ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟ ΙΓΡΤΜΑ ΚΑΒΑΛΑ ΥΟΛΗ ΓΙΟΙΚΗΗ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΙΚΗ Η ΔΡΓΑΙΑ ΣΗ ΓΤΝΑΙΚΑ ΣΗ ΤΓΥΡΟΝΗ ΔΛΛΑΓΑ. ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΑ ΚΑΙ ΑΝΣΙΜΔΣΩΠΙΗ ΣΗ.

Transcript

1 ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟ ΙΓΡΤΜΑ ΚΑΒΑΛΑ ΥΟΛΗ ΓΙΟΙΚΗΗ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΙΚΗ ΘΔΜΑ ΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑΙΑ: Η ΔΡΓΑΙΑ ΣΗ ΓΤΝΑΙΚΑ ΣΗ ΤΓΥΡΟΝΗ ΔΛΛΑΓΑ. ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΑ ΚΑΙ ΑΝΣΙΜΔΣΩΠΙΗ ΣΗ. ποσδάζηριες: ΚΘΡΚΘΜΣΖΗ. ΕΘΡΗΝΗ, (7806) ΜΑΝΘΟΤ Ε. ΣΤΛΘΑΝΗ, (7579) Επιβλέπων καθηγηηής: ΠΑΣΑΚΑ Υ. ΑΘΑΝΑΘΟ ΚΑΒΑΛΑ 2008

2 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΔΗΑΓΧΓΖ... 4 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΡΩΣΟ - Ζ ΘΔΖ ΣΖ ΓΤΝΑΗΚΑ ΣΖ ΤΓΥΡΟΝΖ ΔΛΛΑΓΑ Ζ ΘΔΖ ΣΖ ΓΤΝΑΗΚΑ ΣΖΝ ΠΟΛΗΣΗΚΖ Ζ ΘΔΖ ΣΖ ΓΤΝΑΗΚΑ ΜΔΣΑΞΤ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ ΚΑΗ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΟ Ζ ΗΟΣΖΣΑ ΣΧΝ ΑΜΟΗΒΧΝ ΚΑΗ Ζ ΘΔΖ ΣΖ ΓΤΝΑΗΚΑ ΣΑ ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ ΣΖ ΔΡΓΑΕΟΜΔΝΖ ΜΖΣΔΡΑ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΓΔΤΣΔΡΟ - ΝΟΜΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ ΣΟ ΝΟΜΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ ΠΟΤ ΓΗΔΠΔΗ ΣΖ ΘΔΖ ΣΖ ΓΤΝΑΗΚΑ ΣΟ ΔΡΓΑΗΑΚΟ ΓΗΓΝΔΘΑΗ Ζ ΓΗΑΦΟΡΑ ΣΗ ΑΜΟΗΒΔ ΣΧΝ ΓΤΟ ΦΤΛΧΝ Μηζζνινγηθέο δηαθνξέο θαηά ειηθία Μηζζνινγηθέο δηαθνξέο θαηά εθπαίδεπζε Μηζζνινγηθέο δηαθνξέο θαηά θιάδν Ζ ΝΟΜΟΘΔΗΑ ΓΗΑ ΣΖΝ ΔΡΓΑΕΟΜΔΝΖ ΜΖΣΔΡΑ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΡΗΣΟ - ΑΝΣΗΜΔΣΩΠΗΖ ΣΟ ΥΩΡΟ ΔΡΓΑΗΑ ΑΝΣΗΜΔΣΧΠΗΖ ΣΖ ΓΤΝΑΗΚΑ ΣΟΝ ΔΡΓΑΗΑΚΟ ΥΧΡΟ ΔΞΟΤΑΛΗΚΖ ΠΑΡΔΝΟΥΛΖΖ ΔΞΟΤΑΛΗΚΖ ΠΑΡΔΝΟΥΛΖΖ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ ΠΡΟΑΓΧΓΔ ΚΑΗ ΗΟΣΖΣΑ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΑ ΣΖ ΓΤΝΑΗΚΑ ΣΟ ΥΧΡΟ ΔΡΓΑΗΑ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΔΣΑΡΣΟ - Ο ΡΟΛΟ ΣΖ ΓΤΝΑΗΚΑ ΣΗ ΜΔΓΑΛΔ ΔΤΡΩΠΑΪΚΔ ΥΩΡΔ Ο ΡΟΛΟ ΣΖ ΓΤΝΑΗΚΑ ΔΡΓΑΕΟΜΔΝΖ ΣΖ ΑΓΓΛΗΑ Ο ΡΟΛΟ ΣΖ ΓΤΝΑΗΚΑ ΔΡΓΑΕΟΜΔΝΖ ΣΖ ΓΑΛΛΗΑ Ο ΡΟΛΟ ΣΖ ΓΤΝΑΗΚΑ ΔΡΓΑΕΟΜΔΝΖ ΣΖ ΓΔΡΜΑΝΗΑ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΔΜΠΣΟ - ΔΘΝΗΚΔ ΠΟΛΗΣΗΚΔ ΓΗΑ ΣΖΝ ΓΤΝΑΗΚΔΗΑ ΑΠΑΥΟΛΖΖ

3 5.1. Ο ΔΘΝΗΚΟ ΜΖΥΑΝΗΜΟ ΚΑΗ ΟΗ ΠΟΛ ΗΣΗΚΔ ΓΗΑ ΣΖΝ ΗΟΣΖΣΑ ΣΧΝ ΦΤΛΧΝ ΣΟ ΔΘΝΗΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΡΑΖ ΓΗΑ ΣΖΝ ΗΟΣΖΣΑ ( ) ΔΘΝΗΚΔ ΠΡΟΣΔΡΑΗΟΣΖΣΔ ΚΑΗ ΆΞΟΝΔ ΓΡΑΖ ΓΗΑ ΣΖΝ ΗΟΣΖΣΑ ΣΧΝ ΦΤΛΧΝ ( ) ΟΗ ΠΟΛΗΣΗΚΔ ΚΑΗ ΣΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ ΓΗΑ ΣΖΝ ΗΟΣΖΣΑ ΣΧΝ ΦΤΛΧΝ ΣΖΝ ΑΠΑΥΟΛΖΖ ΣΑ ΔΘΝΗΚΑ ΥΔΓΗΑ ΓΡΑΖ ΓΗΑ ΣΖΝ ΑΠΑΥΟΛΖΖ (ΔΓΑ) ΣΟ ΔΘΝΗΚΟ ΥΔΓΗΟ ΓΡΑΖ ΓΗΑ ΣΖΝ ΑΠΑΥΟΛΖΖ ΔΠΗΥΔΗΡΖΗΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΑΝΘΡΧΠΗΝΟΤ ΓΤΝΑΜΗΚΟΤ» ΔΠΗΥΔΗΡΖΗΑΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ ΚΑΗ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑΚΑ ΔΠΗΥΔΗΡΖΗΑΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ ΣΟΤ Γ ΚΠ ΟΗ ΚΟΗΝΟΣΗΚΔ ΠΡΧΣΟΒΟΤΛΗΔ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΔΚΣΟ ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ

4 ΠΡΟΛΟΓΟ Με ηελ πάξνδν ησλ ρξφλσλ θαη θαζψο ε θνηλσλία καο εμειηζζφηαλ, ε ζέζε ηεο γπλαίθαο ζηνλ ηνκέα ηεο αγνξάο εξγαζίαο αιιά θαη ζε θνηλσληθφ επίπεδν αλαβαζκίζηεθε ζεκαληηθά ρσξίο σζηφζν λα έρεη θηάζεη ζηα επηζπκεηά επίπεδα. Βαζηθφο ζηφρνο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο αιιά θαη θάζε ρψξαο κέινπο είλαη ε αλαβάζκηζε ηεο γπλαηθείαο απαζρφιεζεο θαη ε ηζφηεηα ησλ δχν θχιισλ ζηνλ εξγαζηαθφ ρψξν. Οη γπλαίθεο θαηά ην παξειζφλ ζεσξνχληαλ θαηψηεξεο απφ ηνπο άληξεο ζε φηη αθνξά ηνπο κηζζνχο, ηελ αληηκεηψπηζε ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ηελ επαγγεικαηηθή - ηνπο εμέιημε-. Ο ξφινο ηνπο ηαπηφρξνλα σο κεηέξεο, εξγαδφκελεο θαη ζχδπγνη, δελ ηνπο έδηλε πνιιά πεξηζψξηα εμέιημεο θαη έηζη αληηκεησπηδφηαλ κε δπζπηζηία ζηνλ ηνκέα ηεο απαζρφιεζεο. ηηο κέξεο καο, απηή ε άπνςε επηδηψθεηαη λα πεξηνξηζηεί, θαζφηη ε γπλαίθα έρεη απνδείμεη φηη κπνξεί λα ηα θαηαθέξεη ζε φινπο ηνπο ηνκείο ην ίδην κε ηνπο άληξεο. Άιισζηε πιένλ ν δηαρσξηζκφο θαη νη αληζφηεηεο ζηα δχν θχια δελ πθίζηαηαη λνκηθά θαη ζπληαγκαηηθά. Χζηφζν πνιινί είλαη απηνί νη νπνίνη αθφκα ζπλερίδνπλ λα είλαη δχζπηζηνη ζε φηη αθνξά ηηο ηθαλφηεηεο ηεο γπλαίθαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Ζ Δ.Δ. ζηελ πξνζπάζεηα ηεο λα αλαβαζκίζεη ηελ αγνξά εξγαζίαο έρεη πηνζεηήζεη πνιιά πξνγξάκκαηα θαη ζρέδηα δξάζεο γηα ηελ γπλαηθεία απαζρφιεζε, ηα νπνία ζαλ ζηφρν έρνπλ: α) ηελ ηζφηηκε κεηαρείξηζε ηεο γπλαίθαο, β) ηελ κηζζνινγηθή ηεο εμέιημε, γ) ηελ ελίζρπζε ηεο γπλαηθείαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο θαη δ) ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ δηαθξίζεσλ έλαληη ζηελ γπλαηθεία απαζρφιεζε. 3

5 ΔΗΑΓΩΓΖ ηελ Διιάδα ηα ηειεπηαία ρξφληα έρνπλ ππάξμεη πνιχ ζεκαληηθέο αιιαγέο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Ζ έληαμε ησλ γπλαηθψλ ζηελ απαζρφιεζε απνηειεί κία απφ ηηο πην ζεκαληηθέο αιιαγέο πνπ νδήγεζε ζε αχμεζε ηεο ζπκκεηνρήο ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ζηελ αιιαγή ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Χζηφζν ε γπλαηθεία απαζρφιεζε είρε θαη έρεη λα αληηκεησπίζεη πνιιά πξνβιήκαηα φπσο ήηαλ νη δηαθξίζεηο, νη κηζζνινγηθέο δηαθνξέο θαη ε επαγγεικαηηθή ζηαζηκφηεηα. Ζ ηζφηεηα ησλ δχν θχισλ ζπληζηά πιένλ ζηηο κέξεο καο βαζηθφ ζθνπφ θαη επηδίσμε ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο θαη ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, ψζηε λα ζεσξείηαη πηα απαξαίηεηε γηα ηελ θνηλσληθή ηεο ζπλνρή θαη ηελ νηθνλνκηθή ηεο αλάπηπμε. Δίλαη ινηπφλ πηα δεδνκέλν φηη γπλαίθεο θαη άλδξεο είλαη ίζνη παξφηη απηφ δελ ηεξείηαη ζε κεγάιν βαζκφ ζε φια ηα επαγγέικαηα. ηφρνο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο είλαη ε πξνψζεζε ηεο ηζφηεηαο ησλ δχν θχισλ ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο πνιηηηθήο ηεο παξνπζίαο θαη ε Διιάδα σο κέινο ηεο ΔΔ είλαη αλαγθαίν λα πηνζεηεί ηέηνηεο πνιηηηθέο θαη λα ηηο εθαξκφδεη. Γηα λα πεηχρεη ηνπο ζηφρνπο ηεο ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή πξνσζεί κηα θνηλνηηθή ζηξαηεγηθή-πιαίζην γηα ηελ ηζφηεηα ησλ θχισλ, ε νπνία πεξηιακβάλεη θνηλνηηθέο πνιηηηθέο θαη ππεξεζίεο ζρεηηθέο κε ηελ πξνάζπηζε ηεο ηζφηεηαο ησλ θχισλ θαη ππνζηήξημεο η εο γπλαηθείαο απαζρφιεζεο. ηφρνο ηεο εξγαζίαο καο απηήο είλαη λα εμεηαζηεί ε γπλαηθεία απαζρφιεζε ζηηο κέξεο καο θαη νη δηαζηάζεηο πνπ έρεη ιάβεη απηή. Πην ζπγθεθξηκέλα ε εξγαζία εμεηάδεη ηελ λνκνζεζία 4

6 πνπ ηζρχεη ζε επξσπατθφ θαη ζε εζληθφ επίπεδν γηα η ελ γπλαηθεία απαζρφιεζε, ηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη γπλαίθεο, ηη ηζρχεη ζε άιιεο επξσπατθέο ρψξεο, εθηφο ηεο Διιάδαο θαη πνηέο πνιηηηθέο πξνσζνχληαη γηα λα πξνζηαηεπζεί ε γπλαηθεία απαζρφιεζε. 5

