«Κατανόηςη Πληροφοριακών Κειμένων από Παιδιά τησ ΣΤ Τάξησ Δημοτικού»

Transcript

1 ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΜΖΜΑ ΓΖΜΟΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ ΣΗ ΔΠΗΣΖΜΔ ΣΖ ΑΓΧΓΖ ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ ΚΟΗΝΧΝΗΚΧΝ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΣΖ ΓΛΧΑ Δπηβιέπσλ Καζεγεηήο: Αζαλάζηνο Ατδίλεο «Κατανόηςη Πληροφοριακών Κειμένων από Παιδιά τησ ΣΤ Τάξησ Δημοτικού» Γηπισκαηηθή εξγαζία ηεο θνηηήηξηαο: Γάηζνπ Υξπζνύιαο ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ 2011

2 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΔΛ. ΔΗΑΓΧΓΖ..1 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 Ο 1.1 Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΟΤ ΓΡΑΜΜΑΣΗΜΟΤ Ζ ΑΝΑΓΝΧΖ Χ ΑΝΑΓΝΧΣΗΚΖ ΚΑΣΑΝΟΖΖ Πξνζδηνξηζκόο ηεο αλάγλσζεο Γλσζηηθά κνληέια αλάγλσζεο Φπρνγισζζνινγηθά κνληέια αλάγλσζεο Μνληέια θαηάθηεζεο ηνπ γξακκαηηζκνύ Γνκηθά κνληέια θαηάθηεζεο ηνπ γξακκαηηζκνύ Αλαπηπμηαθά κνληέια θαηάθηεζεο ηνπ γξακκαηηζκνύ Ζ Λεηηνπξγία ηεο Καηαλόεζεο Παξάγνληεο Αλαγλσζηηθήο Καηαλόεζεο Δπρέξεηα απνθσδηθνπνίεζεο Σν ιεμηιόγην Ζ πξνεγνύκελε γλώζε Ζ Δμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ Οη ζηξαηεγηθέο θαηαλόεζεο Σα είδε θεηκέλσλ ΣΑ ΚΔΗΜΔΝΗΚΑ ΔΗΓΖ.60

3 1.3.1 Από ηελ πξόηαζε ζην θείκελν Κείκελν θαη Αλάγλσζε Ζ ζεσξία ησλ Κεηκεληθώλ Δηδώλ Ζ ΠΟΛΤΣΡΟΠΗΚΟΣΖΣΑ ΣΧΝ ΚΔΗΜΔΝΧΝ Πνιπγξακκαηηζκνί Σα πνιπηξνπηθά θείκελα Ζ πξνζέγγηζε ησλ πνιπηξνπηθώλ θεηκέλσλ...85 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 Ο 2. ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ θνπόο θαη Δπηκέξνπο ηόρνη Γείγκα Σν πιηθό ηεο εξεπλεηηθήο δηαδηθαζίαο Γηαδηθαζία Πηινηηθή Έξεπλα Κύξηα εξεπλεηηθή δηαδηθαζία ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 Ο 3. ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ Κξηηήξηα θαηεγνξηνπνίεζεο ησλ απαληήζεσλ Αλάιπζε απνηειεζκάησλ Δπηδόζεηο αλαγλσζηηθήο θαηαλόεζεο θαη είδε εξσηήζεσλ Δπηδόζεηο αλαγλσζηηθήο θαηαλόεζεο θαη επίπεδα δπζθνιίαο ησλ θεηκέλσλ..163

4 3.2.3 Οη επηδόζεηο αλαγλσζηηθήο θαηαλόεζεο ζε ζρέζε κε ην θύιν θαη ην ζρνιείν ησλ παηδηώλ πζρεηίζεηο ησλ επηδόζεσλ ζηα έξγα θαηαλόεζεο ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 Ο 4. ΤΕΖΣΖΖ Απνηειέζκαηα Πξνηάζεηο γηα παηδαγσγηθή αμηνπνίεζε Πεξηνξηζκνί-Δπεθηάζεηο..174 BIBΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Ο ΔΡΓΟ ΚΑΣΑΝΟΖΖ Ο ΔΡΓΟ ΚΑΣΑΝΟΖΖ Ο ΔΡΓΟ ΚΑΣΑΝΟΖΖ Ο ΔΡΓΟ ΚΑΣΑΝΟΖΖ..214

5 ΔΗΑΓΧΓΖ ηηο κέξεο καο ηα επίπεδα γξακκαηηζκνχ κηαο θνηλσλίαο πξνζδηνξίδνπλ σο έλα βαζκφ θαη ην κνξθσηηθφ θαη πνιηηηζηηθφ επίπεδν ηεο θνηλσλίαο απηήο. Αξρηθά ν γξακκαηηζκφο κπνξεί λα νξηζηεί σο νη ρξήζεηο ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο γηα ηελ επίηεπμε θνηλσληθψλ ζηφρσλ ζε ζπγθεθξηκέλα ζπκθξαδφκελα (Baynham, 2002). Χζηφζν, ε έλλνηα "γξακκαηηζκφο" αθνξά ηε δπλαηφηεηα ηνπ αηφκνπ λα ιεηηνπξγεί απνηειεζκαηηθά ζε δηάθνξα πεξηβάιινληα θαη θαηαζηάζεηο επηθνηλσλίαο, ρξεζηκνπνηψληαο θείκελα γξαπηνχ θαη πξνθνξηθνχ ιφγνπ, θαζψο επίζεο κε γισζζηθά θείκελα, ι.ρ. εηθφλεο, ζρεδηαγξάκκαηα, ράξηεο θιπ. (Μεηζηθνπνχινπ, 2001). Δηδηθά ε αλάγλσζε, σο επηκέξνπο δεμηφηεηα ηνπ γξακκαηηζκνχ, παίδεη εμίζνπ ζεκαληηθφ ξφιν γηα ην άηνκν θαη ηελ θνηλσλία. Ζ αλάγλσζε αλήθεη ζηελ θαηεγνξία ησλ πξνζιεπηηθψλ δεμηνηήησλ, φπσο θαη ε αθξφαζε. Δπεηδή φκσο ην δηάβαζκα πξαγκαηνπνηείηαη κε ζησπειφ θαη γξήγνξν ηξφπν, είλαη θπζηθφ φηη έλαο ηθαλφο αλαγλψζηεο έρεη ηε δπλαηφηεηα, κέζα ζηα ίδηα ρξνληθά πεξηζψξηα, λα έξζεη ζε επαθή κε πνιχ κεγαιχηεξεο πνζφηεηεο γισζζηθνχ πιηθνχ κέζσ ηεο αλάγλσζεο παξά κέζσ ηεο αθξφαζεο. Άιισζηε, δελ πξέπεη λα μερλάκε φηη ζηελ επνρή καο πιεκκπξηδφκαζηε θαζεκεξηλά απφ έληππα πνηθίιεο κνξθήο θαη φηη ν γξαπηφο ιφγνο βξίζθεηαη ζπλερψο κπξνζηά ζηα κάηηα καο. Σα ηειεπηαία είθνζη ρξφληα ην κνληέιν αλάγλσζεο πνπ άζθεζε ηε κεγαιχηεξε επίδξαζε δηακνξθψζεθε απφ ςπρνγισζζηθέο έξεπλεο θαη ζπλδέεηαη ηδηαίηεξα κε ην έξγν ηνπ Frank Smith θαη ηνπ Goodman θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηνπ. Ζ πξνζέγγηζε απηή δίλεη έκθαζε ζηε δηεπίδξαζε ηνπ αλαγλψζηε κε ην θείκελν, ζηελ αλάγλσζε-γηα-λφεκα, ζηελ αλάγλσζε σο «ςπρνγισζζηθφ παηρλίδη καληέκαηνο», φπνπ ν αλαγλψζηεο ρξεζηκνπνηεί ηνλ «θφζκν ηνπ λνπ» ηνπ, ν νπνίνο πεξηιακβάλεη ηε γλψζε ηνπ θφζκνπ, θαζψο θαη ηε γλψζε ηεο γισζζηθήο νξγάλσζεο κε ζηφρν ηελ πξφβιεςε θαηά ηελ αλάγλσζε ηνπ θεηκέλνπ, ελζσκαηψλνληαο πνιιέο απφ ηηο ζεσξεηηθέο εμειίμεηο ηεο γισζζνινγίαο θαη ηεο γλσζηαθήο ςπρνινγίαο. Ζ πξνζέγγηζε ηεο

6 γιψζζαο-σο-φινπ δίλεη έκθαζε ζηα πξαγκαηηθά θείκελα θαη ζηηο πξαγκαηηθέο ρξήζεηο ηεο αλάγλσζεο, κε απνηέιεζκα ην πιηθφ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηε δηδαζθαιία ηεο αλάγλσζεο λα αληιείηαη απφ κηα αλάιπζε αλαγθψλ πνπ ζπλδέεηαη κε ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο θηινδνμίεο ηνπ καζεηή. Ζ έκθαζε δίλεηαη ζηελ απζεληηθή αλάγλσζε κε πξαγκαηηθνχο ζηφρνπο. Όπσο γξάθεη ν Smith, «Σφζν ε αλάγλσζε φζν θαη ε θαηάθηεζή ηεο είλαη νπζηαζηηθά δξαζηεξηφηεηεο γεκάηεο λφεκα φρη παζεηηθέο θαη κεραληθέο αιιά κε ζθνπφ θαη ινγηθή, πνπ εμαξηψληαη απφ ηελ πξνεγνχκελε γλψζε θαη ηηο πξνζδνθίεο ηνπ αλαγλψζηε (ή απηνχ πνπ καζαίλεη). Ζ αλάγλσζε είλαη δήηεκα θπξίσο εμαγσγήο λνήκαηνο θαη φρη ηφζν ηεο απνθσδηθνπνίεζεο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ ζε ήρνπο. Βαζίδεηαη ζηελ θαηαλφεζε γηαηί, παξφιν πνπ ε ακθηζεκία είλαη πάληνηε παξνχζα, ζπάληα κπεξδεπφκαζηε Ζ θαηαλφεζε είλαη ε βάζε θαη φρη ε ζπλέπεηα ηεο αλάγλσζεο» (Smith, 2006). χκθσλα δειαδή κε ηνλ Smith, επεηδή αλάγλσζε ζεκαίλεη θαηαλφεζε, ε θαηαλφεζε είλαη παξνχζα απφ ηα πξψηα ζηάδηα ηεο εθκάζεζεο ηεο αλάγλσζεο. Γλσξίδνπκε επίζεο φηη ε θαηαλφεζε ελφο θεηκέλνπ ζπλεπάγεηαη ην ζρεκαηηζκφ κηαο αλαπαξάζηαζήο ηνπ βαζηζκέλεο ζην λφεκα, γηα ην ζρεκαηηζκφ ηεο νπνίαο ν αλαγλψζηεο πξέπεη λα έρεη δηαζεζηκφηεηα θαη πξνζβαζηκφηεηα ζε πιεξνθνξίεο πνπ είηε πξνέξρνληαη απφ ην θείκελν είηε απφ ηε γλψζε ηνπ θφζκνπ. Παξά φκσο ηε κεγάιε ζεκαζία πνπ έρεη ε αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε γηα ην άηνκν θαη ηελ θνηλσλία, νη έξεπλεο ηφζν ζην εμσηεξηθφ φζν θαη ζηελ Διιάδα δείρλνπλ ρακειά πνζνζηά αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο. Σα παηδηά αλ θαη είλαη ζε ζέζε λα αλαγλσξίδνπλ/απνθσδηθνπνηνχλ ηηο ιέμεηο, αδπλαηνχλ λα θαηαλνήζνπλ ην θείκελν πνπ δηαβάδνπλ. χκθσλα κε ηνλ Υαηδεαζαλαζίνπ Α. (2007) ζε έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε, ψζηε λα εξεπλεζεί ην επίπεδν ηεο αλαγλσζηηθή θαηαλφεζεο, φρη ζην θπξίαξρν θεηκεληθφ είδνο ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ πνπ είλαη ηα αθεγεκαηηθά, αιιά ζηα κε αθεγεκαηηθά θείκελα ζε παηδηά ηεο Γ θαη Δ δεκνηηθνχ, απνδείρζεθε φηη ηειηθά ην επίπεδν αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο ησλ παηδηψλ ηνπ δείγκαηνο είλαη αλεζπρεηηθά ρακειφ (νη επηδφζεηο ηνπ ζπλφινπ ησλ παηδηψλ βξίζθνληαλ ζηε κέζε πεξίπνπ ηεο βαζκνινγηθήο

7 θιίκαθαο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε). Μάιηζηα, ηα απνηειέζκαηα απηά ζπκθψλεζαλ κε ηελ έξεπλα ησλ Xαηδεαζαλαζίνπ & Ατδίλε (2006), ζηελ νπνία νη επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ ζε έξγα θαηαλφεζεο αθεγεκαηηθψλ θεηκέλσλ, πνπ είλαη θαη ην θπξίαξρν θεηκεληθφ είδνο, ήηαλ επίζεο πεξίπνπ ζηε κέζε ηεο βαζκνινγηθήο θιίκαθαο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε. Σέινο, φζνλ αθνξά ηηο κηθξφηεξεο ηάμεηο ηνπ δεκνηηθνχ, ν Ατδίλεο (2003) θαηέιεμε ζην φηη ελψ ηα παηδηά ηεο Α θαη Β ηάμεο κπνξνχλ λα αλαγλσξίδνπλ γξήγνξα θαη ζσζηά ζρεδφλ φιεο ηηο ιέμεηο ελφο έξγνπ αλαγλψξηζεο ιέμεσλ, ππνιείπνληαη φκσο ζεκαληηθά ζηελ ηθαλφηεηα θαηαλφεζεο ελφο θεηκέλνπ. Ζ αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε, ζέκα κε εθπαηδεπηηθέο/παηδαγσγηθέο θαη θνηλσληθέο δηαζηάζεηο, ζήκεξα, ζηελ επνρή ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ησλ Νέσλ Σερλνινγηψλ, είλαη αλακθηζβήηεηε αλάγθε θαη θαηά ζπλέπεηα πξέπεη λα απνηειεί κέξηκλα θάζε νξγαλσκέλεο θνηλσλίαο. Οη γξήγνξεο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο δεκηνπξγνχλ λέεο απαηηήζεηο φζνλ αθνξά ηελ θαηαλφεζε θαη παξαγσγή λέσλ ηχπσλ θεηκέλσλ. Φηάλνληαο, ινηπφλ, ζηελ επνρή ηεο πιεξνθνξηθήο επαλάζηαζεο θαη ηεο θπξηαξρίαο ησλ εηθνληζηηθψλ κέζσλ δηαπηζηψλεηαη φηη ε δηάζηαζε απηήο ηεο επαλάζηαζεο επεξεάδεη ην ιφγν θαη ηελ επηθνηλσλία, δηακνξθψλνληαο λέα θεηκεληθά είδε θαη δίλνληαο έκθαζε ζηελ πνιπηξνπηθφηεηα ηνπ θεηκέλνπ. Κάζε θείκελν ζχκθσλα κε ηε ζεσξία ηεο πνιπηξνπηθφηεηαο είλαη έλα πνιιαπιφ ζχζηεκα ζεκείσλ ή ηξφπσλ. Οη Kress & van Leeuwen, δχν επηζηήκνλεο κε πνιχ ζεκαληηθή επηξξνή ηα ηειεπηαία ρξφληα ζην ρψξν ηεο θνηλσληθήο ζεκεησηηθήο (Social Semiotics), θαηέβαιαλ ζνβαξή πξνζπάζεηα, πξνθεηκέλνπ λα ζεσξεηηθνπνηήζνπλ ηε λέα επηθνηλσληαθή πξαγκαηηθφηεηα, ε νπνία ραξαθηεξίδεηαη θαηά ηε γλψκε ηνπο απφ ηνλ πνιπηξνπηθφ ηεο ραξαθηήξα, απφ ηε ζπιιεηηνπξγία δειαδή πνιιψλ ζεκεησηηθψλ ζπζηεκάησλ (γιψζζαο, εηθφλαο, βίληεν, ήρνπ) ζηε δεκηνπξγία ησλ ζχγρξνλσλ θαη ησλ ειεθηξνληθψλ θεηκέλσλ. Δπηζεκαίλνπλ ηελ αλεπάξθεηα ησλ ππαξρνπζψλ ζεσξηψλ λα πεξηγξάςνπλ ηνλ θαηεμνρήλ πνιπηξνπηθφ ραξαθηήξα ηεο ζεκεξηλήο επηθνηλσλίαο, πψο δειαδή δηάθνξα ζεκεησηηθά ζπζηήκαηα αιιειεπηδξνχλ ζηε δηακφξθσζε ηνπ λνήκαηνο (δηαζεκείσζε) θαη θαηαβάιινπλ ζνβαξέο πξνζπάζεηεο γηα ηνλ εληνπηζκφ ησλ ζεσξεηηθψλ θελψλ θαη θπξίσο γηα ηελ αλάπηπμε λέαο ζεσξίαο θαη ηε δεκηνπξγία ηεο απαξαίηεηεο κεηαγιψζζαο.

8 Σν ζρνιείν, απφ ηελ άιιε κεξηά, ζηελ Διιάδα ηνπιάρηζηνλ, ρξεζηκνπνηεί κηα θαζαξά ιεθηηθή επηθνηλσλία, κηα γιψζζα ρσξίο φξαζε, πνπ δείρλεη λα αδηαθνξεί γηα ηνπο εμσζρνιηθνχο θψδηθεο επηθνηλσλίαο. Απνηέιεζκα απηήο ηεο ζρνιηθήο πξαθηηθήο, πνπ έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηελ νπηηθνθεληξηθή εκπεηξία ησλ καζεηψλ, είλαη ε ζηαδηαθή δηακφξθσζε ελφο πξνβιήκαηνο «γισζζηθνχ δηραζκνχ» αλάκεζα ζηε ζρνιηθή θαη ζηελ εμσζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα ησλ παηδηψλ. Δπηπιένλ, ε θαζνιηθή απνπζία νπηηθήο παηδείαο ζηελ Διιάδα θάλεη ηελ εηθφλα λα θαίλεηαη ζαλ θάηη θπζηθφ θη απιφ, ζαλ θάηη πνπ δε ρξεηάδεηαη ζπζηεκαηηθή κειέηε, εξκελεία θαη θξηηηθή αληηκεηψπηζε. πλέπεηα απηνχ ηνπ νπηηθνχ αλαιθαβεηηζκνχ είλαη ν ξφινο ηεο εηθφλαο ζην ζρνιείν λα παξακέλεη ρσξίο θψδηθα (δηαθνζκεηηθφο) θαη ζπρλά ρσξίο κήλπκα (αλνχζηνο), γεγνλφο πνπ επηηείλεη ηηο γισζζηθέο δπζιεηηνπξγίεο θαη αλαπαξάγεη ηηο εθπαηδεπηηθέο αληζφηεηεο. χκθσλα κε φια ηα παξαπάλσ, θαη δεδνκέλνπ φηη κε ηα λέα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ, γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα ζην κάζεκα ηεο γιψζζαο αμηνπνίεζεο ηνπ ξφινπ ησλ εηθφλσλ αιιά θαη ησλ κε αθεγεκαηηθψλ θεηκέλσλ, πξνθχπηεη ε αλάγθε δηεξεχλεζεο ηνπ επηπέδνπ αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο ζε πιεξνθνξηαθά πνιπηξνπηθά θείκελα.έηζη, ην βαζηθφ εξψηεκα πνπ δηεξεπλήζεθε ζηελ παξνχζα εξγαζία είλαη εάλ, θαη θαηά πόζν ππάξρεη αλαγλσζηηθή θαηαλόεζε ησλ πιεξνθνξηαθώλ πνιπηξνπηθώλ θεηκέλσλ ζηα παηδηά ηεο Σ Γεκνηηθνύ. Δπηπιένλ, δηεξεπλήζεθαλ: ε ζρέζε ηνπ επηπέδνπ αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο κε ην είδνο ησλ εξσηήζεσλ πνπ ηέζεθαλ ζηα παηδηά (πιεξνθνξηαθέο, ζπλδπαζηηθέο, ζπκεξαζκαηηθέο) ε ζρέζε ηνπ επηπέδνπ αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο κε ην θχιν ησλ παηδηψλ ε ζρέζε ηνπ επηπέδνπ αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο κε ηνλ ηφπν δηακνλήο ησλ παηδηψλ (αζηηθή, εκηαζηηθή πεξηνρή) ε ζρέζε ηεο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο ησλ παηδηψλ κε ην επίπεδν δπζθνιίαο ησλ θεηκέλσλ.

9 ην ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο εξγαζίαο γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα νξηζκνχ ηεο αλάγλσζεο έηζη ψζηε λα δίλεηαη πεξηζζφηεξε έκθαζε ζηε δηαδηθαζία ηεο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο, φπσο επίζεο παξνπζηάδνληαη νη παξάγνληεο εθείλνη, πνπ ζχκθσλα κε ηε βηβιηνγξαθία, επηδξνχλ ζεκαληηθά ζηελ αλάπηπμε ηεο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο. Δπηπιένλ, εμεηάδεηαη ε αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε ζε ζρέζε κε ηε ζεσξία ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ αιιά θαη ηελ πνιπηξνπηθφηεηα ησλ θεηκέλσλ. ην θεθάιαην ηεο κεζνδνινγίαο αλαπηχζζεηαη ν ζηφρνο θαη ν εξεπλεηηθφο ζρεδηαζκφο ηεο εξγαζίαο, αθνινπζεί ε πεξηγξαθή ηνπ δείγκαηνο, παξνπζηάδνληαη ηα έξγα θαηαλφεζεο πνπ απνηεινχλ ηα εξγαιεία ηεο έξεπλαο, θαη, ηέινο πεξηγξάθνληαη ε πηινηηθή έξεπλα θαη ε θχξηα εξεπλεηηθή δηαδηθαζία. Αθνινπζνχλ ηα απνηειέζκαηα, φπνπ, κεηά απφ ηελ παξνπζίαζε ησλ θξηηεξίσλ θαηεγνξηνπνίεζεο ησλ απαληήζεσλ ησλ παηδηψλ αιιά θαη ηελ αλαιπηηθή θαηεγνξηνπνίεζε ησλ απαληήζεσλ ησλ παηδηψλ κε παξαδείγκαηα ζε θάζε εξψηεζε ησλ ηεζζάξσλ θεηκέλσλ, γίλεηαη ε αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ. ην ηειεπηαίν θεθάιαην «πδήηεζε», παξνπζηάδνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο, πξνηάζεηο γηα παηδαγσγηθή αμηνπνίεζε ησλ επξεκάησλ θαη, ηέινο, αλαθέξνληαη νη πεξηνξηζκνί θαη νη επεθηάζεηο ηεο έξεπλαο.

10 ΚΕΦΑΛΑΘΟ 1 Ο 1.1 Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΟΤ ΓΡΑΜΜΑΣΗΜΟΤ Ζ θαηάθηεζε ηεο γιψζζαο ηαπηίδεηαη κε ηελ παξνπζία θαη ηε ιεηηνπξγία ησλ γισζζηθψλ δεμηνηήησλ (δειαδή ηεο αθξφαζεο, ηεο νκηιίαο, ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο), γηαηί κε απηέο πξαγκαηψλεηαη θαη κέζσ απηψλ γίλεηαη αληηιεπηή ζηνπο άιινπο. Ζ γιψζζα είλαη ελ κέξεη πξντφλ εκπεηξίαο αιιά, ηαπηφρξνλα, θαη έλα είδνο γλψζεο ή, θαιχηεξα, κηα κνξθή εζσηεξηθήο θαηάθηεζεο πνπ επηηπγράλεηαη κε θφπν θαη πξνζπάζεηεο. Δπνκέλσο, νη γισζζηθέο δεμηφηεηεο δελ απνηεινχλ παξά πξαγκαηψζεηο ή πξαθηηθέο εθαξκνγέο απηνχ ηνπ εζσηεξηθεπκέλνπ ζπζηεκαηηθνχ ζεζαπξνχ πνπ απνθαιείηαη γισζζηθή ηθαλόηεηα. Οη γισζζηθέο δεμηφηεηεο νκαδνπνηνχληαη απφ ηνλ Μήηζε (1998) κε δχν ηξφπνπο: ιακβάλνληαο σο βάζε ηνπο παξάγνληεο επηθνηλσλίαο, δειαδή ηνλ πνκπφ θαη ην δέθηε, νη δεμηφηεηεο δηαθξίλνληαη ζε παξαγσγηθέο, δειαδή ζ απηέο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνλ πνκπφ (νκηιία, γξαθή) θαη ζε πξνζιεπηηθέο, δειαδή ζ απηέο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην δέθηε (αθξφαζε, αλάγλσζε) ιακβάλνληαο σο βάζε ηε κνξθή ηνπ ιφγνπ (πξνθνξηθφο, γξαπηφο), δηαθξίλνληαη ζε δεμηόηεηεο ηνπ πξνθνξηθνύ ιόγνπ (αθξφαζε, νκηιία) θαη ζε δεμηόηεηεο ηνπ γξαπηνύ ιόγνπ (αλάγλσζε, γξαθή). Ο γξακκαηηζκφο απνηειεί έλα ζρεηηθά λέν φξν ζην ειιεληθφ ιεμηιφγην θαη, ελψ πεξηιακβάλεη ηελ έλλνηα ηνπ αιθαβεηηζκνχ, είλαη επξχηεξνο απφ απηφλ. Πξφθεηηαη γηα κεηάθξαζε ηνπ αγγιηθνχ φξνπ literacy, πνπ έρεη επίζεο απνδνζεί ζηελ ειιεληθή γιψζζα σο εγγξακκαηνζχλε (Ong, 1997). Αλ θαη ε έλλνηα ηνπ γξακκαηηζκνχ έρεη ζπλδεζεί παξαδνζηαθά κε ηηο δεμηφηεηεο γξαπηνχ ιφγνπ, νη ζχγρξνλεο ζεσξίεο έρνπλ ζπληειέζεη ζηελ έληαμε θαη ησλ δεμηνηήησλ πξνθνξηθνχ ιφγνπ ζηελ έλλνηα ηνπ γξακκαηηζκνχ. Αξρηθά ν γξακκαηηζκφο κπνξεί λα νξηζηεί σο νη ρξήζεηο ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο γηα ηελ επίηεπμε θνηλσληθψλ ζηφρσλ ζε ζπγθεθξηκέλα ζπκθξαδφκελα (Baynham, 2002). Χζηφζν, ε έλλνηα "γξακκαηηζκφο" αθνξά ηε δπλαηφηεηα ηνπ αηφκνπ λα ιεηηνπξγεί απνηειεζκαηηθά ζε δηάθνξα πεξηβάιινληα θαη θαηαζηάζεηο επηθνηλσλίαο, ρξεζηκνπνηψληαο θείκελα γξαπηνχ θαη πξνθνξηθνχ ιφγνπ, θαζψο επίζεο κε γισζζηθά θείκελα, ι.ρ. εηθφλεο, ζρεδηαγξάκκαηα, ράξηεο θιπ. (Μεηζηθνπνχινπ, 2001).

11 Ζ πξνβιεκαηηθή πνπ αλαπηχρζεθε γχξσ απφ ηελ έλλνηα ηνπ εγγξακκαηηζκνχ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο δεκηνχξγεζε θαη ην πιαίζην αξρψλ ηεο νλνκαδφκελεο εθπαίδεπζεο ηνπ εγγξακκαηηζκνχ (literacy education). χκθσλα κε απηήλ, ηα θείκελα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηε δηδαζθαιία ζα πξέπεη λα είλαη ηα θείκελα πνπ έρνπλ ζρέζε κε ηε δσή πνπ δνπλ θαη πξφθεηηαη λα δήζνπλ νη καζεηέο, δειαδή λα ελδηαθέξνπλ θαη έρνπλ λφεκα γηα ηνπο καζεηέο. Ζ δηδαζθαιία, ινηπφλ, ηεο γιψζζαο ζα πξέπεη λα δηαθαηέρεηαη απφ ηελ παηδαγσγηθή ηνπ εγγξακκαηηζκνχ, ψζηε νη καζεηέο λα κε καζαίλνπλ ηε γιψζζα σο έλα ζηαηηθφ πξντφλ πνπ θαηαζθεπάδεηαη πάλσ ζε δεδνκέλνπο γξακκαηηθνζπληαθηηθνχο θαλφλεο, αιιά σο έλα δπλακηθφ ζεκεησηηθφ ζχζηεκα, πνπ ε απνηειεζκαηηθή ηνπ ρξήζε πξνυπνζέηεη πξνζαξκνγή ζηηο πεξηζηάζεηο επηθνηλσλίαο. Ζ θαηάθηεζε ηνπ γξακκαηηζκνχ απφ ηνπο καζεηέο φρη κφλνλ απνηειεί έλαλ απφ ηνπο βαζηθφηεξνπο ζθνπνχο ηνπ δεκνηηθνχ, αιιά είλαη ην κέζνλ κε ην νπνίν δηεμάγεηαη ην ζχλνιν ηεο εθπαίδεπζεο. χκθσλα κε ηνλ Υαηδεζαββίδε (2003), γισζζηθφο γξακκαηηζκφο είλαη : α) ε ηθαλφηεηα θαηαλφεζεο ηνπ λνήκαηνο ησλ ιέμεσλ θαη β) ε ηθαλφηεηα θαηαλφεζεο ηνπ λνήκαηνο ησλ θεηκέλσλ θαη γ) ε ηθαλφηεηα θαηαλφεζεο ησλ λνεκάησλ πνπ βξίζθνληαη δίπια θαη πέξα απφ ηηο ιέμεηο ησλ θεηκέλσλ θαη δ) ε γλψζε ηεο θνηλσληθήο πξαθηηθήο πνπ αληηπξνζσπεχεη θάζε θείκελν θαη ε) ε ηθαλφηεηα δηαηζζεηηθήο (ή ζπλεηδεηήο) αλαγλψξηζεο ηνπ είδνπο ηνπ ιφγνπ, ζην νπνίν αλήθεη έλα θείκελν θαη ζη) ε ηθαλφηεηα δηαηζζεηηθήο (ή ζπλεηδεηήο) έληαμεο ηνπ θεηκέλνπ ζην θνηλσληθφ πιαίζην, κέζα ζην νπνίν παξάγεηαη θαη δ) ε ηθαλφηεηα αληίδξαζεο ζηα λνήκαηα ηνπ θεηκέλνπ θαη ε) ε ηθαλφηεηα παξαγσγήο θεηκέλσλ πνπ ρξεηάδνληαη γηα ηε δηεθπεξαίσζε θαζεκεξηλψλ (επαγγεικαηηθψλ θαη κε) αλαγθψλ. ΟΗ Ατδίλεο θαη Κσζηνχιε (2001), ιακβάλνληαο σο θξηηήξην ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν πξνζδηνξίδεηαη ε θχζε ηεο εγγξακκαηνζχλεο, αθελφο, σο κηαο γλσζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο πνπ αθνξά ζηε γξαθή θαη ηελ αλάγλσζε ιέμεσλ θαη, αθεηέξνπ, σο κηαο θνηλσληθά πιαηζησκέλεο δηαδηθαζίαο πνπ ζρεηίδεηαη

12 κε ηελ παξαγσγή θαη επεμεξγαζία κελπκάησλ, αλαθέξνπλ φηη νη πξνηάζεηο πνπ έρνπλ δηαηππσζεί ζηε βηβιηνγξαθία ζπληζηνχλ εθθάλζεηο δχν δηαθνξεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ ή κνληέισλ, ηνπ γλσζηηθνχ ή απηφλνκνπ κνληέινπ, φπσο έρεη γίλεη γλσζηφ χζηεξα απφ ζρεηηθή πξφηαζε ηνπ Street (1984) θαη ηνπ θνηλσληθν-πνιηηηζκηθνχ ή ηδενινγηθνχ κνληέινπ πνπ πξνζδηνξίδεηαη απφ ηελ έκθαζε πνπ δίδεη ζηελ αλάδεημε ηεο ηδενινγηθήο δηάζηαζεο ηεο εγγξακκαηνζχλεο. χκθσλα κε ηνπο ηδίνπο, ην θάζε έλα απφ ηα δχν απηά κνληέια εγγξακκαηνζχλεο, αληιψληαο απφ έλα δηαθνξεηηθφ ζχλνιν επηζηεκψλ, ζπλδέεηαη κε ηελ πξνβνιή ελφο ξηδηθά δηαθνξεηηθνχ ζπζηήκαηνο παξαδνρψλ πνπ αθνξνχλ ηφζν ζηε δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο ηνπ γξαπηνχ κε ηνλ πξνθνξηθφ ιφγν θαη ζηνλ ηξφπν θαιιηέξγεηάο ηνπο ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ φζν θαη ζηελ αλάγθε αλαγλψξηζεο θαη ζπζηεκαηηθήο κειέηεο ησλ ηδενινγηθψλ εθείλσλ δεηεκάησλ πνπ απνξξένπλ απφ ηε ρξήζε ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ σο ζπζηήκαηνο επηθνηλσλίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ν Street (1984) ηζρπξίδεηαη φηη ππάξρεη έλα «απηφλνκν» κνληέιν γξακκαηηζκνχ, ζχκθσλα κε ην νπνίν ππάξρνπλ θαζνιηθέο ζπλέπεηεο ηνπ γξακκαηηζκνχ - φπσο ε χπαξμε βαζηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ εγγξάκκαησλ θαη αλαιθάβεησλ αηφκσλ θαη νκάδσλ σο πξνο ηε γλσζηαθή ηνπο νξγάλσζε θαη ν γξακκαηηζκφο απνηειεί βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ινγηθήο ζθέςεο θαη ηεο αθαηξεηηθήο ηθαλφηεηαο. χκθσλα κε απηφ, ν γξακκαηηζκφο επηδξά ζην γλσζηηθφ επίπεδν αλεμάξηεηα απφ ην πιαίζην κέζα ζην νπνίν θαιιηεξγείηαη. Ο Street ππνζηεξίδεη φηη νη ζηαζψηεο ηνπ «απηφλνκνπ» κνληέινπ, ελψ ηζρπξίδνληαη φηη δηαπηζηψλνπλ πσο ν γξακκαηηζκφο έρεη κεγάιεο θιίκαθαο ζπλέπεηεο, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα «θπζηθνπνηνχλ» θαη θαζνιηθνπνηνχλ ηηο πξαθηηθέο γξακκαηηζκνχ κηαο ζπγθεθξηκέλεο θπξίαξρεο νκάδαο. ε αληίζεζε κε απηφ ην «απηφλνκν» κνληέιν, ν Street αληηπξνηείλεη έλα «ηδενινγηθφ» κνληέιν γξακκαηηζκνχ, ην νπνίν απνξξίπηεη ηηο ππεξ-θηιφδνμεο γεληθεχζεηο σο πξνο ηηο ζπλέπεηεο ηνπ γξακκαηηζκνχ θαη πξνηείλεη λα επηρεηξήζνπκε λα θαηαλνήζνπκε ην γξακκαηηζκφ κε βάζε ηηο ηδενινγίεο ζηηο νπνίεο εδξαηψλνληαη νη δηάθνξνη γξακκαηηζκνί. Δηδηθφηεξα, επηρεηξεκαηνινγεί ελάληηα ζηε «κεγάιε δηάθξηζε» πνπ γίλεηαη αλάκεζα ζηελ πξνθνξηθφηεηα θαη ην γξακκαηηζκφ. Αληί γηα κηα κνλνιηζηθή ζχιιεςε ηεο αληίζεζεο «γξακκαηηζκφο / αλαιθαβεηηζκφο», ην «ηδενινγηθφ» κνληέιν ηζρπξίδεηαη φηη

13 ππάξρνπλ γξακκαηηζκνί, ηνπνζεηεκέλεο θνηλσληθέο πξαθηηθέο, πνπ ζα πξέπεη λα δηεξεπλεζνχλ κε ηνπο δηθνχο ηνπο φξνπο. Ο Gee αλαθέξεη φηη «ην ηδενινγηθφ κνληέιν επηρεηξεί λα θαηαλνήζεη ηνλ γξακκαηηζκφ ζην πιαίζην ζπγθεθξηκέλσλ θνηλσληθψλ πξαθηηθψλ θαη επηρεηξεί λα δηαηππψζεη κηα ζεσξία γηα απηφλ κε βάζε ηηο ηδενινγίεο ζηηο νπνίεο εγγξάθνληαη νη δηάθνξεο κνξθέο γξακκαηηζκνχ» (2006, ζ. 72). Δπνκέλσο, νπνηαδήπνηε κνξθή γξακκαηηζκνχ έρεη ζπλέπεηεο κφλν φηαλ ιεηηνπξγεί καδί κε έλα κεγάιν αξηζκφ θνηλσληθψλ, πνιηηηζκηθψλ, νηθνλνκηθψλ θαη πνιηηηθψλ ζπλζεθψλ. H Cook-Gumpertz ππνζηεξίδεη φηη ν γξακκαηηζκφο, «σο θνηλσληθά δνκνχκελνο, κπνξεί θαιχηεξα λα ζεσξεζεί σο κέξνο κηαο ηδενινγίαο ηεο γιψζζαο, σο έλα θνηλσληθνπνιηηηζκηθφ θαηλφκελν φπνπ ε γξαπηή θαη πξνθνξηθή γιψζζα ζπλππάξρνπλ κέζα ζε έλα επξχηεξν θνηλσληθφ πιαίζην φρη σο αληίζεηνη αιιά σο δηαθνξεηηθνί ηξφπνη πνπ ρξεζηκνπνηνχκε γηα λα επηηχρνπκε ηνπο ίδηνπο επηθνηλσληαθνχο ζθνπνχο» (2008, ζ.21). Απηή ε θνηλσληνγισζζνινγηθή άπνςε γηα ηνλ γξακκαηηζκφ ζεσξεί φηη ε εθκάζεζή ηνπ δελ αθνξά κφλν ηελ απφθηεζε γλσζηηθψλ δεμηνηήησλ, αιιά αθνξά ην ζχλνιν ησλ θνηλσληνγλσζηηθψλ δηαδηθαζηψλ πνπ απνηεινχλ κέξνο ηεο δηαδηθαζίαο παξαγσγήο θαη θαηαλφεζεο θεηκέλσλ κέζα ζε αιιειεπηδξαζηηθά πεξηβάιινληα. Χο εθ ηνχηνπ, ν ζρνιηθφο ή δηδαζθφκελνο γξακκαηηζκφο (schooled literacy) δηακνξθψλεηαη κέζα απφ ηηο επηθνηλσληαθέο ζπλαιιαγέο ζηε ζρνιηθή ηάμε θαη κέζα απφ ηε δηακφξθσζε νκάδσλ κάζεζεο. Απφ απηή ηελ άπνςε ε γιψζζα ζηε ζρνιηθή ηάμε κπνξεί λα ζεσξεζεί κέξνο ηεο γιψζζαο ηνπ ζρνιηθνχ πιαηζίνπ επηθνηλσλίαο. Ο βαζκφο ζηνλ νπνίν είλαη γλσζηά ηα πιαίζηα, ην πψο ζεκαηνδνηείηαη θαη θαηαθηάηαη ε πιαηζίσζε ησλ πιεξνθνξηψλ είλαη βαζηθά ζηνηρεία γηα ην πψο θαηαλννχληαη νη επηθνηλσληαθέο δηαζηάζεηο ησλ αιιειεπηδξαζηηθψλ θαη δηδαθηηθψλ δηαδηθαζηψλ (Gumpertz & Cook-Gumpertz, 2008). Ζ θνηλσληθή απηή ζεψξεζε ηνπ ιφγνπ απνηειεί ηε βάζε ζηελ νπνία ζηεξίδνληαη ηα δηάθνξα θεηκελνγισζζνινγηθά πξνγξάκκαηα (γηα ηε γισζζηθή αγσγή ζηηο δηάθνξεο βαζκίδεο ηεο εθπαίδεπζεο): ε γιψζζα κειεηάηαη σο θνηλσληθφ θαη επηθνηλσληαθφ πξντφλ, σο θνηλσληθή ελέξγεηα θαη αιιειελέξγεηα (Κσζηνχιε, 2000). Με βάζεη ηα παξαπάλσ θαζίζηαηαη θαλεξφ φηη ε γισζζνινγηθή έξεπλα ζηαδηαθά κειεηά ηελ θεηκεληθή δηάζηαζε ηεο γιψζζαο, δειαδή πξνθνξηθά θαη γξαπηά θείκελα ζε ζρέζε κε γισζζηθνχο θαη

14 θνηλσληθνχο παξάγνληεο πνπ πξνζδηνξίδνπλ ηνλ ηξφπν παξαγσγήο, επεμεξγαζίαο θαη ιεηηνπξγίαο ησλ θεηκέλσλ. Ζ παξαδνρή φηη ην θείκελν απνηειεί κηα ζπζηεκαηηθά νξγαλσκέλε νκάδα αιιά θαη ε ζχλδεζε ηνπ λνήκαηνο ηνπ θεηκέλνπ κε ην άκεζν θαη επξχηεξν πεξηθείκελν δηαθξίλεη ηελ θεηκελνινγηθή πξνζέγγηζε ηνπ γξακκαηηζκνχ (Γεσξγαθνπνχινπ & Γνχηζνο 1999). Οη θνηλσληθέο ζεσξίεο γχξσ απφ ην γξακκαηηζκφ δελ ηνλ εγθισβίδνπλ φπσο πξναλαθέξζεθε γχξσ κφλν απφ ην γισζζηθφ κάζεκα, ηνπ δίλνπλ επξχηεξν πεξηερφκελν. Καηά ηνλ Υαξαιακπφπνπιν (2006, ζει.9) ν γξακκαηηζκφο έρεη γισζζηθή, θνηλσληθή, ηδενινγηθή, πνιηηηθή, γλσζηηθή, εθπαηδεπηηθή, ηερλνινγηθή δηάζηαζε ή φςε. Άξα, αθνχ θαη ε αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε είλαη έλα απφ ηα ζηνηρεία ηνπ γξακκαηηζκνχ, ηφηε δηαηξέρεηαη θη απηή απφ απηέο ηηο δηαζηάζεηο. Δπίζεο κε ηε βνήζεηα ησλ θνηλσληθνπνιηηηζκηθψλ πξνζεγγίζεσλ ζηε Γιψζζα κπήθαλ θη άιιεο δηαζηάζεηο ζηελ έλλνηα ηνπ γξακκαηηζκνχ: Ζ έλλνηα ηεο θνηλσλίαο θαη ησλ πξαθηηθψλ ηεο. Ο γξακκαηηζκφο θαη ε θνηλσλία κε φιν ην ζχλνιν ησλ ηζηνξηθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ ηεο ζηνηρείσλ είλαη έλα ζχζηεκα θπθιηθφ, πνπ ην έλα ηξνθνδνηεί θη αλαηξνθνδνηεί ζπλερψο ην άιιν. Ο γξακκαηηζκφο ηνπιάρηζηνλ δελ κπνξεί λα εηδσζεί θαη λα κειεηεζεί ρσξίο ηελ θνηλσλία. Ζ έλλνηα ηνπ αηφκνπ θαη ησλ δηαθφξσλ πεδίσλ γξακκαηηζκνχ ζηα νπνία ζπκκεηέρεη, ηα δηακνξθψλεη ή κεηαζρεκαηίδεη (άξα εδψ θαίλεηαη θαη ε ελεξγεηηθή δξάζε ηνπ αηφκνπ θαη ηεο θνηλσλίαο ζηε δηακφξθσζε ηνπ φξνπ), Ζ έλλνηα ηεο πνιηηείαο θαη ησλ πξνζπαζεηψλ ηεο γηα ηε δηακφξθσζε ελφο θπξίαξρνπ κνληέινπ γξακκαηηζκνχ, πνπ ζεκαίλεη φηη ν φξνο δελ είλαη πνιηηηθά νπδέηεξνο, αιιά είλαη επηθνξηηζκέλνο κε ηηο πνιηηηθέο θαη πξαθηηθέο ηεο θνηλσλίαο, πνιηηείαο θαη ηνπ αηφκνπ. Δπηπιένλ, ζχκθσλα κε ηνλ Bayham (2002) ππάξρνπλ δχν πξνζεγγίζεηο ζηε δηδαζθαιία ηνπ γξακκαηηζκνχ. Έηζη, κηα ιεηηνπξγηθή αιιά φρη θξηηηθή πξνζέγγηζε ηνπ γξακκαηηζκνχ ζα ζήκαηλε π.ρ. φηη δηδάζθνπκε ην γξακκαηηζκφ έηζη ψζηε λα καζαίλνπλ νη ζπκκεηέρνληεο λα πεηπραίλνπλ ηνπο θνηλσληθνχο ηνπο ζηφρνπο, δίλνληάο ηνπο δειαδή ηε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο ζε ζπλαθείο ρξήζεηο ηνπ, ρσξίο σζηφζν λα ππεηζέξρεηαη ε θξηηηθή δηάζηαζε,

15 κε κηα κνξθή δειαδή δηδαζθαιίαο πνπ απνδέρεηαη ηα θπξίαξρα κέζα επηθνηλσλίαο κε ηνπο δηθνχο ηνπο φξνπο, σο θάηη δεδνκέλν θαη θπζηθφ. Ο θξηηηθφο γξακκαηηζκφο δελ απνδέρεηαη σο θπζηθνχο ηνπο θπξίαξρνπο ζεζκνχο θαη ιφγνπο, αιιά ηνπο ζέηεη ζε ακθηζβήηεζε, θη απηφ γηαηί θξηηηθή ζεκαίλεη λα αλαθαιχπηνπκε πψο ιεηηνπξγεί θάηη, λα κελ παίξλνπκε ηα πξάγκαηα σο δεδνκέλα, αιιά λα θνηηάκε θάησ απφ ηελ επηθάλεηά ηνπο θαη λα ηνπο ζέηνπκε εξσηήζεηο. Ζ ιεηηνπξγηθή δηάζηαζε ηνπ γξακκαηηζκνχ ζέηεη δεηήκαηα θνηλσληθνχ ζηφρνπ ζε ζπγθεθξηκέλα ζπκθξαδφκελα ρξήζεο ε θξηηηθή δηάζηαζε πξνζθέξεη έλα κεηα-επίπεδν θξηηηθήο ζπλεηδεηφηεηαο, ηφζν γισζζηθήο φζν θαη θνηλσληθήο. Σν έξγν ηνπ γξακκαηηζκνχ δελ είλαη απαξαίηεηα θξηηηθφ θαζαπηφ, κπνξεί, σζηφζν, λα θαηαζηεί ηζρπξφ εξγαιείν γηα ηελ αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο, αθξηβψο επεηδή ε γιψζζα είλαη ηζρπξή σο θνηλσληθή πξαθηηθή, αθνχ νη ζεζκνί θαη νη θνηλσληθνί νξγαληζκνί δηαηεξνχληαη θαη αλαπαξάγνληαη κέζσ απηήο. Σα ιεηηνπξγηθά κνληέια γξακκαηηζκνχ δίλνπλ έκθαζε ζηνπο θνηλσληθνχο ζηφρνπο θαη ζηα ζπκθξαδφκελα ζθνπφο είλαη λα εθνδηαζηνχλ νη καζεηέο κε ηηο ηθαλφηεηεο πξνζαξκνγήο θαη επηηπρίαο κέζα ζην θνηλσληθφ πιαίζην, φπσο απηφ πθίζηαηαη αλά πάζα ζηηγκή. Σα θξηηηθά κνληέια γξακκαηηζκνχ, ελψ δίλνπλ έκθαζε ζηνπο θνηλσληθνχο ζηφρνπο θαη ζηα ζπκθξαδφκελα, δελ ηα ιακβάλνπλ σο δεδνκέλα, αιιά ηα ππνβάιινπλ ζε θξηηηθή αλάιπζε σο κέξνο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο. Όζνλ αθνξά ηψξα ηε «δηακάρε» ησλ δχν κνληέισλ, πξνηείλεηαη λα βξεζεί έλαο ηξφπνο ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ζεσξεηηθέο ζέζεηο ηνπ ελφο κνληέινπ λα ζπλελσζνχλ κε ην άιιν θάησ απφ έλαλ θνηλφ άμνλα πνπ λα πξνσζεί κηα πην ζχλζεηε πξνζέγγηζε γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο Δγγξακκαηνζχλεο. Καη θαηά ηνπο Ατδίλε & Κσζηνχιε (2001, ζει. 21), είλαη ελδηαθέξνλ λα ζπδεηεζεί απφ ηε κεηαγελέζηεξε έξεπλα, ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν νη δηαθνξεηηθέο θαη επηθαλεηαθά αζχλδεηεο απηέο πξνηάζεηο κπνξνχλ λα ζπλδπαζηνχλ γηα κηα πην νινθιεξσκέλε ζεψξεζε ηνπ ηξφπνπ θαηάθηεζεο ηνπ γξακκαηηζκνχ ζην ζρνιηθφ θπξίσο πεξηβάιινλ. Μνινλφηη ζην γλσζηηθφ κνληέιν ε εγγξακκαηνζχλε πξνζδηνξίδεηαη σο ην απνηέιεζκα κηαο δηαδηθαζίαο πνπ αθνξά ζηελ θαηάθηεζε κεηαγισζζηθψλ πιεξνθνξηψλ, έλα ζέκα πνπ αμίδεη λα δηεξεπλεζεί είλαη απηφ πνπ αθνξά ζηνλ ηξφπν κε ηνλ

16 νπνίν παξνπζηάδνληαη ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ νη κεηαγισζζηθέο ζπληζηψζεο ηνπ γξακκαηηζκνχ. ήκεξα, ζηελ αλαπηπγκέλε ηερλνινγηθά θνηλσλία, ν φξνο εγγξακκαηηζκφο δε ζεκαίλεη κφλν ηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα δηαβάδεη θαη λα θαηαλνεί έλα γξαπηφ θείκελν, αιιά θαη ηελ ηθαλφηεηα λα θαηαλνεί, λα εξκελεχεη θαη λα αληηκεησπίδεη θξηηηθά ηνπο δηάθνξνπο ηχπνπο ιφγνπ, λα είλαη ζε ζέζε λα παξάγεη πνιιά εηδψλ ιφγνπ θαη, γεληθά, λα είλαη ζε ζέζε λα ιεηηνπξγεί ζε δηάθνξεο επηθνηλσληαθέο ζπλζήθεο ρξεζηκνπνηψληαο γξαπηφ θαη πξνθνξηθφ ιφγν. Δίλαη δπλαηφλ, ινηπφλ, λα επεθηείλνπκε ηελ έλλνηα ηνπ θαη λα ρξεζηκνπνηνχκε κεηαθνξέο, φπσο νπηηθφο γξακκαηηζκφο, ηερλνινγηθφο / πιεξνθνξηθφο γξακκαηηζκφο, αθφκε θαη πνιηηηζκηθφο γξακκαηηζκφο. Γηα ηνπο παξαπάλσ ιφγνπο έγηλε απαξαίηεηε ε ρξήζε φξσλ νκπξέια φπσο είλαη ε έλλνηα ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ (New London Group, 2000). Δλψ ν απιφο γξακκαηηζκφο επηθεληξψλεηαη κφλν ζηε γιψζζα θαη ζπλήζσο ζε κία εζληθή κνξθή ηεο γιψζζαο, πνπ εθιακβάλεηαη σο έλα ζηαζεξφ ζχζηεκα βαζηζκέλν ζε θαλφλεο φπσο ε αληηζηνίρηζε θσλήκαηνο / γξαθήκαηνο, ε παηδαγσγηθή ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ επηθεληξψλεηαη ζε ηξφπνπο αλαπαξάζηαζεο πνιχ επξχηεξσλ απ φ,ηη ε γιψζζα. Απηνί δηαθνξνπνηνχληαη αλάινγα κε ηελ θνπιηνχξα θαη ηα ζπκθξαδφκελα θαη έρνπλ ζπγθεθξηκέλεο γλσζηηθέο, πνιηηηζκηθέο θαη θνηλσληθέο επηδξάζεηο. Οη πνιπγξακκαηηζκνί, επίζεο, δεκηνπξγνχλ κία δηαθνξεηηθνχ ηχπνπ παηδαγσγηθή, κία παηδαγσγηθή ζηελ νπνία ε γιψζζα θαη άιινη ηξφπνη ζεκαζίαο είλαη δπλακηθά αλαπαξαζηαηηθέο πεγέο, ζπλερψο δηακνξθνχκελεο απφ ηνπο ρξήζηεο ηνπο, θαζψο ηηο ρξεζηκνπνηνχλ γηα λα πεηχρνπλ ηνπο πνιηηηζκηθνχο ηνπο ζηφρνπο.

