ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ

Transcript

1 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ «Η ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΕΓΧΩΡΙΑ ΑΓΟΡΑ, ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ, ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ, ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ, ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ» ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑΣ ΣΟΝΙΑΣ ΜΑΥΡΟΛΑΜΠΑΔΟΥ Ζ ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΓΕ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ : ΟΥΡΑΝΙΑ ΝΟΤΤΑ Θεσσαλονίκη, Μάιος 2005

2 i ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εργασία έχει ως θέμα την αγορά των βιολογικών προϊόντων στην Ελλάδα και σκοπός της είναι να παρουσιαστεί το θεσμικό πλαίσιο που διέπει την παραγωγή, πιστοποίηση και εμπορία τους και η ανάλυση της αγοράς με οικονομικά μεγέθη που αναφέρονται στη ζήτηση, προσφορά, μεταποίηση και τις εισαγωγές. Οι πηγές για την εκπόνηση της εργασίας ήταν η κλαδική μελέτη της ICAP για το 2002 και οι μελέτες του ΣΒΒΕ για τα βιολογικά προϊόντα. Ως κλάδος τα βιολογικά προϊόντα έχουν ευνοϊκές προοπτικές εξέλιξης αρκεί να δοθεί έμφαση στην ενημέρωση των καταναλωτών, στην καλύτερη οργάνωση του συστήματος ελέγχου και πιστοποίησης και στην δημιουργία κατάλληλων υποδομών για την αύξηση της ζήτησης και την εμπορία τους. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ : ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ, ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ 2092/1991 & 1804/1999, ΕΛΕΓΧΟΣ & ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ, ΖΗΤΗΣΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ, ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ.

3 ii ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδες ΠΕΡΙΛΗΨΗ i ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ii ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΕΘΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 : ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 : ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΕΛΕΓΧΟΥ ΚΑΙ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 : ΕΓΧΩΡΙΑ ΑΓΟΡΑ ΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗ ΖΗΤΗΣΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Δομή και διάρθρωση του Κλάδου Δίκτυα Διανομής Μεταποίηση Εισαγωγές 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 : ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ 29 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 31

4 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εργασία έχει σαν αντικείμενο τον κλάδο των βιολογικών προϊόντων στην Ελλάδα και εστιάζει στο νομικό πλαίσιο, στις προδιαγραφές των βιολογικών προϊόντων, στην διαδικασία πιστοποίησης τους, στις εισαγωγές και στην ανάλυση της εγχώριας αγοράς. Βασίστηκε σε στοιχεία κλαδικών μελετών της ICAP και του Συνδέσμου Βιομηχάνων Βορείου Ελλάδος και σε πληροφορίες από το διαδίκτυο. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η κοινοτική και εθνική νομοθεσία που διέπει τα βιολογικά προϊόντα. Γίνεται αναφορά των κανονισμών και των υπουργικών αποφάσεων που αποτελούν το νομοθετικό πλαίσιο παραγωγής και μεταποίησης βιολογικών προϊόντων. Ακολουθεί η παρουσίαση των προδιαγραφών και των χαρακτηριστικών των βιολογικών προϊόντων στο δεύτερο κεφάλαιο. Δίνεται ο ορισμός του βιολογικού προϊόντος και η ενδεδειγμένη σήμανσή του. Η διαδικασία αναγνώρισης πιστοποίησης αναλύεται στο τρίτο κεφάλαιο. Και συγκεκριμένα τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσει ένας παραγωγός ή μια επιχείρηση που πρόκειται να δραστηριοποιηθεί στον τομέα της βιολογικής γεωργίας κτηνοτροφίας. Οι οργανισμοί ελέγχου και πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων αναφέρονται στο τέταρτο κεφάλαιο. Στο πέμπτο κεφάλαιο αναλύεται η εγχώρια αγορά και οι παράγοντες που τη συνθέτουν, δηλαδή η ζήτηση για βιολογικά προϊόντα και τα χαρακτηριστικά της, οι παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση, η προσφορά βιολογικών προϊόντων, τα δίκτυα διανομής, ο τομέας της μεταποίησης και οι εισαγωγές βιολογικών προϊόντων. Στο τελευταίο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα συμπεράσματα και οι προοπτικές ανάπτυξης του κλάδου.

5 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 1.1 ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Τα βιολογικά προϊόντα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης διέπονται από τον κανονισμό ΕΟΚ 2092/1991 «Περί του βιολογικού τρόπου παραγωγής γεωργικών προϊόντων και των σχετικών ενδείξεων στα γεωργικά προϊόντα και στα είδη διατροφής» και των μετέπειτα συμπληρώσεων και τροποποιήσεων του με τους κανονισμούς 1804/1999 για τα βιολογικά κτηνοτροφικά προϊόντα, 2491/2001, 473/2002 και 223/2003. Η βιολογική κτηνοτροφία καθορίζεται από τον Κανονισμό (ΕΚ) 1804/99, που συμπληρώνει τον κανονισμό (ΕΟΚ)2092/91 όπως αυτοί τροποποιούνται και ισχύουν κάθε φορά. Ο Κανονισμός 2092/1991 «περί του βιολογικού τρόπου παραγωγής γεωργικών προϊόντων και των σχετικών ενδείξεων στα γεωργικά προϊόντα και στα είδη διατροφής» εκδόθηκε στις 24/6/1991. Αποτελεί επίσημη αναγνώριση του βιολογικού τρόπου παραγωγής σε κοινοτικό επίπεδο και ορίζει ενιαίους και εναρμονισμένους κανόνες για τη βιολογική γεωργία στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στον εν λόγω κανονισμό έχει πλήρως ενσωματωθεί ο Καν. 1804/1999 που αφορά την παραγωγή βιολογικών κτηνοτροφικών προϊόντων, τις επιτρεπόμενες πρώτες ύλες και τις προσθήκες των ζωοτροφών. Σημαντικός είναι και ο Κανονισμός (ΕΟΚ) 2078/1992 για τη δημιουργία καθεστώτος οικονομικής ενίσχυσης των βιοκαλλιεργητών μέσω στρεμματικών επιδοτήσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως και ο Κανονισμός (ΕΚ) 1257/1999 «για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Προσανατολισμού και Εγγυήσεων (ΕΓΤΠΕ)». 1.2 ΕΘΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Η εθνική νομοθεσία εναρμονίστηκε με την κοινοτική με την έκδοση μιας σειράς Υπουργικών Αποφάσεων που ρυθμίζουν την παραγωγή, τον έλεγχο, την πιστοποίηση και την εμπορία βιολογικών προϊόντων. Οι αποφάσεις αυτές είναι :

6 3 1. Απόφαση / «Περί σύστασης Γραφείου Βιολογικών Προϊόντων φυτικής προέλευσης» (ΦΕΚ Β 980/ ). 2. Απόφαση , «Περί σύστασης Επιτροπής Βιολογικών Προϊόντων» ( ΦΕΚ Β 636/ ). 3. Απόφαση / «Περί οργάνωσης και λειτουργίας της Επιτροπής Βιολογικών Προϊόντων» (ΦΕΚ Β 116/5.3.93). 4. Απόφαση /27~5.93 «Περί καθορισμού συστήματος ελέγχου προς εφαρμογή των άρθρων 8 και 9 του Καν. ΕΟΚ 2092/91 του Συμβουλίου» (ΦΕΚ Β 402/2.6.93). 5. Αποφάσεις και «Περί χορήγησης άδειας λειτουργίας στο Σύλλογο Οικολογικής Γεωργίας Ελλάδας και «ΔΗΩ» για τον έλεγχο και την πιστοποίηση των βιολογικών Προϊόντων φυτικής προέλευσης» (ΦΕΚ Β 568/ ). 6. Απόφαση / «Περί χορήγησης άδειας λειτουργίας στον Σ.Π.Ε. «ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ» για τον έλεγχο και πιστοποίηση των βιολογικών προϊόντων φυτικής προέλευσης) (ΦΕΚ Β ). 7. Απόφαση / (Που καταργεί την απόφαση αριθ /93 ΦΕΚ Β 402/2.6.93) «Περί Συστήματος Πιστοποίησης και Ελέγχου Βιολογικών προϊόντων φυτικής προέλευσης προς εφαρμογή του Καν. (ΕΟΚ) 2092/91 του Συμβουλίου» (ΦΕΚ Β 578/ ). 8. Διυπουργική απόφαση των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας και Γεωργίας υπ' αρίθμ. 202/394999/ για την οικονομική ενίσχυση των βιοκαλλιεργητών για τα έτη Διυπουργική απόφαση των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας και Γεωργίας υπ' αρίθμ. 428/339372/661/ για την οικονομική ενίσχυση βιοκαλλιεργητών από 1/1/ Διυπουργική απόφαση των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας και Γεωργίας υπ' αρίθμ ΦΕΚ 10Β' "Περί καθορισμού συμπληρωματικών μέτρων εφαρμογής του Καν. 2092/91". 11. Απόφαση 85129/233/ του Υπουργού Γεωργίας για την εφαρμογή του προγράμματος «Βιολογικής Γεωργίας» του Αγροπεριβαλλοντικού Μέτρου του Εγγράφου Προγραμματισμός Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΠΑΑ) Καν. (ΕΚ) 1257/1999.

