Τραπεζούντιος Γεώργιος Αμιρούτζης

Transcript

1 Τραπεζούτιο Γεώργιο Αμιρούτζη Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ Τραπεζούτιο ( ) γεήθηκε στὸ Χάδακα τῆ Κρήτη στὶ 3 Ἀπριλίου 1395 ἀπ ὸ γοεῖ πο ὺ κατάγοτα ἀπ ὸ τὴ Τραπεζοῦτα, ὅπω ὁ ἴ διο σημειώει (Comparationes Philosophorum Aristotelis et Platonis, σ. 266): «audivi ego a parente meo proavum suum, ex Trapezunta, nescio qua ponti urbe in Cretam migrasse»). Ἔμαθε τ ὰ ἐ γκύκλια γράμματα στὸ κύκλο το ῦ πρωτοπαπ ᾶ το ῦ Χάδακα Ἰωάη Συμεωάκη κα ὶ τ ὸ 1416 μετέβη στὴ Ἰταλία, ὅπου προσελήφθη ἀπ ὸ τὸ οὐμαιστ ὴ Βεετ ὸ Γερουσιαστ ὴ Francesco Barbaro ὡ ἀτιγραφέα κωδίκω. Ἀπ ὸ τὸ Guarino Veronese κα ὶ τὸ Vittorino da Feltre (ca ) διδάχθηκε τ ὴ λατιικ ὴ γλῶσσα, παρακολούθησε τὶ διαλέξει το ῦ κορυφαίου λατιιστῆ Gasparino Barzizza, ὁ ὁποῖο μαθήτευσε πλησίο του Μαουὴλ Χρυσολωρ ᾶ κα ὶ ἀπ ὸ τ ὸ 1407 κατεῖχε τὴ ἕδρα τῆ Ρητορικῆ στὴ Πάδοβα, κα ὶ τ ὸ 1420 ὁ Νεοέλληα λόγιο ἀπέκτησε τὴ βεετικ ὴ ὑπηκοότητα. Ἡ ἐμβριθὴ γώση τῆ λατιικῆ γλώσσα («τὸ λατιικὸ λόγο ἤ σκημαι ὡ οὐδεὶ ἄλλο τῶ σήμερο», ἐπισημαίει στ ὸ ἔργο του Περ ὶ τῆ ἀληθεία τῆ τῶ Χριστιαῶ πίστεω, σ. 94) το ῦ ἐπέτρεψε ὰ διορισθε ῖ τ ὸ 1426 στὴ ἕδρα τῶ Λατιικῶ τῆ Ἀκαδημία τῆ Βιτσέζα. Ο ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΙΟΣ ἐπέστρεψε στ ὴ Βεετία περ ὶ τ ὸ 1427, ὅπου ἵδρυσε Σχολή, στὴ ὁ ποία δίδασκε ἑλληικ ὰ κα ὶ λατιικ ὰ κα ὶ ἀάμεσα στοὺ μαθητέ του συμπεριλαμβάοτα ὁ Benedetto Bursa, ὁ Candiano Bollani (ca ), ὁ Francesco Contarini, ὁ Niccolò Barbo καὶ ὁ Pietro Barbo, ὁ μετέπειτα Πάπα Παῦλο Β. Μετ ὰ ἀπ ὸ τ ὴ δημόσια φιλολογικ ὴ ἀ τιπαράθεση μ ὲ τὸ δάσκαλό του Guarino Veronese ἐγκατέλειψε τ ὴ Βεετία κα ὶ ἐγκαταστάθηκε στ ὴ Μπολώια (1437), στ ὴ συέχεια μετέβη στ ὴ Φλωρετία ( ) κα ὶ τ ὴ Ρώμη (1443), ὅπου ἔτυχε τῆ ἀμέριστη προστασία το ῦ Πάπα Νικολάου Ε. Στ ὴ Φλωρετία ἔλαβε μέρο στ ὴ Σύοδο γι ὰ τὴ ἕωση τῶ Ἐκκλησιῶ, υἱοθετῶτα τὶ θέσει τῶ φιλεωτικῶ κα ὶ ἐκε ῖ εἶχε τὴ εὐκαιρία ὰ πληροφορηθε ῖ γι ὰ τὶ ἀπόψει το ῦ Γεωργίου Γεμιστο ῦ - Πλήθωο ( Comparationes Philosophorum Aristotelis et Platonis, σ. 325). ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ αὐτ ὴ ὁ Τραπεζούτιο ὁλοκλήρωσε τὶ μεταφράσει ἑλληικῶ κειμέω, ποὺ ἐκδόθηκα ἀργότερα, ὁ φιλόψογο ὅμω χαρακτήρα του, ἡ αὐστηρ ὴ κα ὶ δυσερμήευτη κριτικὴ πο ὺ ἄσκησε στὸ Κοϊτιλια ὸ (στ ὸ βιβλίο του Rhetoricorum Libri V), μ ὲ συέπεια ὰ προκαλέσει τὴ ἀτίδραση το ῦ Ἰταλο ῦ οὐμαιστ ῆ κα ὶ μαθητ ῆ το ῦ Θεόδωρου Γαζ ῆ ( ) Lorenzo Valla ( ), καθὼ κα ὶ τ ὰ μεταφραστικ ὰ ἀτοπήματα πο ὺ διέγωσε ὁ Βησσαρίω στὴ