17 1.2 Ζ ΑΝΑΓΝΧΖ Χ ΑΝΑΓΝΧΣΗΚΖ ΚΑΣΑΝΟΖΖ Πποζδιοπιζμόρ ηηρ Ανάγνωζηρ Ζ αλάγλσζε σο επηκέξνπο δεμηφηεηα ηνπ γξακκαηηζκνχ, αλήθεη ζηελ θαηεγνξία ησλ πξνζιεπηηθψλ δεμηνηήησλ, φπσο θαη ε αθξφαζε. Δπεηδή φκσο ην δηάβαζκα πξαγκαηνπνηείηαη κε ζησπειφ θαη γξήγνξν ηξφπν, είλαη θπζηθφ φηη έλαο ηθαλφο αλαγλψζηεο έρεη ηε δπλαηφηεηα, κέζα ζηα ίδηα ρξνληθά πεξηζψξηα, λα έξζεη ζε επαθή κε πνιχ κεγαιχηεξεο πνζφηεηεο γισζζηθνχ πιηθνχ κέζσ ηεο αλάγλσζεο παξά κέζσ ηεο αθξφαζεο. Άιισζηε, δελ πξέπεη λα μερλάκε φηη ζηελ επνρή καο πιεκκπξηδφκαζηε θαζεκεξηλά απφ έληππα πνηθίιεο κνξθήο θαη φηη ν γξαπηφο ιφγνο βξίζθεηαη ζπλερψο κπξνζηά ζηα κάηηα καο. Σα θπξηφηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ, ηα νπνία θαη ζρεηίδνληαη άκεζα κε ηε δεμηφηεηα ηεο αλάγλσζεο, είλαη: α) ε δηάξθεηά ηνπ ζε ζρέζε κε ηνλ πξνθνξηθφ ιφγν, β) ε άλεζε ηεο αληίδξαζεο απφ ηελ πιεπξά ηνπ αλαγλψζηε, γ) ε απφζηαζε κεηαμχ πνκπνχ θαη δέθηε, δ) ε ζπζηεκαηηθφηεηά ηνπ εμαηηίαο ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ εθηφο πιαηζίνπ θαη ε) ε ηππηθφηεηά ηνπ, δειαδή ε ηδηφηεηα ελφο θεηκέλνπ λα εληάζζεηαη ζε κηα επξχηεξε θαηεγνξία γξαπηψλ κελπκάησλ κε θνηλά ραξαθηεξηζηηθά κνξθήο θαη πεξηερνκέλνπ. Πξηλ δνζνχλ νη νξηζκνί ηεο Αλάγλσζεο είλαη ζθφπηκν λα ζεκεησζεί πξψηνλ, ε άπνςε ηνπ Baynham (2000, ζει. 215) φηη «ην ηη ζεσξείηαη αλάγλσζε κπνξεί λα δηαθέξεη απφ πνιηηηζκφ ζε πνιηηηζκφ θαη απφ ζπκθξαδφκελα ζε ζπκθξαδφκελα». Δπίζεο θαηά ηνλ Manguel (1997, ζει. 119) «νη κέζνδνη κε ηηο νπνίεο καζαίλνπκε λα δηαβάδνπκε φρη κφλν αληηθαηνπηξίδνπλ ηηο ζπκβάζεηο ηεο ζπγθεθξηκέλεο θνηλσλίαο καο φζνλ αθνξά ηε κφξθσζε- δηνρέηεπζε πιεξνθνξηψλ, ηηο ηεξαξρίεο γλψζεο θαη ηζρχνο, αιιά ζπγρξφλσο θαζνξίδνπλ θαη πεξηνξίδνπλ ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο θάλνπκε ρξήζε ηεο ηθαλφηεηαο καο λα δηαβάδνπκε». Σν δεχηεξν ζηνηρείν πνπ θξίλεηαη απαξαίηεην λα ζεκεησζεί είλαη ην ραξαθηεξηζηηθφ εξψηεκα πνπ ζέηεη ν F. Smith (2006, ζει ) θαη πνπ

18 νπζηαζηηθά ελζσκαηψλεη ηε «βηβιηνγξαθηθή δηακάρε» γηα ην αλ ε αλάγλσζε αθνξά απαξαίηεηα ηελ θαηαλφεζε ή φρη. Καηά ηνλ Smith ινηπφλ, έλα ηέηνην εξψηεκα δελ αζρνιείηαη θαζφινπ κε ηε θχζε ηεο αλάγλσζεο, αιιά κφλν κε ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ρξεζηκνπνηείηαη ε ιέμε ζε ζπγθεθξηκέλεο πεξηπηψζεηο. Καη ε κφλε πηζαλή απάληεζε είλαη φηη κεξηθέο θνξέο ε ιέμε αλάγλσζε ππνλνεί ηελ θαηαλφεζε θαη κεξηθέο θνξέο φρη. πλεπψο ε αλάγλσζε δελ νξίδεηαη απφ φινπο κε ηνλ ίδην ηξφπν. Γηα ηελ παξάζεζε θάπνησλ αληηπξνζσπεπηηθψλ νξηζκψλ κπνξνχκε λα δερηνχκε ηελ επηινγή ηνπ Πφξπνδα (2002, ζ. 40,41), ν νπνίνο αλαθέξεη φηη: χκθσλα κε ηελ ςπρνπαηδαγσγηθή πξνζέγγηζε, ε αλάγλσζε είλαη κηα γλσζηηθή δξαζηεξηφηεηα θαηά ηελ νπνία ζπληειείηαη ε αλαδεκηνπξγία ηεο θσλνινγηθήο ηαπηφηεηαο κηαο ιέμεο κε βάζε ηε γξαπηή αλαπαξάζηαζή ηεο (Elkonin, 1963,1973). H ςπρνγισζζνινγηθή ζεψξεζε ππνζηεξίδεη φηη «νη αλαγλψζηεο, κε βάζε ηελ νξζνγξαθηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ θαη έρνληαο ππφςε ηε θσλνινγηθή δνκή ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ, θαηά ηελ αλάγλσζε κπνξνχλ λα παξάγνπλ ηηο ζσζηέο θσλεηηθέο παξαζηάζεηο κε ηελ αμηνπνίεζε ησλ ίδησλ θαλφλσλ πνπ εθαξκφδνπλ γηα ηελ θαηαλφεζε θαη ηελ παξαγσγή ηεο νκηιίαο» (Chomsky & Halle, 1968, ζ. 49). Οη εξεπλεηέο ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ νξίδνπλ ηελ αλάγλσζε «σο κία ζθφπηκα απνθηψκελε θαη γισζζηθά εμαξηψκελε δεμηφηεηα, ε νπνία βαζίδεηαη ζηελ επίγλσζε (awareness) πνπ έρεη ν αλαγλψζηεο, σο ήδε ρξήζηεο (αθξναηήο θαη νκηιεηήο) ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ, γηα νξηζκέλεο πιεπξέο ηεο πξσηνγελνχο γισζζηθήο δξαζηεξηφηεηαο (δειαδή ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ). Με βάζε απηήλ ηελ επίγλσζε, θαηά ηελ αλάγλσζε δξαζηεξηνπνηείηαη ε ζχλζεηε γισζζηθή δηαδηθαζία (πνπ είλαη θνηλή γηα ηελ αλάγλσζε θαη ηελ νκηιία) ε νπνία επηηξέπεη ζηνλ αλαγλψζηε λα θαηαλνήζεη ηε ζεκαζία ηνπ κελχκαηνο πνπ ππάξρεη ζην γξαπηφ ιφγν» (Mattingly, 1972, ζ. 145). Ζ αλάγλσζε είλαη κία δεμηφηεηα θαηά ηελ νπνία ν αλαγλψζηεο καληεχεη ή εηθάδεη ηε ζεκαζηνινγηθή ηαπηφηεηα ηεο ιέμεο («ςπρνγισζζνινγηθφ παηρλίδη καληέκαηνο», Goodman, 1967).

19 Ζ αλάγλσζε ζεσξείηαη σο κία δεμηφηεηα θαηά ηελ νπνία ν αλαγλψζηεο δε κεηαηξέπεη ηα γξαπηά ζχκβνια ζε θζφγγνπο, αιιά ηηο νπηηθέο αλαπαξαζηάζεηο ηεο γιψζζαο ζε έλλνηεο (Smith, 1971). Απφ ηελ παξάζεζε ησλ παξαπάλσ νξηζκψλ θαζίζηαηαη πξνθαλέο φηη νη πξνηάζεηο γηα ην ηη είλαη αλάγλσζε κπνξνχλ λα νκαδνπνηεζνχλ γχξσ απφ δχν απφςεηο. Απφ ηε κηα κεξηά έρνπκε ηνπο νξηζκνχο πνπ πξφζθεηληαη ζηε γλσζηηθή πξνζέγγηζε θαη δηαρσξίδνπλ ηελ αλάγλσζε απφ ηελ θαηαλφεζε, ηηο ζεσξνχλ δειαδή δχν μερσξηζηέο δηαδηθαζίεο. χκθσλα κε απηή ηελ πξνζέγγηζε (πνπ εθπξνζσπείηαη απφ ηνπο ηξεηο πξψηνπο νξηζκνχο) ε αλάγλσζε πξνζδηνξίδεηαη σο κία δηαδηθαζία κεηαηξνπήο ησλ γξαπηψλ ζπκβφισλ ζε θσλνινγηθφ θψδηθα, βάζεη ηνπ νπνίνπ θαζίζηαηαη δπλαηή ε πξφζβαζε ζηε ζεκαζηνινγηθή κλήκε γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο ιέμεο Μάιηζηα ε θαηαλφεζε καδί κε ηελ Απνθσδηθνπνίεζε ζεσξνχληαη δεμηφηεηεο απαξαίηεηεο γηα λα γίλεη ε αλάγλσζε. Πξφθεηηαη δειαδή γηα δχν μερσξηζηέο γλσζηηθέο δηαδηθαζίεο πνπ ε κία φκσο εμαξηάηαη απφ ηελ άιιε. Μηα ηέηνηα πξνζέγγηζε ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη αλήθεη πεξηζζφηεξν ζην απηφλνκν κνληέιν γξακκαηηζκνχ. ηελ αληίζεηε άπνςε βξίζθνληαη νη ζεσξίεο ηεο Φπρνγισζζνινγίαο (Αλάγλσζε σο άκεζε αλάθιεζε ηεο έλλνηαο- πξφθεηηαη γηα ην πην θπξίαξρν κνληέιν αλάγλσζεο ζηε ζεσξία ηεο αλάγλσζεο ηα ηειεπηαία ρξφληα) πνπ ηαπηίδνπλ ηελ αλάγλσζε κε ηελ θαηαλφεζε θαη δελ δηαρσξίδνπλ ηηο δχν δηαδηθαζίεο. Ο αλαγλψζηεο ζηελ πεξίπησζε απηή (ζηελ νπνία αληηζηνηρνχλ νη δχν ηειεπηαίνη νξηζκνί) καληεχεη ή εηθάδεη ηε ζεκαζηνινγηθή ηαπηφηεηα ηεο ιέμεο θαη θαη επέθηαζε φινπ ηνπ θεηκέλνπ. Καηά ηνπο ππνζηεξηθηέο ηεο άπνςεο απηήο αλ δελ ππάξρεη ε κία δηαδηθαζία δελ ππάξρεη νχηε θαη ε άιιε (αλ δειαδή δελ έρεη γίλεη θαηαλφεζε δελ κπνξνχκε λα κηιάκε γηα αλάγλσζε ή αλ δελ έρεη γίλεη αλάγλσζε δελ κπνξεί λα ππάξρεη θαη θαηαλφεζε ηνπ αλαγλψζκαηνο). Ζ αλάγλσζε γίλεηαη πάληα κε απψηεξν ζθνπφ ηελ θαηαλφεζε θαη είλαη ε βάζε ηεο αλαγλσζηηθήο θαη γλσζηηθήο δηαδηθαζίαο. Οη ζεσξίεο απηέο ζα ιέγακε φηη βξίζθνληαη αλάκεζα ζηα δχν κνληέια γξακκαηηζκνχ πνπ πξναλαθέξζεθαλ.

20 Γλσζηηθά κνληέια αλάγλσζεο/ Μνληέια θσλεκηθήο επίγλσζεο (κνληέια από «θάησ πξνο ηα πάλσ») Σα κνληέια απηά ππνζηεξίδνπλ φηη ππάξρεη ζηελή ζρέζε αλάκεζα ζηελ θαηαλφεζε ελφο γξαπηνχ θεηκέλνπ θαη ηελ ηθαλφηεηα ηνπ καζεηή λα αλαγλσξίδεη θαη λα απνθσδηθνπνηεί ιέμεηο, θαη ηνλίδνπλ ηδηαίηεξα ηνλ ππνζηεξηθηηθφ ξφιν ησλ «θσλνινγηθώλ δηεξγαζηώλ». Η αλάγλσζε σο θσλνινγηθή κεηάθξαζε χκθσλα κε ηνπο ππνζηεξηθηέο ηνπ κνληέινπ απηνχ, δειαδή φηη Αλάγλσζε θαη Καηαλφεζε είλαη δχν δηαθνξεηηθέο δηαδηθαζίεο, ε απνθσδηθνπνίεζε είλαη ε βαζηθφηεξε ζηξαηεγηθή θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο αλαγλσζηηθήο δηαδηθαζίαο. Χο αλαγλψζηεο ρξεζηκνπνηνχκε θσλνινγηθέο ζηξαηεγηθέο, απιέο αξρηθά πξψηε αλάγλσζε- θαη πνιχπινθεο αξγφηεξα, γηα ηελ απνθσδηθνπνίεζε ησλ ιέμεσλ. Οπζηαζηηθά, αλαθέξεηαη ζηελ απηφκαηε κεηαθνξά απφ ηνλ έλαλ θψδηθα- γξαπηφ ζηνλ άιιν- πξνθνξηθφ. Ζ απνθσδηθνπνίεζε είλαη δειαδή ε κεηαηξνπή ηνπ γξαπηνχ θψδηθα ζε θσλνινγηθφ. Απηφ θαηά ηνλ Πφξπνδα (2002, 39-41), πξνυπνζέηεη ηελ ήδε γλψζε ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ θαη ηελ πξφζβαζε ζηε ζεκαζηνινγηθή κλήκε γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο ζεκαζίαο ησλ ιέμεσλ. Ζ θαηαλφεζε ηεο αλάγλσζεο επέξρεηαη ιφγσ ηεο θαηαλφεζεο πνπ ππάξρεη ζηνλ πξνθνξηθφ ιφγν, ηνπιάρηζηνλ γηα ην ζχλνιν ησλ γλσζηψλ ιέμεσλ. Ζ πξνζέγγηζε πξνζδηνξηζκνχ ηεο αλάγλσζεο σο θσλνχκελεο αλάγλσζεο αλαπφθεπθηα επεξεάδεηαη απφ ηε ζρέζε κεηαμχ ηνπ πξνθνξηθνχ θαη ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ. Ο Πφξπνδαο (2002, ζει ) ζηελ αλάιπζε πνπ θάλεη γηα ηελ Αλάγλσζε ρσξίδεη ηηο εμήο δηαδηθαζίεο: Λεηηνπξγηθή δηαδηθαζία ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο (δειαδή απνθσδηθνπνίεζε), Λεηηνπξγηθή δηαδηθαζία ηεο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο (Καηαλφεζε) Ζ απνθσδηθνπνίεζε, γηα ηνλ Πφξπνδα (2002, 45), «είλαη κία γλσζηηθή ιεηηνπξγία πνπ πεξηιακβάλεη ηελ αλαγλψξηζε ησλ γξαπηψλ (νπηηθψλ) ζπκβφισλ πνπ απνηεινχλ ηνλ γξαπηφ θψδηθα, θαζψο θαη ηε

21 κεηάθξαζή ηνπο ζε θσλνινγηθή παξάζηαζε». ηελ πεξίπησζε ησλ ιέμεσλ, ε νινθιήξσζε ηεο απνθσδηθνπνίεζεο θαζηζηά δπλαηή ηελ πξφζβαζε ζηε ζεκαζηνινγηθή κλήκε θαη ηελ αλάζπξζε θαη θαηαλφεζε ηεο ζεκαζίαο ηεο ιέμεο. Ζ θαηαλόεζε απνηειεί ηε δεχηεξε θαη απαξαίηεηε γλσζηηθή ιεηηνπξγία (κεηά ηελ απνθσδηθνπνίεζε) πξνθεηκέλνπ λα νινθιεξσζεί ε δηαδηθαζία ηεο αλάγλσζεο. Γηα λα ζπληειεζζεί ε θαηαλφεζε απαηηείηαη ε πξφζβαζε ζηε ζεκαζηνινγηθή κλήκε θαη ε αλάζπξζε ηεο ζεκαζίαο ηε ιέμεο. Ζ δηεθπεξαίσζε ηεο απνθσδηθνπνίεζεο πξνυπνζέηεη ηε γλψζε ηνπ νξζνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο ζην νπνίν είλαη γξακκέλε κία ιέμε, θαζψο θαη ηελ επίγλσζε φηη ε αληίζηνηρε πξνθνξηθή ιέμε ζπγθξνηείηαη απφ θσλεκηθέο κνλάδεο νη νπνίεο αλαπαξηζηάλνληαη απφ ηα γξαπηά ζχκβνια. Δπηπιένλ, πξνυπνζέηεη ηε ζσζηή ιεηηνπξγία ηεο αληίιεςεο θαη κλήκεο γξαθεκηθψλ θαη θσλνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ, πξνθεηκέλνπ λα είλαη δπλαηή ε αλαγλψξηζε ησλ γξακκάησλ θαη ν θσλεκηθφο πξνζδηνξηζκφο ηνπο, κε βάζε ηε γλψζε ηεο αληηζηνηρίαο κεηαμχ γξακκάησλ θαη θζφγγσλ, θαζψο θαη ησλ βαζηθψλ θαλφλσλ πνπ ηε δηέπνπλ. πλεπψο, θαηά ηνλ Πφξπνδα, ε απνθσδηθνπνίεζε δελ επεξεάδεηαη απφ ηελ θαηαλφεζε ή κε ηεο ζεκαζίαο ηεο ιέμεο. Έηζη ινηπφλ, γηα ηνλ Πφξπνδα ε αλάγλσζε κηαο ιέμεο είλαη ην απνηέιεζκα ηνπ επηηπρνχο ζπλδπαζκνχ θαη ησλ δχν απηψλ ιεηηνπξγηψλ, δειαδή ηεο απνθσδηθνπνίεζεο θαη ηεο θαηαλφεζεο. πλεπψο, αλ ε απνθσδηθνπνίεζε κηαο γξαπηήο ιέμεο δελ κπνξεί λα ζπληειεζηεί (άζρεηα κε ην αλ ε ιέμε απηή κπνξεί λα θαηαλνεζεί ζηελ πξνθνξηθή εθδνρήο ηεο), ηφηε δελ κπνξνχκε λα πνχκε φηη πξαγκαηνπνηήζεθε ε αλάγλσζε απηήο ηεο ιέμεο. Καη αλάινγν ηξφπν, δελ έρνπκε νινθιεξσκέλε αλάγλσζε, φηαλ δελ κπνξνχκε λα θαηαλνήζνπκε ηε ζεκαζία ηεο ιέμεο πνπ απνθσδηθνπνηνχκε. Δπνκέλσο, ε αλάγλσζε ζα κπνξνχζε λα ζεσξεζεί σο ην γηλφκελν (ή ην άζξνηζκα) ησλ δχν απηψλ ιεηηνπξγηθψλ παξαγφλησλ θαη λα αλαπαξαζηαζεί σο εμήο: ΑΝΑΓΝΧΖ= ΚΑΣΑΝΟΖΖ Υ ΑΠΟΚΧΓΗΚΟΠΟΗΖΖ

22 Απηφ ζεκαίλεη φηη, αλ νπνηνζδήπνηε απφ ηνπο δχν (ή θαη νη δχν) παξάγνληεο δε ιεηηνπξγεί πιήξσο, ηφηε ην απνηέιεζκα (δειαδή ε αλάγλσζε) δελ είλαη νινθιεξσκέλν (Πφξπνδαο, 2002). Ο Βάκβνπθαο (1994) θαζψο θαη νη Conroldi & Oakhill (1996) έρνπλ ηελ ίδηα γλψκε κε ηνλ Πφξπνδα θαη ζεσξνχλ φηη νη δχν ζεκειηψδεηο ζπληζηψζεο ηεο αλάγλσζεο είλαη ε γξαθνθσλεκηθή ηαχηηζε ή νλνκαζία ησλ ιέμεσλ αιιά θαη ε θαηαλφεζε ηεο ζεκαζίαο ελφο ζπλφινπ ιέμεσλ. Ο αλαγλψζηεο, δειαδή, νθείιεη λα ηαπηίδεη θαη λα νλνκάδεη ηε ιέμε πνπ παξηζηάλεηαη απφ κία αιπζίδα γξακκάησλ. Απηή ε δξαζηεξηφηεηα αλαγλψξηζεο θαη νλνκαζίαο ή απνθσδηθνπνίεζεο ηεο ιέμεο είλαη ν αλαγθαίνο, αιιά αλεπαξθήο ζηαζκφο ζηελ αλάγλσζε. Γηα λα κπνξεί λα «δηαβάδεη», ν αλάγλσζεο πξέπεη θηφιαο λα κπνξεί θαη λα θαηαλνεί, δειαδή λα κπνξεί λα εθθξαζζεί. Καζεκηά απφ ηηο δχν ζπληζηψζεο είλαη αλαγθαία, αιιά θακία δελ είλαη επαξθήο ζηελ αλάγλσζε. Πξνηείλνπλ επίζεο φηη ε ζρέζε κεηαμχ ηαχηηζεο ή νλνκαζίαο ησλ ιέμεσλ θαη ηεο θαηαλφεζεο ζηελ αλάγλσζε κπνξεί λα εθθξαζζεί αιγεβξηθά κε ηε κνξθή ηεο εμίζσζεο Α= Ο x Κ, φπνπ Α= Αλάγλσζε, Ο= Ολνκαζία ή ηαχηηζε ή απνθσδηθνπνίεζε ησλ ιέμεσλ, θαη Κ= Καηαλφεζε (Βάκβνπθα, 1994 & Conroldi C., Oakhill J., 1996). Χζηφζν, φκσο, ν Βάκβνπθαο πξνβαίλεη θαη ζε θξηηηθή απηήο ηεο ζρέζεο ππνζηεξίδνληαο, φηη πξφθεηηαη γηα κία ππεξαπινπζηεπκέλε αληίιεςε ηεο αλάγλσζεο, γηαηί νη δηαδηθαζίεο απνθσδηθνπνίεζεο θαη θαηαλφεζεο ησλ ιέμεσλ θαη ησλ ιεθηηθψλ ζπλφισλ πνπ ζπγθξνηνχλ δελ είλαη αλεμάξηεηεο, αιιά αιιειεπηδξνχλ θαη επηηξέπνπλ ηελ αλάγλσζε. Απηφο είλαη θαη έλαο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν ν Βάκβνπθαο ζεσξεί φηη ε κειέηε ηεο αλάγλσζεο δελ είλαη θαζφινπ εχθνιν λα μερσξίζεη απφ ηε κειέηε ηεο θαηαλφεζεο απηνχ πνπ δηαβάδεηαη. Μαζαίλνληαο ην παηδί λα απνθσδηθνπνηεί γίλεηαη πξννδεπηηθά ηθαλφ λα θαηαλνεί ην θείκελν πνπ δηαβάδεη. Δίλαη επίζεο γλσζηφ φηη ην γισζζηθφ πιαίζην επηδξά ζηελ αλαγλψξηζε, ηελ ζεκαζία ησλ ιέμεσλ. Ο αλαγλψζηεο θαηαλνεί θαη καζαίλεη ηε ζεκαζία ησλ θαηλνχξησλ ιέμεσλ δίλνληαο λφεκα ζ απηέο απφ ηα ζπκθξαδφκελα. ε θάπνηα κάιηζηα ζεκεία ηεο ζεσξίαο ηνπ ν Βάκβνπθαο ζεσξεί, φηη απηφ πνπ δηαβάδνπκε ζεκαίλεη ηαπηφρξνλα φηη ην θαηαλννχκε θαη επηθνηλσλνχκε σο δέθηεο κε ηνλ πνκπφ ηνπ θεηκέλνπ.

23 Ζ Σάθα (1995) ζεσξεί επίζεο φηη ε αλάγλσζε απαηηεί ηελ ρξήζε ηεο απνθσδηθνπνίεζεο θαη λνεκαηνδφηεζεο ησλ φζσλ δηαβάδνληαη. Πην ζπγθεθξηκέλα θαηά ηελ Σάθα, ε Αλάγλσζε είλαη κία λνεηηθή ιεηηνπξγία, γηα ηελ εθηέιεζε ηεο νπνίαο απαηηνχληαη δηάθνξνη ςπρνινγηθνί κεραληζκνί, νη νπνίνη είλαη δχζθνιν λα θαηαλνεζνχλ, λα εξκελεπζνχλ θαη λα αμηνινγεζνχλ. Απαηηεί νπηηθέο, αθνπζηηθέο θαη θηλεηηθέο ηθαλφηεηεο, ψζηε λα κπνξέζεη ην άηνκν λα αλαγλσξίζεη ηα ζχκβνια θαη ηηο ιέμεηο θαη λα ηα ζπλδπάζεη κε ηνπο θαηάιιεινπο ήρνπο θαη λα πξνζδψζεη ζε απηά έλλνηεο πνπ πξνέξρνληαη απφ πξνεγνχκελεο εκπεηξίεο ηνπ. ηα κνληέια απηά ε αλάγλσζε έρεη ηελ έλλνηα ηεο ηθαλόηεηαο ή ηεο δεμηόηεηαο. Μάιηζηα ηα κνληέια απηά, πξνζπαζνχλ λα πεξηνξίζνπλ ην ξφιν ησλ παξάιιεισλ ιεηηνπξγηψλ θαη ζεσξνχλ φηη ε θαηαλφεζε εμαξηάηαη απφ ηελ απνθσδηθνπνίεζε θαη ηελ πξνθνξηθή θαηαλφεζε. (Ατδίλεο, 2003, ζει. 157 & Ατδίλεο, 2008). Καηά ηνλ Baynham (2002, ζει ), ε πξνζέγγηζε απηή έρεη ζεσξεηηθέο θαη πξαθηηθέο δπζθνιίεο, σζηφζν δελ κπνξνχκε λα αγλνήζνπκε ηειείσο ηηο αληηζηνηρίεο θζφγγσλ/ ζπκβφισλ ζην θσλνινγηθφ επίπεδν. Ζ θσλεκηθή επίγλσζε κπνξεί λα ελζσκαησζεί ζε έλα επξχηεξν πιαίζην γισζζηθήο επίγλσζεο θαη θξηηηθήο γισζζηθήο επίγλσζεο. Ζ θσλεκηθή επίγλσζε εληάζζεηαη σο κέξνο ελφο ζπλνιηθνχ πιαηζίνπ γισζζηθήο επίγλσζεο ην νπνίν πεξηιακβάλεη: Δπίγλσζε ηεο γιψζζαο σο θνηλσληθή πξαθηηθή, Δπίγλσζε ηεο νξγάλσζεο ηνπ θεηκέλνπ, Δπίγλσζε ηεο ιεμηθνγξακκαηηθήο νξγάλσζεο, Δπίγλσζε ηεο γξαθνθσλεκηθήο νξγάλσζεο Μηα γισζζνινγηθά επαξθήο ζεσξία ηεο αλάγλσζεο ζα πξέπεη λα πεξηιακβάλεη φια απηά ηα αιιειεπηδξψληα γισζζηθά ζπζηήκαηα Φπρνγισζζνινγηθά κνληέια αλάγλσζεο (κνληέια «απφ πάλσ πξνο ηα θάησ») Καηά ηνλ Baynham (2002, ζει ) ηα ηειεπηαία ρξφληα ην κνληέιν αλάγλσζεο πνπ άζθεζε ηε κεγαιχηεξε επίδξαζε δηακνξθψζεθε απφ ςπρνγισζζνινγηθέο έξεπλεο θαη ζπλδέεηαη ηδηαίηεξα κε ην έξγν ηνπ Frank Smith θαη ηνπ Goodman (δηδαζθαιία ηεο γιψζζαο σο φινπ- νιηζηηθή

24 πξνζέγγηζε). Ζ πξνζέγγηζε απηή δίλεη έκθαζε ζηε δηεπίδξαζε ηνπ αλαγλψζηε κε ην θείκελν, ζηελ αλάγλσζε- γηα- λφεκα, ζηελ αλάγλσζε σο «ςπρνγισζζηθφ παηρλίδη καληέκαηνο» (psycholinguistic guessing game) (Goodman, 1967) φπνπ ν αλαγλψζηεο ρξεζηκνπνηεί ηνλ «θφζκν ηνπ λνπ» ηνπ, ν νπνίνο πεξηιακβάλεη ηε γλψζε ηνπ θφζκνπ, θαζψο θαη ηε γλψζε ηεο γισζζηθήο νξγάλσζεο κε ζηφρν ηελ πξφβιεςε θαηά ηελ αλάγλσζε ηνπ θεηκέλνπ. χκθσλα κε ηνλ Smith (2006) ε ιέμε αλάγλσζε ρξεζηκνπνηείηαη θαηάιιεια γηα θάζε είδνπο δξαζηεξηφηεηα πνπ εκπιέθεη ηελ θαηαλφεζε θαηαζηάζεσλ. Σν αξρηθφ ηεο λφεκα ήηαλ εξκελεία. Ζ λνεκαηνδφηεζε είλαη ζέκα εξκελείαο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξίζθεηαη θάπνηνο ζε ζπλδπαζκφ κε φια απηά πνπ ήδε γλσξίδεη. Πξφθεηηαη δειαδή γηα κηα θαηάζηαζε πεξηζζφηεξν, παξά γηα κηα δεμηφηεηα ή ηθαλφηεηα πνπ απνηειεί έλαλ ηξφπν ζχλδεζεο ηεο γξαπηήο γιψζζαο κε ηηο γλψζεηο, πξνζέζεηο θαη πξνζδνθίεο πνπ ήδε έρεη ην άηνκν θαη εκπεξηέρεη ηελ θαηαζθεπή αλαπαξαζηάζεσλ ηνπ θεηκέλνπ πνπ βαζίδνληαη ζην λφεκα (Ατδίλεο, 2008). Ό,ηη ήδε γλσξίδεη ην άηνκν απνηειεί ηε γλσζηηθή ηνπ δνκή ή αιιηψο ηα γλσζηηθά ζρήκαηα, ηηο πξνεγνχκελεο γλψζεηο ή κε νπηηθέο πιεξνθνξίεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο αλάγλσζεο. Δληέιεη θαηά ηνλ Smith, φ,ηη ήδε γλσξίδεη ν αλαγλψζηεο είλαη ε ζεσξία πνπ έρεη γηα ηνλ θφζκν. Υξεζηκνπνηψληαο ινηπφλ ηε ζεσξία καο γηα ηνλ θφζκν κπνξνχκε λα πξνβιέςνπκε ην κέιινλ. Ζ ηθαλφηεηα απηή ηεο πξφβιεςεο είλαη θπξίαξρε θαη βαζηά, επεηδή απνηειεί ηε βάζε ηεο θαηαλφεζεο ηνπ θφζκνπ, ζπκπεξηιακβάλνληαο θαη ηελ θαηαλφεζε ηνπ πξνθνξηθνχ θαη ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ. Ζ αλάγλσζε ινηπφλ θαηά ηνλ Smith, ζηεξίδεηαη ζηελ πξφβιεςε. Καη ε θαηαλφεζε φκσο ζηεξίδεηαη ζηελ πξφβιεςε (Smith, 1978, ζει. 85), γηαηί ε πξφβιεςε ζεκαίλεη λα θάλεηο εξσηήζεηο θαη ε θαηαλφεζε είλαη λα παίξλεηο ηηο απαληήζεηο. Οη ζπγθεθξηκέλεο εξσηήζεηο πνπ κπνξεί λα θάλεη έλαο αλαγλψζηεο κπνξεί λα πνηθίινπλ απφ ηελ πεξίπησζε κηαο κφλν ιέμεο κέρξη δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ην ζηηι, ην ζπκβνιηζκφ θαη ηελ θνζκνζεσξία ηνπ ζπγγξαθέα. Καζψο δηαβάδνπκε ν λνπο καο δηεξσηάηαη ζπλερψο, θαζψο δίλνπκε ηηο απαληήζεηο δελ ππάξρεη αβεβαηφηεηα πηα θη επέξρεηαη ε θαηαλφεζε. Ζ βάζε ηεο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο ινηπφλ είλαη ε πξφβιεςε. Ζ πξφβιεςε

25 επηηπγράλεηαη κε ην λα θάλνπκε ρξήζε φισλ φζσλ γλσξίδνπκε γηα ηνλ θφζκν, κε ην λα ρξεζηκνπνηνχκε ηε ζεσξία καο γηα ηνλ θφζκν. Καη κάιηζηα γηα ηνλ Smith (1978, ζει. 87) ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο είλαη κηα ηειείσο θπζηθή δηαδηθαζία δελ ππάξρεη αλάγθε λα δηδάμνπκε ζηα παηδηά λα θάλνπλ πξνβιέςεηο. Σα παηδηά ηελ θάλνπλ απφ ηε ζηηγκή πνπ γελληνχληαη. Οη πξνβιέςεηο είλαη έλα θπζηνινγηθφ κέξνο ηεο δσήο καο θαη ρσξίο απηέο ζα είρακε θαηαθιεηζηεί απφ ηελ αβεβαηφηεηα θαη ηελ αζάθεηα πνιχ πην πξηλ πάκε ζρνιείν. Δπηπιένλ, ζχκθσλα κε ηελ Μπνπξζηέ (1986), αλάγλσζε δε ζεκαίλεη ζπιιαβηζκφο, αιιά έιεγρνο ζην θείκελν, δειαδή θαηαλφεζε ηνπ θεηκέλνπ κε ην πξψην δηάβαζκα, ρσξίο ηελ αλάγθε γηα αλάιπζε ηεο θάζε ιέμεο, ψζηε ζε κηα καηηά λα γίλνληαη θαηαλνεηά ην λφεκα κηαο θξάζεο θαη ε ζχλδεζή ηεο κε ηηο πξνεγνχκελεο θξάζεηο. Καηά ηελ Clay (1991) ε αλάγλσζε δελ απνηειεί κηα παζεηηθή ζηάζε πξφζιεςεο πιεξνθνξηψλ, αιιά κηα ελεξγεηηθή επίιπζε πξνβιήκαηνο ην απνηέιεζκα ηνπ νπνίνπ είλαη ε θαηαλφεζε. Απνηειεί κηα δξαζηεξηφηεηα πνπ, πξννδεπηηθά, παξνπζηάδεη κηα ζπλερψο απμαλφκελε πνιππινθφηεηα, κε ηελ νπνία ην παηδί θαηαθέξλεη λα εληνπίζεη ζε έληππα θείκελα δεδνκέλνπο δείθηεο θαη λα ηνπο ζπζρεηίζεη κεηαμχ ηνπο έηζη ψζηε λα αληηιεθζεί ην αθξηβέο κήλπκά ηνπο ( Clay, 1982). Οη Ferreiro θαη Teberovsky (1982) πξνζδηνξίδνπλ ηελ αλάγλσζε σο κηα ιεηηνπξγία κε λφεκα, ε νπνία δνκείηαη ζηαδηαθά θαη εμειηθηηθά ζε έλα πεξηβάιινλ θνηλσληθψλ αιιαγψλ θαη αιιειεπηδξάζεσλ. Έηζη, γίλεηαη θαλεξφ φηη αξθεηνί αληηπξφζσπνη απηνχ ηνπ κνληέινπ ζπγθιίλνπλ κε ηελ άπνςε ηνπ Smith (2006) φηη ε θαηαλφεζε είλαη ε βάζε ηεο αλάγλσζεο αιιά θαη ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο. Χο εθ ηνχηνπ, ε αλάγλσζε κπνξεί λα πξνζδηνξηζηεί εθ λένπ σο πξνο ην ζηφρν ηεο αιιά θαη σο πξνο ηελ θνηλή θαη ζηηο δχν πξνζεγγίζεηο γλσζηηθή ιεηηνπξγία σο εμήο: ΑΝΑΓΝΧΖ = ΚΑΣΑΝΟΖΖ Ο νξηζκφο απηφο ηεο αλάγλσζεο, ηνλ νπνίν θαη πηνζεηνχκε ζηελ εξγαζία καο, φζν ππεξαπινπζηεπκέλνο θη αλ θαίλεηαη, είλαη νινθιεξσκέλνο αθνχ δελ απνθιείεη ην ελδερφκελν λα ππάξμεη αλάγλσζε ρσξίο ηε κεζνιάβεζε ηεο απνθσδηθνπνίεζεο. πλεπψο, ε απνθσδηθνπνίεζε απνηειεί

26 έλα ζπλεπηθνπξηθφ παξάγνληα πξνο ηελ επίηεπμε ηεο θαηαλφεζεο, ελψ αθφκα θαη ζηελ πεξίπησζε πνπ ηα άηνκα έρνπλ δηδαρζεί ηελ αλάγλσζε κε βάζε ηελ απνθσδηθνπνίεζε δελ απνηειεί ζηφρν ηεο αλάγλσζεο. Αμηνζεκείσηε είλαη ε θξηηηθή πνπ θάλεη ν Baynham (2002) γηα ηε ςπρνγισζζνινγηθή ζεσξία (2002, ζει. 216). Ζ ζπνπδαηφηεηα ηνπ κνληέινπ απηνχ έγθεηηαη ζην φηη ζηεξίδεη ηα δεδνκέλα ηεο ζηε δηεπίδξαζε πξαγκαηηθψλ αλαγλσζηψλ κε ην θείκελν, αλνίγνληαο έηζη ην δξφκν γηα ζεσξίεο ηεο αλάγλσζεο πνπ ζηεξίδνληαη πεξηζζφηεξν ζηα ζπκθξαδφκελα. Σν κεηνλέθηεκα ηεο είλαη φηη ηείλεη λα αληηθεηκελνπνηεί έλα είδνο αλάγλσζεο λα θαηαζθεπάδεη έλαλ εμηδαληθεπκέλν αλαγλψζηε, ν νπνίνο είλαη ελεξγεηηθφο, ξηςνθίλδπλνο, θάλεη πξνβιέςεηο, ελεξγνπνηεί ην γλσζηαθφ ηνπ ππφβαζξν γηα ηηο πξνβιέςεηο ηνπ, ζηεξίδεηαη ζε γισζζηθέο γλψζεηο γηα ηηο πξνβιέςεηο ηνπ θαη δηαβάδεη γηα λφεκα. Καηά ηνλ Baynham φκσο (2002, ζει ), είλαη αλαγθαίν λα ζέζνπκε ην εξψηεκα: κήπσο ν εμηδαληθεπκέλνο αλαγλψζηεο/ καζεηήο πνπ αλαδχεηαη απφ ην ςπρνγισζζηθφ κνληέιν θαηαζθεπάδεηαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα κέζσ ζπγθεθξηκέλσλ πνιηηηζκηθψλ πξνζδνθηψλ θαη κήπσο ην κνληέιν αλάγλσζεο πνπ πξνθχπηεη είλαη έλα κάιινλ νκνηνγελέο κνληέιν, ην νπνίν ππεξαπινπζηεχεη ηε δπλεηηθή πνηθηινκνξθία ησλ πξαθηηθψλ γξακκαηηζκνχ; Ο ίδηνο νξίδεη (2002, ζει. 207) ηα «ζηάδηα» ηεο αλάγλσζεο ελφο θεηκέλνπ σο εμήο: 1. Αθνινπζία ιέμεσλ, 2. Μεηαθίλεζε απφ ην επίπεδν ησλ ιέμεσλ ζην θσλνινγηθφ επίπεδν, 3. Δπεμεξγαζία γξακκαηηθήο νξγάλσζεο ηεο πξφηαζεο, 4. Πξαγκαηνινγηθή εξκελεία ηνπ θεηκέλνπ/ ε πξαγκαηνινγηθή πξφζεζε ηνπ θεηκέλνπ: ην απνηέιεζκα πνπ πξνζπαζεί ν ζπγγξαθέαο λα απνθέξεη ζηνλ αλαγλψζηε, 5. Ζ αλάγλσζε ζηα πιαίζηα ηνπ πεξί-θεηκέλνπ, εηζαγσγή πιεξνθνξηψλ πνπ ζηεξίδνληαη ζην γλσζηαθφ ππφβαζξν ηνπ αλαγλψζηε. χκθσλα κε ηνλ Baynham (2002, ζει. 227) παξφιν πνπ ην ςπρνγισζζηθφ κνληέιν δίλεη έκθαζε θαη ζηα ηξία επίπεδα γιψζζαογξαθνθσλεηηθφ, ζπληαθηηθφ θαη ζεκαζηνινγηθφ-, ππάξρεη κηα δηαθξηηή ηάζε ην ίδηνπ ηνπ κνληέινπ λα επλνεί ηηο δεμηφηεηεο πςειφηεξεο ηάμεο θαη λα κεηψλεη ηεο ζεκαζία ηνπ γξαθνθσλεηηθνχ επηπέδνπ. Ζ πξνζέγγηζε απηή ππνβαζκίδεη

27 ηε ζεκαζία ηεο ξεηήο δηδαζθαιίαο θαη δίλεη έκθαζε ζηε δεκηνπξγία ησλ θαηάιιεισλ ζπλζεθψλ γηα ηε κάζεζε. Πξφθεηηαη επνκέλσο γηα κηα καζεηνθεληξηθή πξνζέγγηζε, πνπ πξνζπαζεί λα εμεγήζεη πψο ζπληειείηαη ε κάζεζε, ελψ κεηψλεη ηε ζεκαζία ησλ ζπκθξαζηηθψλ παξαγφλησλ ηεο δηδαζθαιίαο θαη ηεο θνηλσληθήο πεξίζηαζεο Μονηέλα καηάκηηζηρ ηος γπαμμαηιζμού ηε βηβιηνγξαθία δηαθξίλνληαη δχν θαηεγνξίεο κνληέισλ ζρεηηθά κε ηελ αλάπηπμε ηεο αλάγλσζεο, ηα δνκηθά θαη ηα αλαπηπμηαθά, πνπ εληάζζνληαη ζην γλσζηηθφ ή απηφλνκν κνληέιν γξακκαηηζκνχ. Σα δνκηθά κνληέια, πνπ θπξίσο αλαθέξνληαη ζηνπο επηδέμηνπο αλαγλψζηεο, πεξηγξάθνπλ ην απνηέιεζκα κηαο αλαπηπμηαθήο αθνινπζίαο, ελψ ηα αλαπηπμηαθά κνληέια πεξηγξάθνπλ ηε δεκηνπξγία ησλ δηάθνξσλ ζηξαηεγηθψλ πνπ απνθηψληαη απφ ηνλ επηδέμην αλαγλψζηε ζαλ κηα ζεηξά απφ βήκαηα. Χζηφζν, αμηνζεκείσην είλαη ην γεγνλφο φηη νη ζεσξίεο απηέο εζηηάδνπλ ζηελ ηθαλφηεηα αλαγλψξηζεο θαη θαηαλφεζεο κεκνλσκέλσλ ιέμεσλ θαη φρη ζηε δηαδηθαζία επεμεξγαζίαο νιφθιεξσλ θεηκέλσλ κε ζηφρν ηελ θαηαλφεζε Γνκηθά κνληέια θαηάθηεζεο ηνπ γξακκαηηζκνχ Έλα απφ ηα πην ζεκαληηθά δνκηθά κνληέια έρεη πξνηαζεί απφ ηνπο Morton (1980), Morton and Paterson (1980) θαη Paterson and Morton (1985), γλσζηφ σο ην κνληέιν ησλ δύν θαλαιηώλ, πνπ αθνξά απνθιεηζηηθά ηνπο επηδέμηνπο αλαγλψζηεο, ζχκθσλα κε ην νπνίν νη ιέμεηο κπνξνχλ λα δηαβαζηνχλ είηε κέζσ ελφο άκεζνπ ιεμηθνχ θαλαιηνχ (φπνπ ε αλάιπζε γίλεηαη ζην επίπεδν νιφθιεξσλ ιέμεσλ), είηε κέζσ ελφο έκκεζνπ ππνιεμηθνχ θαλαιηνχ (φπνπ εκπιέθεηαη θσλνινγηθή αλάιπζε θαη αληηζηνηρία αλάκεζα ζε γξαθήκαηα θαη θσλήκαηα), ην νπνίν ρξεζηκνπνηείηαη σο βνεζεηηθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ αλάγλσζε άγλσζησλ ιέμεσλ. Γελ έρεη ζπκθσλεζεί αθφκα απφ ηνπο εξεπλεηέο αλ ηα παηδηά μεθηλνχλ λα δηαβάδνπλ ρξεζηκνπνηψληαο πξψηα κηα θσλνινγηθή ζηξαηεγηθή θαη κεηά κηα νπηηθή ζηξαηεγηθή ή αληίζηξνθα. Τπνζηεξηθηέο ηεο δεχηεξεο πξνζέγγηζεο ζεσξνχλ φηη ηα παηδηά, φπσο θαη νη επηδέμηνη αλαγλψζηεο, ρξεζηκνπνηνχλ

