά «σκάνδαλα» που κατά καιρούς δημοσιοποιούνται. Σημαντικοί παράγοντες για την ανάπτυξη της ζήτησης, είναι η ενημέρωση του κοινού σχετικά με τα οφέλη που προκύπτουν από την κατανάλωση ΒΤ, καθώς και η μεγαλύτερη παρουσία των τελευταίων στα διάφορα σημεία λιανικής πώλησης. Συγκεκριμένα, η διάθεση ΒΠ από καταστήματα και εμπόρους που πωλούν και συμβατικά τρόφιμα (υπεραγορές, μανάβικα, λαϊκές αγορές), συμβάλει στην άνοδο της «αναγνωρισιμότητας» των εξεταζόμενων ειδών από τους καταναλωτές. Άλλωστε, ένα από τα πιο σημαντικά εμπόδια για την πορεία των ΒΠ στην αγορά, είναι η δυσκολία των καταναλωτών να τα εντοπίσουν και να τα αναγνωρίσουν. Παλαιότερα, τα καταστήματα υγιεινής διατροφής ή οι πωλήσεις απευθείας από τους παραγωγούς, ήταν τα κυριότερα κανάλια διάθεσης των ΒΤ. Όσον αφορά την τιμή των προϊόντων, σε συνδυασμό με το διαθέσιμο εισόδημα των καταναλωτών, σε γενικές γραμμές η ζήτηση για βιολογικά είδη διατροφής εμφανίζει μεγαλύτερη ελαστικότητα σε σχέση με την αντίστοιχη των συμβατικών τροφίμων. Τα ΒΠ, πωλούνται μεσοσταθμικά 30% ακριβότερα από τα συμβατικά, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις, ένα βιολογικό προϊόν μπορεί να έχει τη διπλάσια τιμή από το αντίστοιχο συμβατικό. Διάγραμμα 13: Διάρθρωση πληθυσμού ανά γεωγραφική περιφέρεια α) έτος 1991 β) έτος 2001! ΐΕλλοχάχησος 34% ΐιηΐΜ Νήσοι η ' /τσολιά Μακεδονία Θράκη Νήσοι Αιγαίου Κρήτη Πη)'ή: Ε.Σ.Ϊ.Ε. 65