ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Κβαντική Θεωρία ΙΙ. Κεντρικά Δυναμικά Διδάσκων: Καθ. Λέανδρος Περιβολαρόπουλος

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Κβαντική Θεωρία ΙΙ Κεντρικά Δυναμικά Διδάσκων: Καθ. Λέανδρος Περιβολαρόπουλος

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.

3 Κεντρικά Δυναμικά

4 Δομή Διάλεξης Εύρεση ακτινικού μέρους εξίσωσης Schrödinger Εφαρμογή σε σφαιρικό πηγάδι δυναμικού απείρου βάθους Εφαρμογή σε άτομο υδρογόνου

5 Ακτινική Συνιστώσα Ορμής Έστω Χαμιλτονιανή της μορφής: +4a Υποδείξεις για 4a: r p xpx ypy zpz ~ r sin cos sin cos r sin sin sin sin r cos cos r r r cos cos cos sin sin r sin cos r sin sin r cos r r r sin cos rsin cos rsin sin r sin r sin r

6 Η στροφορμή L 2 συναρτήσει της ορμής p 2 Απλή εφαρμογή διανυσματικού λογισμού: Λάθος! Αγνοεί σχέση μετάθεσης! Εύρεση σωστής σχέσης: Στροφορμή ως άθροισμα δεικτών: i j Χρήσιμη Ταυτότητα: i j Λάθος! Αγνοεί σχέση μετάθεσης!

7 Η στροφορμή L 2 συναρτήσει της ορμής p 2 Επομένως τελικά έχουμε: +4b

8 Η Χαμιλτονιανή συναρτήσει της στροφορμής L 2 Επομένως τελικά έχουμε: Αυτή γράφεται ως: Ακόμα, στο πρώτο slide δείξαμε ότι: +4c Η Χαμιλτονιανή προφανώς μετατίθεται με L 2 και L z

9 Ακτινική Εξίσωση Schrödinger Δείξαμε ότι: Η Χαμιλτονιανή προφανώς μετατίθεται με L 2 και L z Άρα οι ιδιοκαταστάσεις των L 2 και L z (σφαιρικές αρμονικες Y lm (θ, )) είναι και ιδιοκαταστάσεις της Χαμιλτονιανής Δοκιμαστική λύση ιδιοκατάστασης της Η: +4d Ακτινική εξίσωση Schrödinger

10 Σφαιρικό Πηγάδι Απείρου Βάθους: Ακτινική Εξίσωση Δείξαμε ότι: Έστω δυναμικό: r a Οριακές συνθήκες: r a 0 r 0

11 Σφαιρικό Πηγάδι Απείρου Βάθους: Ακτινικές Λύσεις Δείξαμε ότι: Γνωστή διαφορική εξίσωση Bessel με λύσεις τις σφαιρικές συναρτήσεις Bessel:

12 Σημεία Μηδενισμού Κυματοσυνάρτησης Αποδεκτές λύσεις (R(r=0)< ): l 0 j z nl To n αναφέρεται στον αύξοντα αριθμό της ρίζας z 10

13 Ενεργειακό Φάσμα Οι κβαντικοί αριθμοί n, l, m μετρούν τον αριθμό των μηδενισμών της ιδιοκατάστασης στις διευθύνσεις r, θ, αντίστοιχα. Ορθογωνιότητα σφαιρικών συναρτήσεων Bessel:

14 Έστω δυναμικό (άτομο υδρογόνου -e, m e, m p ): Άτομο Υδρογόνου: Ακτινική Εξίσωση Δύο διακρίσιμα αλληλεπιδρώντα σωμάτια Ελεύθερο σωμάτιο M= m e +m p Δεσμιο σωμάτιο στο V(r) με ανοιγμένη μάζα μ. m e αφού

15 Ανακλιμάκωση συν/νης r (1) Διαιρούμε με Ε και θέτουμε r=a z ώστε να απορροφηθεί ο όρος z=αδιάστατο Άρα το α θα πρέπει να είναι της μορφής: a 2 2ma E 2m E +4e (πολλ/ζουμε και διαιρούμε με a 02 ) (1) r=a z +4f Στον όρο αυτό, θεσαμε r=a z και πολλαπλασιάσαμε και διαιρέσαμε με α.

