ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΕΘΟΔΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΑΞΙΑΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ: ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗ ΛΙΜΝΗ Ν. ΠΛΑΣΤΗΡΑ. Η. Ζάχου, Σ. Πολύζος, Τ.

Transcript

1 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΕΘΟΔΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΑΞΙΑΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ: ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗ ΛΙΜΝΗ Ν. ΠΛΑΣΤΗΡΑ Η. Ζάχου, Σ. Πολύζος, Τ. Πνευματικός Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περ. Ανάπτυξης Πεδίον Άρεως Βόλος ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα τελευταία χρόνια, οι ανεξέλεγκτες ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν δημιουργήσει τεράστια προβλήματα στο περιβάλλον, με συνέπεια να κρίνεται επιτακτική η ανάγκη για προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης. Ωστόσο, η επίτευξη της βιώσιμης ανάπτυξης στην πράξη είναι ένα πολύπλοκο ζήτημα και αποτελεί πεδίο έρευνας και επιστημονικών συζητήσεων. Στο πλαίσιο της έρευνας αυτής, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η αξιολόγηση και η οικονομική εκτίμηση των οικοσυστημάτων, η οποία προσεγγίζεται μέσω της εφαρμογής μεθόδων οικονομικής αποτίμησης του περιβάλλοντος. Στο παρόν άρθρο γίνεται συγκριτική ανάλυση δύο μεθόδων αποτίμησης της αξίας του περιβάλλοντος, ανάδειξη των βασικών πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων που αυτές παρουσιάζουν και εφαρμογή τους στην περιοχή της λίμνης Ν. Πλαστήρα. Συγκεκριμένα, διερευνάται και αξιολογείται η ετήσια οικονομική και ψυχαγωγική αξία της λίμνης Ν. Πλαστήρα με εφαρμογή των μεθόδων ελεύθερης αποτίμησης και κόστους ταξιδιού και με χρήση στοιχείων που προέρχονται από επί τόπου έρευνα. Λέξεις Κλειδιά: οικονομική αποτίμηση περιβάλλοντος, λίμνη Ν. Πλαστήρα, τοπική ανάπτυξη 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων που παρατηρείται από την πλευρά του ανθρώπου, έχει σαν συνέπεια το σταδιακό αφανισμό τους, τη διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας και τη γενικότερη υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Οι παραπάνω αρνητικές εξελίξεις έχουν οδηγήσει σε μία εντεινόμενη ενασχόληση με θέματα που αφορούν το περιβάλλον. Μέσα σε αυτά συγκαταλέγεται και το ζήτημα της οικονομικής αποτίμησης των φυσικών πόρων που αποτελεί μία διαδικασία δύσκολη, αλλά εφικτή, και πραγματοποιείται μέσω εξειδικευμένων μεθόδων (Αραμπατζής και Πολύζος, 2008). Η αποτίμηση των περιβαλλοντικών αγαθών, πέρα από τον ακριβή υπολογισμό της οικονομικής αξίας του εκάστοτε αγαθού, αποσκοπεί στην επίτευξη των στόχων της βιώσιμης ανάπτυξης που είναι η αειφορική χρήση των πόρων, η διατήρηση των οικολογικών διαδικασιών και η διαφύλαξη της γενετικής ποικιλότητας. Σκοπός του άρθρου είναι η εκτίμηση της οικονομικής και ψυχαγωγικής αξίας της λίμνης Ν. Πλαστήρα με εφαρμογή των μεθόδων ελεύθερης αποτίμησης και κόστους ταξιδιού και με στοιχεία που προέρχονται από έρευνα πεδίου που πραγματοποιήθηκε στην περιοχή μελέτης. 2. ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΑΞΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΑΓΑΘΩΝ Τις δεκαετίες 60 και 70, παράλληλα με την αρχική έξαρση της οικολογικής ανησυχίας, αρχίζει να αναπτύσσεται με συστηματικό τρόπο και η περιβαλλοντική οικονομία, η οποία βασίζεται στην υπόθεση ότι όλα τα αγαθά και οι υπηρεσίες που παρέχονται από το φυσικό περιβάλλον, εάν ήταν ενταγμένα σε ένα σύστημα πραγματικής αγοράς, θα είχαν μια οικονομική αξία (Navrud and Pruckner, 1997). 1 υ Περιβαλλοντικό Συνέδριο Θεσσαλίας, Σκιάθος, 8-10 Σεπτεμβρίου Σελίδα 1

2 Συνεπώς, η ανάγκη αποτίμησης φυσικών πόρων προήλθε από την εξάντληση του φυσικού πλούτου, καθώς τίποτα δεν είναι ανεξάντλητο. Επομένως, όταν κάτι μπορεί να εξαντληθεί τότε εκτός από χρηστική αξία αποκτά και σπανιότητα, καθώς δεν είναι διαθέσιμο σε όλους, και πρέπει να κοστολογηθεί ή να αποτιμηθεί (Tietenberg, 1998). Με βάση τα παραπάνω, στην περίπτωση που δεν υπάρχει αγορά μέσα στην οποία να είναι ενταγμένα τα περιβαλλοντικά αγαθά, πρέπει αρχικά να προσδιοριστούν οι τρόποι με τους οποίους μια μεταβολή στην ποιότητα του περιβάλλοντος επιδρά στην κοινωνική ευημερία. Το οικονομικό μέγεθος της μεταβολής της κοινωνικής ευημερίας εξαιτίας μιας αλλαγής στην ποιότητα του περιβάλλοντος καλείται Ολική Οικονομική Αξία της περιβαλλοντικής μεταβολής (Total Economic Value). Η Ολική Οικονομική Αξία μπορεί να διακριθεί στην "αξία χρήσης" και στην "αξία μηχρήσης". Ειδικότερα, η αξία χρήσης ενός περιβαλλοντικού αγαθού είναι η οικονομική αξία που προκύπτει από την πραγματική χρήση του φυσικού πόρου από τους ανθρώπους. Η "αξία μη-χρήσης" είναι το οικονομικό μέγεθος που περιλαμβάνει κατηγορίες αξιών, όπως η αξία επιλογής (option value) που εκφράζει την προθυμία του ατόμου να διαθέσει ένα χρηματικό ποσό για να διατηρήσει ένα περιβαλλοντικό αγαθό για το ενδεχόμενο μελλοντικής χρήσης του, η αξία ημι-επιλογής (quasi-option value) που είναι η αξία που δίνει το άτομο στην αποφυγή των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που προκύπτουν από την εφαρμογή της προτεινόμενης πολιτικής, η αξία κληροδοτήματος (bequest value) που απεικονίζει την προθυμία του ατόμου να καταβάλει ένα χρηματικό ποσό προκειμένου να διατηρήσει ένα αγαθό προς όφελος των μελλοντικών γενεών, και η αξία ύπαρξης (existence value) που εκφράζει το ποσό που προτίθεται να καταβάλει κάποιος προκειμένου να προστατεύσει απλώς ένα περιβαλλοντικό αγαθό, χωρίς να προσβλέπει στη χρησιμοποίησή του. Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, η Ολική Οικονομική Αξία ενός περιβαλλοντικού αγαθού ορίζεται ως το άθροισμα της αξίας χρήσης και της αξίας μη-χρήσης (Pearce and Turner, 1990, Coller and Harrison, 1995). 3. ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Η προσέγγιση των περιβαλλοντικών ζητημάτων από οικονομική οπτική γωνία προϋποθέτει την αποτίμηση των αγαθών του περιβάλλοντος σε χρηματικές μονάδες, διαδικασία που πραγματοποιείται μέσω της εφαρμογής εξειδικευμένων μεθόδων της περιβαλλοντικής οικονομίας, όπως τα εργαλεία οικονομικής αποτίμησης του περιβάλλοντος, με τα οποία ασχολείται το παρόν άρθρο. Στη συνέχεια, θα γίνει αναφορά στις μεθόδους κόστους ταξιδιού και ελεύθερης αποτίμησης που θα χρησιμοποιηθούν για την εκτίμηση της ψυχαγωγικής και οικονομικής αξίας της λίμνης Ν. Πλαστήρα. 3.1 Η μέθοδος του κόστους μετακίνησης (Travel Cost Method) Η συγκεκριμένη μέθοδος βασίζεται στην υπόθεση ότι το κόστος επίσκεψης στον χώρο αναψυχής (έξοδα μετακίνησης, αξία εισιτηρίου, έξοδα διατροφής κ.α.) αντανακλά, κατά κάποιο τρόπο, την ψυχαγωγική του αξία. Η συλλογή των στοιχείων πραγματοποιείται με τη βοήθεια ερωτηματολογίων και η οικονομική αξία ενός χώρου αναψυχής απεικονίζεται στη γενική μορφή της από την παρακάτω συνάρτηση (Kula, 1994): Ε = f (ΚΤ, ΚΟ, Π, Ε, Χ) (1) όπου, το Ε είναι ο αριθμός των επισκέψεων στον χώρο, το ΚΤ είναι το κόστος επίσκεψης (έξοδα ταξιδιού), το ΚΟ δηλώνει κοινωνικο-οικονομικά δεδομένα (εισόδημα, ηλικία, κ.λπ.), το Π είναι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του χώρου αναψυχής, το Ε αναφέρεται στον τύπο, την ποιότητα και τη διαθεσιμότητα εναλλακτικών χώρων, ενώ το Χ είναι η μήτρα άλλων επεξηγηματικών μεταβλητών. Στα πλεονεκτήματα της μεθόδου περιλαμβάνονται η ευρεία χρήση της, εξαιτίας των αξιόπιστων αποτελεσμάτων που εκφράζουν τις βασικές επιλογές των καταναλωτών, η αξιοποίηση πραγματικών οικονομικών δεδομένων αναφορικά με το κόστος ταξιδιού, 1 υ Περιβαλλοντικό Συνέδριο Θεσσαλίας, Σκιάθος, 8-10 Σεπτεμβρίου Σελίδα 2

3 καθώς και η αξιολόγηση της πραγματικής συμπεριφοράς των επισκεπτών που προκύπτει από την έρευνα με ερωτηματολόγια (Turner et al., 1994). Από την άλλη πλευρά, η μέθοδος παρουσιάζει αρκετές αδυναμίες στην εφαρμογή της. Ειδικότερα, κατά τον υπολογισμό του κόστους ταξιδιού, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ο χρόνος ταξιδιού που καταναλώνει ο επισκέπτης για να φτάσει στον προορισμό του. Επιπλέον, πρέπει να εξετάζεται και ο χρόνος παραμονής του επισκέπτη υπό την ευρύτερη έννοια του ευκαιριακού κόστους. Ένα άλλο τρωτό σημείο της μεθόδου αποτελεί ο καταμερισμός του ολικού κόστους ταξιδιού στον υπό μελέτη χώρο, καθώς πολλοί επισκέπτες ταξιδεύουν σε πολλά μέρη αναψυχής κατά τη διάρκεια μίας ημέρας. Τέλος, ένα ακόμη μειονέκτημα της μεθόδου είναι η δυνατότητα εκτίμησης μόνο της "αξίας χρήσης" του χώρου και όχι της "αξίας μη-χρήσης" (Turner et al., 1994). 