7 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΡΩΣΟ - Ζ ΘΔΖ ΣΖ ΓΤΝΑΗΚΑ ΣΖ ΤΓΥΡΟΝΖ ΔΛΛΑΓΑ 1.1.Ζ ΘΔΖ ΣΖ ΓΤΝΑΗΚΑ ΣΖΝ ΠΟΛΗΣΗΚΖ Ο δηαρσξηζκφο ηεο απαζρφιεζεο απφ ηηο επηρεηξήζεηο, βάζε ηνπ θχινπ, εθδειψλεηαη ζε κία ζεηξά απφ γλσξίζκαηα, φπσο επάγγεικα, θιάδνο, είδνο ζχκβαζεο εξγαζίαο. Ζ έλλνηα ηνπ θαηά θχιν δηαρσξηζκνχ ελέρεη δχν δηαζη άζεηο. Πξψηνλ, ηελ θαηά θχιν ζχλδεζε ηεο απαζρφιεζεο ζηα επαγγέικαηα, ηνπο θιάδνπο θαη ηα είδε ζπκβάζεσλ εξγαζίαο έηζη ψζηε κεξηθνί θιάδνη, επαγγέικαηα θαη κνξθέο απαζρφιεζεο λα είλαη αλδξνθξαηνχκελνη θαη άιινη γπλαηθνθξαηνχκελνη, αλάινγα κε ην αλ πιεηνςε θνχλ νη άλδξεο ή νη γπλαίθεο εξγαδφκελνη ζε απηνχο. Γεχηεξνλ, άλδξεο θαη γπλαίθεο κηζζσηνί δελ θαηαλέκνληαη νκνηφκνξθα κεηαμχ ησλ επαγγεικάησλ, ησλ θιάδσλ θαη ησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο. 1 Οη άλδξεο ζπγθεληξψλνληαη πεξηζζφηεξν ζηα επαγγέικαηα, ηνπο θιάδνπο θαη ηηο κνξθέο απαζρφιεζεο πνπ εμαζθαιίδνπλ πςειφηεξεο απνδνρέο, ελψ νη γπλαίθεο ζε απηνχο πνπ θαηαβάιινπλ ρακειφηεξεο απνδνρέο. Ο θαηά θχιν δηαρσξηζκφο ηεο απαζρφιεζεο ζε κία ρψξα είλαη εληνλφηεξνο, φζν ιηγφηεξνη είλαη νη κηθηνί θιάδνη, ηα επαγγέικαηα θαη νη κνξθέο απαζρφιεζεο θαη φζν πεξηζζφηεξν ε αλδξηθή απαζρφιεζε ζπγθεληξψλεηαη ζηνπο αλδξνθξαηνχκελνπο θιάδνπο ηφζν θαη ε γπλαηθεία ζηνπο γπλαηθνθξαηνχκελνπο. 2 Ζ ζπγθέληξσζε ησλ γπλαηθψλ ζε νξηζκέλα επαγγέικαηα πνπ έρνπλ ραξαθηεξηζηεί ζαλ γπλαηθεία επηδέρεηαη αξθεηψλ 1 ακαξηδή Μ., 2007, «Όλνκα: Γπλαίθα», ΒΗΜΑ, 24/06/2007, ει.: D15 Κσδηθόο άξζξνπ: B15094D151 ID: ν. 2 Conway, D. & Roberts, H., 1994 «Analysis of Employment Discrimination through Homogeneous Job Groups», Journal of Econometrics, Νν 61, ζει. 27 6

8 εξκελεηψλ: Ζ ζπρλή θαη δεκνθηιήο επηινγή κηαο ππαιιειηθήο ζέζεο απνηειεί θαζξέπηηζκα ηεο δήηεζεο γηα ππαιιήινπο ιφγσ ηεο αλάπηπμεο ηνπ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ. Ζ δνπιεηά γξαθείνπ καδί κε ηα επαγγέικαηα πνπ αθνξνχλ ηνλ άλζξσπν θαη αθφκα πεξηζζφηεξν ηε θξνληίδα ησλ παηδηψλ, φπσο ηεο εθπαηδεπηηθνχ, ηεο λεπηαγσγνχ, ηεο βξεθνθφκνπ θαη ηεο λνζνθφκνπ, απνηεινχλ ηα ηξία ηέηαξηα πεξίπνπ ησλ επαγγεικαηηθψλ επηινγψλ ησλ γπλαηθψλ ζε πνιιέο ρψξεο. 3 Ζ επηινγή ησλ ηειεπηαίσλ απηψλ επαγγεικάησλ έρεη εξκελεπηεί σο απνηέιεζκα ηεο πξνέθηαζεο ηνπ νηθηαθνχ θαη κεηξηθνχ ξφινπ ησλ γπλαηθψλ. Δπηπιένλ, έρεη αλαθεξζεί φηη ηε ζηηγκή ηεο επηινγήο, ζεκαληηθφ ξφιν παίδνπλ νη παξαζηάζεηο ησλ θνξηηζηψλ, πνπ πξνέξρνληαη απφ βηβιία, πεξηνδηθά, κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο θαη επηδξάζεηο απφ αλζξψπνπο ηνπ άκεζνπ πεξηβάιινληφο ηνπο. Ζ δηάθξηζε ησλ επαγγεικάησλ ζε αλδξηθά θαη γπλαηθεία, πεξηιακβάλεηαη, αλάκεζα ζηηο κεηαβιεηέο κε ηηο κεγαιχηεξεο επηδξάζεηο ζηα ζέκαηα αλεξγίαο, άληζσλ ακνηβψλ, θαζήισζεο ησλ γπλαηθψλ ζηηο ρακειφηεξεο ζέζεηο ηεο επαγγεικαηηθήο ηεξαξρίαο. Ο δηαρσξηζκφο απηφο κπνξεί λα είλαη νξηδφληηνο ή θάζεηνο αλάινγα κε ην αλ αθνξνχλ δηαθνξέο ηχπνπ ησλ επαγγεικάησλ πνπ αζθνχλ νη γπλαίθεο ή δηαθνξέο ζηηο βαζκίδεο ηεο επαγγεικαηηθήο ηεξαξρίαο. Όηαλ, π.ρ. κηιάκε γηα δηαθνξέο κεηαμχ ρεηξσλαθηηθψλ θαη ππαιιειηθψλ επαγγεικάησλ, έρνπκε νξηδόληην δηαρωξηζκό, ελψ ε δηαθνξά κεηαμχ κηαο ζέζεο πξντζηακέλνπ θαη απηήο ηνπ πθηζηακέλνπ, ππνδειψλεη θάζεην δηαρωξηζκό. 4 3 Sharpe, S., 1982, Just Like a girl: how girls learn to be women, Pelican, ζει ακαξηδή Μ., 2007, «Όλνκα: Γπλαίθα», ΒΗΜΑ, 24/06/2007, ει.: D15 Κσδηθόο άξζξνπ: B15094D151 ID: ν. 7

9 Σν φηη ππάξρεη επαγγεικαηηθφο δηαρσξηζκφο ζεσξείηαη δεδνκέλν ζηελ δηεζλή θαη ειιεληθή βηβιηνγξαθία, ελψ ππάξρνπλ δηαθσλίεο σο πξνο ηηο αηηίεο πνπ ηνλ πξνθαινχλ. Ζ πξψηε αηηία, πνπ αλαθέξεηαη φηη παξεκπνδίδεη ηηο γπλαίθεο λα κπνπλ ζε κε παξαδνζηαθά επαγγέικαηα θαη λα εμειηρζνχλ ζηελ επαγγεικαηηθή ηεξαξρία, νθείιεηαη ζηελ δηαθνξ εηηθή θνηλσληθνπνίεζε ησλ δχν θχισλ, ζηηο δηαθνξεηηθέο πξνζδνθίεο, ζηα πξφηππα ξφισλ θαη ζηα θίλεηξα. 5 Δπηπιένλ, ε θαηλνκεληθή άληζε θαηαλνκή θαζεθφλησλ ζε κηα κέζε νηθνγέλεηα, δηαθνξνπνηεί ζε κεγάιν βαζκφ ην ρξφλν πνπ επελδχνπλ νη γπλαίθεο θαη νη άληξεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. χκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ ( human capital) 6, νη άληξεο δίλνπλ πνιχ κεγαιχηεξε ζεκαζία ζην κεγαιχηεξν πνζνζηφ εθπαίδεπζεο θαη εηδίθεπζήο ηνπο απ φηη νη γπλαίθεο. Ζ ζεσξία απηή ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα εξκελεχζεη η ηο επαγγεικαηηθέο επηινγέο ησλ αλδξψλ πνπ απαηηνχλ πςειφηεξε εθπαίδεπζε θαη εηδίθεπζε θαη ην ιφγν πνπ θηάλνπλ ζε πςειφηεξν επίπεδν απφ άπνςε βαζκνχ θαη ηεξαξρίαο ζηα επαγγέικαηα πνπ επηιέγνπλ. Βέβαηα, ε ζεσξία απηή δελ δηθαηνινγεί ηηο δηαθξίζεηο πνπ ππάξρνπλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, θαη ζηελ πεξίπησζε γπλαηθψλ κε πξνζφληα αληίζηνηρα κε απηά ησλ αλδξψλ. 7 ηα θέληξα ιήςεο απνθάζεσλ ν αξηζκφο ησλ γπλαηθψλ είλαη ζαθψο κηθξφηεξνο απφ απηφλ ησλ αλδξψλ. Απηφ είλαη απφξξνηα πξνθαηάιεςεο δεθαεηηψλ εθ κέξνπο ησλ αλδξψλ. Αθφκε θαη ε επζχλε ησλ γπλαηθψλ πάλσ ζε απηφ, ε νπνία είλαη 5 Dex S, 1985, The sexual Division of work, Wheatsheaf, Brighton, ζει Boskin, M., 1974, A conditional logic model of occupational choice, Journal of Political economy, No. 82, ζει Blau G.D., 1984, Discrimination against women: Theory and evidence, Labor Economics, Modern Views, Boston, ζει. 79 8

10 αλακθηζβήηεηε, νθείιεηαη ζηελ πξνθαηάιεςε ηεο αλδξνθξαηνχκελεο θνηλσλίαο πνπ ηνπο έρεη γίλεη βίσκα. Γηα απηφ ρξεηάδεηαη λα ιεθζνχλ ηδηαίηεξα δξαζηηθά κέηξα, φπσο είλαη ηα πνζνζηά εθινγήο ησλ γπλαηθψλ ζηα δεκφζηα αμηψκαηα θαη ηα θέληξα ιήςεο απνθάζεσλ, ψζηε λα δηακνξθσζεί ε ζπλείδεζε ησλ λέσλ αλζξψπσλ θαη ησλ επφκελσλ γελεψλ. Ζ Διιάδα ζπκκεηέρεη, αξθεηά αξγνπνξεκέλα φκσο. Ζ Διιελίδα γπλαίθα ζηνλ ρψξν ηεο πνιηηηθήο έρεη πεξηνξηζκέλν ξφιν ζηηο κέξεο καο ζε ζρέζε κε άιιεο ρψξεο, φπσο ε Ακεξηθή φπνπ βιέπνπκε ηηο γπλαίθεο λα έρνπλ εγεηηθφ ξφιν εδψ θαη πνιιά ρξφληα. ηελ ρψξα καο κφιηο ηα ηειεπηαία ρξφληα έρεη αξρίζεη λα θαίλεηαη ε γπλαηθεία παξνπζία θαη λα αθνχγεηαη ν γπλαηθείνο ιφγνο ζηελ πνιηηηθή κ ε πξνζσπηθφηεηεο λα μερσξίδνπλ ζε φια ηα θφκκαηα, ρσξίο σζηφζν λα έρνπλ θαηαθέξεη λα εγεζνχλ. 1.2.Ζ ΘΔΖ ΣΖ ΓΤΝΑΗΚΑ ΜΔΣΑΞΤ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ ΚΑΗ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΟ Ο ζεβαζκφο θαη ε εθηίκεζε πνπ απνδίδεηαη ζηα δηάθνξα επαγγέικαηα έρεη βαζηέο ξίδεο ζε θάζε θνηλσλία θαη αληαλαθιά ηνπο ξφινπο ησλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ θαη ηηο κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο. Οη άλζξσπνη αμηνινγνχληαη ζχκθσλα κε ηνλ ξφιν ηνπο ζηνλ ηφπν εξγαζίαο, ηε θχζε ηεο δνπιεηάο ηνπο θαη ηνλ ηχπν ηνπ επαγγέικαηφο ηνπο. Ζ ρεηξσλαθηηθή εξγαζία ππνηηκάηαη ζε ζρέζε κε ηελ πλεπκαηηθή, ε κνλφηνλε ζε ζρέζε κε ηελ ελδηαθέξνπζα θιπ. Δπηπιένλ, έρεη γίλεη ζπλήζεηα λα ηαπηίδνπκε ηα ππαιιειηθά επαγγέικαηα θαη απηά πνπ ελέρνπλ δηαλνεηηθέο ιεηηνπξγίεο κε έλα 9