7 4 12. Διυπουργική απόφαση υπ' αρίθμ / , ΦΕΚ 381Β "Για την τροποποίηση σημείων της ανωτέρω διυπουργικής ( / )". 13. Διυπουργική απόφαση υπ' αρίθμ / , ΦΕΚ 1034Β "Για την τροποποίηση σημείων της ανωτέρω διυπουργικής ( / )". 14. Απόφαση /2784/ του Υπουργού Γεωργίας για την εφαρμογή του προγράμματος «Βιολογική Κτηνοτροφία» του Αγροπεριβαλλοντικού Μέτρου του Εγγράφου Προγραμματισμός Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΠΑΑ) Καν. (ΕΚ) 1257/ Οι υπ' αρίθμ , , Αποφάσεις του Υπουργού Γεωργίας, ΦΕΚ 278 Β / "Για την έγκριση των Ιδιωτικών Οργανισμών Ελέγχου και Πιστοποίησης ΔΗΩ, ΒΙΟΕΛΛΑΣ Α.Ε, ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ Ε.Π.Ε. ". Η εφαρμογή του κανονισμού ΕΟΚ 2092/1991 ξεκίνησε στη χώρα μας τον Ιούλιο του 1993 όταν εκδόθηκαν οι με αρίθ και αποφάσεις του Υπουργού Γεωργίας (ΦΕΚ 568/τεύχος Β / ) σχετικές με τη χορήγηση άδειας λειτουργίας στους Οργανισμούς Ελέγχου και Πιστοποίησης Προϊόντων Φυτικής Προέλευσης. Για τον καθορισμό συμπληρωματικών μέτρων για την εφαρμογή του κανονισμού 2092/1991 στη χώρα μας εκδόθηκε η Κοινή Διυπουργική Απόφαση των Υπουργών Γεωργίας και Εθνικής Οικονομίας με αριθμό / (ΦΕΚ 10/Β ) που μετέπειτα τροποποιήθηκε με την Διυπουργική Απόφαση / ΦΕΚ381/Β / Σύμφωνα με αυτή την Κοινή Διυπουργική Απόφαση το Υπουργείο Γεωργίας θεσμοθετεί ένα σύστημα ελέγχου παραγωγής προϊόντων βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας, για το οποίο είναι υπεύθυνες οι εξής αρχές : Ο Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (πρώην Γεωργίας), ο Ο.Π.Ε.Γ.Ε.Π. AGROCERT για την αξιολόγηση και επίβλεψη των Οργανισμών Ελέγχου και οι Οργανισμοί ελέγχου για τον έλεγχο και πιστοποίηση των προϊόντων βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας και τον έλεγχο των επιχειρηματιών που εισάγουν προϊόντα από τρίτες χώρες.

8 5 Οι οικονομικές ενισχύσεις των βιοκαλλιεργητών προς εφαρμογή των κανονισμών 2078/92 και 1257/99 εφαρμόστηκαν με τις διυπουργικές αποφάσεις 202/394999/ , την απόφαση 85129/233/ του Υπουργού Γεωργίας και την διυπουργική απόφαση των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας και Γεωργίας υπ' αρίθμ. 428/339372/661/ Όσον αφορά τη βιολογική κτηνοτροφία, για την εφαρμογή του Καν. 1804/99 που συμπλήρωσε τον Καν. 2092/91 εκδόθηκε η απόφαση /2784/ του Υπουργού Γεωργίας. Υπάρχει λοιπόν το απαραίτητο νομικό πλαίσιο που περιλαμβάνει τον Κανονισμό (ΕΟΚ) 2092/1991 και υπουργικές αποφάσεις περί μέτρων εφαρμογής της βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας, οικονομικών ενισχύσεων και έγκριση των οργανισμών ελέγχου και πιστοποίησης.

9 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Σαφής ορισμός για το τι είναι βιολογικό προϊόν δεν υπάρχει. Η χρησιμοποίηση του όρου «βιολογικό» για τη σήμανση και τη διαφήμιση των γεωργικών προϊόντων και ειδών διατροφής περιορίζεται στα προϊόντα που έχουν παραχθεί σύμφωνα με τις αρχές παραγωγής και τους κανόνες μεταποίησης που καθορίζονται στον Κανονισμό (ΕΟΚ) 2092/1991 και τις μετέπειτα τροποποιήσεις του. Ένα προϊόν θεωρείται ότι φέρει ενδείξεις που αναφέρονται στον βιολογικό τρόπο παραγωγής όταν στη σήμανση, τη διαφήμιση ή τα εμπορικά έγγραφα, το προϊόν, τα συστατικά του ή οι πρώτες ύλες ζωοτροφών χαρακτηρίζονται από τις ενδείξεις που χρησιμοποιούνται σε κάθε κράτος μέλος και επιτρέπουν στον αγοραστή να συμπεραίνει ότι το προϊόν, τα συστατικά του ή οι πρώτες ύλες παρήχθησαν σύμφωνα με τους κανόνες παραγωγής που αναφέρονται στο άρθρο 6 του Κανονισμού (Κανονισμός ΕΟΚ 2092/1991). Στην απλή καθομιλουμένη ο ορισμός του βιολογικού προϊόντος θα μπορούσε να είναι : «Βιολογικό προϊόν είναι αυτό που καλλιεργείται σύμφωνα με τις μεθόδους της βιολογικής γεωργίας, χωρίς τη χρησιμοποίηση χημικών και συνθετικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, όπως λιπάσματα, παρασιτοκτόνα, ζιζανιοκτόνα, ορμόνες, τεχνητή ακτινοβολία κ.α. σε όλα τα στάδια παραγωγής», (Μελέτη ΣΒΒΕ, Ιούλιος 2003α, σελ.9), αλλά με μεθόδους φιλικές προς το περιβάλλον, ήπιας αγροπεριβαλλοντικής παραγωγής. Για τα γεωργικά βιολογικά προϊόντα, η τήρηση των προδιαγραφών του Κανονισμού ΕΟΚ 2092/1991 προϋποθέτει ότι η γονιμότητα του εδάφους διατηρείται και αυξάνεται με καλλιέργεια ψυχανθών, με χλωρή λίπανση, με καλλιέργεια βαθύριζων φυτών (αμειψισπορά) και με την ενσωμάτωση οργανικών λιπασμάτων (κοπριά) τα οποία πληρούν συγκεκριμένες προδιαγραφές. Επίσης η καταπολέμηση των ασθενειών και των επιζήμιων εντόμων και των ζιζανίων πραγματοποιείται με την επιλογή των κατάλληλων ειδών και ποικιλιών, με εναλλαγή των καλλιεργειών, με καταστροφή των ζιζανίων με φωτιά και χρήση ακίνδυνων φυτοπροστατευτικών προϊόντων αν η καλλιέργεια κινδυνεύει άμεσα.

10 7 Για τα βιολογικά κτηνοτροφικά προϊόντα ορίζεται ότι οι ζωοτροφές που χρησιμοποιούνται θα περιέχουν τουλάχιστον στο 95% της ξηράς τους ουσίας πρώτες ύλες που προέρχονται από τη βιολογική γεωργία. Υπάρχουν περιορισμοί σε ότι αφορά την κατανάλωση φαρμάκων από τα ζώα καθώς βάσει της ευρωπαϊκής νομοθεσίας απαγορεύεται η χρήση φαρμάκων για προληπτικούς λόγους ή για να ωθήσουν τα ζώα στην πάχυνση. Τα βιολογικά προϊόντα είναι αποτέλεσμα ελεγχόμενης παραγωγικής διαδικασίας ως προς τα κατάλοιπα χημικών λιπασμάτων και τα φυτοφαρμάκων αλλά πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις περί ποιότητας που ισχύουν για όλα τα τρόφιμα. Κανένα προϊόν δεν διατίθεται στο εμπόριο ως «βιολογικό» χωρίς να έχει ελεγχθεί και πιστοποιηθεί. Η παραγωγή και η πιστοποίησή τους διέπονται από τον κανονισμό ΕΟΚ 2092/1991 και έχουν πιστοποιηθεί ως τέτοια από τους αρμόδιους Ελληνικούς Οργανισμούς Πιστοποίησης και ελέγχου που συνεργάζονται με το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (πρώην Γεωργίας). Όλα τα βιολογικά προϊόντα που πωλούνται σε καταστήματα πρέπει να είναι συσκευασμένα, δεν επιτρέπεται να πωλούνται χύμα. Μόνο όταν αγοράζουμε κατευθείαν από το κτήμα του παραγωγού μπορούμε να αγοράσουμε εκτός συσκευασίας. Τα βιολογικά προϊόντα έχουν ειδική σήμανση στην συσκευασία τους που υποδηλώνει ότι το προϊόν είναι βιολογικό : 1. Καταρχήν αναγράφεται η ένδειξη «Βιολογικό» και ειδικότερα «Προϊόν Βιολογικής Γεωργίας» ή «Προϊόν Βιολογικής Κτηνοτροφίας» ή «Προϊόν Βιολογικό σε μεταβατικό στάδιο». Όταν στα τυποποιημένα προϊόντα περιέχονται περισσότερα από ένα συστατικά, πρέπει τα μη-βιολογικά συστατικά να αναγράφονται στη συσκευασία με τρόπο που να διακρίνονται από τα υπόλοιπα και να μην υπερβαίνουν ένα συγκεκριμένο ποσοστό στη σύνθεσή τους. 2. Πρέπει επίσης να υπάρχει στη συσκευασία ο κωδικός, το όνομα του οργανισμού πιστοποίησης, ο οποίος πρέπει να είναι αναγνωρισμένος από το Υπουργείο Γεωργίας καθώς και το σήμα του.