2 λατιικ ὴ ἀπόδοση τῶ Νόμω το ῦ Πλάτωο δημιούργησα μι ὰ ἀρητικ ὴ περιρρέουσα ἀτμόσφαιρα, μ ὲ ἀποτέλεσμα ὁ Τραπεζούτιο ὰ μετοικήσει τ ὸ 1452 στ ὴ Νεάπολη. ΤΟ 1460 συατοῦμε τὸ Τραπεζούτιο στ ὴ Βεετία, ὅπου δίδαξε τὴ ἀριστοτελικ ὴ φιλοσοφία, τ ὸ 1465 ὁ Νεοέλληα φιλόσοφο βρίσκεται στ ὴ Ρώμη, προσκεκλημέο ἀπ ὸ τὸ έο Πάπα Παῦλο Β, ὁ ὁποῖο εἶχε χρηματίσει μαθητή του, κα ὶ τὴ ἴδια χροι ὰ ταξίδεψε στὴ Κωστατιούπολη μ ὲ πρόθεση ὰ συατήσει τὸ Μωάμεθ Β. Τ ὸ χειρόγραφο κείμεό του Πατοδαπ ὴ Δόξα, στ ὸ ὁποῖο προέτρεπε τὸ ἐκπορθητ ὴ τῆ Κωστατιούπολη ὰ κυριεύσει τὴ Εὐρώπη, ἐπικρίθηκε δριμύτατα ἀπ ὸ τοὺ συγχρόου του λογίου κα ὶ κατηγορήθηκε γιὰ προδοσία μ ὲ ἀποτέλεσμα ὰ φυλακισθε ῖ (Οκτώβριο 1466-Φεβρουάριο 1467). Ο ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΙΟΣ, ὁ ὁποῖο ἀπ ὸ τὸ γάμο του εἶχε ἀποκτήσει ἑπτ ὰ παιδι ὰ (δύο ἀ γόρια κα ὶ πέτε κορίτσια), πέθαε τ ὸ 1472 καταλείποτα ἕα πλούσιο συγγραφικό, κριτικὸ-σχολιαστικὸ κα ὶ μεταφραστικ ὸ ἔργο, ἕα μεγάλο μέρο το ῦ ὁποίου εἶαι ἀφιερωμέο στὸ Ἀ ριστοτέλη (Ρητορική, Περ ὶ Ψυχῆ, Μετ ὰ τ ὰ Φυσικά, Περ ὶ Γεέσεω κα ὶ Φθορᾶ ), τὸ Πλάτωα ( Νόμοι), τὸ Πτολεμαῖ ο ( Ἡ Μεγάλη Σύταξι), τοὺ Πατέρε τῆ Ἐκκλησία (το ῦ Εὐσεβίου Παμφίλου, τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, το ῦ Ἰωάη το ῦ Χρυσοστόμου, το ῦ Γρηγορίου Νύσση, κλπ.) κα ὶ τὸ Κικέρωα. Πολλ ὰ ἀπ ὸ τ ὰ κείμεά του παραμέου ἀέκδοτα. ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ [Μία εικόα τῆ ἐργογραφία το ῦ Τραπεζουτίου μᾶ προσφέρου ὁ Γεώργιο Ι. Ζαβίρα, Νέα Ἑλλὰ ἢ Ἑλληικὸ Θέατρο [ ], Ἀθῆαι, 1972, σσ , κα ὶ ὁ Κωστατῖ ο Ν. Σάθα, Βιογραφίαι τῶ ἐ τοῖ Γράμμασι διαλαμψάτω Ἑ λλήω [ ], Ἐ Ἀ θήαι, 1868, σσ πβ. Monfasani, John, George Of Trebizond. A Biorgaphyand a Study of his Rhetoric and Logic, Leiden, 1976, σσ Ὁ Monfasani στ ὸ μεταγεέστερο βιβλίο του Collectanea Trapezuntiana. Texts, Documents and Bibliographies of George Trebizond, New York, σσ συγκέτρωσε, ταξιόμησε κα ὶ ἐξέδοσε ὁρισμέα ἀπ ὸ τ ὰ χειρόγραφα το ῦ Τραπεζουτίου [Σχόλια στὸ Ἀριστοτέλη ( Περ ὶ Ψυχῆ, De Anima), (Περ ὶ Ζῴω Ἱ στορίαι, Historia Animalium), (Περὶ Οὐραοῦ, De Caelo), (Περ ὶ Γεέσεω κα ὶ Φθορᾶ, De Generatione et Corruptione)], Ἐ πιστολέ. Στ ὸ ἴδιο βιβλίο περιλαμβάοται κα ὶ ο ἱ Ἀφιερωτικο ὶ Πρόλογοι διαφόρω ἔργω πο ὺ συέθεσε ὁ Τραπεζούτιο]. 1. Comparationes Philosophorum Aristotelis et Platonis, Venetiis, 1523.

3 [ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ τ ὸ βασικ ὸ φιλοσοφικ ὸ ἔργο το ῦ Τραπεζουτίου, μ ὲ τ ὸ ὁποῖο ἐπιχειρεῖται ὰ ἀαδειχθε ῖ ἡ ὑπεροχ ὴ το ῦ Ἀριστοτέλου ἔατι το ῦ Πλάτωο. Τ ὸ ἔργο συτέθηκε περ ὶ τὸ 1455/57, φαίεται ὅτι εἶχε εὐρεῖα διάδοση σ ὲ χειρόγραφη μορφή κα ὶ δημοσιεύθηκε τ ὸ 1458 μὲ τίτλο Comparatio Philosophorum Aristotelis et Platonis (John Monfasani, Collectanea Trapezuntiana, σσ ). Τ ὸ κείμεο ἐπαεκδόθηκε τ ὸ 1523 μ ὲ τίτλο Comparationes Phylosophorum Aristotelis et Platonis ἀπ ὸ τὸ θεολόγο Αugustinus Claravallis, ὁ ὁποῖ ο ἀφιέρωσε τὶ Comparationes (σ. 3) στὸ Δούκα το ῦ Μιλάου ( ) Franciscus II Sfortiae (illustrissimo, ac excellentissimo