ÚÌÔ ÔÏË ÚÌÔ ÔÏË ÚÌÔ ÔÏË. ªπ O Δ O OΔ Ã π

Transcript

1 ΤΙΜ%ΛΕΩΝ Δ. ΑΜΠΕΛΑΣ ΔΙ%ΝΥΣΙΑ ΑΝΔΡΙΤΣΑΝ%Υ ΚΩΣΤΑΣ ΑΣΗΜΑΚ%Π%ΥΛ%Σ ΜΑΡΚ%Σ ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙ%Σ ΒΙΚΕΛΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛ%Σ Β. Β%ΓΑdΙΑΝ%Σ ΦΩΤ%Σ ΓΙ%ΦΥΛΛΗΣ ΘΕ%ΦΙΛ%Σ ΓΚΩΤΙΕ ΠΕΤΡ%Σ ΓΛΕd%Σ ΝΙΚ%Σ ΔΗΜ%Υ Λ%ΥΚΡΗΤΙΑ Δ%ΥΝΑΒΗ ΑΝΔΡΕΑΣ Θ. ΔΡΑΚΑΚΗΣ Μ. ΚΑΡΑΓΑΤΣΗΣ ΛΕΩΝ Κ%ΥΚ%ΥΛΑΣ ΚΩΣΤΑΣ ΚΡΙΤΣΙΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙ%Σ Δ. ΚΥΠΡΑΙ%Σ ΓΕΩΡΓΙ%Σ Ι. ΜΑdΑΡΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΝΤΑ ΑΛΕgΑΝΔΡ%Σ ΜΠΑΡΑΣ ΚΩΣΤΗΣ ΜΠΑΣΤΙΑΣ ΡΙΤΑ ΜΠ%ΥΜΗ-ΠΑΠΑ ΑΛΕgΑΝΔΡ%Σ ΜΩΡΑΪΤΙΔΗΣ Γ. Α. ΝΑΥΤΗΣ dεραρ ΝΤΕ ΝΕΡΒΑΛ ΘΕ%ΔΩΡ%Σ Ι. %ΡΦΑΝΙΔΗΣ ΚΩΣΤΑΣ %ΥΡΑΝΗΣ Ι. Μ. ΠΑΝΑΓΙΩΤ%Π%ΥΛ%Σ ΑΝΤΩΝΙ%Σ ΠΡ%ΚΕΣ-%ΣΤΕΝ ΚΛΕΩΝ ΡΑΓΚΑΒΗΣ ΕΡΝΕΣΤ%Σ ΡΕΝΑΝ ΕΜΜΑΝ%ΥΗΛ Ρ%ΪΔΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛ%Σ Ν. Ρ%ΥΣΣ%Σ ΓΕΩΡΓΙ%Σ Σ%ΥΡΗΣ ΜΙiΑΗΛ Π. ΣΤΕΦΑΝ%Υ ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΥΓΓΡ%Σ Α. Φ%ΥΦΑΣ ΒΕΛΙΣΑΡΙ%Σ ΦΡΕΡΗΣ ΜΑΡΚ%Σ Δ. ΦΡΕΡΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΨΥiΑΡΗΣ ª π O Δ ª π O O Δ Ã π O ÚÌÔ ÔÏË [...] Δ τρε ς ρ δ δ ντ κατ τ ς Α π κρεω δι ρ νων τ ς Λ σ ης κα ε!ς δ δι ρ νων τ ς νε λα ας τ#ν συνδρ μητ#ν. %& ρ 'τ ι (σαν τ) μ γα συμ+ ν τ ς Σ ρ υ, δι /λ ν τ) 0τ ς. Εκε «0διδε κα 0παιρνεν» 2 π λυτ λεια τ ς περι+ λ ς τ#ν κυρι#ν κα 2 κ μψ της τ#ν ν ων. Εκε πεδεικν ετ 2 φαρμ γ5 τ ς «μ δας». Εκε 6νεπτ σσ ντ & 0ρωτες. Εκε, τ λ ς, παρε ετ 7λη «γλωσσι8ς» δι /λ ν τ) 0τ ς, καταναλισκ μ νων /λων τ#ν 6π) τρ φ ς 9κ ν μι#ν, περ :ν 6ν φερα, συμφ;νως πρ)ς τ) ιακ)ν <ητ ν: «2 κ ιλι τρ>πες δ?ν 0 ι /,τι φ ρε ς φα νεται, /,τι 0φαγες εaναι 6 ρατ ν. Τ) περι ν ν τ τ ις, 6ναλ γως τ ς π λυτελ >ς περι+ λ ς κα κ μψ τητ ς, δ?ν παρcλλασσε π λd τ ς συνcθ υς Fπλ τητ ς. Δι τ)ν φωτισμ)ν πρ σετ θεντ κηρ α πρ σαρτ;μενα ε9ς κηρ πcγια κρεμ μενα ε9ς τ Dς τ υς κα ε9ς τ) μ σ ν τ ς α9θ σης, στ λισμ να δι κλ δων κα φ λλων δ φνης κα μυρσ νης, κα τ π τε Hλλ. Τ 6ναψυκτικ π τ πληρ;ν ντ παρ Iκ στ υ πρ σερ μ ν υ ε9ς τ) κυλικε ν εjτε μετ τ ς «δ μας» τ υ εjτε μ ν υ. KΩστε 2 κυρ α 2 μ5 0 υσα π ρασιν κινδ νευε ν Mπ φ ρnη 6π) δ ψαν π Oρας, μ ρις ' ε7ρnη τ)ν σ Pυγ ν συγγεν ν τn πρ σφ ρnη 0στω κα 7δωρ. [...] ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΥΓΓΡ%Σ ( ) ISBN ΒΟΗΘ. ΚΩΔ. ΜΗΧ/ΣΗΣ 3641 Φ ΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΑΜΙΛΟ ΝΟΛΛΑΣ Δ O O Δ Ã π ÚÌÔ ÔÏË ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ Ανθ λ γ νται ÂÏ 1 ΜΑΝΟΣ 10:50 ÚÌÔ ÔÏË ªπ O Δ O OΔ Ã π ERMOYPOLH_COVER Ε Π Ι Λ Ο Γ Η Κ Ε Ι Μ Ε Ν Ω Ν Μ Α Ν Ο Σ Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ι Ο Υ O Μάνος Ελευθερίου γεννήθηκε στην Ερμούπολη. Έχει εκδώσει εννιά ποιητικές συλλογές, τρεις τόμους με πεζά, τρία λευκώματα και τέσσερις τόμους για το θέατρο στην Ερμούπολη τον 20ό αιώνα, Ως στιχουργός έχει στο ενεργητικό του περίπου 400 τραγούδια και έχει συνεργαστεί σχεδόν με όλους τους έλληνες συνθέτες.