16 Δοκιμαστική λύση Ανάπτυγμα σε σειρα Δοκιμαστική λύση: (r/a = z) +4g Ανάπτυγμα λύσης σε σειρά: +4h Αναδρομική σχέση

17 Σχέσεις συντελεστών σειράς Ανάπτυγμα λύσης σε σειρά: Εξισώνουμε τους συντελεστές του z k-2 Για ομαλή συμπεριφορά στο r=0 (z=0) απαιτείται η ύπαρξη ελάχιστου k min >0. c kmin-1 =0

18 Όριο r<<α Για ομαλή συμπεριφορά στο r=0 (z=0) απαιτείται η ύπαρξη ελάχιστου k min >0. c kmin-1 =0 +4g Απορρίπτεται (r=0) r<<a l 0 r<<a 0

19 Όριο r>>α Στο οριο r>>α (z>>1) συνεισφέρουν κυρίως όροι με k>>1. Επομένως k 1 +4h 2 k k c 1! k k! k 2 2 k 1 k 1 c 2 k 1 k! 2 k k 1! Για να αποφευχθεί ο απειρισμός πρέπει να τερματίζεται η σειρά

20 Ενεργειακό Φάσμα Για να αποφευχθεί ο απειρισμός πρέπει να τερματίζεται η σειρά c k max 1 0 2k 0 max n k max Ενεργειακό φάσμα +4i όπου +4j aκτίνα Bohr

21 Τιμές n Είδαμε ότι: Περιοχές τιμών κβαντικών αριθμών m, l, n : k k min max l 1 n

22 Ακτινικό Μέρος Ιδιοκαταστάσεων Ορθοκανονικότητα ιδιοκαταστάσεων Χαμιλτονιανής: +4k Το ακτινικό μέρος αποτελεί ορθοκανονική βάση

23 Ακτινικό Μέρος Ιδιοκαταστάσεων

24 Ακτινικό Μέρος Ιδιοκαταστάσεων +4l R nl ~r l r<<a 0 +4m

25 Μέση τιμή <r k > +4o

26 Εκφυλισμός Εξάρτηση Ενέργειας μόνο από τον κβαντικό αριθμό n Ειδικά για δυναμικά 1/r (σε άλλες περιπτώσεις εξάρτηση και από το l) Αίτιο ανεξαρτησίας E από τον αριθμό m: Σφαιρική Συμμετρία Αίτιο ανεξαρτησίας E από τον αριθμό l: Δυναμική συμμετρία (διατήρηση διανύσματος Lentz στο δυναμικό Coulomb-> σταθερός άξονας κλασσικών ελλειπτικών τροχιών) Βαθμός εκφυλισμού: spin n 1 2 (2l 1) n 2 2n l 0 +4p

27 Η σχέση Rydberg Κατά την αποδιέγερση ηλεκτρονίου από στοιβάδα n i σε στοιβάδα n f αποδεσμεύεται ενέργεια ΔΕ με μορφή εκπεμπόμενου φωτονίου Συχνότητα και μήκος κύματος εκπεμπόμενου (απορροφόμενου) φωτονίου: Σχέση Rydberg: ορατό Σταθερά Rydberg: +4q

28 Σύνοψη Το γωνιακό μέρος του τελεστή της Χαμιλτονιανής σε κεντρικά δυναμικά εκφράζεται αποκλειστικά από το τετράγωνο της στροφορμής L 2. Επομένως η Χαμιλτονιανή μετατίθεται με L 2 και L z και έχει κοινές ιδιοκαταστάσεις (σφαιρικές αρμονικές). Με χωρισμό μεταβλητών προκύπτει η ακτινική εξίσωση Schrödinger. Για σφαιρικό πηγάδι δυναμικού απείρου βάθους οι ιδιοκαταστάσεις είναι το γινόμενο των σφαιρικών αρμονικών επί τις σφαιρικές συναρτήσεις Bessel. Το ενεργειακό φάσμα εξαρτάται από τα σημεία οπου μηδενίζονται οι σφαιρικές συναρτήσεις Bessel και καθορίζεται από δύο κβαντικούς αριθμούς (n και l). Το ενεργειακό φάσμα στο άτομο του υδρογόνου εξαρτάται μόνο από ένα κβαντικό αριθμό (n) με εκφυλισμό n 2. Η κβάντωση προκύπτει από την απαίτηση κανονικοποιήσιμης ακτινικής κυματοσυνάρτησης. Η σχέση Rydberg εκφράζει την ενεργειακή διαφορά μεταξύ δύο καταστάσεων του ατόμου του υδρογόνου με την οποία ισούται η ενέργεια εκπεμπόμενου ή απορρφούμενου φωτονίου.