28 πξψηα ην ιεμηθφ θαλάιη θαη αξγφηεξα αλαπηχζζνπλ ην ππνιεμηθφ θαλάιη. Τπνζηεξηθηέο ηεο πξψηεο άπνςεο ζεσξνχλ φηη ηα παηδηά ρξεζηκνπνηνχλ πξψηα ην ππνιεμηθφ θαλάιη θαη έπεηηα αλαπηχζζνπλ ην ιεμηθφ θαλάιη. Χζηφζν, ε άπνςε ησλ ππνζηεξηθηψλ ηεο πξψηεο πξνζέγγηζεο ακθηζβεηείηαη σο πξνο ηελ θαζνιηθή ηζρχ ηεο θαη απηφ γηαηί ζε κία γιψζζα κε ζηαζεξέο ζρέζεηο αλάκεζα ζηα γξαθήκαηα θαη ζηα θσλήκαηα, φπσο είλαη ε ειιεληθή, ε χπαξμε ελφο κνληέινπ κε έλα κφλν θαλάιη ζα ήηαλ θαηαιιειφηεξε λα πεξηγξάςεη ηηο δηαδηθαζίεο πνπ εκπιέθνληαη ζηελ αλάγλσζε θαη ηε γξαθή (Ατδίλεο, 2006). Έλα κνληέιν ελφο θαλαιηνχ (είηε ππνιεμηθφ είηε νπηηθφθσλνινγηθφ) (Ehri, 2002, Barron, 1986) πνπ εκπεξηέρεη θσλνινγηθά ζηνηρεία θαίλεηαη ηθαλφ λα εμεγήζεη ηελ θαηάθηεζε ηεο αλάγλσζεο ζηα ειιεληθά. Φπζηθά, φζνλ αθνξά ηε γξαθή, δελ επαξθνχλ απφ κφλεο ηνπο νη θσλνινγηθέο ζηξαηεγηθέο, αιιά είλαη αλαγθαία θαη ε ρξήζε κνξθνινγηθψλ ζηξαηεγηθψλ. Μεηνλεθηήκαηα ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ κνληέινπ απνηεινχλ ε απηφλνκε ιεηηνπξγία ησλ δχν θαλαιηψλ, ρσξίο αληαιιαγή πιεξνθνξηψλ αλάκεζα ζηα δχν ζπζηήκαηα επεμεξγαζίαο, θαζψο θαη ε επεμεξγαζία ζε επίπεδν ιέμεσλ θαη φρη κνξθεκηθψλ κνλάδσλ ζην ιεμηθφ θαλάιη. Μηα λέα εθδνρή ηεο ππφζεζεο φηη ε επεμεξγαζία ησλ γξαπηψλ ιέμεσλ κπνξεί λα γίλεη απφ δχν δηαθνξεηηθά ζπζηήκαηα απνηειεί ην κνληέιν ησλ δχν ζεηξηαθά ζπλδεφκελσλ θαλαιηψλ (Stuart, 2002, Jackson & Coltheart, 2001). Ζ δηαθνξνπνίεζε πνπ παξνπζηάδεη απηφ ην κνληέιν ζε ζρέζε κε απηφ ηνπ Μνrton θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηνπ είλαη ε δπλαηφηεηα ε δπλαηφηεηα αληαιιαγήο πιεξνθνξηψλ αλάκεζα ζηα δχν ζπζηήκαηα ή θαλάιηα επεμεξγαζίαο. χκθσλα κε απηή ηελ εθδνρή, ην παηδί κπνξεί λα μεθηλήζεη ηελ εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο ρξεζηκνπνηψληαο νπνηνδήπνηε απφ ηα δχν θαλάιηα πνιχ γξήγνξα, φκσο ζηελ πνξεία, αλαθαιχπηεη θαη ηελ αιθαβεηηθή αξρή θαη αλαπηχζζεη ιεμηθέο αλαπαξαζηάζεηο πνπ ηνπ επηηξέπνπλ λα ρξεζηκνπνηεί θαη ηα δχν θαλάιηα επεμεξγαζίαο. Παξακέλεη, σζηφζν, ε ιεηηνπξγία ηνπ ιεμηθνχ ζπζηήκαηνο ζε επίπεδν ιέμεο θαη φρη κεξψςλ ιέμεσλ, παξφιν πνπ ππάξρνπλ επξήκαηα πνπ θαλεξψλνπλ φηη ε επεμεξγαζία ζε επίπεδν κνξθεκάησλ θαη φρη ιέμεσλ ελδέρεηαη λα είλαη πην απνδνηηθή (Nunes, Aidinis & Bryant, 2006, Chialant & Caramazza, 1195). ηε βηβιηνγξαθία έρνπλ δηαηππσζεί θαη άιιεο παξφκνηεο ζεσξίεο γηα ηελ επεμεξγαζία ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ, φπσο ζην κνληέιν ηεο δηηηήο

29 ζεκειίσζεο (Seymour & Duncan, 2001), ζχκθσλα κε ην νπνίν ππάξρνπλ δχν θχξηα γλσζηηθά ζπζηήκαηα, ε γισζζηθή ελεκεξφηεηα θαη ην νξζνγξαθηθφ πιαίζην, πνπ είλαη απαξαίηεηα γηα ηε ζεσξεηηθή πεξηγξαθή ηεο θαηάθηεζεο ηνπ γξακκαηηζκνχ. Σν ζχζηεκα γισζζηθήο ελεκεξφηεηαο αθνξά ηελ θαηάηκεζε ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ θαη έρεη δχν επίπεδα, έλα επηγισζζηθφ θαη έλα κεηαγισζζηθφ. ην πξψην επίπεδν εληάζζεηαη ε θσλνινγηθή θαηάηκεζε ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ. Σν ζχζηεκα νξζνγξαθηθνχ πιαηζίνπ αθνξά ηελ αλαπαξάζηαζε ηεο νξζνγξαθηθήο γλψζεο γηα ηε γιψζζα ζε νξγαλσκέλε κνξθή θαη έρεη επίζεο δχν δηαηξέζεηο, ηελ νξζνγξαθηθή, φπνπ ε αλαπαξάζηαζε ηεο νξζνγξαθίαο βαζίδεηαη ζηε θσλνινγία, θαη ηε κνξθνγξαθηθή, φπνπ ε αλαπαξάζηαζε βαζίδεηαη ζηε κνξθνινγία. Σαπηφρξνλα κε ηα δχν θχξηα γλσζηηθά ζπζηήκαηα ππάξρνπλ θαη δχν ζεκειηψδεηο δηαδηθαζίεο, ε ινγνγξαθηθή, θαηά ηελ νπνία αλαγλσξίδνληαη θαη απνζεθεχνληαη αλαπαξαζηάζεηο νιφθιεξσλ ιέμεσλ θαη ε αιθαβεηηθή, πνπ ελεξγνπνηείηαη θαηά ηε ζεηξηαθή απνθσδηθνπνίεζε θαη πξνθνξά ζεηξψλ γξακκάησλ. Καη απηφ ην κνληέιν ραξαθηεξίδεηαη απφ αληαιιαγή πιεξνθνξηψλ αλάκεζα ζηα δχν ζπζηήκαηα επεμεξγαζίαο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηαο αλαγλψξηζεο ιέμεσλ. ηε βηβιηνγξαθία εληνπίδνληαη επίζεο κνληέια πνπ εληνπίδνπλ ηελ χπαξμε ελφο κφλνπ ζπζηήκαηνο επεμεξγαζίαο γξαπηνχ ιφγνπ, ε νπνία γίλεηαη ηαπηφρξνλα ζε δηαθνξεηηθά επίπεδα αλάιπζεο ( Ατδίλεο, 2006). Οη Taft (1991), Caramazza, Laudanna & Romani (1988), Ehri (2002), Barron (1986) θαη νη Humphreys & Evett (1985) έρνπλ πξνηείλεη ηέηνηα κνληέια πνιπεπίπεδεο αλάιπζεο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ. Όπσο ππνζηεξίδνπλ νη Taft & Zhu (1995), ε επεμεξγαζία ζην ιεμηθφ θαλάιη δε γίλεηαη κφλν ζε επίπεδν νιφθιεξσλ ιέμεσλ αιιά θαη ζε επίπεδν κνξθεκηθψλ κνλάδσλ. χκθσλα κε ην κνληέιν ηνπ Taft (1991), θαηά ηελ αλάγλσζε, δηαθνξεηηθέο νξζνγξαθηθέο κνλάδεο (ζηηο νπνίεο κπνξεί λα ζπκπεξηιακβάλνληαη εθηφο απφ γξάκκαηα θαη ιέμεηο, ζπιιαβέο θαη κνξθήκαηα) ππφθεηληαη ζε νπηηθή επεμεξγαζία. Καηά ηελ Ehri (2002) θαη ηνλ Barron (1986), πξνηείλεηαη έλα νπηηθνθσλνινγηθφ κνληέιν επεμεξγαζίαο, ζχκθσλα κε ην νπνίν νη αιιειεπηδξάζεηο αλάκεζα ζηηο νξζνγξαθηθέο θαη ηηο θσλνινγηθέο κνλάδεο απνζεθεχνληαη ζην νξζνγξαθηθφ ιεμηθφ θαη θαζηζηνχλ δπλαηή ηελ αλαγλψξηζε ιέμεσλ ζην κέιινλ, επηηξέπνληαο έηζη ηελ ππφζεζε φηη νη αξράξηνη αλαγλψζηεο ζηεξίδνληαη ζε κηα

30 πνηθηιία νξζνγξαθηθψλ θαη θσλνινγηθψλ κνλάδσλ γηα ηε δεκηνπξγία εθείλσλ ησλ λνεηηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ πνπ νδεγνχλ αλάκεζα ζε άιια θαη ζηε δεκηνπξγία ηνπ νπηηθνχ ιεμηθνχ. Σέινο, σο κηα πξνέθηαζε ησλ ζεσξηψλ πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ χπαξμε ελφο κφλν ζπζηήκαηνο επεμεξγαζίαο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ, πξνηείλεηαη ην δηαζπλδεζηαθφ κνληέιν (Seidenberg, 2002), ζχκθσλα κε ην νπνίν ρξεζηκνπνηνχληαη νη ιεγφκελεο παξάιιειεο αλαπαξαζηάζεηο, ζηηο νπνίεο ε νξζνγξαθία, ε θσλνινγία θαη ε ζεκαζία αλαπαξίζηαληαη απφ κηθξέο νκάδεο κνλάδσλ πνπ εκπεξηέρνληαη ζε πνιιέο ιέμεηο θαη νπνίεο αθνχ απνζεθεπηνχλ (αλάινγα κε ηηο δπλαηφηεηεο ηνπ ζπζηήκαηνο επεμεξγαζίαο θαη ηηο δπλαηφηεηεο ηνπ αηφακνπ), επηηξέπνπλ ηελ ηαπηφρξνλε ελεξγνπνίεζε πνιιψλ αλαπαξαζηάζεσλ γηα ηελ αλαγλψξηζε κηαο ιέμεο. Κνηλφ ζεκείν ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ κνληέινπ κε ηα κνληέια πνιπεπίπεδεο αλάιπζεο είλαη ε ηαπηφρξνλε επεμεξγαζία δηαθνξεηηθψλ κνλάδσλ αλάιπζεο, αλ θαη δηαθέξεη σο πξνο ηνλ ηφπν απνζήθεπζεο ησλ πιεξνθνξηψλ, θαζψο πξνηείλεηαη ε απνζήθεπζε ησλ κνλάδσλ ρσξηζηά θαη φρη ζηελ νξζνγξαθηθή αλαπαξάζηαζε ηεο ιέμεο, φπσο πξνηείλεηαη απφ ηα κνληέια πνιπεπίπεδεο αλάιπζεο Αλαπηπμηαθά κνληέια θαηάθηεζεο ηνπ γξακκαηηζκνχ Κχξην ραξαθηεξηζηηθφ ησλ αλαπηπμηαθψλ ή εμειηθηηθψλ κνληέισλ είλαη ε χπαξμε ζηαδίσλ ή θάζεσλ γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηαο αλαγλψξηζεο ιέμεσλ. Σα δηάθνξα ζηάδηα απφ ηα νπνία, ζχκθσλα κε ηα κνληέια απηά, πεξλά ην άηνκν πνπ καζαίλεη λα δηαβάδεη θαλεξψλνπλ ηηο δηαδηθαζίεο πνπ ρξεζηκνπνηεί απηφ ην άηνκν θαζψο θαη ηηο ζηξαηεγηθέο πνπ έρεη θαηαθηήζεη. Απηφ πνπ δηαθνξνπνηεί ην πξνεγνχκελν ζηάδην απφ ην επφκελν είλαη ε δηαθξηηή ρξήζε κηαο πξνεγκέλεο θαη πην πνιχπινθεο ζηξαηεγηθήο, πνπ δειψλεη ηελ αιιαγή ζηνλ ηξφπν επεμεξγαζίαο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ. Βαζηθή ηδέα ησλ αλαπηπμηαθψλ κνληέισλ είλαη ε θαηεγνξηνπνίεζε ησλ ιέμεσλ αλάινγα κε ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπο ζηελ αλάγλσζε θαη ηε γξαθή (Ατδίλεο θαη Κσζηνχιε, 2001). πγθεθξηκέλα παξνπζηάδνληαη ηέζζεξηο θαηεγνξίεο ιέμεσλ (ηξεηο γηα ηελ ειιεληθή γιψζζα). Ζ πξψηε θαηεγνξία πεξηέρεη ιέμεηο πνπ κπνξνχλ λα δηαβαζηνχλ θαη λα γξαθνχλ κε κηα ζεηξηαθή

31 ζηξαηεγηθή θαηά ηελ νπνία θάζε γξάκκα αλαπαξηζηά έλα θψλεκα, θάζε γξάκκα έρεη κηα θσλνινγηθή αμία θαη ην γξάκκα ή ηα γξάκκαηα πνπ αθνινπζνχλ δελ επεξεάδνπλ ηελ αλαγλψξηζε ηνπ θσλήκαηνο πνπ αλαπαξίζηαηαη απφ έλα γξάκκα, π.ρ. γάηα, θαιά, άλζξσπνο. Ζ δεχηεξε θαηεγνξία πεξηέρεη ιέμεηο γηα ηελ αλαγλψξηζε ησλ νπνίσλ πξνυπνηίζεηαη αληηζηνηρία αλάκεζα ζηα γξαθήκαηα θαη ζηα θσλήκαηα. Οη δδχν απηέο θαηεγνξίεο ζπλζέηνπλ ηηο νκαιέο ιέμεηο. Ζ Σξίηε θαηεγνξία πεξηέρεη ιέμεηο πνπ εκπεξηέρνπλ ελαιιαζζφκελνπο, αιιά πξνβιεπηνχο σο πξνο ηελ πξνθνξά ηχπνπο (Venezky, 1995), πνπ είλαη γλσζηνί θαη σο εμαξηεκέλνη ή ηεξαξρηθνί θαλφλεο, επεηδή γηα λα ηηο δηαβάζεη θάπνηνο πξέπεη λα δεη ηη αθνινπζεί, ψζηε λα κπνξεί λα πξνθέξεη φ,ηη πξνεγείηαη, π.ρ. επραξηζηψ, επγέλεηα, θνξντδεχσ, ρατδεχσ. ηελ αγγιηθή γιψζζα ππάξρεη κία επηπιένλ θαηεγνξία ιέμεσλ, νη αλψκαιεο ιέμεηο, ε πξνθνξά ησλ νπνίσλ δελ κπνξεί λα πξνβιεθζεί απφ ηε γξαθή. Η γλσζηηθή-εμειηθηηθή ζεσξία ηνπ Μarsh γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο αλάγλσζεο Οη Marsh et al. (1981) πξφηεηλαλ κηα ζεσξία ηεζζάξσλ ζηαδίσλ, ζχκθσλα κε ηελ νπνία, ζε θάζε ζηάδην αλάπηπμεο, ν αλαγλψζηεο έρεη ζπγθεθξηκέλεο γλσζηηθέο ηθαλφηεηεο πνπ αιιάδνπλ θαζψο κεγαιψλεη θαη είλαη ζπλδεκέλεο κε ην ζηάδην γλσζηηθήο αλάπηπμεο ζην νπνίν βξίζθεηαη. ηάδην 1: Γισζζηθφ κάληεκα (linguistic guessing). ηελ αξρή ηεο δηαδηθαζίαο ηεο απφθηεζεο ηεο αλάγλσζεο ηα παηδηά καζαίλνπλ λα ζπλδένπλ κε απνκλεκφλεπζε έλα κε ζπληεζεηκέλν νπηηθφ εξέζηζκα κε κία αλαιπκέλε πξνθνξηθή απάληεζε (Marsh et al., 1981: 201). ε απηφ ην ζηάδην δε ρξεζηκνπνηείηαη ν θσλνινγηθφο θψδηθαο γηα ηελ απνθσδηθνπνίεζε ησλ ιέμεσλ αιιά ε απνκλεκφλεπζε θαη ην γισζζηθφ κάληεκα. εκαληηθφ ζε απηφ ην ζηάδην είλαη ην πιαίζην ηνπ θεηκέλνπ. ηάδην 2: Γηάθξηζε θαη δηθηπαθφ κάληεκα (discrimination net guessing). ε απηφ ην ζηάδην ην παηδί αξρίδεη λα δίλεη ζεκαζία ζηα γξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ιέμεσλ (πξψην γξάκκα, κήθνο ηεο ιέμεο, ηειηθφ γξάκκα θ.ά.), ελψ ζπλερίδεη λα ρξεζηκνπνηεί ηα ζπκθξαδφκελα ηνπ θεηκέλνπ

32 ρξεζηκνπνηψληαο ηελ απνκλεκφλεπζε, ην κάληεκα πνπ βαζίδεηαη ζε νπηηθά ζηνηρεία θαη ην κάληεκα πνπ βαζίδεηαη ζε γισζζηθά ζηνηρεία. ηάδην 3: εηξηαθή απνθσδηθνπνίεζε. Ζ λέα ζηξαηεγηθή πνπ απνθηνχλ ηα παηδηά ζ απηφ ην ζηάδην είλαη ε απνθσδηθνπνίεζε απφ ηα αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά θαη ζπκπίπηεη κε ηελ είζνδν ζην ζηάδην πνπ ν Piaget νλφκαζε ζπγθεθξηκέλε ζθέςε (πεξίπνπ ζηελ ειηθία ησλ νθηψ εηψλ). Γχν ζεκαληηθνί παξάγνληεο εκπιέθνληαη ζηελ απφθηεζε απηήο ηεο ζηξαηεγηθήο: ν πεξηβαιινληηθφο (πνπ ζπλδέεηαη κε ηνλ απμαλφκελν αξηζκφ γξαπηψλ ζηνηρείσλ κε ηα νπνία έξρεηαη ζε επαθή ην παηδί) θαη ν γλσζηηθφο (πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ λα θαηαλννχλ θαη λα καζαίλνπλ αξθεηά πνιχπινθνπο θαλφλεο φηαλ κπαίλνπλ ζην ζηάδην ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζθέςεο). ε απηφ ην ζηάδην κφλν νη νκαιέο ιέμεηο είλαη δπλαηφλ λα απνθσδηθνπνηεζνχλ. ηάδην 4: Ηεξαξρηθή απνθσδηθνπνίεζε. ε απηφ ην ηειεπηαίν ζηάδην (κεηά ην δέθαην έηνο) ηα παηδηά είλαη ηθαλά λα απνθσδηθνπνηνχλ ρξεζηκνπνηψληαο θαη αλψηεξνπο θαλφλεο θαη λα δηαβάδνπλ ιέμεηο πνπ αθνξνχλ ηεξαξρηθνχο θαλφλεο θαζψο θαη λα ρξεζηκνπνηνχλ απζφξκεηα ηε ζηξαηεγηθή ηεο αλαινγίαο γηα ηελ αλάγλσζε άγλσζησλ ιέμεσλ. Ζ παξαπάλσ ζεσξία ακθηζβεηήζεθε σο πξνο ην φηη δε ιακβάλεη ππφςε έλα δηαρσξηζκφ αλάκεζα ζηα δηαθνξεηηθά επίπεδα θσλνινγηθήο ελεκεξφηεηαο (Goswami & Bryant, 1990) θαη σο πξνο φηη δελ εμεγεί ηελ αλάπηπμε ηεο γξαθήο, ηνπιάρηζηνλ ζηα πξψηα ζηάδηα, εηδηθφηεξα εθφζνλ αληηθξνχεηαη ε ρξήζε κηαο ινγνγξαθηθήο ζηξαηεγηθήο (Goswami &Bryant, 1990). Η ζεσξία ηεο Frith γηα ηελ θαηάθηεζε ηνπ γξακκαηηζκνύ Ζ Frith (1985) ηξνπνπνίεζε ηε ζεσξία ηνπ Marsh, ψζηε λα ζπλδέεηαη κε κνληέια επηδέμηαο αλάγλσζεο, θαηαιήγνληαο ζε έλα κνληέιν ηξηψλ θάζεσλ θαη έμη βεκάησλ, φπνπ θάζε θάζε αλαγλσξίδεηαη απφ ηε ζηξαηεγηθή πνπ ρξεζηκνπνηεί ην παηδί. Ολφκαζε ηηο ζηξαηεγηθέο ινγνγξαθηθή, αιθαβεηηθή θαη ζηξαηεγηθή θαη πξνζδηφξηζε ηε κεηαμχ ηνπο ζρέζε σο απζηεξά ζεηξηαθή.

33 Φάζε 1. Ζ πξψηε θάζε ηεο απφθηεζεο ηεο αλάγλσζεο, ζχκθσλα κε ην κνληέιν ηεο Frith, αθνξά κηα ινγνγξαθηθή ζηξαηεγηθή. Σα παηδηά κπνξνχλ ακέζσο λα αλαγλσξίζνπλ γλσζηέο ιέμεηο πηζαλψο ρξεζηκνπνηψληαο έληνλα γξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά. Απηή ε πξψηε θάζε ρσξίδεηαη ζε δχν βήκαηα, ηα νπνία ζεκαηνδνηνχλ κία δηαθνξνπνίεζε ζε ζρέζε κε ην επίπεδν ηεο ηθαλφηεηαο ρξήζεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζηξαηεγηθήο. Τπάξρεη επίζεο κηα δηαθνξνπνίεζε αλάκεζα ζηε γξαθή θαη ηελ αλάγλσζε θαη, φπσο ππνζηεξίδεη ε Frith, κφλν φηαλ ε ινγνγξαθηθή ζηξαηεγηθή έρεη θηάζεη ην δεχηεξν αλψηεξν επίπεδν κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί θαη ζηε γξαθή. Απηή ε θάζε θαιχπηεη ηα δχν πξψηα ζηάδηα ηνπ Marsh φπνπ ε θπξίαξρε ζηξαηεγηθή είλαη ε απνκλεκφλεπζε. Φάζε 2. Ζ αιθαβεηηθή ζηξαηεγηθή απνθηάηαη ζε απηφ ην ζηάδην. Σν παηδί πηνζεηεί ηελ αιθαβεηηθή ζηξαηεγηθή αξρηθά ζηε γξαθή θαη αξγφηεξα ζηελ αλάγλσζε. Έηζη, ζην πξψην βήκα απηήο ηεο θάζεο ην παηδί δηαβάδεη ρξεζηκνπνηψληαο κηα ινγνγξαθηθή ζηξαηεγηθή (ζε έλα πην αλαπηπγκέλν επίπεδν 3 απφ ην επίπεδν 2 ηεο πξνεγνχκελεο θάζεο), αιιά γξάθεη ρξεζηκνπνηψληαο κηα βαζηθή αιθαβεηηθή ζηξαηεγηθή επηπέδνπ 1. ην δεχηεξν βήκα απηήο ηεο θάζεο ην παηδί ρξεζηκνπνηεί κηα πην αλαπηπγκέλε αιθαβεηηθή ζηξαηεγηθή ηφζν γηα ηελ αλάγλσζε φζν θαη γηα ηε γξαθή. Σν παηδί γλσξίδεη θαη ρξεζηκνπνηεί ηηο αληηζηνηρίεο αλάκεζα ζηα γξαθήκαηα θαη ηα θσλήκαηα. Ζ ζεηξά ησλ γξακκάησλ θαη νη θσλνινγηθνί παξάγνληεο είλαη ζεκαληηθνί θαη ην παηδί είλαη ηθαλφ λα πξνθέξεη άγλσζηεο ιέμεηο θαη θαηαζθεπαζκέλεο ιέμεηο φηαλ απηέο απνθσδηθνπνηνχληαη ζεηξηαθά, γξάθεκα πξνο γξάθεκα. Οη θαλφλεο κεηαηξνπήο γηα ηνπο ήρνπο θαη ηα γξάκκαηα απνθηνχληαη ζηαδηαθά, μεθηλψληαο απφ ηνπο πην απινχο θαη πεγαίλνληαο πξνο ηνπο πην πνιχπινθνπο, φπσο είλαη νη ηεξαξρηθνί. Απηή ε δεχηεξε θάζε, θαιχπηεη ηα ζηάδηα 3 θαη 4 ηεο ζεσξίαο ηνπ Marsh, φπνπ θπξηαξρεί ε ζηξαηεγηθή ηεο ζεηξηαθήο θαη ηεξαξρηθήο απνθσδηθνπνίεζεο. Φάζε 3. Απηή είλαη ε ηειεπηαία θάζε ζηελ αλάπηπμε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο, φπνπ ηα παηδηά αξρίδνπλ λα ρξεζηκνπνηνχλ κηα νξζνγξαθηθή ζηξαηεγηθή. Όπσο αλαθέξεη ε Frith (1985: 306), νη νξζνγξαθηθέο ηθαλφηεηεο αλαθέξνληαη ζηελ άκεζε αλάιπζε ησλ ιέμεσλ ζε νξζνγξαθηθέο κνλάδεο ρσξίο θσλνινγηθή κεηαηξνπή. Απηέο νη νξζνγξαθηθέο κνλάδεο ζπκπίπηνπλ

34 ηέιεηα κε ηα κνξθήκαηα. Ζ νξζνγξαθηθή ζηξαηεγηθή αληηθαζηζηά ηε ζηξαηεγηθή ρξήζεο αλαινγηψλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ηνλ Marsh θαη δηαθνξνπνηείηαη απφ ηε ινγνγξαθηθή θαη ηελ αιθαβεηηθή ζηξαηεγηθή ππφ ηελ έλλνηα φηη γηα λα θηηάμεη απηέο ηηο κεγαιχηεξεο κνλάδεο (ηα κνξθήκαηα) ζηελ νξζνγξαθηθή ζηξαηεγηθή, ην παηδί πξέπεη λα ζπλζέζεη θσλεκηθά ζηνηρεία ζε κνλάδεο κε ζεκαζία. Χζηφζν, ην παηδί πξέπεη λα πεξάζεη απφ ηελ αιθαβεηηθή θάζε ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα αλαγλσξίδεη ηα θσλεκηθά ζηνηρεία. Μία επηπιένλ δηάθξηζε αλάκεζα ζηε ινγνγξαθηθή θαη ηελ νξζνγξαθηθή ζηξαηεγηθή είλαη φηη ε δεχηεξε είλαη ζπζηεκαηηθά αλαιπηηθή θαη δελ είλαη νπηηθή. Καη πάιη ππάξρεη δηαθνξνπνίεζε αλάκεζα ζηελ αλάγλσζε θαη ηε γξαθή απφ ηε ζηηγκή πνπ ζην πξψην βήκα απηήο ηεο θάζεο ην παηδί ρξεζηκνπνηεί κηα νξζνγξαθηθή ζηξαηεγηθή πξψηνπ επηπέδνπ γηα ηελ αλάγλσζε θαη κία αλαπηπγκέλε αιθαβεηηθή ζηξαηεγηθή ηξίηνπ επηπέδνπ γηα ηε γξαθή. ην δεχηεξν βήκα απηήο ηεο θάζεο κηα νξζνγξαθηθή ζηξαηεγηθή δεπηέξνπ επηπέδνπ ρξεζηκνπνηείηαη θαη γηα ηελ αλάγλσζε θαη γηα ηε γξαθή. Κνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ φισλ ησλ αλαπηπμηαθψλ κνληέισλ είλαη ε χπαξμε ελφο ινγνγξαθηθνχ ή πξν-αιθαβεηηθνχ ζηαδίνπ αλάπηπμεο, ελψ ππάξρνπλ θαη επξήκαηα πνπ αληηθξνχνπλ απηή ηε ζέζε (Ferreiro & Teberovsky, 1982). H Frith (1985) δε ζπλππνινγίδεη θαζφινπ ηηο θσλνινγηθέο θαη άιιεο ηθαλφηεηεο πνπ απνθηνχλ ηα παηδηά θαηά ηελ πξνζρνιηθή ειηθία ζην ζηάδην ηεο αλάδπζεο ηνπ γξακκαηηζκνχ (Goodman, 1986, Ferreiro & Teberovsky, 1982). ην ζηάδην απηφ ρξήζεο κηα ινγνγξαθηθήο ή πξναιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο γηα ηελ αλάγλσζε, ην παηδί κπνξεί λα ζπλδέεη ην αθνπζηηθφ κε ην νπηηθφ εξέζηζκα, αλαγλσξίδνληαο έηζη ηηο ιέμεηο, κφλν ζην πιαίζην πνπ ηηο έρεη δεη θαη φρη εθηφο απηνχ ηνπ πιαηζίνπ. Ζ θάζε απηή (αλαθέξεηαη ζηελ πξνζρνιηθή ειηθία) αλαπηχζζεηαη ρσξίο δηδαζθαιία (Ehri, 2002) θαη απνηειεί έλα πξψηκν ζηάδην ηεο νπηηθήο αλαγλψξηζεο ιέμεσλ πνπ ζπλδέεηαη κε κηθξή γλψζε ησλ παηδηψλ γηα ην αιθαβεηηθφ ζχζηεκα θαη αληθαλφηεηα απηφλνκεο αλάγλσζεο. Οη ζπλδέζεηο πνπ γίλνληαη αλάκεζα ζηελ νξζνγξαθηθή αλαπαξάζηαζε ησλ ιέμεσλ θαη ζην λφεκά ηνπο ζε απηφ ην ζηάδην δελ είλαη ζηαζεξέο θαη γη απηφ ράλνληαη γξήγνξα. Καηά ηνπο Seymour & Duncan (2001), ζηε θάζε απηή ηα παηδηά θάλνπλ θσλνινγηθή αλάιπζε ησλ ιέμεσλ ζε ζπιιαβέο ή ελδνζπιιαβηθέο κνλάδεο, φρη φκσο ζε θσλήκαηα. Σα παηδηά πνπ βξίζθνληαη ζε απηή ηε θάζε

35 αμηνπνηνχλ επηγισζζηθέο θαη κεηαγισζζζηθέο ηθαλφηεηεο ζηελ επεμεξγαζία ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ θαη έηζη είλαη ζε ζέζε λα αλαγλσξίδνπλ ιέμεηο πνπ εκπεξηέρνπλ ηηο ίδηεο ζπιιαβέο ή νκνηνθαηαιεθηνχλ κε ιέμεηο γηα ηηο νπνίεο ρξεζηκνπνηνχλ απηέο ηηο γισζζηθέο κνλάδεο αλάιπζεο. Χζηφζν ην νπηηθφ ιεμηθφ, ζην νπνίν απνζεθεχνληαη νη νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο νιφθιεξσλ ιέμεσλ, δελ ππάξρεη αθφκα θη έηζη απνθιείεηαη ζε απηή ηε θάζε ε ζηξαηεγηθή αλαγλψξηζεο νιφθιεξσλ ιέμεσλ ή κνξθεκάησλ. Καη ζηα ειιεληθά πξνηείλεηαη ε χπαξμε απηήο ηεο θάζεο κε θσλνινγηθή αλάιπζε ησλ ιέμεσλ ζε επίπεδν ζπιιαβήο (Porpodas, 2001, Πφξπνδαο, 2002, Aidinis & Nunes, 2001). Με ην πέξαζκα ησλ παηδηψλ ζην ζπκβαηηθφ γξακκαηηζκφ, κε ηελ έλαξμε δειαδή ηεο ζπζηεκαηηθήο δηδαζθαιίαο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ θαηά ηε ζρνιηθή εθπαίδεπζε, ελεξγνπνηείηαη ε δεχηεξε θάζε αλάπηπμεο, ζηελ νπνία ηα παηδηά αξρίδνπλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ηε θσλεκηθή αλάιπζε θαη ηελ απνθσδηθνπνίεζε γηα ηελ αλάγλσζε. Ζ πεξηγξαθή απηήο ηεο θάζεο έρεη ήδε παξνπζηαζηεί θαηά ηνπο Marsh et al. (1981). Γηα ηε Frith (1985), ε θάζε απηή είλαη ε αιθαβεηηθή ζε έλα πξψηκν ζηάδην, φπνπ νη γλψζεηο ησλ παηδηψλ γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο είλαη πεξηνξηζκέλεο. χκθσλα κε ηελ Δhri (2002), ηα παηδηά πεξλνχλ ζηε κεξηθψο αιθαβεηηθή θάζε αλάπηπμεο φηαλ είλαη ζε ζέζε λα θάλνπλ ζπλδέζεηο αλάκεζα ζε θάπνηα απφ ηα γξάκκαηα κηαο ιέμεο θαη ηελ πξνθνξά ηεο. Καηά ηνπο Seymour & Duncan (2001), ε δεχηεξε θάζε αλάπηπμεο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηε ζεκειίσζε ηνπ γξακκαηηζκνχ, φπνπ ηα παηδηά καζαίλνπλ ηηο αληηζηνηρίεο γξακκάησλ θαη ήρσλ, ηελ απνθσδηθνπνίεζε, αιιά θαη ηε δεκηνπξγία ιεμηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ γηα ηελ άκεζε αλαγλψξηζε ιέμεσλ, ρσξίο φκσο ηε ρξήζε φισλ ησλ γξακκάησλ ηεο θάζε ιέμεο γηα ηελ απνζήθεπζε ηεο νξζνγξαθηθήο ηεο αλαπαξάζηαζεο. Τπνζηεξίδεηαη φηη απηή ε θάζε αλάπηπμεο ππάξρεη θαη ζηα ειιεληθά (Porpodas, 2001), σζηφζν, ιφγσ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ειιεληθνχ αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο είλαη πην πηζαλφ ηα παηδηά ζηελ Διιάδα λα πξνζεγγίδνπλ ηελ αλάγλσζε κε ρξήζε κηαο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο πνπ βαζίδεηαη ζηελ απνθσδηθνπνίεζε. Ζ ηξίηε θάζε θαηά ηνπο Marsh et al. (1981), φπνπ ηα παηδηά ρξεζηκνπνηνχλ θσλνινγηθνχο θαλφλεο γηα ηελ απνθσδηθνπνίεζε ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ, εμαθνινπζεί, θαηά ηε Frith (1985) λα είλαη ε αιθαβεηηθή θάζε

36 αλάπηπμεο, ζε έλα πην αλεπηπγκέλν επίπεδν απφ ην πξνεγνχκελν, ζην νπνίν είλαη δπλαηή ε απνθσδηθνπνίεζε φισλ ησλ ιέμεσλ ηεο γιψζζαο. χκθσλα κε ηελ Ehri (2002), ε θάζε απηή νλνκάδεηαη πιήξσο αιθαβεηηθή θαη ζεκαηνδνηεί ηελ πιήξε γλψζε ηνπ αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο, ε νπνία θαζηζηά δπλαηή ηελ πιήξε γλψζε ηνπ αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο, ε νπνία θαζηζηά δπλαηή ηελ πιήξε ζχλδεζε ηεο νξζνγξαθηθήο αλαπαξάζηαζεο κηαο ιέμεο κε ηε θσλνινγηθή ηεο αλαπαξάζηαζε γηα ηε δεκηνπξγία ηνπ νπηηθνχ ιεμηθνχ θαζψο θαη ηε δπλαηφηεηα απνθσδηθνπνίεζεο νπνηαζδήπνηε ιέμεο. Καηά ηνπο Seymour & Duncan (2001), ε ηξίηε θάζε αλάπηπμεο είλαη ε νξζνγξαθηθή, ζηελ νπνία ηα παηδηά ζηεξίδνληαη ζε ελδνζπιιαβηθέο κνλάδεο γηα ηελ αλαγλψξηζε ιέμεσλ. Δμαηηίαο ηεο απιήο ζπιιαβηθήο δνκήο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, ην ζηάδην απηφ δε θαίλεηαη λα σθειεί ηα ειιελφπνπια ( Porpodas, 2001). Σν ηειεπηαίν ζηάδην ζηελ αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηαο αλαγλψξηζεο ιέμεσλ είλαη ην νξζνγξαθηθφ (Frith, 1985) ή ην ψξηκν αιθαβεηηθφ Ehri (2002) ή ην κνξθνγξαθηθφ Seymour & Duncan (2001). ε απηή ηε θάζε ηα παηδηά βξίζθνληαη πηα ζε ζέζε λα επεμεξγάδνληαη ην γξαπηφ ιφγν ζηε βάζε κεγαιχηεξσλ κνλάδσλ αλάιπζεο, φπσο ηα κνξθήκαηα ή ηα νξζνγξαθηθά κνηίβα ζπλφισλ γξακκάησλ πνπ επαλαιακβάλνληαη ζε πνιιέο ιέμεηο (Ατδίλεο, 2006). Ζ χπαξμε απηήο ηεο θάζεο πξνηείλεηαη θαη γηα ηελ ειιεληθή γιψζζα. Ζ αλαγλψξηζε ιέμεσλ ζηε βάζε ησλ κνξθεκάησλ βνεζά ζηε βειηίσζε ηφζν ηεο ηαρχηεηαο αλάγλσζεο φζν θαη ζηελ θαηαλφεζε ηεο ζεκαζίαο ηνπο (Porpodas, 2001). Δίλαη ακθίβνιν αλ νη παξαπάλσ ζεσξίεο έρνπλ ηζρχ γηα ηελ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα, δεδνκέλεο ηεο ηδηαηηεξφηεηαο ηνπ ειιεληθνχ νξζνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο. Δξεπλεηηθά ζηνηρεία (Porpodas, 1990, Aidinis, 1998) δείρλνπλ φηη ζηελ Διιάδα ηα παηδηά ρξεζηκνπνηνχλ κηα αιθαβεηηθή ζηξαηεγηθή ηφζν ζηελ αλάγλσζε φζν θαη ζηε γξαθή, ρσξίο, σζηφζν, λα είλαη επαξθή γηα ηε ζηνηρεηνζέηεζε κηαο ζεσξίαο γηα ηελ θαηάθηεζε ηνπ γξακκαηηζκνχ ζηα ειιεληθά. ε κηα πξνζπάζεηά ηεο λα ζπλδπάζεη ηα δνκηθά θαη ηα αλαπηπμηαθά κνληέια ε Ehri (2002) απνκφλσζε πέληε πηζαλέο ζηξαηεγηθέο ή ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο κπνξεί θάπνηνο λα δηαβάζεη ηηο ιέμεηο:

37 1. Με ηελ απνθσδηθνπνίεζε, δειαδή ηελ αλάιπζε θαη ζχλζεζε ησλ γξαθεκάησλ ζε θσλήκαηα ψζηε λα δηακνξθσζνχλ αλαγλσξίζηκεο ιέμεηο. 2. Με ηελ πξνθνξά γλσζηψλ νξζνγξαθηθψλ κνηίβσλ σο θνκκαηηψλ, πνπ είλαη κηα πην πξνεγκέλε κνξθή απνθσδηθνπνίεζεο. 3. Με ηελ αλάζπξζε ιέμεσλ απφ ηε κλήκε ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη νη ιέμεηο απηέο έρνπλ μαλαζπλαληεζεί ζην παξειζφλ απφ ηνλ αλαγλψζηε θαη φηη έρεη απνζεθεπηεί ε νξζνγξαθηθή ηνπο αλαπαξάζηαζε, ε νπνία ελεξγνπνηεί ηε ζεκαζηνινγηθή ηνπο αλαπαξάζηαζε (νιηθή αλαγλψξηζε ιέμεσλ sight word reading). 4. Με ηε ρξήζε ηεο αλαινγίαο πξνο γλσζηέο ιέμεηο ή κέξε ιέμεσλ. 5. Με ηελ πξφβιεςε ησλ ιέμεσλ απφ ηα ζπκθξαδφκελα. Μηα έθηε ζηξαηεγηθή κπνξεί λα απνηειεί ε ρξήζε κνξθεκάησλ, πνπ εληάζζεηαη ζηε ζηξαηεγηθή ηεο πξνθνξάο γλσζηψλ νξζνγξαθηθψλ κνηίβσλ, ηεο αλαινγίαο, αιιά θαη ηεο αλάζπξζεο απφ ηε κλήκε, κε ηελ ππφζεζε φηη ην νπηηθφ ιεμηθφ πεξηέρεη ηφζν ιεμηθέο φζν θαη κνξθεκηθέο αλαπαξαζηάζεηο (Carlisle & Stone, 2005). Σν εξψηεκα, σζηφζν, πνπ παξακέλεη αλαπάληεην είλαη ε ζρέζε αλάκεζα ζηηο δηάθνξεο ζηξαηεγηθέο, ε ζεηξά θαηάθηεζήο ηνπο θαη ε θαηαλνκή ηνπο ζηα δηάθνξα ζηάδηα αλάπηπμεο. αθψο θαη παξαηεξείηαη κηα ηεξάξρεζε ζηηο ζηξαηεγηθέο φπσο παξνπζηάδνληαη απφ ηελ Ehri (2002), μεθηλψληαο απφ ηηο πην πξψηκεο θαη πξνρσξψληαο ζε πην πξνεγκέλεο. Αμηνζεκείσην είλαη φηη ζηα παξαπάλσ κνληέια γίλνληαη ειάρηζηεο αλαθνξέο ζηελ θαηαλφεζε σο πξνο ηε ζπζρέηηζή ηεο κε ηε δηαδηθαζία ηεο αλάγλσζεο, αιιά νχηε θαη ππνλνείηαη θάηη ηέηνην. Αθφκα θαη ζηηο πεξηπηψζεηο φπνπ γίλεηαη αλαθνξά ζηελ θαηαλφεζε [ζηελ Πέκπηε ζηξαηεγηθή ηεο Δhri (2002) θαη ζηελ έθηε ησλ Carlisle & Stone (2005)], είλαη πξνθαλέο φηη απηφ αθνξά ην λφεκα κεκνλσκέλσλ ιέμεσλ θαη φρη νιφθιεξνπ θεηκέλνπ. Γειαδή, αλαθέξνληαη ζηηο ζηξαηεγηθέο εθείλεο πνπ σο ζηφρν έρνπλ ηελ απνθσδηθνπνίεζε ή ηελ αλαγλψξηζε ιέμεσλ. Σέηνηεο κέζνδνη είλαη κεηαμχ άιισλ ε αλαιπηηθνζπλζεηηθή θαη ε νιηθή. Φαίλεηαη λα ππεξεθηηκάηαη ε θαηάθηεζε ηνπ κεραληζκνχ ηεο αλάγλσζεο αληί λα δίλεηαη ζεκαζία ζηνλ πξσηαξρηθφ ηεο ζηφρν, ηελ θαηαλφεζε. Σα παξαπάλσ κνληέια, σο απνηέιεζκα εξεπλψλ πνπ εληάζζνληαη ζην γλσζηηθφ κνληέιν θαηάθηεζεο ηνπ γξακκαηηζκνχ, ακθηζβεηνχληαη απφ ην

38 θνηλσληθν-πνιηηηζκηθφ ή ηδενινγηθφ κνληέιν. Καη απηφ γηαηί ε αλάγλσζε θαη ε γξαθή παξνπζηάδνληαη απνπιαηζησκέλα απφ ην θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ ζην νπνίν θαηά θχξην ιφγν απηέο νη δεμηφηεηεο απνθηνχλ θαη ηε ιεηηνπξγηθή-επηθνηλσληαθή ηνπο θχζε. ην ηδενινγηθφ κνληέιν ε βαζηθή κνλάδα είλαη ην θείκελν, φπσο απηφ δηακνξθψλεηαη ζε ζρέζε κε ην εθάζηνηε πιαίζην επηθνηλσλίαο. χκθσλα κε ηνλ Hannon (2000), ηα αλαπηπμηαθά κνληέια αγλννχλ δχν ζεκαληηθέο παξακέηξνπο ηεο αλάπηπμεο. Ζ πξψηε είλαη φηη ε αλάπηπμε ηνπ γξακκαηηζκνχ δελ κπνξεί λα παξαιιειίδεηαη κε ηε βηνινγηθή σξίκαλζε, θαζψο ν γξακκαηηζκφο ζπλδέεηαη νπζησδψο κε ην πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ θαη ε αλάπηπμή ηνπ αληαλαθιά ηηο πνιηηηζκηθέο δηεπζεηήζεηο γηα ηελ εηζαγσγή λέσλ κειψλ ζηηο πξαθηηθέο γξακκαηηζκνχ κηαο νκάδαο ( βι. θαη Smith, 1988). Κάηη ηέηνην, βέβαηα, δελ απνθιείεη ηελ χπαξμε θάπνησλ ινγηθψλ ή γλσζηηθψλ πεξηνξηζκψλ ζηελ πνξεία θαηάθηεζεο ηνπ γξακκαηηζκνχ, σζηφζν αθήλεη αλνηρηφ ην ελδερφκελν λα ππάξρνπλ πνιιά δηαθνξεηηθά «κνλνπάηηα» γηα ηελ θαηάθηεζε ηνπ γξακκαηηζκνχ (Ατδίλεο, 2006). Ζ δεχηεξε παξάκεηξνο αθνξά ηε γξακκηθφηεηα πνπ ππάξρεη ζηελ έλλνηα ηεο αλάπηπμεο. Ζ αλάπηπμε, φκσο, είλαη ην απνηέιεζκα ηεο αιιειεπίδξαζεο αλάκεζα ζηηο πνιηηηζκηθέο/θνηλσληθέο θαη ηηο αηνκηθέο/ςπρνινγηθέο δηαδηθαζίεο. Έηζη, ε χπαξμε δηαθνξεηηθψλ κνλνπαηηψλ γηα ηελ θαηάθηεζε ηνπ γξακκαηηζκνχ είλαη πνιχ πηζαλή αθφκα θαη κέζα ζηα ίδηα πνιηηηζκηθά πιαίζηα. Ζ άπνςε απηή εθθξάδεηαη ηφζν απφ απφ ηνλ Cairney (1995), πνπ ππνζηεξίδεη ηελ πηζαλή χπαξμε ηφζσλ κνλνπαηηψλ φζσλ θαη αηφκσλ πνπ ηα ρξεζηκνπνηνχλ, φζν θαη απφ ηελ Goodman (1997), πνπ πξνηείλεη ηε λνκηκνπνίεζε ηεο έλλνηαο ησλ δηαθνξεηηθψλ δξφκσλ πνπ νδεγνχλ ζην γξακκαηηζκφ. Ο Hannon (2000), ζε κηα πξνζπάζεηα λα εμεγήζεη ε αλάπηπμε ηνπ γξακκαηηζκνχ ιακβάλνληαο ππφςε ηελ αιιειεπίδξαζε αλάκεζα ζηηο πνιηηηζκηθέο θαη ηηο αηνκηθέο δηαδηθαζίεο, πξνηείλεη ην πιαίζην ORIM (Opportunities - επθαηξίεο, Recognition - αλαγλψξηζε, Interaction - αιιειεπίδξαζε, Model κνληεινπνίεζε). χκθσλα κε απηφ, ε αλάπηπμε ηνπ γξακκαηηζκνχ απαηηεί επθαηξίεο γηα ελαζρφιεζε κε ην γξακκαηηζκφ, αλαγλψξηζε απφ ηνπο άιινπο ησλ απνηειεζκάησλ ηεο δηαδηθαζίαο κάζεζεο, θαηάιιειε αιιειεπίδξαζε κε ηα άηνκα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ην γξαπηφ ιφγν θαη έλα κνληέιν γηα ηε ρξήζε ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ (Ατδίλεο, 2006). Ζ