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΟΥ ΣΕΙΡΑΣ 11 ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΟΛΟΓΟΥ 15 ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΠΡΟΚΕΣ-ΟΣΤΕΝ, [ H Σ ρος κατ τ 1824] 21 [Ο ΑΡΧΙΛΟΧΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΡΑ], μτφρ. Ευάγγελος Ν. Ρο σσος 24 ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΥΓΓΡΟΣ, Aπομνημονε ματα 25 ΖΕΡΑΡ ΝΤΕ ΝΕΡΒΑΛ, «Ο Κυκλάδες», 32 μτφρ. Βίκτωρ Ι άνο ιτς ΖΕΡΑΡ ΝΤΕ ΝΕΡΒΑΛ, «Οι μ λοι της Σ ρας», μτφρ. Βάσω Μέντζου 34 Γ. Α. ΝΑΥΤΗΣ, Eπιστολ περ Σ ρου κα Eρμουπ λεως 35 ΘΕΟΔΩΡΟΣ Ι. ΟΡΦΑΝΙΔΗΣ, «Τίρι-Λίρι» 45 [ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΑΜΑΡΤΙΝΟ] 47 ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΒΙΚΕΛΑΣ, H ζωή μου 48 ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΓΚΩΤΙΕ, [ H Σ ρος περ τ μέσα το 19ου α νος], 57 μτφρ. Χρήστος Ι. Νικολα δης ΕΡΝΕΣΤΟΣ ΡΕΝΑΝ, [Για τη Σ ρα], μτφρ. Ιφιγένεια Μποτουροπο λου 64 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΟΥΡΗΣ, «Εγώ Εις Ρωσσίαν» 65 ΤΙΜΟΛΕΩΝ Δ. ΑΜΠΕΛΑΣ, Iστορία τ ς νήσου Σ ρου 69 ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ι. ΜΑΖΑΡΑΚΗΣ, «Σ ρα» 71 ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΡΟΪΔΗΣ, «Ψυχολογία συριανο συζ γου» 74