3.2 Η μέθοδος της ελεύθερης αποτίμησης (Contingent Valuation Method - CVM) Η μέθοδος της ελεύθερης αποτίμησης βασίζεται στη συλλογή πληροφοριών από άτομα της περιοχής επίδρασης του υπό διερεύνηση σχεδίου, με στόχο να προσδιοριστεί, είτε η μέγιστη επιθυμία χρηματικής συνεισφοράς για την αποφυγή ή την αποκατάσταση μιας περιβαλλοντικής ζημιάς (Willingness To Pay WTP), είτε η μέγιστη επιθυμία οικονομικής αποζημίωσης μιας νέας περιβαλλοντικής επιβάρυνσης (Willingness To Accept WTA). Η μέθοδος λειτουργεί με δεδομένα μιας υποθετικής αγοράς και στηρίζεται στη μέτρηση της μεταβολής του επιπέδου ευημερίας, εξαιτίας της μεταβολής στην παρεχόμενη ποιότητα ή ποσότητα ενός περιβαλλοντικού αγαθού (Coller and Harrison, 1995). Ειδικότερα, η μέθοδος της ελεύθερης αποτίμησης συλλέγει πληροφορίες από ερωτηματολόγια μέσα από τα οποία εξετάζεται η επιθυμία χρηματικής συνεισφοράς ή αποζημίωσης σε σχέση με το υπό διερεύνηση σενάριο (Navrud and Pruckner, 1997). Με βάση τις πληροφορίες που συλλέγονται, μπορεί να πραγματοποιηθεί μια ανάλυση παλινδρόμησης, μέσω της οποίας προκύπτει η εξίσωση προθυμίας για πληρωμή του ερωτώμενου i (Kula, 1994): WTPi = f(qi, Yi, Ti, Si) (2) όπου, το WTPi είναι το προτιθέμενο ποσό πληρωμής, το Qi είναι η ποσότητα ή η ποιότητα του εκάστοτε χαρακτηριστικού, το Yi δηλώνει το εισόδημα, το Ti απεικονίζει το δείκτη προτίμησης, και το Si περιλαμβάνει κοινωνικο-οικονομικές παραμέτρους. Ως βασικά πλεονεκτήματα της μεθόδου θεωρούνται (α) η δυνατότητα εφαρμογής της στην αποτίμηση, τόσο της "αξίας χρήσης", όσο και της "αξίας μη-χρήσης" ενός περιβαλλοντικού αγαθού, (β) το ευρύ πεδίο εφαρμογής στην ανάλυση περιβαλλοντικών θεμάτων, (γ) η δυνατότητα ex ante εφαρμογής για την αξιολόγηση προτεινόμενων επεμβάσεων στο περιβάλλον, και (δ) η συλλογή όχι μεγάλου όγκου πληροφοριών, παρά το γεγονός ότι απαιτείται έρευνα με ερωτηματολόγια. Η μέθοδος έχει δεχθεί έντονες κριτικές αναφορικά με τις αδυναμίες που παρουσιάζει και οι οποίες σχετίζονται με τα στρατηγικά σφάλματα της έρευνας (δήλωση ψευδών απαντήσεων όταν αυτές μπορούν να αποφέρουν όφελος στον ερωτώμενο), τις υποθέσεις που γίνονται (η υποθετική φύση της μεθόδου δημιουργεί αμφιβολίες σχετικά με την πραγματική καταναλωτική συμπεριφορά των ατόμων), τον τρόπο παροχής των πληροφοριών (έλλειψη εμπιστοσύνης σχετικά με τις πληροφορίες που παρέχονται), το σχεδιασμό της έρευνας (δομή ερωτηματολογίου, επιλογή δείγματος), τον τρόπο πληρωμής (η προτεινόμενη μέθοδος πληρωμής μπορεί να επηρεάσει την προθυμία του ερωτώμενου για πληρωμή), κ.α. (Pearce and Turner, 1990, Turner et al, 1994, Kula, 1994). 4. ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΑΞΙΑΣ ΛΙΜΝΗΣ Ν. ΠΛΑΣΤΗΡΑ Στην παρούσα ενότητα γίνεται προσδιορισμός της ετήσιας οικονομικής και ψυχαγωγικής αξίας της λίμνης Ν. Πλαστήρα, με την εφαρμογή των μεθόδων ελεύθερης αποτίμησης και κόστους ταξιδιού αντίστοιχα. Τα δεδομένα για την εφαρμογή των μεθόδων συλλέχθηκαν με τη βοήθεια ερωτηματολογίου, υπό τη μορφή προσωπικής συνέντευξης σε 1 υ Περιβαλλοντικό Συνέδριο Θεσσαλίας, Σκιάθος, 8-10 Σεπτεμβρίου Σελίδα 3