11 8 3. Επίσης στη συσκευασία πρέπει να αναφέρεται το όνομα του παραγωγού ή επιχειρηματία που παράγει, συσκευάζει ή εμπορεύεται το προϊόν και η επωνυμία του προϊόντος. 4. Τα εισαγόμενα προϊόντα πρέπει να φέρουν το σήμα και τον κωδικό του οργανισμού πιστοποίησης της χώρας προέλευσης. Οι Ευρωπαϊκοί Οργανισμοί Πιστοποίησης καταγράφονται κάθε χρόνο από την Ευρωπαϊκή Ένωση και γνωστοποιούνται στα αρμόδια υπουργεία όλων των κρατών μελών (Μελέτη ΣΒΒΕ, Νοέμβριος 2003β, σελ. 9-10). Συμπερασματικά για να χαρακτηριστεί ένα προϊόν «βιολογικό» πρέπει να παράγεται χωρίς χρήση χημικών και συνθετικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, να έχει ελεγχθεί και πιστοποιηθεί από οργανισμούς ελέγχου και να φέρει ειδική σήμανση.

12 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 : ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ Σύμφωνα με τους κανονισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την εθνική μας νομοθεσία, κανένα προϊόν δεν διατίθεται στην αγορά ως «βιολογικό» χωρίς να έχει ελεγχθεί και πιστοποιηθεί. Κάθε επιχειρηματίας που παράγει, παρασκευάζει ή εισάγει από τρίτες χώρες βιολογικά προϊόντα με σκοπό την εμπορία τους, πρέπει : α) Να γνωστοποιεί τη δραστηριότητά του αυτή στην αρμόδια αρχή, Διεύθυνση Γεωργία στις κατά τόπους Νομαρχίες, όπου ασκεί τη δραστηριότητά του και β) Να υποβάλει την επιχείρησή του στο σύστημα ελέγχου που προβλέπεται για τα βιολογικά προϊόντα. Συγκεκριμένα όταν ένας παραγωγός ή μια επιχείρηση ή ομάδα επιχειρήσεων πρόκειται να αρχίσει δραστηριότητα στον τομέα της βιολογικής γεωργίας κτηνοτροφίας πρέπει να κάνει τα ακόλουθα βήματα : 1. Να ενημερωθεί για τις απαιτήσεις της παραγωγής βιολογικών προϊόντων φυτικής και ζωικής παραγωγής από τις κατά τόπους Δ/νσεις Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων ή από τον Οργανισμό Πιστοποίησης και Επίβλεψης Γεωργικών Προϊόντων (Ο.Π.Ε.ΓΕ.Π) ή από την κεντρική υπηρεσία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. 2. Να υπογράψει σύμβαση με κάποιον από του εγκεκριμένους οργανισμούς ελέγχου και πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων που έχουν εγκριθεί από το Υπουργείο Γεωργίας (τότε), 3. Να ενημερώσει τις αρμόδιες αρχές, (Δ/νση Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων). Η ενημέρωση γίνεται με την υποβολή εντύπου γνωστοποίησης εντός 10 ημερών από τη στιγμή που ο παραγωγός ή η επιχείρηση υπάγεται στο σύστημα ελέγχου για τα βιολογικά προϊόντα, συνάπτει δηλαδή συμβόλαιο ελέγχου με έναν εγκεκριμένο οργανισμό ελέγχου και πιστοποίησης. 4. Να παρέχει στους οργανισμούς ελέγχου και πιστοποίησης κάθε δυνατότητα πρόσβασης για επιθεώρηση, αξιολόγηση και επιτήρηση σε

13 10 όλα τα μέρη της μονάδας και σε όλους τους χώρους (παραγωγής, παρασκευής, εμπορίας) καθώς και στα λογιστικά βιβλία. Να παρέχει στον οργανισμό ή την αρχή ελέγχου οποιαδήποτε πληροφορία κριθεί αναγκαία για την επιθεώρηση, έτσι ώστε να του χορηγηθεί το ενιαίο σήμα αναγνώρισης βιολογικών προϊόντων. (Μελέτη ΣΒΒΕ, Ιούνιος 2003γ, σελ ). Κάθε επιχειρηματίας λοιπόν που παράγει, παρασκευάζει ή εισάγει βιολογικά προϊόντα πρέπει να υπογράψει σύμβαση με εγκεκριμένο οργανισμό ελέγχου και πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων, να ενημερώσει τις αρμόδιες αρχές και να παρέχει κάθε πληροφόρηση και δυνατότητα πρόσβασης για έλεγχο και αξιολόγηση των προϊόντων του.

14 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 : ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΕΛΕΓΧΟΥ ΚΑΙ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Κάθε χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει υποδείξει μία ή περισσότερες αρμόδιες αρχές και έχει εγκρίνει ιδιωτικούς οργανισμούς με σκοπό τον έλεγχο και την πιστοποίηση των βιολογικών προϊόντων ενώ ταυτόχρονα έχει ορισθεί και μια αρχή υπεύθυνη για την έγκριση και επίβλεψη των οργανισμών αυτών. Για την χώρα μας αρμόδια αρχή για την εποπτεία του συστήματος ελέγχου, την χορήγηση της άδειας λειτουργίας στους οργανισμούς ελέγχου, χορήγηση άδειας εισαγωγής προϊόντων από τρίτες χώρες και επιβολή κυρώσεων είναι ο Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων (πρώην Γεωργίας). Για την αξιολόγηση και επίβλεψη των οργανισμών ελέγχου, τη χορήγηση του ενιαίου σήματος αναγνώρισης και τον έλεγχο της εμπορίας των βιολογικών προϊόντων υπεύθυνος είναι ο Οργανισμός Πιστοποίησης και Επίβλεψης Γεωργικών Προϊόντων (Ο.Π.Ε.ΓΕ.Π ) με διακριτικό τίτλο AGROCERT. 1 Ιδρύθηκε με το νόμο 2637/1998. Πρόκειται για νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου που υπάγεται στο δημόσιο τομέα και τελεί υπό την εποπτεία του Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων (πρώην Γεωργίας). Σκοπός του είναι η προαγωγή και η διασφάλιση της ποιότητας των γεωργικών προϊόντων. Αποστολή του η συμβολή στη βελτίωση του εισοδήματος του αγροτικού πληθυσμού, η ενίσχυση της γεωργικής οικονομίας και η αειφόρος ανάπτυξη της υπαίθρου. Σε ότι αφορά τη βιολογική γεωργία, σύμφωνα με την κοινή υπουργική απόφαση / ΦΕΚ Β10, ο Ο.Π.Ε.ΓΕ.Π. λειτουργεί ως : Αρχή αξιολόγησης και επίβλεψης των Οργανισμών Ελέγχου και Πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων, Αρχή χορήγησης του ενιαίου σήματος αναγνώρισης των ελληνικών προϊόντων βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας και Αρχή ελέγχου της εμπορίας των προϊόντων βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας. 1

15 12 Από το Υπουργείο έχουν εγκριθεί τρεις ιδιωτικοί οργανισμοί ελέγχου και πιστοποίησης που σαν αντικείμενο έχουν τον έλεγχο και την πιστοποίηση των προϊόντων βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας και τον έλεγχο των επιχειρηματιών που εισάγουν βιολογικά προϊόντα. Αυτοί οι τρεις οργανισμοί είναι : 1. ΒΙΟΕΛΛΑΣ 2. Aνώνυμη εταιρεία με έδρα την Αθήνα. Ξεκίνησε ως φορέας πιστοποίησης με την επωνυμία Σ.Ο.Γ.Ε. (Σύλλογος Οικολογικής Γεωργίας Ελλάδας) και λειτουργεί με το όνομα ΒΙΟΕΛΛΑΣ από το Εγκρίθηκε ως επίσημος οργανισμός ελέγχου και πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων το 1993 με την υπουργική απόφαση /1993 (ΦΕΚ Β568/ ). Το 1997 έλεγχε μόνο το 1/3 των βιοκαλλιεργητών, ενώ το 2001 φτάνει να ελέγχει το 43,8% και το 2002 το 36,25% των συνολικών εκτάσεων βιοκαλλιέργειας, βιοκαλλιεργητές, 101 παρασκευαστές και έναν εισαγωγέα. (Μελέτη ICAP, Οκτώβριος 2003, σελ. 99). 2. ΔΗΩ 3. Εγκρίθηκε με την απόφαση του υπουργού Γεωργίας /1993 (ΦΕΚ Β568/ ) και σκοπός του ως φορέα ελέγχου και πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων είναι όχι μόνο ο έλεγχος και η πιστοποίηση αυτών σύμφωνα με την εθνική και κοινοτική νομοθεσία αλλά και σύμφωνα με τις προδιαγραφές της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κινημάτων Βιολογικής Καλλιέργειας (IFOAM) της οποίας είναι μέλος. Έχει διαμορφώσει ειδικές προδιαγραφές για τη συσκευασία και τη μεταποίηση των βιολογικών προϊόντων, για την κτηνοτροφία και τις πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται στις βιολογικές καλλιέργειες. Οι δραστηριότητες της ΔΗΩ περιλαμβάνουν : έλεγχο και πιστοποίηση βιολογικών προϊόντων, το σήμα πιστοποίησης που έχει και διεθνή ισχύ, επιμορφωτικά και εκπαιδευτικά προγράμματα ενημέρωσης αγροτών για τη βιολογική γεωργία, οργάνωση συνεδρίων και προώθηση της βιολογικής γεωργίας και εκπροσώπηση της χώρας μας στο ευρωπαϊκό γραφείο της Ομοσπονδίας Κινημάτων Βιολογικής Καλλιέργειας (IFOAM). Αποτελεί με μεγάλη διαφορά τον σημαντικότερο ελληνικό οργανισμό ελέγχου και πιστοποίησης αφού το 1994 ήλεγχε το 90% των βιοκαλλιεργητών, το

16 το 81,4%, το 1997 και 1998 το 65%, το 2001 έπεσε στο 47,35% επί του συνόλου των βιοκαλλιεργητών για να ανέβει στο 53,4% των συνολικών εκτάσεων βιοκαλλιέργειας το 2002 και στο 57,6% των επιχειρηματιών, δηλαδή 307 επιχειρηματίες μεταποίησης, βιοκαλλιεργητές και 6 εισαγωγείς. (Μελέτη ICAP, Οκτώβριος 2003,σελ. 98). 3. ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΕ. Έχει έδρα την Ημαθία και είναι η μετεξέλιξη του Αγροτικού Συνεταιρισμού Οργανικών Καλλιεργειών ΒΙΟ-ΤΟΠ που είχε ιδρυθεί το Το 1997 έλαβε νομική μορφή Εταιρείας Περιορισμένης Ευθύνης και εγκρίθηκε ως οργανισμός ελέγχου και πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων με την υπουργική απόφαση /1994 (ΦΕΚ Β366/ ). Δραστηριοποιείται στις περιοχές της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας. Το έτος 2002 είχε υπό τον έλεγχό της περίπου το 10,35% της συνολικά βιολογικά καλλιεργούμενης έκτασης, 565 βιοκαλλιεργητές, εκ των οποίων 510 φυτικής παραγωγής και 16 ζωικής παραγωγής και 39 μικτής. Όσον αφορά τη μεταποίηση και την εμπορία, η Φυσιολογική ελέγχει και πιστοποιεί 20 επιχειρήσεις. (Μελέτη ICAP, Οκτώβριος 2003, σελ. 100). Για τον έλεγχο και την πιστοποίηση των βιολογικών προϊόντων υπάρχει ένα θεσμικό πλαίσιο που είναι ο Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (πρώην Γεωργίας), ο Ο.Π.Ε.Γ.Ε.Π. AGROCERT και τρεις εγκεκριμένοι Οργανισμοί ελέγχου και πιστοποίησης, η ΒΙΟΕΛΛΑΣ, η ΔΗΩ και η ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ.

17 14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 : ΕΓΧΩΡΙΑ ΑΓΟΡΑ Η ελληνική αγορά βιολογικών προϊόντων θεωρείται αναπτυσσόμενη σύμφωνα με τα διεθνή και ευρωπαϊκά δεδομένα. Η εγχώρια κατανάλωση βιολογικών προϊόντων αυξήθηκε τα τελευταία χρόνια αλλά ακόμα δεν έχει προσεγγίσει τα επίπεδα άλλων χωρών. Σύμφωνα με στοιχεία της ICAP (2003), που παρατίθενται στον πίνακα 5.1, το μέγεθος της αγοράς βιολογικών τροφίμων σε τιμές λιανικής για το 1999 ανήλθε σε 7,6 εκ. με τις εισαγωγές να καλύπτουν το 25% αυτής, δηλαδή 1,9 εκ.. Το έτος 2002 η αγορά ανήλθε σε 18,5 εκ. παρουσιάζοντας αύξηση 143,4% ενώ οι εισαγωγές κάλυψαν το 51% αυτής, δηλαδή 9,5 εκ.. Πίνακας 5.1: Μέγεθος εγχώριας αγοράς βιολογικών τροφίμων ( ) Έτος Μέγεθος Αγοράς σε εκατομ. Ρυθμός Μεταβολής % , ,9 69, ,5 20, ,5 19,4 Πηγή : Εκτιμήσεις αγοράς, ICAP (2003) Στη συνέχεια του κεφαλαίου, με βάση την μελέτη της ICAP (2003) και τις μελέτες του ΣΒΒΕ, έτους 2003, θα παρουσιαστούν οι παράγοντες που συνθέτουν την εγχώρια αγορά βιολογικών προϊόντων δηλαδή η ζήτηση για βιολογικά προϊόντα και τα χαρακτηριστικά της, οι παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση, η προσφορά βιολογικών προϊόντων, τα δίκτυα διανομής, ο τομέας της μεταποίησης και των εισαγωγών των βιολογικών προϊόντων. 5.1 ΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Κατά την τελευταία εικοσαετία έχει παρατηρηθεί μια στροφή της καταναλωτικής συμπεριφοράς προς την αγορά βιολογικών προϊόντων η οποία επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες.

18 15 Οι καταναλωτές άρχισαν να αντιλαμβάνονται ότι πολλές από τις τροφές παράγονται σε βάρος της φύσης καταστρέφοντας το έδαφος και μολύνοντας το νερό με την υπερβολική χρήση λιπασμάτων, εντομοκτόνων και ζιζανιοκτόνων στις καλλιέργειες. Αρχίζουν να μεταβάλουν τη στάση τους στρεφόμενοι προς την αγορά βιολογικών αντί συμβατικών ειδών διατροφής. Παρόλα αυτά η ανάπτυξη της βιολογικής αγοράς στην Ελλάδα δεν ακολούθησε τους ρυθμούς της Ευρώπης ή της Αμερικής με αποτέλεσμα σήμερα να αντιπροσωπεύει μόνο το 0,3%-0,4% περίπου της συνολικής αγοράς. Η βιολογική γεωργία παρουσίασε ανάπτυξη μετά την επίσημη θεσμοθέτησή της, με ετήσιους ρυθμούς ανάπτυξης μεταξύ του 50 και 120%. Με βάση τα αποτελέσματα της κλαδικής μελέτης της ICAP, η συνολική αξία της εγχώριας αγοράς βιολογικών προϊόντων σε τιμές λιανικής εκτιμάται για το 2002 σε 18,5 εκ. σημειώνοντας αύξηση 19,4% σε σχέση με το ενώ για το 2003 εκτιμάται περαιτέρω αύξηση, της τάξης του 10%. Η εγχώρια αγορά βιολογικών προϊόντων φυτικής παραγωγής περιλαμβάνει την ελιά, σταφύλια, σιτηρά, εσπεριδοειδή, όσπρια, πατάτες, κηπευτικά υπαίθρου και θερμοκηπίου, φυτά χορτονομής και ζωοτροφές. Η εγχώρια κατανάλωση βιολογικού ελαιολάδου κυμάνθηκε στους 285 τόνους το 1999 ενώ το 2002 εκτιμάται στους 450 τόνους παρουσιάζοντας μέση ετήσια αύξηση 16,5% για την περίοδο Για το 2003 εκτιμάται ότι θα προσεγγίσει τους 550 τόνους παρουσιάζοντας αύξηση 22% σε σχέση με το Η εγχώρια κατανάλωση βιολογικού κρασιού ανήλθε στους 410 τόνους το 1999 και εκτιμάται στους το 2002 παρουσιάζοντας μέση ετήσια αύξηση για την τετραετία 53,7%. Με βάση τις προβλέψεις για το 2003 η κατανάλωση βιολογικού κρασιού αναμένεται να προσεγγίσει τους τόνους. Ο έλληνας καταναλωτής αντιμετωπίζει το βιολογικό κρασί διαφορετικά από τα άλλα βιολογικά προϊόντα. Το αντιμετωπίζει σε μεγάλο βαθμό σαν συμβατικό προϊόν. Η μέση τιμή του δεν είναι σημαντικά υψηλότερη από αυτή του συμβατικού και η διάθεσή του γίνεται από τα κανάλια διακίνησης των συμβατικών προϊόντων. (super market, κάβες, εστιατόρια). Η εγχώρια κατανάλωση βιολογικών εσπεριδοειδών το 1999 ανήλθε στους 250 τόνους ενώ το 2002 στους 2.250, παρουσιάζοντας μέση ετήσια