39 αλαγλψξηζε ησλ ρξήζεσλ ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ ζε δηαθνξεηηθά πιαίζηα (ζπίηη, θνηλφηεηα, δνπιεηά) πξνζθέξεη δηαθνξεηηθά κνληέια πνπ θαηαλννχληαη απφ ην παηδί. Με ην πιαίζην απηφ ππάξρεη ε επρέξεηα γηα επηινγή δηαθνξεηηθψλ δξφκσλ γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ γξακκαηηζκνχ, θάηη πνπ δελ πξνζθέξεηαη ζηα πεξηζζφηεξα αλαπηπμηαθά κνληέια, σζηφζν, θαη απηφ ην πιαίζην ηεξαξρεί ηηο γλψζεηο θαη ηηο ηθαλφηεηεο πνπ πξέπεη λα έρεη ην παηδί γηα λα πξνρσξήζεη ζην επφκελν βήκα ( Ατδίλεο, 2006). Δλ θαηαθιείδη, απηφ πνπ πξέπεη λα επηζεκαλζεί θαζψο ζρεηίδεηαη άκεζα κε ην ζέκα καο- είλαη ε ειιηπήο αλαθνξά ζηε ιεηηνπξγία ηεο θαηαλφεζεο απφ ηηο ζεσξίεο θαηάθηεζεο ηεο αλάγλσζεο πνπ εληάζζνληαη ζην γλσζηηθφ κνληέιν Η Λειηοςπγία ηηρ Καηανόηζηρ Ζ αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε είλαη ην απνηέιεζκα ηεο λνεηηθήο δηεξγαζίαο πνπ νλνκάδεηαη λνεκαηηθή πξνζπέιαζε ελφο θεηκέλνπ, ε επηθνηλσλία ηνπ λνήκαηφο ηνπ (Κνπινπκπαξίηζε, 2003). ηε δηάξθεηα απηήο ηεο γλσζηηθήο ιεηηνπξγίαο, ν αλαγλψζηεο πξνζπαζεί λα δνκήζεη κηα λνεηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ θεηκέλνπ ζπλδπάδνληαο φ,ηη γλσξίδεη, κε ηηο ηδέεο πνπ παξνπζηάδεη ν ζπγγξαθέαο ζην θείκελν (Randi, Grigorenko & Sternberg, 2005). πκβαίλεη ηφζν ζε γλσζηηθφ φζν θαη ζε κεηαγλσζηηθφ επίπεδν θαη αθνξά κηα πνιχ ζχλζεηε δηαδηθαζία πνπ εκπιέθεη αξθεηέο γλσζηηθέο δηεξγαζίεο, νξγαλσκέλεο κε ηεξαξρηθφ ηξφπν. Ζ ζπγθεθξηκέλε ηεξαξρία απνηειείηαη απφ δηαδηθαζίεο ρακεινχ επηπέδνπ θαη άιιεο πςεινχ επηπέδνπ (Kintsch, 1998). Έηζη ηνπιάρηζηνλ ζε γλσζηηθφ επίπεδν, ε επηθξαηνχζα ηεξαξρία δεμηνηήησλ, μεθηλά απφ ηε ζηηγκή πνπ ν αλαγλψζηεο ειέγρεη ηηο θηλήζεηο ησλ καηηψλ ηνπ θαη πξνζειψλεηαη ζην γξαπηφ θείκελν πνπ έρεη κπξνζηά ηνπ (Just & Carpenter, 1987). Ακέζσο κεηά πξνρσξεί ζηελ αλάγλσζε ησλ ιέμεσλ θαη «κεηαθξάδεη» ην ζχλνιν ησλ γξακκάησλ πνπ ππάξρνπλ ζην ραξηί, πνπ έγθεηηαη ζηελ θαηαλφεζε ησλ γξαπηψλ θαη ρσξίο λφεκα ζεκαδηψλ (ησλ

40 γξακκάησλ) θαη ζηελ κεηαηξνπή ηνπο ζε έλα νξγαλσκέλν ζχλνιν, κε λνεκαηηθφ θνξηίν (απνθσδηθνπνίεζε). ηε ζπλέρεηα ν αλαγλψζηεο πξνζδηνξίδεη ηελ αθξηβή ζέζε ηεο ιέμεο ζηε γλσζηηθή ηνπ βάζε (ιεμηινγηθή πξφζβαζε) πξνζπαζψληαο λα θαηαλνήζεη ηε ζεκαζία ηεο (Just & Carpenter, 1987), ελψ ζπγρξφλσο γίλεηαη πξνζπάζεηα λα πξνζδηνξηζηνχλ θαη νη ζπληαθηηθέο ιεηηνπξγίεο ηεο. Ζ πξνζπάζεηα απηή ζπλδπάδεηαη κε ηελ πξνζπάζεηα εχξεζεο ηεο ζεκαζίαο ησλ ππφινηπσλ ιέμεσλ ηεο πξφηαζεο, αιιά θαη ηνπ ζπλδπαζκνχ ηνπο (Gough, Hoover & Peterson, 1996). Όηαλ νινθιεξσζνχλ φιεο νη πξνεγνχκελεο δηεξγαζίεο πνπ αλαθέξνληαη ζηελ αλάγλσζε θαη θαηαλφεζε ηεο ιέμεο, γίλεηαη πξνζπάζεηα λα πξνζδηνξηζηεί ε ζεκαζία νιφθιεξεο ηεο πξφηαζεο. Ο πξνζδηνξηζκφο απηφο γίλεηαη είηε κε ηνλ απιφ ζπλδπαζκφ - παξάζεζε ησλ ζεκαζηψλ ησλ ιέμεσλ (θπξηνιεθηηθή θαηαλφεζε πξφηαζεο) είηε κε ηελ εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ κεηά απφ ζθέςε (ζπκπεξαζκαηηθή, θξηηηθή ή δεκηνπξγηθή θαηαλφεζε πξφηαζεο) (Herber, 1985). ην ζεκείν απηφ πεξαηψλνληαη νη δηεξγαζίεο ρακεινχ επηπέδνπ ηεο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο θαη ν αλαγλψζηεο πεξλά ζηηο ιεγφκελεο δηεξγαζίεο πςεινχ επηπέδνπ (Kintsch, 1998), νδεγείηαη ζηε δφκεζε ηεο εηθφλαο ηεο καθξνδνκήο ηνπ θεηκέλνπ. Με βάζε ηελ πξνεγνχκελε γλψζε πνπ θαηέρεη, δνκείηαη ε λνεηηθή αλαπαξάζηαζε ησλ πξνηάζεσλ, πνπ κεηά απφ δηεξγαζίεο ζχγθξηζεο, ζπζρέηηζεο, πνιιέο απφ ηηο νπνίεο απαηηνχλ θαη ηε βνήζεηα εκπινθή ηνπ «κεηαγηγλψζθεηλ», ν αλαγλψζηεο θηάλεη ζηε ζπλνιηθή λνεηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ θεηκέλνπ. Δλζσκαηψλεη ή απνξξίπηεη ή εγθαζηζηά κηα λέα γλσζηηθή δνκή ζηε γλσζηηθή ηνπ βάζε, απνηέιεζκα ηεο ζχγθξηζεο ηεο λνεηηθήο αλαπαξάζηαζεο ηνπ θεηκέλνπ κε ην ηη γλψξηδε (ή δελ γλψξηδε) απφ πξηλ γηα ην ζέκα ηνπ θεηκέλνπ (Rouet & Eme, 2002, Walczyk, 1990). Αλαθεθαιαίσζε φισλ ησλ παξαπάλσ γλσζηηθψλ δηεξγαζηψλ απνηειεί ην κνληέιν ηεο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο ηνπ Kintsch θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηνπ (Albrecht & Myers, 1995 Kintsch, 1988, 1998, van Dijk & Kintsch, 1983), πνπ ζεψξεζαλ πσο ππάξρνπλ ηξία επίπεδα θαηαλφεζεο. ην πξψην, επηθαλεηαθφ επίπεδν, γίλεηαη απνθσδηθνπνίεζε ησλ δνκηθψλ ζηνηρείσλ ηνπ θεηκέλνπ (ιέμεηο, πξνηάζεηο) θαζψο θαη ησλ γισζζηθψλ ζρέζεψλ ηνπο. ην δεχηεξν επίπεδν, νη αλαγλψζηεο δνκνχλ ην λφεκα θαη αλαθαιχπηνπλ ηε ζπληαθηηθή θαη ζεκαζηνινγηθή δνκή ηεο πιεξνθνξίαο, πινπνηψληαο ηελ

41 εχξεζε ηνπ θαζνιηθνχ λνεκαηηθνχ πεξηερνκέλνπ ηνπ θεηκέλνπ. Σέινο, ζην ηξίην επίπεδν (πεξηζηαζηαθφ), ε πιεξνθνξία πνπ αλαδείρζεθε σο λφεκα ηνπ θεηκέλνπ, ζπλδέεηαη, ελζσκαηψλεηαη, αλαβαζκίδεη, αθπξψλεη κηα ππάξρνπζα δνκή ζηε γλσζηηθή βάζε ηνπ αλαγλψζηε ή εγθαζηζηά λέα, φηαλ δελ ππάξρεη ηίπνηα (Evans Commander & Stanwyck, 1997). Σν ηξηκεξέο κνληέιν ηνπ Kintsch θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηνπ ηαίξηαδε κε ηα επίπεδα επεμεξγαζίαο πνπ πξφηεηλαλ νη Kinnunen θαη Vauras (1995). Σν πξψην επίπεδν γη απηνχο ήηαλ ε δφκεζε ηνπ λνήκαηνο ησλ ιέμεσλ θαη ησλ απιψλ πξνηάζεσλ, ην δεχηεξν, ήηαλ ε πην ζχλζεηε δηαδηθαζία ζχλδεζεο φισλ ησλ πξνηάζεσλ θαη ην ηξίην ε θαηαλφεζε θαη δφκεζε ηνπ λνήκαηνο ηνπ θεηκέλνπ. Μηα πξνζαξκνγή ηνπ πην πάλσ κνληέινπ ηεο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο κε πξνζαλαηνιηζκφ ζηελ πιεξνθνξία θαη φρη ζηε δηαδηθαζία είλαη απηφ ησλ Otero θαη Kintsch (1992). χκθσλα κε απηφ, ε επεμεξγαζία ησλ θεηκέλσλ γίλεηαη ζε θχθινπο, εμαηηίαο ησλ πεξηνξηζκψλ ηεο κλήκεο θαη ησλ αλαπαξαζηάζεψλ ηνπο ζε απηή, πνπ δηαθξίλνληαη ζε δχν κέξε. Πξψηα ππάξρεη κηα θάζε δφκεζεο, φπνπ ηα λνήκαηα πιεξνθνξίεο εμάγνληαη απφ ην θείκελν, ζπλδένληαη κεηαμχ ηνπο θαη κε απηά πνπ ήδε ππάξρνπλ ζηε κλήκε. Γεχηεξνλ, πινπνηείηαη κηα δηαδηθαζία ελζσκάησζεο ή απφξξηςεο φπνπ ππάξρεη έλα θηιηξάξηζκα ησλ πιεξνθνξηψλ κε βάζε θξηηήξηα νξζφηεηαο, πνπ νλνκάδνληαη καθξνθαλφλεο (Κνπινπκπαξίηζε, 2003). χκθσλα κε ηηο Oakhill & Cain (2004) απηφ πνπ είλαη ζεκαληηθφ γηα ηελ θαηαλφεζε ελφο θεηκέλνπ είλαη ε δεκηνπξγία κηαο αλαπαξάζηαζεο ησλ ζρέζεσλ πνπ πεξηγξάθνληαη ζε απηφ, ε δεκηνπξγία δειαδή ελφο λνεηηθνχ κνληέινπ (mental model) ή ελφο κνληέινπ πνπ αλαθέξεηαη ζε κηα ζπγθεθξηκέλε θαηάζηαζε (situated model). Έηζη, απηφ πνπ νδεγεί ζηελ θαηαλφεζε ελφο θεηκέλνπ είλαη ε δεκηνπξγία κηαο ζπλδπαζκέλεο θαη ζπλεθηηθήο αλαπαξάζηαζεο ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ. Γηα ηελ αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε, σζηφζν, εκπιέθνληαη δηάθνξεο δηαδηθαζίεο πνπ ιεηηνπξγνχλ παξάιιεια, φπσο: α) ε εμαγσγή θαη ε ζχλδεζε ησλ ζεκαζηψλ ησλ ιέμεσλ, ησλ πξνηάζεσλ θαη ησλ παξαγξάθσλ, πάληνηε ζε ζρέζε κε ην θείκελν σο ζχλνιν, β) ε εμαγσγή ησλ ζεκαληηθψλ ηδεψλ ή ζεκάησλ ηνπ θεηκέλνπ θαη γ) ε εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ γηα ηε ζπκπιήξσζε πιεξνθνξηψλ πνπ ππνλννχληαη ζην θείκελν.

42 Γεληθφηεξα, κπνξνχκε λα θαηαηάμνπκε κεξηθέο απφ ηηο θπξηφηεξεο ζεσξίεο πνπ πεξηγξάθνπλ ηε ιεηηνπξγία ηεο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο, ρσξίο σζηφζν λα απνηεινχλ κηα νξηζηηθή απάληεζε ζην ζέκα απηφ, σο εμήο: I. Καηαλόεζε θαηά ζηάδηα Δδψ ε θαηαλφεζε δηεθπεξαηψλεηαη ζε δχν δηαδνρηθά ζηάδηα. Σν πξψην ζηάδην πεξηιακβάλεη ηελ θαηαλφεζε ελλνηψλ ησλ ιέμεσλ πνπ απαξηίδνπλ ηηο πξνηάζεηο ηνπ θεηκέλνπ, ελψ ην δεχηεξν αλαθέξεηαη ζηε ζπζρέηηζε απηψλ ησλ ελλνηψλ κεηαμχ ηνπο. πλεπψο, κε ηελ άπνςε απηή, φηαλ θάπνηνο δελ έρεη θαηαλνήζεη έλα θείκελν πνπ δηάβαζε, ε απνηπρία ηεο θαηαλφεζεο κπνξεί λα νθείιεηαη ζε έλα απφ ηα παξαπάλσ δχν ή θαη ζηα δχν ζηάδηα (Carrol, 1972, Trabasko, 1972). Καηαλόεζε ηεο βαζηάο δνκήο ησλ πξνηάζεσλ: Όηαλ ν αλαγλψζηεο έρεη θαηαλνήζεη ην θείκελν πνπ δηάβαζε φρη κφλν είλαη ζε ζέζε λα γλσξίδεη ηε γξαθεκηθή θαη θσλνινγηθή ηαπηφηεηα ησλ ιέμεσλ αιιά θαη ην ζεκαζηνινγηθφ πεξηερφκελν ηνπ θεηκέλνπ θαη γη απηφ κπνξεί λα απαληά ζε εξσηήζεηο θαηαλφεζεο. Απηή ε δηαθνξνπνίεζε ηεο γξαθεκηθήο θσλνινγηθήο θαη ηεο ζεκαζηνινγηθήο επεμεξγαζίαο είλαη αλάινγε κε ηελ δηάθξηζε ζηε δνκή ησλ πξνηάζεσλ πνπ πξφηεηλε ν Chomsky (1957, 1965) ζηε κεηαζρεκαηηζηηθή γξακκαηηθή ηνπ, δειαδή ηα επίπεδα ηεο επηθαλεηαθήο θαη ηεο βαζηάο δνκήο. Ζ θαηαλφεζε ηνπ θεηκέλνπ ζχκθσλα κε ηελ άπνςε απηή ζπλίζηαηαη ζηελ αλαθάιπςε, εξκελεία, ζπγθξάηεζε ηεο βαζηάο δνκήο ησλ πξνηάζεσλ ηνπ θεηκέλνπ (Bransford & Johnson, 1972). Απόζπαζε θαη δόκεζε ελλνηνινγηθώλ ελλνηώλ: Όηαλ ν αλαγλψζηεο δηαβάδεη έλα θείκελν γηα λα ην θαηαλνήζεη, λα κάζεη θαη λα απνθηήζεη γλψζεηο απφ απηφ ζπλήζσο δε ζπγθξαηεί ζηε κλήκε ηνπ φιεο ηηο ιέμεηο ηνπ θεηκέλνπ. Ζ θαηαλφεζε ηεο ελλνηνινγηθήο νπζίαο ηνπ θεηκέλνπ επηηπγράλεηαη ράξε ζηελ ηθαλφηεηα ηνπ αλαγλψζηε λα αληηιακβάλεηαη θαη λα θαηαλνεί ηηο ελλνηνινγηθέο κνλάδεο (propositions) απφ ηηο νπνίεο απαξηίδεηαη ην θείκελν (Kintsch & van Dijk, 1978, van Dijk &

43 Kintsch, 1983). Δηδηθφηεξα ν αλαγλψζηεο απνζπά ηηο ελλνηνινγηθέο κνλάδεο πνπ ππάξρνπλ ζε θάζε πξφηαζε, ηηο ζπλδπάδεη κεηαμχ ηνπο θαη ηειηθά δηακνξθψλεη κηα αθεξεκέλε αλαπαξάζηαζε ησλ δνκεκέλσλ ελλνηνινγηθψλ ελλνηψλ. Ζ αλαπαξάζηαζε απηή ζπλδέεηαη κε ηηο πξνυπάξρνπζεο γλψζεηο πνπ είλαη δνκεκέλεο ζηε καθξφρξνλε κλήκε ηνπ αλαγλψζηε θαη θαηά απηφλ ηνλ ηξφπν επηηπγράλεηαη πιεξέζηεξε θαηαλφεζε ησλ πιεξνθνξηψλ ηνπ θεηκέλνπ θαζψο θαη ηξνπνπνίεζε ηεο πξνυπάξρνπζαο γλψζεο κε ηελ ελζσκάησζε ζε απηή ησλ πιεξνθνξηαθψλ ζηνηρείσλ ηνπ θεηκέλνπ. Οη ελλνηνινγηθέο κνλάδεο αιιεινζπλδένληαη ζρεκαηίδνληαο κηα πνιχπινθε δνκή, πνπ απνθαιείηαη κηθξνδνκή (microstructure) ηνπ θεηκέλνπ. Δπηπιένλ, πξνζδηνξίδνληαη νη ηεξαξρηθέο ζρέζεηο αλάκεζα ζηα δηάθνξα ηκήκαηα ηνπ θεηκέλνπ. Απηή ε θαζνιηθή δνκή ηνπ θεηκέλνπ νλνκάδεηαη καθξνδνκή (macrostructure). H κηθξνδνκή θαη ε καθξνδνκή ζρεκαηίδνπλ ηε βάζε ηνπ θεηκέλνπ (textbase). Μηα πεξίιεςε ελφο θεηκέλνπ παξαπέκπεη ζηε καθξνδνκή, αιιά παξφια απηά παξακέλεη αλεπαξθήο. ηελ πεξίπησζε κεγάισλ θεηκέλσλ αθφκα θαη νη έκπεηξνη αλαγλψζηεο δελ ζπκπεξηιακβάλνπλ φιεο ηηο ελλνηνινγηθέο κνλάδεο ηνπ θεηκέλνπ ζηηο λνεηηθέο αλαπαξαζηάζεηο ηνπο θαη δελ έρνπλ πάληα ηελ ηθαλφηεηα λα αλαθηήζνπλ φιεο ηηο ελλνηνινγηθέο κνλάδεο πνπ έρνπλ νηθνδνκεζεί. Ζ επαξθήο θαηαλφεζε δελ ππνδεηθλχεη πάληα ην πφζεο ελλνηνινγηθέο κνλάδεο πνπ έρνπλ αλαπαξαρζεί απφ ην θείκελν αιιά πνηεο. Γηα παξάδεηγκα ιεπηνκέξεηεο πνπ δελ είλαη ζεκαληηθέο κπνξνχλ λα παξαιεηθζνχλ αιιά φρη νη ζεκαληηθέο ηδέεο ηνπ θεηκέλνπ. II. Καηαλόεζε κε ηε ζπκβνιή ησλ γλσζηηθώλ ζρεκάησλ Ο Frederic Bartlett (1932) εηζήγαγε ηελ έλλνηα ησλ ζρεκάησλ (schemata) πνπ πεξηγξάθεη ηελ ελεξγή νξγάλσζε ησλ πξνεγνχκελσλ αληηδξάζεσλ θαη παξειζνληηθψλ εκπεηξηψλ (Oakhill & Garnham, 1988). Ο Smith (2006), αλαθέξεη φηη νη ζεσξίεο ηνπ θαζελφο πεξηέρνπλ ή κπνξεί λα θαηαζθεπάζνπλ επίζεο εθηεηακέλεο αλαπαξαζηάζεηο γεληθφηεξσλ κνηίβσλ ή επαλαιακβαλνκέλσλ γεγνλφησλ πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ εκπεηξία. Οη αλαπαξαζηάζεηο απηέο απνθαινχληαη κεηαθνξηθά, ζρήκαηα. Δίλαη γεγνλφο φηη ε γλψζε καο γηα ηνλ θφζκν θξαηείηαη ζηε καθξφρξνλε κλήκε κε έλαλ ηξφπν πνπ δελ είλαη απεπζείαο ηαίξηαζκα ζηελ

44 εηζξνή, δειαδή ζηελ εηζεξρφκελε πιεξνθνξία. Απηφ ην ζρήκα έρεη πξνηαζεί σο κία δνκή γλψζεο γηα ηελ απνζήθεπζε απηήο ηεο πιεξνθνξίαο θαη ζρεηηθέο έλλνηεο είλαη ηα πιαίζηα (Minsky, 1975), ηα ζελάξηα (Schank θαη Abelson, 1977) θαη ηα παθέηα νξγάλσζεο κλήκεο (MOPs) (Schank, 1982). Οη νξηζκνί ηνπ ζρήκαηνο δηαθέξνπλ ειάρηζηα απφ ζπγγξαθέα ζε ζπγγξαθέα. Ο Rumelhart (1980) πεξηγξάθεη ην ζρήκα σο έλα παθέην γλψζεο ελφο ζπγθεθξηκέλνπ ηνκέα, πνπ πεξηιακβάλεη ηφζν ηελ ίδηα ηε γλψζε φζν θαη θαλφλεο γηα ηε ρξήζε απηήο ηεο γλψζεο. Οη Rumelhart & Ortony (1977) δίλνπλ ηέζζεξηο γεληθέο ηδηφηεηεο ραξαθηεξηζηηθέο ησλ πεξηζζφηεξσλ πεξηγξαθψλ ησλ ζρεκάησλ: α) ηα ζρήκαηα είλαη ηεξαξρηθά νξγαλσκέλα ζηε κλήκε, β) δηαθέξνπλ ζηε γεληθφηεηα, κε ζπγθεθξηκέλα ζρήκαηα ζηε βάζε ηεο ηεξαξρίαο θαη πην γεληθά αθεξεκέλα ζρήκαηα πην πάλσ, γ) ηα ζρήκαηα πεξηέρνπλ γλψζε παξά νξηζκνχο, έηζη ψζηε κία νξηζκέλε ηδηφηεηα ελφο ζρήκαηνο δε ρξεηάδεηαη λα ηαηξηάδεη ζε φια ηα παξαδείγκαηα ή ηηο πηπρέο κηαο θαηεγνξίαο ζρήκαηνο (νξηζκέλα παξαδείγκαηα κπνξεί λα είλαη πην ηππηθά γηα κηα θαηεγνξία ζρήκαηνο απ φ,ηη άιια) θαη δ) έλα ζρήκα έρεη κεηαβιεηέο πνπ ζπκπιεξψλνληαη ή ελεξγνπνηνχληαη, φηαλ απηφ ρξεζηκνπνηείηαη. Ζ ζεσξία ζρήκαηνο (schema theory) εξκελεχεη φρη κφλν ηελ απνζήθεπζε ηεο πιεξνθνξίαο αιιά θαη ηε δηαδηθαζία ηεο απφθηεζεο ηεο γλψζεο. Πξνηείλεη φηη ηα ζρήκαηα ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ εξκελεία ηεο εηζεξρφκελεο πιεξνθνξίαο, γηα ηελ αλάθηεζε ηεο πιεξνθνξίαο απφ ηε κλήκε θαη γηα ηελ θαζνδήγεζε ηεο αθνινπζίαο ηεο επεμεξγαζίαο. Σα ζρήκαηα ελζσκαηψλνπλ έλα πξσηόηππν πνπ είλαη ηππηθφ κέινο θαηεγνξίαο ή γεγνλφο. Όηαλ δίλεηαη αλεπαξθήο πιεξνθνξία αλαθνξηθά κε έλα γεγνλφο ή αληηθείκελν, νη ιεπηνκέξεηεο ζπκπιεξψλνληαη κε ηε ρξήζε απηνχ ηνπ πξσηφηππνπ. Δπνκέλσο, ηα ζρήκαηα κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα λα θαηεπζχλνπλ ζπκπεξάζκαηα, φπσο επίζεο θαη γηα λα θαηεπζχλνπλ ηελ θσδηθνπνίεζε ηεο εηζεξρφκελεο πιεξνθνξίαο, δεκηνπξγψληαο πξνζδνθίεο γηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ θαλνληθά ππάξρνπλ ζε κία ζπγθεθξηκέλε θαηεγνξία. ηελ πξνζπάζεηα θαηαλφεζεο ελφο θεηκέλνπ, ν αλαγλψζηεο νηθνδνκεί έλα εζσηεξηθφ κνληέιν ηνπ κελχκαηνο ή ηεο ηζηνξίαο ηνπ θεηκέλνπ. ρεηηθά ζρήκαηα ελεξγνπνηνχληαη γηα λα θαζνξίζνπλ ηελ πξνζαξκνγή ηνπο ζηελ πξνβαιιφκελε θαηάζηαζε ηνπ θεηκέλνπ. Διιηπήο αλαπαξάζηαζε ηεο θαηάζηαζεο ίζσο εκθαληζηεί, φηαλ ηα ζρήκαηα δελ ελεξγνπνηνχληαη νξζά

45 εμαηηίαο αζάθεηαο ηνπ θεηκέλνπ ή ιαζεκέλσλ ζπκπεξαζκάησλ απφ έλα ειιηπψο αλαπηπγκέλν ζρήκα. Μία άιιε αηηία ηεο ειιηπνχο αλαπαξάζηαζεο είλαη ε ειιηπήο εθαξκνγή ησλ ζρεκάησλ εμαηηίαο ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο θαηάζηαζεο ή ησλ ζηάζεσλ ηνπ αλαγλψζηε. Ζ δηαδηθαζία ηεο ρξήζεο ησλ ζρεκάησλ έρεη σο εμήο: ε εηζεξρφκελε πιεξνθνξία ελεξγνπνηεί ζρήκαηα ρακεινχ επηπέδνπ, ηα νπνία ζηε ζπλέρεηα ελεξγνπνηνχλ ζρήκαηα πςειφηεξνπ επηπέδνπ, πνπ κε ηε ζεηξά ηνπο ελεξγνπνηνχλ ππνζρήκαηα πνπ θαζνξίδνπλ ηελ πξνζαξκνγή ηνπο ζηελ εηζεξρφκελε πιεξνθνξία. Αλ επηηεπρζεί ε πξνζαξκνγή, ηφηε ηα ζρεηηθά ζρήκαηα εθαξκφδνληαη κε έλαλ ελλνηνινγηθά θαζνδεγνχκελν ηξφπν γηα λα παξαρζνχλ πξνζδνθίεο γηα ηελ αλαδήηεζε ηεο πξνβιεπφκελεο εηζξνήο. Αλ δελ επηηεπρζεί ε πξνζαξκνγή, ηφηε ηα πςεινχ επηπέδνπ ελεξγνπνηεκέλα ζρήκαηα θαη ηα ππνζρήκαηά ηνπο απνξξίπηνληαη. Γίλεηαη πξνθαλέο, ινηπφλ, φηη έλα άηνκν θαηαλνεί έλα θείκελν κφλν ζε ζρέζε κε φηη γλσξίδεη. Απηφ δεκηνπξγεί ηελ πηζαλφηεηα φηη ε αλαγλσζηηθή ηθαλφηεηα δηαθέξεη αλάινγα κε ηε γλψζε. Όζα πεξηζζφηεξα γλσξίδεη θάπνηνο γηα έλα ζέκα, ηφζν πεξηζζφηεξν ηθαλφο ζα είλαη λα δηαβάδεη νηηδήπνηε. Όηαλ ηα θείκελα δελ είλαη εμεηδηθεπκέλα, ε εξκελεία ηνπ θαζνδεγείηαη απφ ηελ εκπεηξία ηνπ αλαγλψζηε. Όηαλ ην θείκελν είλαη εμεηδηθεπκέλν, ε πνηφηεηα θαη ε πνζφηεηα ηεο θαηαλφεζεο είλαη πεξηνξηζκέλε απφ ηελ εκπεηξία ηνπ αλαγλψζηε. Απηέο δελ είλαη εκπεηξίεο πνπ παξάγνπλ αλαγλσζηηθή ηθαλφηεηα. Παξάγνπλ ηα κέζα γηα ηελ θαηαλφεζε ζπγθεθξηκέλσλ ηχπσλ θεηκέλνπ. Όζν πεξηζζφηεξα γλσξίδεη θάπνηνο γηα θάηη, ηφζν πεξηζζφηεξν ηθαλφο είλαη λα δηαβάδεη ηα πάληα. Ζ αλαγλσζηηθή ηθαλφηεηα επνκέλσο δε δηαρσξίδεηαη απφ ηε γεληθφηεξε πλεπκαηηθή ηθαλφηεηα. ηελ πξαγκαηηθφηεηα ππάξρνπλ ζπζρεηίζεηο αλάκεζα ζηηο κεηξήζεηο λνεκνζχλεο, εηδηθφηεξα ιεθηηθήο λνεκνζχλεο (verbal intelligence), θαη ζηηο κεηξήζεηο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο. Τπάξρνπλ ηνπιάρηζηνλ δχν ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο ε ζεσξία ησλ ζρεκάησλ ζρεηίδεηαη κε ηε γεληθή αλαγλσζηηθή ηθαλφηεηα αληί ηεο αλάγλσζεο εμεηδηθεπκέλσλ θεηκέλσλ. Τπνζέηνληαο φηη ν αλαγλψζηεο έρεη θαηαθηήζεη έλαλ επαξθή αξηζκφ ρξήζηκσλ ζρεκάησλ θαη γηα θάπνην ιφγν δελ κπνξεί λα ελεξγνπνηεζεί ην ζσζηφ ζρήκα γηα ην δνζκέλν θείκελν. Ο Spiro (1980) έρεη αλαθεξζεί ζε απηφ ην πξφβιεκα ζαλ επηινγή ζρήκαηνο (schema selection).

46 Γηα παξάδεηγκα αλ έλαο αλαγλψζηεο ελφο άξζξνπ εθεκεξίδαο δηαιέγεη έλα ζπγθεθξηκέλν ζρήκα (πηζαλψο κηα αλεπηηήδεηα επηινγή), ην θείκελν ζα είλαη δχζθνιν λα θαηαλνεζεί. Κάηη ζην θείκελν θαζεαπηφ πξέπεη λα πξνθαιέζεη θάπνηα άιιε γλψζε, θαη ζε απηφ ην ζεκείν ην θείκελν γίλεηαη πην μεθάζαξν. Έλαο δεχηεξνο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ην πξφβιεκα ελφο ζρήκαηνο κπνξεί λα εθαξκνζηεί ζηε γεληθή αλαγλσζηηθή ηθαλφηεηα κπνξεί λα νλνκαζηεί ειαζηηθφηεηα ζρήκαηνο (schema flexibility). Απηφ είλαη κηα παξαιιαγή ηνπ πξνβιήκαηνο επηινγήο ζρήκαηνο, δηφηη αλαθέξεηαη ζηνλ αλαγλψζηε πνπ απνηπγράλεη λα δηεπζεηήζεη ηε ζρεκαηνπνηεκέλε γλψζε απφ ηηο πιεξνθνξίεο πνπ απνξξένπλ απφ ην θείκελν ή απνηπγράλεη λα εθαξκφζεη έλα δηαθνξεηηθφ ζρήκα φηαλ απηφ είλαη απαξαίηεην. Απηφ θαίλεηαη λα είλαη απηφ πνπ ν Spiro (1980) αλέθεξε ζαλ ζρεκαηηθή ακεζφηεηα ή επθπΐα. Παξαδείγκαηα ηεο ειαζηηθφηεηαο ζρήκαηνο ππάξρνπλ θαη φηαλ έλαο αλαγλψζηεο απνηπγράλεη λα ελζσκαηψζεη πιεξνθνξίεο πνπ απνθιίλνπλ απφ ην ελεξγνπνηεκέλν ζρήκα. Απηφ, θπζηθά, ζα πεξηνξίζεη ηε κάζεζε. πλεπψο, είκαζηε πάιη αληηκέησπνη κε έλαλ κε επηδέμην αλαγλψζηε ν νπνίνο δε γλσξίδεη πνιιά. Ζ εθαξκνγή ησλ ζρεκάησλ ζε κηα ζεσξία αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο κπνξεί λα απνδεηθλχεηαη φηη δελ είλαη ζέκα θαηνρήο ζρεκάησλ ή επηινγήο ηνπ ζσζηνχ αληί ηνπ ιαλζαζκέλνπ, αιιά πεξηζζφηεξν γλψζε ηνπ φηη ππάξρνπλ δηαδηθαζίεο ειέγρνπ πνπ εθαξκφδνληαη ζηα θείκελα πξνθεηκέλνπ λα ελεξγνπνηεζεί ην θαηάιιειν ζρήκα. Απηφ ην είδνο γλψζεο ζπλήζσο αλαθέξεηαη ζαλ κεηαγλψζε ( Flavell, 1976). Οη αλαγλψζηεο αλαπηχζζνπλ θαη απαηηνχλ έλα κεγάιν αξηζκφ ζρεκάησλ ρσξνηαμηθήο νξγάλσζεο ζε ζρέζε κε ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ηα βηβιία θαη άιια είδε γξαπηψλ θεηκέλσλ είλαη νξγαλσκέλα. Αλάκεζα ζε ηέηνηα ζρήκαηα είλαη θαη εθείλα ησλ ζπγθεθξηκέλσλ θεηκεληθψλ εηδψλ- νη εθεκεξίδεο δελ ηαμηλνκνχληαη κε ηνλ ίδην ηξφπν φπσο ηα πεξηνδηθά, ηα κπζηζηνξήκαηα ή ηα εγρεηξίδηα. Όια απηά ηα ζρήκαηα ή πξνδηαγξαθέο γηα δηάθνξα είδε θεηκέλσλ είλαη ζπκβαηηθά. Ζ εκθάληζε θαη ε νξγάλσζε ελφο βηβιίνπ ή κηαο εθεκεξίδαο κπνξεί λα δηαθέξεη ζεκαληηθά απφ κηα θνηλφηεηα ή θνπιηνχξα ζε κηα άιιε θαη ηα ζρήκαηα ηνπο πξέπεη λα καο είλαη γλσζηά γηα λα κπνξέζνπκε λα ηα θαηαιάβνπκε. Άιινη ζπκβαηηθνί θαλφλεο ηεο δνκήο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ ζπκπεξηιακβάλνπλ ηελ νξγάλσζε ζε παξαγξάθνπο, θεθάιαηα ή ηκήκαηα, κε

47 ηίηινπο θαη άιια είδε επηθεθαιίδσλ, ηα νπνία ηφζν νη αλαγλψζηεο, φζν θαη νη ζπγγξαθείο πξέπεη λα παξαηεξνχλ θαη λα αλακέλνπλ (Perfetti, 1985). Πνιιά απφ ηα πην ζεκαληηθά καο ζρήκαηα είλαη ηαθηνπνηεκέλα ρξνληθά, έρνπλ κηα ζεηξηαθή ή ρξνληθή νξγάλσζε. Ο ρξφλνο θαη νη αιιαγέο είλαη νπζηαζηηθέο πηπρέο ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν αληηιακβαλφκαζηε ηνλ θφζκν. Σα ζρήκαηα πνπ έρνπλ ζεηξηαθή θαη ηαπηφρξνλα ρσξνηαμηθή βάζε αλαθέξνληαη ζπρλά θαη σο ζελάξηα. Σπρφλ απνπζία ή θαθφο ζπλδπαζκφο ησλ ζελαξίσλ κπνξεί λα πξνθαιέζεη ζχγρπζε, ακεραλία θαη παξεμεγήζεηο. πρλά ηα ζελάξηα θαη ηα ζρήκαηα αλαθέξνληαη θαη σο γλψζε γεγνλφησλ. Ζ γλψζε ζρεηηθψλ ζρεκάησλ είλαη πξνθαλψο αλαγθαία, αλ πξφθεηηαη λα δηαβαζηεί έλα νπνηνδήπνηε είδνο θεηκέλνπ ψζηε λα ην θαηαλνήζνπκε. Τπάξρνπλ ζπγθεθξηκέλα είδε ζρεκάησλ γιψζζαο πνπ απαηηνχληαη εηδηθά απφ ηνπο αλαγλψζηεο. Οη ζεσξίεο καο γηα ηνλ θφζκν πξέπεη λα πεξηιακβάλνπλ ζρήκαηα ηζηνξηψλ, πξνδηαγξαθέο γηα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν είλαη νξγαλσκέλεο θαη ηνλ ηξφπν πνπ μεδηπιψλνληαη. Σν πφζν θαιά θαηαιαβαίλνπκε θαη ζπκφκαζηε κηα ηζηνξία εμαξηάηαη απφ ην θαηά πφζν αθνινπζία ηα ζπκβαηηθά ζρήκαηα ησλ ηζηνξηψλ θαη θαηά πφζν γλσζηά καο είλαη απηά ηα ζρήκαηα (Smith, 2006). Σα παξαπάλσ κνληέια ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο ζηξαηεγηθέο θαηαλφεζεο εληάζζνληαη ζε κηα αιιειεπηδξαζηηθή πξνζέγγηζε κε δηάθνξεο γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο λα αιιειεπηδξνχλ σο πξνο ην απνηέιεζκα ηεο θαηαλφεζεο. Χζηφζν, ε ζπγθεθξηκέλε πξνζέγγηζε ακθηζβεηείηαη γηα δηάθνξνπο ιφγνπο. Έλαο ιφγνο είλαη ην γεγνλφο φηη δελ ππάξρεη κηα ζπκπεθσλεκέλε ιίζηα γλσζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ πνπ ζεσξεηηθά λα αιιειεπηδξνχλ κε ηελ αλάγλσζε σο πξνο ηελ θαηαλφεζε. Άιινο έλαο ιφγνο είλαη ε ακθηζβήηεζε ηεο κεζνδνινγίαο πνπ αθνινπζήζεθε, ε νπνία δελ θαηφξζσζε λα πξνζνκνηάζεη αλαγλσζηηθέο θαηαζηάζεηο, επεηδή νη πεηξακαηηθέο έξεπλεο πνπ έρνπλ γίλεη αθνξνχζαλ πεξηζζφηεξν κεκνλσκέλεο ιέμεηο ή πξνηάζεηο θαη φρη έλα ζπλερέο θείκελν ζε πξαγκαηηθέο αλαγλσζηηθέο θαηαζηάζεηο (Ατδίλεο θαη Κσζηνχιε, 2001). Αθφκα θαη ε έλλνηα αιιειεπίδξαζε είλαη πξνβιεκαηηθή επεηδή δελ θαζνξίδεη ηε θχζε θαη ην βαζκφ ηεο ζπζρέηηζεο αλάκεζα ζηηο γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο (Haberlandt, 1988).

48 Βάζεη ησλ παξαπάλσ, κπνξνχκε λα θαηαιήμνπκε ζην φηη ε θαηαλφεζε απνηειεί ζχλζεηε αλψηεξε ιεηηνπξγία, δεμηφηεηα ε νπνία επηηειείηαη κέζσ ηεο πξνυπάξρνπζαο γλψζεο θαη εκπεηξίαο, ηεο εξκελείαο ζπκβφισλ, εηθφλσλ, ρξσκάησλ, γξαθηζκψλ θαη άιισλ ζηνηρείσλ ελδείμεσλ απφ δηάθνξα ζεκεησηηθά ζπζηήκαηα, ηεο απνθσδηθνπνίεζεο κελπκάησλ, ηεο λνεηηθήο αληίδξαζεο θαη ηεο δηαθνξνπνίεζεο ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ/ηεο αλαγλψζηε/αλαγλψζηξηαο θαη είλαη άκεζα ζπλπθαζκέλε κε ηελ αλάπηπμε θαη θαιιηέξγεηα ηεο θξηηηθήο ζθέςεο (Υαηδεινπθά-Μαπξή, Υαηδεγηάλλε-Γηάγθνπ, Παπαδφπνπινο, 2003). Πψο, φκσο, «ιεηηνπξγεί» ε αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε; Τηνζεηψληαο κηα πην κεηξηνπαζή ζηάζε αλαθνξηθά κε ηηο ζρεηηθέο κε ηελ θαηαλφεζε γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο, κπνξνχκε λα θαηαιήμνπκε ζε έλα πιαίζην ζην νπνίν νη γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο ζπλεξγάδνληαη, ρσξίο απηφ λα θαζνξίδεη ηε ζρέζε ησλ γλσζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ, θαηά ην νπνίν δηαθξίλνληαη ηέζζεξα επίπεδα ζπζηαηηθψλ ιεηηνπξγηψλ ηεο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο (Heberlandt, 1998, ζει ): 1. Δπίπεδν ιέμεο, ην νπνίν εκπεξηέρεη δηαδηθαζίεο πνπ αθνξνχλ ηα ραξαθηεξηζηηθά κηαο ιέμεο φπσο είλαη ην κήθνο ηεο, ε νξζνγξαθία ηεο θαη ε ζπρλφηεηα εκθάληζήο ηεο ζε κηα γιψζζα. 2. Δπίπεδν πξόηαζεο, ην νπνίν αλαθέξεηαη ζηελ επηξξνή ηεο ζπληαθηηθήο θαη πιεξνθνξηαθήο δνκήο κηαο πξφηαζεο σο πξνο ηελ επεμεξγαζία ηεο. 3. Δλλνηνινγηθό επίπεδν, ην νπνίν αλαθέξεηαη ζηελ επηξξνή ηνπ πξνεγνχκελνπ ζεκαζηνινγηθνχ πεξηερνκέλνπ σο πξνο ηελ επεμεξγαζία κηαο κνλάδαο θεηκέλνπ θαη 4. Δπίπεδν θεηκέλνπ, ζην νπνίν παξάγεηαη ε ελνπνηεκέλε αλαπαξάζηαζε ηνπ λνήκαηνο ηνπ θεηκέλνπ σο ζπλφινπ, ε νπνία απνηειεί ην κνληέιν ηνπ θεηκέλνπ πνπ δεκηνπξγεί ν αλαγλψζηεο, πνπ, ζπγθξηηηθά κε ηα πξντφληα ησλ ιεηηνπξγηψλ ζηα άιια επίπεδα, είλαη απηφ πνπ εληάζζεηαη ζηε καθξφρξνλε κλήκε. Χο πξνο ην πξψην επίπεδν, ην νπνίν φκσο πξέπεη λα εμεηάδεηαη ζηα πιαίζηα θεηκέλνπ θαη φρη κεκνλσκέλσλ ιέμεσλ, έρεη βξεζεί φηη νη ιεηηνπξγίεο ηεο θσδηθνπνίεζεο θαη ηεο ιεμηθήο πξφζβαζεο είλαη αλεμάξηεηεο κεηαμχ ηνπο (Carpenter & Just, 1983), ρσξίο, σζηφζν, λα θαζνξίδεηαη αλ παξαηεξνχληαη δηαδνρηθά ή ζεηξηαθά ή αλ παξαηεξνχληαη ζε κεηαμχ ηνπο ελαιιαγέο. Έρεη

49 βξεζεί επίζεο φηη ηα άηνκα, θαη εηδηθφηεξα ζηηο κηθξφηεξεο ειηθίεο, επηζηξαηεχνπλ ηα ζπκθξαδφκελα ηνπ θεηκέλνπ γηα λα αλαγλσξίζνπ δχζθνιεο ή άγλσζηεο ιέμεηο (Ατδίλεο, 2003). Χο πξνο ην δεχηεξν επίπεδν, ν Haberlandt (1988) εληφπηζε ζηε ιεηηνπξγηθή κλήκε κηα ζπγθεθξηκέλε ιεηηνπξγία πνπ νλφκαζε ιεηηνπξγία κνληέινπ πξόηαζεο (sentence-modeling process), ε νπνία, ζε αληίζεζε κε ην επίπεδν θεηκέλνπ, έρεη ηζρχ κφλν γηα ηελ πξφηαζε ζηελ νπνία αλαθέξεηαη θαη έηζη επηζεκαίλεηαη ην κεγαιχηεξν έξγν πνπ απαηηείηαη θαηά ηε δηαδηθαζία θσδηθνπνίεζεο ηνπ κνληέινπ ελφο θεηκέλνπ ζε κηα θαηάζηαζε αλάθιεζεο ησλ πιεξνθνξηψλ ηνπ θεηκέλνπ. Χο πξνο ην ελλνηνινγηθφ επίπεδν, έρνπλ βξεζεί ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ην πξνηαζηαθφ θαη φρη ην ιεμηθφ επίπεδν θαη φηη ζεκαληηθφ ζε απηφ δηαδξακαηίδεη ε ζπλέρεηα ελφο θεηκέλνπ ψζηε λα γίλεηαη ζεκαζηνινγηθή ζχλδεζε αλάκεζα ζηηο πξνηάζεηο. Έρεη βξεζεί φηη ε παξαπάλσ ζπζρέηηζε γίλεηαη θαιχηεξα φηαλ γίλεηαη πξνο ηα εκπξφο θαη φρη αληίζηξνθα (Haberlandt, 1988). Χο πξνο ην ηειεπηαίν επίπεδν, δηαθξίλνληαη ηξεηο δηαδηθαζίεο: ε επίβιεςε ηεο ζπλέρεηαο ηνπ θεηκέλνπ, ζε ζρέζε θαη κε ην πξνεγνχκελν επίπεδν, ε δεκηνπξγία θαη ηειεηνπνίεζε ηνπ κνληέινπ ηνπ θεηκέλνπ θαη ε εθαξκνγή ηεο πξνεγνχκελεο γλψζεο, ε νπνία έρεη βξεζεί φηη εθαξκφδεηαη ηζνκεξψο ζε φιεο ηηο ιέμεηο κηαο πξφηαζεο. χκθσλα κε κηα άιιε πξφηαζε, ζηε δηαδηθαζία θαηαλφεζεο ελφο θεηκέλνπ, ελεξγνπνηνχληαη ηξεηο γλσζηηθνί επεμεξγαζηέο, ν νξζνγξαθηθόο, ν ζεκαζηνινγηθόο θαη ν επεμεξγαζηήο θεηκέλνπ (Αdams, 1990). O νξζνγξαθηθφο επεμεξγαζηήο αλαγλσξίδεη ηηο ιέμεηο έηζη ψζηε ζηε ζπλέρεηα λα αλαγλσξηζηεί ε ζεκαζία ηνπο απφ ην ζεκαζηνινγηθφ επεμεξγαζηή, ν νπνίνο κεηαβηβάδεη πιεξνθνξίεο ζηνλ επεμεξγαζηή θεηκέλνπ πνπ, ζε ζπλδπαζκφ κε πξαγκαηνινγηθέο, θεηκεληθέο, κνξθνζπληαθηηθέο θαη πξνεγνχκελεο γλψζεηο, επζχλεηαη γηα ηελ ηειηθή θαηαλφεζε ηνπ θεηκέλνπ. Σν κνληέιν απηφ νπζηαζηηθά ζπκππθλψλεη ηα ηέζζεξα επίπεδα πνπ πξνηείλεη ν Haberlandt ζε ηξία ή ζε ηξεηο γλσζηηθνχο επεμεξγαζηέο. Χζηφζν, ελψ ην κνληέιν ηνπ Haberlandt δελ θαζνξίδεη ηε ζρέζε αλάκεζα ζηα ηέζζεξα επίπεδα επεμεξγαζίαο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ, ην κνληέιν ηεο Adams (1990) πξνζδίδεη κηα ηεξαξρηθή ζρέζε ζηνπο ηξεηο γλσζηηθνχο επεμεξγαζηέο, ζηελ νπνία ιεηηνπξγνχλ ζεηξηαθά. Παξαηεξνχκε φηη ηειηθφο ζηφρνο φισλ ησλ κνληέισλ είλαη ε πξφζβαζε ζην λφεκα θαη κάιηζηα φρη ζην λφεκα κεκνλσκέλσλ ιέμεσλ, αιιά ηνπ ζπλφινπ ηνπ θεηκέλνπ.