principi D. Francisco II Sfortiae vicecomiti Duci Mèdiolani). Στὴ ἔκδοση ἐκτὸ ἀπ ὸ τὸ Claravallis μετεῖχα ἐεργ ὰ ὁ Iacobus de Bannissis κα ὶ ὁ θεολόγο Ioannes Benedictus Moncettus, το ῦ ὁποίου ἡ πρόθεση ἦτα ὰ ἀαδειχθε ῖ ἡ ἐ πιχειρηματολογία το ῦ Τραπεζουτίου κα ὶ ὰ ἀξιολογηθε ῖ στ ὸ πλαίσιο τῆ διαμάχη Πλατωικῶ - Ἀριστοτελικῶ, ἀπ ὸ τὴ ὁποία ἦτα γωστὲ κυρίω ο ἱ φιλοσοφικὲ θέσει το ῦ Βησσαρίωο Comparationes, σσ. 4-5). ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ἀποτελεῖται ἀπ ὸ 168 ἀάριθμα φύλλα, δηλαδ ὴ 336 σελίδε κα ὶ ἐπιδιαιρεῖται σ ὲ 22 τετράδια. Στὶ σσ. 3-4 και 4-5 τῶ Comparationes, προτάσσοται ἀτίστοιχα ο ἱ «Ἐπιστολὲ» τοῦ Augustinus Claravallis κα ὶ το ῦ Benedictus Moncettus πρὸ τὸ Δούκα το ῦ Μιλάου Franciscus II Sfortiae, στὶ σσ. 4-9 καταχωρίζοται ο ἱ τίτλοι τῶ κεφαλαίω, πο ὺ μορφοποιήθηκα ἀπ ὸ τὸ ἐκδότη Augustinus Claravallis, κα ὶ ἀκολουθε ῖ τ ὸ κείμεο το ῦ Τραπεζουτίου (σσ. [10-335]). 2. Adversus Theodorum Gazam in pervesionem problematum Aristotelis (ca. 1454/1456), στό: Ludwig Mohler, Kardinal Bessarion als Theologe, Humanist und Staatsmann. Funde und Forschungen. III Band. Aus Bessarions Gelehrtenkreis, Paderborn, 1967 (Paderborn, 1942), σσ [Αφορμή γι ὰ τ ὴ συγγραφ ὴ το ῦ κειμέου ἀποτέλεσε ἡ λατιικ ὴ ἔκδοση τῶ Προβλημάτω τοῦ Ἀριστοτέλου ἀπ ὸ τὸ Θεόδωρο Γαζ ῆ. Τ ὸ ἴδιο ἔργο εἶχε μεταφράσει κα ὶ ὁ Τραπεζούτιο, ὅ μω ἡ προσβλητικ ὴ (κα ὶ φιλολογικῶ ἄστοχη σ ὲ ὁρισμέα σημεῖα) κριτικ ὴ στὸ Γαζ ῆ δὲ ἦ τα ἄμοιρη τῆ προσωπικῆ ἀτιπαράθεση τῶ δύο λογίω]. 3. Περ ὶ τῆ τῶ Χριστιαῶ πίστεω (1453), στό: Γεώργιο Θ. Ζώρα, Γεώργιο ὁ Τραπεζούτιο κα ὶ α ἱ πρὸ ἑλληοτουρκικὴ συεόησι προσπάθειαι αὐτο ῦ ( Ἡ «Περ ὶ τῆ τῶ Χριστιαῶ πίστεω» ἀ έκδοτη πραγματεία), Ἀθήα, Σπουδαστήριο Βυζατιῆ καὶ Νεοελληικῆ Φιλολογία το ῦ Παεπιστημίου Ἀθηῶ, [Το κείμεο, τ ὸ ὁποῖο παρουσιάζει ἰδιαίτερο ἐδιαφέρο γι ὰ τὴ Ἱστορία τῆ Νεοελληικῆ Φιλοσοφία, «ἐγράφη, ἤτοι συεγράφη κα ὶ συετέθη, ᾳυγ (= 1453) μη ὶ Ἰουλί ῳ, τ ῷ ἔτει ᾧ ἑάλω ἡ Κωστατίου» ( ὅ.π., σ. 165). Ἀποπάσματα ἀθολογοῦται στ ὸ ἔργο το ῦ Νίκου Κ. Ψημμέου, Ἡ Ἑλληικ ὴ Φιλοσοφία ἀπ ὸ τ ὸ 1453 ὣ τ ὸ Τόμο Α. Ἡ κυριαρχία τοῦ Ἀριστοτελισμο ῦ. Προκορυδαλικ ὴ κα ὶ κορυδαλικ ὴ περίοδο, Ἀθήα, 1988, σσ ]. 4. Ἰωάη Χρυσόστομο, Homiliae super Matthaeum (e greco in latinum a Georgio Trapezontio), Strasbourg, Εὐσέβιο ὁ Παμφίλου, De Evangelica praeparatione (interprete G. Trapezuntio), Rhetoricorum LibriV, [1434]. [Πρόκειται γι ὰ μία μεθοδικ ὴ εἰσαγωγ ὴ στ ὴ θεωρία τῆ Ρητορικῆ, στὴ ὁποία ἀξιοποιοῦται ὁ Διούσιο ὁ Ἀλικαρασεύ, ὁ Ἑρμογέη κα ὶ ἡ βυζατι ὴ παράδοση, καθὼ κα ὶ ο ἱ Λατίοι συγγραφεῖ, ὁ Κικέρω κα ὶ ὁ Βιργίλιο. Μέσα ἀπ ὸ τ ὸ συγκεκριμέο ἔργο ο ἱ Λόγιοι τῆ Ἀαγέηση εἶχα τ ὴ δυατότητα ὰ γωρίσου τὴ ἑλληικ ὴ ρητορικ ὴ σκέψη. Ἡ editio princeps του πρώτου βιβλίου τῆ Ρητορικῆ τυπώθηκε το 1471].