19 16 αύξηση της τάξεως του 108%. Για το 2003 η κατανάλωση αναμένεται να κινηθεί ανοδικά. Στην Ελλάδα τα πρώτα προϊόντα βιολογικής κτηνοτροφίας εμφανίζονται στην αγορά τους τελευταίους μήνες του Η αγορά των βιολογικών προϊόντων ζωικής προέλευσης περιλαμβάνει αυγά, τυρί φέτα και αρνίσιο και κατσικίσιο κρέας. Μετά το 2002 έχουμε και άλλα γαλακτομικά προϊόντα (π.χ. γιαούρτι) και μικρές ποσότητες χοιρινού και μοσχαρίσιου κρέατος. Σήμερα, το 2005, γίνονται προσπάθειες για παραγωγή βιολογικών αλλαντικών από επιχειρήσεις της Κρήτης. (Μελέτη ΣΒΒΕ, Ιούνιος 2003γ, σελ. 10). 5.2 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗ ΖΗΤΗΣΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Η ζήτηση για βιολογικά προϊόντα έχει άμεση σχέση με τις ανησυχίες των καταναλωτών για τη υγεία τους σε συνδυασμό με την ασφάλεια των τροφίμων μετά την δημοσιοποίηση αρκετών διατροφικών σκανδάλων τα τελευταία χρόνια. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση είναι κοινωνικοί και οικονομικοί. Δηλαδή επηρεάζεται από την ηλικία των καταναλωτών, την μόρφωσή τους, το πόσο ενημερωμένοι είναι, το πόσο κοντά στο σπίτι τους πωλούνται βιολογικά προϊόντα, το εισόδημά τους, το ποσοστό των μηνιαίων δαπανών που προορίζουν για τη διατροφή τους και οι τιμές των βιολογικών προϊόντων. Σημαντικοί παράγοντες είναι η ενημέρωση των καταναλωτών για τα οφέλη που προκύπτουν από την κατανάλωση βιολογικών προϊόντων, η κατάλληλη σήμανση που θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη αναγνωρισιμότητα, αφού ένα σημαντικό εμπόδιο είναι η δυσκολία των καταναλωτών να τα εντοπίσουν και να τα αναγνωρίσουν και η μεγαλύτερη παρουσία τους στα διάφορα σημεία πώλησης. Για αρκετά έτη τα καταστήματα υγιεινής διατροφής ή οι πωλήσεις απευθείας από τους παραγωγούς ήταν τα κυριότερα κανάλια διάθεσης των βιολογικών τροφίμων. Σήμερα η διάθεσή τους σε καταστήματα και από εμπόρους που πωλούν και συμβατικά προϊόντα, όπως super market, μανάβικα, λαϊκές αγορές, συμβάλει στην αναγνωρισιμότητά τους και στην αύξηση της κατανάλωσή τους. (Μελέτη ICAP, Οκτώβριος 2003, σελ. 49).

20 17 Για να αυξηθεί η ζήτηση και κατανάλωση βιολογικών προϊόντων η στρατηγική των παραγωγών και των υπευθύνων αγροτικής πολιτικής πρέπει να στραφεί στους ακόλουθους τρεις άξονες : 1. Ενημέρωση και εκπαίδευση του ευρύτερου καταναλωτικού κοινού μέσω του μάρκετινγκ, 2. Ενδυνάμωση της ετικέτας των βιολογική εγγύησης. Σήμερα όλο και μεγαλύτερος αριθμός καταναλωτών φαίνεται πρόθυμος να αγοράσει βιολογικά προϊόντα αν του δίνονται εγγυήσεις για την ασφάλεια και για την ποιότητά τους. 3. Αύξηση της ποικιλίας των διατιθέμενων ειδών βιολογικών τροφίμων. (Μελέτη ΣΒΒΕ, Ιούλιος 2003α, σελ. 22). 5.3 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Αν συσχετίσουμε τη ζήτηση των βιολογικών προϊόντων με τον κύκλο ζωής τους που περιλαμβάνει όπως για όλα τα προϊόντα το στάδιο εισαγωγής στην αγορά και τα στάδια ανάπτυξης και ωρίμανσης, θα πρέπει να πούμε ότι τα βιολογικά προϊόντα φυτικής προέλευσης διανύουν το στάδιο της ανάπτυξης ενώ βιολογικά προϊόντα ζωικής προέλευσης το στάδιο της εισαγωγής. Το 1997 πραγματοποιήθηκε μια έρευνα από το Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας (ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.) με θέμα το προφίλ του έλληνα καταναλωτή βιολογικών προϊόντων. Σύμφωνα με αυτή την έρευνα η πλειονότητα των καταναλωτών βιολογικών προϊόντων αποτελείται από γυναίκες, άτομα νεαρής ηλικίας και άτομα με κάποιο επίπεδο μόρφωσης, πράγμα που αποτελεί και τον κυριότερο παράγοντα διαφοροποίησης αγοραστών και μη αγοραστών βιολογικών προϊόντων. Η κύρια πηγή πληροφόρησης για τα βιολογικά προϊόντα αναφέρθηκε το κοινωνικό περιβάλλον και η οικογένεια ενώ ακολούθησαν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Η απόφαση για αγορά βιολογικών τροφίμων επηρεάζεται από την ύπαρξη παιδιών στην οικογένεια, το διαθέσιμο εισόδημα χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τα άτομα υψηλότερων εισοδηματικά τάξεων αγοράζουν βιολογικά τρόφιμα.

21 18 Ο κυριότερος λόγος που οδηγεί στην μη αγορά βιολογικών τροφίμων έχει να κάνει με την περιορισμένη διαθεσιμότητά τους στο εμπόριο. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της έρευνας οι βασικοί λόγοι για τους οποίου επιλέγονται τα βιολογικά προϊόντα είναι επειδή πρόκειται για υγιεινά (98,4%), φιλικά προς το περιβάλλον (98,4%), ανώτερα ποιοτικά (93,8%) και γευστικότερα από τα συμβατικά τρόφιμα (86,9%). Η έρευνα χωρίζει τους καταναλωτές βάσει των απαντήσεων τους σε τρεις ομάδες, στους «μη ενήμερους» ποσοστό 18,5% του δείγματος, στους «ενημερωμένους-μη αγοραστές» ποσοστό 73,1% του δείγματος και στους «ενήμερους-αγοραστές» ποσοστό 8,4% του δείγματος. Οι μη αγοραστές εμφανίζουν χαμηλότερο εισοδηματικό και μορφωτικό επίπεδο και οι διατροφικές τους συνήθειες δεν είναι προσανατολισμένες προς ένα υγιεινό τρόπο διατροφής. Το 44,6% των αγοραστών δήλωσαν ότι τα προϊόντα είναι ακριβά σε σχέση με αυτό που προσφέρουν. Τα συνηθέστερα προϊόντα που αγοράζουν οι καταναλωτές είναι οι ντομάτες (50,8%), λαχανικά (10%), ελιές και λάδι (8,5%), πορτοκάλια, πατάτες, κρασί, χυμοί φρούτων και ζυμαρικά (3,8%), άλλα φρούτα (2,3%), μήλα και ψωμί (0,8%). Οι λαϊκές αγορές είναι ο τόπος αγοράς με το μεγαλύτερο ποσοστό, 26,9%, ακολουθούν τα εξειδικευμένα καταστήματα με ποσοστό 16,9% και με 9,2% τα super market. 5.4 ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Η εγχώρια προσφορά βιολογικών προϊόντων χαρακτηρίζεται από τον μικρό όγκο παραγωγής, την περιορισμένη ποικιλία βιολογικών προϊόντων και την έλλειψη δομών μαζικής εμπορίας τους. Μετά το 1996, παρατηρήθηκε μαζική είσοδος παραγωγών στο σύστημα της βιολογικής γεωργίας. Αυτό σχετίζεται άμεσα με την ενεργοποίηση της πρόσθετης χρηματικής ενίσχυσης προς τους βιοκαλλιεργητές στα πλαίσια του κανονισμού ΕΚ 2078/92.

22 19 Το 1999 το ποσοστό των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων ανερχόταν στο 0,63% της συνολικής καλλιεργούμενης έκτασης, ενώ το 2002 άγγιξε το 0,9%. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων την περίοδο ήταν 51,4%. Το 2002 ανήλθε σε στρέμματα (διάγραμμα 1) ενώ οι πέντε πρώτοι νομοί ήταν οι νομοί Λακωνίας, Αιτωλοακαρνανίας, Χαλκιδικής, Λέσβου και Αχαΐας. Πηγή : ΟΠΕΓΕΠ Όσον αφορά τα είδη καλλιέργειας, για το 2002,την πρώτη θέση με σημαντική διαφορά κατέχει η καλλιέργεια της ελιά για την παραγωγή ελαιολάδου με ποσοστό 55%, ακολουθεί η καλλιέργεια αμπελιού για την παραγωγή κρασιού με ποσοστό 9,3%. Σημαντικό ποσοστό επίσης καταλαμβάνουν οι βιοκαλλιέργειες δημητριακών 11,2% (σιτηρά 4,8%, βρώμη 7%) καθώς και των εσπεριδοειδών 7,2%. Ο πίνακας 5.2 βασίζεται σε στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και παρουσιάζει τα είδη της φυτικής παραγωγής όπου εφαρμόζεται βιολογική καλλιέργεια και των αριθμό των στρεμμάτων.