11 πεξηβάιινλ ηδαληθφηεξν απφ απηφ ησλ εηδηθεπκέλσλ ή αλεηδίθεπησλ ρεηξσλαθηηθψλ επαγγεικάησλ. Τπάξρνπλ ζπλζήθεο φπσο ην σξάξην, ε απφζηαζε ηνπ ρψξνπ εξγαζίαο απφ ην ζπίηη, ν ζφξπβνο, ε εληαηηθνπνίεζε, ε πγηεηλή θαη ε αζθάιεηα, νη πνηθίιεο πηέζεηο ζην ρψξν εξγαζίαο, νη ζρέζεηο κε ζπλαδέιθνπο θαη εξγνδφηεο πνπ βξίζθνληαη πάλσ απφ ηάμε, επάγγεικα, ζέζε θαη ρξφληα ππεξεζίαο. 8 Χο πξνο ηηο ζπλζήθεο δνπιεηάο έρεη δηαπηζησζεί φηη νη άληξεο θαη νη γπλαίθεο έρνπλ θάπνηεο δηαθνξέο απφςεσλ. Οη άλδξεο ζεσξνχλ ζεκαληηθφηεξν ην θπζηθφ πεξηβάιινλ ηεο δνπιεηάο θαη ηελ αζθάιεηα, ελψ νη γπλαίθ εο δίλνπλ κεγαιχηεξε ζεκαζία ζην σξάξην θαη ζηελ απφζηαζε κεηαμχ ζπηηηνχ θαη εξγαζηαθνχ ρψξνπ. Απηφ ίζσο δελ είλαη θάηη πνπ πξνθαιεί εληχπσζε, δεδνκέλσλ ησλ απμεκέλσλ θαζεθφλησλ ησλ γπλαηθψλ ζην ζπίηη πνπ θαζηζηνχλ ην ρξφλν ζε έλα απφ ηα πνιπηηκφηεξα αγαζά γηα ηε γπλαίθα. Οη γπλαίθεο θαηακεξίδνπλ ην ρξφλν ηνπο κε έλαλ πνιχ πην ζχλζεην ηξφπν απφ ηνπο άλδξεο. Δλψ ε εξγαζία ησλ αληξψλ απνηειείηαη ζρεδφλ απνθιεηζηηθά, απφ ακεηβφκελν ρξφλν ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ε εξγαζία ησλ γπλαηθψλ απνηειείηαη θαη απφ κε ακεηβνκέλε εξγαζία, ε νπνία δελ εθηειείηαη ζηελ αγνξά εξγαζίαο, αιιά ζην ζπίηη. Σν δηπιφ σξάξην απνηειεί θαζεκεξηλφ βίσκα ησλ εξγαδφκελσλ γπλαηθψλ, ηδηαίηεξα ησλ εγγάκσλ θαη απηψλ κε ππνρξεψζεηο πξνο ηξίηνπο. 9 Απνηέιεζκα ηνπ ζπλδπαζκνχ ζπηηηνχ θαη εξγαζίαο, είλαη έλα κεγαιχηεξν άγρνο θαη έληαζε, θαζψο θαη ε έιιεηςε ειεχζεξνπ ρξφλνπ γηα ηελ εξγαδφκελε γπλαίθα. Σα ζπλδπαδφκελα απνηειέζκαηα άγρνπο, έληαζεο θαη έιιεηςεο ρξφλνπ, είλαη 8 UNESCO, 1980, Culture an working life, έθζεζε βαζηζκέλε ζε έξεπλα ζε έμη επξσπατθέο ρώξεο, Οπςάια, ζει Dex S, 1985, The Sexual division of work, Wheatsheaf, Brighton, ζει

12 θαηαζηάζεηο πνπ μεπεξλνχλ ηηο θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο, ηελ ειηθία, ην επάγγεικα θαη ηε θνηλσληθή ζπνπδαηφηεηά ηνπ, θαη ζπλήζσο νμχλεη ηελ έληαζε ησλ πξνβιεκάησλ (ςπρνζσκαηηθψλ θαη κε) πνπ πξνθχπηνπλ. 10 ΓΤΝΑΗΚΑ 1.3.Ζ ΗΟΣΖΣΑ ΣΩΝ ΑΜΟΗΒΩΝ ΚΑΗ Ζ ΘΔΖ ΣΖ Παξά ηε λνκηθή ππφζηαζε ηεο αξρήο ηεο ίζεο ακνηβήο γηα εξγαζία ίζεο αμίαο, ζηελ πξάμε δελ απνδίδεηαη πάληα ίζε αμία ζηελ εξγαζία αλδξψλ θαη γπλαηθψλ. Έηζη, πξνθχπηεη ε άληζε ακνηβή θαζαξά σο απνηέιεζκα δηαθνξάο ιφγσ θχινπ. Σν πξφβιεκα επηδεηλψλεηαη απφ ηνλ επαγγεικαηηθφ δηαρσξηζκφ δειαδή απφ ην γεγνλφο φηη νη γπλαίθεο απαζρνινχληαη θπξίσο ζε ηνκείο ζηνπο νπνίνπο ε εξγαζία παξαδνζηαθά εζεσξείην ρακειφηεξεο αμίαο. ε απηφ ζπκβάιινπλ δχν άιινη παξάγνληεο. Καη αξρήλ πνιινί πεξηζζφηεξνη άλδξεο απαζρνινχληαη ζηνλ ηδησηηθφ αληί ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα, ελψ νη γπλαίθεο είλαη πην ηζφηηκα θαηαλεκεκέλεο κεηαμχ ησλ δχν ηνκέσλ. Γεχηεξνλ, πνιχ κεγαιχηεξν πνζνζηφ γπλαηθψλ απνηεινχλ εξγαδφκελεο κεξηθήο απαζρφιεζεο. Καη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο, νη γπλαίθεο βξίζθνληαη ζε κεηνλεθηηθή ζέζε φζνλ αθνξά ηα επίπεδα ακνηβήο. Πέξαλ ησλ απνθάζεσλ ηνπ Δπξσπατθνχ Γηθαζηεξίνπ, νη κφλεο ζεηηθέο πξσηνβνπιίεο ζε επξσπατθφ επίπεδν πνπ απνζθνπνχλ εηδηθά ζηελ ππέξβαζε ηεο δηαθνξάο ακνηβήο ιφγσ θχινπ ήηαλ νη Κψδηθεο πκπεξηθνξάο ηεο Δπηηξνπήο θαη ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ, θαζψο θαη παξεκθεξείο θψδηθεο πνπ εηζήρζεζαλ απφ ηλζηηηνχηα γηα ηελ ηζφηεηα ζε νξηζκέλα θξάηε 10 Lloyd C, 1875, Sex Discrimination and the division of labor, Columbia University Press, N.Y., ζει. 9 11

13 κέιε. Όκσο, νη Κψδηθεο πκπεξηθνξάο δελ θαίλεηαη λα είραλ ζεκαληηθή επίπησζε επί ησλ πξαθηηθψλ ή ησλ επηπέδσλ ακνηβήο. Ο ζηφρνο λα απνηειέζνπλ νη γπλαίθεο ην 60% ηεο ελεξγνχο απαζρφιεζεο, φπσο απνθαζίζηεθε ζηε δηάζθεςε θνξπθήο ηεο Ληζζαβφλαο ην 2000, είλαη άλεπ λνήκαηνο, αλ ε πιεηνςεθία ησλ γπλαηθψλ απηψλ απαζρνιείηαη ζε ππνηηκεκέλεο εξγαζίεο κε ρακειφηεξε ακνηβή. Τπνζηεξίδεηαη φηη νη γπλαίθεο ακείβνληαη θαηά κέζν όξν ιηγφηεξν απφ ηνπο άλδξεο, δηφηη θαηά κέζν όξν νη άλδξεο ππεξέρνπλ σο πξνο ην «αλζξψπηλν θεθάιαην» πνπ θαηέρνπλ, αιιά θαη δηφηη νη γπλαίθεο ακείβνληαη ιηγφηεξν απφ ηνπο αληίζηνηρνπο άλδξεο µε ην ίδην «αλζξψπηλν θεθάιαην», επεηδή πθίζηαληαη δηαθξίζεηο απφ ηελ πιεπξά ησλ εξγνδνηψλ ζηε βάζε ηνπ θχινπ ηνπο. Τπάξρνπλ ηξεηο ηχπνη κηζζνινγηθήο δηάθξηζεο νη νπνίεο ζρεηίδνληαη κε ηηο πξνηηκήζεηο ησλ εξγνδνηψλ, ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ησλ θαηαλαισηψλ θαη νλνκάδνληαη δηαθξίζεηο πξνθαηάιεςεο. Οη κηζζνινγηθέο δηαθξίζεηο πξνθχπηνπλ ζπλήζσο απφ ηηο δηαθνξεηηθέο εθηηκήζεηο ησλ εξγνδνηψλ γηα ηελ παξαγσγηθφηεηα ησλ ππνςήθησλ, γηα πξφζιεςε, αλδξψλ θαη γπλαηθψλ ζε ζπγθεθξηκέλεο ζέζεηο εξγαζίαο, πνπ βαζίδνληαη ζηε γλψζε ηεο ππαξθηήο δηαθνξάο ηεο κέζεο παξαγσγηθφηεηαο ησλ αλδξψλ απφ απηή ησλ γπλαηθψλ (ζηαηηζηηθέο δηαθξίζεηο). ε αξθεηέο πεξηπηψζεηο νη γπλαίθεο ακείβνληαη δηαθνξεηηθά εμαηηίαο ηνπ φηη έρνπλ κεγαιχηεξεο πηζαλφηεηεο λα απνρσξήζνπλ απφ ηελ εξγαζία ηνπο εμαηηίαο ηεο επηζπκίαο ηνπο λα δεκηνπξγήζνπλ νηθνγέλεηα. Απηφ πνιιέο θνξέο ιεηηνπξγεί θαη σο αξλεηηθφο παξάγνληαο πξφζιεςεο απφ ηνπο εξγνδφηεο. πλεπψο νη γπλαίθεο είλαη πην επηξξεπείο ζηελ ρακειή κηζζνδνζία. 12

14 Οη δηαθνξεηηθέο εξκελείεο πνπ δίλνπλ νη δηάθνξνη ζεσξεηηθνί ζρεηηθά κε ην κηζζνινγηθφ ράζκα θαη ηηο κηζζνινγηθέο δηαθξίζεηο κεηαμχ ησλ δχν θχισλ έρνπλ νδεγήζεη ηνπο πεξηζζφηεξνπο ζχγρξνλνπο εξεπλεηέο ζηελ επηιεθηηθή ελζσκάησζε ησλ θξηηηθψλ πνπ απεπζχλζεθαλ ζηελ παξαδνζηαθή ζεσξία ηνπ «αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ» θαη ησλ δηαθξίζεσλ ζε έλα επξχηεξν εξκελεπηηθφ πιαίζην ηνπ κηζζνινγηθνχ ράζκαηνο. ην πιαίζην απηφ πεξηιακβάλνληαη θιαζηθέο κεηαβιεηέο ηνπ αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ, κηζζνινγηθέο δηαθξίζεηο, κεηαβιεηέο ζρεηηθέο κε ην επάγγεικα ηνπ θιάδνπ θαη ην κέγεζνο ηεο επηρείξεζεο. χκθσλα κε ηνλ Οξγαληζκφ Οηθνλνκηθήο πλεξγαζίαο & Αλάπηπμε ο (ΟΟΑ), ην κ ηζζνιν γηθφ ράζκα κ εηαμχ αλδ ξψλγπλαηθψλ γηα ην 2002 ζηελ Διιάδα αλεξρφηαλ ζε 13 πνζνζηηαίεο κνλάδεο θαη ήηαλ ην έβδνκν κηθξφηεξν κεηαμχ ησλ 19 πην αλαπηπγκέλσλ ρσξψλ ηνπ ΟΟΑ θαη ην έθην κηθξφηεξν κεηαμχ ησλ ρσξψλ πνπ αλήθνπλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Όζνλ αθνξά ηελ Διιάδα, ην έηνο 1998, ην κηζζνινγηθφ ράζκα ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα αλεξρφηαλ ζε 21 πνζνζηηαίεο κνλάδεο θαη ήηαλ αλψηεξν απφ ην κέζν φξν ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Απφ ηελ άιιε κεξηά, ζηνλ Διιεληθφ δεκφζην ηνκέα, ην πνζνζηφ ήηαλ αξθεηά κηθξφηεξν απφ ην κέζν φξν ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη αλεξρφηαλ ζε 9 πνζνζηηαίεο κνλάδεο. 11 ηελ Διιάδα ππάξρεη ζαθέζηαηε θαη ηζρπξφηαηε λνκνζεζία θαζψο θαη ζεζκηθφ πιαίζην δηακφξθσζεο ησλ ακνηβψλ γηα ίζε ακνηβή. Απηή ε λνκνζεζία (γηα ίζε ακνηβή), επέδξαζε ζεηηθά ζηε κείσζε ηνπ κηζζνινγηθνχ ράζκαηνο κεηαμχ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ 11 Καξακεζίλε Μ & Ισαθείκνγινπ Η., 2003, «Θεσξεηηθέο εξκελείεο ησλ κηζζνινγηθώλ αληζνηήησλ αλδξώλ θαη γπλαηθώλ», ΚΔΘΙ, σελ. 5 13