50 Ο Smith (2006) παξνπζηάδεη ηελ πξφζβαζε ζηελ αλαγλψξηζε ηνπ λνήκαηνο, φπσο νλνκάδεη ηελ θαηαλφεζε (ηνλίδνληαο έηζη ηνλ ελεξγεηηθφ ραξαθηήξα ηεο αλαγλψξηζεο θαη θαη επέθηαζε ηεο αλάγλσζεο), σο εμήο: Αλάιπζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο νπηηθήο πιεξνθνξίαο Αλαγλψξηζε γξακκάησλ Αλαγλψξηζε ιέμεσλ Αλαγλψξηζε λνήκαηνο Γηακεζνιαβνχκελε δηαδηθαζία Άκεζε δηαδηθαζία (Smith, 2006, ζ. 335) Τπνζηεξίδεη, δειαδή φηη ε πξφζβαζε ζηελ αλαγλψξηζε ηνπ λνήκαηνο κπνξεί λα γίλεη είηε δηακεζνιαβνχκελα είηε άκεζα. Παξαηεξψληαο ηφζν ηα δνκηθά φζν θαη ηα εμειηθηηθά κνληέια γίλεηαη εχθνια αληηιεπηφ φηη πεξηνξίδνπλ ηε δηαδηθαζία ηεο αλάγλσζεο κέρξη ην ζηάδην ηεο αλαγλψξηζεο ιέμεσλ, είηε έκκεζα (αλαιπηηθνζπλζεηηθή κέζνδνο), κε απνθσδηθνπνίεζε, είηε άκεζα (νιηθή κέζνδνο), κε απνθσδηθνπνίεζε ζε επφκελν ζηάδην θαη κφλν φζνλ αθνξά ηηο άγλσζηεο ιέμεηο. Ο Smith (2006) εθθξάδεη κηα πξνηίκεζε ζηελ άκεζε δηαδηθαζία αλαγλψξηζεο ηνπ λνήκαηνο θαζψο ζεσξεί φηη ε δηακεζνιαβνχκελε δηαδηθαζία απμάλεη ηελ πηζαλφηεηα κεξηθήο νπηηθήο αληίιεςεο, ππεξθνξηψλεη ηε κλήκε θαη επηθέξεη ηελ αζάθεηα, ιφγσ ηεο ππεξβνιηθήο εμάξηεζεο απφ ηελ νπηηθή πιεξνθνξία. Μνινλφηη ην κνληέιν ηνπ Smith (2006) απεηθνλίδεη ηελ πξφζβαζε ζην λφεκα ηεο ιέμεο, ν ίδηνο ην επεθηείλεη ζεσξψληαο φηη ε άκεζε αλαγλψξηζε ηνπ λνήκαηνο ελφο θεηκέλνπ σο ζπλφινπ δηεπθνιχλεη ηελ θαηαλφεζε θαη, φπνπ θξίλεηαη απαξαίηεην, αθφκα θαη ηελ αλαγλψξηζε κεκνλσκέλσλ ιέμεσλ, κέζσ ησλ ζπκθξαδνκέλσλ ηνπ θεηκέλνπ.

51 Δπηπξνζζέησο, ν Smith (2006), ππνζηεξίδεη φηη ε άκεζε αλαγλψξηζε έρεη σο ζπλέπεηα θαη ηηο πςειέο ηαρχηεηεο αλάγλσζεο, θαζψο δελ ππάξρεη ππεξβνιηθή εμάξηεζε απφ ηηο νπηηθέο πιεξνθνξίεο ελφο θεηκέλνπ Παπάγονηερ Αναγνωζηικήρ Καηανόηζηρ Ζ αλάιπζε ησλ κνληέισλ ηεο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο θαηαδεηθλχεη ην πιήζνο ησλ γλσζηηθψλ δηεξγαζηψλ πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ επηηπρεκέλε θαηαλφεζε. ηε βηβιηνγξαθία, θαη εηδηθφηεξα ζηελ ειιεληθή, δελ ππάξρνπλ πνιιέο έξεπλεο πνπ λα κειεηνχλ ηνπο παξάγνληεο πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ επίηεπμε ελφο πςεινχ επηπέδνπ αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο ή ζηηο ηθαλφηεηεο εθείλεο πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηνπο επηδέμηνπο σο πξνο ηελ θαηαλφεζε θεηκέλνπ αλαγλψζηεο. ρεηηθά πξφζθαηα έρεη δηαηππσζεί ε άπνςε φηη ε θαηαλφεζε κπνξεί λα δηδαρζεί (Pressley, 2002) θαη έρνπλ ζρεδηαζηεί γηα ην ζθνπφ απηφ παθέηα δηδαζθαιίαο ζηξαηεγηθψλ. ηα πιαίζηα ηεο δηδαζθαιίαο ζηξαηεγηθψλ θαηαλφεζεο, ε αλάγλσζε αληηκεησπίδεηαη σο έλα ζχλνιν ή κηα ηεξαξρία δεμηνηήησλ. Ζ θαηάθηεζε ησλ νπνίσλ είλαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ αλάπηπμε ηεο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο Δπρέξεηα απνθσδηθνπνίεζεο Ζ απνθσδηθνπνίεζε θαη ε θαηαλφεζε είλαη δεμηφηεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κεηαμχ ηνπο (Gough & Tunmer, 1986), παξ φια απηά ππάξρεη έλα ζπλερψο απμαλφκελν πιήζνο κειεηψλ πνπ ππνζηεξίδεη ηελ ζηαδηαθή απνζχλδεζε ηεο δεχηεξεο απφ ηελ πξψηε (de Jong & van der Leij, 2002, Megherbi & Ehrlich, 2005, Muter, Hulme, Snowling & Stevenson, 2004, Savage, 2006, Stothard & Hulme, 1996, Tunmer & Hoover, 1992: βι. Μπφηζαο, 2007). Απηή ε ηάζε απνζχλδεζεο ηεο θαηαλφεζεο απφ ηελ αθξίβεηα θαη ηελ επρέξεηα απνθσδηθνπνίεζεο, παξαηεξήζεθε φζν κεγάισλαλ ειηθηαθά ηα παηδηά. Μειέηεο φπσο απηέο ησλ Oakhill, Cain θαη Bryant (2003) έδεημαλ φηη παξάγνληεο φπσο ν ιεθηηθφο δείθηεο λνεκνζχλεο, ην ιεμηιφγην, ε

52 κεηαγλσζηηθή παξαθνινχζεζε, ε εξγαδφκελε κλήκε θαη ε γλψζε ηεο δνκήο ηνπ θεηκέλνπ, επεξεάδνπλ πεξηζζφηεξν απφ ηηο δεμηφηεηεο απνθσδηθνπνίεζεο ηελ θαηαλφεζε. Αλάινγα επξήκαηα, ζε δηάθνξεο ειηθηαθέο νκάδεο βξήθαλ θαη νη Cain, Oakhill θαη Bryant (2004), νη Perfetti θαη Hart (2002) θαη Landi (2005). Όπσε επηζεκαίλεη θαη ν Μπφηζαο (2007) παξ φιε ηελ απνζχλδεζε ηεο θαηαλφεζεο απφ ηελ απνθσδηθνπνίεζε, θαίλεηαη πσο ε πξψηε επεξεάδεηαη απφ ππνθείκελεο δεμηφηεηεο ηεο δεχηεξεο, κε ηε θσλνινγηθή επίγλσζε, ζηελ νπνία βαζίδεηαη ε απνθσδηθνπνίεζε, λα είλαη κηα απφ απηέο (Oakhill, Cain & Bryant, 2003). Ζ νπηηθή αλαγλψξηζε γξακκάησλ κε ηε ζπλαθφινπζε γξαθνθσλεκηθή ηαπηνπνίεζε θαη ηελ αλαγλψξηζε ιέμεσλ, είλαη δεμηφηεηεο πνπ επίζεο είλαη ζεκαληηθέο γηα ηελ θαηαλφεζε (Vellutino, Fletcher, Snowling & Scanlon, 2004), ελψ απαηηνχληαη αθφκε δεμηφηεηεο ζεκαζηνινγηθήο, ζπληαθηηθήο, κνξθνινγηθήο αλάιπζεο, γηα ηε δηαδηθαζία εμαγσγήο λνήκαηνο απφ ην θείκελν. Όπσο έρνπκε πξναλαθέξεη, ε αλαγλψξηζε ιέμεσλ κπνξεί λα είλαη είηε άκεζε (αλαγλψξηζε ηνπ ζπλφινπ ηεο νπηηθήο ιεμηθήο δηακφξθσζεο ) είηε δηακεζνιαβνχκελε (αλαγλψξηζε ιέμεσλ κε απνθσδηθνπνίεζε). Σν ίδην ηζρχεη θαη γηα ηελ αλαγλψξηζε ηνπ λνήκαηνο (Smith, 2006). Δμάιινπ, θξίλεηαη φηη ε δηακεζνιαβνχκελε αλαγλψξηζε ιέμεσλ εμαξηάηαη απφ θαη απφ ην νξζνγξαθηθφ ζχζηεκα ηεο θάζε γιψζζαο. ε έλα νξζνγξαθηθφ ζχζηεκα, φπσο απηφ ηεο αγγιηθήο γιψζζαο πνπ δελ ππάξρεη μεθάζαξε ζρέζε αλάκεζα ζηνλ ηξφπν πνπ αλαπαξίζηαηαη γξαπηά κηα ιέμε θαη ζηνλ ηξφπν πνπ πξνθέξεηαη, είλαη ακθίβνιν θαηά πφζν ε απνθσδηθνπνίεζε κπνξεί λα βνεζήζεη. ε αζχκκεηξα δηαθαλή (π.ρ. Διιεληθά θαη Γαιιηθά ή ζπκκεηξηθά δηαθαλή (π.ρ. Ηηαιηθά) νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα, σζηφζν θξίλεηαη φηη ε απνθσδηθνπνίεζε κπνξεί λα βνεζήζεη σο κέξνο ηεο δηακεζνιαβνχκελεο αλαγλψξηζεο ηνπ λνήκαηνο ζε πεξίπησζε πνπ θξηζεί απαξαίηεηε. Βέβαηα, ε απνθσδηθνπνίεζε απφ κφλε ηεο δελ εγγπάηαη ηελ θαηαλφεζε κηαο ιέμεο θαη παξαηίζεηαη σο έλα πνιχ αξρηθφ ζηάδην. Δπηπιένλ, ε επρέξεηα ηεο αλαγλσζηηθήο δεμηφηεηαο παξεκβαίλεη ζηηο δηαδηθαζίεο θαηαλφεζεο, θπξίσο φκσο ζηα πξψηα ρξφληα ησλ αλαγλσζηηθψλ πξνζπαζεηψλ ηνπ παηδηνχ. Καηά ηελ άπνςε ηνπ Smith (2006), νη ηαρείο αλαγλψζηεο παξνπζηάδνπλ κεγαιχηεξε επηηπρία ζηελ αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε απφ ηνπο βξαδχηεξνπο αλαγλψζηεο. Αιιά θαη ν Μπφηζαο (2007)

53 επηζεκαίλεη φηη ε επζεία ζρέζε κεηαμχ ηαρχηεηαο επεμεξγαζίαο ησλ ιέμεσλ θαη θαηαλφεζεο, φπσο θαη ν γξήγνξνο ξπζκφο απειεπζέξσζεο ηεο βξαρχρξνλεο κλήκεο, απνηεινχλ ηα δχν ζεκαληηθά ζηνηρεία ζπλεηζθνξάο ηεο επρέξεηαο ζηε ζπλνιηθή δηαδηθαζία θαηαλφεζεο (Allington, 2004, Jenkins, Fuchs, van den Brock, Espin & Deno, 2003) πνπ είλαη απαξαίηεηε αιιά φρη επαξθήο γηα λα θαηαλφεζεη ν αλαγλψζηεο ην κήλπκα πνπ επηθνηλσλείηαη απφ ην ζπγγξαθέα ηνπ θεηκέλνπ. Δπίζεο, ε κλεκνληθή δεμηφηεηα ζε φιεο ηεο ηηο κνξθέο (πξφζβαζε ζηε βξαρχρξνλε, καθξφρξνλε, ή εξγαδφκελε κλήκε), παίδεη ζεκαληηθφ θαη πνιπεπίπεδν ξφιν ζηελ επηηπρεκέλε θαηαλφεζε (Oakhill, Cain & Bryant, 2003, Garner, 1988). Ζ δηαηήξεζε ησλ θσλνινγηθψλ ζηνηρείσλ ζηε βξαρχρξνλε κλήκε, ε ελεξγνπνίεζε θαη ε ζπγθξάηεζε ησλ λνεηηθψλ παξαζηάζεσλ ιέμεσλ θαη πξνηάζεσλ κε ηε βνήζεηα ηεο εξγαδφκελεο κλήκεο, θαζψο θαη ε αλάθιεζε εξκελεηψλ ιεμηινγίνπ απφ ηε καθξφρξνλε κλήκε, είλαη κεξηθέο κφλν απφ ηηο θξίζηκεο επηξξνέο ηεο Σν ιεμηιφγην Μία άιιε δεμηφηεηα πνπ επεξεάδεη ηελ αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε είλαη ε θαηάθηεζε ελφο πινχζηνπ ιεμηινγίνπ πνπ κπνξεί λα επηηεπρζεί θαη κε άκεζε δηδαζθαιία (Anderson & Freebody, 1991, Nagy, Anderson & Herman, 1987), θαζψο έρεη βξεζεί φηη νη καζεηέο κε πινχζην ιεμηιφγην έρνπλ θαιχηεξεο επηδφζεηο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο (Beck & McKown, 1991, Durso & Coggins, 1991, Beck, Perfetti & McKeown,1982). Ζ κάζεζε λέσλ ελλνηψλ θαη ησλ ιέμεσλ πνπ ηηο εθθξάδνπλ εμαξηάηαη απφ ην ππάξρνλ ιεμηιφγην ησλ παηδηψλ θαη ζπλδέεηαη κε ηελ αλάπηπμε ηεο θαηαλφεζεο, ελψ δηαδξακαηίδεη ζπνπδαίν ξφιν ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο. Όζν πεξηζζφηεξεο ιέμεηο απνθηνχλ ηα παηδηά ηφζν πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο επηηπρίαο έρνπλ ζηελ αλάγλσζε, ην γξάςηκν θαη ηελ νξζνγξαθία (Collins & Collins, 2001). Σν φηη νη θαινί αλαγλψζηεο φκσο δηαζέηνπλ θαιφ ιεμηιφγην (Anderson & Freebody,1991) δε καο νδεγεί απηφκαηα ζην ζπκπέξαζκα φηη, δηδάζθνληαο ιεμηιφγην, απμάλεηαη ε θαηαλφεζε. Σν βέβαην είλαη φηη ε δηδαζθαιία ιεμηινγίνπ επηθέξεη αχμεζε ηφζν ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ιέμεσλ φζν θαη κηαο ζθαηξηθφηεξεο γλψζεο (Stahl & Fairbanks, 1986).

54 ηα πιαίζηα ησλ ππνζέζεσλ πνπ πξνζπάζεζαλ λα εξκελεχζνπλ ηε ζρέζε ιεμηινγίνπ-θαηαλφεζεο, ππνζηεξίρηεθε φηη: α) απφ κφλε ηεο ε εθηεηακέλε ιεμηθή γλψζε δηθαηνινγεί ηηο ηθαλφηεηεο θαηαλφεζεο (instrumentalist position), β) ν παξάγνληαο πνπ πξνθαιεί ηε δηαθνξά είλαη ε γεληθή γισζζηθή ηθαλφηεηα (aptitude perspective), γ) ε θαηαλφεζε επεξεάδεηαη έληνλα απφ ηελ ηαρεία θαη απνηειεζκαηηθή θαηνρή ησλ ιέμεσλ ηνπ θεηκέλνπ, πνπ πεξηιακβάλεη αλάπηπμε δεμηφηεηαο, πξαθηηθή θαη απηνκαηνπνίεζε (access perspective) (Anderson & Freebody, 1991) θαη δ) θξίζηκε γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ θεηκέλνπ είλαη ε γλψζε ζρεηηθά κε ην πεξηερφκελφ ηνπ (knowledge hypothesis) ε θαηνρή ηνπ λνήκαηνο κηαο ζπγθεθξηκέλεο ιέμεο, πεξηζζφηεξν απφ ην λα είλαη απφ κφλε ηεο ζπνπδαία, είλαη έλα ζεκάδη φηη ην άηνκν θαηέρεη ηε γλψζε πνπ ρξεηάδεηαη γηα λα θαηαιάβεη έλα θείκελν. Γειαδή, ην λα μέξεη θάπνηνο κία ιέμε ζπλεπάγεηαη φηη γλσξίδεη πνιιέο ηδέεο θαη ιέμεηο ζρεηηθέο κε απηήλ. Δίλαη απηή αθξηβψο ε κεγαιχηεξε αιπζίδα γλψζεο πνπ είλαη θξίζηκε γηα ηελ θαηαλφεζε ελφο δνζκέλνπ θεηκέλνπ (Nagy & Scott, 2000). Σν ιεμηιφγην απηφ θαζεαπηφ θαη θάησ απφ νξηζκέλεο πξνυπνζέζεηο κπνξεί λα πξνθαιέζεη δπζθνιίεο ζηελ θαηαλφεζε ηνπ θεηκέλνπ, φρη φκσο ζην βαζκφ πνπ θαηά θαηξνχο ππνζηεξίρηεθε. Σα εξεπλεηηθά δεδνκέλα απφ ηα νπνία ζπλάγεηαη ην ζπκπέξαζκα φηη ην ιεμηιφγην ζπληζηά πεγή πξνβιεκάησλ έρνπλ ακθηζβεηεζεί, επεηδή δελ πξνζθέξνπλ επαξθή αηηηαθή ζπζρέηηζε κε ηε δπζθνιία ηνπ θεηκέλνπ (Davison & Kantor, 1982). Όπσο ηνλίδνπλ νη Cain & Oakhill (2003), παξφιν πνπ ην ιεμηιφγην ζπλδέεηαη κε ηελ αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε, ε ζρέζε δελ είλαη ζαθήο. Μπνξνχκε λα έρνπκε θαηαλφεζε αθφκα θαη κε πεξηνξηζκφ ζην ιεμηιφγην ή λα κελ έρνπκε, έζησ θη αλ δελ ππάξρνπλ άγλσζηεο ιέμεηο. Απηφ πνπ κνηάδεη ζεκαληηθφ είλαη ε γλψζε γηα ηηο ιέμεηο λα κελ είλαη απνζπαζκαηηθή, αιιά λα εληάζζεηαη ζε έλα πιαίζην πινχζην ζε δηαζπλδέζεηο ησλ ελλνηψλ. Γη απηφ θαη ε πξνεγνχκελε γλψζε γηα έλα ζέκα, κε ηελ πινχζηα ζεκαζηνινγηθή αλαπαξάζηαζε πνπ ζπλεπάγεηαη, δηεπθνιχλεη ηελ θαηαλφεζε.

55 Ζ πξνεγνχκελε γλψζε Ζ γλσζηηθή βάζε ηνπ αλαγλψζηε, επεξεάδεη κε πνιινχο ηξφπνπο ηελ πξνζπάζεηα θαηαλφεζεο, φπσο έρεη πξναλαθεξζεί. Σα λνεηηθά ζρήκαηα πνπ ην άηνκν ήδε θαηέρεη είλαη απνθαζηζηηθήο ζεκαζίαο γηα ην ηη ζα κάζεη θαη πψο ζα ρεηξηζηεί λνεκαηηθά έλα θείκελν (Garner, 1988) θαη δηεπθνιχλνπλ ηε κάζεζε είηε ε πιεξνθνξία ζην θείκελν είλαη ζπλεπήο είηε αζπλεπήο σο πξνο ηελ πξνεγνχκελε γλψζε ηνπ αηφκνπ (Woloshyn, Paivio & Pressley, 1994). Δπνκέλσο, ε πξνεγνχκελε γλψζε απνηειεί ζεκαληηθφ παξάγνληα θαηαλφεζεο. Χο πξνεγνχκελε γλψζε νξίδεηαη ην ζχλνιν φζσλ γλσξίδεη ν αλαγλψζηεο γηα ην πεξηερφκελν ηνπ θεηκέλνπ. Δπεηδή ε ηειηθή ζεκαζία θαη ηθαλφηεηα ελζχκεζεο νπνηαζδήπνηε ιέμεο ή θεηκέλνπ εμαξηάηαη απφ ην αλ ηα παηδηά έρνπλ ηελ πξνεγνχκελε γλψζε θαη ηελ απαηηνχκελε ελλνηνινγηθή εθιέπηπλζε γηα λα θαηαιάβνπλ ην λφεκά ηνπ (Snow et al., 1998), αμηνινγείηαη σο νπζηψδεο ζπληζηψζα γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ θεηκέλνπ. Γηα λα νηθνδνκήζεη ν αλαγλψζηεο ηε λνεηηθή αλαπαξάζηαζε γηα ην ζέκα ηνπ θεηκέλνπ, γηα λα δεκηνπξγήζεη δειαδή ην κνληέιν ηεο θαηάζηαζεο - situation model - ( Kintsch, 1988,1998), πξέπεη λα ζπλδπάζεη ηελ θεηκεληθή πιεξνθνξία κε ηα ζρήκαηά ηνπ, ηελ πξνζσπηθή ηνπ γλψζε θαη εκπεηξία, ηε γισζζηθή γλψζε θαη ηε γλψζε γηα ηε ζπγθεθξηκέλε επηθνηλσληαθή πεξίζηαζε (McNamara & Kintsch, 1996). Ο αλαγλψζηεο, δειαδή, αλακέλεηαη λα ζπλεηζθέξεη κε ηε γλψζε ηνπ γηα λα ζπκπιεξψζεη ηα θελά ηνπ θεηκέλνπ θαη λα νηθνδνκήζεη κία εληαηνπνηεκέλε πεξηεθηηθή αλαπαξάζηαζή ηνπ. Με άιια ιφγηα πξέπεη λα πθάλεη δεζκνχο κεηαμχ ηνπ θεηκέλνπ θαη ηεο πξνεγνχκελεο γλψζεο γηα λα δηεπθξηλίζεη πιεξνθνξίεο πνπ είλαη ππνλννχκελεο. Ο Anderson (1978, εδψ απφ Bransford, 1994) εμεγεί ην πψο επηδξά ε πξνεγνχκελε γλψζε ζηελ επίδνζε ηνπ αλαγλψζηε κε ηηο ιεηηνπξγίεο πνπ επηηεινχλ ηα ζρήκαηα, ηα νπνία παξέρνπλ κία βάζε γηα : αθνκνίσζε ησλ πιεξνθνξηψλ ηνπ θεηκέλνπ, εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ ψζηε λα ζπκπιεξσζνχλ ηα θελά, θαηεχζπλζε ηεο πξνζνρήο ζηα ζεκαληηθά ζεκεία ηνπ θεηκέλνπ, κεζνδηθή αλίρλεπζε ηεο κλήκεο, ζρεκαηηζκφ κηαο πεξίιεςεο ησλ πιεξνθνξηψλ θαη εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ πνπ δίλεη ζε θάπνηνλ ηε δπλαηφηεηα λα αλαθαηαζθεπάζεη ην απζεληηθφ κήλπκα αθφκα θη αλ έρεη μεράζεη ηηο ιεπηνκέξεηεο. Γηα ηνλ αλαγλψζηε πνπ δελ έρεη θακία γλψζε πάλσ

56 ζην ζέκα πνπ δηαπξαγκαηεχεηαη ην θείκελν, ίζσο ηα γεγνλφηα ηνπ θεηκέλνπ θαίλνληαη απζαίξεηα, εθηφο αλ δερηεί βνήζεηα πνπ ζα ηνλ νδεγήζεη ζηε δηεπθξίληζε ηεο ζεκαζίαο θαη ηεο ζρεηηθφηεηάο ηνπο. Αληίζεηα γηα έλαλ αλαγλψζηε κε πξνεγνχκελε γλψζε πάλσ ζην ζέκα, δελ ππάξρεη θακία απζαηξεζία, θαζψο φρη κφλν γλσξίδεη ήδε ηα γεγνλφηα αιιά θαηαιαβαίλεη ηε ζεκαζία θαη ηε ζρεηηθφηεηά ηνπο. Αθφκα θαη λέα γεγνλφηα κπνξνχλ λα έρνπλ λφεκα γηα ην άηνκν ηνπ νπνίνπ ηα ζρήκαηα παξέρνπλ κία βάζε γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο ζεκαζίαο ηνπο. Δπεηδή ε θαηνρή θαη ε ελεξγνπνίεζε ηεο πξνεγνχκελεο γλψζεο ζπληζηά ζεκειηψδε πηπρή ηεο θαηαλφεζεο (Armand, 2001, Pressley, 2000), ήηαλ θπζηθφ λα ζπζρεηηζηεί κε ηελ θαθή θαηαλφεζε. Οη ζρεηηθέο έξεπλεο δείρλνπλ φηη πξάγκαηη : α) παηδηά κε θαιχηεξε πξνεγνχκελε γλψζε θαηαλννχλ θαιχηεξα β) απφ ηελ πξνεγνχκελε γλψζε επλνείηαη ηδηαίηεξα ε εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ θαη γ) γηα ηα πξνβιήκαηα ησλ αλαγλσζηψλ κε κηθξή θαηαλφεζε ζπρλά επζχλεηαη ε πξνεγνχκελε γλψζε (Adams, Bell, & Perfetti, 1995). Έηζη, κεξηθά παηδηά εκθαλίδνπλ θαθή θαηαλφεζε, φρη επεηδή πζηεξνχλ ζε δεμηφηεηεο θαηαλφεζεο ή κλήκεο, αιιά επεηδή δελ έρνπλ ηελ πξνεγνχκελε γλψζε πνπ πξναπαηηείηαη απφ ην θείκελν γηα ηελ θαηαλφεζή ηνπ. Χζηφζν, είλαη ζεκαληηθφ λα ηνληζηεί φηη ε έιιεηςε πξνεγνχκελεο γλψζεο κπνξεί λα αλαθέξεηαη ζε πνιιά επίπεδα. Έηζη, έλα παηδί κπνξεί λα έρεη ηέιεηα έιιεηςε πιεξνθφξεζεο γηα έλα ζέκα, είλαη φκσο πηζαλφλ θαη λα γλσξίδεη θάπνηα πξάγκαηα γη απηφ ελψ έρεη λα κάζεη αθφκα πνιιά. Δπηπιένλ, ηα πξνυπάξρνληα ζρήκαηα επεξεάδνπλ ην πνηεο πιεξνθνξίεο ζεσξνχλ ηα παηδηά ζεκαληηθέο θαη θπζηθά ηελ εξκελεία ηνπο. Παξφιν πνπ είλαη απαξαίηεηε γηα ηνλ έιεγρν ηεο θαηαλφεζεο, ε έιιεηςε ηεο πξνεγνχκελεο γλψζεο δελ εμεγεί ηηο δηαθνξέο ηθαλψλ-ιηγφηεξν ηθαλψλ αλαγλσζηψλ. Οη Cain, Oakhill, Barnes, & Bryant (2001) έδεημαλ φηη νη δηαθνξέο ζηελ πξνεγνχκελε γλψζε δελ επαξθνχλ γηα λα εμεγήζνπκε ηηο δηαθνξέο ζηελ θαηαλφεζε, αθνχ νη ηειεπηαίεο εμαθνινπζνχλ λα πθίζηαληαη αθφκα θη φηαλ ε πξνεγνχκελε γλψζε είλαη ίδηα. Με βάζε απηφ ην εχξεκα νη Cain et al. (2001) ππέζεζαλ φηη νη δηαθνξέο ζηελ θαηαλφεζε ίζσο αληαλαθινχλ δηαθνξέο ησλ αλαγλσζηψλ ζηελ ηθαλφηεηα λα ρξεζηκνπνηνχλ ηελ πξνεγνχκελε γλψζε ηνπο θαη ηηο θεηκεληθέο πιεξνθνξίεο. Γειαδή

57 ππνζηήξημαλ φηη δελ αξθεί λα έρεη θάπνηνο ζρεηηθή γλψζε αλ δελ γλσξίδεη πψο λα ηελ ρξεζηκνπνηήζεη, πψο λα ηε ζπζρεηίζεη κε πιεξνθνξίεο πνπ δίλνληαη ζην θείκελν. Δθηφο απφ ηελ κε ελεξγνπνίεζε ηεο πξνεγνχκελεο γλψζεο πξνβιήκαηα ζηελ θαηαλφεζε είλαη δπλαηφλ λα δεκηνπξγεζνχλ θαη απφ ηελ ππεξβνιηθή ρξήζε ηεο. Σα κηθξά παηδηά βαζίδνληαη πάξα πνιχ ζηελ πξνεγνχκελε γλψζε ηνπο θαηά ηελ αιιειεπίδξαζε ηνπο κε ην θείκελν. Δληνχηνηο, κπνξεί λα βαζίδνληαη ζε ιαλζαζκέλε ή άζρεηε γλψζε (Dougherty- Stahl, 2004). πρλά ηα παηδηά εηζάγνπλ ή θαληάδνληαη πιεξνθνξίεο πνπ δελ ππάξρνπλ ζην θείκελν θαη απηφ ζπκβαίλεη ζπλήζσο φηαλ έρνπλ κεγάιε πξνεγνχκελε γλψζε γηα ην ζέκα. Δξεπλεηηθά επξήκαηα δείρλνπλ φηη, ζηελ πεξίπησζε πνπ δπζθνιεχνληαη λα βγάινπλ ζπκπεξάζκαηα, επηλννχλ ηδέεο βαζηδφκελα ζηελ πξνεγνχκελε γλψζε ηνπο ή ζηηο πξνεγνχκελεο εκπεηξίεο ηνπο. Ζ ππεξβνιηθή επεμεξγαζία ηεο πξνεγνχκελεο γλψζεο δελ αθνξά κφλνλ ηηο εξσηήζεηο ησλ νπνίσλ ε απάληεζε δελ αλαθέξεηαη ζαθψο ζην θείκελν (implicit questions) αιιά θαη απηέο πνπ κπνξνχλ λα απαληεζνχλ κε φζα δειψλνληαη ξεηά ζε απηφ (explicit questions) (Dewitz & Dewitz, 2003). Ζ επηκνλή θαη ε εκπηζηνζχλε ησλ παηδηψλ ζηελ πξνεγνχκελε γλψζε ηνπο έρεη επηζεκαλζεί θαη ζηηο έξεπλεο ησλ Nicholson & Imlach (1981) θαη ηεο Branda (1994) (βι. Perrusi-Branda & Oakhill, 2005). Οη Dewitz & Dewitz (2003) αλαθέξνπλ φηη δελ είλαη μεθάζαξν γηαηί ηα παηδηά βαζίδνληαη ηφζν πνιχ ζηελ πξνεγνχκελε γλψζε. Ίζσο είλαη κηα δηθή ηνπο ζηξαηεγηθή αληηκεηψπηζεο ή ίζσο ελζαξξχλνληαη απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο πνπ καζαίλνπλ ζηα παηδηά λα ηε ρξεζηκνπνηνχλ ρσξίο λα ηνπο ππελζπκίδνπλ φηη πξέπεη λα πξνζθεχγνπλ μαλά ζην θείκελν. Όπσο επηζεκαίλνπλ νη Beck & McKeown (2001), νη εθηεηακέλεο ζπδεηήζεηο γηα ηελ πξνεγνχκελε γλψζε ησλ παηδηψλ πνιιέο θνξέο ηα νδεγεί καθξηά απφ ην θείκελν, κε απνηέιεζκα απηφ πνπ ηειηθά αλαθαινχλ λα είλαη ζπιινγέο φζσλ κνηξάζηεθαλ θαηά ηε ζπδήηεζε θαη φρη ην ίδην ην θείκελν. Ζ McCormick (1992), βξίζθνληαο φηη ηα παηδηά είηε βαζίδνληαη απνθιεηζηηθά ηελ πξνεγνχκελε γλψζε αγλνψληαο ηηο θεηκεληθέο πιεξνθνξίεο είηε παξακέλνπλ ζηηο ηειεπηαίεο, ρσξίο λα ζπκπεξαίλνπλ νηηδήπνηε θαη ρσξίο λα πεγαίλνπλ πέξα απφ ηηο ιέμεηο ηνπ θεηκέλνπ, θαηέιεμε φηη πξφθεηηαη γηα αδπλακία εληαηνπνίεζεο ηεο πξνεγνχκελεο γλψζεο κε ηηο θεηκεληθέο λχμεηο (βι. Perrusi-Branda & Oakhill, 2005).

58 Μηα πξφηαζε γηα ηελ αλάπηπμε ηεο πξνεγνχκελεο γλψζεο είλαη ε ελζάξξπλζε ησλ παηδηψλ λα δηαβάδνπλ πςειήο πνηφηεηαο θαη πινχζηα ζε πιεξνθνξίεο θείκελα (Pressley, 2001). Χζηφζν, θάηη ηέηνην δελ εγγπάηαη θαη ηε ζχλδεζε ελφο θεηκέλνπ κε ηελ πξνεγνχκελε γλψζε ηνπ αλαγλψζηε. Πξνηείλεηαη ινηπφλ ε ελζάξξπλζε ησλ καζεηψλ λα πξνζαλαηνιίδνπλ ηηο πιεξνθνξίεο ηνπ θεηκέλνπ πξνο ηελ πξνεγνχκελή ηνπο γλψζε, κε ηδαληθφηεξν εξγαιείν ηε δηαηχπσζε εξσηήζεσλ επεμεξγαζίαο ηνπ θεηκέλνπ (elaborative interrogation). Παξαηεξνχκε, σζηφζν, φηη ε έλλνηα ηεο πξνεγνχκελεο γλψζεο, φπσο έρεη επηθξαηήζεη, εζηηάδεη θπξίσο ζην πεξηερφκελν ησλ θεηκέλσλ. Θα ήηαλ ίζσο ρξήζηκν αλ ζπλππνινγηδφηαλ σο πξνεγνχκελε γλψζε θαη ε γλψζε πνπ θέξεη ν αλαγλψζηεο πξνο ην ίδην ην έξγν ηεο αλάγλσζεο θαη εηδηθφηεξα σο πξνο ηελ έλλνηα ηνπ θεηκεληθνχ είδνπο, θαζψο ε αμηνπνίεζε ηεο έλλνηαο ηνπ θεηκεληθνχ είδνπο θαη εηδηθφηεξα ε θαηάθηεζε βαζηθψλ θεηκεληθψλ ζπκβάζεσλ είλαη θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ θαηαλφεζε ελφο θεηκέλνπ, ηφζν σο πξνο ηελ αλαδήηεζε πιεξνθνξηψλ απφ ηνλ αλαγλψζηε φζν θαη σο πξνο ηνλ θαζνξηζκφ ησλ πξνζδνθηψλ ηνπ αλαγλψζηε απφ έλα θείκελν (Martin, 1989) Ζ Δμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ χκθσλα κε ηνπο McKoon θαη Ratcliff (1992), ηα παηδηά δπζθνιεχνληαη λα ζπλδέζνπλ ηελ πξνεγνχκελή ηνπο γλψζε κε ηηο πιεξνθνξίεο ηνπ θεηκέλνπ πνπ δηαβάδνπλ, κε απνηέιεζκα λα κελ έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα εμάγνπλ ζπκπεξάζκαηα βάζεη ηεο πξνεγνχκελήο ηνπο γλψζεο, εθηφο θη αλ απηφ είλαη απφιπηα απαξαίηεην γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ θεηκέλνπ. ηηο θπζηνινγηθέο θαηαζηάζεηο αλάγλσζεο νη έκπεηξνη αλαγλψζηεο θαηαζθεπάδνπλ αλαπαξαζηάζεηο ηνπ θεηκέλνπ πνπ είλαη εληαηνπνηεκέλεο θαη ινγηθά ζπλεπείο. Ζ δπλαηφηεηα εμαγσγήο ζπκπεξαζκάησλ είλαη έλα ζεκαληηθφ κέξνο απηήο ηεο δηαδηθαζίαο: ηα ζπκπεξάζκαηα είλαη απαξαίηεηα γηα λα ζπλδεζνχλ ηδέεο θαη λα ζπκπιεξσζνχλ ιεπηνκέξεηεο πνπ δελ εθθξάδνληαη ξεηά θαη νη ηθαλνί αλαγλψζηεο εχθνια εμάγνπλ ζπκπεξάζκαηα φηαλ θαη φπνπ είλαη απαξαίηεην (Granham & Oakhill, 1996, εδψ απφ Cain & Oakhill, 1999). Ζ Pretorius (1996) ππνζηεξίδεη φηη ε ηθαλφηεηα απηή βξίζθεηαη αθφκα θαη πίζσ απφ ηε κάζεζε λένπ ιεμηινγίνπ απφ θείκελν. Όκσο δελ είλαη

59 φινη νη αλαγλψζηεο ηθαλνί γηα εμαγσγή επαξθψλ ζπκπεξαζκάησλ πνπ ζα νδεγήζνπλ ζηελ θαηαλφεζε. Οη λεαξνί αλαγλψζηεο είλαη πην απίζαλν λα βγάινπλ ζπκπεξάζκαηα απ φ,ηη ηα κεγαιχηεξα παηδηά θαη νη ιηγφηεξν ηθαλνί αλαγλψζηεο εμάγνπλ ιηγφηεξα ζπκπεξάζκαηα απφ ηνπο ηθαλνχο (Oakhill et al., 2003). πγθεθξηκέλα ηα εξεπλεηηθά δεδνκέλα δείρλνπλ φηη αλαγλψζηεο κε ηε κηθξφηεξε θαηαλφεζε αληηκεησπίδνπλ ηδηαίηεξεο δπζθνιίεο ζε δχν είδε ζπκπεξαζκάησλ πνπ είλαη απαξαίηεηα γηα ηελ νηθνδφκεζε ζπλεθηηθψλ θαη εληαηνπνηεκέλσλ θεηκεληθψλ αλαπαξαζηάζεσλ. Δίλαη αδχλαηνη 1) ζηελ εληαηνπνίεζε πιεξνθνξηψλ πνπ εθθξάδνληαη ξεηά ζην θείκελν κε ζθνπφ λα θαηνρπξσζεί ε ζπλνρή κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ πξνηάζεσλ (text-connecting inference, θαηά ηνπο Baker & Stein, 1981) θαη 2) ζηελ ελζσκάησζε εμσθεηκεληθψλ πιεξνθνξηψλ, δειαδή ηεο γεληθήο γλψζεο, κε πιεξνθνξίεο θεηκεληθέο ψζηε λα ζπκπιεξψζνπλ ηηο ιεπηνκέξεηεο πνπ ιείπνπλ (gap-filling inference, φ.π.) (Cain & Oakhill, 1999 Oakhill, & Patel, 1991). Αληίζεηα, νη θαινί αλαγλψζηεο θαηαζθεπάδνπλ πεξηζζφηεξν εληαηνπνηεκέλεο θαη πιεξέζηεξεο αλαπαξαζηάζεηο ηνπ λνήκαηνο ηνπ θεηκέλνπ ηφζν ζηελ θαηαλφεζε φζν θαη ζηελ παξαγσγή (Oakhill,1996 θαη Cain & Oakhill, 1996). ηελ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα έρεη εληνπηζηεί επίζεο κε αλεπηπγκέλε ηθαλφηεηα εμαγσγήο ζπκπεξαζκάησλ απφ ηα παηδηά ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ (Υαηδεαζαλαζίνπ θαη Ατδίλεο, 2006). ηελ έξεπλα ησλ Υαηδεαζαλαζίνπ θαη Ατδίλε (2006) ζπκκεηείραλ 268 παηδηά ησλ Α, Β, Γ θαη Σ ηάμεσλ ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ απφ Διιάδα θαη Κχπξν (134 παηδηά απφ θάζε ρψξα). Οη ζπκκεηέρνληεο εμεηάζηεθαλ ζε ηξία έξγα θαηαλφεζεο αθεγεκαηηθψλ θεηκέλσλ (έλα θνηλφ γηα ηηο πξψηεο δχν ειηθηαθέο νκάδεο θαη απφ έλα γηα ηελ Σξίηε θαη ηελ ηέηαξηε ειηθηαθή νκάδα). Σα παηδηά εμεηάζηεθαλ αηνκηθά ζην ρψξν θαη ζην ρξφλν ηνπ ζρνιείνπ ηνπο θαη θιήζεθαλ λα θάλνπλ ζησπεξή αλάγλσζε ησλ θεηκέλσλ ησλ έξγσλ θαηαλφεζεο θαη ζηε ζπλέρεηα λα απαληήζνπλ ζε εξσηήζεηο πνπ ρσξίδνληαλ ζε δχν θαηεγνξίεο: α) εξσηήζεηο ησλ νπνίσλ νη απαληήζεηο πξνέθππηαλ άκεζα απφ ηηο πιεξνθνξίεο ηνπ θεηκέλνπ θαη β) εξσηήζεηο ησλ νπνίσλ νη απαληήζεηο πξνέθππηαλ θαηά ζπκπεξαζκφ. Μεηξήζεθαλ επίζεο ν ρξφλνο αλάγλσζεο θαη ηπρφλ αλαδξνκή ζην θείκελν πξηλ απφ θάζε απάληεζε. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ ρακειέο επηδφζεηο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο απφ

60 φιεο ηηο ειηθηαθέο νκάδεο πνπ κειεηήζεθαλ. Παξά ην γεγνλφο φηη παξαηεξήζεθε κηα αλαπηπμηαθή πνξεία ζηελ ηθαλφηεηα αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο, αθφκα θαη ζηελ Σ Γεκνηηθνχ, πνπ ζεκαηνδνηεί ην ηέινο ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ην επίπεδν αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο ησλ παηδηψλ βξέζεθε πνιχ ρακειφ (κε ηηο επηδφζεηο λα βξίζθνληαη πεξίπνπ ζην κέζν ηεο βαζκνινγηθήο θιίκαθαο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε). Σα παηδηά παξνπζίαζαλ δπζθνιίεο ελζσκάησζεο πιεξνθνξηψλ απφ ην θείκελν, φπσο θάλεθε απφ ηηο ρακειέο επηδφζεηο ηνπο ζηελ πξψηε θαηεγνξία εξσηήζεσλ, θαη αθφκα κεγαιχηεξεο δπζθνιίεο ζηελ εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ, φπσο θάλεθε απφ ηηο αθφκα ρακειφηεξεο επηδφζεηο ηνπο ζηε δεχηεξε θαηεγνξία εξσηήζεσλ. Βξέζεθε επίζεο ζεκαληηθή αξλεηηθή ζπζρέηηζε αλάκεζα ζην ρξφλν αλάγλσζεο θαη ηελ αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε, εχξεκα πνπ ζπκθσλεί θαη κε ηελ άπνςε ηνπ Smith (2006), ελψ δε βξέζεθε ζεκαληηθή ζπζρέηηζε αλάκεζα ζηελ αλαδξνκή ζην θείκελν θαη ηελ αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε Οη ζηξαηεγηθέο θαηαλφεζεο Χο άιιε πξνυπφζεζε γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηαο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο παξνπζηάδεηαη ε δηδαζθαιία ρξήζεο ελφο «ξεπεξηνξίνπ» ζηξαηεγηθώλ ελεξγνύ θαηαλόεζεο. Οη δεμηφηεηεο ησλ θαιψλ αλαγλσζηψλ/ζηξηψλ (Pressley, 2001) είλαη νη εμήο: γλσξίδνπλ ην ιφγν γηα ηνλ νπνίν δηαβάδνπλ έλα θείκελν, ξίρλνπλ κηα πξψηε καηηά πξηλ δηαβάζνπλ ην θείκελν, θάλνπλ πξνβιέςεηο γηα φ,ηη κπνξεί λα αθνινπζήζεη, δηαβάδνπλ επηιεθηηθά βάζεη ηεο πξφρεηξεο καηηάο πνπ έρνπλ ξίμεη πξηλ ηελ αλάγλσζε, ζπζρεηίδνπλ ηδέεο πνπ ππάξρνπλ ζην θείκελν κε φ,ηη ήδε γλσξίδνπλ, αλαγλσξίδνπλ αλ νη πξνβιέςεηο ηνπο θαη νη πξνζδνθίεο ηνπο γηα ην θείκελν εθπιεξψλνληαη, αλαζεσξνχλ ηελ πξνεγνχκελή ηνπο γλψζε, βξίζθνπλ ην λφεκα άγλσζηνπ ιεμηινγίνπ κε ρξήζε ησλ ζπκθξαδνκέλσλ, ππνγξακκίδνπλ, ππνγξακκίδνπλ, μαλαδηαβάδνπλ, θξαηνχλ ζεκεηψζεηο θαη παξαθξάδνπλ ψζηε λα ζπκνχληαη θχξηα ζεκεία ηνπ θεηκέλνπ, εξκελεχνπλ ην θείκελν, αμηνινγνχλ ηελ πνηφηεηά ηνπ, αλαζεσξνχλ ζεκαληηθά ζεκεία θαζψο νινθιεξψλνπλ ηελ αλάγλσζε θαη ζθέθηνληαη ηξφπνπο αμηνπνίεζεο ησλ ηδεψλ πνπ ζπλάληεζαλ ζην θείκελν ζην κέιινλ. πκπεξηιακβάλνληαη επίζεο: ε θαηαζθεπή λνεηηθψλ