4 7. De partibus orationes ex Prisciano compendium, Mediolani, [Υπῆ ρξε ἕα ἀπ ὸ τ ὰ πλέο προβεβλημέα ἐγχειρίδια Γραμματικῆ κατ ὰ τὸ 15ο αἰῶα καὶ αατυπώθηκε τέσσερι (4) φορέ: 1471, 1474, 1478 κα ὶ τ ὸ 1480]. 8. Compendium [ ] Dialectica haeccontinens [ ], [ΤΟ ΠΟΛΥΔΙΑΒΑΣΜΕΝΟ ἔργο Λογικῆ το ῦ Τραπεζουτίου σημείωσε συολικῶ εἰ κοσιπέτε (25) ἐκδόσει]. 9. Ars Rhetorica, Parisiis, [1515]. 10. Ἀριστοτέλη, Rhetorica (G. Trapezuntio interprete), Parisiis, 1475 Venetiis, Πτολεμαῖο, Almagesti Libros XIII, Venetiis, 1515 κα ὶ Γρηγόριο ὁ Νύσση, De vitae perfectione sive Vita Moysi liber [ ], Βασίλειο ὁ Μέγα, Parissiis, Opera (Ioanne Argyropulo & Georgio Trapezuntio interpretibus), ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ἐπιχειρηματολογία τὴ ὁποία ἀαπτύσσει ὁ Γεώργιο Τραπεζούτιο στὸ ἔργο του Comparationes Philosophorum Aristotelis et Platonis, Venetiis, 1523, τ ὸ ὁποῖ ο συέθεσε περ ὶ τὸ1455/57, κα ὶ ἐξέδοσε τ ὸ 1458, ἐγγράφεται στ ὸ πλαίσιο τῆ διαμάχη Πλατωικῶ - Ἀριστοτελικῶ, ἡ ἀφετηρία τῆ ὁποία ἐτοπίζεται στ ὴ διάλεξη το ῦ Γεωργίου Πλήθωο Γεμιστο ῦ ( ) στ ὴ Φλωρετία Περ ὶ ὧ Ἀριστοτέλη πρὸ Πλάτωα διαφέρεται (1439, [στό: Bernadette Lagarde, «Le De differentiis de Pléthon d' après l' autographe de la marcienne», Byzantion 43 (1973), σσ ]. Στ ὴ σκέψη το ῦ Πλήθωο ἐκβάλλει μί α μακρ ὰ κα ὶ γόιμη παράδοση ἑρμηειῶ κα ὶ μεθερμηειῶ τῆ πλατωικῆ φιλοσοφία κα ὶ ὁ Φιλόσοφο το ῦ Μυστρ ᾶ κα ὶ μ ὲ τ ὴ διάλεξή του κοιοποιε ῖ γι ὰ πρώτη φορ ὰ στ ὴ Δύση τὶ θέσει το ῦ Πλάτωο, τὸ ὁποῖο ἀξιολογε ῖ ὡ ὑπέρτερο το ῦ Ἀριστοτέλου. ΑΠΟ ΤΟΝ Πλήθωα ὁ Ἀριστοτέλη παρουσιάζεται ὡ «ἀμαθαίω» ὄχι μόο σ ὲ θέ ματα ὀτολογία κα ὶ πραξεολογία ἡ ὁμωυμία το ῦ ὄ το, ἡ περ ὶ τ ὰ καθό λου ἀτίληψη, ἡ οὐσί α τῆ ψυχῆ κα ὶ ἡ ἐόηση τῆ ἀρετῆ εἶαι ὁρισμέα ἀπ ὸ αὐτ ά ἀλλ ὰ κα ὶ σ ὲ ζητή ματα φυσικῆ φιλοσοφία. Τ ὸ γεγοὸ ὅτι ἐγκαλεῖται ὁ Σταγειρίτη ὅτι ἀπέδωσε «ἐδε ᾶ [ ] τὸ τῶ αἰτιῶ λόγο [ ] τοῖ οὖσι» ( Περ ὶ ὧ Ἀριστοτέλη πρὸ Πλάτωα διαφέρεται, σ. 342), σὲ ἀτίθεση μ ὲ τὴ πληρέστερη διασαφήιση τῶ πλατωικῶ, ἢ ὅτι πρότειε τὴ ὕπαρξη ἑὸ πέμπτου σώματο, το ῦ αἰθέρα, κα ὶ τ ὸ σύστοιχο ἱεραρχικ ὸ ἐπιμερισμ ὸ τῆ κίηση, εὐθύ γραμμη ἀτελὴ στὴ ὑποσελήια, κυκλικ ὴ ἀΐδιο στὴ ὑπερσελήια περιοχ ή, δὲ εἶαι χωρὶ σημασία, ἀφο ῦ ὁ Πλήθω ἰχογραφε ῖ μία κοσμολογικ ὴ θεώρηση στὴ ὁποία κυρί αρχο γώρισμα εἶαι ἡ ἑότητα το ῦ συμπατικο ῦ Ὅ λου πο ὺ ἀτλε ῖ τὴ ὀτολογικ ή τη ἐγκυρό τητα ἀπ ὸ τ ὴ συάφεια ἀάμεσα στ ὸ φυσικ ὸ κοσμικ ὸ γίγεσθαι κα ὶ τ ὸ ἀΐδιο ὑπόδειγμ ά του (Κώστα Θ. Πέτσιο, Ἡ περ ὶ Φύσεω συζήτηση στ ὴ Νεοελληικ ὴ Σκέψη. Ὄψει τῆ Φιλοσοφικῆ διερεύηση ἀπ ὸ τὸ 15ο ὣ τὸ 19ο αἰ ώα. Β Ἔκδοση. Ἰωάια, 2003, σσ ). krometis / Dreampontos.com

5 ΣΤΟΝ ΠΛΗΘΩΝΑ, ὁ ὁποῖο χαρακτήρισε τὸ Ἀριστοτέλη ὡ «περ ὶ τ ὰ μέγιστα ἀμαθ ῆ» ἀπάτησε ὁ Γεώργιο Σχολάριο Γεάδιο (1405 ±1475) μ ὲ τ ὸ ἔργο του Κατ ὰ Πλήθωο ἀποριῶ ἐπ Ἀ ριστοτέλει (στό: Γεαδίου το ῦ Σχολαρίου, Ἅπατα τ ὰ εὑρισκό μεα. Oeuvres Complètes de Georgios Scholarios. Publiées pour la première fois par Louis Petit, X. A. Sideridès, Martin Jugie. Tome IV, Paris, 1935, σσ ), ἐξαίροτα τ ὴ σημασία τῆ ἀριστοτελικῆ σκέψη μ ὲ τὴ ἀπόφαση ὅτι ἡ ἀθρωπότητα ὀφείλει τὴ ἐδελεχ ῆ φιλοσοφικ ὴ ἐξέταση τῆ φύ ση στὸ Ἀριστοτέλη: «ὥστ' ε ἰ μ ὴ δι ά γε Ἀριστοτέλη οὐκ ἂ φυσικῆ φιλοσοφία τ ὸ τῶ ἀ- θρώπω μετεῖχε γέ ο» (ΚατὰΠλήθωο ἀποριῶ ἐπ Ἀ ριστοτέλει, σ. 5). Ο ΕΠΑΙΝΟΣ τὸ ὁποῖο ἀπευθύει ὁ Σχολάριο στὸ Ἀριστοτέλη μᾶ ἐπιτρέπει ὰ καταοήσουμε, σ ὲ μεγάλο βαθμ ό, τὸ φιλοσοφικ ὸ προσαατολισμ ὸ τῆ εοελληικῆ φιλοσοφία κατ ὰ τοὺ δύο ἑπόμεου αἰῶε: «Ὄτω