15 ηηο δεθαεηίεο ηνπ 1970 θαη 1980, κέζσ ηεο εθαξκνγήο ηεο αξρήο ηεο ίζεο ακνηβήο γηα ηελ ίδηα πξνζθεξφκελε εξγαζία. Αληίζεηα, ε αξρή ηεο ίζεο ακνηβήο γηα εξγαζία ίζεο αμίαο δελ έρεη, κέρξη θαη ηψξα, ηνπιάρηζηνλ, επεξξεάζεη ηηο κηζζνινγηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θχισλ, εθφζνλ δελ παξαθίλεζε θαλέλαλ λα επηδηψμεη ηελ πινπνίεζή ηεο. Αλ θαη νη άκεζεο δηαθξίζεηο θαηά ησλ γπλαηθψλ σο πξνο ηελ ακνηβή (ηππηθά) έρνπλ θαηαξγεζεί, ζηελ πξάμε ππάξρεη πάληνηε πεξηζψξην γηα δηαθξίζεηο. Απηφ ζπκβαίλεη ηδίσο ζηηο πεξηπηψζεηο φπνπ ε ακνηβή ππεξβαίλεη ην βαζηθφ κηζζφ ησλ ζπιινγηθψλ ζπκβάζεσλ εξγαζίαο θαη ζηηο κηθξέο επηρεηξήζεηο, φπνπ ε δηάξζξσζε ησλ ακνηβψλ είλαη αδηαθαλήο, ν ζπλδηθαιηζκφο απνπζηάδεη θαη νη ζπλάδειθνη είλαη απξφζπκνη λα θαηαζέζνπλ ζην δηθαζηήξην θνβνχκελνη ηελ απφιπζε ή άιιε δπζκελή αληίδξαζε ηνπ εξγνδφηε. Όπσο πξναλαθέξακε, νη κηζζνινγηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ αλδξψλ θαη ησλ γπλαηθψλ νθείινληαη ζε δηάθνξνπο παξάγνληεο. Γηαγξακκαηηθά νη ζπληζηψζεο απηέο παξνπζηάδνληα η ζηα δηαγξάκκαηα 1 θαη 2. 14

16 Γιάγραμμα 1 Μ ιζθολογικό τάζμα ανδρών και γσναικών ζηις σπηρεζίες 16% 24% 3% 5% 1% 51% πλδηθαιηζηηθή θάιπςε θαη κέγεζνο ηεο επηρείξεζεο Άληζε πξόζβαζε ζηα επαγγέικαηα θαη ηνπο θιάδνπο Δθπαίδεπζε Υαξαθηεξηζηηθά ηεο ζέζεο εξγαζίαο Δπαγγεικηαηθή εκπεηξία Γηάθξηζε Πηγή: Ησαθείκνγινπ & Καξακεζίλ ε, «Μηζζνινγηθφ Υάζκα αλ δξψλ θαη Γπλ αηθψλ», 2003, ΚΔΘΗ. ην δηάγξακκα 1 παξαηεξνχκε φηη ηηο κεγαιχηεξεο κηζζνινγηθέο δηαθνξέο ηηο έρνπλ νη άλδξεο νη νπνίνη έρνπλ κεγαιχηεξε επαγγεικαηηθή εκπεηξία απφ απηή ησλ γπλαηθψλ. Απηφ ηζρχεη ζηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ θαζφηη ζηνλ ζπγθεθξηκέλν ηνκέα, απηφ ην νπνίν θξίλεηαη απαξαίηεην, είλαη ε επαγγεικαηηθή εκπεηξία θαη ε κφξθσζε αλάινγε ηεο ζέζεο εξγαζίαο. ην δηάγξακκα 2 πνπ αθνινπζεί πξνθχπηεη ην ράζκα πνπ ππάξρεη ζηνπο κηζζνχο ζηνλ ηνκέα ηεο βηνκεραλίαο. ηνλ ηνκέα απηφλ παξαηεξνχκε φηη νη άλδξεο ακείβνληαη πεξηζζφηεξν απφ ηηο γπλαίθεο δηφηη είλαη πην παξαγσγηθνί θαη απνδνηηθνί, έρνπλ πεξηζζφηεξεο δηαθξίζεηο θαη κεγαιχηεξε επαγγεικαηηθή εκπεηξία Ισαθείκνγινπ & Καξακεζίλε, «Μηζζνινγηθό Υάζκα αλδξώλ θαη Γπλαηθώλ», 2003, Κέληξν έξεπλαο ζεκάησλ γηα ηζόηεηα, ζει 20 15

17 Γιάγραμμα 2 Μ ιζθολογικό τάζμα ανδρών και γσναικών ζηην βιομητανία 1% 26% 9% 6% 1% 57% Σσνδι κα λι ζη ι κή κά λσυη κα ι μέγεθος η ης επι τεί ρηζης Άνι ζη πρόζβα ζη ζη α επα γγέλμα η α κα ι η οσς κλά δοσς Εκπα ί δεσζη Πεγή: Ησαθείκνγινπ & Καξακεζίλ ε, «Μηζζνινγηθφ Υάζκα αλ δξψλ θαη Γπλ αηθψλ», 2003, Κέληξν έξεπλαο ζεκάησλ γηα ηζφηεηα. Δπίζεο νη δηαθνξεηηθέο εθπαηδεπηηθέο θαη κνξθσηηθέο επηινγέο ησλ δχν θχισλ είλαη έλαο πνιχ ζεκαληηθφο παξάγνληαο ν νπνίνο κπνξεί λα νδεγήζεη ζε κηζζνινγηθφ ράζκα θαη ηηο ίδηεο ηηο γπλαίθεο ζε θαηψηεξεο, ηνπ θαλνληθνχ, ακνηβέο. πλεπψο ν επαγγεικαηηθφο πξνζαλαηνιηζκφο ζηα ζρνιεία είλαη απαξαίηεηνο πξνθεηκέλνπ λα ακβιπλζεί ν επαγγεικαηηθφο απηφο δηαρσξηζκφο 13. Έλαο άιινο ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηελ κηζζνδνζία ηεο γπλαίθαο ζε παξαιιειηζκφ κε ηνλ άλδξα είλαη νη δηαθξίζεηο πνπ γίλνληαη θαη πνπ θαζνξίδνπλ ηνπο βαζηθνχο κηζζνχο. Οη κηζζνί απηνί επεξεάδνληαη απφ η ηο θνηλσληθέο αληηιήςεηο πεξί θαηψηεξεο αμίαο ηεο γπλαηθείαο εξγαζίαο ζε ζρέζε µε ηελ αλδξηθή θαη απφ ηε ζρεηηθή δηαπξαγκαηεπηηθή δχλακε ησλ εξγαδνκέλσλ ζηα επαγγέικαηα θαη ηνπο θιάδνπο. 13 Blau, F. D. & Kahn, L. M., 1992, The Gender Earnings Gap: Learning from International Comparisons, American Economic Review, ζει 90 16

18 1.4.ΣΑ ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ ΣΖ ΔΡΓΑΕΟΜΔΝΖ ΜΖΣΔΡΑ Σα ηειεπηαία 20 ρξφληα παξαηεξνχληαη πνιιέο αιιαγέο ζηηο ζρέζεηο ηεο Διιεληθήο νηθνγέλεηαο, φπνπ ε γπλαίθα δηαδξακαηίδεη θεληξηθφ ξφιν. ηε ζχγρξνλε ππξεληθή νηθνγέλεηα ε γπλαίθα θαηέρεη πιένλ ην βνεζεηηθφ ξφιν ηεο λνηθνθπξάο θαη κεηέξαο, κέζα ζηνλ νπνίν φκσο αηζζάλεηαη κνλαμηά θ αη ελνρέο φζνλ αθνξά ηνλ ηξφπν αλαηξνθήο ησλ παηδηψλ, ηνλ νπνίνλ αλαιακβάλεη ζρεδφλ απνθιεηζηηθά. ηελ πξνζπάζεηά ηεο λα αλαθαιχςεη κηα λέα ηαπηφηεηα, ε γπλαίθα δηράδεηαη αλάκεζα ζην παξαδνζηαθφ πξφηππν ηεο γπλαηθείαο πξνζθνξάο πνπ βηψλεη απφ ηε κεηέξα η εο θαη ζηελ ηθαλνπνίεζε ησλ πξνζσπηθψλ ηεο αλαγθψλ. Σν αδηέμνδν απηφ ηελ νδεγεί ζπρλά ζηελ εμσνηθνγελεηαθή απαζρφιεζε θαη ζηελ αλάιεςε επηπιένλ επζπλψλ. Απφ ηελ άιιε, ε επηκνλή ηεο γπλαίθαο γηα αλεμαξηεζία θαη γηα ζπκκεηνρή ζηε κηζζσηή εξγαζία ηαπηίδεηαη θνηλσληθά κε ηελ απφξξηςε ηνπ ξφινπ ηεο σο ζπδχγνπ θαη κεηέξαο, δεκηνπξγψληαο αθφκε πεξηζζφηεξα πξνβιήκαηα ζην γπλαηθείν πιεζπζκφ. Ζ δφκεζε ηεο δηαθνξεηηθήο θνηλσληθήο ηαπηφηεηαο αλάκεζα ζηα δχν θχια απνηειεί ηζηνξηθφ θαηλφκελν, ην νπνίν ζπληειείηαη θπξίσο κέζα ζηελ νηθνγέλεηα θαη ππαγνξεχεη δηαθνξεηηθά ςπρνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά γηα θάζε θχιν. Έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα ραξαθηεξηζηηθά ζηε δηακφξθσζε ηεο γπλαηθείαο ηαπηφηεηαο είλαη ε παξνρή ηεο «θνηλσληθήο κεηξφηεηαο», ε νπνία θαζνξίδεη θαη ηελ πξσηαξρηθή ζέζε ηεο γπλαίθαο ζηελ νηθνγέλεηα. Παξαδνζηαθά εμάιινπ, ε ζησπεξή ή «θπζηθή» απνδνρή ηεο δηαίξεζεο ηεο εξγαζίαο ζε ακεηβφκελε θαη κε ακεηβφκελε ή ζε εξγαζία κέζα θαη έμσ απφ ην ζπίηη, αληηθαηνπηξίδεη κηα άιιε 17

19 δηαίξεζε: ηε δηαίξεζε ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Κάζε έλαο απφ απηνχο ηνπο ρψξνπο ηαπηίδεηαη κε ην έλα θχιν, ελψ ν δηαρσξηζκφο ζπλνδεχεηαη θαη απφ κηα θνηλσληθή αμηνιφγεζε: ν ρψξνο ηεο παξαγσγήο έμσ απφ ην ζπίηη έρεη κεγαιχηεξε αμία ζε ζρέζε κε ηνλ ρψξν ηεο αλαπαξαγσγήο κέζα ζην ζπίηη. Ο παξαπάλσ θαηακεξηζκφο ηεο εξγαζίαο θαη ε δηρνηφκεζε ηνπ ρψξνπ ζε ηδησηηθφ θαη δεκφζην θαζψο θαη ησλ αληίζηνηρσλ δξαζηεξηνηήησλ ζε γπλαηθείεο θαη αλδξηθέο, πεξηζσξηνπνίεζε ηε γπλαίθα ζηελ νηθνγέλεηα, απνθιείνληαο ηελ ζπζηεκαηηθά απφ ηελ ακεηβφκελε εξγαζία 14. Ζ «θπζηθή» ππνρξέσζε ησλ γπλαηθψλ λα αλαιάβνπλ απνθιεηζηηθά ηηο επζχλεο ηνπ λνηθνθπξηνχ θαη ηελ αλαηξνθή ησλ παηδηψλ θαζφξηζε ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ην είδνο ηεο κηζζσηήο εξγαζίαο, ηηο ζπλζήθεο θαη ηα σξάξηα εξγαζίαο ηνπο. Ζ αδχλαηε ζέζε ησλ παληξεκέλσλ θπξίσο γπλαηθψλ ζην ρψξν ηεο παξαγσγήο θαη ε αδπλακία ελζσκάησζήο ηνπο ηζφηηκα κε ηνπο άλδξεο, πξνθχπηεη απφ ηελ ηδενινγία πνπ πεξηβάιιεη ηε γπλαηθεία εμσνηθνγελεηαθή απαζρφιεζε σο βνεζεηηθή θαη ζπκπιεξσκαηηθή ηεο αλδξηθήο. Οη γπλαίθεο παξακέλνπλ δαλεηζκέλεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη εθφζνλ ε νηθνγέλεηα ηηο ρξεηάδεηαη επηζηξέθνπλ ζε απηήλ θαη ζηνλ ξφιν ηεο θξνληίδαο. Έηζη, νη νηθνγελεηαθέο αλάγθεο παξακέλνπλ πξνηεξαηφηεηα ηεο εξγαδφκελεο γπλαίθαο θαη ηελ νδεγνχλ είηε ζε ππνβαζκηζκέλεο κνξθέο απαζρφιεζεο, νη νπνίεο «ηαηξηάδνπλ» κε ηηο ππφινηπεο ππνρξεψζεηο ηεο, είηε ζηελ νινθιεξσηηθή έμνδν ηεο απφ ηελ κηζζσηή απαζρφιεζε Μνπζνύξνπ, Λ., 1985, «Γπλαηθεία απαζρόιεζε θαη νηθνγέλεηα», Αζήλα, Δζηία, ζει Μνπζνύξνπ, Λ., 1985, «Γπλαηθεία απαζρόιεζε θαη νηθνγέλεηα», Αζήλα, Δζηία, ζει