3 8 MIA ΠOΛH ΣTH ΛOΓOTEXNIA ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΟΥΡΗΣ, [ Ω Σ ρος ε ς το ς ράχους σου ] 97 ΑΝΔΡΕΑΣ Θ. ΔΡΑΚΑΚΗΣ, «H κοιν της τ ς Eρμουπ λεως» 98 ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΩΡΑΪΤΙΔΗΣ, «Ε ς τ ν Σ ρον (1902)» 101 ΓΙΑΝΝΗΣ ΨΥΧΑΡΗΣ, «O θάνατος Πέφκος» 111 KΩΣΤΗΣ ΜΠΑΣΤΙΑΣ, «H Σ ρα» 113 ΚΛΕΩΝ ΡΑΓΚΑΒΗΣ, «Hι Συριανα ς» 121 ΚΩΣΤΑΣ ΟΥΡΑΝΗΣ, «Στ ν παλι καθολικ Σ ρο» 123 Α. ΦΟΥΦΑΣ, «Α φιλολογικα σπερίδες τ ς Σ ρου» 129 ΦΩΤΟΣ ΓΙΟΦΥΛΛΗΣ, «Φιλολογικ ς ναμνήσεις. Ο νέοι λ γιοι 133 τ ς Σ ρου το 1918» ΦΩΤΟΣ ΓΙΟΦΥΛΛΗΣ, «Σ ρα» 139 ΜΑΡΚΟΣ ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ, «Φραγκοσυριαν» 140 ΜΑΡΚΟΣ ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ, «Σ ρα Aπάνω Χώρα σου» 141 ΛΕΩΝ ΚΟΥΚΟΥΛΑΣ, «Eνα πρω» 142 ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΠΑΡΑΣ, «Eπίθυρα χεράκια» 143 ΑΝΔΡΕΑΣ Θ. ΔΡΑΚΑΚΗΣ, «Διασωθ ν π σπασμα π τ μερολ γι μου» 145 Μ. ΚΑΡΑΓΑΤΣΗΣ, H μεγάλη χίμαιρα 148 ΔΙΟΝΥΣΙΑ ΑΝΔΡΙΤΣΑΝΟΥ, «Ντελλαγράτσια» 157 ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Β. ΒΟΓΑΖΙΑΝΟΣ, «Σ ρα» 159 ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΝΤΑ, «Ερμο πολη» 161 ΓΕΩΡΓΙΟΣ Δ. ΚΥΠΡΑΙΟΣ, «O Aρίστος» 163 ΒΕΛΙΣΑΡΙΟΣ ΦΡΕΡΗΣ, «Τ ψέμα το Νικ λα» 169 ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Ν. ΡΟΥΣΣΟΣ, «Ένα κοντσέρτο για την Ερμο πολη» 181 Ι. Μ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ, [Γι τ ν Eρμο πολη] 182

4 ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ 9 ΑΝΔΡΕΑΣ Θ. ΔΡΑΚΑΚΗΣ, Πρωτ τυποι νομικο θεσμο 187 ε ς τ ν ο κιζομένην Eρμο πολιν ( ) ΡΙΤΑ ΜΠΟΥΜΗ-ΠΑΠΑ, H Χρυσ 197 ΝΙΚΟΣ ΔΗΜΟΥ, «Ο ξωγήινοι» 205 [ Oλίγα περ το θεάτρου στ ν Eρμο πολη] 207 ΠΕΤΡΟΣ ΓΛΕΖΟΣ, «H ε σοδος» 215 ΛΟΥΚΡΗΤΙΑ ΔΟΥΝΑΒΗ, «Μεσάνυχτα και κάτι στην Ερμο πολη» 221 ΚΩΣΤΑΣ ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, Ο ραδυν ς καμπάνες 222 ΜΙΧΑΗΛ Π. ΣΤΕΦΑΝΟΥ, «Τ πανηγ ρια τ ν ξωκκλησι ν» 231 ΚΩΣΤΑΣ ΚΡΙΤΣΙΝΗΣ, «Οι δ ο επεισοδιακές επισκέψεις 235 του Άντερσεν στη Σ ρο του 1841» ΜΑΝΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ, «Eν Eρμουπ λει» 239 ΜΑΝΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ, Ο καιρ ς των χρυσανθέμων 240 ΜΑΡΚΟΣ Δ. ΦΡΕΡΗΣ, «Η Σ ρα στη λογοτεχνία» 249 ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Ν. ΡΟΥΣΣΟΣ «Η συριανή εποποιία 274 της κοινωνικής αλληλεγγ ης» ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 279