φιλόσοφο σ ὺ μόο ἐ Ἑλλάδι καὶ γέγοα κα ὶ δικαίω οὕτω ἐκλήθη κατ' ἐξοχή, Ἀριστότελε», γράφει ὁ Σχολάριο, «ὕ στατο μὲ τ ῷ χρό ῳ τῶ μεγάλω παρ' Ἑλλάδι φιλοσόφω κατ ὰ καιρὸ προβαιότω ἐ ξ ἀμυδροτάτη πρώτη ἀρχῆ κα ὶ προκοπτότω ἐπ ὶ σοφία, ἄλλου μετ' ἄλλο εὐθὺ ἐ κ διαδοχῆ κορυφαῖο δ ὲ ἐπ ὶ πᾶσι αὐτό, ὥστ' εἶαι τοὺ μικρ ῷ πρ ὸ σο ῦ παραβαλλομέ ου σοι ὅπερ ἦσα ο ἱ πρότεροι πρὸ ἐκείου. Κα ὶ τὴ μὲ ἄλλη σου φιλοσοφία παρίημι ῦ ὑπὸ πάση γλώττη ἐ κόσμ ῳ κα ὶ γέου πατὸ πολλ ῇ σπουδ ῇ γωρισθεῖσα κα ὶ θαυμασθεῖ σα σ ὺ γὰρ μόο κα ὶ πρῶτο κα ὶ τελευταῖο τῆ φιλοσοφία εὑρετὴ κα ὶ συγγραφεὺ καὶ διδάσκαλο τ ῷ τῶ ἀθρώπω ὑπῆρξα γέ ει» (Κώστα Θ. Πέτσιο, Ἡ περ ὶ Φύσεω συζήτηση στ ὴ Νεοελληικ ὴ Σκέψη,σσ ). ΤΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ φιλοσοφικ ὴ ὀπτικ ὴ ἐπιχειρε ῖ ὰ ἀαδείξει κα ὶ ὁ Γεώργιο Τραπεζούτιο μ ὲ τ ὸ ἀποτελούμεο ἀπ ὸ τρία μέρη («βιβλία») ἔργο του Comparationes Philosophorum Aristotelis et Platonis. Στ ὸ πρῶτο βιβλίο (Liber primus, σσ ) ὁ Πλάτω στηλιτεύεται ὡ «ἀμαθή», «ἄπειρο» («rudis»), περ ὶ τ ὴ διαλεκτικ ὴ κα ὶ τ ὰ μαθηματικ ά, θεωρεῖται ἥσσοο σημασία ἡ συμβολ ή του στ ὴ φυσικ ὴ φιλοσοφία κα ὶ ἀπορρίπτεται ἡ μεταφυσικ ή του: «in Metaphysicis [ ] Plato contra, longe ab ea scientia rejectus est». Ἡ κριτικὴ ἀφορ ᾶ ὅλα τ ὰ ἐπίπεδα τῆ σκέψη το ῦ ἱδρυτ ῆ τῆ Ἀκαδημία κα ὶ ὁ Τραπεζού τιο συμπυκώει τὴ πολεμικ ή του στὴ «περ ὶ τῆ πλατωικῆ σύ γχυση» («de confusione Platonica») ἑότητα το ῦ κειμέου του, ὅπου ἀακεφαλαιώει τὸ ἐπ ὶ μέρου ἔλεγχο τῆ πλατωικῆ φιλοσοφία ( Comparationes, σσ. 57κ. ἑ.: «Enumeratio brevis et de docendi confusione Platonica»). Ἀτίθετα, μέσα ἀπ ὸ μία περίτεχη ἐπιχειρηματολογία πο ὺ συγκροτεῖται μὲ πρόθεση ὰ ἀαδειχθοῦ ο ἱ φιλοσοφικὲ «ἀσάφειε» το ῦ Πλάτωο ἀλλ ὰ κα ὶ ὰ καταδειχθε ῖ ἡ ἀπόσταση πο ὺ χωρίζει τὶ θεμελιώδει ἀπόψει το ῦ ἱδρυτ ῆ τῆ Ἀκαδημία ἀπ ὸ τ ὴ θεολογικὴ «καθολικ ὴ ἀλήθεια» ὁ Τραπεζούτιο ἐκθειάζει τὴ ἐμβρίθεια τῆ σκέψη το ῦ Ἀριστοτέ λου κα ὶ τοίζει τὴ ἀξία τη. Ὁ Σταγειρίτη θεωρεῖται «μέγα» («magnus»), «κρεί ττω» («praestantior»), «περισσότερο πεπαιδευμέο ἀπ ὸ τὸ Πλάτωα» («doctior est Platone»), «ἀώτερο ὅλω» «princeps omnium» τόσο στ ὴ διαλεκτικ ὴ («in disserendi studiis») ὅσο κα ὶ κυρίω στ ὴ μελέτη τῆ φύση («in naturalibus»), ἀφο ῦ ἡ «φυσικ ὴ φιλοσοφία» («naturalis philosophia») εἶαι ἕα πεδίο ἔρευα στ ὸ ὁποῖο ὑπερέχει («in modu excedit») [Κώστα Θ. Πέτσιο, Ἡ περ ὶ Φύσεω συζήτηση στ ὴ Νεοελληικ ὴ Σκέψη,σσ ]. krometis / Dreampontos.com

6 ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ βιβλίο (Liber secundus, σσ ) εἶαι ἀφιερωμέο στ ὴ συγκριτικὴ ἀξιολόγηση τῶ δύο φιλοσόφω μέσα ἀπ ὸ τ ὸ πρῖσμα τῶ θεολογικῶ παραδοχῶ κα ὶ ὁ Τραπεζούτιο ἐμφαίζει τὸ Ἀριστοτέλη ὰ συμφωε ῖ σ ὲ μεγαλύτερο βαθμ ὸ ἀαφορικ ὰ μ ὲ τὸ Πλάτωα πρὸ τὴ «καθολικ ὴ (θεολογικ ὴ) ἀλή θεια»: «Liber secundus [ ] in hoc [ ] demonstratur convenire Aristotelem veritati catholicae, Platonem minime». Τ ὰ ἐπιχειρήματα μ ὲ τὰ ὁποῖα ὁ Τραπεζούτιο προσπαθε ῖ ὰ ἀακαλύψει στὴ ὁρολογία το ῦ Ἀριστοτέλου τὴ ὑποτύπωση το ῦ δόγματο περ ὶ ἑὸ τριαδικο ῦ Θεο ῦ («quod Aristoteles subintellexit deum unum et trinum esse») τ ὰ εἶχε ἤδη ἐκθέσει ωρίτερα (1453) στ ὸ ἔργο του Περ ὶ τῆ τῶ Χριστιαῶ πί στεω, ἐ ῶ στὶ Comparationes μ ὲ ἰδιαίτερη ἔμφαση προβάλλει τὴ πεποίθησή του ὅτι ὁ Ἀριστοτέλη «ἀπέδειξε» τὴ ἀθαασία τῆ ψυχῆ («quod [ ] de anima et immortalitate ipsius [ ], Aristoteles demonstrat») κα ὶ υἱοθετε ῖ τὴ ὕπαρξη τῆ θεία πρόοια («quod dei providentia gubernari haec inferiora creditit Arstoteles»). Ἀτίθετα, στὶ σελίδε το ῦ ἔργου ἐγκαλεῖται ὁ Πλάτω γι ὰ τὶ ἀπόψει του περ ὶ κατώτερω θεώ, περ ὶ δημιουργία το ῦ Κόσμου ἀπὸ ὑφιστάμεη «πρώτη ὕλη», καθὼ κα ὶ γι ὰ τὴ προΰπαρξη τῶ ψυχῶ. ΣΤΟ ΤΡΙΤΟ μέρο (Liber tertius, σσ ) ἡ πραγμάτευση ἀφορμᾶται ἀπ ὸ τὸ ἔλεγχο τοῦ ἰδιωτικο ῦ βίου τῶ δύο φιλοσόφω (de vita philosophorum Platonis et Aristotelis) καὶ ἐξακτιώεται σ ὲ ἐπιμέρου πτυχὲ τῆ φιλοσοφικῆ του ἠθικῆ. Ἡ κριτικ ὴ το ῦ Τραπεζουτίου ἐπικετρώεται στὶ «περ ὶ ἔρωτο» κα ὶ «ἠδοῆ» ἀπόψει το ῦ Πλάτωο («de sceleribus Platonis ab his quae scripta sunt in Phaedro et Cupidine», σσ. 210 κ. ἑ.) κα ὶ στ ὴ συάφεια αὐτὴ στηλιτεύεται τόσο ἡ ὁμόθεμη διδασκαλία το ῦ Ἐ πίκουρου («quod [ ] Epicuro [ ] convenit Plato») ὅσο κα ὶ το ῦ Πλήθωο («de Gemisto et qud nisi obstes iniciis parvis, magnae plerumque calamitates insequuntur, quae res unius Machumeti pater exemplo», σσ. 324 κ. ἑ.). Εἶαι εὐ όητο ὅτι ἐξαίρεται ἡ ἀξία τῆ φιλοσοφία το ῦ Ἀριστοτέλου, ὁ ὁποῖο προβάλλεται ὡ αὐθετία γιὰ τ ὴ σύολη ἀ θρωπότητα («omnium hominum qui grati esse volunt in laudes Aristotelis convocatio, et gratia meritorum Aristotelis authoris confessio», σσ. 333 κ. ἑ.). ΜΙΑ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΕΝΗ, διεξοδικ ὴ κα ὶ ηφάλια ἀαίρεση τῶ ἀπόψεω το ῦ Τραπεζουτίου μᾶ προσφέρει ὁ Βησσαρίω στ ὸ ἔργο του In Calumniatorem Platonis [(: Ἔλεγχοι τῶ κατὰ Πλάτωο βλασφημιῶ ), στ ό: Ludwig Mohler, Kardinal Bessarion. Band ΙΙ. Bessarions in Calumniatorem Platonis Libri IV, Paderborn, 1967 (Paderborn, 1927)]. Ὁ Βησσαρίω δημοσί ευσε τ ὸ 1469 τ ὴ λατιικ ὴ μετάφραση το ῦ ἔργου, τ ὸ ὁποῖο συέγραψε ἀάμεσα στ ὰ ἔ τη /6, κα ὶ ἡ ἐπιχειρηματολογία του δὲ ἐξατλεῖται στὴ ἀτίκρουση τῶ θέσεω το ῦ Τραπεζουτίου, ἀλλ ὰ ἀποβλέπει ὰ ἀξιολογήσει συολικῶ τ ὴ σκέψη το ῦ Ἀριστοτέλου κα ὶ ὰ ἀαδείξει τὰ θετικ ὰ σημεῖα τῶ δύο φιλοσόφω («ὅτι ο ὐ δε ῖ Πλάτωο ὑπεραπολογούμεο Ἀριστοτέ λου καταφέρεσθαι, ἀλλ' ἑκατέρ ῳ τ ὰ γιγόμεα σῴζει δίκαιο»). Ο Βησσαριω ἐ ῶ ἀαγωρίζει ὅτι τόσο ὁ Πλάτω ὅσο κα ὶ ὁ Ἀριστοτέλη εἶαι «ἀλλό τριο [ ] ἑκάτερο κα ὶ πόρρω τῆ ἡμετέρα αὐλῆ κα ὶ ὡ τ ῷ γέει, οὕτω κα ὶ τ ῇ θρησκε ίᾳ ἄ μφω» ἐπισημαίει ὅτι ἐκεῖο πο ὺ ἐδιαφέρει πρωτίστω εἶαι «τ ί [...] ἅτερο τούτω βέλτιο, τ ί τῇ ἡμετέρα θρησκε ίᾳ συῳδότερο εἴρηκε». Μ ὲ τὸ τρόπο αὐτ ὸ μορφοποιεῖται ἕα πεδίο σκέ ψη στ ὸ ὁποῖο συατῶται ἡ χριστιαικ ὴ διδασκαλία κα ὶ ἡ πλατωικ ὴ φιλοσοφία κα ὶ ὁ Βησσαρί ω διερωτᾶται «τί [...] οὖκ οἶδε Πλάτωα μ ὴ Χριστιαὸ γεγοέαι κα ὶ ἑπομέω μ ὴ δεῖ αὐτῷ κατ' ἴχο ἕπεσθαι τό γε Χριστιαὸ εἶαι ὁμολογοῦτα;». Σύμφωα μ ὲ τὴ ἄποψ ή του «ἐ τοῖ Πλάτωο λόγοι» μποροῦμε ὰ ἀεύρουμε «χαράγματα [...] τι ὰ κα ὶ σύμβολα κα ὶ οἷ ο ἴχη τῆ ἡμετέρα εὐσεβεία [...] τ ῷ φυσικ ῷ το ῦ ο ῦ φωτ ὶ ἐλλαμφθέτο, ἃ μετ ὰ ταῦτα ὁ δημιουργὸ κα ὶ δεσπότη τ ῇ το ῦ ἀγαπητο ῦ υἱο ῦ ἐαθρωπήσει τε κα ὶ διδασκαλ ίᾳ διώρθωσ έ τε κα ὶ ἐτελειώσατο κα ὶ σαφέστερο ἀποκάλυψε. Τούτοι μέτοι», συεχίζει, «ο ὐ μικρὰ βοηθεῖσθαι οἰόμεθα τοὺ ἐκ τῆ Πλατωικῆ διδασκαλία εἰ τὴ τελειότητα τῆ ἡμετέ ρα εὐσεβεία προθυμουμέου ἀάγεσθαι ἔχουσι γάρ τια ο ὐ μικρ ὰ γειτοήματα, οὐδ' ὁμοιό τητα πάυ ἀόμοιο πρὸ τὴ ἀληθ ῆ θεολογία ἡμῶ», παρατηρε ῖ, κα ὶ κατ ὰ συέπεια ὁ «Πλά τω