4 σταθερά κομβικά σημεία επίσκεψης, όπως π.χ. οι αφετηρίες και οι έξοδοι περιβαλλοντικών διαδρομών. Η έρευνα πεδίου διενεργήθηκε τον Ιούλιο του 2011 σε δείγμα 117 ανθρώπων. 4.1 Προσδιορισμός ετήσιας οικονομικής αξίας της λίμνης Ν. Πλαστήρα Στο πλαίσιο προσδιορισμού της ετήσιας οικονομικής αξίας της λίμνης, με τη μέθοδο της ελεύθερης αποτίμησης, λήφθηκαν υπόψη μόνο τα ερωτηματολόγια των κατοίκων από τους δήμους που γειτνιάζουν με τη λίμνη (Δήμοι Καρδίτσας, Πλαστήρα, Μουζακίου, Μητρόπολης και Νεβρόπολης Αγράφων), καθώς οι κάτοικοι των συγκεκριμένων δήμων επηρεάζονται άμεσα από πιθανή υποβάθμιση της. Στα ερωτηματολόγια διατυπώθηκε ένα υποθετικό σενάριο, σύμφωνα με το οποίο το κράτος, στο πλαίσιο εκχώρησης αρμοδιοτήτων στην τοπική αυτοδιοίκηση, παραχωρεί τη συνολική διαχείριση της λίμνης στους όμορους Δήμους, υπό τον όρο αυτοί να εξασφαλίσουν τη σχετική χρηματοδότηση για τη διαχείριση και την προστασία της από προβλήματα, όπως απόβλητα κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων, αστικά λύματα κλπ. Με βάση αυτό το σενάριο, διερευνήθηκε η προθυμία οικονομικής συνεισφοράς των νοικοκυριών με τη μορφή ετήσιου δημοτικού τέλους στην προσπάθεια ολοκληρωμένης διαχείρισης της λίμνης. Από τα αποτελέσματα διαπιστώνεται ότι η συντριπτική πλειονότητα του δείγματος (74.36%) δείχνει προθυμία οικονομικής συνεισφοράς με τη μορφή ετήσιου δημοτικού τέλους για την προστασία και διαχείριση της λίμνης. Εκτός από τη βασική ερώτηση της οικονομικής συνεισφοράς στο ερωτηματολόγιο περιλαμβάνονται ερωτήσεις σχετικά με το φύλο, την ηλικία, το επάγγελμα, το μορφωτικό επίπεδο, τα μέλη της οικογένειας του ερωτώμενου, το μέσο μηνιαίο ατομικό και οικογενειακό του εισόδημα, το βαθμό ευαισθητοποίησης του σε περιβαλλοντικά θέματα κ.λ.π. Από τις συσχετίσεις μεταξύ των απαντήσεων, εξάγονται πολύτιμα συμπεράσματα σχετικά με τη συμπεριφορά των ατόμων. Για παράδειγμα, η προθυμία των κατοίκων να συνεισφέρουν οικονομικά συσχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με τον υψηλό βαθμό ευαισθησίας τους απέναντι στην προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και με το υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης τους. Επιπλέον, συμπεραίνεται πως τα άτομα με υψηλά εισοδήματα εμφανίζουν μεγαλύτερα ποσοστά προθυμίας για πληρωμή, γεγονός που μπορεί να δικαιολογηθεί από την οικονομική τους ευχέρεια. Αναφορικά με όσους απάντησαν αρνητικά στην πληρωμή δημοτικού τέλους, οι 9 στους 10 θεωρούν ότι το κράτος θα πρέπει να ανταπεξέλθει στα έξοδα προστασίας της λίμνης, ενώ οι περισσότεροι από αυτούς θέλουν να βοηθήσουν με εθελοντική εργασία. Αναφορικά με την στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων, για τον προσδιορισμό της αξίας της λίμνης υπολογίζεται, αρχικά, η μέση τιμή της διάθεσης για πληρωμή. Λόγω της