23 20 Πίνακας 5.2 : Φυτική παραγωγή έτους 2002 ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ Σε μεταβατικό στάδιο (στρ.) Σε πλήρες βιολογικό στάδιο (στρ.) ΣΥΝΟΛΟ (καλλιεργήσιμες εκτάσεις) , ,40 Καλλιεργήσιμες Εκτάσεις Δημητριακά - σύνολο , ,70 Μαλακό σιτάρι 828,70 550,50 Σκληρό σιτάρι 7.017, ,70 Σίκαλη 549,20 102,80 Κριθάρι 4.684, ,50 Βρώμη 2.624, ,90 Καλαμπόκι (καρπός) 2.475, ,60 Ρύζι 253,00 120,00 Άλλα σιτηρά 1.891,00 319,70 Πρωτεϊνούχες καλλιέργειες για την παραγωγή καρπών (όσπρια) 1.973,40 786,40 Πατάτες 283,50 189,40 Ζαχαρότευτλα (εκτός απόρων) 0,00 0,00 Κτηνοτροφικές ρίζες και σταυρανθή (εκτός από σπόρους) 0,00 0,00 Βιομηχανικά Φυτά (σύνολο) 1.196, ,80 Νωπά λαχανικά, πεπόνι, φράουλες (σύνολο) 2.078, ,90 Άνθη και Καλλωπιστικά φυτά (εκτός φυτώρια) 0,00 0,00 Χορτοδοτικά φυτά (σύνολο) 8.906, ,90 Καλλιέργειες για σπόρους και φυτώρια 0,00 1,00 Άλλες καλλιέργειες 3.250, ,00 Αγρανάπαυση (ως μέρος της εναλλαγής των καλλιεργειών) 8.475, ,20 Πολυετείς Καλλιέργειες Οπωροφόρα δένδρα και μικροί καρποί (σύνολο) 5.374, ,70 Ξηροί Καρποί 1.832, ,00 Εσπεριδοειδή 5.582, ,00 Καλλιέργεια Ελιάς (σύνολο) , ,30 Καλλιέργεια αμπελιού (σύνολο) 9.358, ,10 Πηγή : Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων (2002α). Εγχώρια παραγωγή βιολογικού ελαιόλαδου Το ελαιόλαδο αποτελεί προϊόν με παράδοση στον ελληνικό χώρο. Όπως φαίνεται στον πίνακα 5.3 που ακολουθεί, η παραγωγή βιολογικού ελαιόλαδου από τόνους το 1999 αυξήθηκε στους τόνους το 2002 και όσον

24 21 αφορά τις προβλέψεις για το 2003 τοποθετούν το σύνολο της παραγωγής στους τόνους. Πίνακας 5.3 : Μέγεθος εγχώριας παραγωγής βιολογικού ελαιολάδου ( ) Έτος Παραγωγή σε τόνους Εξαγωγές σε τόνους % Εξαγωγών , , , ,5 2003* ,8 * Πρόβλεψη Πηγή : Εκτιμήσεις αγοράς, ICAP (2003). Το ελαιόλαδο ως βιολογικό προϊόν ξεκίνησε να παράγεται στη χώρα μας πολύ πριν τη διαμόρφωση ανάλογης εγχώριας ζήτησης με αποτέλεσμα τον εξαγωγικό προσανατολισμό των εταιρειών παρασκευής του στη Δυτική Βόρεια Ευρώπη και Βόρεια Αμερική. Η περιορισμένη εγχώρια ζήτηση και η διάθεσή του σε αγορές του εξωτερικού που ήταν σε θέση να το απορροφήσουν διατήρησαν το ποσοστό των εξαγωγών σε υψηλά επίπεδα. Οι εξαγωγές βιολογικού ελαιόλαδου από 765 τόνους το 1999 εκτιμώνται σε τόνους το Εγχώρια παραγωγή κρασιού από βιολογικό σταφύλι Σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα 5.4, η παραγωγή βιολογικού κρασιού από 480 τόνους το 1999 εκτιμάται σε τόνους το Η αύξηση αποδίδεται στην είσοδο νέων επιχειρήσεων στον κλάδο και στην αύξηση της παραγωγής των ήδη υπαρχόντων επιχειρήσεων και συνεταιρισμών. Το βιολογικό κρασί δεν εμφανίζει μεγάλα ποσοστά εξαγωγών. Κυμάνθηκε κατά μέσο όρο στο 19% την τετραετία Πίνακας 5.4 : Μέγεθος εγχώριας παραγωγής κρασιού από βιολογικό σταφύλι ( ) Έτος Παραγωγή σε τόνους Εξαγωγές σε τόνους % Εξαγωγών , , , ,5 2003* ,5 *Πρόβλεψη Πηγή : Εκτιμήσεις αγοράς, ICAP (2003).

25 22 Εγχώρια παραγωγή εσπεριδοειδών Οι ποσότητες που διακινήθηκαν από τις επιχειρήσεις του κλάδου ανήλθαν σε τόνους το 1999 ενώ το 2002 έφτασαν του τόνους. Η τυποποίηση εσπεριδοειδών αντίθετα με τα άλλα προϊόντα συγκεντρώνεται σε σχετικά μικρό αριθμό επιχειρήσεων. Η διάθεση βιολογικών εσπεριδοειδών στην ελληνική αγορά πραγματοποιείται κυρίως από τα super market και τις λαϊκές αγορές. Πίνακας 5.5 : Μέγεθος εγχώριας παραγωγής βιολογικών εσπεριδοειδών ( ) Έτος Παραγωγή σε τόνους Εξαγωγές σε τόνους % Εξαγωγών , , , ,0 2003* ,0 * Πρόβλεψη Πηγή : Εκτιμήσεις αγοράς, ICAP (2003). Όσον αφορά τη βιολογική κτηνοτροφία, με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας που παρουσιάζονται στον πίνακα 5.6, για τα έτη 2002 και 2003, από τους τρεις οργανισμούς ελέγχου και πιστοποίησης, όσον αφορά το είδος των ζώων που εκτρέφονται βιολογικά, τα περισσότερα είναι αιγοπρόβατα. Ακολουθούν τα πουλερικά και τα βοοειδή. Πίνακας 5.6 : Συγκεντρωτικά στοιχεία βιολογικής κτηνοτροφίας Σύνολο 2003 Σύνολο Είδος Ζώου (σε κεφάλια) (σε κεφάλια) Ιπποειδή 4 45 Βοειδή (σύνολο) Πρόβατα (σύνολο) Αίγες (σύνολο) Αιγοπρόβατα Χοίροι (σύνολο) Πουλερικά (σύνολο) Κουνέλια 0 0 Μέλισσες (αριθμός κυψελών) Άλλα είδη ζώων 0 20 Πηγή : Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων, (2002β & 2003γ).

26 23 Για το 2002 ο αριθμός των εκτρεφόμμενων βιολογικά αιγοπροβάτων ανέρχεται στις χιλ., των βοοειδών στις 7.760, των πουλερικών και των χοίρων στους Το 2003 τα αιγοπρόβατα αυξήθηκαν στις χιλ., τα βοοειδή στις , τα πουλερικά στις και οι χοίροι στους Ο αριθμός των κυψελών το 2003 υπερδιπλασιάστηκε. Από το 2002 έγιναν Οι περιφέρειες της Ελλάδας που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη ανάπτυξη είναι η Στερεά Ελλάδα, Η Δυτική, η Θεσσαλία, η Πελοπόννησος και η Κρήτη. Ακολουθούν τα Ιόνια νησιά και το Βόρειο Αιγαίο. Με βάση στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας οι επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνταν στα βιολογικά προϊόντα για τα έτη 2001, 2002 και 2003, είναι 6.933, και αντίστοιχα, όπως φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 5.7 : Κατηγορίες επιχειρηματιών έτη Σύνολο εγγεγραμμένων επιχειρηματιών Α Παραγωγοί (1) Β Μεταποιητές (2) Γ Εισαγωγείς (3) ΑΒ Παραγωγοί / Μεταποιητές (4) ΑΓ Παραγωγοί / Εισαγωγείς (4) ΒΓ Μεταποιητές / Εισαγωγείς (4) ΑΒΓ Παραγωγοί / Μεταποιητές / Εισαγωγείς (4) Πηγή : Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων (2002δ, 2003ε). Στους παραγωγούς περιλαμβάνονται οι επιχειρηματίες της πρωτογενούς παραγωγής, φυτικής και ζωικής. Οι μεταποιητές είναι επιχειρηματίες που μεταποιούν και συντηρούν προϊόντα βιολογικής παραγωγής και στους εισαγωγείς επιχειρηματίες που εισάγουν βιολογικά προϊόντα από τρίτες χώρες με σκοπό την εμπορία.