5 ΣHMEIΩMA TOY ΑΝΘΟΛΟΓΟΥ Μνήμη Μαρουσώς Κοτσολάκη Αντίδωρο στον Ευάγγελο Ν. Ρο σσο ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ «λογοτεχνικά» ή χι είναι ατελείωτα. Προσπάθησα να χρησιμοποιήσω σα συμπληρώνουν κατά κάποιο τρ πο το ένα το άλλο πλέκοντας το λογοτεχνικ ιστ και της π λης και της ιστορίας της για να είναι και σ μφωνα με τον τίτλο της σειράς «Μια π λη στη λογοτεχνία». (Εκ προοιμίου θέλω να τονίσω τι δεν έκανα κυνήγι κεφαλών και ονομάτων). Πώς να αποκλείσεις μως τον Ανδρέα Συγγρ, επειδή δεν ανήκε στη συντεχνία των συγγραφέων, και να προτιμήσεις τον Κώστα Ουράνη, που ο Γιώργος Σεφέρης τον θεωρο σε «τελείως ασήμαντο»; Ο ανθολ γος έπραξε του κεφαλιο του προσέχοντας να μην πατήσει στα σπασμένα γυαλιά. Αλλιώς, έπρεπε να παραμείνει σε τρεις τέσσερις «δαφνοστεφείς» συγγραφείς, που τα κείμενά τους για την Ερμο πολη δεν είναι δα και,τι καλ τερο έγραψαν. Προχώρησε ακ μη περισσ τερο. Δεν απομ νωσε την Ερμο πολη απ το υπ λοιπο νησί. Πώς να απομονώσεις την καρδιά απ το σώμα; Έχει ακ μη τη χαρά να αναδημοσιε σει λαμπρά κείμενα στερα απ δεκάδες χρ νια. Μια πρώτη καταγραφή συγγραφέων που έγραψαν για τη Σ ρα και την Ερμο πολη είναι η εργασία του Σπ. Ν. Α ο ρη που δημοσιε τηκε στην Επετηρίδα της Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών το Ο φιλέρευνος μελετητής, αν θέλει να γνωρίσει περισσ τερα, δεν έχει παρά να προστρέξει στους τ μους του περιοδικο Συριανά γράμματα, , του Δημήτρη Β. Βαρθαλίτη, με παλαιά και νε τερα κείμενα και, ασφαλώς, στην πρώτη Ανθολογία Συριανών ποιητών του Ευάγγελου Ν. Ρο σσου.

6 16 MIA ΠOΛH ΣTH ΛOΓOTEXNIA Μια μικρή κι ωτ ς και η Ανθολογία και ολ κληρο το περιοδικ χάρη στον ακαταπ νητο εκδ τη του. Το αμέσως προηγο μενο περιοδικ Κυκλαδικά, , του Στα ρου Ι. Βαφία, είναι επίσης ένα στέρεο σκαλοπάτι για να μας οδηγήσει στη λογοτεχνική Ερμο πολη. Το παλαι τερο, , περιοδικ Κυκλάδες, των Ρίτας Μπο μη, Κατίνας Μπάιλα και Βίκτωρα Παπαδάκη, δεν έχει τίποτε να ζηλέψει απ τα αντίστοιχα αθηναϊκά του καιρο του καθώς το συνδράμουν με πρωτ τυπες συνεργασίες «μεγάλα» ον ματα: Σικελιαν ς, Μελισσάνθη, Άγγελος Σημηριώτης, Γ. Θ. Βαφ πουλος, Μανώλης Αλεξίου, Άγγελος Δ ξας, Διαλεχτή Ζευγώλη, Βασίλης Λιάσκας, Στέλιος Σπεράντσας, Ε ρη Βαρίκα, Γιάννης Σκαρίμπας, Άγγελος Τερζάκης, Γιάννης Κορδάτος (Βλ. την παρουσίασή του απ τον Ε. Ν. Ρο σσο στο περ. Συριανά γράμματα, τ. 13, Ιαν. 1991). Σπουδαία μορφή των συριανών γραμμάτων στάθηκε ο ιστορικ ς Ανδρέας Θ. Δρακάκης ( ) με τις δεκάδες πολυσέλιδες μελέτες του για την ιστορία της Σ ρας και της Ερμο πολης. Ο συγγραφέας και δαιμονικ ς ιστοριοδίφης, ο έξοχος Γιάννης Βλαχογιάννης, στο Χιακ ν Αρχείον του συνέλεξε σπάνια κείμενα απ παλαιές εφημερίδες. Και, έ αια, μην ξεχνάμε τον 24ετή Τιμολέοντα Αμπελά, μετέπειτα «δαφνοστεφή» θεατρικ συγγραφέα, που συνέγραψε σε δ ο τ μους, το 1874, την Ιστορία της νήσου Σ ρου Στις πρώτες δεκαετίες του 20ο αιώνα κυκλοφ ρησαν αρκετά Συριανά Ημερολ για με συνεργασίες συριανών λογίων και συμμετοχή πάλι! «μεγάλων» ονομάτων: Ψυχάρης, Παλαμάς, Καρυωτάκης. (Στη συμπλήρωση των Ημερολογίων, που αναφέρω στην ενδεικτική ι λιογραφία, στο τέλος, οήθησε δραστικά ο ανεκτίμητος φίλος Ε. Ν. Ρο σσος). Μια μεγάλη ανάσα ήταν το έξοχο αλλά ραχ ιο περιοδικ Αναγέννησις, , του νεαρο, τ τε, Κωστή Μπαστουν πουλου, του μετέπειτα συγγραφέα και μεγάλου θεατρανθρώπου Κωστή Μπαστιά. Το ενδιαφέρον είναι τι και οι δεκάδες εφημερίδες και τα Ημερο-