διχοτομικής επιλογής ως μέθοδο απόσπασης, η μέση τιμή της διάθεσης για πληρωμή υπολογίζεται μέσω της, υπό όρους, μέσης τιμής της διχοτομικής εξαρτημένης μεταβλητής. Η αξία προκύπτει με βάση την παρακάτω σχέση, η οποία εκφράζεται ως ένας γραμμικός συνδυασμός των επεξηγηματικών μεταβλητών Xi (Pindyck and Rubinfeld, 1998): Ζ = β 1 Χ 1 +β 2 Χ 2 +β 3 Χ 3 +β k Χ k (3) όπου, Ζ είναι η εξαρτημένη μεταβλητή της συνολικής ετήσιας οικονομικής αξίας της λίμνης, β 1,β 2,β 3,β k είναι οι παράμετροι του μόνιμου πληθυσμού των δήμων, Χ 1,Χ 2,Χ 3,Χ k είναι οι ανεξάρτητες μεταβλητές των μέσων όρων διάθεσης πληρωμής ανά δήμο, και k είναι ο συνολικός αριθμός των μεταβλητών που περιέχονται στο υπόδειγμα (στην προκειμένη περίπτωση είναι πέντε, καθώς τόσοι είναι οι δήμοι που συμπεριλήφθηκαν στην έρευνα). Οι ερωτώμενοι είχαν την ευκαιρία να επιλέξουν μεταξύ 10 κλάσεων ίσου πλάτους, οι οποίες ήταν: (1) 1-10, (2) 11-20,., (10) Με βάση τα παραπάνω, υπολογίζεται ο μέσος όρος κάθε κλάσης ο οποίος πολλαπλασιάζεται με το πλήθος των ατόμων που επέλεξαν τη συγκεκριμένη κλάση. Αφού έγινε ο διαχωρισμός των ερωτηματολογίων ανά δήμο και προστέθηκαν όλα τα παραπάνω γινόμενα για κάθε κλάση, προκύπτει ο μέσος όρος διάθεσης πληρωμής ανά δήμο, ο οποίος πολλαπλασιάζεται στη συνέχεια με τον πληθυσμό του δήμου ώστε να προκύψει η ολική οικονομική αξία που ο αποδίδει ο κάθε δήμος στη λίμνη. Το άθροισμα της οικονομικής αξίας της λίμνης και για 1 υ Περιβαλλοντικό Συνέδριο Θεσσαλίας, Σκιάθος, 8-10 Σεπτεμβρίου Σελίδα 4

5 τους πέντε δήμους μας δίνει την Ολική Ετήσια Οικονομική Αξία της λίμνης, η οποία όπως φαίνεται από τον Πίνακα 1, ανέρχεται σε Πίνακας 1. Οικονομική αξία που αποδίδουν οι γειτονικοί δήμοι στη λίμνη Ν. Πλαστήρα Δήμοι Μ.Ο. διατιθέμενου ποσού Πληθυσμός δήμου Οικονομική αξία λίμνης Καρδίτσας Πλαστήρα Μουζακίου Νεβρόπολης Αγράφων Μητρόπολης Ετήσια Οικονομική Αξία λίμνης Πηγή: Ιδία επεξεργασία 4.2 Προσδιορισμός ετήσιας ψυχαγωγικής αξίας της λίμνης Ν. Πλαστήρα Για την αποτίμηση της ψυχαγωγικής αξίας της λίμνης εφαρμόστηκε, όπως προαναφέρθηκε, η μέθοδος του κόστους ταξιδιού που μελετά την συμπεριφορά κάθε επισκέπτη χωριστά για τη διάρκεια μιας προκαθορισμένης περιόδου (έτος). Οι ζητούμενες ποσότητες είναι το κόστος ταξιδιού του ερωτώμενου και ο αριθμός των ταξιδιών που κάνει προς την περιοχή μελέτης σε περίοδο 12 μηνών. Για το κόστος ταξιδιού κάθε επισκέπτη συλλέχθηκαν στοιχεία που αφορούν τα έξοδα μετακίνησης, τα έξοδα συμμετοχής σε δραστηριότητες, τα έξοδα για προϊόντα και υπηρεσίες που σχετίζονται με τη λίμνη Ν. Πλαστήρα, καθώς και τα έξοδα διατροφής. Το ετήσιο κόστος ταξιδιού του κάθε επισκέπτη στη λίμνη υπολογίζεται σύμφωνα με την παρακάτω σχέση (NOAA, 1995): Ζi = ri * tcri (4) όπου, Ζi είναι το ετήσιο κόστος ταξιδιού του επισκέπτη i, ri είναι το πλήθος επισκέψεων του στην περιοχή μελέτης σε 1 έτος, και tcri είναι το κόστος ταξιδιού του επισκέπτη i. Αρχικά, υπολογίζεται το ετήσιο κόστος ταξιδιού του κάθε επισκέπτη που έλαβε μέρος στην έρευνα, πολλαπλασιάζοντας τον ετήσιο αριθμό των επισκέψεών του στη λίμνη για το έτος με το σύνολο των δαπανών του για τη συγκεκριμένη επίσκεψη (βενζίνη, έξοδα για διατροφή, συμμετοχή σε δραστηριότητες κ.