61 αλαπαξαζηάζεσλ, ε δεκηνπξγία πεξηιήςεσλ ησλ θεηκέλσλ θαη ε αλάιπζε ζηνηρείσλ ηεο γξακκαηηθήο ηζηνξηψλ (story grammar). Απηέο νη αιιειεμαξηψκελεο ζηξαηεγηθέο δηδάζθνληαη θαη έρνπλ σο απνηέιεζκα ηε βειηίσζε ηεο θαηαλφεζεο. Οη θαινί/-εο αλαγλψζηεο/-ηξηεο, θπζηθά, δε ρξεζηκνπνηνχλ κεκνλσκέλα κία ζηξαηεγηθή θάζε θνξά, αιιά «παθέηα» ζηξαηεγηθψλ. Γηα ην ιφγν απηφ, ε δηδαζθαιία ζηξαηεγηθψλ θαηαλφεζεο αθνξά ηε δηδαζθαιία παθέησλ ζηξαηεγηθψλ θαηαλφεζεο, πνπ γίλεηαη κε δηάθνξνπο ηξφπνπο, απφ ηε δηάιεμε ησλ εθπαηδεπηηθψλ κέρξη πην ειαζηηθέο κνξθέο δηδαζθαιίαο ηνπο, πνπ αθνξνχλ ηελ απηνξξπζκηδφκελε απφ ηνπο καζεηέο ρξήζε ησλ ζηξαηεγηθψλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο αλάγλσζεο. Ζ δηδαζθαιία ησλ ζηξαηεγηθψλ απηψλ θξίλεηαη απαξαίηεην λα ελζσκαησζεί ζηελ θαζεκεξηλή δηδαζθαιία ηεο αλάγλσζεο ζε καθξνπξφζεζκν επίπεδν. Κξίλεηαη επίζεο ζθφπηκν ε δηδαζθαιία ηεο αλάγλσζεο λα επηθεληξψλεηαη ζην λφεκα απφ ην ζηάδην ηεο πξψηεο αλάγλσζεο. Σειεπηαία πξνυπφζεζε γηα ηελ αλάπηπμε ηεο θαηαλφεζεο είλαη ε θαζνδήγεζε (monitoring), ζην επίπεδν κάιηζηα ηεο απηνθαζνδήγεζεο θαη ησλ απηνξξπζκηζηηθψλ δηνξζψζεσλ απφ ηελ πιεπξά ησλ αλαγλσζηψλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο αλάγλσζεο θαη εηδηθφηεξα ζε πεξηπηψζεηο ζηηο νπνίεο ππάξρεη δπζθνιία ζηελ θαηαλφεζε ελφο ζεκείνπ ηνπ θεηκέλνπ. Χζηφζν, ζχκθσλα κε ηνλ Pressley (2001), ε θαζνδήγεζε πεξηνξίδεηαη ζηελ πξψηε δεμηφηεηαπξνυπφζεζε γηα ηελ αλάγλσζε, ηελ απνθσδηθνπνίεζε. Ζ πξνζθπγή ζηελ απνθσδηθνπνίεζε απνηειεί ηελ ηειεπηαία ελαιιαθηηθή επηινγή ζε πεξηπηψζεηο δηακεζνιαβνχκελεο αλαγλψξηζεο λνήκαηνο (Smith, 2006). Λακβάλνληαο ππφςε φηη δνχκε ζηελ θνηλσλία ηεο πιεξνθνξίαο, έλαο αθφκα παξάγνληαο πνπ θξίλεηαη φηη πξέπεη λα ιεθζεί ππφςε είλαη ε ηθαλφηεηα ζχλζεζεο πιεξνθνξηψλ απφ πέξαλ ηεο κίαο πεγέο, δεδνκέλνπ θαη ηνπ γεγνλφηνο φηη ε θξηηηθή εγγξακκαηνζχλε απνηειεί ηνλ ηειηθφ καζεζηαθφ ζηφρν. Ζ πιεζψξα δηαζέζηκσλ πεγψλ πιεξνθφξεζεο ή γλψζεο θαζηζηά απαξαίηεηε ηελ αλάπηπμε ηθαλνηήησλ δηαινγήο θαη παξάιιειεο αμηνπνίεζεο ησλ πεγψλ απηψλ γηα ηελ θαηά ην δπλαηφλ πιεξέζηεξε λνεηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ ππφ κειέηε ζηνηρείνπ, φπνην θη αλ είλαη απηφ Σα είδε θεηκέλσλ

62 Ζ αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε δελ επεξεάδεηαη κφλν απφ ηηο γλσζηηθέο δεμηφηεηεο πνπ πξναλαθέξζεθαλ, αιιά θαη απφ εμσηεξηθνχο παξάγνληεο, φπσο γηα παξάδεηγκα ην θείκελν πνπ ζα αλαγλσζζεί. Ζ επηθνηλσλία ηνπ κελχκαηνο, πνπ αλαθέξεη ε Κνπινπκπαξίηζε (2003), πξνυπνζέηεη αιιειεπίδξαζε ηνπ αλαγλψζηε κε ην θείκελν (γλσζηηθή θαη κεηαγλσζηηθή). Ζ Rosenblat πξνέβαιε ηελ ηδέα πσο ε θχζε (ηχπνο) ηνπ θεηκέλνπ επεξεάδεη ηνλ αλαγλψζηε, ιεηηνπξγψληαο σο εξέζηζκα θαη θαζνδεγψληαο ηελ πξνζνρή ηνπ ζε ζπγθεθξηκέλεο θεηκεληθέο δνκέο (Kucan & Beck, 1996). Έηζη, αθφκε θαη ζε επίπεδν ζέζεο αλαγλσζηηθψλ ζηφρσλ, νη αλαγλψζηεο πξνζεγγίδνπλ δηαθνξεηηθά έλα θείκελν (Bakenn, Mastropieri & Scruggs, 1997, Jenkins, Heliotis, Stein & Haynes, 1987, Talbott, Lloyd & Tankersley, 1994: βι. Μπφηζαο, 20007). Σα αθεγεκαηηθά θείκελα θαίλεηαη λα είλαη ηα πιένλ πξνζβάζηκα, ζε ζρέζε κε ηα πιεξνθνξηαθά ή ηα θείκελα ζέζεσλ, εμαηηίαο ησλ δηαθνξεηηθψλ απαηηήζεσλ ζε πξνεγνχκελε γλψζε θαη επεμεξγαζία. ηα κελ αθεγεκαηηθά θείκελα ε πινθή θαη ηα βαζηθά ζηνηρεία (ηφπνο, ρξφλνο, πξφζσπα), παξνπζηάδνληαη απφ ην ζπγγξαθέα θαη είλαη αλακελφκελν λα πξνζπειαζζνχλ εχθνια απφ ηνλ αλαγλψζηε, ελψ ζηα πιεξνθνξηαθά θείκελα, απαηηείηαη ζπγθεθξηκέλε θαη πνιιέο θνξέο αξθεηή πξνεγνχκελε γλψζε γηα ην ζέκα θαη ζηα θείκελα ζέζεσλ ζηξαηεγηθέο θξηηηθήο ζθέςεο (Beck & McKeown, 1989). Δίλαη πξνθαλήο ε εκκνλή ζην θπξίαξρν, ζηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε, θεηκεληθφ είδνο, ην αθεγεκαηηθφ θείκελν. ε κηα πξνζπάζεηα ηεο ζρνιηθήο εθπαίδεπζεο λα αμηνπνηήζεη ην θνηλσληθνπνιηηηζκηθφ πιαίζην θξίλεηαη ρξήζηκν λα αμηνπνηνχληαη θαη κε αθεγεκαηηθά (factual) θεηκεληθά είδε, πνπ νξίδνληαη σο ηα θεηκεληθά είδε «φρη γηα ην ηη έρεη ζπκβεί, αιιά γηα ην πψο είλαη ηα πξάγκαηα» (Μartin, 1989, ζ. 5). Κάηη ηέηνην ζα θαζηζηνχζε ελδερνκέλσο ηνπο καζεηέο πην ηθαλνχο ζηελ αληηκεηψπηζε θεηκέλσλ πνπ είλαη πην πηζαλφ λα αληηκεησπίζνπλ ζηνλ «πξαγκαηηθφ θφζκν». Δθηελήο αλαθνξά ζηα θεηκεληθά είδε γίλεηαη ζην επφκελν θεθάιαην ηεο εξγαζίαο. Όπσο πξναλαθέξζεθε, ε έξεπλα ησλ Υαηδεαζαλαζίνπ θαη Ατδίλε (2006) θαηέδεημε ρακειφ βαζκφ αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο ησλ παηδηψλ ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ ζην θπξίαξρν είδνο θεηκέλνπ, ην αθεγεκαηηθφ. Αιιά θαη ε έξεπλα ηνπ Υαηδεαζαλαζίνπ (2007) γηα ηελ ηθαλφηεηα θαηαλφεζεο κε

63 αθεγεκαηηθψλ θεηκέλσλ απφ παηδηά ηνπ δεκνηηθνχ θαηέιεμε ζε παξφκνηα ζπκπεξάζκαηα. Αλαιπηηθά, καζεηέο ηεο Γ θαη Δ Γεκνηηθνχ εμεηάζηεθαλ ζε ηξία έξγα θαηαλφεζεο κε αθεγεκαηηθψλ θεηκέλσλ θαη ζε έλα έξγν θαηαλφεζεο ιέμεσλ. Δπίζεο, κεηξήζεθε ε ηαρχηεηα αλάγλσζεο, ε αλαδξνκή ζην θείκελν, ε ππνθψλεζε θαηά ηελ αλάγλσζε θαη ην θχιν ζε ζρέζε κε ηελ αλάπηπμε ηεο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο. Οη καζεηέο ηνπ δείγκαηνο ελψ ραξαθηεξίδνληαλ απφ αλαπηπγκέλε ηθαλφηεηα αλαγλψξηζεο ιέμεσλ, θαζψο θαη πνιχ θαιή ηαρχηεηα αλάγλσζεο, δελ παξνπζίαζαλ αληίζηνηρε αλάπηπμε ζηελ ηθαλφηεηα αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο. πγθεθξηκέλα, παξνπζίαζαλ αδπλακία ελζσκάησζεο ησλ πιεξνθνξηψλ ηνπ θεηκέλνπ θαη αθφκα κεγαιχηεξε αδπλακία εμαγσγήο ζπκπεξαζκάησλ απφ ηα θείκελα πνπ δηάβαζαλ. ηηο ιίγεο έξεπλεο πνπ ζπλεμεηάδνπλ ηελ θαηαλφεζε ζε αθεγεκαηηθά θαη πιεξνθνξηαθά θείκελα ζε παηδηά κε θαη ρσξίο αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο εκθαλίζηεθαλ δηαθνξέο κεηαμχ ησλ νκάδσλ αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο αιιά θαη εληφο απηψλ, ζηελ θαηαλφεζε θαη ζε άιιεο γλσζηηθέο θαη κεηαγλσζηηθέο κεηαβιεηέο (Botsas & Padeliadu, 2006, Saenz & Fuchs, 2002: βι. Μπφηζαο, 2007). Όιεο νη πξνεγνχκελεο ηνπνζεηήζεηο απνηεινχλ κηα ζχλνςε ησλ δεμηνηήησλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε. Δίλαη μεθάζαξν φηη δελ εμαληινχλ ηε ιίζηα κε ηνπο παξάγνληεο πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ αλάπηπμε αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο. Χζηφζν παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηνλ ηνκέα ηεο δηδαζθαιίαο πνπ δίλεη έκθαζε ζηηο δηαδηθαζίεο εθείλεο πνπ επηηξέπνπλ ηε ρξήζε ζηξαηεγηθψλ θαηαλφεζεο απφ ηα παηδηά γηα ηελ θαηά ην δπλαηφλ πιεξέζηεξε λνεκαηηθή επεμεξγαζία θεηκέλσλ. Απνηεινχλ έλα αηζηφδνμν κήλπκα ζην ρψξν ηφζν ηεο έξεπλαο φζν θαη ηεο δηδαζθαιίαο ηεο θαηαλφεζεο, εζηηάδνληαο ζηε ρξήζε νιφθιεξσλ θεηκέλσλ θαη φρη ιέμεσλ ή πξνηάζεσλ σο αλαγλσζηηθψλ κνλάδσλ (Pressley, 2001). Γηα ην ιφγν απηφ θξίλεηαη ρξήζηκε ε ζπλεξγαζία δηάθνξσλ θιάδσλ (ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο θεηκελνγισζζνινγίαο γηα ηελ νπνία γίλεηαη αλαθνξά ζην επφκελν θεθάιαην) γηα ηελ εχξεζε ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν νη εθπαηδεπηηθνί ζα κπνξνχλ λα θαζηζηνχλ ηνπο καζεηέο θαη ηηο καζήηξηεο θαηά ην κέγηζην δπλαηφλ απνηειεζκαηηθνχο/-εο ζηε λνεκαηηθή επεμεξγαζία θεηκέλσλ.

64 1.3 ΣΑ ΚΔΗΜΔΝΗΚΑ ΔΗΓΖ Από ηην ππόηαζη ζηο κείμενο Όπσο πξναλαθέξζεθε, ε αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε δελ επεξεάδεηαη κφλν απφ γλσζηηθέο δεμηφηεηεο αιιά, θαη απφ ηελ αιιειεπίδξαζε ηνπ αλαγλψζηε κε ην θείκελν. Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, νη ζεκαληηθέο εμειίμεηο ζην ρψξν ηεο Γισζζνινγίαο θαη ησλ ζπλαθψλ επηζηεκψλ, αιιά θαη νη ξαγδαίεο θνηλσληθνπνιηηηζκηθέο αιιαγέο ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο, είραλ σο ζπλέπεηα ηε δηακφξθσζε λέσλ δηεπηζηεκνληθψλ θιάδσλ, φπσο απηψλ ηεο Πξαγκαηνινγίαο, ηεο Κνηλσληνγισζζνινγίαο, θαη ηεο Κεηκελνγισζζνινγίαο, νη νπνίνη ζπλέβαιαλ ζεκαληηθά ζηε ζηαδηαθή κεηαηφπηζε ηνπ εξεπλεηηθνχ ελδηαθέξνληνο απφ ηε κειέηε ηεο γιψζζαο σο δνκήο (δειαδή σο ζπζηήκαηνο ζρέζεσλ πνπ αλαπηχζζνληαη αλάκεζα ζηα γισζζηθά ζηνηρεία πνπ απαξηίδνπλ κία πξφηαζε) πξνο ηε δηεξεχλεζε ηεο ιεηηνπξγηθήο ηεο ρξήζεο, δειαδή ηε ρξήζε ηεο σο φξγαλν επηθνηλσλίαο κεηαμχ ησλ κειψλ κηαο γισζζηθήο θνηλφηεηαο. Παξάιιειε κε ηε κεηαηφπηζε απηή απφ ηε γιψζζα σο δνκή θαη σο ζχζηεκα, πξνο ηε ρξήζε ησλ γισζζηθψλ ζεκείσλ ήηαλ θαη ε ζηξνθή απφ ηε κειέηε αθεξεκέλσλ γισζζηθψλ κνλάδσλ πξνο ηε δηεξεχλεζε ηνπ ηξφπνπ παξαγσγήο θαη επεμεξγαζίαο πνιιψλ εηδψλ απζεληηθώλ θεηκέλσλ πξνθνξηθψλ ή γξαπηψλ (Κσζηνχιε, Σξ., 2001a, Παπιίδνπ, Θ., 1997, Boutet, J., 1984). Απηφ πνπ δηαπηζηψζεθε ήηαλ φηη ε επηθέληξσζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ζε κεκνλσκέλεο ιεθηηθέο πξάμεηο ζπληζηά ειιηπή πξνζπάζεηα δηεξεχλεζεο ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο γιψζζαο, αθνχ δελ αλαδεηθλχεη κε ηθαλνπνηεηηθφ ηξφπν ηνλ κεραληζκφ δηα κέζνπ ηνπ νπνίνπ νη ιεθηηθέο πξάμεηο ζπλδπάδνληαη γηα λα ζπκβάιινπλ ζηελ νηθνδφκεζε ηεο επηθνηλσλίαο. Με ηε κεηαηφπηζε ηεο επηθέληξσζεο ηνπ εξεπλεηηθνχ ελδηαθέξνληνο ζηε κειέηε ηεο γιψζζαο σο θεηκέλνπ, ην αλαιπηηθφ ελδηαθέξνλ ζηξέθεηαη φρη ηφζν ζηνπο δηαθνξεηηθνχο

65 ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ζπλδπάδνληαη νη πξνηάζεηο κεηαμχ ηνπο, αιιά ζηα λνεκαηηθά ζχλνια πνπ ζρεκαηίδνπλ. ηα πιαίζηα ηεο θεηκελνινγηθήο απηήο πξνζέγγηζεο, ε ζρέζε θεηκέλνπ θαη επηθνηλσλίαο νξίδεηαη σο εμήο: Σν θείκελν είλαη αιιειέλδεην κε ηελ πιηθή πιεπξά (ην κέζν) ηεο επηθνηλσλίαο, ηηο ηδηαίηεξεο γισζζηθέο επηινγέο θαη ηηο γισζζηθέο πξάμεηο, θαζψο θαη ηελ νξγάλσζή ηνπο ζε λνεκαηηθνχο ζπλδπαζκνχο. Έηζη, ην λφεκα πξνθχπηεη ηφζν απφ ηηο παξαπάλσ αιιειέλδεηεο πιεπξέο ηνπ θεηκέλνπ φζν θαη απφ ηελ αιιειεπίδξαζή ηνπ κε δεδνκέλα θνηλσληθά ζπγθείκελα. πλεπψο, ν ιφγνο (discourse) δελ είλαη ηίπνηε άιιν παξά ε ελεξγφο ρξήζε θεηκέλσλ ζηα πνηθίια επηθνηλσληαθά ηνπο πιαίζηα. (Γεσξγαθνπνχινπ, Α. θαη Γνχηζνο Γ., 1999). Ζ κειέηε ηνπ ιφγνπ ζε επίπεδν θεηκέλνπ θαη φρη ζε επίπεδν πξφηαζεο γίλεηαη ζπζηεκαηηθά ζην πιαίζην ηεο Αλάιπζεο πλερνχο Λφγνπ/Κεηκελνινγίαο (discourse analysis). ε πξψην ζηάδην, ππνζηεξίρζεθε φηη ε κέζνδνο αλάιπζεο πνπ εθαξκφδεηαη γηα ηελ αλάιπζε ηεο πξφηαζεο ζα κπνξνχζε λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηελ αλάιπζε ελφο θεηκέλνπ. Οη γισζζνιφγνη ηεο «γεξκαληθήο πξνζέγγηζεο» κε θχξην εθθξαζηή ηνλ Van Dijk (1972) πηνζεηψληαο ηελ παξαπάλσ άπνςε ζπλέηαμαλ «γξακκαηηθέο ηνπ θεηκέλνπ», θαλφλεο, δειαδή, ζχκθσλα κε ηνπο νπνίνπο κηα ζεηξά πξνηάζεσλ λα κπνξεί λα κεηαζρεκαηηζζεί ζε θείκελν. Απνδείρζεθε φκσο φηη κηα ζεηξά γξακκαηηθά απνδεθηψλ/νξζψλ πξνηάζεσλ δελ επαξθεί γηα ηε δεκηνπξγία ελ επηθνηλσληαθά απνηειεζκαηηθφ θείκελν. Σν θείκελν δελ πξνζδηνξίδεηαη πιένλ σο κηα απαξίζκεζε ινγηθψλ πξνηάζεσλ αιιά σο έλα νξγαληθφ, πιαηζησκέλν ζχλνιν πξνηάζεσλ/εθθσλεκάησλ, πνπ εμαξηάηαη απφ ην άκεζν γισζζηθφ (co-text) αιιά θαη ην επξχηεξν θαηαζηαζηαθφ θαη πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ ηνπ (situational and cultural context), ψζηε λα θαζίζηαηαη δπλαηή ε εξκελεία ηνπ. πλεπψο, κηα ζεηξά πξνηάζεσλ γηα λα θαηαζηεί θείκελν πξέπεη λα είλαη δνκεκέλε έηζη ψζηε λα εκθαλίδεηαη κε ηε κνξθή ελφο ζπγθεθξηκέλνπ ηχπνπ θεηκέλνπ. Αλ θαη πνηθίιεο πξνηάζεηο έρνπλ δηαηππσζεί ζηε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία σο πξνο ηνπο ηχπνπο ησλ θεηκέλσλ βάζεη ησλ νπνίσλ ε επηθνηλσλία κπνξεί λα δηαξζξσζεί (McCarthy and Carter, 1994), ε δηάθξηζε ζε αθεγεκαηηθά, επηρεηξεκαηνινγηθά, πεξηγξαθηθά θαη δηαδηθαζηαθά θείκελα απνηειεί κηα γεληθψο απνδεθηή θαηεγνξηνπνίεζε ηεο θεηκεληθήο επηθνηλσλίαο. χκθσλα κε ηα παξαπάλσ, κπνξεί λα ππνζηεξηρζεί φηη ε επηθνηλσλία

66 (πξνθνξηθή θαη γξαπηή) θαζίζηαηαη απνηειεζκαηηθή φηαλ κηα ζεηξά πξνηάζεσλ απερεί έλαλ ζπγθεθξηκέλν, θνηλσληθά αλαγλσξίζηκν, ηχπν θεηκέλνπ κέζα απφ ηνλ νπνίν ν ζπγγξαθέαο επηδηψθεη λα πξαγκαηψζεη θάπνηνπο ζηφρνπο ηνπο νπνίνπο ν αθξναηήο/αλαγλψζηεο κπνξεί λα αλαγλσξίζεη (Clark and Ivanic, 1997, Hyon,1996: βι. Kostouli, 2005) Κείμενο και Ανάγνωζη Με δεδνκέλε ηελ πνηθηιία ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ (genre) θαη ηε ζηελή αιιειεμάξηεζε θεηκέλνπ θαη πιαηζίνπ επηθνηλσλίαο, o γξακκαηηζκφο δελ λνείηαη πιένλ σο κηα εζσηεξηθά ζπκπαγήο θαη αληηθεηκεληθά κεηξήζηκε έλλνηα πνπ ζπλαξηάηαη κε ηε δηεχξπλζε ηεο κεηαγισζζηθήο ηθαλφηεηαο ηνπ παηδηνχ ζε πιαίζηα πνπ δηακνξθψλνληαη απνθιεηζηηθά ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. Αληίζεηα, επαλαπξνζδηνξίδεηαη σο κηα δηαδηθαζία πνπ ζρεηίδεηαη κε ηε ρξήζε ηεο γιψζζαο γηα ηελ παξαγσγή θαη επεμεξγαζία πνηθίισλ ηχπσλ θεηκέλνπ. Έηζη, εμεηάδνληαο ηελ θεηκεληθή δηαδηθαζία απφ ηελ πιεπξά ηνπ απνδέθηε ελφο θεηκέλνπ, ζεκαληηθέο ηξνπνπνηήζεηο εηζάγνληαη θαη ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο. Ζ αλάγλσζε ή πην ζπγθεθξηκέλα, ε επεμεξγαζία ελφο θεηκέλνπ λνείηαη πιένλ σο κηα θνηλσληθά πξνζαλαηνιηζκέλε δηαδηθαζία πνπ απνζθνπεί φρη κφλν ζηελ θαηαλφεζε ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ παξέρνληαη ζηα θείκελα απηά (ιεηηνπξγηθφο γξακκαηηζκφο) αιιά θαη ζηε δηακφξθσζε κηαο θξηηηθήο ζηάζεο έλαληη απηψλ (θξηηηθφο γξακκαηηζκφο). Δλψ, ινηπφλ, ε αλάγλσζε πξνζδηνξίδεηαη απφ ηελ ςπρνινγηθή πξνζέγγηζε σο κηα δξαζηεξηφηεηα ιχζεο πξνβιήκαηνο κε ζθνπφ ηελ θαηαλφεζε ηνπ λνήκαηνο, νη ζρεηηθέο θεηκελνθεληξηθέο έξεπλεο (Carell, at all 1988, Meyer 1975, Meyer, Brandt and Bluth 1980) θαηέδεημαλ φηη ε θαηαλφεζε ελφο θεηκέλνπ ζπληζηά ην απνηέιεζκα κηαο δηαδηθαζίαο θαηά ηελ νπνία ην άηνκν καζαίλεη λα εληνπίδεη ην ξφιν πνπ ηα δηάθνξα γισζζηθά αιιά θαη κε γισζζηθά ζηνηρεία (φπσο παξαγξαθνπνίεζε) επηηεινχλ ζηελ αλάδεημε ηεο δνκήο θαη πιεξνθνξηαθήο νξγάλσζεο ηνπ θεηκέλνπ (κηα θαη έλα θείκελν κπνξεί λα απνηειεί είηε ηππηθή έθθξαζε ή απφθιηζε απφ ην δνκηθφ ζρήκα πνπ πξνζδηνξίδεη έλα ηχπν θεηκέλνπ). εκαληηθφ ξφιν παίδεη επίζεο θαη ε

67 αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηαο λα θαηαλνεί ν/ε καζεηήο/ηξηα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ε γιψζζα δηακνξθψλεη ηδενινγία (Christie & Misson 1998, Fairclough 1992). πλεπψο, ε αλάγλσζε θαζίζηαηαη κηα αιιεινδξαζηηθή δηαδηθαζία κεηαμχ αλαγλψζηε θαη θεηκέλνπ αιιά θαη κεηαμχ αλαγλψζηε θεηκέλνπ θαη ζπγθείκελνπ, θαζψο φζν πην επάιιειεο είλαη νη ζρέζεηο κεηαμχ αλαγλψζηε, θεηκέλνπ θαη ζπγθείκελνπ ηφζν θαιχηεξε ζα είλαη ε θαηαλφεζε (Giasson, 1990: βι. Βάκβνπθαο, 2008). Σν θείκελν κπνξεί λα εμεηάδεηαη απφ ηξεηο φςεηο: ηελ πξφζεζε ηνπ ζπγγξαθέα, ηε δνκή ηνπ θαη ην πεξηερφκελφ ηνπ. Ζ πξφζεζε ηνπ ζπγγξαθέα θαζνξίδεη ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ θαη ηελ θαηεχζπλζε ησλ δχν άιισλ φςεσλ. Ζ δνκή ηνπ θεηκέλνπ αλαθέξεηαη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ν ζπγγξαθέαο νξγαλψλεη ηηο ηδέεο ηνπ ζην θείκελν, ελψ ην πεξηερφκελν αληαλαθιά ηηο έλλνηεο, ηηο γλψζεηο θαη ην ιεμηιφγην πνπ απνθάζηζε λα κεηαδψζεη ν ζπγγξαθέαο. Γεληθά, ε πξφζεζε ηνπ ζπγγξαθέα κπνξεί λα είλαη λα πιεξνθνξήζεη, λα πείζεη, λα ςπραγσγήζεη, λα παξαθηλήζεη ή λα παξσζήζεη ζε δξάζηε ηνλ αλαγλψζηε. Γηα λα θαηαλνεζνχλ νη ηδέεο ηνπ θαη λα επηηχρεη ηνλ ζθνπφ ηνπ, ν ζπγγξαθέαο νξγαλψλεη/δνκεί ην θείκελφ ηνπ κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα αλαδεηθλχεηαη ε ζπκβνιή ησλ δεπηεξεπνπζψλ ηδεψλ ζηε ζηήξημε ηεο θεληξηθήο ή ησλ θεληξηθψλ ηδεψλ ηνπ (παληηδάθεο, 2004). Ο ηδηαίηεξνο ηξφπνο νξγάλσζεο ησλ ηδεψλ ηνπ θεηκέλνπ απνηειεί ηε δνκή ηνπ, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ηα θείκελα δηαθξίλνληαη ζε αθεγεκαηηθά, πιεξνθνξηαθά θαη θαηεπζπληήξηα. Κάζε ηχπνο θαη θαηεγνξία θεηκέλνπ έρεη δηαθνξεηηθφ ζθνπφ θαη δνκή θαη ζπλεπψο απαηηεί δηαθνξεηηθή πξνζέγγηζε, αλάγλσζε θαη αλάιπζε. Ο αλαγλψζηεο πξνεηθάδεη ην πεξηερφκελν θαη ηε δνκή (νξγάλσζε) ηνπ θεηκέλνπ κε ηε βνήζεηα δηαθφξσλ ελδείμεψλ ηνπ. Οη θπξηφηεξεο είλαη: ν ηίηινο θαη νη ππφηηηινη ηνπ θεηκέλνπ, ην εηζαγσγηθφ ζεκείσκα, νη εηθνλνγξαθήζεηο, νη γξαθηθέο παξαζηάζεηο, νη πίλαθεο θαη νη ιέμεηο κε έληνλνπο ή πιάγηνπο ραξαθηήξεο. Ζ θαηάθηεζε ηεο δεμηφηεηαο θαηαλφεζεο θεηκέλσλ ζπλεπάγεηαη ηελ πξννδεπηηθή εμνηθείσζε ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο γξαπηψλ θεηκέλσλ (κπζηζηνξήκαηα, αθεγήκαηα, ζεαηξηθά έξγα, εθεκεξίδεο πνηθίινπ πεξηερνκέλνπ, θαηαιφγνπο, νδεγνχο ρξήζεο, πνηήκαηα θηι.) ηα νπνία ιεηηνπξγνχλ κε δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο θαη απαηηνχλ πξνζέγγηζε

68 πξνζαξκνζκέλε ζηε ιεηηνπξγία, ηε δνκή θαη ην πεξηερφκελφ ηνπο (Βάκβνπθαο, 2001, ζ ). Σν ζπγθείκελν ζπγθξνηνχλ ζηνηρεία πνπ δελ είλαη θπζηθά κέξε ηνπ θεηκέλνπ, δελ αθνξνχλ ηηο γλψζεηο, ζηάζεηο ή δεμηφηεηεο ηνπ αλαγλψζηε, αιιά επεξεάδνπλ ηελ θαηαλφεζή ηνπ. Σν ζπγθείκελν πεξηιακβάλεη φιεο ηηο ζπλζήθεο πνπ ηζρχνπλ φηαλ ν αλαγλψζηεο έξρεηαη ζε επαθή κε ην θείκελν, κεηαμχ ησλ νπνίσλ είλαη εθείλεο πνπ ν ίδηνο ν αλαγλψζηεο αιιά θαη εθείλεο πνπ ην ζρνιηθφ θαη θνηλσληθφ πεξηβάιινλ επηβάιιεη ζηνλ αλαγλψζηε. Σν ζπγθείκελν δηαθξίλεηαη ζε ςπρνινγηθό, θνηλσληθό θαη θπζηθό. Σν ςπρνινγηθφ πεξηβάιινλ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ πξφζεζε ηεο αλάγλσζεο, δειαδή ηα θίλεηξα ηνπ αλαγλψζηε. Οη πιεξνθνξίεο πνπ ζπγθξαηεί θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο αλάγλσζεο εμαξηψληαη απφ ηελ πξφζεζε πνπ απηφο έρεη. Γηα παξάδεηγκα, αιιηψο δηαβάδεη θαλείο ηελ θξηηηθή ελφο ζεαηξηθνχ ή θηλεκαηνγξαθηθνχ έξγνπ, πξηλ θαη κεηά ηελ παξαθνινχζεζε ηνπ έξγνπ. Σν θνηλσληθφ ζπγθείκελν πεξηιακβάλεη ηηο παξεκβάζεηο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη ησλ ζπκκαζεηψλ θαηά ηελ αλάγλσζε. Π.ρ. φηαλ ν αλαγλψζηεο δηαβάδεη κεγαιφθσλα έλα θείκελν ελψπηνλ ελφο αθξναηεξίνπ, δελ έρεη ηελ ίδηα θαηαλφεζε φπσο φηαλ ην δηαβάδεη ζησπεξά απφ δηθφ ηνπ ελδηαθέξνλ. Σν θπζηθφ ζπγθείκελν αληηζηνηρεί ζε παξάγνληεο πνπ επηδξνχλ φρη κφλν ζηελ αλάγλσζε αιιά θαη γεληθφηεξα ζηε ζρνιηθή κάζεζε φπσο ν ζφξπβνο, ε ζεξκνθξαζία ηνπ ρψξνπ, ε θσηεηλφηεηα ηεο αίζνπζαο φπνπ πξαγκαηψλεηαη ε αλάγλσζε, αιιά θαη ε πνηφηεηα ηεο αλαπαξαγσγήο ησλ θεηκέλσλ, ε ηππνγξαθηθή ηνπ δειαδή αλαγλσζηκόηεηα (Βάκβνπθαο, 1984) πλεπψο, ε επεμεξγαζία ελφο θεηκέλνπ δελ κπνξεί λα πεξηνξίδεηαη ζην επίπεδν ησλ λνεκάησλ πνπ παξέρνληαη ζηηο επηκέξνπο πξνηάζεηο, αιιά ζπκπεξηιακβάλεη ηε κειέηε ηνπ (άκεζνπ ή έκκεζνπ) ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν πνηθίια είδε πιεξνθνξηψλ (βαζηθέο θαη ιηγφηεξν ζεκαληηθέο γηα ηελ πινθή ηεο ηζηνξίαο ή ηε δηάξζξσζε ελφο κελχκαηνο) κπνξνχλ λα δεισζνχλ αιιά θαη ηελ εμνηθείσζε ησλ καζεηψλ/ηξηψλ κε ηα γισζζηθά κέζα (ιεμηινγηθέο, γξακκαηηθέο αιιά θαη θεηκεληθέο δνκέο) πνπ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ηελ επίηεπμε δηαθφξσλ επηθνηλσληαθψλ ζηφρσλ. Χο εθ ηνχηνπ, θαζίζηαηαη επηηαθηηθή αλάγθε ε δηακφξθσζε ελφο πιαίζην (γισζζηθψλ, ζεκαζηνινγηθψλ

69 θαη πξαγκαηνινγηθψλ) θξηηεξίσλ πνπ λα κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο σο ζεκείν αλαθνξάο γηα ηελ επεμεξγαζία ησλ δηαθφξσλ ηχπσλ θεηκέλνπ Η θεωπία ηων Κειμενικών Ειδών Καηά ηηο δχν ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ε έλλνηα ηνπ θεηκεληθνχ είδνπο απνηειεί ην επίθεληξν ηεο κειέηεο πνιιψλ δηεπηζηεκνληθψλ πεδίσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε δηδαζθαιία ηεο γιψζζαο ζηελ εθπαίδεπζε είηε σο κεηξηθήο είηε σο δεχηεξεο ή μέλεο. Ζ επξεία δηάδνζε θαη ρξήζε ηεο έλλνηαο ζηε κειέηε ηεο γιψζζαο θαη ηεο δηδαζθαιίαο ηεο ζε δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο εθπαίδεπζεο ζρνιηθήο, παλεπηζηεκηαθήο, επαγγεικαηηθήο θαη ζε δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο ηνπ θφζκνπ, είρε σο απνηέιεζκα ηελ ηαρχηαηε αλάπηπμε ηνπ δηεζλνχο θηλήκαηνο ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ, ην νπνίν έθαλε αηζζεηή ηελ παξνπζία ηνπ κε ηελ νξγάλσζε ζπλεδξίσλ θαη ηελ έθδνζε βηβιίσλ γηα ηελ πξνψζεζε ησλ ηδεψλ ηνπ (Hyon, 1996). Αθεηεξία ησλ ζεσξεηηθψλ ζέζεσλ ηνπ θηλήκαηνο γηα ηε γιψζζα θαη ηε δηδαζθαιία ηεο απνηέιεζε ε θνηλσληθά πξνζδηνξηζκέλε ζεσξία ηεο ρξήζεο ηεο γιψζζαο, πνπ δηαηχπσζε ν Halliday θαη ζπγθεθξηκέλα νη ηξεηο αθφινπζεο βαζηθέο παξαδνρέο γηα ηε γιψζζα, νη νπνίεο θαη δηαθνξνπνηνχλ ηε ζεσξία ηνπ απφ ηηο ππφινηπεο επξέσο γλσζηέο γισζζνινγηθέο ζεσξίεο. Γηα ηνλ Halliday, ε γιψζζα απνηειεί έλα θνηλσληθφ ζεκεησηηθφ ζχζηεκα (social semiotic), κηα πεγή (resource) γηα ηελ παξαγσγή θαη ηελ αληαιιαγή λνεκάησλ, γη απηφ αληηθείκελν κειέηεο απνηειεί ε ρξήζε θαη ε ιεηηνπξγία ηεο ζε απζεληηθά πιαίζηα επηθνηλσλίαο (Halliday, 1978). Ζ δεχηεξε βαζηθή παξαδνρή αθνξά ην θείκελν θαη ην ξφιν ηνπ ζηελ επηθνηλσλία. Σν θείκελν απνηειεί ηε βαζηθή κνλάδα κέζσ ηεο νπνίαο ην λφεκα γίλεηαη δηαπξαγκαηεχζηκν θαζψο, φηαλ ρξεζηκνπνηνχκε ηε γιψζζα γηα ηελ παξαγσγή θαη ηελ αληαιιαγή ησλ λνεκάησλ καο, επηθνηλσλνχκε κε θείκελα θαη φρη κε κεκνλσκέλεο πξνηάζεηο. Απηφ ζπλεπάγεηαη φηη θαηά ηε κειέηε ηεο γιψζζαο, αληηθείκελν εμέηαζεο απνηειεί ε δνκή θαη ε νξγάλσζε ηεο γισζζηθήο ρξήζεο, δειαδή ηνπ θεηκέλνπ, θαη φρη κεκνλσκέλσλ

70 πξνηάζεσλ ή εμηδαληθεπκέλσλ απνζπαζκάησλ ιφγνπ (Halliday and Martin, 1993). Σέινο, ε θνηλσληθή απηή ζεσξία ηεο γισζζηθήο ρξήζεο ζεσξεί φηη ηα λνήκαηα πνπ θαηαζθεπάδνληαη κέζσ ηεο γιψζζαο, είλαη δηακνξθσκέλα ζην ζπγθεθξηκέλν θνηλσληθν-πνιηηηζκηθφ πιαίζην κέζα ζην νπνίν ιεηηνπξγνχλ. Γη απηφ θαη ε γιψζζα δελ εμεηάδεηαη σο έλα απζαίξεην θαη κεκνλσκέλν θαηλφκελν, αιιά πάληνηε πάληνηε ζε ζρέζε κε ην ζπγθεηκεληθφ ηεο πιαίζην. Έηζη, απηφ πνπ έρεη ζεκαζία είλαη ε δηεξεχλεζε ηεο ζπζηεκαηηθήο ζρέζεο κεηαμχ θεηκέλνπ (text) θαη ζπγθεηκέλνπ (context) ή, κε άιια ιφγηα, κεηαμχ θεηκέλνπ θαη ηεο θνηλσληθήο πξαθηηθήο πνπ απηφ πξαγκαηψλεη (Halliday, 1989). Οη ζεσξεηηθέο απηέο παξαδνρέο ηνπ Halliday, νη νπνίεο απνηεινχλ ηε βάζε ηεο ζεσξίαο ηνπ επηπέδνπ ύθνπο πνπ ν ίδηνο δεκηνχξγεζε, αμηνπνηνχληαη θαη κεηεμειίζζνληαη πεξαηηέξσ κε ηελ εηζαγσγή ηεο ελλνηνινγηθήο θαηεγνξίαο ηνπ θεηκεληθνύ είδνπο (genre), ε νπνία απνηειεί θαη ηελ έλλνηα-θιεηδί ηεο λέαο πξνζέγγηζεο. Μία γεληθά απνδεθηή πξφηαζε γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ θεηκεληθνχ είδνπο (genre) είλαη απηή ηνπ Swales (1990), ν νπνίνο πξνζδηνξίδεη ηελ έλλνηα σο: «κηα ζεηξά επηθνηλσληαθώλ γεγνλόησλ πνπ ραξαθηεξίδνληαη από έλα ζύλνιν επηθνηλσληαθώλ πξνζδνθηώλ/ζθνπώλ νη νπνίεο αλαγλσξίδνληαη από ηα εμεηδηθεπκέλα κέιε κηαο πξόηππεο θεηκεληθήο θνηλόηεηαο (discourse community) θαη ζπληζηνύλ ηε ινγηθή βάζε ηνπ θεηκεληθνύ είδνπο (genre)» (Swales, 1990). χκθσλα κε ηνλ Swales ηα κέιε κηαο θεηκεληθήο θνηλφηεηαο (discourse community), φπσο απηή ηεο ζρνιηθήο ηάμεο, δηακνξθψλνπλ ζπγθεθξηκέλνπο ηξφπνπο ρξήζεο ηεο γιψζζαο, αλαπηχζζνπλ ζηξαηεγηθέο ζπκκεηνρήο ζε κηα αιιειεπίδξαζε θαη θαηαθηνχλ κεραληζκνχο γηα ηε δηαπξαγκάηεπζε ησλ λνεκάησλ κέζα ζηελ θνηλφηεηα. Γίλεηαη πξνθαλέο, φηη ζχκθσλα κε ηνλ επηθνηλσληαθφ ηξφπν πνπ δνκνχληαη ηα θεηκεληθά είδε, αλαδεηθλχεηαη ν ξφινο ηεο θεηκεληθήο θνηλφηεηαο σο έλαο εμαηξεηηθά ζεκαληηθφο παξάγνληαο δηακφξθσζεο ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ. Αλάκεζα ζηηο δηάθνξεο πξνηάζεηο πνπ δηαηππψλνληαη ζην πιαίζην ηεο ζεσξίαο ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ, ε πξνζέγγηζε ηνπ Martin (1985), ζεκειηψλεη ζεσξεηηθά ην θεηκεληθφ είδνο σο αλεμάξηεην επίπεδν γισζζηθήο αλάιπζεο θαη ην ρξεζηκνπνηεί σο κέζν ηαμηλφκεζεο δηαθφξσλ ηχπσλ θεηκέλνπ πνπ

71 ραξαθηεξίδνληαη απφ δηαθξηηά ζηάδηα αλάινγα κε ην ζθνπφ γηα ηνλ νπνίν έρνπλ παξαρζεί. Ζ ηαμηλφκεζε ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ ζε μερσξηζηέο θαηεγνξίεο βαζίδεηαη ζηηο πξσηαξρηθέο-βαζηθέο ιεηηνπξγίεο πνπ επηηεινχλ απηά ζηνλ (δπηηθφ) πνιηηηζκφ καο, νη νπνίεο είλαη δηαθνξεηηθέο γηα θάζε θεηκεληθφ είδνο. Γηα παξάδεηγκα, νη αθεγήζεηο θαη ηα πξαγκαηνινγηθά θείκελα (πξαγκαηνινγηθή γξαθή) (factual writing) είλαη δηαθνξεηηθά θείκελα θαη νη δηαθνξέο απηέο βαζίδνληαη ζηηο δηαθνξεηηθέο ιεηηνπξγίεο πνπ πξαγκαηνπνηνχλ. Σα θξηηήξηα πνπ πηνζεηνχληαη γηα ηελ αμηνιφγεζε ελφο θεηκεληθνχ είδνπο δελ κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ ζηελ αμηνιφγεζε ελφο άιινπ θεηκεληθνχ είδνπο γηαηί κπνξεί αλ επηθέξνπλ ζχγρπζε (Martin, 1989). Όπσο πξναλαθέξζεθε, κία βαζηθή δηάθξηζε θαηά ηελ αλάιπζε ησλ γξαπηψλ θεηκέλσλ πνπ παξάγνπλ νη καζεηέο ζηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε, αθνξνξά ηα πξαγκαηνινγηθά (factual) θαη ηα αθεγεκαηηθά (recounts) είδε θεηκέλσλ. ην πιαίζην ηεο γεληθήο απηήο δηάθξηζεο εληνπίδνληαη επηκέξνπο θαηεγνξίεο, νη νπνίεο πξνζδηνξίδνπλ κε κεγαιχηεξε αθξίβεηα ηνπο ηχπνπο θεηκέλσλ ζπκπεξηιακβάλνπλ νη δχν απηέο δηαζηάζεηο ηνπ γξαπηνχ (θαη ηνπ πξνθνξηθνχ) ιφγνπ. Μία αξρηθή θαηεγνξηνπνίεζε ησλ πξαγκαηνινγηθψλ θεηκέλσλ ζηεξίδεηαη ζηηο κεηαβιεηέο ηνπ πεδίνπ θαη ηνπ ηξόπνπ. Αλαθνξηθά κε ην πεδίν, ε βαζηθή αληίζεζε εληνπίζηεθε κεηαμχ ησλ θεηκέλσλ πνπ εζηηάδνληαη ζε κηα δηαδνρή δξαζηεξηνηήησλ (activity sequence) [θαηαγξαθέο (recounds) θαη δηαδηθαζίεο (procedures)] θαη απηψλ πνπ δελ εζηηάδνληαη [πεξηγξαθέο (descriptions) θαη εθζέζεηο (expositions)], ελψ φζνλ αθνξά ηνλ ηξφπν, ε βαζηθή αληίζεζε εληνπίζηεθε κεηαμχ ησλ θεηκέλσλ πνπ αλαθέξνληαη ζε θάηη γεληθφ (generalized texts) θαη απηψλ πνπ αλαθέξνληαη ζε θάηη ζπγθεθξηκέλν (particular texts). Έπεηηα, ηα θείκελα γεληθήο αλαθνξάο δηαρσξίζηεθαλ κε θξηηήξην ηε κεηαβιεηή ηνπ πεδίνπ ζε εθείλα πνπ παξέρνπλ ηεθκεξησκέλε πιεξνθφξεζε (document information) [αλαθνξέο (reports)] θαη ζ εθείλα πνπ επεμεγνχλ (explaining texts). Αξγφηεξα, ηα επεμεγεκαηηθά θείκελα δηαηξέζεθαλ κε θξηηήξην ηε κεηαβιεηή ησλ ξφισλ ησλ ζπλνκηιεηψλ ζε εθείλα πνπ ιακβάλνπλ ππφςε ηνπο πεξηζζφηεξεο απφ κηα νπηηθέο γσλίεο θαηά ηελ αλάπηπμε ηνπ ζέκαηνο [ζπδεηήζεηο (discussions) θαη εμεξεπλήζεηο (explorations)] θαη ζ εθείλα πνπ παξνπζηάδνπλ κηα κφλν ζέζε [εθζέζεηο (expositions) θαη εμεγήζεηο (explanations)]. χκθσλα κε ηελ ίδηα κεηαβιεηή, νη

72 εθζέζεηο δηαθξίζεθαλ κε ηε ζεηξά ηνπο ζε αλαιπηηθέο (analytical) εθζέζεηο, νη νπνίεο αλαιχνπλ έλα ζπγθεθξηκέλν επηρείξεκα θαη ζε παξαηλεηηθέο (hortary) εθζέζεηο, νη νπνίεο πξνζπαζνχλ λα πείζνπλ ηνλ αθξναηή λα αλαιάβεη έλα ζπγθεθξηκέλν είδνο δξάζεο (Martin, 1989). Σα πξαγκαηνινγηθά θεηκεληθά είδε πνπ ζεσξήζεθαλ σο ηα ζεκαληηθφηεξα γηα ην γξακκαηηζκφ ησλ καζεηψλ ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ζχκθσλα κε ηα εξεπλεηηθά δεδνκέλα πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ πεηξακαηηθή δηδαζθαιία ηνπο ζε ζρνιηθέο ηάμεηο, είλαη νη αλαθνξέο, νη εμεγήζεηο, νη δηαδηθαζίεο, νη εθζέζεηο θαη νη ζπδεηήζεηο. ηε ζπλέρεηα ην θάζε θεηκεληθφ είδνο αλαιχζεθε απφ ηνπο εξεπλεηέο σο πξνο ηελ θνηλσληθή ηνπ ιεηηνπξγία, ηε ζρεκαηηθή ηνπ δνκή (ηα ζηάδηα ηνπ θεηκέλνπ) θαη ηα ζπλαξηψκελα κε απηή ιεμηθνγξακκαηηθά ζηνηρεία (βι Υαιάηζεο, 2008). Οη πιεξνθνξηαθέο αλαθνξέο (information reports) είλαη θείκελα (πιεξνθνξηαθά) πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα παξαζέζνπλ ηεθκεξησκέλεο πξαγκαηνινγηθέο πιεξνθνξίεο γηα κηα ηάμε πξαγκάησλ. Ζ βαζηθή ηνπο ιεηηνπξγία είλαη ε παξνπζίαζε αληηθεηκέλσλ/θαηλνκέλσλ ζχκθσλα κε ηηο αξρέο ηεο (δπηηθήο) επηζηήκεο. Δίλαη ην πην ζπρλά ζπλαληψκελν είδνο θεηκέλνπ ζε φια ηα αληηθείκελα ηνπ ζρνιηθνχ πξνγξάκκαηνο, δηφηη ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα δελ απνηεινχλ παξά κεγάιεο αλαθνξέο πνπ ππνδηαηξνχληαη ζε κηθξφηεξεο ελφηεηεο. Χο πξνο ηε ζρεκαηηθή ηνπο δνκή, πξνβάιινπλ κηα γεληθή ηαμηλόκεζε ηνπ ππφ εμέηαζε αληηθεηκέλνπ (πξάγκα., έκβην φλ, θπζηθφ ή θνηλσληθφ θαηλφκελν), ε νπνία αθνινπζείηαη απφ ηελ πεξηγξαθή ησλ ηχπσλ, ησλ ζπζηαηηθψλ ζηνηρείσλ θαη ησλ ιεηηνπξγηψλ ηνπο, ησλ ηδηνηήησλ θαη ησλ ζπλεζεηψλ/ζπκπεξηθνξψλ ή ρξήζεσλ ηνπ αληηθεηκέλνπ/θαηλνκέλνπ απηνχ. Χο πξνο ηα γισζζηθά ηνπο ζηνηρεία, εζηηάδνληαη ζε γεληθνχο κεηέρνληεο (νκάδεο ή ηάμεηο πξαγκάησλ), ρξεζηκνπνηνχλ απιφ ελεζηψηα ρξφλν (π.ρ. είλαη, πεξηέρεη έρνπλ...), δελ παξνπζηάδνπλ ρξνληθή δηαδνρή, θάλνπλ επξεία ρξήζε πξνηάζεσλ κε ηα ξήκαηα έρσ θαη είκαη (δηαδηθαζίεο ζπζρέηηζεο), αιιά θαη ρξήζε πξνηάζεσλ κε ξήκαηα δξάζεο, φηαλ ε πεξηγξάθνπλ ζπκπεξηθνξέο ή ρξήζεηο (π.ρ. ηα ζαιηγθάξηα γιηζηξνχλ, φηαλ κεηαθηλνχληαη...), ελψ ζπρλή είλαη θαη ε εκθάληζε νλνκαηηθψλ ζπλφισλ γηα λα θαηαζηεί δπλαηή ε αθξηβήο κεηάδνζε ηεο πιεξνθνξίαο (π.ρ. δχν βαζηέο εληνκέο, πνιιέο αξζξψζεηο...).