7 [...] τ ῇ ἐκκλησ ίᾳ μᾶλλο Ἀριστοτέλου συᾴ δει» (Κώστα Θ. Πέτσιο, Ἡ περ ὶ Φύσεω συζήτηση στ ὴ Νεοελληικ ὴ Σκέψη, σσ ). ΣΎΓΚΡΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ, ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΚΑΙ ΠΛΑΤΩΝΑ, ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΕΩΡΓΙΟ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΙΟ ΑΝΔΡΑ ΕΠΙΦΑΝΕΣΤΑΤΟ. ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΠΡΩΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 1. Ποι ὰ εἶαι ἡ αἰτία πο ὺ ἄ λλοι δίου έμφαση στη έκφραση κι όχι στο περιεχόμεο, άλλοι [πάλι] το ατίθετο, άλλοι τέρποται μόο με τη κομψότητα του λόγου και άλλοι και με τα δύο, και με το περιεχόμεο και με τη έκφραση και με το συδυασμό του. 2. Περί του ότι ο Πλάτω και όλοι οι Πλατωικοί εδιαφέροται κυρίω για το λεκτικό μέρο και τη περίτεχη σύθεση, [αλλά] κατά βάθο υστερού στο περιεχόμεο, εώ ο Αριστοτέλη είαι σπουδαίο και στα δύο, και περί τη διαίρεση του έργου. 3. Και ακόμη περί του ότι στι τέχε του λόγου ο Αριστοτέλη υπερέχει του Πλάτωα. 4. Περί του ότι στι μελέτε για τη διαλεκτική ο Αριστοτέλη έχει τα πρωτεία, εώ ο Πλάτω υστερεί. 5. Περί του ότι, πράγμα αξιοθαύμαστο, ο Αριστοτέλη υπερέχει στα Φυσικά. 6. Περί του ότι στη επιστήμη τω μαθηματικώ ο Πλάτω θεωρείται αμαθή συγκριτικά με το Αριστοτέλη. 7. Περί του ότι και στη Μεταφυσική επιστήμη υπερέχει όλω ο Αριστοτέλη. Ο Πλάτω ατίθετα απέχει μακρά από αυτή τη επιστήμη. 8. Περί τη φθορά ορισμέω συγγραμμάτω του Αριστοτέλη, και περί του ότι διάρθρωσε τρει εργασίε του, τα Φυσικά, τα Μεταφυσικά και τα Ηθικά, σε κεφάλαια αριθμημέα με τα γράμματα τη αλφαβήτου. 9. Περί του ότι μακρά ο Αριστοτέλη είαι πιο περισπούδαστο στη ηθική φιλοσοφία από το Πλάτωα. 10.Σύτομη απαρίθμηση και περί τη πλατωική συγχύσεω για το σκοπό τη διδασκαλία. ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 1. Περί του ότι σε αυτό το βιβλίο εξετάζεται το γεγοό ότι ο Αριστοτέλη συμφωεί ελάχιστα με το Πλάτωα για τη καθολική αλήθεια. 2. Περί του ότι είαι αμαρτία για του λόγιου τη Εκκλησία α μη πείθοται σε κεία μόο που είαι ααγκαία για τη σωτηρία τη ψυχή του, ω προ τα άλλα αδιαφορού, ακόμη κι α έχει ατίθετη γώμη με αυτού. 3. Διαίρεση αυτού του δεύτερου βιβλίου, και [περί του ότι] ο Πλάτω κατοομάζει έα θεό, εώ στη πράξη λατρεύει πολλού, ο Αριστοτέλη ααγάγει τα πάτα απλοϊκά σε μια πρώτη αρχή που δε συαριθμείται με άλλε. Και ακόμη, για το καθήκο του Μεσσία, για τη πατοδυαμία του θεού, για τη θεολογία του Πλάτωα και του Αριστοτέλη. 4. Περί του ότι ο Αριστοτέλη ατιλαμβάεται έα θεό και ότι είαι τριαδικό και περί του ότι τα ίχη του θεού ετυπώοται στα πλάσματά του, με βάση τα οποία γίοται καταοητά όσα πιστεύουμε. 5. Για το σημάδι του εό και τριαδικού θεού στα σώματα, εφ όσο υπάρχου σώματα. 6. Περί του ότι ο Αριστοτέλη διαπιστώει τη ύπαρξη τη σφραγίδα [του θεού] σε όλα τα

8 πλάσματα. 7. Περί του ότι ο Αριστοτέλη, μιλώτα για το θεό, χρησιμοποιεί άλλοτε το πληθυτικό κι άλλοτε το εικό αριθμό και περί του ότι αποδίδει τη τελειότητα όλω τω πραγμάτω, δηλαδή το απώτερο σκοπό σε έα τριαδικό θεό. 8. Περί του ότι το εδιαφέρο αυτού του συγγραφέα προήλθε από τη έφεσή του για τη αλήθεια και ακόμη, για τη ισχύ/κύρο ορισμέω λόγω/λέξεω. 9. Ποια η ατίληψη του Αριστοτέλη για τη δημιουργία του κόσμου. 10.Περί του ότι, σύμφωα με το Αριστοτέλη, ο κόσμο δε εξαρτάται από τη φύση του θεού ούτε αποτελεί μέρο του συόλου, αλλά (εξαρτάται) από τη βούληση του θεού. 11.Με ποια βεβαιότητα ισχυρίζεται ο Αριστοτέλη ότι ο κόσμο εξαρτάται από τη ελεύθερη θεϊκή βούληση. 12.Περί του ότι ο Πλάτω μιλάει ποιητικά και με αλληγορίε για τη ψυχή και για τη αθαασία τη, εώ ο Αριστοτέλη επιχειρηματολογεί με αποδείξει. 13.Ο Αριστοτέλη εξηγεί πιο διεξοδικά τη άποψή του για τη φύση τη ψυχή. 14.Περί του ότι υπάρχει στη ψυχή ομοίω, όπω και στα σώματα, η αρχή/το χαρακτηριστικό τη παθητική (patiens, αεκτικό) και τη εεργητική (agens) διάθεση. 