α.). Έπειτα, προσδιορίζεται ο μέσος όρος του ετήσιου κόστους επίσκεψης ( ) όλων των επισκεπτών που συμμετείχαν στην έρευνα (117 στο σύνολο). Προκειμένου να υπολογισθεί, τέλος, η ολική ετήσια ψυχαγωγική αξία της λίμνης, αρκεί να προσδιορισθεί ο ετήσιος αριθμός των επισκεπτών της λίμνης για το έτος και να πολλαπλασιασθεί με τον μέσο όρο ετήσιου κόστους επίσκεψης του δείγματος. Για τον προσδιορισμό του ετήσιου αριθμού επισκεπτών της λίμνης Ν. Πλαστήρα έγινε έρευνα σε 27 ξενοδοχεία, 7 ξενώνες και 10 συγκροτήματα ενοικιαζόμενων δωματίων που υπάρχουν στην περιοχή μελέτης, με προσωπικές συνεντεύξεις, για τον αριθμό των πελατών τους κατά τη διάρκεια του έτους Συλλέχθηκαν, επίσης, δεδομένα για το πλήθος των ετήσιων πελατών στις δραστηριότητες που διεξάγονται στη λίμνη, όπως η σκοποβολή, το κανό και η ενοικίαση βαρκών - υδροποδηλάτων από το Κέντρο Ενημέρωσης και Διοργάνωσης Δραστηριοτήτων Λίμνης Ν. Πλαστήρα. Παρόμοια δεδομένα συλλέχθηκαν από τον ιππευτικό όμιλο στο Κεραμίδι, καθώς και από τον βοτανικό κήπο σχετικά με το πλήθος των ετήσιων εισιτηρίων που πουλήθηκαν. Εν κατακλείδι, από την άθροιση όλων των παραπάνω επισκεπτών προέκυψε πως ο ετήσιος αριθμός τους, για το έτος , ανέρχεται κατά προσέγγιση σε άτομα. Επομένως, σύμφωνα με τον τύπο της μεθόδου κόστους ταξιδιού που εκφράζεται από τη σχέση 4, η ετήσια ψυχαγωγική αξία της λίμνης ανέρχεται σε Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι, εάν η έρευνα διεξαγόταν κάποια προηγούμενη χρονιά, η ψυχαγωγική αξία της λίμνης θα ήταν σαφώς μεγαλύτερη, καθώς σύμφωνα με τους επιχειρηματίες της περιοχής, η πληρότητα των ξενοδοχείων για το έτος κυμάνθηκε σε μέτρια επίπεδα, λόγω της οικονομικής κρίσης. 1 υ Περιβαλλοντικό Συνέδριο Θεσσαλίας, Σκιάθος, 8-10 Σεπτεμβρίου Σελίδα 5

6 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τις τελευταίες δεκαετίες, το περιβάλλον έχει πληγεί ανεπανόρθωτα από τις ανεξέλεγκτες δραστηριότητες του ανθρώπου. Η ρύπανση των νερών, της ατμόσφαιρας και του εδάφους, η απώλεια της βιοποικιλότητας και ο αφανισμός των φυσικών πόρων είναι μερικά από τα περιβαλλοντικά προβλήματα που πρέπει να τεθούν άμεσα υπό έλεγχο. Κρίνεται, επομένως, επιτακτική η ανάγκη προώθησης της βιώσιμης ανάπτυξης, που έχει σαν απώτερους στόχους τη βιώσιμη χρήση των πόρων, τη διατήρηση των οικολογικών διαδικασιών και τη διαφύλαξη της γενετικής ποικιλότητας. Στο πλαίσιο προώθησης της βιώσιμης ανάπτυξης, οι μέθοδοι οικονομικής αποτίμησης του περιβάλλοντος αποτελούν σημαντικά εργαλεία που μπορούν να συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων της. Η επιτυχημένη χρήση αυτών των εργαλείων προϋποθέτει, εκτός των άλλων, την σωστή επιλογή της μεθόδου που πρόκειται να χρησιμοποιηθεί, καθώς και την πλήρη γνώση των πλεονεκτημάτων και των αδυναμιών της εκάστοτε μεθόδου. Για την αποτίμηση της λίμνης Ν.