73 Σέινο, ην ζπγθεθξηκέλν θεηκεληθφ είδνο δηαθξίλεηαη γηα ην ηερληθφ ιεμηιφγην πνπ εκπεξηέρεη, φπσο θαη γηα ην ηππηθφ θαη αληηθεηκεληθφ χθνο ηνπ, ην νπνίν θαζηζηά αθαηάιιειε ηε ρξήζε πξνζσπηθψλ αλησλπκηψλ θαη ηε δηαηχπσζε πξνζσπηθψλ απφςεσλ. Οη εμεγήζεηο (explanations) είλαη παξαγκαηνινγηθά θείκελα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα εμεγήζνπλ ηηο δηαδηθαζίεο εμέιημεο ησλ θπζηθψλ ή θνηλσληθνπνιηηηζκηθψλ θαηλνκέλσλ. Γελ εζηηάδνληαη ζε αληηθείκελα, φπσο νη αλαθνξέο, αιιά ζε δηαδηθαζίεο θαη ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα εξεπλήζνπλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν «ηα πξάγκαηα είλαη έηζη φπσο είλαη». ην ζρνιηθφ πξφγξακκα ηα ζπλαληάκε θπξίσο ζηηο Φπζηθέο θαη Κνηλσληθέο Δπηζηήκεο. Χο πξνο ηε ζρεκαηηθή ηνπο δνκή, μεθηλνχλ κε ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ θαηλνκέλνπ θαη ζηε ζπλέρεηα αθνινπζεί κηα δηαδνρή εμεγήζεσλ γηα ην «γηαηί» ή ην «πψο» ζπκβαίλεη ην θαηλφκελν απηφ (ζπλήζσο κηα ζεηξά ινγηθψλ εμεγήζεσλ), ε νπνία θαηαιήγεη ζηελ παξνπζίαζε ηεο ηειηθήο ηνπ θαηάζηαζεο. Χο πξνο ηα γισζζηθά ηνπο ζηνηρεία, εζηηάδνληαη ζε γεληθνχο, κε αλζξψπηλνπο κεηέρνληεο (π.ρ. ζχλλεθα, βξνρή, αέξαο ), ρξεζηκνπνηνχλ απιφ ελεζηψηα ρξφλν (είλαη, ζπκβαίλεη, πςψλεηαη,...), ρξνληθέο ζρέζεηο φηαλ εμεγείηαη ην «πψο» (αξρηθά, έπεηηα, ηειηθά...) θαη ζρέζεηο αηηίνπαπνηειέζκαηνο φηαλ εμεγείηαη ην «γηαηί» (έηζη, ζπλεπψο...), ξήκαηα δξάζεο (θπξίσο πιηθέο δηαδηθαζίεο) (πέθηεη, θπζάεη...) θαη νξηζκέλνπο ξεκαηηθνχο παζεηηθνχο ηχπνπο γηα λα πξνζδηνξηζηεί κε αθξίβεηα ην ζέκα ηεο πξφηαζεο (ην δηάιπκα είλαη θνξεζκέλν, ππφθεηηαη ζε αιιαγή ). Δίλαη άμην ιφγνπ φηη ηα γισζζηθά ζηνηρεία ηνπ θεηκεληθνχ είδνπο ησλ εμεγήζεσλ παξνπζηάδνπλ νκνηφηεηεο θαη δηαθνξέο κε ηα αληίζηνηρα ηνπ θεηκεληθνχ είδνπο ησλ αλαθνξψλ. Δλψ θαη ζηα δχν είδε βξίζθνπκε κεηέρνληεο κε γεληθή αλαθνξά θαη ελεζησηηθά ξήκαηα, νη εμεγήζεηο δηαθνξνπνηνχληαη απφ ηηο αλαθνξέο, ζην φηη πεξηιακβάλνπλ κεγαιχηεξν πνζνζηφ ξεκάησλ (δξάζεο) θαη επηπιένλ, νη ελέξγεηεο απηέο νξγαλψλνληαη βάζεη ινγηθήο αθνινπζίαο. Οη δηαδηθαζίεο (procedures) είλαη πξαγκαηνινγηθά θείκελα ηα νπνία πεξηγξάθνπλ κηα δηαδνρή πξάμεσλ ή βεκάησλ, ε νπνία καο δηαθσηίδεη γηα ην πψο λα θάλνπκε ή λα θαηαζθεπάζνπκε θάηη. Όπσο θαη νη εμεγήζεηο αθνξνχλ πεξηζζφηεξν δηαδηθαζίεο παξά πξάγκαηα, αιιά ε δηαθνξά ηνπο έγθεηηαη ζην φηη ηα δηαδηθαζηηθά θείκελα εμεγνχλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη άλζξσπνη

74 παξνπζηάδνπλ δηαθνξεηηθέο δηαδνρέο βεκάησλ γηα ηνλ έιεγρν θαηλνκέλσλ ή ζπκβάλησλ. Υξεζηκνπνηνχληαη ζε αληηθείκελα, φπσο νη Φπζηθέο Δπηζηήκεο (επηζηεκνληθά πεηξάκαηα), νη Σέρλεο, ε Μαγεηξηθή (ζπληαγέο), αιιά θαη ζηελ πξνθνξηθή θαζεκεξηλή καο επηθνηλσλία (νδεγίεο θαηεχζπλζεο, θαλφλεο παηρληδηψλ θιπ). Χο πξνο ηε ζρεκαηηθή ηνπο δνκή, αξρίδνπλ κε ηε δηαηύπσζε ηνπ ζηόρνπ, ε νπνία εκθαλίδεηαη ζπλήζσο ζηνλ ηίηιν ηνπ θεηκέλνπ θαη αθνινπζνχλ ηα πιηθά πνπ απαηηνχληαη θαη ηα βήκαηα, ηα νπνία νδεγνχλ ζηελ επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ. ε κεξηθά γξαπηά δηαδηθαζηηθά θείκελα, ελδέρεηαη λα θαηαγξάθνληαη ζην ηέινο ηα απνηειέζκαηα ηεο δηαδηθαζίαο θαη λα δηαηππψλεηαη θαη έλα ζπκπέξαζκα. Χο πξνο ηα γισζζηθά ηνπο ζηνηρεία, εζηηάδνληαη ζε γεληθεπκέλνπο αλζξψπηλνπο κεηέρνληεο ή άιινπο γεληθνχο κεηέρνληεο, νη νπνίνη παξνπζηάδνληαη ιεπηνκεξψο σο πξνο ην ζρήκα, ην κέγεζνο, ην ρξψκα ή ηελ πνζφηεηα, ρξεζηκνπνηνχλ απιφ ελεζηψηα ρξφλν ή πξνζηαθηηθή ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο (κέηξεζε, ρξεζηκνπνίεζε), θπξίσο ρξνληθέο ζρέζεηο, ξήκαηα δξάζεο θαη, ηέινο, ιεπηνκεξείο πιεξνθνξίεο γηα ην «πψο», ην «πνχ» θαη ην «πφηε» ηεο δηαδηθαζίαο. Οη εθζέζεηο (expositions) είλαη πξαγκαηνινγηθά θείκελα ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα πξνβάιινπλ κηα άπνςε γηα έλα ζέκα θαη λα ηελ ππνζηεξίμνπλ κε ζπγθεθξηκέλα επηρεηξήκαηα (π.ρ. έλα δνθίκην ζε ζρνιηθφ κάζεκα, έλα γξάκκα ζηνλ εθδφηε κηαο εθεκεξίδαο, κηα πνιηηηθή νκηιία, έλα δηαθεκηζηηθφ θείκελν). Κχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπο είλαη φηη ζηεξίδνληαη ζηε ινγηθή ζχλδεζε παξά ζηε ρξνληθή αιιεινπρία ησλ πιεξνθνξηψλ. Χο πξνο ηε ζρεκαηηθή ηνπο δνκή, δηαθξίλνληαη ηα εμήο ζηάδηα: αξρίδνπλ κε κηα μεθάζαξα δηαηππσκέλε Θέζε, ηελ νπνία ζπλνδεχεη ζπρλά κηαο κηθξήο έθηαζεο πιεξνθφξεζε γηα ην ζέκα ηεο έθζεζεο, αθνινπζεί ε αλάπηπμε ησλ επηρεηξεκάησλ (Δπηρείξεκα πξώην, Δπηρείξεκα δεύηεξν, Δπηρείξεκα ηξίην) γηα ηελ ππνζηήξημε ηεο ζέζεο κε ζπγθεθξηκέλα ηεθκήξηα (π.ρ. ζηαηηζηηθά ζηνηρεία, αθξηβή παξαζέκαηα) θαη ίζσο θάπνηα παξαδείγκαηα θαη ζην ηέινο, επηρεηξείηαη ε ύλνςε ηεο θχξηαο ζέζεο κε ηελ επαλαδηαηχπσζε ησλ βαζηθψλ ζηνηρείσλ ηεο επηρεηξεκαηνινγίαο θαη ηελ ελδερφκελε πξφηαζε γηα αλάιεςε δξάζεο εθ κέξνπο ησλ απνδεθηψλ.

75 Χο πξνο ηα γισζζηθά ηνπο ζηνηρεία,, εζηηάδνληαη ζε γεληθνχο, αλζξψπηλνπο θαη κε, κεηέρνληεο (ην λνκαξρηαθφ ζπκβνχιην, ηα παηδηά, ε ξχπαλζε...), ρξεζηκνπνηνχλ πνιιά ζηνηρεία επηζηεκνληθήο θαη δενληνινγηθήο ηξνπηθφηεηαο (πηζαλφλ, ζα κπνξνχζε-πξέπεη, είλαη ππνρξέσζε...), ινγηθέο ζρέζεηο γηα ηελ νξγαληθή ζχλδεζε ησλ επηρεηξεκάησλ ηφζν κεηαμχ ηνπο φζν θαη κε ηε ζέζε ηελ νπνία ηεθκεξηψλνπλ (επνκέλσο, έλαο άιινο ιφγνο, εμαηηίαο απηνχ...), αιιά θαη ρξνληθέο (φηαλ, ηειηθά... /πξψηνλ, δεχηεξνλ...), φπνπ απηφ απαηηείηαη. πρλή είλαη επίζεο θαη ε ρξήζε ηεο παζεηηθήο/ απξφζσπεο θσλήο (ε έξεπλα δηεμάγεηαη..., ππνζηεξίδεηαη φηη...) θαη ησλ νλνκαηνπνηήζεσλ (θχξηα αηηία..., βαζηθνί ιφγνη...), πξνθεηκέλνπ λα θαηαζηεί πην αληηθεηκεληθή ε επηρεηξεκαηνινγία θαη λα ππνβνεζεζεί ε επίηεπμε ηνπ ζθνπνχ ηνπ θεηκέλνπ. Οη ζπδεηήζεηο (discussions) είλαη πξαγκαηνινγηθά θείκελα ηα νπνία παξνπζηάδνπλ πιεξνθνξίεο θαη επηρεηξήκαηα θαη γηα ηηο δχν φςεηο ελφο ζέκαηνο/δεηήκαηνο θαη γη απηφ θαη απνηεινχλ κηα πην ζχλζεηε κνξθή επηρεηξεκαηνινγίαο. Υξεζηκνπνηνχληαη θπξίσο απφ δηάθνξεο επηηξνπέο, ζπκβνχιηα θαη ζρνιεία κε ζθνπφ λα εμεηαζηεί έλα ζέκα ηνπηθνχ ή επξχηεξνπ θνηλσληθνχ ελδηαθέξνληνο απφ πνηθίιεο νπηηθέο γσλίεο. Χο πξνο ηε ζρεκαηηθή ηνπο δνκή, δηαθξίλνληαη ηα εμήο ζηάδηα: Θέκα, Δπηρεηξήκαηα ππέξ θαη θαηά, ζέζεηο γηα ηηο δηαθνξεηηθέο απόςεηο, πκπεξάζκαηα. Χο πξνο ηα γισζζηθά ηνπο ζηνηρεία, δελ παξνπζηάδνπλ δηαθξηηέο δηαθνξέο απφ ηα αληίζηνηρα ησλ εθζέζεσλ, επεηδή θαη ηα δχν είδε αλήθνπλ ζην θεηκεληθό είδνο ηεο επηρεηξεκαηνινγίαο θαη ρξεζηκνπνηνχλ παξφκνηα γισζζηθά ζηνηρεία γηα λα νδεγήζνπλ ηνπο απνδέθηεο ηνπο ζηελ εμαγσγή ησλ επηζπκεηψλ ζπκπεξαζκάησλ. Γηαθνξέο εληνπίδνληαη κφλν ζηε ζρεκαηηθή δνκή ησλ ζπγθεθξηκέλσλ θεηκεληθψλ εηδψλ. Θα πξέπεη, επίζεο, λα ζεκεησζεί φηη θαη ηα δχν ρξεζηκνπνηνχληαη επξέσο ηφζν ζηελ θνηλσληθή δσή φζν θαη ζ' φιν ην θάζκα ηνπ ζρνιηθνχ πξνγξάκκαηνο ηεο Πξσηνβάζκηαο θαη Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο, ηδίσο ζηηο ηειεπηαίεο ηάμεηο θαη ησλ δχν βαζκίδσλ (Κέθηα, 2003). πλαθφινπζα, ε δεχηεξε κεγάιε θαηεγνξία θεηκεληθψλ εηδψλ, ηα αθεγεκαηηθά θείκελα, δηαρσξίζηεθε ζηηο επηκέξνπο θαηεγνξίεο ηεο δηήγεζεο θαη ηεο αθήγεζεο.

76 Οη θαηαγξαθέο (recounts) είλαη θείκελα ηα νπνία έρνπλ σο θχξηα ιεηηνπξγία ηνπο ηελ θαηακέηξεζε ή εμηζηφξεζε πξαγκαηηθψλ ή θαληαζηηθψλ γεγνλφησλ κε ζθνπφ λα πιεξνθνξήζνπλ ή λα ςπραγσγήζνπλ. Σα γεγνλφηα παξνπζηάδνληαη θπξίσο κε ρξνληθή δηαδνρή. Υξεζηκνπνηνχληαη επξέσο ζε πνιιά καζήκαηα ηνπ ζρνιηθνχ πξνγξάκκαηνο, αιιά θαη ζε αξθεηά θνηλσληθά πεξηβάιινληα εθηφο ζρνιείνπ. Χο πξνο ηε ζρεκαηηθή ηνπο δνκή αξρίδνπλ κε ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ αλαγλψζηε γηα φ,ηη πξφθεηηαη λα αθνινπζήζεη, αθνινπζεί ε θαηαγξαθή ησλ γεγνλφησλ/γεγνλφηνο πξνθεηκέλνπ λα παξνπζηαζηεί ε πξννδεπηηθή εμέιημε ηεο δξάζεο ζην ρξφλν θαη θιείλνπλ κε ηνλ επαλαπξνζαλαηνιηζκό / επηκύζην, πνπ νινθιεξψλεη ηνλ θχθιν ηνπ θεηκέλνπ. Χο πξνο ηα γισζζηθά ηνπο ζηνηρεία, εζηηάδνληαη ζε ζπγθεθξηκέλνπο κεηέρνληεο, ρξεζηκνπνηνχλ αφξηζην ρξφλν, ηνλίδνπλ ηε ρξνληθή δηαδνρή ησλ γεγνλφησλ θαη εκπεξηέρνπλ πνιιά ξήκαηα δξάζεο. Οη αθεγήζεηο (narratives) είλαη κε πξαγκαηνινγηθά θείκελα, ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχληαη ζε πνηθίια θαλάιηα επηθνηλσλίαο (πξνθνξηθά, γξαπηά θαη πνιπηξνπηθά) θαη παξνπζηάδνπλ πξαγκαηηθέο ή θαληαζηηθέο ηζηνξίεο κε θχξην ζθνπφ λα δηαζθεδάζνπλ ηνπο απνδέθηεο ηνπο, αιιά θαη λα ηνπο δηδάμνπλ, λα ηνπο πιεξνθνξήζνπλ, λα κνηξαζηνχλ καδί ηνπο ηηο εκπεηξίεο ηνπ αθεγεηή θαη ην θπξηφηεξν λα επεθηείλνπλ πεξαηηέξσ ηε θαληαζία ηνπο. πλεπψο θαη ε ζπνπδαηφηεηα ησλ γεγνλφησλ ησλ αθεγήζεσλ έγθεηηαη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν απηά νξγαλψλνληαη κέζα ζην θείκελν (ζηνλ ηξφπν δειαδή κε ηνλ νπνίν ιέγεηαη ή γξάθεηαη ε ηζηνξία). Χο πξνο ηε ζρεκαηηθή ηνπο δνκή αξρίδνπλ κε ηνλ πξνζαλαηνιηζκό ηνπ αλαγλψζηε/αθξναηή πξνο ηνπο θχξηνπο ήξσεο ηεο ηζηνξίαο ηνλ ηφπν θαη ην ρξφλν ζηνλ νπνίν απηή δηαδξακαηίδεηαη, αθνινπζεί ε πινθή/πεξηπέηεηα ησλ γεγνλφησλ ηεο ηζηνξίαο, έπεηαη ε αμηνιόγεζε πνπ απνδίδεη ζεκαζία ζηα γεγνλφηα κέζσ ηνπ ειέγρνπ ηνπ αθεγεηή ζ' απηά, θαη ηειηθψο επέξρεηαη ε ιύζε ηνπ πξνβιήκαηνο θαη ν επαλαπξνζαλαηνιηζκόο ησλ απνδεθηψλ ηεο αθήγεζεο. Χο πξνο ηα γισζζηθά ηνπο ζηνηρεία εζηηάδνληαη ζε ζπγθεθξηκέλνπο κεηέρνληεο (ζπλήζσο άηνκα), ρξεζηκνπνηνχλ αφξηζην ρξφλν, ρξνληθά ζπλδεηηθά θαη θαηαζηαζηαθά ζηνηρεία γηα ηε δήισζε ηεο δηαδνρήο ησλ γεγνλφησλ, ξήκαηα δξάζεο ζηα ζηάδηα ηεο πινθήο θαη ηεο ιχζεο θαη

77 δηαδηθαζίεο λνεηηθέο θαη ζπζρέηηζεο ζηα ζηάδηα ηνπ πξνζαλαηνιηζκνχ θαη ηεο αμηνιφγεζεο (Martin, 1989, Κέθηα, 2003). χκθσλα κε ηελ πξνζέγγηζε απηή νη θνηλσληθνί ζθνπνί θαη νη δνκέο πνπ ραξαθηεξίδνπλ ην θαζέλα απφ ηα παξαπάλσ θεηκεληθά είδε ππνδειψλνπλ ηελ αιιειεμάξηεζε ηνπ ελφο απφ ηνπ άιινπ θαη θαηαδεηθλχνπλ ηνπο δξφκνπο γλψζεο/κάζεζεο πνπ αλακέλεηαη λα αθνινπζήζνπλ νη καζεηέο/ηξηεο, πεξλψληαο απφ ην έλα είδνο γλψζεο (έλα θεηκεληθφ είδνο) ζην επφκελν. Ζ έκθαζε ε νπνία δίλεηαη ζηε δηδαζθαιία ηνπ εθάζηνηε θεηκεληθνχ είδνπο, εμαξηάηαη απφ ηε ζθνπνζεζία θαη ην πεξηερφκελν ηεο δηδαθηηθήο ελφηεηαο αιιά θαη απφ ηελ ειηθία ησλ καζεηψλ/ηξηψλ. Γηα παξάδεηγκα, ε δηδαζθαιία ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ ησλ δηαδηθαζηψλ θαη ησλ δηαδηθαζηηθψλ δηεγήζεσλ θξίλνληαη θαηάιιεια γηα ηελ αλάπηπμε ησλ πξαθηηθώλ δεμηνηήησλ ησλ καζεηψλ/ηξηψλ, ελψ ε δηδαζθαιία ησλ θεηκεληθψλ είδψλ ηεο πεηζνχο πξνζαλαηνιίδεηαη ζε θνηλσληθά δεηήκαηα. Απηή ε κεηαθίλεζε ηεο έκθαζεο ζηε δηδαζθαιία ζε δηαθνξεηηθέο ηάμεηο ηνπ ζρνιείνπ ζεκαίλεη ζηαδηαθή κεηαθίλεζε απφ ηνπο ηχπνπο λνήκαηνο πνπ νηθνδνκνχληαη κε πξαθηηθή δξαζηεξηφηεηα (εκπεηξηθή γλψζε) πξνο ηνπο ηχπνπο εθείλνπο φπνπ ε γλψζε πξνζαλαηνιίδεηαη πξνο ην γεγνλφο (ζεσξεηηθή/αθαηξεηηθή γλψζε) (Veel : βι. Κέθηα, 2003). Σν θεηκεληθφ είδνο (genre), θαηά ηνλ Hymes (1974), δηαθξίλεηαη απφ ην «επηθνηλσληαθφ γεγνλφο» [(speech event), κεηαθξάδεηαη θαη σο γισζζηθό γεγνλόο ή γεγνλόο νκηιίαο, γηα ηνλ πξνθνξηθφ ιφγν] ην νπνίν ζεσξείηαη θαη ε αλψηεξε κνλάδα ηεο γισζζηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Σα ζεκαληηθφηεξα ζηνηρεία θάζε επηθνηλσληαθνχ γεγνλφηνο είλαη, ζχκθσλα κε ηνλ Hymes, ηα αθφινπζα: Α) ην πεξηβάιινλ ή ζθεληθφ, πνπ αλαθέξεηαη ζηα ρσξνρξνληθά δεδνκέλα ηνπ γεγνλφηνο, Β) ηα κέιε, δειαδή ηα πξφζσπα πνπ ζπκκεηέρνπλ ζην γεγνλφο κε δηάθνξνπο ξφινπο π.ρ. σο δεκηνπξγνί (νκηιεηέο, ζπγγξαθείο), απνδέθηεο ή θνηλφ (αθξναηέο, αλαγλψζηεο), Γ) ν ζθνπφο, πνπ αλαθέξεηαη ζηελ πξνζιεθηηθή ηζρχ ηνπ γεγνλφηνο ζην ζχλνιφ ηνπ θαη φρη σο άζξνηζκα επηκέξνπο γισζζηθψλ πξάμεσλ θαη πεξηιακβάλεη ηηο πξνζέζεηο ησλ κειψλ ζε ζρέζε κε ην απνηέιεζκα ηνπ γεγνλφηνο,

78 Γ) ν ηφλνο, πνπ κπνξεί λα είλαη ηππηθφο ή αλεπίζεκνο, νηθείνο ή απνκαθξπζκέλνο, εκθαηηθφο ή αδηάθνξνο θ,ιπ., Δ) ην κέζνλ, ιεθηηθφ ή κε, γξαπηφ ή πξνθνξηθφ θ.ιπ., η) ε κνξθή ηνπ κελχκαηνο π.ρ. δηάιεμε, ζπλνκηιία θαη Ε) ην πεξηερφκελν ηνπ γεγνλφηνο, πνπ αλαθέξεηαη ζηελ επξχηεξε θχζε ηεο επηθνηλσλίαο ζηελ νπνία εληάζζεηαη ην γεγνλφο (Γεσξγαθνπνχινπ, Α. θαη Γνχηζνο Γ., 1999, ζ.55-56). Ο Swales (1990) θαη άιινη γισζζνιφγνη θαη εζλνγξάθνη ππνζηεξίδνπλ φηη ην θεηκεληθφ είδνο (genre) αλαθέξεηαη ζηνλ ηχπν ηνπ επηθνηλσληαθνχ γεγνλφηνο. Καηά ηνλ Biber (1995), πξέπεη λα ππάξρεη δηάθξηζε αλάκεζα ζην θεηκεληθφ είδνο (genre) θαη ην είδνο θεηκέλνπ (text type). «Σν θεηκεληθφ είδνο (genre) ραξαθηεξίδεη ηα θείκελα ζηε βάζε εμσηεξηθψλ θξηηεξίσλ, ελψ ην είδνο θεηκέλνπ (text type) αλαπαξηζηά ζχλνια θεηκέλσλ πνπ είλαη φκνηα σο πξνο ηα γισζζηθά ηνπο ζηνηρεία αλεμάξηεηα απφ ην θεηκεληθφ είδνο (genre). Με άιια ιφγηα, ηα θεηκεληθά είδε (genres) δελ είλαη ζπλεθηηθψο ηζνδχλακα σο πξνο ηα γισζζηθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά. Μεξηθά θεηκεληθά είδε έρνπλ ππνθαηεγνξίεο νη νπνίεο είλαη εληειψο δηαθνξεηηθέο ε κία απφ ηελ άιιε. Δλψ απφ ηελ άιιε θείκελα δηαθνξεηηθψλ θεηκεληθψλ εηδψλ (genres) νκαδνπνηνχληαη καδί, φηαλ είλαη φκνηα ζηε γισζζηθή ηνπο κνξθή. Κείκελα ελφο κφλν θεηκεληθνχ είδνπο (genre) κπνξεί λα αλαπαξηζηνχλ δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο θεηκέλσλ (text types)» (Biber, 1995). χκθσλα κε ηελ Hasan (1996), νη πεξηζζφηεξνη εξεπλεηέο επηρεηξνχλ απφ ηελ κειέηε πξαγκαηηθψλ θεηκέλσλ (actual texts) λα αλαγλσξίζνπλ ηα γισζζηθά θαη δνκηθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά ηα νπνία ζηε ζπλέρεηα απνδίδνπλ ζε έλα ζπγθεθξηκέλν θεηκεληθφ είδνο. Γηαπηζηψλεηαη, φκσο, φηη, φηαλ απηά ρξεζηκνπνηεζνχλ σο ελλνηνινγηθά εξγαιεία αλάιπζεο θεηκέλσλ πνπ αλήθνπλ κελ ζε θάπνην θεηκεληθφ είδνο αιιά δηαθνξνπνηνχληαη απφ απηφ, είλαη αλεπαξθή λα εμεγήζνπλ απηή ηελ πνηθηιία ησλ ππν-θαηεγνξηψλ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ θεηκεληθνχ είδνπο. Καηά ζπλέπεηα, ηα αζαθή φξηα αλάκεζα ζηα θεηκεληθά είδε, ε απέξαληε ηππνινγία ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ θαη ε εκκνλή ζηελ νξγάλσζε θαη δνκή ηνπο δεκηνπξγνχλ ζε δηδαθηηθφ θαη παηδαγσγηθφ επίπεδν κηα πξνβιεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ πξνθαιεί ζχγρπζε ζηνλ εθπαηδεπηηθφ πνπ αζρνιείηαη κε ηε δηδαζθαιία ηεο γιψζζαο. Παξφια απηά ε βαζηδφκελε ζην θεηκεληθφ είδνο

79 (genre) πξνζέγγηζε ζπκβάιιεη απνηειεζκαηηθά ζηε δηδαζθαιία ηεο γιψζζαο, γηαηί ν εθπαηδεπηηθφο έρνληαο ηε γλψζε γηα ην δπλακηθφ ηνπ είδνπο θεηκέλνπ (generic potential), δειαδή ηα βαζηθά ζηνηρεία πνπ κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ γηα ηε ζχλζεζε ελφο θεηκέλνπ, κπνξεί λα πξνβεί ζε δηδαθηηθέο ελέξγεηεο πνπ λα αθνξνχλ φρη κφλν ηε κηθξν- νξγάλσζε αιιά θαη άιιεο καθξν-δνκηθέο πιεπξέο ελφο θεηκέλνπ (McCarthy and Carter, 1994). Με ην ζθεπηηθφ φηη ηα θεηκεληθά είδε ζρνιηθνχ-παηδαγσγηθνχ θαη θνηλσληθνχ ιφγνπ δηαθέξνπλ αλάινγα κε ηελ εθάζηνηε ζεκαηηθή ή δηαζεκαηηθή πεξηνρή ηνπ ζρνιηθνχ πξνγξάκκαηνο, επηρεηξήζεθε λα εληνπηζζνχλ ηα γξαπηά θπξίσο θεηκεληθά είδε, ηα νπνία πξνζδηνξίδνπλ ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία ζε θάζε κάζεκα, πξνθεηκέλνπ λα απνζαθεληζηεί πνηα θεηκεληθά είδε εμππεξεηνχλ πνηνπο ζθνπνχο ζε πνηεο πεξηνρέο ηνπ πξνγξάκκαηνο δηδαζθαιίαο, φπσο επίζεο θαη λα ηππνπνηεζεί κε κεγαιχηεξε απνηειεζκαηηθφηεηα ε ζρέζε κεηαμχ ηεο ζρνιηθήο κάζεζεο θαη ηεο κάζεζεο ζην επξχηεξν θνηλσληθφ πεξηβάιινλ. Γχν είλαη νη θχξηεο θαηεπζχλζεηο πνπ αθνινχζεζε ε έξεπλα ζην πεδίν ησλ εθαξκνγψλ, πνπ πξνζδηνξίδνληαη απφ ηηο δχν θχξηεο θαηεπζχλζεηο πνπ αλαπηχρζεθαλ παξάιιεια ζην ζεσξεηηθφ επίπεδν: ε ζπζηεκηθή-ιεηηνπξγηθή πξνζέγγηζε ηεο δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο ησλ Martin θαη Rothery (1983) θαη ε δηαδηθαζηηθή πξνζέγγηζε ηεο δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο πνπ ζεκειηψλεηαη ζηηο αληηιήςεηο ηνπ Kress γηα ην θεηκεληθφ είδνο. Απφ ηελ πξψηε θαηεχζπλζε πξνηείλνληαη ηα πξαγκαηνινγηθά (factual) θεηκεληθά είδε (φπσο νη αλαθνξέο, νη εμεγήζεηο, νη δηαδηθαζίεο, νη εθζέζεηο θαη νη ζπδεηήζεηο) θαη ηα αθεγεκαηηθά [φπσο νη δηεγήζεηο (κε θχξηα ιεηηνπξγία ηνπο ηελ εμηζηφξεζε ή θαηαγξαθή γεγνλφησλ), νη αθεγήζεηο (θείκελα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζε πνηθίια θαλάιηα επηθνηλσλίαο (πξνθνξηθά, γξαπηά, πνιπηξνπηθά)], κε άιια ιφγηα κία ζαθήο δηαθξηηή θαηεγνξηνπνίεζε ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ (βι. Υαιάηζεο, 2008). Απφ ηε δεχηεξε θαηεχζπλζε, ηεο θνηλσληθήο ζεκεησηηθήο πξνζέγγηζεο ηνπ Kress ην ελδηαθέξνλ δελ επηθεληξψλεηαη ζηελ αλαγλψξηζε θαη ηαμηλφκεζε κνληέισλ θεηκεληθψλ εηδψλ αιιά ζηε γλψζε ζρεηηθά κε ην πνηεο γελεηηθέο ζπκβάζεηο (generic conventions) ιακβάλνληαη ππφςε απφ ηνπο καζεηέο/ηξηεο θαη ηνλ/ηελ εθπαηδεπηηθφ θαη γηαηί. Με άιια ιφγηα, ην θεηκεληθφ είδνο δελ εμεηάδεηαη σο θεηκεληθφ πξντφλ αιιά σο κία δπλακηθή δηαδηθαζία.

80 χκθσλα κε ηε ζεψξεζε απηή ην θεηκεληθό είδνο λνεκαηνδνηείηαη σο δηαδηθαζία πνπ νδεγεί ζε έλα πξντόλ ή ηύπν θεηκέλνπ, ν νπνίνο πξνθύπηεη από ηε δπλακηθή αιιειεπίδξαζε ησλ θνηλσληθώλ ζπκκεηερόλησλ θαη ησλ θαηάιιεισλ γηα ην εθάζηνηε είδνο πεγώλ (Knapp and Watkins, 1994). Ζ θαηεγνξηνπνίεζε πνπ πξνηείλεη σο δηαδηθαζίεο παξά σο πξντφληα είλαη: ησλ πεξηγξαθψλ, ησλ εμεγήζεσλ, ησλ δηαδηθαζηψλ, ησλ επηρεηξεκάησλ θαη ησλ αθεγήζεσλ. Αλ θαη πνηθίιεο πξνηάζεηο έρνπλ δηαηππσζεί ζηε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία σο πξνο ηνπο ηχπνπο θεηκέλσλ, βάζεη ησλ νπνίσλ ε επηθνηλσλία κπνξεί λα δηαξζξσζεί, ε δηάθξηζε ζε αθεγεκαηηθά, επηρεηξεκαηνινγηθά, πεξηγξαθηθά θαη δηαδηθαζηηθά θείκελα ζπληζηά κηα γεληθψο απνδεθηή θαηεγνξηνπνίεζε ηεο θεηκεληθήο επηθνηλσλίαο (Κσζηνχιε, 2001g).

81 1.4 Ζ ΠΟΛΤΣΡΟΠΗΚΟΣΖΣΑ ΣΧΝ ΚΔΗΜΔΝΧΝ Πολςγπαμμαηιζμοί Ζ ζεσξία ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ πνπ πξναλαθέξζεθε εληάζζεηαη ζηελ εθπαίδεπζε ηνπ γξακκαηηζκνχ (literacy education), ζχκθσλα κε ηελ νπνία δίδεηαη έκθαζε ζηελ ηξηβή ησλ καζεηψλ/ηξηψλ ζε έλα επξχ θάζκα κέζσλ θαη πνιηηηζκηθψλ πεγψλ, ψζηε λα αλαπηχμνπλ κία θξηηηθή κεηαγιψζζα γηα λα κηινχλ θαη λα θαηαιαβαίλνπλ ηελ θνηλσληθή θαη πνιηηηζκηθή δχλακε ησλ θεηκέλσλ θαη ησλ εηθφλσλ θαζψο θαη ησλ ζπλαθψλ θνηλσληθψλ πξαθηηθψλ (Kalantzis & Cope, 2001, ζ. 214). Ζ πξνβιεκαηηθή γχξσ απφ ηελ έλλνηα ηνπ γξακκαηηζκνχ νδήγεζε «έλα βήκα πην πέξα», ζηνπο πνιπγξακκαηηζκνχο (mulltiliteracies), πνπ σο έλλνηα «ππνδειψλεη ηελ πνηθηιία ησλ κνξθψλ επηθνηλσλίαο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο ηερλνινγίεο ηεο πιεξνθνξίαο θαη ησλ πνιπκέζσλ, αιιά θαη ηελ πνηθηιία ησλ κνξθψλ θεηκέλνπ πνπ παξάγνληαη κέζα ζε κηα πνιχγισζζε θαη πνιππνιηηηζκηθή θνηλσλία» (Υαηδεζαββίδεο, 2003, ζ. 190). Ζ πξνζέγγηζε απηή επηρεηξεί λα δηεπξχλεη ηα φξηα ηνπ γξακκαηηζκνχ, αλ ππάξρνπλ απηά, κε βάζε ηηο επξχηεξεο θνηλσληθνπνιηηηζκηθέο θαη ηερλνινγηθέο εμειίμεηο. Απφ ηε κηα κεξηά ε δηακφξθσζε πνιππνιηηηζκηθψλ θνηλσληψλ κέζσ ηεο κεηαλάζηεπζεο, ε εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο, π.ρ. ειεθηξνληθνί ππνινγηζηέο, πνιπκέζα (multimedia), νη λένη ηξφπνη επηθνηλσλίαο, π.ρ. ε επηθνηλσλία πιένλ είλαη παγθφζκηα κέζσ ηνπ δηαδηθηχνπ θ.ιπ. θαη απφ ηελ άιιε ε πνιπηξνπηθφηεηα (multimodal) ηεο ζχγρξνλεο επηθνηλσλίαο, δειαδή ζηα θείκελα ρξεζηκνπνηείηαη πιένλ φρη κφλν ε γιψζζα αιιά θαη άιια ζεκεησηηθά ζπζηήκαηα παξαγσγήο λνήκαηνο, φπσο ε εηθφλα (ζηαηηθή θαη θηλνχκελε), ην ζρέδην, ν ήρνο ζπληζηνχλ αιιαγέο πνπ απαηηνχλ λένπο ηξφπνπο πξνζέγγηζεο ηνπ γξακκαηηζκνχ. Ο πνιιαπιαζηαζκφο θαη πινπξαιηζκφο ησλ επηθνηλσληαθψλ κέζσλ, νδήγεζε ζηε δηαπίζησζε φηη ε επηθνηλσλία θαη νη ηξφπνη ηεο δελ είλαη δπλαηφλ πιένλ λα εξκελεχνληαη θαη λα εξεπλψληαη κε βάζε ηα δεδνκέλα ηνπ παξειζφληνο. Έηζη, ην επηέκβξην ηνπ 1994 κία κηθξή νκάδα αλζξψπσλ κε ην φλνκα The New London Group, ζπλαληήζεθε γηα λα ζθεθηεί γηα ην κέιινλ

82 ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ γξακκαηηζκνχ, γηα λα ζπδεηήζεη ηη ρξεηαδφηαλ λα δηδαρζεί ζε έλα γνξγά κεηαβαιιφκελν κέιινλ θαη πψο απηφ έπξεπε λα δηδαρζεί. Ζ εζηίαζε ηεο νκάδαο απηήο ήηαλ ζηνλ θφζκν πνπ άιιαδε θαη ζηηο λέεο απαηηήζεηο απφ ηνπο αλζξψπνπο σο πνιίηεο θνηλσληψλ πνπ άιιαδαλ. Όπσο ραξαθηεξηζηηθά αλαθέξνπλ νη Cope θαη Kalantzis (2000): «Έπξεπε λα πάκε πίζσ ζην εξώηεκα ησλ θνηλσληθώλ απνηειεζκάησλ ηεο εθκάζεζεο ηεο γιώζζαο θαη έπξεπε λα μαλαζθεθηνύκε ηηο βαζηθέο πξνηάζεηο ηεο παηδαγσγηθήο ηνπ γξακκαηηζκνύ, ώζηε λα επεξεάζνπκε ηηο πξαθηηθέο πνπ ζα δώζνπλ ζηνπο καζεηέο ηηο ηθαλόηεηεο θαη ηε γλώζε γηα λα πεηύρνπλ ηηο θηινδνμίεο ηνπο. Οη πνιηηηζκηθέο δηαθνξέο θαη ε ηαρύηαηε εμέιημε ησλ κέζσλ επηθνηλσλίαο ζήκαηλε όηη ε θύζε ηεο παηδαγσγηθήο ηνπ γξακκαηηζκνύ άιιαδε επίζεο ηαρύηαηα.» Απνθάζηζαλ, ινηπφλ, φηη ηα απνηειέζκαηα ησλ ζπδεηήζεψλ ηνπο ζα κπνξνχζαλ λα ζπκπεξηιεθζνχλ ζηνλ φξν Πνιπγξακκαηηζκνί, έλαλ φξν πνπ επέιεμαλ, επεηδή πεξηγξάθεη δχν ζεκαληηθέο ζέζεηο: ε κηα αζρνιείηαη κε ηελ πνιιαπιφηεηα ησλ επηθνηλσληαθψλ θαλαιηψλ θαη κέζσλ θαη ε άιιε κε ηελ απμαλφκελε πξνβνιή ηεο πνιηηηζκηθήο θαη γισζζηθήο πνηθηινκνξθίαο. Δλψ ν απιφο γξακκαηηζκφο επηθεληξψλεηαη κφλν ζηε γιψζζα θαη ζπλεζσο ζε κία εζληθή κνξθή ηεο γιψζζαο, πνπ εθιακβάλεηαη σο έλα ζηαζεξφ ζχζηεκα βαζηζκέλν ζε θαλφλεο φπσο ε αληηζηνίρηζε θσλήκαηνο / γξαθήκαηνο, ε παηδαγσγηθή ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ επηθεληξψλεηαη ζε ηξφπνπο αλαπαξάζηαζεο πνιχ επξχηεξσλ απ φ,ηη ε γιψζζα. Απηνί δηαθνξνπνηνχληαη αλάινγα κε ηελ θνπιηνχξα θαη ηα ζπκθξαδφκελα θαη έρνπλ ζπγθεθξηκέλεο γλσζηηθέο, πνιηηηζκηθέο θαη θνηλσληθέο επηδξάζεηο. Οη πνιπγξακκαηηζκνί, επίζεο, δεκηνπξγνχλ κία δηαθνξεηηθνχ ηχπνπ παηδαγσγηθή, κία παηδαγσγηθή ζηελ νπνία ε γιψζζα θαη άιινη ηξφπνη ζεκαζίαο είλαη δπλακηθά αλαπαξαζηαηηθέο πεγέο, ζπλερψο δηακνξθνχκελεο απφ ηνπο ρξήζηεο ηνπο, θαζψο ηηο ρξεζηκνπνηνχλ γηα λα πεηχρνπλ ηνπο πνιηηηζκηθνχο ηνπο ζηφρνπο. Γχν ζεκαληηθέο πξνηάζεηο πξνέθπςαλ έπεηηα ζηηο αξρηθέο ζπδεηήζεηο απηήο ηεο νκάδαο. Ζ πξψηε ζρεηίδεηαη κε ηελ απμαλφκελε πνιππνηθηιφηεηα θαη ελζσκάησζε ζεκαληηθψλ ηξφπσλ ζεκαζηνδφηεζεο, φπνπ ην θεηκεληθφ ζρεηίδεηαη θαη κε ην νπηηθφ, ην αθνπζηηθφ, ην ρσξηθφ, ην ζπκπεξηθνξηθφ θηι. Απηφ είλαη πνιχ ζεκαληηθφ ζηα καδηθά κέζα, ζηα πνιπκέζα θαη ζηα

83 ειεθηξνληθά ππεξκέζα. Ζ ζεκαζία δίλεηαη κε ηξφπνπο πνπ είλαη απμαλφκελα πνιπηξνπηθνί, φπνπ νη γξαπηνί ηξφπνη έθθξαζεο είλαη κέξνο νπηηθψλ, αθνπζηηθψλ θαη ρσξηθψλ ζρεκάησλ έθθξαζεο. Σα λέα κέζα επηθνηλσλίαο αλαπξνζαξκφδνπλ ηνλ ηξφπν πνπ ρξεζηκνπνηνχκε ηε γιψζζα. Καη φηαλ νη ηερλνινγίεο αιιάδνπλ ηφζν γξήγνξα, δελ κπνξεί λα ππάξρνπλ ζπγθεθξηκέλεο δεμηφηεηεο γξακκαηηζκνχ. Ζ δεχηεξε πξφηαζε ζρεηίδεηαη κε ηελ ηνπηθή πνηθηιία θαη ηελ παγθφζκηα ζχλδεζε. Καζεκεξηλά έρνπκε λα δηαπξαγκαηεπηνχκε δηαθνξέο ζηηο ηνπηθέο καο θνηλσλίεο αιιά θαη ζηελ παγθφζκηα δσή καο. Έρνπλ πεξάζεη νη κέξεο πνπ ε γλψζε κηαο ζπγθεθξηκέλεο εθδνρήο ηεο γιψζζαο ήηαλ αξθεηή. Ζ κεηαλάζηεπζε, ν πνιππνιηηηζκφο θαη ε νηθνλνκηθή ελζσκάησζε εληαηηθνπνηνχλ απηή ηελ αιιαγή. Οη πνιπγξακκαηηζκνί πξνηείλνπλ ηελ αλάγθε χπαξμεο κηαο αλνηρηήο θαη επέιηθηεο ιεηηνπξγηθήο γξακκαηηθήο πνπ βνεζά φζνπο καζαίλνπλ ηε γιψζζα λα πεξηγξάθνπλ ηηο γισζζηθέο δηαθνξέο. Δπνκέλσο, εθπαηδεπηέο θαη καζεηέο πξέπεη λα δνπλ ηνπο εαπηνχο ηνπο σο ελεξγνχο ζπκκεηέρνληεο ζηελ θνηλσληθή αιιαγή, σο ζρεδηαζηέο θαη θαηαζθεπαζηέο ηνπ θνηλσληθνχ κέιινληνο. Ζ νκάδα The New London Group (2000) ηνλίδεη φηη ε απνζηνιή ηεο εθπαίδεπζεο είλαη λα δηαβεβαηψζεη φηη φινη νη καζεηέο ζα θεξδίζνπλ απφ ηε κάζεζε κε ηέηνην ηξφπν, ψζηε λα κπνξέζνπλ λα ζπκκεηέρνπλ πιήξσο ζηε δεκφζηα, θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή δσή θαη ε παηδαγσγηθή ηνπ γξακκαηηζκνχ αλακέλεηαη λα δηαδξακαηίζεη έλα ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ νινθιήξσζε απηήο ηεο απνζηνιήο. Παξαδνζηαθά απηφ ζήκαηλε λα κάζεη θαλείο λα δηαβάδεη θαη λα γξάθεη επίζεκνπο θαη ζπγθεθξηκέλνπο ηχπνπο ηεο εζληθήο γιψζζαο. Ζ παηδαγσγηθή ηνπ γξακκαηηζκνχ ήηαλ, δειαδή, πεξηνξηζκέλε ζε ηππνπνηεκέλνπο, κνλνγισζζηθνχο, κνλνπνιηηηζκηθνχο θαη απφ θαλφλεο θαζνξηζκέλνπο ηχπνπο ηεο γιψζζαο, ε νπνία ηψξα κε ηελ παγθνζκηνπνίεζε ηεο θνηλσλίαο πξέπεη λα αιιάμεη, θαζψο νη πνιπκεζηθέο ηερλνινγίεο έρνπλ αιιάμεη πιένλ ηελ επαγγεικαηηθή, ηε δεκφζηα αιιά θαη ηελ πξνζσπηθή δσή καο. Δπηπιένλ, ε νκάδα εηζάγεη ηελ έλλνηα ηνπ ρεδίνπ (Design), «ν νπνίνο έξρεηαη θαηά θάπνην ηξόπν λα αληηθαηαζηήζεη ηνπο παξαδνζηαθνύο όξνπο γξάςηκν ή παξαγσγή ιόγνπ» (Υαηδεζαββίδεο, 2003, ζ. 191). Πξφθεηηαη γηα κηα κεηαγιψζζα παξαγσγήο λνήκαηνο, κηα επέιηθηε θαη ιεηηνπξγηθή

84 γξακκαηηθή, ε νπνία κπνξεί λα πεξηγξάςεη ηφζν ηηο γισζζηθέο δηαθνξέο φζν θαη ηηο πνιπηξνπηθέο δηαδηθαζίεο παξαγσγήο λνήκαηνο. Βαζηθή αξρή ε νπνία δηαηππψλεηαη ζην πιαίζην ησλ Πνιπγξακκαηηζκψλ είλαη φηη θάζε θείκελν είλαη πνιπηξνπηθφ. Σν ρέδην ζηεξίδεηαη ζηελ πνηθηιφηεηα ηεο γιψζζαο (κεηαγιψζζεο λνήκαηνο) θαη ζηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή θαη δξάζε (θνηλσληθνί παξάγνληεο).. Ζ πνηθηιφηεηα ηεο γιψζζαο ζπλδέεηαη κε ηηο δηαθνξεηηθέο πξνθνξέο, ηα δηαθνξεηηθά επίπεδα χθνπο θαη ηηο δηαθνξεηηθέο δηαιέθηνπο, δειαδή κε πνηθηιία γισζζηθψλ κνξθψλ, «πνπ εμππεξεηνύλ δηαθνξεηηθνύο ζθνπνύο κέζα ζε δηαθνξεηηθά θνηλσληθά πιαίζηα θαη γηα δηαθνξεηηθέο θνηλσληθέο νκάδεο» (Kalantzis & Cope, 1999, ζ. 688). Ζ ελεξγφο ζπκκεηνρή θαη ε ππνθεηκεληθφηεηα, ζέκα-θιεηδί ζηε ρξήζε ηεο γιψζζαο, είλαη «ν ηξόπνο κε ηνλ νπνίν θάζε ελέξγεηα ηεο γιώζζαο αληιεί από δηαθνξεηηθέο γισζζηθέο πεγέο θαη αλαπιάζεη ηνλ θόζκν ζε κηα κνλαδηθή θάζε θνξά κνξθή» (Kalantzis & Cope, 1999, ζ. 688). Σν ρέδην πεξηιακβάλεη ηξεηο φςεηο: Σν ζρεδηαζκέλν (The designed), Σν ζρεδηαζκφ (The designing) θαη ην αλαζρεδηαζκέλν (The redesigned). Πξφθεηηαη γηα κία αλνηρηή δηαδηθαζία πνπ ιακβάλεη ππφςε ηηο δηαζέζηκεο πεγέο παξαγσγήο λνήκαηνο (ζρεδηαζκέλν), επηρεηξεί ηελ επαλαηνπνζέηεζή ηνπο ζε έλα λέν πιαίζην ζπλζεθψλ (ζρεδηαζκφο) κε ηειηθφ ζηφρν ην κεηαζρεκαηηζκφ ηνπο ζε λέα λνήκαηα (αλαζρεδηαζκέλν). Σν ζρεδηαζκέλν αλαθέξεηαη ζηηο πεγέο νη νπνίεο παξάγνπλ λφεκα. Ο ζρεδηαζκφο αλαθέξεηαη ζηε δηαδηθαζία κεηαζρεκαηηζκνχ ησλ πεγψλ λνήκαηνο, φπσο ε αλάγλσζε, ε παξαηήξεζε, ε αθξφαζε, ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη ζε θάπνην επηθνηλσληαθφ γεγνλφο. Σα αλαζρεδηαζκέλν αλαθέξεηαη ζην απνηέιεζκα/πξντφλ ηνπ ζρεδηαζκνχ. Σα πεδία, νη πεξηνρέο, νη ηξφπνη παξαγσγήο λνήκαηνο, νη νπνίεο, βέβαηα, δηαζπλδένληαη κεηαμχ ηνπο είλαη έμη: Γισζζηθφ ρέδην, Οπηηθφ ρέδην, Αθνπζηηθφ ρέδην, ρέδην ηεο Υεηξνλνκίαο, ρέδην ηνπ Υψξνπ θαη Πνιπηξνπηθφ ρέδην. Κάζε πεξηνρή ζπγθξνηείηαη κε βάζε ηε δηθή ηεο ιεηηνπξγηθή γξακκαηηθή. ην επίπεδν ηεο δηδαθηηθήο πξαθηηθήο πξνηείλνληαη ηέζζεξηο εθαξκνγέο ζηελ ζρνιηθή ηάμε: Σνπνζεηεκέλε Πξαθηηθή, Αλνηρηή Γηδαζθαιία, Κξηηηθή Πιαηζίσζε θαη Μεηαζρεκαηηζκέλε Πξαθηηθή. Γηα ηα κέιε ηεο νκάδαο, ε ζπλέλσζε θαη ησλ ηεζζάξσλ πιεπξψλ είλαη αλαγθαία γηα ηελ πεηπρεκέλε δηδαζθαιία (Kalantzis & Cope, 2001):

85 (α) Ζ Σνπνζεηεκέλε Πξαθηηθή αθνξά ηελ πξνζπάζεηα επαθήο ησλ καζεηψλ/ηξηψλ κε ζηνηρεία (ιφγνπο) πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εκπεηξία θαη ηα βηψκαηά ηνπο, π.ρ. νη καζεηέο/ηξηεο θέξλνπλ γισζζηθφ πιηθφ ζηελ ηάμε. (β) Ζ Αλνηρηή Γηδαζθαιία πεξηιακβάλεη δηαδηθαζίεο πεξηγξαθήο θαη εξκελείαο ησλ ζηνηρείσλ ελφο ζρεδίνπ θαη αθνξά ηε ζπζηεκαηηθή, αλαιπηηθή θαη ζπλεηδεηή θαηαλφεζε ησλ ζηνηρείσλ κε ηα νπνία έξρνληαη ζε επαθή νη καζεηέο/ηξηεο. (γ) Κξηηηθή Πιαηζίσζε. Οη καζεηέο/ηξηεο ζπζρεηίδνπλ, ζπγθξίλνπλ θαη εξκελεχνπλ ηα ζρέδηα λνήκαηνο κέζα ζην ζπγθεθξηκέλν θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ πιαίζην. (δ) Μεηαζρεκαηηζκέλε Πξαθηηθή. Ζ κεηαθνξά ηνπ ιφγνπ θαη ησλ πξαθηηθψλ παξαγσγήο λνήκαηνο ζε άιια θνηλσληθά, επηθνηλσληαθά θαη πνιηηηζκηθά πιαίζηα, ε κεηαηξνπή ηεο ζεσξίαο ζε πξάμε (ζ. 215). Ζ δηδαζθαιία ηεο ιεηηνπξγηθήο ρξήζεο ηεο γιψζζαο (Υαξαιακπφπνπινο θαη Υαηδεζαββίδεο, 1997) είλαη κία πξνζέγγηζε γηα ηε δηδαζθαιία ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, πνπ δηαπλέεηαη απφ ηελ παηδαγσγηθή ηνπ γξακκαηηζκνχ θαη ηελ πξνζέγγηζε ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ. Καηά ηε γισζζηθή δηδαζθαιία αμηνπνηνχληαη θαη εθαξκφδνληαη παηδαγσγηθέο δηαδηθαζίεο αλάινγεο ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ (Υαηδεζαββίδεο, 2003). πγθεθξηκέλα: α) πξνζεγγίδνληαη κνξθέο ιφγνπ δηακέζνπ ρξεζηηθψλ, ινγνηερληθψλ, πνιπηξνπηθψλ θεηκέλσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηα βηψκαηα θαη ηα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ (ηνπνζεηεκέλε πξαθηηθή), β) κε αλαιπηηθφ ηξφπν θαη κε ηε ρξήζε κεηαγιψζζαο, πεξηγξάθεηαη, εξκελεχεηαη θαη θαηαλνείηαη ε ιεηηνπξγία ησλ θεηκέλσλ θαη ησλ εηθφλσλ κέζα ζην ζπγθεθξηκέλν θνηλσληθνπνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ (αλνηρηή δηδαζθαιία), γ) γίλνληαη ζπδεηήζεηο, δηαηππψλνληαη θξίζεηο, ψζηε λα εξκελεπζεί ην θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ πιαίζην κέζα ζην νπνίν παξάγνληαη ηα θείκελα (θξηηηθή πιαηζίσζε) θαη δ) νη καζεηέο/ηξηεο κεηαζρεκαηίδνπλ φζα πξνεγήζεθαλ, παξάγνληαο πξνθνξηθφ θαη γξαπηφ ιφγν κέζα ζε αλάινγα επηθνηλσληαθά πιαίζηα (κεηαζρεκαηηζκέλε πξαθηηθή) (ζ. 194).