20 Παξφια απηά, ην κνληέιν ησλ νηθνγελεηψλ δηπιήο ζηαδηνδξνκίαο, φπνπ θαη νη δχν ζχδπγνη εξγάδνληαη, θαηαθηά φιν θαη πεξηζζφηεξεο ρψξεο, ελψ ην πνζνζηφ ησλ νηθνλνκηθά ελεξγψλ παληξεκέλσλ γπλαηθψλ απμήζεθε γξεγνξφηεξα απφ ην ζπλνιηθφ νηθνλνκηθά ελεξγφ γπλαηθείν πιεζπζκφ. Ζ εξγαδφκελε κεηέξα έρεη κεγαιχηεξε δχλακε ζε ζρέζε κε ηελ άλεξγε κεηέξα ή ηελ άηεθλε ζχδπγν. Όκσο, ην θφζηνο ηεο ηαπηφρξνλεο εμσνηθνγελεηαθήο απαζρφιεζεο θαη ηεο ππνρξεσηηθήο απαζρφιεζεο ηεο γπλαίθαο κε ηηο δνπιεηέο ηνπ ζπηηηνχ θαη ηελ αλαηξνθή ησλ παηδηψλ, απνηέιεζε ηελ «θνηλσληθή πνηλή» ηεο γπλαίθαο. Όζν ν επαγγεικαηηθφο ρξφλνο ηεο γπλαίθαο πιεζηάδεη ην πιήξεο σξάξην ηφζν κεγαιψλεη ε «θνηλσληθή πνηλή» ηεο εξγαδφκελεο. Αληίζεηα κε ηε γπλαίθα, ν άλδξαο ζεσξεί φηη ν γάκνο δηεπθνιχλεη ηελ επαγγεικαηηθή ηνπ δξαζηεξηφηεηα, εθφζνλ κέζα απφ ηελ νηθνγέλεηα θαιχπηνληαη νη πξνζσπηθέο ηνπ αλάγθεο. Ζ ζπκκεηνρή ησλ αλδξψλ ζηηο νηθηαθέο εξγαζίεο εμαξηάηαη απφ ηελ εθπαίδεπζή ηνπο, ην εηζφδεκά ηνπο θαη ηελ επαγγεικαηηθή απαζρφιεζε ηεο ζπδχγνπ ηνπο, ελψ ε ζπκκεηνρή ηνπο πεξηνξίδεηαη θπξίσο ζε εμσηεξηθέο δνπιεηέο 16. Έλαο άιινο ηνκέαο ζηνλ νπνίν νη άλδξεο θαίλεηαη φηη αζθνχλ ζεκαληηθή εμνπζία είλαη απηφο ηεο απφθαζεο ηεο γπλαίθαο γηα εμσνηθνγελεηαθή απαζρφιεζε. Πηζηεχεηαη φηη νη γπλαίθεο ζα ζπλερίζνπλ λα γλσξίδνπλ πεξηνξηζκνχο ζε ζρέζε κε ηε δηάζεζε ηεο εξγαζίαο ηνπο, φζν δηαηεξείηαη έλαο δνκεκέλνο θαηακεξηζκφο ηεο εξγαζίαο, φπνπ νη άλδξεο αζθνχλ εμνπζία κέζα θαη έμσ απφ ην ζπίηη. Έηζη, νη γπλαίθεο κπνξνχλ λα εξγαζηνχλ φηαλ ππάξρεη νηθνλνκηθή αλάγθε θαη πξέπεη λα ζπλεηζθέξνπλ ζηα έμνδα ηεο 16 Μνπζνύξνπ, Λ., 1985, «Γπλαηθεία απαζρόιεζε θαη νηθνγέλεηα», Αζήλα, Δζηία, ζει

21 νηθνγέλεηαο, ελψ ε νηθνλνκηθή ελίζρπζε ηεο νηθνγέλεηαο απνηειεί θαη ην κφλν θνηλσληθά απνδεθηφ ιφγν γηα ηελ αλαδήηεζε εξγαζίαο έμσ απφ ζπίηη 17. Οη γπλαίθεο ηειηθά ζπγθξίλνπλ ην πξντφλ ηεο εξγαζίαο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα πξνζθέξνπλ ζην ζπίηη, κε ην κηζζφ πνπ ζα έπαηξλαλ εάλ εξγάδνληαλ έμσ απφ ην ζπίηη θαη ππνινγίδνπλ αλ ζπκθέξεη πεξηζζφηεξν ε κηζζσηή εξγαζία ή φρη. Οη άλδξεο αληηηίζεληαη ζηελ εξγαζία ηεο ζπδχγνπ θπξίσο επεηδή πηζηεχνπλ φηη ε ζχδπγνο δελ ζα κπνξέζεη λα αληαπνθξηζεί ζσζηά ζηηο νηθνγελεηαθέο ηεο ππνρξεψζεηο ή επεηδή ζα έρεη θνηλσληθέο ζπλαιιαγέο ζηελ εξγαζία ηεο πνπ δελ ζα ειέγρε η ν ζχδπγνο. Πάλησο, παξφιν πνπ άλδξεο θαη γπλαίθεο ζεσξνχλ φηη ε απφθαζε γηα ακεηβφκελε εξγαζία ηεο γπλαίθαο απνηειεί ζέκα ζπλαίλεζεο αλάκεζα ζην δεπγάξη, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα αλ δελ ζπκθσλήζεη ν ζχδπγνο ε γπλαίθα δελ ζα εξγαζηεί, ελψ ε έγθξηζε ηνπ ζπδχγνπ παξακέλεη αλνηρηφ ζέκα ζηε δηάξθεηα ηνπ έγγακνπ βίνπ θαη εμαξηάηαη απφ ηε δηθή ηνπ εθηίκεζε ησλ νηθνλνκηθψλ αλαγθψλ ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηνπ είδνπο ηεο εξγαζίαο πνπ ζα αλαιάβεη ε γπλαίθα 18. Άιιεο έξεπλεο έδεημαλ φηη ππάξρεη άκεζε ζρέζε εξγαζίαο θαη θνηλσληθήο θαηαγσγήο. Έηζη, γπλαίθεο ρακειψλ θαη κεζαίσλ θνηλσληθψλ ζηξσκάησλ δηεθδηθνχλ εξγαζία θπξίσο γηα νηθνλνκηθνχο ιφγνπο, ελψ γπλαίθεο πςειφηεξσλ ζηξσκάησλ γηα ιφγνπο ρεηξαθέηεζεο. Δπίζεο, νη ίδηεο νη εξγαδφκελεο θαίλεηαη φηη θαηαξξίπηνπλ ηειηθά ην κχζν ηεο δηαηάξαμεο ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο, θαζψο ππνζηεξίδνπλ φηη ν ρξφλνο πνπ αθηεξψλνπλ ζηελ νηθνγέλεηά ηνπο 17 θόδξα, Δ., 1993, «Η ςπρνινγία ηεο γπλαίθαο», Αζήλα, Διιεληθά Γξάκκαηα. Σελ Καβνπλίδε, Σ., 1996, «Οηθνγέλεηα θαη εξγαζία ζηελ Αζήλα», Αζήλα, άθθνπιαο, ζει 71 20

22 φηαλ εξγάδνληαη είλαη πην πνηνηηθφο θαη φηη ηα πξνβιήκαηα δεκηνπξγνχληαη απφ ηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο θαη φρη απφ ηελ εξγαζία απηή θάζε απηή. Πξάγκαηη, νη πνιιαπινί ξφινη πνπ θαιείηαη λα δηαδξακαηίζεη ζήκεξα ε γπλαίθα δεκηνπξγνχλ άγρνο θαη ελνρέο ζηηο πεξηζζφηεξεο εξγαδφκελεο κεηέξεο, κε απνηέιεζκα λα ππνζηεξίδνπλ φηη αλ ε νηθηαθή εξγαζία ακείβεηαη ζα εθηηκάηαη πεξηζζφηεξν σο πξαγκαηηθή εξγαζία θαη δελ ζα ηαπηίδεηαη ππνρξεσηηθά κε ηε θχζε ηεο γπλαίθαο. Ζ θαζηέξσζε ηνπ «κεηξηθνχ κηζζνχ» παξνπζηάδεη πνιιά πιενλεθηήκαηα φπσο: ηε κείσζε ησλ γπλαηθψλ ζε ζέζεηο αλεηδίθεπησλ εξγαηψλ, ηε κείσζε ησλ πνιιαπιψλ ππνρξεψζεσλ ηεο γπλαίθαο, ηε κείσζε ηνπ θφβνπ απφιπζεο ζε πεξηφδνπο νηθνλνκηθήο θξίζεο θαη ηεο ρξεζηκνπνίεζεο ηνπ γπλαηθείνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ σο εθεδξεία, ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο δηάθξηζεο ηεο εξγαζίαο ζε κηζζσηή θαη άκηζζε θαη ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο αλεξγίαο. Απφ ηελ άιιε, ην κέηξν απηφ δελ εθαξκφζηεθε π νηέ, δηφηη ππάξρνπλ δπζθνιίεο εθαξκνγήο φπσο: πνηνο ζα πιεξψλεη ην κεηξηθφ κηζζφ, πνηα ζα είλαη ηα θξηηήξηα ρνξήγεζεο, πσο ζα ειέγρεηαη θαη ηέινο ην γεγνλφο φηη κπνξεί λα επαλαθέξεη πνιιέο γπλαίθεο ζε παξαδνζηαθέο αζρνιίεο δηαησλίδνληαο έηζη ηελ αληζφηεηα αλάκεζα ζηα δχν θχια 19. Οη εξεπλεηέο ζήκεξα πξνζπαζνχλ λα αλαδεηήζνπλ ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο νη γπλαίθεο απνδέρνληαη ην δηπιφ θφξην εξγαζίαο κέζα θαη έμσ απφ ην ζπίηη θαη θαηαιήγνπλ ζην ζπκπέξαζκα φηη νη γπλαίθεο δηαπξαγκαηεχνληαη κφλεο ηνπο ηηο εληάζεηο πνπ αληηκεησπίδνπλ ηφζν κε ηνλ ζχδπγν φζν θαη κε ηνλ εξγνδφηε. 19 Καβνπλίδε, Σ., 1996, «Οηθνγέλεηα θαη εξγαζία ζηελ Αζήλα», Αζήλα, άθθνπιαο, ζει

23 Ζ ακθηηαιάληεπζε πνπ αηζζάλνληαη νη γπλαίθεο απφ ηε ζχγθξνπζε ησλ αληαγσληζηηθψλ ξφισλ πνπ δηαδξακαηίδνπλ, είλαη θπζηνινγηθή, θαζψο βηψλνπλ αληηθαηηθέο ζπλζήθεο ζην ρψξν ηεο δνπιεηάο θαη ηεο νηθνγέλεηαο. Τπνζηεξίδεηαη φηη νη αληηθάζεηο δελ ιχλνληαη ηειηθά κε ην ζπλδπαζκφ ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηεο εξγαζίαο, αιιά ηα αξλεηηθά θαη ηα ζεηηθά ζηνηρεία ιεηηνπξγνχλ ζπκπιεξσκαηηθά, θάλνληαο ηε δσή ησλ γπλαηθψλ πην ελδηαθέξνπζα αιιά θαη πην εμαληιεη ηθή. Ζ εξγαδφκελε γπλαίθα αληιεί ηαπηφρξνλα επραξίζηεζε θαη θχξνο απφ ηελ ηδηφηεηά ηεο, παξά ηελ ππνβάζκηζε ησλ «γπλαηθείσλ» επαγγεικάησλ. Σν ζίγνπξν είλαη πάλησο φηη νη γπλαίθεο αληηκεησπίδνπλ κηα δηπιή ζχγθξνπζε ηφζν ελάληηα ζηηο θνηλσληθέο παηξηαξρηθέο δνκέο, φζν θαη ζηηο εζσηεξηθέο ηνπο αλαζηνιέο πνπ εκπνδίδνπλ ηε ρεηξαθέηεζή ηνπο. Χζηφζν, ζήκεξα πνιιέο ηδησηηθέο επηρεηξήζεηο πξνάγνπλ ηελ θαιχηεξε απφδνζε ησλ εξγαδνκέλσλ (αλδξψλ θαη γπλαηθψλ) θαη εληζρχνπλ ηε ζπκθηιίσζε ηεο εξγαζίαο κε ηελ νηθνγελε ηαθή δσή, πξνζθέξνληαο γνληθέο άδεηεο θαη επηπιένλ πξνγξάκκαηα ζπληαμηνδφηεζεο ή αλαιακβάλνληαο ην θφζηνο ηνπ παηδηθνχ ζηαζκνχ γηα ηνπο εξγαδφκελνπο Ιγγιέζε, Υ., 1996, «Γπλαηθείεο ζπνπδέο θαη ηαπηόηεηεο θύινπ: έλα παξάδεηγκα από ηε ζθνπηά ηεο ςπρνινγίαο», Παξαηεξεηήο, ζει 39 22