27 Δομή και διάρθρωση του κλάδου Ο κλάδος των βιολογικών προϊόντων αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας. Είναι ένας σχετικά μικρός κλάδος όσον αφορά τον αριθμό και το μέγεθος των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται με χαμηλό βαθμό συγκέντρωσης και μεγάλη διασπορά μεριδίων. Δηλαδή αποτελείται κυρίως από επιχειρήσεις μικρού μεγέθους, οικογενειακού χαρακτήρα που έχουν τη νομική μορφή ατομικών επιχειρήσεων ή ετερόρρυθμων εταιριών με χαμηλό κύκλο εργασιών. Η πλειοψηφία των επιχειρήσεων έχει εξαγωγικό χαρακτήρα αν και τα τελευταία χρόνια οι εξαγωγές καταλαμβάνουν χαμηλότερο ποσοστό επί των συνολικών πωλήσεων σε σχέση με το παρελθόν. Ο τομέας της μεταποίησης βιολογικών προϊόντων είναι εντάσεως κεφαλαίου με αποτέλεσμα να απαιτούνται επενδύσεις σε εγκαταστάσεις αλλά και σε δίκτυα πωλήσεων. Όσον αφορά τις τιμές πώλησης, αυτές είναι υψηλότερες σε σχέση με των αντίστοιχων συμβατικών προϊόντων, με τη μέση διαφορά να βρίσκεται στο επίπεδο του 40-50%. Η απόκλιση αυτή θεωρείται μεγάλη σε σχέση με άλλες χώρες. Μια αποδεκτή απόκλιση τιμής θα ήταν ένα ποσοστό 20-30%. Οι τιμές των βιολογικών προϊόντων είναι υψηλότερες από αυτές των συμβατικών τροφίμων γιατί οι διάφορες τεχνικές που χρησιμοποιούνται μέχρι να παραχθεί το προϊόν είναι ιδιαίτερα δαπανηρές. Ακόμη η απόδοση των βιολογικών καλλιεργειών είναι μικρή γιατί η καλλιέργεια γίνεται με φυσιολογικούς ρυθμούς και δεν υπάρχουν φαινόμενα «υπερπαραγωγής» όπως συμβαίνει στη συμβατική γεωργία. Σημαντικό είναι επίσης ότι η καταναλωτική αγορά των βιολογικών προϊόντων στην Ελλάδα δεν είναι ακόμα πολύ αναπτυγμένη με αποτέλεσμα να διατηρούνται ακόμη οι τιμές τους σε υψηλά επίπεδα. (biofarm,2005). Σε γενικές γραμμές με βάση τις επικρατούσες τάσεις στις λιανικές τιμές των συμβατικών προϊόντων θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι : 1. Οι υψηλότερες λιανικές τιμές εμφανίζονται κυρίως σε τυποποιημένα προϊόντα, όπως βιολογικό ελαιόλαδο, ζυμαρικά, όσπρια και σε εισαγόμενα όπως ρύζι, τοματοπελτές, μαρμελάδες.

28 25 2. Πολύ μικρές ή και ανύπαρκτες είναι οι διαφορές στην περίπτωση των κρασιών και 3. Σημαντικές είναι οι διαφορές στην περίπτωση ορισμένων νωπών οπωροκηπευτικών ενώ ελάχιστες σε άλλα. (Μελέτη ICAP, Οκτώβριος 2003, σελ. 53) Δίκτυα διανομής του κλάδου Η δημιουργία μιας μικρής αγοράς βιολογικών προϊόντων και ενός υποτυπώδους δικτύου διανομής ξεκίνησαν στην Ελλάδα στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1990, αφού η βιολογική γεωργία στη χώρα μας όπως και στις άλλες μεσογειακές ξεκίνησε με εξαγωγικές κατευθύνσεις. Τα πρώτα εξειδικευμένα καταστήματα πώλησης βιολογικών τροφίμων εμφανίστηκαν γύρω στο 1993 σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Το 1998 υπήρχαν περίπου 30, το , το 2000 περίπου 70 και μέχρι το τέλος του 2003 αναμένεται να έχουν ξεπεράσει τα 120. Τα περισσότερα εξειδικευμένα σημεία λιανικής πώλησης βρίσκονται στα μεγάλα αστικά κέντρα και σιγά σιγά άρχισαν να επεκτείνονται και σε μικρότερες πόλεις. Από το 1998 και μετά στη διακίνηση βιολογικών προϊόντων δραστηριοποιούνται και τα super market με πρώτο την αλυσίδα Α.Β. Βασιλόπουλος. Ακολούθησαν το Carrefour-Μαρινόπουλος, Βερόπουλος κ.λ.π.. Πέρα των αλυσίδων super market, νωπά βιολογικά προϊόντα διακινούνται και από καταστήματα μαναβικής σε όλη την Ελλάδα ενώ πολλές κάβες διαθέτουν κρασί από βιολογικό σταφύλι. Κάποιες πολύ μικρές ποσότητες βιολογικών προϊόντων διακινούνται και από ορισμένα καταστήματα πώλησης συμπληρωμάτων διατροφής και ομοιοπαθητικών φαρμάκων. Η απευθείας πώληση από το αγρόκτημα περιορίστηκε στο ελάχιστο τα τελευταία χρόνια λόγω της σταδιακής διεύρυνσης της εγχώριας αγοράς. Ένα σχετικά μικρό ποσοστό από τις πωλήσεις βιολογικών προϊόντων πραγματοποιείται από τις λαϊκές υπαίθριες αγορές που λειτουργούν σε εβδομαδιαία βάση σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη και συγκεντρώνουν περισσότερες εισοδηματικές κατηγορίες και τύπους καταναλωτών και αντανακλούν πιο

29 26 αντιπροσωπευτικά τις τάσεις της ζήτησης, προσφοράς και τις διαμορφωμένες τιμές. Τέλος ένας άλλος τρόπος διακίνησης βιολογικών προϊόντων με ελάχιστο ποσοστό από τις πωλήσεις είναι το «Πράσινο Ταχυδρομείο», δηλαδή η αποστολή βιολογικών προϊόντων στο σπίτι. (Μελέτη ICAP, Οκτώβριος 2003, σελ ). Πηγή : ICAP Το διάγραμμα παρουσιάζει τα κανάλια διακίνησης βιολογικών προϊόντων στη χώρα μας για το έτος Όπως προκύπτει το σημαντικότερο κανάλι διακίνησης είναι τα εξειδικευμένα καταστήματα πώλησης και οι αλυσίδες που συγκεντρώνουν το 50% των πωλήσεων του κλάδου. Τα super market κατέλαβαν σημαντικό ποσοστό 40% το οποίο όμως θεωρείται χαμηλό σε σχέση με ορισμένες ευρωπαϊκές αγορές όπου τα συγκεκριμένα καταστήματα αποτελούν το κυρίαρχο κανάλι διάθεσης βιολογικών προϊόντων. Το υπόλοιπο ποσοστό μοιράζεται μεταξύ των λαϊκών αγορών και των λοιπών καναλιών διακίνησης που περιλαμβάνουν το «Πράσινο Ταχυδρομείο» και τις πωλήσεις στο αγρόκτημα. Όσον αφορά τα νωπά βιολογικά προϊόντα (φρούτα και λαχανικά), εκτιμάται ότι μοιράζεται εξίσου μεταξύ εξειδικευμένων καταστημάτων βιολογικών προϊόντων, των λαϊκών αγορών και των super market.

30 Μεταποίηση Οι κλάδοι της μεταποίησης βιολογικών προϊόντων είναι η μεταποίηση και συντήρηση κρέατος και προϊόντων κρέατος, η μεταποίηση και συντήρηση φρούτων και λαχανικών, η παρασκευή προϊόντων αλευροποιίας και προϊόντων αμύλου, η παρασκευή φυτικών, ζωικών λιπών και ελαίων, η παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων, η παρασκευή ζωοτροφών και η παρασκευή ποτών (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων, 2002στ, 2003ζ). Οι κυριότερες μεταποιητικές επιχειρήσεις βιολογικών προϊόντων στη χώρα μας δραστηριοποιούνται στο ελαιόλαδο, κρασί και εσπεριδοειδή. Βιολογικό ελαιόλαδο Οι συνολικές πωλήσεις των επιχειρήσεων βιολογικού ελαιόλαδου ακολούθησαν ανοδική πορεία την περίοδο διαμορφούμενες σε 4,3 εκ. το 2002 καλύπτοντας το 1,6% των συνολικών πωλήσεων. Βιολογικό κρασί Οι συνολικές πωλήσεις των επιχειρήσεων βιολογικού κρασιού από βιολογικό σταφύλι παρουσίασαν άνοδο την περίοδο Ανήλθαν σε 3,7 εκ. το 2002 καλύπτοντας το 6,2% των συνολικών πωλήσεων. Βιολογικά εσπεριδοειδή Και οι συνολικές πωλήσεις επιχειρήσεων βιολογικών εσπεριδοειδών είχαν ανοδική πορεία την περίοδο Εκτιμάται ότι ανήλθαν σε 1 εκ. το 2002 καλύπτοντας το 2,1% των συνολικών πωλήσεων. (Μελέτη ICAP, Οκτώβριος 2003, σελ ) Εισαγωγές Οι επιχειρήσεις εισαγωγής βιολογικών προϊόντων στη χώρα μας εισάγουν κυρίως συσκευασμένα βιολογικά τρόφιμα όπως ζυμαρικά, δημητριακά, ροφήματα, όσπρια, ρύζι, σάλτσες, μαρμελάδες κ.α., αλλά και άλλα προϊόντα εκτός των τροφίμων όπως απορρυπαντικά, καλλυντικά οι πωλήσεις των οποίων όμως κυμαίνονται σε χαμηλότερα επίπεδα σε σύγκριση με αυτές των βιολογικών τροφίμων.