7 ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ 17 λ για, τα περιοδικά και τα εκατοντάδες ι λία, απ το 1828 κι λας, μεταξ των οποίων και πλήθος τίτλων συριανών λογίων και ποιητών, τυπώνονταν άψογα σε συριανά τυπογραφεία. Τα σχετικά με την τυπογραφία του 19ου αιώνα τα αναφέρει λεπτομερώς ο ιστορικ ς Ανδρέας Κ. Χο μης στο Ημερολ γιον της Σ ρου του Μελέτη μανιακής και εξαντλητικής έρευνας. Μένουν οι περιλάλητοι περιηγητές του 19ου αιώνα Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, Ζεράρ ντε Νερ άλ, Θε φιλος Γκωτιέ, Ερνέστος Ρενάν, ο γάλλος γεωλ γος Β. Φοντανιέ, οι αμερικανοί Χένρυ Ποστ και Σάμουελ Γο ντραφ και πλήθος άλλοι. Ανθολογο νται οι περισσ τεροι. Χαριτωμένες ημερολογιακές σημειώσεις απ επισκέψεις τους λίγων ωρών ή ημερών με κάμποσες πληροφορίες, τις οποίες ρίσκουμε, έ αια, και σε άλλα κείμενα και οι οποίες ασφαλώς ήταν γραμμένες στο γ νατο. Μας ενδιαφέρει μως περισσ τερο η επιστολή του Αντωνίου Πρ κες- στεν γιατί παρουσιάζει θαυμάσια την αυγή, 1824, της δημιουργίας της Ερμο πολης. (Τις υπ λοιπες επιστολές του τις έχω αναδημοσιε σει στον τ μο Νεοκλασική Ερμο πολη.) Σ εκείνα πάνω κάτω τα χρ νια μου ρχεται πιο ολικ να τοποθετήσω αυθαίρετα και το δίστιχο: Να χα νερ του Σ ριγγα, σταφ λι απ τα Χρο σα κι ένα κλωνί ασιλικ απ την Κυπερο σα ένα δημοτικ συριαν τραγο δι με συριανά τοπων μια. Ασφαλώς λείπουν πολλά κείμενα, τα οποία μως είναι μάλλον «εξωλογοτεχνικά». Οι μνοι προς τον «Βράχο», προς την «Αρχ ντισσα του Αιγαίου» και άλλα παρ μοια δείχνουν ε αίως την αγάπη και τη νοσταλγία, αλλά δεν είναι εδώ η θέση τους. Η Ιστορία μπορεί να γράφεται με κλάματα αλλά ποτέ δεν πρέπει να είναι για κλάματα Ίσως με άλλη αφορμή να ανθολογηθο ν, ή ακ μη και να συναχθο ν, λα σα γράφτηκαν για την Ερμο πολη. Στην ενδεικτική ι λιογραφία παραπέμπω σε κείμενα που φωτίζουν περισσ τερο ορισμένα συμ άντα της οικονομικής άνθισης, της «καθί-

8 18 MIA ΠOΛH ΣTH ΛOΓOTEXNIA ζησης» και της πολιτιστικής ζωής της π λης, καταστάσεις που εδώ, στα ανθολογο μενα, ελάχιστα αναφέρονται. (Ο αυστηρ ς ιστορικ ς και κοινωνιολ γος μάλλον κουνώντας το κεφάλι απ λ πη θα δια άσει ορισμένες σελίδες του Αλ. Μωραϊτίδη Το έγραψε μως ο Μωραϊτίδης, τι να κάνουμε ) Νομίζω τι, παρακάμπτοντας τον περιοριστικ τίτλο της σειράς του «Μεταιχμίου», αυτά τα ελάχιστα στο τέλος μάς δίνουν αρκετά ικανοποιητική εικ να. Θέλω να ευχαριστήσω θερμά και απ αυτή τη θέση τους συγγραφείς, τους συγγενείς των συγγραφέων και τους εκδοτικο ς οίκους που μου έδωσαν την άδεια να χρησιμοποιήσω κείμενά τους. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω στον πάντα πρ θυμο να συνδράμει κάθε προσπάθειά μου Mάρκο Δ. Φρέρη και, φυσικά, στον Ευάγγελο Ν. Ρο σσο για τις συνεχείς παρατηρήσεις του και τις σοφές συμ ουλές του. Αθήνα, Σεπτέμ ριος 2003 Μ. Ε.

9 Ν σ ς τις Συρίη κικλήσκεται, ε που κο εις, Ορτυγίης καθ περθεν, θι τροπα ελίοιο, ο τι περιπληθ ς λίην τ σον, λλ γαθ μέν, ε οτος ε μηλος, ο νοπληθ ς πολ πυρος. πείνη δ ο ποτε δ μον σέρχεται, ο δέ τις λλη νο σος π στυγερ πέλεται δειλο σι ροτο σιν λλ τε γηράσκωσι π λιν κάτα φ λ νθρώπων, λθ ν ργυρ τοξος Απ λλων Αρτέμιδι ξ ν ο ς γανο ς ελέεσσιν ποιχ μενος κατέπεφνεν. νθα δ ω π λιες, δίχα δέ σφισι πάντα δέδασται τ σιν δ μφοτέρ ησι πατ ρ μ ς μ ασίλευε, Κτήσιος Ορμενίδης, πιείκελος θανάτοισιν. ΟΔΥΣΣΕΙΑ, ο