24 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΓΔΤΣΔΡΟ - ΝΟΜΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ 2.1 ΣΟ ΝΟΜΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ ΠΟΤ ΓΗΔΠΔΗ ΣΖ ΘΔΖ ΣΖ ΓΤΝΑΗΚΑ ΣΟ ΔΡΓΑΗΑΚΟ ΓΗΓΝΔΘΑΗ. Ζ αξρή ηεο ηζφηεηαο θαζηεξψζεθε ζηελ Διιάδα κε ην χληαγκα ηνπ 1975 (άξζξν 4) θαη εμεηδηθεχηεθε κε ην άξζξν 22 (παξάγξαθνο 1), φπνπ πξνβιέπεηαη ίζε ακνηβή γηα εξγαζία ίζεο αμίαο, αλεμάξηεηα απφ ην θχιν ή άιιεο δηαθξίζεηο θαη γίλεηαη αλαθνξά ζηηο ζπλέπεηεο απφ ηελ παξάβαζε ηεο παξαπάλσ αξρήο. Σν Τπνπξγείν Δξγαζίαο θαηνρχξσζε λνκνζεηηθά ηελ ηζφηεηα ησλ θχισλ ζηελ απαζρφιεζε θαη ην επάγγεικα ηε δεθαεηία ηνπ 1980, κε ηνπο λφκνπο 1423/1984, 1424/1984 θαη 1426/1985 (Τπνπξγείν Δξγαζίαο - Σκήκα Ηζφηεηαο, 1985). Οη θπξηφηεξεο φκσο δηαηάμεηο γηα ηελ θαηνρχξσζε ησλ εξγαζηαθψλ θαη θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ ηεο γπλαίθαο απνξξένπλ απφ ην λφκν 1414/1984, πνπ αθνξά ηελ απαζρφιεζε θαη ην επάγγεικα, απφ ην λφκν 1302/1982, πνπ αθνξά ηελ πξνζηαζία ηεο κεηξφηεηαο θαη απφ ην λφκν 1483/1984 πνπ αθνξά ηηο νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο. Έηζη, νη γπλαίθεο εξγαδφκελεο απέθηεζαλ γηα πξψηε θνξά δηθαίσκα ίζεο κεηαρείξηζεο κε ηνπο άλδξεο ζηελ απαζρφιεζε, ζηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο, ζηελ επαγγεικαηηθή εμέιημε, ζηηο ακνηβέο, ζηνλ επαγγεικαηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ, ζηελ θαηάξηηζε θαη ζηελ θνηλσληθή αζθάιηζε. Δπηπιένλ θαηέθηεζαλ ην δηθαίσκα γηα άδεηα κεηξφηεηαο ή άιιεο νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο θαη γηα επηδφκαηα γάκνπ, κεηξφηεηαο θαη νηθνγελεηαθψλ ππνρξεψζεσλ. 23

25 Σν Κνηλνηηθφ Γίθαην θαη ην χληαγκα ηεο Διιάδαο απαγνξεχνπλ ηφζν ηηο άκεζεο φζν θαη ηηο έκκεζεο δηαθξίζεηο. Έκκεζεο δηαθξίζεηο είλαη εθείλεο πνπ δεκηνπξγνχληαη φηαλ θαηά ηε ιήςε θάπνηνπ λνκνζεηηθνχ ή άιινπ κέηξνπ θαη ηα δχν θχια αληηκεησπίδνληαη ηζφηηκα, ζηελ εθαξκνγή ηνπ φκσο ην κέη ξν απηφ ζέηεη ζε δπζκελή ζέζε πεξηζζφηεξα άηνκα ηνπ ελφο θχινπ, εκπνδίδνληαο έηζη ηελ άζθεζε ηνπ λνκνζεηηθνχ δηθαηψκαηνο 21. Παξφιν πνπ νη άκεζεο δηαθξίζεηο έρνπλ κεησζεί ζεκαληηθά, ηδίσο ζηνπο λφκνπο θαη ζηηο ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο, ζηελ πξάμε δηαηεξνχληαη αθφκε, φπσο απνδεηθλχεηαη απφ ην κεγάιν αξηζκφ ησλ αγγειηψλ ζηηο νπνίεο δεηνχληαη γηα απαζρφιεζε απνθιεηζηηθά άλδξεο ή γπλαίθεο. Οη έκκεζεο δηαθξίζεηο δελ έρνπλ εξκελεπζεί θαζφινπ νχηε αληηκεησπίδνληαη απφ ηα αξκφδηα πνιηηηθά φξγαλα ή ηνπο ίδηνπο ηνπο εξγαδφκελνπο θαη ηα ζπλδηθάηα ηνπο. Οη έκκεζεο δηαθξίζεηο, ππνζηεξίδνπλ νη εξεπλεηέο, ζα ζπλερίδνληαη φζν νη εξγαζηαθέο ζρέζεηο δελ πξνζαξκφδνληαη ζηηο αλάγθεο ησλ εξγαδνκέλσλ, φζν δειαδή ε δνπιεηά δελ ζπκβαδίδεη κε ηελ ηδησηηθή δσή, έηζη ψζηε θάζε άλζξσπνο α λεμάξηεηα απφ ην θχιν ηνπ λα κπνξεί λα ζπλδπάδεη, ρσξίο δπζκελείο επηπηψζεηο ζηελ επαγγεικαηηθή ηνπ εμέιημε, ηηο νηθνγελεηαθέο κε ηηο εξγαζηαθέο ηνπ επζχλεο θαη ππνρξεψζεηο. Παξαδείγκαηα έκκεζσλ δηαθξίζεσλ ελάληηα ζηηο γπλαίθεο αθνξνχλ ζην γεγνλφο φηη νη ζπλζήθεο εξγαζίαο θαη δηαβίσζεο αληηκεησπίδνληαη σο μερσξηζηέο έλλνηεο, ζην δηεπζπληηθφ δηθαίσκα ηνπ εξγνδφηε, ζηελ ππναμηνιφγεζε ηεο γπλαηθείαο εξγαζίαο, ζηελ αληζφηεηα ησλ ακνηβψλ θαη ζηηο λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο. 21 Κνπθνύιε-πειησηνπνύινπ,., 1986, «Σν ειιεληθό δίθαην ηεο ηζόηεηαο αλδξώλ θαη γπλαηθώλ ζηελ απαζρόιεζε», Δπηζεώξεζε Δξγαηηθνύ Γηθαίνπ, Νν 45, ζει

26 εκαληηθή είλαη ε απφζηαζε πνπ εμαθνινπζεί λα ππάξρεη αλάκεζα ζηε ζεσξία θαη ζηελ πξάμε, κε απνηέιεζκα νη γπλαίθεο λα κελ κπνξνχλ λα αζθήζνπλ ηζφηηκα κε ηνπο άλδξεο ην δηθαίσκα ζηε κηζζσηή εξγαζία, παξφιεο ηηο δηαηάμεηο ηεο λνκνζεζίαο. Ζ θνηλνηηθή νδεγία 76/707 αλαθέξεηαη ζηελ πινπνίεζε ησλ λνκνζεηηθψλ δηαηάμεσλ γηα ίζε κεηαρείξηζε αλδξψλ θαη γπλαηθψλ ζηελ απαζρφιεζε θαη ππνρξεψλεη φια ηα θξάηε κέιε λα πξνζαξκφζνπλ ηα ζρεηηθά λνκηθά ηνπο θείκελα, έηζη ψζηε λα πξνβιέςνπλ ην δηθαίσκα πξνζθπγήο ζηα δηθαζηήξηα θαη λα πιεξνθνξήζνπλ ζρεηηθά ηνπο ελδ ηαθεξφκελνπο. ηελ Διιάδα φκσο, ε παξαπάλσ νδεγία ζπλαληά πνιιέο δπζθνιίεο εθαξκνγήο θπξίσο ιφγσ ηνπ φηη ε πξνζθπγή ζην δηθαζηήξην είλαη δηαδηθαζία ρξνλνβφξα, ςπρνθζφξα θαη πνιπέμνδε, ελψ ε ελεκέξσζε ζηνπο ρψξνπο εξγαζίαο είλαη κεδακηλή, εθφζνλ νη πεξηζζφηεξεο γπλαίθεο δελ έρνπλ εθπξνζψπνπο ζηα ζπλδηθαιηζηηθά φξγαλα. Δπηπιένλ, πνιιά ζεκεία ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο δελ θαίλεηαη λα έρνπλ ζπκκνξθσζεί κε ηηο θνηλνηηθέο νδεγίεο θαη ηε ζπληαγκαηηθή επηηαγή ηεο ηζφηεηαο, φπσο επίζεο ε εθαξκνγή ηεο νδεγίαο γηα ηελ εμάιεηςε ησλ δηαθξίζεσλ ζε ζρέζε κε ηελ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε είλαη ζρεδφλ αδχλαηε 22. Ζ επίηεπμε ηεο ηζφηεηαο αλάκεζα ζε άλδξεο θαη γπλαίθεο ζε ζρέζε κε ηελ απαζρφιεζε δελ κπνξεί λα βαζίδεηαη κφλν ζηνπο λφκνπο ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ. Ζ εθαξκνγή ηνπ δη θαίνπ ζηελ πξάμε, ε ειιηπήο ελεκέξσζε θαη ε αλεπάξθεηα ππνζηεξηθηηθψλ δνκψλ (θπξίσο γηα ηελ νηθνγέλεηα) ή άιισλ επηπιένλ λνκνζεηηθψλ ξπζκίζεσλ εκπνδίδεη ηελ πινπνίεζε ηεο ηζφηεηαο. 22 Κνπθνύιε-πειησηνπνύινπ,., 1986, «Σν ειιεληθό δίθαην ηεο ηζόηεηαο αλδξώλ θαη γπλαηθώλ ζηελ απαζρόιεζε», Δπηζεώξεζε Δξγαηηθνύ Γηθαίνπ, Νν 45, ζει

27 Άιινη εξεπλεηέο δηαπηζηψλνπλ ηελ παξάινγε πξαγκαηηθφηεηα ζε ζρέζε κε ηε λνκνζεζία, φπνπ ελψ ηππηθά ζεζπίδνληαη πεξηζζφηεξα κέηξα γηα ηελ ηζφηεηα ε εθαξκνγή ηνπο δελ δηαζθαιίδεηαη. Αθ' ελφο ππάξρνπλ πνιιέο θαη ζπάληεο πξνυπνζέζεηο γηα ηε δπλαηφηεηα άζθεζεο ησλ δηθαησκάησλ πνπ παξέρνληαη, αθ' εηέξνπ ε κεηέξα εξγαδφκελε αληηκεησπ ίδεηαη ςπρξά σο κηα αζχκθνξε εξγαδφκελε πνπ πξέπεη λα πξνζαξκνζηεί ζην δεδνκέλν εξγαζηαθφ θαζεζηψο, φπσο αθξηβψο θαη έλαο άλδξαο. Δλψ απφ ηε κηα ππάξρεη κηα εκθαλήο αιιαγή ζηηο θνηλσληθέο δνκέο θαη νη γπλαίθεο ζπκκεηέρνπλ πηα ελεξγά ζηελ παξαγσγή, απφ ηελ άιιε ην παξαδνζηαθφ πξφηππν ηεο ηδαληθήο κεηέξαο, ζπδχγνπ θαη λνηθνθπξάο δελ έρεη αιιάμεη. Ζ νηθνγέλεηα ζπλερίδεη λα απνηειεί αλαζηαιηηθφ παξάγνληα γηα ηελ επαγγεικαηηθή εμέιημε ηεο γπλαίθαο θαη ν δηαρσξηζκφο ησλ επαγγεικάησλ ζε αλδξηθά θαη γπλαηθεία είλ αη απνηέιεζκα ηεο δηάθξηζεο ησλ θνηλσληθψλ ξφισλ, κε βάζε ην επηρείξεκα ηεο θχζεο θαη ηεο αλαπαξαγσγηθήο ηθαλφηεηαο ησλ γπλαηθψλ 23. ην επξχηεξν θνηλσληθφ ζχλνιν επηθξαηεί ε αληίιεςε φηη ε αληζφηηκε αληηκεηψπηζε ηεο γπλαίθαο ζην ρψξν ηεο εξγαζίαο είλαη απηνλφεηε θαη αλαπφθεπθηε, δηφηη ε θχξηα ή παξάιιειε ελαζρφιεζή ηεο κε ηελ νηθνγέλεηα δελ ζπκβαδίδεη κε ηελ πιήξε έληαμε ηεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Έηζη, νη νηθνγελεηαθέο επζχλεο απνηεινχλ ηξνρνπέδε ζηελ ηζφηηκε αληηκεηψπηζε ησλ γπλαηθψλ, ελψ ε ιχζε θαίλεηαη λα είλαη ε πξνψζεζε ηεο ζπκκεηνρήο ησλ αλδξψλ ζηελ νηθνγελεηαθή δσή, γεγνλφο πνπ κπνξεί λα αλαγλσξηζηεί κε δηεζλείο θαλφλεο. ηελ 23 Γνπιθέξε, Σ., 1994, «Ιζόηεηα ησλ δύν θύισλ ζηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο», Αζήλα, Παπαδήζεο, ζει