31 28 Η αξία της αγοράς εισαγόμενων βιολογικών τροφίμων από 1,9 εκ. το 1999 ανήλθε σε 9,5 εκ. το 2002 και για το 2003 εκτιμάται να ξεπεράσει τα 15 εκατ. όπως φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 5.8 : Εξέλιξη της αξίας αγοράς εισαγομένων βιολογικών τροφίμων ( ) Έτος Αξία σε εκατ. Ρυθμός μεταβολής , ,1 63, ,5 77, ,5 72,7 2003* >15,00 * Πρόβλεψη Πηγή : Εκτιμήσεις αγοράς, ICAP (2003). Σύμφωνα με εκπροσώπους του κλάδου η αύξηση των πωλήσεων εισαγόμενων βιολογικών τροφίμων αναμένεται να συνεχιστεί τα επόμενα χρόνια. Αρκετές από τις εισαγωγικές επιχειρήσεις ιδρύθηκαν από το 1999 και μετά και βρίσκονται σε στάδιο ανάπτυξης. Παρά τον εντυπωσιακό ρυθμό αύξησης τα μεγέθη είναι ιδιαίτερα χαμηλά αν συγκρίνουμε τον όγκο των αντίστοιχων συμβατικών που εισάγονται στην Ελλάδα. Ο αριθμός των εισαγωγέων ανέρχεται στους 6 τόσο για το 2002 όσο και για το 2003 σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας. Οι χώρες εισαγωγής είναι η Αυστρία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Αγγλία, η Ιταλία και ο Καναδάς. Συνοψίζοντας, η Ελλάδα συγκριτικά με τις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες κατέχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά βιολογικά καλλιεργούμενης έκτασης. Η συνολική αξία της εγχώριας αγοράς βιολογικών προϊόντων σε τιμές λιανικής για το 2002 εκτιμάται σε 18,5 εκατ., σημειώνοντας αύξηση κατά 19,4 % σε σχέση με το Η ζήτησή τους οφείλεται στην ανησυχία των καταναλωτών για την υγεία τους και για την ασφάλεια των τροφίμων. Προσφέρονται από επιχειρήσεις μικρού μεγέθους, οικογενειακής μορφής και τα δίκτυα διανομής των βιολογικών προϊόντων είναι τα εξειδικευμένα καταστήματα πώλησης, οι λαϊκές αγορές, τα super market και η απευθείας πώληση από τα αγροκτήματα. Οι εισαγωγές βιολογικών προϊόντων κυμαίνονται σε χαμηλά επίπεδα αλλά για τα επόμενα χρόνια αναμένεται αύξηση των πωλήσεων.

32 29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 : ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Η εφαρμογή του βιολογικού τρόπου παραγωγής προϊόντων ξεκίνησε στην Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του 80 από κάποιους μεμονωμένους αγρότες. Η εφαρμογή του Καν. 2092/1991 το 1993 έδωσε σημαντικό κίνητρο για τη μετατροπή πολλών συμβατικών καλλιεργειών σε βιολογικές. Το 1996 με την εφαρμογή του Καν. 2078/1992 ξεκίνησε το καθεστώς των οικονομικών ενισχύσεων δίνοντας περαιτέρω ώθηση. Για να χαρακτηριστεί ένα προϊόν «βιολογικό» πρέπει να παράγεται χωρίς χρήση χημικών και συνθετικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, να έχει ελεγχθεί και πιστοποιηθεί από οργανισμούς ελέγχου και να φέρει ειδική σήμανση. Κάθε επιχειρηματίας που παράγει, παρασκευάζει ή εισάγει βιολογικά προϊόντα πρέπει να υπογράψει σύμβαση με εγκεκριμένο οργανισμό ελέγχου και πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων, να ενημερώσει τις αρμόδιες αρχές και να παρέχει κάθε πληροφόρηση και δυνατότητα πρόσβασης για έλεγχο και αξιολόγηση των προϊόντων του. Τα βιολογικά προϊόντα πιστοποιούνται σύμφωνα με τις επιταγές του Καν. 2092/1991 από εγκεκριμένους ιδιωτικούς οργανισμούς, ΒΙΟΕΛΛΑΣ, ΔΗΩ και ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ και φέρουν το σήμα τους που διαβεβαιώνει τους καταναλωτές για τον βιολογικό τρόπο παραγωγής, συσκευασίας και αποθήκευσής τους. Η ελληνική αγορά βιολογικών προϊόντων αναπτύσσεται συνεχώς. Το χαμηλό ποσοστό διείσδυσης τους στην αγορά αποδίδεται κυρίως στην ελλιπή πληροφόρηση των καταναλωτών, στη χαμηλή διαθεσιμότητά τους και στις υψηλές τιμές των βιολογικών προϊόντων. Τα βιολογικά προϊόντα καλούνται να αντιμετωπίσουν και την καχυποψία των καταναλωτών, πολλοί από τους οποίους δυσπιστούν για την πραγματική ποιότητά τους και είναι διστακτικοί στο να καταβάλουν τη διαφορά τιμής. Η συνολική αξία της εγχώριας αγοράς βιολογικών προϊόντων σε τιμές λιανικής για το 2002 εκτιμάται σε 18,5 εκατ., σημειώνοντας αύξηση κατά 19,4 % σε σχέση με το Η ζήτησή τους οφείλεται στην ανησυχία των καταναλωτών για την υγεία τους και για την ασφάλεια των τροφίμων.

33 30 Προσφέρονται από επιχειρήσεις μικρού μεγέθους, οικογενειακής μορφής και τα δίκτυα διανομής των βιολογικών προϊόντων είναι τα εξειδικευμένα καταστήματα πώλησης, οι λαϊκές αγορές, τα super market και η απευθείας πώληση από τα αγροκτήματα. Οι εισαγωγές βιολογικών προϊόντων κυμαίνονται σε χαμηλά επίπεδα αλλά για τα επόμενα χρόνια αναμένεται αύξηση των πωλήσεων. Οι προοπτικές εξέλιξης του κλάδου είναι ευνοϊκές εφόσον δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην ενημέρωση των καταναλωτών, στην περαιτέρω διείσδυση των βιολογικών προϊόντων στην αγορά, στην οικονομική ενίσχυση των βιοκαλλιεργητών και βιοκτηνοτρόφων, στην καλύτερη οργάνωση του συστήματος ελέγχου και πιστοποίησης τους, στη δημιουργία της κατάλληλης υποδομής για την εμπορία και διακίνησή τους και στην διερεύνηση της αγοράς σε ότι αφορά τη ζήτηση των βιολογικών προϊόντων και στις κατευθυντήριες γραμμές προς τους παραγωγούς. Η βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία μπορεί να εξασφαλίσει υψηλότερα εισοδήματα σε αγροτικές περιοχές που αντιμετωπίζουν προβλήματα χαμηλών εισοδημάτων και ανεργίας. Παράλληλα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι συμβάλει στην προστασία του περιβάλλοντος και του οικοσυστήματος.

34 31 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Biofarm, (2005), Βιολογικά, διαθέσιμο από την http :// (29/3/2005). 2. ICAP, (2003), Βιολογικές καλλιέργειες & Βιολογικά Προϊόντα, Αθήνα. 3. Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, L198/1991, Κανονισμός 2092/1991 του Συμβουλίου για τον βιολογικό τρόπο παραγωγής των γεωργικών προϊόντων και των σχετικών ενδείξεων στα γεωργικά προϊόντα και στα είδη διατροφής. 4. ΣΒΒΕ, (2003α), Ανάλυση σεναρίων για το μέλλον της Βιολογικής Γεωργίας στην Ελλάδα, Θεσ/νίκη. 5. ΣΒΒΕ, (2003β), Βιολογική Γεωργία Γενικά, Θεσ/νίκη. 6. ΣΒΒΕ, (2003γ), Μελέτη για την βιολογική εκτροφή αιγοπροβάτων και την παραγωγή βιολογικών προϊόντων με βάση το αιγοπρόβειο γάλα, Θεσ/νίκη. 7. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΤΡΟΦΙΜΩΝ, (2002α), Φυτική Παραγωγή, διαθέσιμο από την http :// (29/3/2005). 8. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΤΡΟΦΙΜΩΝ, (2002β), Ζωική Παραγωγή, διαθέσιμο από την http :// (29/3/2005). 9. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΤΡΟΦΙΜΩΝ, (2003γ), Συγκεντρωτικά στοιχεία βιολογικής κτηνοτροφίας, διαθέσιμο από την (29/3/2005). 10. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΤΡΟΦΙΜΩΝ, (2002δ), Κατηγορίες Επιχειρηματιών, διαθέσιμο από την (29/3/2005). 11. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΤΡΟΦΙΜΩΝ, (2003ε), Κατηγορίες Επιχειρηματιών, διαθέσιμο από την (29/3/2005). 12. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΤΡΟΦΙΜΩΝ, (2002στ), Κατηγορίες Μεταποιητών, διαθέσιμο από την http :// (29/3/2005). 13. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΤΡΟΦΙΜΩΝ, (2003ζ), Κατηγορίες Μεταποιητών, διαθέσιμο από την http :// (29/3/2005).