15.Περί όσω ακολουθού τη αριστοτελική άποψη περί ψυχή και περί του αδιαίρετου και τη σύθεση τω διαοιώ. 16.Για τη προέλευση τη ψυχή σύμφωα με το Αριστοτέλη. Για τη θεία πρόοια και τη μοίρα. 17.Περί του ότι, όπω στι γραφέ (στα χριστιαικά κείμεα), έτσι επίση ο Αριστοτέλη θεωρεί ότι όλα τα αγαθά χαρίζοται/αποέμοται από το θεό στα πλάσματα, εφ όσο αυτά μπορού α τα δεχθού. 18.Περί του ότι κάθε αιρετική διαστροφή και η φθορά τω Ελλήω προήλθε από τα συγγράμματα του Πλάτωα, ατιθέτω δε, από τα συγγράμματα του Αριστοτέλη οι Λατίοι ωφελήθηκα τα μέγιστα. 19.Περί τη προέλευση τω δακρύω και τη ωφέλειά του. 20.Περί του ότι είαι πιθαό ο Αριστοτέλη α ασπάζεται τη αιώια σωτηρία. ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΤΟΥ ΤΡΙΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΓΙΑ ΤΟΝ ΒΙΟ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΥΟ 1. Περί του ότι αυτό το βιβλίο φαερά καταπιάεται με το εγκώμιο του εό και τη αισχρότητα του άλλου και ακόμη, περί του ότι ο βίο του καθέα πρέπει α κριθεί σύμφωα με τα συγγράμματά του. 2. Για τα ασεβήματα του Πλάτωα σύμφωα με όσα γράφει στο Φαίδρο, και ακόμη, περί επιθυμία. 3. Για το εμφαώ δηλούμεο, τη άποψη του Πλάτωα για τη κοιοκτημοσύη τω γυαικώ. 4. Περί του ότι ατιπροτείεται κατά κύριο λόγο η παρθεία και η αποχή από τη ηδοή, και ακόμη, ότι η ηδοή τι ψυχέ που πλάθοται από αυτή είτε τι σέρει σε αιώια βασαιστήρια, είτε τι οδηγεί σε αιώια αγαλλίαση. 5. Περί του ότι ο βίο του Αριστοτέλη είαι κατά βάθο ατίθετο με το πλατωικό, όπω προκύπτει από τα συγγράμματα τω δύο. 6. Περί τη έκφραση φθόου και διαβολή από το Πλάτωα προ τέσσερι άδρε σωτήρε

9 τη Ελλάδο. 7. Περί του ότι ο Πλάτω ισχυρίζεται ότι ο άθρωπο χαρακτηρίζεται κυρίω από αλαζοεία και φαυλότητα. 8. Για το Μέγα Αλέξαδρο και περί του ότι ο Θεό έστειλε αυτό και το Αριστοτέλη, για α προετοιμάσει μέσω αυτώ του αθρώπου σχετικά με τι θεϊκέ γραφέ, διότι οι Έλληε είαι οι πιο εξέχοτε από όλε τι φυλέ είτε για τα σφάλματά του είτε για τη αρετή του, και για του δύο άδρε, με ποιο τρόπο διαπρέπου. 9. Περί του ότι ο Πλάτω στου Νόμου του έτσι εξασκεί του έου στη εγκράτεια, ώστε με ραδιούργο τρόπο α του εξωθεί στη τρυφή. 10.Περί του ότι ο Πλάτω οειρεύεται στου Νόμου του ότι οι πολιτείε θα είαι αιώιε.[ Περί του ότι ο Πλάτω, όπω ακριβώ έα μαιόμεο ιδρύει μια μικρή και φτωχή πολιτεία με δημόσιο και ιδιωτικό βίο.] σελ. 273!!!! 12.Περί του ότι με θεία έμπευση λέγεται από το Πλάτωα εκείο, ότι δηλαδή η άριστη δημοκρατία δε είαι ευήθη, και επίση περί του ότι αυτό συμβαίει μόο στου Βεετού. 13.Τι γράφει ο Πλάτω για τη ψυχή στο δέκατο βιβλίο τω Νόμω. 14.Περί του ότι ο Πλάτω, α και ο άδρα βρίσκεται στη εεργό δράση, αποδίδει στι γυαίκε εξαιτία τη φύση του τη ψυχική δύαμη/σθέο. 15.Περί του ότι τα συγγράμματα, τα διδάγματα και οι θεωρίε του Πλάτωα διέφθειρα τη Ελλάδα. 16.Περί του ότι, εά δε υπήρχε πρόοια, θα διαφθειρότα με το ίδιο τρόπο και ο δυτικό κόσμο. 17.Περί του ότι ο Πλάτω δε είχε σύμποια με το Αριστοτέλη, αλλά με το Επίκουρο και το Μωάμεθ. 18.Για το Μωάμεθ και γιατί είαι πιο παούργο από το Πλάτωα. 19.Επίθεση στη απραγία τω χριστιαώ. 20.Περί του Γεωργίου Γεμιστού Πλήθωο και γιατί, α δε ατισταθεί σε κάποιε μικρέ ειδωλολατρικέ συήθειε, θα ακολουθήσει η μεγάλη φθορά, πράγμα το οποίο φαερώει το παράδειγμα του ίδιου του Μωάμεθ. 21.Πρόσκληση σε όλου του αθρώπου, που θέλου α είαι ευάρεστοι, α επαιού το Αριστοτέλη, και ευγώμω έκφραση ομολογία στι αξίε τη αυθετία του Αριστοτέλη. Πηγή: krometis / Dreampontos.com