28 πξαγκαηηθφηεηα δειαδή, ε ηζφηεηα ζηελ επαγγεικαηηθή εμέιημε, ζηηο ακνηβέο ή ζηελ θαηάξηηζε δελ έρεη θαζηεξσζεί ζηελ πξάμε, γηαηί ηέζεθε κφλνλ ζαλ δήηεκα εξγαηηθήο λνκνζεζίαο ελψ είλαη ζπλπθαζκέλν κε ηελ φιε ζέζε ηεο γπλαίθαο ζηελ θνηλσληθή δσή. Ζ απνθιεηζηηθή ζρεδφλ ζρέζε ηεο γπλαίθαο κε ηελ νηθνγέλεηα αληηθαηνπηξίδεηαη ζην εξγαηηθφ δίθαην. χκθσλα κ απηφ, ε ζέζε ηεο γπλαίθαο βξίζθεηαη κέζα ζηελ νηθνγέλεηα γη' απηφ θαη φηαλ ζπκκεηέρεη ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία πξνζηαηεχεηαη ν αλαπαξαγσγηθφο ηεο ξφινο θαη γίλεηαη ζεβαζηή ε θχζε ηεο. Μηα ζεηξά απφ «πξνζηαηεπηηθέο» ή «επεξγεηηθέο» δηαηάμεηο ππνηίζεηαη φηη δηεπθνιχλνπλ ηε ζπκκεη νρή ηεο γπλαίθαο ζηελ ακεηβφκελε εξγαζία αιιά νπζηαζηηθά ηηο ηνπνζεηνχλ ζε ππνδεέζηεξε ζέζε ζηε ζθαίξα ηεο παξαγσγήο δηφηη ην θξάηνο ρξεηάδεηαη απφ ηηο γπλαίθεο ηφζν ηελ εξγαζία ηνπο φζν θαη ηνλ αλαπαξαγσγηθφ ηνπο ξφιν. Οη πξνζηαηεπηηθέο ξπζκίζεηο πνπ ίζρπαλ παιηφηεξα (15εηία γηα ηε ζχληαμε) θαη άιιεο πνπ ηζρχνπλ αθφκε θαη ζήκεξα (κεησκέλν σξάξην γηα κεηέξεο), ελψ δηεπθφιπλαλ πνιιέο γπλαίθεο ζηάζεθαλ εκπφδην ζηελ επαγγεικαηηθή ηνπο εμέιημε, πξνσζψληαο ηειηθά ηελ αληζφηεηα ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ γπλαηθψλ απφ ηνπο εξγνδφηεο 24. Δπνκέλσο, ην εξγαηηθφ δίθαην αληηκεησπίδεη ηε γπλαίθα σο νπδέηεξν νλ πνπ ππφθεηηαη ζηηο ίδηεο λνκηθέο ξπζκίζεηο κε ηνλ άλδξα θαη ζην φλνκα ηεο ηζφηεηαο αγλνεί ηελ νηθνγέλεηα ή ηηο δηαθνξέο αλάκεζα ζηα θχια, ηαπηίδνληαο ηελ εξγαδφκελε γπλ αίθα κε ηνλ εξγαδφκελν άλδξα. ην φλνκα ηεο ηζφηεηαο κπνξεί λα θαηαξγεζνχλ αθφκε θαη νη πξνζηαηεπηηθέο δηαηάμεηο, ελψ αληίζεηα απηφ πνπ ρξεηάδεηαη είλαη ε αλαγλψξηζε ηεο δηαθνξεηηθήο ζρέζεο πνπ έρεη ε γπλαίθα κε ηελ ακεηβφκελε θαη κε ακεηβφκελε εξγαζία. 24 Κξαβαξίηνπ, Γ., 1991, «Δξγαζία θαη δηθαηώκαηα ηεο γπλαίθαο», Θεζζαινλίθε, άθθνπιαο, ζει 25 27

29 Ο εληνπηζκφο ησλ δηαθνξψλ αλάκεζα ζηα θχια έρεη λφεκα κφλνλ σο πξαγκάησζε ηεο ειεπζεξίαο θαη ηεο ηζνηηκίαο ηνπο θαη φρη σο απιή δηαθνξνπνίεζε κε πξνζηαηεπηηθέο δηαηάμεηο, νη νπνίεο αλαπαξάγνπλ ηηο έκθπιεο ηαπηφηεηεο θαη κεγεζχλνπλ ηελ αληζφηεηα 25. Με άιια ιφγηα, νη γπλαίθεο ζηνλ ηνκέα ηεο απαζρφιεζεο ζα πξέπεη λα αληηκεησπίδνληαη ηζφηηκα κε ηνπο άλδξεο αιιά φρη φκνηα ιφγσ ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ηνπο. 2.2 Ζ ΓΗΑΦΟΡΑ ΣΗ ΑΜΟΗΒΔ ΣΩΝ ΓΤΟ ΦΤΛΩΝ Μιζθολογικές διαθορές καηά ηλικία Σν κηζζνινγηθφ ράζκα κεηαμχ ησλ δχν θχισλ αλαιχεηαη θαηαξρήλ ζε ζρέζε κε ηηο ειηθηαθέο νκάδεο ησλ εξγαδνκέλσλ. Ζ ειηθία εκθαλίδεηαη σο έλαο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηηο ακνηβέο δηφηη ζηελ δηάξθεηα ηεο εξγαζηαθήο δσήο ν εξγαδφκελνο ζπζζσξεχεη πείξα θαη γλψζεηο πνπ απμάλνπλ ηελ αμ ία ηεο εξγαζηαθήο δχλακήο ηνπ. Δπνκέλσο, είλαη αλακελφκελν, ε ειηθία λα εκθαλίδεηαη σο παξάγνληαο πνπ επηδξά ζεηηθά επί ηνπ κηζζνχ. Δληνχηνηο, είλαη γεληθά απνδεθηφ φηη ε αμία ηεο εξγαζηαθήο δχλακεο γεληθά απμάλεηαη έσο κηα νξηζκέλε ειηθία θαη ζηελ ζπλέρ εηα κεηψλεηαη. Απηφ νθείιεηαη, πξψηνλ, ζηελ θζνξά ησλ ζσκαηηθψλ ηθαλνηήησλ θαη δπλάκεσλ πνπ γηα νξηζκέλα επαγγέικαηα έρνπλ βαξχλνπζα ζεκαζία (ρεηξσλαθηηθέο εξγαζίαο ηεο βηνκεραλίαο, ιηαληθφ εκπφξην θ.ά.), θαη δεχηεξνλ, ζηελ «ηερλνινγηθή απαμίσζε» ησλ γλψζεσλ θαη ησλ ηθαλνηήησλ ησλ πεξηζζφηεξν 25 Κξαβαξίηνπ, Γ., 1991, «Δξγαζία θαη δηθαηώκαηα ηεο γπλαίθαο», Θεζζαινλίθε, άθθνπιαο, ζει

30 ειηθησκέλσλ εξγαδνκέλσλ ηδηαίηεξα ζε επαγγέικαηα πνπ βξίζθνληαη ζε ηζηνξηθή παξαθκή, κε εμαίξεζε σζηφζν κηα ζεηξά επαγγεικάησλ δηαλνεηηθήο εξγαζίαο πςειήο εηδίθεπζεο ζηα νπνία ε αχμεζε ηεο αμίαο ηεο εξγαζηαθήο δχλακε ο ζπλερίδεηαη κέρξη ην ηέινο ηνπ εξγαζηαθνχ βίνπ. Οη δηαθνξνπνηήζεηο πνπ παξαηεξνχληαη κεηαμχ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ είλαη: Πξψηνλ, ε αχμεζε ηνπ κηζζνχ πξντνχζεο ηεο ειηθίαο είλαη πνιχ κεγαιχηεξε ζηελ πεξίπησζε ησλ αλδξψλ. Δλψ ζηελ ειηθία ησλ 20 εηψλ, νη εξγαδφκελνη ζηελ βηνκεραλία ην 1995 ακείβνληαλ κε 2,8 Δπξψ αλά ψξα (κηθηέο απνδνρέο) αλεμαξηήησο θχινπ, ζηελ ειηθία ησλ ηξηάληα εηψλ ππήξρε ήδε κηα ζεκαληηθή δηαθνξά κεηαμχ αξξέλσλ θαη ζειέσλ θαη ζηηο ειηθίεο ησλ εηψλ νη σξηαίεο ακνηβέο ήηαλ πεξίπνπ 4 Δπξψ γηα ηηο γπλαίθεο θαη 6,5 γηα ηνπο άλδξεο. ηελ πεξίπησζε ησλ ππεξεζηψλ, ην άλνηγκα ηνπ ράζκαηνο δελ ππήξρε γηα ηηο ειηθίεο θάησ ησλ 30 εηψλ, πιελ φκσο, ζηελ ειηθία ησλ 45 εηψλ ην ράζκα αλεξρφηαλ ζε 25% πεξίπνπ. Γεχηεξνλ, ην ζεκείν κεηαζηξνθήο ηεο θακπχιεο ησλ ακνηβψλ απφ αχμνπζα ζε θζίλνπζα επέξρεηαη λσξίηεξα γηα ηηο γπλαίθεο. Γηα φζεο εμ απηψλ εξγάδνληαλ ζηελ βηνκεραλία ην 1995, νη ακνηβέο ήηαλ ζηάζηκεο γηα ηηο ειηθίεο 33 έσο 47 εηψλ θαη πησηηθέο γηα ηηο κεγαιχηεξεο ειηθίεο. ηηο ππεξεζίεο, νη κηζ ζνί ήηαλ πςειφηεξνη γηα ηηο ειηθίεο κέρξη ηα 45 έηε πεξίπνπ, κε ζεκαληηθή φκσο πηψζε ελ ζπλερεία. ηνπο άλδξεο, αληηζέησο, νη ειηθίεο κεηαζηξνθήο ησλ ακνηβψλ ηνπο ήηαλ ηα 52 έηε. Ζ ηαρχηεξε κεηαζηξνθή ηεο θακπχιεο ησλ κηζζψλ ζε ζπλάξηεζε κε ηελ ειηθία ζηελ πεξίπησζε ησλ γπλαηθψλ ζεκαίλεη φηη ε εξγαζηαθή ηνπο δχλακε αξρίδεη λα πθίζηαηαη απαμίσζε πην λσξίο απ φηη ζηνπο άλδξεο. Απηφ κπνξεί λα ζπκβαίλεη είηε δηφηη νη γπλαίθεο εκθαλίδνπλ δηαιείκκαηα ζπκκεηνρήο ζηελ ακεηβφκελε 29

31 απαζρφιεζε είηε δηφηη αζθνχλ επαγγέικαηα ή δνπιεχνπλ ζε επηρεηξήζεηο πνπ δελ εμαζθαιίδνπλ επηκήθεηο κηζζνινγηθέο θιίκαθεο εμέιημεο είηε δηφηη δελ πξνάγνληαη κέρξη ηα αλψηεξα θιηκάθηα ηεο ηεξαξρίαο, ιφγσ δηαθξίζεσλ πνπ πθίζηαληαη ζηε βάζε ηνπ θχινπ ηνπο. πλεπψο, ε δηαθνξεηηθή θαηαλνκή ησλ δχν θχισλ αλά ειηθία δελ θαίλεηαη λα έρεη κεγάιε επίδξαζε ζην κέζν κηζζνινγηθφ ράζκα. Δπίζεο, νη κηζζνινγηθέο δηαθνξέο είλαη αξθεηά πεξηνξηζκέλεο ζηηο ειηθίεο θάησ ησλ 35 εηψλ Μιζθολογικές διαθορές καηά εκπαίδεσζη Σν κηζζνινγηθφ ράζκα κεηαμχ ησλ δχν θχισλ αλαιχεηαη παξαθάησ ζε ζρέζε κε ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, ην νπνίν απνηειεί παξάγνληα πνπ επεξεάδεη ζεηηθά ηηο ακνηβέο. Απηφ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ε αμία ηεο εξγαζηαθήο δχλακεο απμάλεηαη κε ηελ απφθηεζε γλψζεσλ πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ άζθεζε εηδηθεπκέλεο εξγαζίαο. Παξαηεξείηαη κεγάιε ζεηηθή επίδξαζε ηεο εθπαίδεπζεο επί ηνπ κηζζνχ, γηα ηηο βαζκίδεο άλσ ηνπ Γπκλαζίνπ. Ο κέζνο κηζζφο πνπ αληηζηνηρεί ζηνπο απνθνίηνπο ηεο ηξηηνβάζκηαο είλαη ηδηαίηεξα απμεκέλνο σο πξνο ηνπο αληίζηνηρνπο κηζζ νχο ησλ άιισλ βαζκίδσλ εθπαίδεπζεο. Δίλαη αμηνζεκείσην φηη κεηαμχ βηνκεραλίαο θαη ππεξεζηψλ δελ παξαηεξνχληαη κεγάιεο δηαθνξέο ζηελ δηάξζξσζε ησλ κέζσλ κηζζψλ αλά εθπαηδεπηηθφ επίπεδν. Απηφ απνηειεί ηζρπξή έλδεημε φηη ην ίδην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν είλαη ηζρπξφο πξνζδηνξηζηηθφο παξάγνληαο ηνπ κέζνπ 26 Ισαθείκνγινπ & Καξακεζίλε, «Μηζζνινγηθό Υάζκα αλδξώλ θαη Γπλαηθώλ», 2003, ΚΔΘΙ, ζει