10

11 ANTΩΝΙΟΣ ΠΡΟΚΕΣ-ΟΣΤΕΝ [ H Σ ρος κατ τ 1824] EΠIΣTOΛH Β Εν Σ ρ ω τ 3/15 7/ ρίου 1824 ΜΟΛΙΣ ΑΠΕΒΙΒΑΣΘΗΜΕΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΞΗΡΑΝ κα ε δομεν σκην ς θλι τητος. Περ τ ν λιμένα ε ρον πολλ ς χιλιάδας φυγάδων κ Χίου, Αϊ- αλ (Κυδωνι ν) κα Ψαρ ν, ν τ τέσσερα πέμπτα σαν γυνα κες κα παιδία διασκορπισμένα πο μ ν π σκην ς πο δ π σανιδοσκεπε ς καλ ας, πο δ ν σπηλαίοις π ρχον δ κα ο ζ ντες ν παίθρ ω, π λε θερον ο ραν ν τ ν πάντων στερημένοι. Παρ α το ς κειντο φ ρδην μίγδην τ περισωθέντα νδ ματα, τ λίγα σκε η. Φρίκη, πε να κα πηλπισία κατε χε το ς πάντας. Εν τ μα περιεστοίχισαν μ ς τ δυστυχ κε να πλάσματα ζητο ντα λεημοσ νην. Εξώρκιζον μ ς ν ν ματι τ ν γονέων μας, τ ν μακρ ν ε ρισκομένων, ν ν ματι τ ς συζ γου μας, τις παρ τ τέκν ω της ζήτει τ μοίωμα το π ντος συζ γου, ν ν ματι τ ς μνηστ ς μας, τις μελλέ ποτε ν μ ς καταστήσ η ε τυχε ς! Ηκολο θησα νεαρ ν κοράσιον 13 τ ν περίπου α νον πρ ς π γει ν τινα πήν, ν νέσκαψαν δι νεπαρκ ν ργάνων ν ργιλώδει δάφει. Εν μέσ ω τ ς καλ ης π ρχεν θέσις τ ς πυρ ς, τις συνετηρε το διά τινων ολ ν κα φ λλων συκ ς. Τ τοιχώματα κάλυπτον χυρα. Εκε κειτο γέρων νενηκοντο της περίπου κα παρ α τ ν κυλίοντο ν τ σ λ η κα το ς χώμασιν πτ παιδία. «Ο τος ε ναι μπάρμπας μου», λεγε τ κοράσιον, «κα τα τα ε νε τ δέλφιά μου πατ ρ κα μήτηρ μου δ ν πάρχουσι πλέον!» κα τα τα λέγον κλαιεν σχυρ ς. «Κα π θεν ε σθε;» ρώτησα, «κα πο φήκατε το ς γονε ς

12 22 MIA ΠOΛH ΣTH ΛOΓOTEXNIA σας;» «Εκ τ ν Ψαρ ν τ ν πατέρα μας φ νευσαν ο Το ρκοι, τ ν μητέρα χμαλώτισαν, κα πο ν ε ρίσκεται μ νον Παναγία Θεοτ κος γνωρίζει! Τ παιδ α κρ ησαν ν πλοί ω λα, τ σωσεν μπάρμπας μου γ σώθην μ νη μου κα δραπετε σαμεν λοι μας μετ τ ν λλων». Η Σ ρος χει λιμένα, στις κα καλ ς κα ε ρ ς ε ναι κα ς κ τ ν προκειμένων σκοπέλων κα κρωτηρίων ε κολον ν καταστήσ η τις α τ ν σφαλ. Η ν σος δ νετο ν χ η κα δε τερον λιμένα ε ρ τερον το πρώτου, λλ πειδ ο δε ς κατοικε ε ς τ ν παραλίαν, δ ν θ πεσκέπτοντο α τ ν. Τ γ ν ν χον ν σος προσεκτήσατο συνήθη σπουδαι τητα, δι τι κατέστη κέντρον κατάλληλον δι τ μπ ριον μετ το Ε ξείνου Π ντου. Κα Ελληνικ δ πειρος διατρέφεται κ τ ν ποταμιευθέντων ν α τ μπορευμάτων. Ε ρομεν περ τ κατ ν πλο α ν τ λιμένι, ς π τ πολ μικρ ς χωρητικ τητος, μετ τρι ν, κα μετ ν ς στο κα τ ν λατινικ ν λεγομένων στίων. Η π λις κατ μ κος το α γιαλο μοιάζει πρ ς γορ ν κα πάρχει δη π διετίας. Η κυρία π λις κε ται μίσειαν ραν σώτερον ψο ται ς π ργος π λ φου τιν ς, ν καλ πτει μέχρι τ ς κορυφ ς. Α ο κίαι λίθιναι ε ναι λευκα κα νευ στέγης, πικαλ πτονται δ π δώματος ριζοντίου ο τως, στε παρέχουσιν ψιν καταστροφ ς κα ρειπίων, α κατοικίαι ε ναι ε κ κα ς τυχε διεσπαρμέναι, δι τι ο δεμία ε σοδος, ο δεμία δ ς τυγχάνει ρατή. Ερπει τις π χαμηλο δωματίου ε ς δωμάτιον κα κάστη ο κία χυρο ται πισθεν λλης. Π σαι α θ ραι ε ναι νοικτα κα λέπει τις τ σωτέρω το ο κου, καθαρσίαι κα κ προς πληρο σι τ ς πάς, ν α ς κτήνη κα νθρωποι μο διακρίτως συζ σιν. Επ το ψίστου σημείου πικάθηται ερ ς να ς το Αγίου Γεωργίου κα τ Επισκοπε ον. Εν α τ ε ναι ντετοιχισμένα τεμάχιά τινα κι νων, τ ν δ πιγραφ ν περ ς μιλε Τουρνεφ ρ τι δ ν ε χε τ ν καιρ ν ν ναγνώσ η, δ ν δυνήθην ν ε ρω. Τ ν δ παράδοσιν, ν ξι λογος ο τος περιηγητ ς ναφέρει ς φισταμένην π τ ν μερ ν του, τι δηλαδ πάλαι ποτ ς ε ς Δ λον μετα αίνων, πρεπε