Πλαστήρα εφαρμόστηκαν 2 μέθοδοι. Ειδικότερα, χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της ελεύθερης αποτίμησης για τον προσδιορισμό της ετήσιας οικονομικής αξίας της λίμνης, σύμφωνα με την οποία η αξιοπιστία των αποτελεσμάτων εξαρτάται από τη δομή του ερωτηματολογίου, την εξοικείωση των ερωτηθέντων με το αντικείμενο της έρευνας, την παιδεία και την κουλτούρα των ερωτηθέντων, καθώς και από το οικογενειακό τους εισόδημα. Εάν, για παράδειγμα, η μέθοδος εφαρμοζόταν σε μία υποανάπτυκτη χώρα, όπου το επίπεδο μόρφωσης και το εισόδημα των κατοίκων κυμαινόταν σε χαμηλά επίπεδα, η αξία του φυσικού πόρου δε θα αντανακλούσε την πραγματική περιβαλλοντική του αξία. Επιπλέον, για τον προσδιορισμό της ετήσιας ψυχαγωγικής αξίας της λίμνης εφαρμόσθηκε η μέθοδος κόστους ταξιδιού που αποδίδει, σε γενικές γραμμές, αξιόλογα αποτελέσματα, όμως η αδυναμία της να εκτιμά μη χρηστικές αξίες καθιστά σχεδόν απαραίτητο τον συνδυασμό της με άλλες τεχνικές. Σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες υπάρχουν θεσμικά κατοχυρωμένες μέθοδοι αποτίμησης των περιβαλλοντικών αγαθών. Επομένως, θα πρέπει και στην Ελλάδα να γίνει σύσταση θεσμικού πλαισίου που να προβλέπει την οικονομική αποτίμηση των φυσικών πόρων και να καθορίζει την μεθοδολογία, ανάλογα με την περίσταση. 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αραμπατζής Γ. και Πολύζος Σ., Φυσικοί Πόροι, Περιβάλλον και Ανάπτυξη. Εκδόσεις Τζιόλα, Θεσσαλονίκη. Coller M. and Harrison G., On the Use of the Contingent Valuation Method to Estimate Environmental Costs. Advances in Accounting, In: P.M.J. Reckers (ed.). Greenwich, CT: JAP Press. Kula E., Economics of natural resources, the environment and policies. Chapman and Hall, London. Navrud S. and Pruckner G., Environmental Valuation - To Use or Not to Use?. Environmental and Resource Economics, 10: NOAA, Economic Valuation of Natural Resources: A Handbook for Coastal Resource Policymakers. U.S. Department of Commerce, National Oceanic and Atmospheric Administration, Coastal Ocean Office. Pearce D. and Turner R., Economics of Natural Resources and the Environment. Harvester Wheatsheaf, Great Britain. Pindyck R. and Rubinfeld D., Microeconomics, 4 th edition. Prentice Hall International, New Jersey. Tietenberg T., (1998), Environmental Economics and Policy, Second Edition, ed.: Addison- Wesley Educational Publishers Inc., USA. Turner R., Pearce D. and Bateman I., Environmental economics: An elementary introduction. Harvester Wheatsheaf, Hertfordshire, U.K. 1 υ Περιβαλλοντικό Συνέδριο Θεσσαλίας, Σκιάθος, 8-10 Σεπτεμβρίου Σελίδα 6