32 κηζζνχ πνπ δηακνξθψλεηαη ζηα επαγγέικαηα αλεμαξηήησο αλ πξφθεηηαη γηα ηελ βηνκεραλία ή ηηο ππεξεζίεο. Δλ θαηαθιείδη, ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν απνηειεί ηζρπξφ θαζνξηζηηθφ παξάγνληα ησλ κέζσλ κηζζψλ αλεμαξηήησο αλ πξφθεηηαη γηα ηνπο άλδξεο ή ηηο γπλαίθεο, γηα ηελ βηνκεραλία ή ηηο ππεξεζίεο Μιζθολογικές διαθορές καηά κλάδο Οη κηζζνί (αλδξψλ θαη γπλαηθψλ) δηαθέξνπλ κεηαμχ ησλ θιάδσλ παξαγσγήο εμαηηίαο κηαο ζεηξάο παξαγφλησλ φπσο ε παξαγσγηθφηεηα ηεο εξγαζίαο, ν βαζκφο ζπγθέληξσζεο ηνπ θεθαιαίνπ ζηνλ θιάδν, ε ηθαλφηεηά ηνπ λα απνζπά κνλνπσιηαθέο ή νιηγνπσιηαθέο πξνζφδνπο, ην επίπεδν αλάπηπμεο ηνπ εξγαηηθνχ ζπλδηθαιηζκνχ θιπ. Χζηφζν, απηέο νη δηαθνξέο ζηνπο κέζνπο κηζζνχο κεηαμχ θιάδσλ παξαγσγήο δελ θαηαλέκνληαη ηζνκεξψο κεηαμχ ησλ δχν θχισλ. Δλδέρεηαη, δειαδή, ζε θιάδνπο πνπ γεληθά θαηαβάιινπλ πςεινχο κηζζνχο, νη άλδξεο λα επσθεινχληαη απφ ην απμεκέλν επίπεδν ακνηβψλ πεξηζζφηεξν απφ φζν νη γπλαίθεο. Χο εθ ηνχηνπ, ην κηζζνινγηθφ ράζκα κεηαμχ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ κπνξεί λα δηαθέξεη κεηαμχ θιάδσλ παξαγσγήο. ε νξηζκέλνπο θιάδνπο, νη ακνηβέο, είλαη εμαηξεηηθά κηθξέο (ζηνπο θιάδνπο ειεθηξηθνχ ξεχκαηνο, θαη νξπρείσλ -ιαηνκείσλ, φπνπ δελ ππεξβαίλεη ην 6%) ελψ ζε νξηζκέλνπο άιινπο είλαη ζεακαηηθέο (ζηνπο θιάδνπο εμφξ πμεο ιηγλίηε θαη άληιεζεο πεηξειαίνπ ππεξβαίλεηαη ην 45% ελψ ζηνπο θιάδνπο δηχιηζεο 27 Ισαθείκνγινπ & Καξακεζίλε, «Μηζζνινγηθό Υάζκα αλδξώλ θαη Γπλαηθώλ», 2003, ΚΔΘΙ, ζει

33 πεηξειαίνπ, θαηαζθεπήο εμνπιηζκνχ κεηαθνξψλ θαη ζπιινγήο, θαζαξηζκνχ θαη δηαλνκήο λεξνχ αλέξρεηαη κεηαμχ 35% θαη 40%). Οη αληηζηνηρίεο ζηνπο θιάδνπο ησλ ππεξεζηψλ, παξνπζηάδνπλ κηθξφηεξε δηαθχκαλζε, ζπγθξηηηθά κε ηνπο θιάδνπο ηεο βηνκεραλίαο, απφ 11% έσο 29%. ε φηη αθνξά ηελ ζρέζε κεηαμχ ηνπ κηζζνινγηθνχ ράζκαηνο αλδξψλ θαη γπλαηθψλ θαη ηεο κεγαιχηεξεο ή κηθξφηεξεο ζπκκεηνρήο ησλ γπλαηθψλ ζηνπο θιάδνπο, δελ είλαη δπλαηφ λα δηαπηζησζεί θάπνηα ζπζρέηηζε. Χζηφζν, ππάξρεη αξλεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ηνπ χςνπο ηνπ κέζνπ κηζζνχ ζηνλ θιάδν παξαγσγήο θαη ηεο ζπκκεηνρήο ησλ γπλαηθψλ πνπ εξγάδνληαη ζηνλ θιάδν απηφλ σο πνζνζηφ ηεο ζπλνιηθήο απαζρφιεζεο. Ζ ζπζρέηηζε απηή είλαη επδηάθξηηε ζηελ πεξίπησζε ηεο βηνκεραλίαο, πιελ φκσο αζζελήο ζηελ πεξίπησζε ησλ ππεξεζηψλ. Απφ ηηο παξαηεξήζεηο απηέο πξνθχπηεη φηη ε ζπγθξηηηθά κεγαιχηεξε παξνπζία ησλ γπλαηθψλ ζε έλαλ θιάδν παξαγσγήο (ηδηαίηεξα ζηελ βηνκεραλία) ηείλεη λα κεηψζεη ηνλ κέζν κηζζφ πνπ θαηαβάιιεηαη ζηνλ θιάδν απηφλ. Σείλεη, κάιηζηα, λα κεηψζεη αλαινγηθά εμίζνπ ηνπο κηζζνχο ησλ γπλαηθψλ θαη ησλ αλδξψλ. Καηά ζπλέπεηα, ζηνπο θιάδνπο κε απμεκέλε παξνπζία γπλαηθψλ, ε θνηλσληθή ππνηίκεζε ηεο γπλαηθείαο εξγαζίαο ελ γέλεη νδεγεί ζε απαμίσζε ηεο εξγαζίαο πνπ πξαγκαηνπνηείηαη ζπλνιηθά ζ απηνχο ηνπο θιάδνπο, είηε απφ άλδξεο είηε απφ γπλαίθεο. ε φηη αθνξά ηελ θαηαλνκή ησλ γπλαηθψλ ζηνπο βηνκεραληθνχο θιάδνπο παξαγσγήο, παξνπζηάδνπλ ηζρπξή ζπγθέληξσζε ζε ηξεηο κφλνλ θιάδνπο: ζηελ βηνκεραλία ηξ νθίκσλ θαη πνηψλ, ζηελ θισζηνυθαληνπξγία θαη ζηελ έλδπζε. ε απηνχο ηνπο ηξεηο θιάδνπο απαζρνινχληαη πεξηζζφηεξεο απφ ηηο κηζέο γπλαίθεο. ηηο ππεξεζίεο, ην 80% ησλ γπλαηθψλ απαζρνινχληαη ζε ηέζζεξηο θιάδνπο: ην ιηαληθφ εκπφξην, ην ρνλδξηθφ εκπφξην, ην 32

34 εκπφξην απηνθηλήησλ θαη ηνλ ρξεκαηνπηζησηηθφ ηνκέα (ηξάπεδεο, αζθάιεηεο, ζπληαμηνδνηηθά ηακεία θιπ). πλεπψο, ε παξνπζία ησλ γπλαηθψλ ζε νξηζκέλνπο θιάδνπο παξαγσγήο επεξεάδεη ηνλ κέζν κηζζφ αξλεηηθά, πηζαλφηαηα επεηδή ε εξγαζία πνπ πξαγκαηνπνηείηαη ζηνπο ελ ιφγσ θιάδνπο απαμηψλεηαη θνηλσληθά σο «γπλαηθεία» θαηά παξάβαζε ησλ νηθνλνκηθψλ λφκσλ. Απηή ε απαμίσζε επηδξά κάιηζηα θαη επί ησλ αλδξηθψλ κηζζψλ ζηνλ ίδην θιάδν, δηφηη δελ απαμηψλεηαη ε εξγαζία ησλ ζπγθεθξηκέλσλ γπλαηθψλ αιιά ε εξγαζία ηνπ θιάδνπ παξαγ σγήο ζπλνιηθά. Ζ δηαθνξεηηθή θαηαλνκή ησλ θχισλ ζηνπο θιάδνπο παξαγσγήο, έρεη ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζην κηζζνινγηθφ ράζκα αλδξψλ θαη γπλαηθψλ Ισαθείκνγινπ & Καξακεζίλε, «Μηζζνινγηθό Υάζκα αλδξώλ θαη Γπλαηθώλ», 2003, ΚΔΘΙ, ζει

35 2.3 Ζ ΝΟΜΟΘΔΗΑ ΓΗΑ ΣΖΝ ΔΡΓΑΕΟΜΔΝΖ ΜΖΣΔΡΑ Με ην Ν. 2470/1997 επηηπγράλεηαη "Αλακφξθσζε ηνπ κηζζνινγίνπ ηνπ πξνζσπηθνχ δεκφζηαο δηνίθεζεο (Γεκνζίνπ - ΝΠΓΓ - ΟΣΑ) γηα ηελ ελίζρπζε ηεο νηθνγέλεηαο ησλ ππαιιήισλ" πξνβιέπεηαη ε ρνξήγεζε κεληαίαο νηθνγελεηαθήο παξνρήο εθηφο απφ ηνπο έγγακνπο ππαιιήινπο θαη ζηνπο ρήξνπο, ελ δηαζηάζεη, δηαδεπγκέλνπο θαη άγακνπο γνλείο, εθφζνλ ηνπο έρεη αλαηεζεί λφκηκα ε επηκέιεηα ησλ παηδηψλ θαη κέλνπλ καδί ηνπο. Με ην Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα 41/2003 ιακβάλνληαη "Μέηξα γηα ηε βειηίσζε ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο πγείαο θαηά ηελ εξγαζία ησλ εγθχσλ, ιερψλσλ, θαη γαινπρνπζψλ εξγαδνκέλσλ, ζε ζπκκφξθσζε κε ηελ νδεγία 92/85/ΔΟΚ, πξνβιέπεηαη κεηαμχ άιισλ φηη: Γηα θάζε δξαζηεξηφηεηα πνπ ελδέρεηαη λα εγθιείεη ζπγθεθξηκέλν θίλδπλν έθζεζεο ησλ εγθχσλ, ιερψλσλ θαη γαινπρνπζψλ εξγαδνκέλσλ, ν εξγνδφηεο νθείιεη λα δηαζέηεη κηα γξαπηή εθηίκεζε ησλ πθηζηάκελσλ θαηά ηελ εξγαζία θηλδχλσλ. ηελ εθηίκεζε απηή πξνζδηνξίδεηαη ε θχζε, ν βαζκφο θαη ε δηάξθεηα ηεο έθζεζεο ζηνλ θίλδπλν ψζηε λα είλαη δπλαηφ λα αμηνινγεζνχλ φινη νη θίλδπλνη ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο πγείαο ησλ εξγαδφκελσλ γπλαηθψλ θαζψο θαη θάζε επίπησζε ζηελ εγθπκνζχλε ή ηε γαινπρία ηνπο ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε. Οη γπλαίθεο πνπ ελδέρεηαη λα βξεζνχλ ζε ηέηνηα θαηάζηαζε θαζψο θαη εθπξφζσπνη ησλ εξγαδνκέλσλ πξέπεη λα ελεκεξψλνληαη γηα ηα απνηειέζκαηα απηήο ηεο αμηνιφγεζεο. Οη έγθπεο, ιερψλεο θαη γαινπ ρνχζεο εξγαδφκελεο δελ είλαη ππνρξεσκέλεο λα αζρνινχληαη κε δξαζηεξηφηεηεο γηα ηηο νπνίεο ε αμηνιφγεζε έρεη δείμεη φηη ζπλεπάγνληαη ελδερφκελν θίλδπλν γηα ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγεία ηνπο. Απηή ε πεξίπησζε αληηκεησπίδεηαη κε κφληκε ή 34

36 πξνζσξηλή πξνζαξκνγή ησλ ζπλζεθψλ εξγαζίαο ή θαη ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο, κε αιιαγή ζέζεο ηεο εξγαδφκελεο, ή απαιιαγή απφ ηελ εξγαζία. Οη εξγαδφκελεο γπλαίθεο ζ' φιε ηε δηάξθεηα ηεο εγθπκνζχλεο θαη γηα έλαλ ρξφλν κεηά ηνλ ηνθεηφ, κε πιήξε ή κεξηθή απαζρφιεζε ηε λχρηα, κεηαθηλνχληαη ζε αληίζηνηρε ζέζε εκέξαο, εθφζνλ ππνβάινπλ ηαηξηθφ πηζηνπνηεηηθφ πνπ βεβαηψλεη ηελ αλάγθε ιήςεο ηνπ κέηξνπ γηα ιφγνπο πνπ αθνξνχλ ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγεία ηνπο. ε πεξίπησζε πνπ ε κεηαθίλεζε είλαη ηερληθά ή θαη αληηθεηκεληθά αδχλαηε, απαιιάζζνληαη απφ ηελ εξγαζία. Οη έγθπεο εξγαδφκελεο απαιιάζζνληαη απφ ηελ εξγαζία, ρσξίο πεξηθνπή απνδνρψλ, γηα λα ππνβάιινληαη ζε εμεηάζεηο πξνγελλεηηθνχ ειέγρνπ, εθφζνλ απηέο νη εμεηάζεηο πξέπεη λα γίλνπλ ζηε δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο. Με ηνλ Ν. 2525/97 θαζηεξψζεθε ε ιεηηνπξγία ηνπ νινήκεξνπ λεπηαγσγείνπ θαη ηνπ νινήκεξνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ γηα λα δηεπθνιπλζνχλ νη εξγαδφκελνη κε νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο. Ζ ξχζκηζε απηή, εθηφο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηεο ζθνπνχο, αθελφο ζηνρεχεη ζηελ απειεπζέξσζε ηεο εξγαδφκελεο κεηέξαο απφ ηελ αλάγθε πξφσξεο δηαθνπήο ηεο εξγαζίαο ηεο γηα ηελ παξαιαβή ησλ λεαξψλ παηδηψλ ηεο θαη, αθεηέξνπ, δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηε κε εξγαδφκελε κεηέξα λα εξγαζηεί. Με ηνλ Ν. 2639/1998 "Ρχζκηζε εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, ζχζηαζε ψκαηνο Δπηζεψξεζεο εξγαζίαο θα η άιιεο δηαηάμεηο" επηρεηξείηαη λα επαλαξπζκηζηνχλ ζεκαληηθά ζέκαηα ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ φπσο ν ρξφλνο εξγαζίαο, νη άηππεο κνξθέο εξγαζίαο, ε δηάθξηζε εμαξηεκέλεο θαη αλεμάξηεηεο εξγαζίαο θ.ιπ. Δπεηδή πνιιέο θνξέο νη γπλαίθεο, θαη φρη πάληα κε επηινγή ηνπο αιιά θάησ απφ ηελ πίεζε ηνπ ζπλδπαζκνχ ησλ νηθνγελεηαθψλ θαη εξγαζηαθψλ ππνρξεψζεσλ ηνπο, επηιέγνπλ λα 35