13 EPMOYΠOΛH 23 ν λουσθ ε ς τ ν π τ ν κκλησίαν ν τ ράχ ω πάρχουσαν πηγήν, ε ρον κα γ ε σέτι σχ ουσαν. Η κ το δώματος το ναο θέα ε ναι μεγαλοπρεπεστάτη κα περιλαμ άνει μέγα μέρος τ ν Κυκλάδων. Ε ρον ν τ λησμονημέν ω το τ ω τ π ω γυνα κα Βιενναίαν σ ζυγον ατρο. Ελα ον παρ α τ ναψυκτικά τινα τ σον ε εργετικ π τ ν καίοντα λιον κα ε τα ξεκίνησα π ρ τ φαλακρ ν ουν ν, φ ο μ νον τ δ κακε σε συκα τινες παρετηρο ντο π το θερμο δάφους. Ο δε ς δρ μος πάρχει, κυρίως ε πε ν, στις ν γ η ε ς τ ν π λιν. Κατέρχεταί τις, ς α τ δοκε ε κολώτερον, τ ρος κα κζητε πήν τινα δι ς μεταξ τ ν ο κι ν ν δ ναται ν διέλθ η. A Δø π ƒ - Δ (O μετέπειτα Πρέσ ης της Aυστρίας στην Aθήνα) H δε τερη απ τις έξι επιστολές του. Εφ. «Πατρίς», Ερμο πολη, Σεπτ Aνώνυμος μεταφραστής