29 Άσκηση 1 Δίνεται η κυματοσυνάρτηση ηλεκτρονίου σε υδρογονοειδές άτομο: όπου a. Υπολογίστε την σταθερά κανονικοποίησης C. b. Θεωρείστε πυρήνα με ατομικό αριθμό Α=173 και Ζ=70 με ακτίνα R=2A 1/3 fm. Βρείτε την πιθανότητα να βρεθεί το ηλεκτρόνιο μέσα στον πυρήνα. c. Βρείτε την πιθανότητα να βρεθεί το ηλεκτρόνιο σε περιοχή με x, y, z >0. Για την συνθήκη κανονικοποίησης απαιτούμε: Με αντικατάσταση του ψ έχουμε: Για το ολοκλήρωμα έχουμε: +4r Επομένως:

30 Άσκηση 1 b. Η πιθανότητα εύρεσης του ηλεκτρονίου στον πυρήνα προκύπτει ως: Δεδομένου ότι R<<a μπορούμε να θεωρήσουμε σταθερή την υπό ολοκλήρωση ποσότητα: c. Η κυματοσυνάρτηση είναι ανεξάρτητη των θ, φ (ισοτροπική). Άρα η ζητούμενη πιθανότητα είναι 1/8.

31 Άσκηση 2 Δίνεται η κυματοσυνάρτηση υδρογονοειδούς (e 2 ->Ze 2 ) ατόμου (r/a 0 -> r): a. Βρείτε τους κβαντικούς αριθμούς n, l, m. b. Από την ψ βρείτε άλλη κυματοσυνάρτηση με κβαντικούς αριθμούς n, l, m+1 c. Για Ζ=1 βρείτε την πιο πιθανή τιμή του r που αντιστοιχεί στην ψ(r,θ). Το εκθετικό στην ψ(r,θ) έχει την μορφή υδρογονοειδούς κυματοσυνάρτησης: Η γενική μορφή του a για υδρογονοειδή άτομα είναι: Άρα:

32 Άσκηση 2 Για εύρεση του l δρούμε με τον τελεστή L 2. Έχουμε Άρα l=1. Για εύρεση του m δρούμε με τον τελεστή L z. Έχουμε Άρα m=0.

33 Άσκηση 2 b. Θα δράσουμε με τον τελεστή L +. Δεδομένου ότι αρχικά έχουμε l=1, m=0: Ακόμα ισχύει: Επομένως

34 Άσκηση 2 c. Για μεγιστοποίηση του (rψ) 2 απαιτούμε: Με υπολογισμό του rψ βρίσκουμε ότι μεγιστοποιείται για r=12 +4s Άρα η πιο πιθανή τιμή του r είναι r=12 α 0.

35 Άσκηση 3 Μελετήστε το άτομο του υδρογόνου σε δύο διαστάσεις Η εξίσωση Schrödinger σε δύο διαστάσεις, σε πολικές συν/νες γράφεται: Χωρισμός μεταβλητών: Γωνιακή εξίσωση: +4t Ακτινική εξίσωση: Δύο κβαντική αριθμοί: διπλός εκφυλισμός ±m

36 Άλυτες Ασκήσεις 1. Θεωρείστε άτομο υδρογόνου στην κατάσταση n=2, l=0, m=0. Βρείτε την πιθανότητα να βρεθεί το άτομο του υδρογόνου σε απόσταση από την αρχή μικρότερη από την ακτίνα Bohr. Απ: Για ηλεκτρόνιο στην κατάσταση n και l=n-1, βρείτε την πιο πιθανή τιμή του r. Απ: r=n 2 a Βρείτε την αβεβαιότητα του r σε άτομο υδρογόνου. 4. Θεωρείστε σωμάτιο με μηδενική στροφορμή στο πηγάδι δυναμικού: Βρείτε το ενεργειακό του φάσμα. Απ:

37 Άλυτες Ασκήσεις 5. Αποδείξτε τις σχέσεις που δεν αποδείξαμε στην διάλεξη n 1 l 0 (2l 1) n 2

38 Τέλος Ενότητας

39 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

40 Σημειώματα

41 Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση 1.0 διαθέσιμη εδώ.

42 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκων: Καθ. Λέανδρος Περιβολαρόπουλος. «Κβαντική Θεωρία ΙΙ. Κεντρικά Δυναμικά». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση:

43 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Παρόμοια Διανομή, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη. [1]