14 ΤΙΜ%ΛΕΩΝ Δ. ΑΜΠΕΛΑΣ ΔΙ%ΝΥΣΙΑ ΑΝΔΡΙΤΣΑΝ%Υ ΚΩΣΤΑΣ ΑΣΗΜΑΚ%Π%ΥΛ%Σ ΜΑΡΚ%Σ ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙ%Σ ΒΙΚΕΛΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛ%Σ Β. Β%ΓΑdΙΑΝ%Σ ΦΩΤ%Σ ΓΙ%ΦΥΛΛΗΣ ΘΕ%ΦΙΛ%Σ ΓΚΩΤΙΕ ΠΕΤΡ%Σ ΓΛΕd%Σ ΝΙΚ%Σ ΔΗΜ%Υ Λ%ΥΚΡΗΤΙΑ Δ%ΥΝΑΒΗ ΑΝΔΡΕΑΣ Θ. ΔΡΑΚΑΚΗΣ Μ. ΚΑΡΑΓΑΤΣΗΣ ΛΕΩΝ Κ%ΥΚ%ΥΛΑΣ ΚΩΣΤΑΣ ΚΡΙΤΣΙΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙ%Σ Δ. ΚΥΠΡΑΙ%Σ ΓΕΩΡΓΙ%Σ Ι. ΜΑdΑΡΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΝΤΑ ΑΛΕgΑΝΔΡ%Σ ΜΠΑΡΑΣ ΚΩΣΤΗΣ ΜΠΑΣΤΙΑΣ ΡΙΤΑ ΜΠ%ΥΜΗ-ΠΑΠΑ ΑΛΕgΑΝΔΡ%Σ ΜΩΡΑΪΤΙΔΗΣ Γ. Α. ΝΑΥΤΗΣ dεραρ ΝΤΕ ΝΕΡΒΑΛ ΘΕ%ΔΩΡ%Σ Ι. %ΡΦΑΝΙΔΗΣ ΚΩΣΤΑΣ %ΥΡΑΝΗΣ Ι. Μ. ΠΑΝΑΓΙΩΤ%Π%ΥΛ%Σ ΑΝΤΩΝΙ%Σ ΠΡ%ΚΕΣ-%ΣΤΕΝ ΚΛΕΩΝ ΡΑΓΚΑΒΗΣ ΕΡΝΕΣΤ%Σ ΡΕΝΑΝ ΕΜΜΑΝ%ΥΗΛ Ρ%ΪΔΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛ%Σ Ν. Ρ%ΥΣΣ%Σ ΓΕΩΡΓΙ%Σ Σ%ΥΡΗΣ ΜΙiΑΗΛ Π. ΣΤΕΦΑΝ%Υ ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΥΓΓΡ%Σ Α. Φ%ΥΦΑΣ ΒΕΛΙΣΑΡΙ%Σ ΦΡΕΡΗΣ ΜΑΡΚ%Σ Δ. ΦΡΕΡΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΨΥiΑΡΗΣ ª π O Δ ª π O O Δ Ã π O ÚÌÔ ÔÏË [...] Δ τρε ς ρ δ δ ντ κατ τ ς Α π κρεω δι ρ νων τ ς Λ σ ης κα ε!ς δ δι ρ νων τ ς νε λα ας τ#ν συνδρ μητ#ν. %& ρ 'τ ι (σαν τ) μ γα συμ+ ν τ ς Σ ρ υ, δι /λ ν τ) 0τ ς. Εκε «0διδε κα 0παιρνεν» 2 π λυτ λεια τ ς περι+ λ ς τ#ν κυρι#ν κα 2 κ μψ της τ#ν ν ων. Εκε πεδεικν ετ 2 φαρμ γ5 τ ς «μ δας». Εκε 6νεπτ σσ ντ & 0ρωτες. Εκε, τ λ ς, παρε ετ 7λη «γλωσσι8ς» δι /λ ν τ) 0τ ς, καταναλισκ μ νων /λων τ#ν 6π) τρ φ ς 9κ ν μι#ν, περ :ν 6ν φερα, συμφ;νως πρ)ς τ) ιακ)ν <ητ ν: «2 κ ιλι τρ>πες δ?ν 0 ι /,τι φ ρε ς φα νεται, /,τι 0φαγες εaναι 6 ρατ ν. Τ) περι ν ν τ τ ις, 6ναλ γως τ ς π λυτελ >ς περι+ λ ς κα κ μψ τητ ς, δ?ν παρcλλασσε π λd τ ς συνcθ υς Fπλ τητ ς. Δι τ)ν φωτισμ)ν πρ σετ θεντ κηρ α πρ σαρτ;μενα ε9ς κηρ πcγια κρεμ μενα ε9ς τ Dς τ υς κα ε9ς τ) μ σ ν τ ς α9θ σης, στ λισμ να δι κλ δων κα φ λλων δ φνης κα μυρσ νης, κα τ π τε Hλλ. Τ 6ναψυκτικ π τ πληρ;ν ντ παρ Iκ στ υ πρ σερ μ ν υ ε9ς τ) κυλικε ν εjτε μετ τ ς «δ μας» τ υ εjτε μ ν υ. KΩστε 2 κυρ α 2 μ5 0 υσα π ρασιν κινδ νευε ν Mπ φ ρnη 6π) δ ψαν π Oρας, μ ρις ' ε7ρnη τ)ν σ Pυγ ν συγγεν ν τn πρ σφ ρnη 0στω κα 7δωρ. [...] ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΥΓΓΡ%Σ ( ) ISBN ΒΟΗΘ. ΚΩΔ. ΜΗΧ/ΣΗΣ 3641 Φ ΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΑΜΙΛΟ ΝΟΛΛΑΣ Δ O O Δ Ã π ÚÌÔ ÔÏË ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ Ανθ λ γ νται ÂÏ 1 ΜΑΝΟΣ 10:50 ÚÌÔ ÔÏË ªπ O Δ O OΔ Ã π ERMOYPOLH_COVER Ε Π Ι Λ Ο Γ Η Κ Ε Ι Μ Ε Ν Ω Ν Μ Α Ν Ο Σ Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ι Ο Υ O Μάνος Ελευθερίου γεννήθηκε στην Ερμούπολη. Έχει εκδώσει εννιά ποιητικές συλλογές, τρεις τόμους με πεζά, τρία λευκώματα και τέσσερις τόμους για το θέατρο στην Ερμούπολη τον 20ό αιώνα, Ως στιχουργός έχει στο ενεργητικό του περίπου 400 τραγούδια και έχει συνεργαστεί σχεδόν με όλους τους έλληνες συνθέτες.