86 1.4.2 Σα πολςηποπικά κείμενα Ζ πνιπηξνπηθόηεηα σο φξνο πξσηνεκθαλίζηεθε ζε έλα θείκελνκαληθέζην ηεο νκάδαο New London Group. χκθσλα κε ην θείκελν απηφ, ππφ ηελ επίδξαζε ησλ λέσλ επηθνηλσληαθψ ηερλνινγηψλ ε παξαγσγή ηνπ λνήκαηνο ησλ ζχγρξνλσλ θεηκέλσλ δελ ζηεξίδεηαη πιένλ απνθιεηζηηθά ζηνλ γισζζηθφ ζεκεησηηθφ ηξφπν (mode), αιιά ζηε ζπιιεηηνπξγία ηνπ κ άιινπο ζεκεησηηθνχο ηξφπνπο: «νη γξαπηνί-γισζζηθνί ηξόπνη λνήκαηνο είλαη αλαπόζπαζην κέξνο ησ νπηηθώλ, αθνπζηηθώλ θαη ρσξηθώλ ηύπσλ λνήκαηνο. ( ) Mέζα ζε απηό ηνλ αλαδπόκελν θόζκν ην λνήκαηνο, απαηηείηαη έλαο λένο, πνιπηξνπηθόο γξακκαηηζκόο» (Kalantzis & Cope, 1999, ζ ). πνιπηξνπηθφηεηα ζεσξείηαη «νπζηαζηηθή θαη ζεκειηώδεο παξάκεηξνο θάζε θεηκέλνπ», ελψ ε γιψζζα ράλεη ηελ θεληξηθή ηεο ζέζε ζηελ επηθνηλσλία θαη εμίζνπ ζεκαληηθή ζεσξείηαη ε ζπκβνιή φισλ ησλ άιισλ ζεκεησηηθψλ ζπζηεκάησλ ζηελ παξαγσγή λνήκαηνο θαηά ηξφπν ηζφηηκν θαη φρη ζπκπιεξσκαηηθφ ζε ζρέζε κε ηε γιψζζα (Υνληνιίδνπ, 1999, ζ ). Απηφ ζεκαίλεη φηη είλαη απαξαίηεηε ε ζπλεμέηαζε φισλ ησλ ζεκεησηηθψλ ηξφπσλ, νη νπνίνη δελ απνηεινχλ απιή ζπλάζξσζε, αιιά ζπλαπνηεινχλ έλα εληαίν ζχλνιν, κε δηαθνξεηηθφ θάζε θνξά ζπλδπαζκφ ηξφπσλ (Υνληνιίδνπ, 2005, ζ. 93). Χο πνιπηξνπηθόηεηα νξίδεηαη ε κνξθή παξνπζίαζεο ελφο πνιηηηζκηθνχ πξντφληνο, ζην νπνί πεξηέρνληαη θαη ζπλδπάδνληαη πεξηζζφηεξνη απφ έλαλ ζεκεησηηθνί ηξφπνη (modes), φπσο ν γξαπηφο ιφγνο, ν πξνθνξηθφο ιφγνο, ε εηθφλα, ε θσηνγξαθία, ην ζρέδην-ζθίηζν, ην ζρεδηάγξακκα, ην ρξψκα, ε γξακκαηνζεηξά, ε θηλνχκελε εηθφλα, ε κνπζηθή, ν ήρνο, ν ξπζκφο, νη ρεηξνλνκίεο. Χο κνλνηξνπηθόηεηα νξίδεηαη ε κνξθή παξνπζίαζεο ελφο πνιηηηζηηθνχ πξντφληνο, ζην νπνίν πεξηέρεηαη κφλν έλαο ζεκεησηηθφο ηξφπνο (Υαηδεζαββίδεο θαη Γαδάλε, 2005, ζ. 27). Ζ ζρέζε κνλνηξνπηθφηεηαο θαη πνιπηξνπηθφηεηαο ραξαθηεξίδεηαη σο ζπκπιεξσκαηηθή θαη παξάιιεια παξαπιεξσκαηηθή, δηαιεθηηθή θη ακθίδξνκε, φζν θαη νξζνινγηθή (Υαηδεζαββίδεο θαη Γαδάλε, 2005, ζ ). Έλα πνιπηξνπηθφ πξντφλ είλαη ζχλζεζε επηκέξνπο κνλνηξνπηθψλ πξντφλησλ πνπ δηαπιέθνληαη θαη αιιεινεπεξεάδνληαη ακθίδξνκα. Ζ ζρέζε απηή εμαξηάηαη απφ ην βαζκφ πνιπηξνπηθφηεηαο.

87 Σα νπηηθά κελχκαηα ζπλππάξρνπλ κε ηα ιεθηηθά (Kress & Van Leeuwen, 2001). Γηα ηνλ Kress (1998) «θακηά από ηηο αλζξώπηλεο αηζζήζεηο δελ ιεηηνπξγεί αλεμάξηεηα από ηηο άιιεο» θαη ηα άηνκα αληηιακβάλνληαη ην πεξηβάιινλ πνιπηξνπηθά (ζ. 166). Χο εθ ηνχηνπ, ε κνλνηξνπηθφηεηα απνηειεί κία θαηαζθεπή γηα επηζηεκνληθνχο θαη πξαθηηθνχο ιφγνπο. Γηα ηνπο Υαηδεζαββίδε θαη Γαδάλε (2005) νη δχν πξαγκαηηθφηεηεο επεξεάδνπλ ηε καδηθή θαη ηελ αηνκηθή επηθνηλσλία, θαηαζθεπάδνληαο δηαθνξεηηθέο ππνθεηκεληθφηεηεο (αληηιήςεηο, ηδενινγία) θαη ζεσξνχλ εξεπλεηέν δήηεκα ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο νη δηαθνξέο αλάκεζα ζηνλ κνλνηξνπηθφ θαη πνιπηξνπηθφ ιφγν επηδξνχλ ζηελ πξφζιεςε θαη ζηελ θαηαζθεπή ηνπ παηδηθνχ ππνθεηκέλνπ (ε θνηλσληθφηεηα πνπ δηακνξθψλεη ην ππνθείκελν, ε πνζφηεηα ηνπ ιφγνπ πνπ παξάγεηαη ζε ζρέζε κε ηα λνήκαηα, ν ηξφπνο ηεο δηακνξθνχκελεο ζθέςεο -αλαιπηηθή θαη ζπλζεηηθή ζθέςε, ε ζπγθξφηεζε ηε ζθέςεο- ειιεηπηηθφηεηα ηνπ ιφγνπ θαη ε ζπλάθεηα ησλ λνεκάησλ, ε θαληαζία) (ζ ). Ζ πνιπηξνπηθφηεηα, φρη κφλν απνηειεί ηκήκα ηεο θαζεκεξηλφηεηαο, αιιά δηαρέεηαη ζε φιεο ηηο πξάμεηο θαη ελέξγεηεο ηεο δεκφζηαο θαη ηδησηηθήο δξαζηεξηνπνίεζεο ησλ αηφκσλ. Πνιπηξνπηθά θείκελα ζπλαληάκε ζπλερψο ζε έληππε κνξθή (αθίζεο, παλφ, ελεκεξσηηθά θπιιάδηα, εηθνλνγξαθεκέλεο νδεγίεο ρξήζεηο) θαη ζπλδπάδνπλ γξαπηφ θείκελν θαη εηθφλα. Σα νπηηθναθνπζηηθά θείκελα, φπσο νη ηειενπηηθέο δηαθεκίζεηο, πεξηέρνπλ ηνλ πξνθνξηθφ ιφγν αιιά θαη πιήζνο άιισλ ζεκεησηηθψλ ηξφπσλ επηθνηλσλίαο, φπσο ε κνπζηθή, νη ρεηξνλνκίεο θ.ά. Σα παηδηά, πξηλ αθφκα δερηνχλ ηελ επίζεκε, νξγαλσκέλε, άκεζε εθπαίδεπζε ηνπ ζρνιείνπ, έξρνληαη ζε επαθή κε πνιπηξνπηθά θείκελα. Πξνζπαζψληαο λα θαιχςνπλ ηελ αδπλακία ηνπο ζηε γξαπηή επηθνηλσλία (αλάγλσζε) ρξεζηκνπνηνχλ εηθνληζηηθά ζηνηρεία. Σαπηφρξνλα παξάγνπλ πνιπηξνπηθά κελχκαηα θαη κε ηνλ ηξφπν απηφ επηθνηλσλνχλ: γξάθνπλ, κηιάλε, δσγξαθίδνπλ, ηξαγνπδνχλ, ρνξεχνπλ. Υξεζηκνπνηψληαο έλα ζεκεησηηθφ ζχζηεκα θαηαλννχλ θαη απνθηνχλ δεμηφηεηεο γηα θάπνην άιιν, θαζψο νη γλψζεηο ζε έλα ζεκεησηηθφ ζχζηεκα κεηαθέξνληαη ψζηε λα ζπληειέζνπλ ζηελ θαηαλφεζε θάπνηνπ άιινπ (Γηαλληθνπνχινπ θαη Παπαδνπνχινπ, 2004, ζ ). Σα θείκελα κέρξη πξηλ απφ κεξηθά ρξφληα ζεσξνχληαλ θαη αληηκεησπίδνληαλ σο κνλνηξνπηθά. Ζ γιψζζα κε ηελ παξαδνζηαθή ηεο

88 κνξθή ήηαλ ην θπξίαξρν κέζν επηθνηλσλίαο θαη ε πξνζέγγηζε/εθκάζεζή ηεο επηδησθφκελνο δηδαθηηθφο ζηφρνο. Ζ δηεχξπλζε ηεο έλλνηαο ηνπ θεηκέλνπ (πνιπζεκία θαη πνιπηξνπηθφηεηα) (Xoληνιίδνπ, 1999) θαζψο θαη ε ζπλεηδεηνπνίεζε φηη ε επηθνηλσλία πξαγκαηνπνηείηαη κε πνιινχο θαη δηαθνξεηηθνχο ζεκεησηηθνχο ηξφπνπο επηηειψληαο ν θαζέλαο έλαλ εηδηθφ θαη ζεκαληηθφ ξφιν θαη ε εηθφλα ζπληειεί ζηελ θαηαζθεπή λνεκάησλ θαη αιιειεπηδξά κε ηνλ πξνθνξηθφ θαη γξαπηφ ιφγν, έρνπλ ζπλέπεηεο θαη ζην ξφιν ηνπ ζρνιείνπ ην νπνίν νθείιεη λα αληαπνθξηζεί ζηε λέα επηθνηλσληαθή πξαγκαηηθφηεηα θαη λα θαιιηεξγήζεη ζηνπο καζεηέο/ηξηεο δεμηφηεηεο εθκεηάιιεπζεο θαη ρξήζεο φισλ ησλ πεγψλ λνήκαηνο, Χο θείκελν, πιένλ, ε εθπαηδεπηηθή γισζζνινγία, αιιά θαη νη ζεσξίεο ηεο ινγνηερλίαο, ζεσξνχλ κηα πνηθηιία θνηλσληθψλ θαηαζηάζεσλ θαη ζπκβάλησλ φπσο ηα γξαπηά θείκελα, νη δσγξαθηθνί πίλαθεο, νη αθίζεο, νη δηαθεκίζεηο, νη θηλεκαηνγξαθηθέο ηαηλίεο, νηζεαηξηθέο παξαζηάζεηο θ.ά. To πιηθφ ηεο δηδαζθαιίαο αληιείηαη απφ ηε δσή, ηνλ θαζεκεξηλφ ιφγν, ηνλ ηχπν, ηνλ πνιηηηζκφ, ηελ ηέρλε, ηε ινγνηερλία, ην παξακχζη, ηελ επηζηήκε θ.ά. Σα παηδηά, κέζα θαη έμσ απφ ην ζρνιείν, ζρεηίδνληαη κε πνιπηξνπηθά θείκελα απφ ηελ θαζεκεξηλή επαθή ηνπο κε ηνπο ειεθηξνληθνχο ππνινγηζηέο, ηηο αθίζεο, ηα video-clips, αθφκα θαη κε πνιπηξνπηθέο εθδφζεηο ινγνηερληθψλ θεηκέλσλ (Υνληνιίδνπ, 2005) θαη ηα ρξεζηκνπνηνχλ ζηελ επηθνηλσλία. Γηα ην ιφγν απηφ είλαη ζεκαληηθή ε αλάπηπμε δεμηνηήησλ απνθσδηθνπνίεζεο ησλ πνιπηξνπηθψλ θεηκέλσλ, εμίζνπ κε ηα γισζζηθά θείκελα. Ο Kress (2000) δειψλεη φηη απφ ηε ζηηγκή πνπ ε γιψζζα δελ είλαη ν κνλαδηθφο ζεκεησηηθφο ηξφπνο, νη πθηζηάκελεο γισζζηθέο ζεσξίεο δελ κπνξνχλ λα πεξηγξάςνπλ θαη λα εμεγήζνπλ ηηο ζπζρεηίζεηο ησλ δηαθνξεηηθψλ ηξφπσλ, κεηαμχ ηνπο θαη ε γιψζζα, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηνπο πνιπγξακκαηηζκνχο. Σα πνιπηξνπηθά θείκελα / κελχκαηα ηεο πεξηφδνπ ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ ρξεηάδνληαη κηα ζεσξία πνπ λα αζρνιείηαη αξθεηά κε ηηο δηαδηθαζίεο ηεο ελζσκάησζεο / ζχλζεζεο ησλ πνηθίισλ ηξφπσλ ζ απηά ηα θείκελα ηφζν ζηελ παξαγσγή / ζχλζεζε φζν θαη ζηελ θαηαλάισζε / αλάγλσζε. Απηφ κε ηε ζεηξά ηνπ πξνυπνζέηεη επαξθή γλψζε ησλ ζεκεησηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ δηάθνξσλ ηξφπσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηηο πνιπηξνπηθέο ζπλζέζεηο.

89 Σν ζεκαληηθφ δήηεκα είλαη, ινηπφλ, λα πξνηαζεί κηα ζεσξία πνπ λα εμεγεί ηηο αιιαγέο ζηε ρξήζε, ζηνπο ηχπνπο θαη ζην ζχζηεκα ηεο αλαπαξάζηαζεο. Αληί λα ζεσξνχληαη ηα άηνκα σο απινί ρξήζηεο ελφο ζπζηήκαηνο πνπ δελ αιιάδεη, πξέπεη λα δνχκε ηηο αιιαγέο σο απνηέιεζκα ηεο δξάζεο ησλ αηφκσλ. Δπνκέλσο, κηα επαξθήο ζεσξία ζεκείσζεο (theory of semiosis) ζα ζηεξηρζεί ζηελ αλαγλψξηζε ηεο δξάζεο θνηλσληθά ηνπνζεηεκέλσλ, πνιηηηζκηθά θαη ηζηνξηθά δηακνξθσκέλσλ αηφκσλ, πνπ είλαη νη δεκηνπξγνί θαη νη αλακνξθσηέο ησλ δηαζέζηκσλ πεγψλ αλαπαξάζηαζεο. Με ηελ πξνζέγγηζε απηή ε ρξήζε αληηθαζίζηαηαη απφ ηε κεηακφξθσζε θαη ηελ αλαδεκηνπξγία. Δλψ ε εζηίαζε ζηε γιψζζα ζήκαηλε ηελ αδηαθνξία γηα ηηο αλζξψπηλεο δπλαηφηεηεο, νη ζεκεησηηθνί ηξφπνη δίλνπλ δηαθνξεηηθέο δπλαηφηεηεο έθθξαζεο θαη δέζκεπζεο κε ηνλ θφζκν θαη δηεπθνιχλνπλ έηζη ηε ζσκαηηθή, ηε γλσζηηθή θαη ηε ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε ηνπ αλζξψπνπ Η πποζέγγιζη ηων πολςηποπικών κειμένων Ο Kress (2000) εμεγεί φηη ηηο ηειεπηαίεο δχν ή ηξεηο δεθαεηίεο κία επαλάζηαζε έιαβε ρψξα ζηνλ ηνκέα ηεο επηθνηλσλίαο, πνπ καο αλαγθάδεη λα μαλαζθεθηνχκε ην θνηλσληθφ θαη ζεκεησηηθφ ηνπίν ησλ δπηηθψλ θνηλσληψλ. Δμνχ θαη ε θπξηαξρία ηνπ νπηηθνχ ζε πνιιέο πεξηνρέο ηεο δεκφζηαο επηθνηλσλίαο. Οη ηερλνινγίεο ηεο πιεξνθνξίαο έρνπλ δαλείζεη ηνλ εαπηφ ηνπο ζηελ νπηηθνπνίεζε, ζην θαηλφκελν δειαδή ζην νπνίν ε πιεξνθνξία ε αξρηθά απνζεθεπκέλε ζε γξαπηή κνξθή «κεηαθξάδεηαη» ζε νπηηθή κνξθή, θπξίσο επεηδή ε κεηαθνξά ηεο πιεξνθνξίαο είλαη πην απνηειεζκαηηθή κε ηνλ νπηηθφ παξά κε ην γξαηπφ ηξφπν. Σν δήηεκα ηεο πνιπηξνπηθφηεηαο κπνξεί λα εηδσζεί απφ ηξεηο μερσξηζηέο αιιά ζρεηηθέο πιεπξέο. Πξψηνλ, φια ηα θείκελα είλαη πνιπηξνπηθά, παξφιν πνπ έλαο ηξφπνο κπνξεί λα θπξηαξρεί δεχηεξνλ, ππάξρνπλ θείκελα θαη αληηθείκελα ζεκεησηηθά πνπ θπξηαξρνχλ κε έλαλ ηξφπν δηαθνξεηηθφ απφ εθείλνλ ηεο γιψζζαο θαη ηξίηνλ, ππάξρνπλ ζπζηήκαηα επηθνηλσλίαο θαη αλαπαξάζηαζεο πνπ αλαγλσξίδνληαη σο πνιπηξνπηθά. Οη Gunther Kress θαη Theo van Leeuwen (1996) ζπγθέληξσζαλ θαη ζρεκαηνπνίεζαλ ηηο κεηαβιεηέο, ηνπο παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ

90 πνιπηξνπηθφηεηα θαη δηακφξθσζαλ κηα πνιπηξνπηθή ζεσξία ηεο επηθνηλσλίαο πνπ επηρεηξεί λα εξκελεχζεη ζπλνιηθά ην θαηλφκελν ησλ επηκέξνπο ηξφπσλ ηεο ζχγρξνλεο επηθνηλσλίαο. Όηαλ νη θνηλσληθνί εξεπλεηέο ζηέθνληαη ακήραλα κπξνζηά ζηηο εμειίμεηο, φηαλ απνπζηάδνπλ νη έξεπλεο αλαδήηεζεο ηνπ βαζκνχ ζπκβνιήο ησλ δηαθφξσλ ζεκεησηηθψλ ζπζηεκάησλ ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίνλ ζπγθξνηείηαη ν ιφγνο (discourse) ζε θάζε θεηκεληθφ είδνο (genre) (Υνληνιίδνπ, 2005, ζ. 91), νη Kress θαη Van Leeuwen επηλννχλ έλα κεζνδνινγηθφ εξγαιείν ην νπνίν ραξαθηεξίζηεθε πνηνηηθφ θαη θξηηηθφ, κία γξακκαηηθή ηνπ νπηηθνχ θεηκέλνπ, ην νπνίν κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί ζηελ αλάιπζε ηεο εηθφλαο θαη ζηε κειέηε ηεο δηαζχλδεζεο ιεθηηθήο θαη εηθνληζηηθήο επηθνηλσλίαο (Μπνλίδεο, 2004, ζ. 160). Οη βαζηθέο ζέζεηο νη νπνίεο ζηεξίδνπλ ηε γξακκαηηθή ηνπ νπηηθνχ θεηκέλνπ (Υνληνιίδνπ, 2005): (α) Ζ νπηηθή επηθνηλσλία, φπσο θαη ε ιεθηηθή, είλαη θνηλσληθνπνιηηηθφ θαηλφκελν, έλα πξντφλ θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ πξαθηηθψλ. (β) Οη εηθφλεο δελ είλαη απιέο αλαπαξαζηάζεηο, αιιά δνκνχλ έλα πιέγκα ζρέζεσλ θαη δεκηνπξγνχλ δίαπινπο επηθνηλσλίαο αλάκεζα ζηα άηνκα, ζηνπο ηφπνπο, ζηα αληηθείκελα. (γ) Ζ πνιπηξνπηθφηεηα αληηκεησπίδεηαη ζπλνιηθά. Σα ζεκεησηηθά ζπζηήκαηα ηνπ θεηκέλνπ δελ ζεσξνχληαη σο απιή ζπλάξζξσζε, εμεηάδνληαη ζε ζπλδπαζκφ, φρη μερσξηζηά θαη απνζπαζκαηηθά, εθαξκφδεηαη ζπγρξνληθή αλάιπζε φισλ ησλ ηξφπσλ πνπ ην απαξηίδνπλ, δελ ππάξρνπλ θψδηθεο πνπ εγεκνλεχνπλ, πξσηεχνληεο (γισζζηθνί θψδηθεο) θαη δεπηεξεχνληεο ηξφπνη (κε γισζζηθνί), π.ρ. ν ηξφπνο (mode) κε ηνλ νπνίν παξνπζηάδεηαη έλα θείκελν (ηη είδνπο εηθφλεο έρνπκε, πφζν ρψξν θαηαιακβάλνπλ ζε ζρέζε κε ην θείκελν, πψο ιεηηνπξγνχλ ζε ζρέζε κε ην γξαπηφ ιφγν) (ζ ). (δ) Αθνινπζείηαη ε ζεσξία ηεο πζηεκηθήο Λεηηνπξγηθήο Γξακκαηηθήο, ηεο νπνίαο εηζεγεηήο είλαη ν Halliday (1994). χκθσλα κε απηή ηε ζεσξία, ηα λνήκαηα, νη κεηαιεηηνπξγίεο ζε κία εηθφλα ή ζε κία εηθνληθή ζχλζεζε κπνξεί λα είλαη ε αλαπαξαζηαηηθή ή ηδεαηηθή κεηαιεηηνπξγία (ideational metafunction), ε δηαπξνζσπηθή κεηαιεηηνπξγία (interpersonal metafunction) θαη ε θεηκεληθή κεηαιεηηνπξγία (textual metafunction) (Krees & Van Leeuwen, 1996).

91 Ζ αλαπαξαζηαηηθή κεηαιεηηνπξγία (ideational metafunction) αλαθέξεηαη ζηηο ζρέζεηο πνπ δνκνχλ νη εηθφλεο αλάκεζα ζηα εηθνληδφκελα πξφζσπα, ηνπία θαη πξάγκαηα. Σα εηθνληδφκελα πξφζσπα ελδέρεηαη λα παίδνπλ ελεξγεηηθφ ή παζεηηθφ ξφιν: ζρέζε δξάζηε (actor) θαη ζηφρνπ (goal), δειαδή πξνζψπνπ πνπ ελεξγεί θαη πξνζψπνπ πνπ δέρεηαη ηελ ελέξγεηα. ηηο πεξηπηψζεηο πνπ εηθνλίδεηαη θαη ν δξάζηεο θαη ν απνδέθηεο ηεο δξάζεο ε εηθνληθή δνκή ραξαθηεξίδεηαη κεηαβαηηθή (transactional), ελψ κε κεηαβαηηθή φηαλ εηθνλίδεηαη κφλν ν δξάζηεο. Κάπνηεο θνξέο ε ελέξγεηα εκθαλίδεηαη σο δξάζε παξά σο αληίδξαζε (ζ :βι. Γξφζδνο, 2008). Ζ δηαπξνζσπηθή κεηαιεηηνπξγία (interpersonal metafunction) αθνξά ηελ παξνπζίαζε ηεο ζρέζεο δεκηνπξγνχ θαη ζεαηή, νπφηε γίλεηαη ιφγνο γηα δηαδξαζηηθά κελχκαηα ησλ εηθφλσλ (interactive meanings). Ζ επαθή επηηπγράλεηαη κε ην βιέκκα θαη ηηο ρεηξνλνκίεο. H άκεζε νπηηθή επαθή, ε θαηεχζπλζε δειαδή ηνπ βιέκκαηνο ηνπ εηθνληδφκελνπ πξνζψπνπ απεπζείαο ζηνπο ζεαηέο ζπληζηά αίηεκα (demand) γηα πξνζνρή θαη δηακνξθψλεη καδί ηνπο δηαπξνζσπηθή ζρέζε ζε θαληαζηαθφ επίπεδν. Αληίζεηα, φηαλ ην βιέκκα δελ θαηεπζχλεηαη ζηνπο παξαηεξεηέο, ε εηθφλα ζπληζηά πξνζθνξά (offer) γηαηί πξνζθέξεηαη απξφζσπα ζ απηνχο. Δπίζεο εμεηάδεηαη ε θνηλσληθή απφζηαζε ησλ αλαπαξηζηψκελσλ κε ηε ρξήζε πιάλσλ (θνληηλά, κεζαία, καθξηλά) θαη ε πξννπηηθή κε ηηο γσλίεο απεηθφληζεο/ιήςεο ηεο δξάζεο (νξηδφληηα ή θάζεηε γσλία ιήςεο). ηε δηαπξνζσπηθή κεηαιεηηνπξγία ζπκκεηέρνπλ νη παξαζηαηηθέο θαη ελλνηνινγηθέο εηθφλεο, νη νπνίεο νξίδνπλ ή αλαιχνπλ έλλνηεο θαη παξνπζηάδνληαη άιινηε σο αλαιπηηθέο (κία έλλνηα ζπγθξνηείηαη απφ ηα επηκέξνπο ηκήκαηα) θαη άιινηε σο ηαμηλφκεζεο (ε ζπκκεηξηθή ηνπνζέηεζε ησλ εηθφλσλ ζην ίδην πιαίζην) ή κε δεληξνεηδή δνκή (ηαμηλνκίεο, γελεαινγίεο, νξγαλσηηθνί ράξηεο) (ζ : βι. Γξφζδνο, 2008). Ζ θεηκεληθή κεηαιεηηνπξγία (textual metafunction) ζρεηίδεηαη κε ηε ρσξνζέηεζε εηθφλσλ ζηε ζειίδα θαη ηελ πξνβνιή επηκέξνπο ζηνηρείσλ ηεο ζχλζεζεο. Ζ ρσξνζεηηθή ηνπνζέηεζε ησλ ζηνηρείσλ, δειαδή ν ηξφπνο ζχλζεζεο ηεο ζειίδαο λνεκαηνδνηεί ηα εηθνληδφκελα ζηνηρεία. Σα ζηνηρεία πνπ εκθαλίδνληαη αξηζηεξά ζπληζηνχλ ην Γεδνκέλν (γεληθά απνδεθηφ), ελψ δεμηά ην Νέν (κε απνδεθηφ ή άγλσζην). Όζα βξίζθνληαη ζην πςειφηεξν ζεκείν ζπληζηνχλ ην ηδεψδεο, ελψ εθείλα πνπ είλαη ζηε βάζε ην δεδνκέλν, ην

92 πξαγκαηηθφ. Σα ζηνηρεία πνπ εηθνλίδνληαη ζην θέληξν ηεο ζειίδαο απνηεινχλ ηνλ ππξήλα ηεο πιεξνθνξίαο (ζ : βι. Γξφζδνο, 2008). Ο Kress (2000) παξαδέρεηαη φηη νπνηαδήπνηε γξακκαηηθή, νπνηνζδήπνηε θη αλ είλαη ν ηξφπνο αλαπαξάζηαζεο, πξέπεη λα αληαπνθξίλεηαη ζε ηξεηο απαηηήζεηο: α) λα επηθνηλσλεί γεγνλφηα θαη ζρέζεηο ηνπ θφζκνπ, β) λα επηθνηλσλεί θνηλσληθέο ζρέζεηο ησλ ζπκκεηερφλησλ ζε κία επηθνηλσληαθή δηάδξαζε θαη γ) λα έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα δηακνξθψλεη ζπλεθηηθέο νληφηεηεο κελχκαηα. ηηο απαηηήζεηο απηέο αληαπνθξίλεηαη θαη ε νπηηθή γξακκαηηθή, ζηελ νπνία νδεγεί ε ινγηθή ηνπνζέηεζε ησλ ζηνηρείσλ κηαο νπηηθήο αλαπαξάζηαζεο ζε έλα δεδνκέλν ρψξν Πνιιέο κειέηεο ζηνλ ηνκέα ηεο αλάιπζεο πνιπηξνπηθνχ ιφγνπ εμεξεπλνχλ ηηο «γξακκαηηθέο» ησλ δηαθνξεηηθψλ ζεκεησηηθψλ ηξφπσλ. Ο van Leeuwen (2005) ππνζηεξίδεη φηη πξέπεη λα κάζνπκε πεξηζζφηεξα ηφζν γηα ηελ έθηαζε ζηελ νπνία νη δηαθνξεηηθνί ηξφπνη κπνξνχλ λα θάλνπλ ηελ ίδηα επηθνηλσληαθή δνπιεηά φζν θαη γηα ηελ έθηαζε ζηελ νπνία δηαθέξνπλ νη ηξφπνη απηνί ζηηο ζεκεησηηθέο ηνπο δπλαηφηεηεο αιιά θαη γηα ηε δηαθνξά αλάκεζα ζηελ επηθνηλσληαθή δνπιεηά πνπ γίλεηαη κε ηνλ έλαλ θαη κε ηνλ άιιν ηξφπν. Παξάιιεια, πξέπεη λα εξεπλεζεί θαη ην πψο δηαθνξεηηθνί ηξφπνη ελζσκαηψλνληαη ζηα πνιπηξνπηθά θείκελα. Όηαλ νη γισζζνινγηθέο κέζνδνη αλάιπζεο ηεο ζπλνρήο εθαξκφδνληαη ζε πνιπηξνπηθά θείκελα, πξέπεη αλαπφθεπθηα λα πξνζαξκνζηνχλ θαη λα ηξνπνπνηεζνχλ. Ο van Leeuwen (2005) φρη κφλν αλαξσηηέηαη αλ ε αλάιπζε θεηκεληθνχ είδνπο κπνξεί λα εθαξκνζηεί ζηα πνιπηξνπηθά θείκελα, αιιά επίζεο κειεηά πψο ζα πξέπεη λα ηξνπνπνηεζεί, φηαλ κεηαθέξεηαη απφ ηα κνλνηξνπηθά, γξακκηθά θείκελα ζε κε γξακκηθά, δειαδή ζε θείκελα πνπ: 1) ππνζηεξίδνπλ ηελ νηπηθφηεηα φρη κφλν κέζσ εηθφλσλ αιιά θαη κέζσ κνξθνπνίεζεο, ηππνγξαθίαο θαη ρξψκαηνο θαη 2) είλαη ζθφπηκα ζρεδηαζκέλα λα επηηξέπνπλ πνιιαπινχο ηξφπνπο αλάγλσζεο, πνιιαπιέο ρξήζεηο άζρεηα κε ην αλ απηφ επηηπγράλεηαη κέζσ ηεο ειεθηξνληθήο ηερλνινγίαο ή φρη. Σα θεηκεληθά είδε κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζηνχλ βάζεη ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπο. ηε ζπζηεκαηηθή-ιεηηνπξγηθή γισζζνινγία ηα θεηκεληθά είδε ραξαθηεξίδνληαη κε φξνπο ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπο, κε φξνπο ηνπ ηη θάλνπλ. Έηζη, ηα θεηκεληθά είδε ζεσξνχληαη γξακκηθέο αθνινπζίεο ζθελψλ, θαζεκία απφ ηηο νπνίεο απνηειείηαη απφ κία ζπγθεθξηκέλε επηθνηλσληαθή δξάζε. Θα

93 κπνξνχζαλ θάιιηζηα λα ζεσξεζνχλ θαη επηθνηλσληαθέο ζηξαηεγηθέο ή δηαδηθαζίεο ή ηξφπνη επίηεμεο ζπγθεθξηκέλσλ επηθνηλσληαθψλ ζηφρσλ. Δθαξκφδνληαο ν van Leeuwen (2005) ηελ έλλνηα ηνπ θεηκεληθνχ είδνπο ζηελ πνιπηξνπηθή αλάιπζε, θαηέιεμε ζην φηη: 1) κία δεδνκέλε ζθελή κπνξεί λα εξκελεπζεί απφ δηάθνξνπο ελαιιαθηηθνχο ηξφπνπο, 2) κία δεδνκέλε ζθελή κπνξεί λα είλαη απφ κφλε ηεο πνιπηξνπηθή θαη λα εξκελεπζεί ηαπηφρξνλα απφ δηάθνξνπο ελαιιαθηηθνχο ηξφπνπο θαη 3) νη ζρέζεηο αλάκεζα ζηνπο ηξφπνπο κέζα ζε κία ζθελή κπνξνχλ λα επεμεξγαζηνχλ θαη λα επεθηαζνχλ. χκθσλα κε ηνλ ίδην ηα αλαγλσζηηθά κνλνπάηηα (reading paths) δεκηνπξγνχληαη απφ ην δηαθνξνπνηεκέλν βαζκό θπξηαξρίαο ησλ ζηνηρείσλ (salience), απφ ην βαζκφ, δειαδή, ζηνλ νπνίν ζπγθεθξηκέλα θεηκεληθά ζηνηρεία ειθχνπλ ηελ πξνζνρή ηνπ αλαγλψζηε ή ηνπ ζεαηή ζε ζρέζε κε άιια ζηνηρεία. Ο δηαθνξνπνηεκέλνο απηφο βαζκφο θπξηαξρίαο κπνξεί λα θσδηθνπνηεζεί απφ κία ζεηξά δηαθνξεηηθψλ νπηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ κπνξνχλ λα ζπλδπαζηνχλ κε δηάθνξνπο ηξφπνπο, φπσο ην κέγεζνο, ε αληίζεζε ηνληθψλ απνρξψζεσλ, ηα ρξψκαηα. Σα αλαγλσζηηθά κνλνπάηηα επηηξέπνπλ κία νινθιεξσκέλε αλάιπζε ηεο θεηκεληθήο δνκήο. Απηφ πνπ κειεηάηαη ηψξα δελ είλαη ε δνκή ηνπ θεηκέλνπ αιιά ε δνκή ηεο αλαγλσζηηθήο δηαδηθαζίαο. Χζηφζν, γηα λα είλαη δπλαηέο ηέηνηνπ είδνπο αλαγλσζηηθέο δηαδηθαζίεο, πξέπεη ηα ζηνηρεία ηνπ θεηκέλνπ πνπ ν αλαγλψζηεο επηιέγεη σο ηα ζπγθεθξηκέλα ζηάδηα ηνπ δηθνχ ηνπ αλαγλσζηηθνχ κνλνπαηηνχ, λα έρνπλ ζεκεησηηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ λα ηνπο επηηξέπνπλ λα ιεηηνπξγνχλ σο ηα ζπγθεθξηκέλα απηά ζηάδηα. Σα ίδηα ηα θείκελα είλαη πεξηβάιινληα πνπ επηηξέπνπλ ζηνλ αλαγλψζηε πνιιαπιέο πνξείεο αλάγλσζεο θαη επνκέλσο, πξέπεη λα αλαιχνληαη σο ράξηεο. Ζ αλάιπζε, ζπλεπψο, πξέπεη λα ιακβάλεη ρψξα ζε δχν επίπεδα: ζην επίπεδν ηεο νηπηθήο αλάιπζεο ηνπ θεηκέλνπ, φπνπ κειεηάηαη ην πεξηβάιινλ ηεο ζηαδηαθήο δηαδηθαζίαο θαη ησλ κνλνπαηηψλ πνπ επηηξέπεη, θαη ζην επίπεδν ηεο παξαηεξεηηθήο, «εζλνγξαθηθήο» θεηκεληθήο αλάιπζεο ηεο πνξείαο ηνπ ρξήζηε, φπνπ κειεηψληαη ηα πξαγκαηηθά ζηάδηα ηεο αλαγλσζηηθήο δηαδηθαζίαο πνπ επηιέγεη ν ρξήζηεο. Ο Unsworth (2008) πξνζπαζψληαο λα πεξηγξάςεη ηηο ζρέζεηο εηθφλαο/θεηκέλνπ σο κέζν γηα ηε δηαπξαγκάηεπζε πνιπηξνπηθψλ θεηκέλσλ, εξεπλά κηα βαζηθή αξρή ησλ λέσλ γξακκαηηζκώλ, φηη είλαη πνιιαπινί ζηε

94 θχζε ηνπο. Οη ζρέζεηο εηθφλαο/θεηκέλνπ ζπλεηζθέξνπλ ζηελ ηππηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ λνήκαηνο ησλ λέσλ γξακκαηηζκψλ κε πνιιαπιέο θφξκεο, νη νπνίεο κπνξεί λα πεξηιακβάλνπλ κνπζηθή, ερεηηθά εθέ θαη ςεθηαθά εξγαιεία, φπσο παξάζπξα θαη ππεξζπλδέζεηο. Σέηνηνπ είδνπο λνήκαηα γηα λα θαηαλνεζνχλ, ρξεηάδνληαη γλψζε ηεο θχζεο ησλ ζεκεησηηθψλ ζπζηεκάησλ κεηαζεκεησηηθή γλώζε. Απηή εθηείλεηαη πέξα απφ ηα γξακκαηηθά θαη ηα θεηκεληθά ζπζηήκαηα ηεο γιψζζαο ζε παξφκνηα ζπζηήκαηα πνπ πεξηιακβάλνπλ νπηηθή, αθνπζηηθή, θηλεηηθή θαη πνιπηξνπηθή ζεκεηνινγία. Γηα λα αλαπηπρζεί απηή ε κεηαζεκεησηηθή γλψζε σο κέξνο κηαο παηδαγσγηθήο πνιπγξακκαηηζκψλ, απαηηείηαη κηα κεηαγιψζζα πνπ ζα πεξηγξάθεη λνήκαηα ζε δηαθνξεηηθέο ζθαίξεο. Απηή πεξηιακβάλεη ηηο θεηκεληθέο, ηηο νπηηθέο φπσο θαη ηηο πνιπηξνπηθέο ζρέζεηο αλάκεζα ζε δηαθνξεηηθέο δηαδηθαζίεο θαηαζθεπήο λνήκαηνο, πνπ είλαη ηφζν ζεκαληηθέο ζε θείκελα κέζσλ καδηθήο ελεκέξσζεο φζν θαη ζε θείκελα ειεθηξνληθψλ πνιπκέζσλ. Ζ αλάγλσζε ησλ πνιπηξνπηθψλ θεηκέλσλ σο δηαδηθαζία είλαη δηαθνξεηηθή απφ ηελ αλάγλσζε ησλ ξεκαηηθψλ (γισζζηθψλ) θεηκέλσλ (Kress & Van Leewen, 1996) θαζψο ν αλαγλψζηεο αλαδεηά θξπκκέλα λνήκαηα θαη ιαλζάλνπζεο πιεξνθνξίεο, δηακέζνπ ηνπ νπηηθνχ θψδηθα. «Καζψο ην γξαπηφ θείκελν απειεπζεξψλεηαη απφ ηε κειαλή νκνηνκνξθία ηεο ζειίδαο θαη πηνζεηεί πνηθηιίεο γξαθψλ, θσδίθσλ θαη ρξσκάησλ, ε επηθνηλσληαθή ηνπ δχλακε εληείλεηαη θαη ην λφεκά ηνπ εκπινπηίδεηαη κε λέα ζηνηρεία πνπ πνιιαπιαζηάδνπλ ηηο εθθξαζηηθέο ηνπ δπλαηόηεηεο» (Γηαλληθνπνχινπ, 2005, ζ. 121). Ζ ηθαλφηεηα αλάγλσζεο πνιπηξνπηθψλ θεηκέλσλ απαηηεί ελζσκάησζε ζηξαηεγηθψλ απνθσδηθνπνίεζεο ησλ νπηηθψλ ζπκβάζεσλ. Μνξθή πνιπηξνπηθνχ θεηκέλνπ απνηεινχλ ηα γξαπηά θείκελα πνπ εθκεηαιιεχνληαη ηελ νπηηθή ηνπο δχλακε θαη ρξεζηκνπνηνχλ εηθνλνπνηεηηθά ηερλάζκαηα πνιιαπιαζηάδνληαο ηηο εθθξαζηηθέο δπλαηφηεηεο ηνπ γξαπηνχ κελχκαηνο πνπ αμηνπνηείηαη πιένλ σο νπηηθφ πιηθφ. Σα φξηα αλάκεζα ζηε γξαθή θαη ηελ εηθφλα είλαη δπζδηάθξηηα θαζψο ζην γξαπηφ ιφγν ζπκκεηέρνπλ πνηθίια ρξψκαηα, πιήζνο γξαθψλ θαη ηππνγξαθηθψλ ζηνηρείσλ, κε γξακκηθέο αλαγλψζεηο θ.ά.. Με ηελ αιιαγή ησλ γξακκαηνζεηξψλ ή ησλ ρξσκάησλ ζηα εηθνλνγξαθεκέλα θαη ηα κπαιφληα ησλ θφκηθο ν αλαγλψζηεο γλσξίδεη αλ πξφθεηηαη γηα δηάινγν ή αθήγεζε, ιφγηα ή θξπθέο ζθέςεηο, αλ κηιάεη έλαο ή

95 κηινχλ πνιινί. Σν ηξαγνχδη εηθνλνπνηείηαη κε ηα κνπζηθά θιεηδηά θαη ηηο λφηεο αιιά θαη κε ηελ ηδηαίηεξε δηάηαμε ησλ ζηίρσλ ζηε ζειίδα. Απζεληηθά θείκελα παξεκβάιινληαη κέζα ζηα ηππνγξαθηθά θείκελα. Οη ήρνη, ε έληαζε ηεο θσλήο, ηα ζπλαηζζήκαηα εηθνλνπνηνχληαη (Γηαλληθνπνχινπ θαη Παπαδνπνχινπ, 2004, ζ ). Οη ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο ηα δηάθνξα ζεκεησηηθά κέζα ζπκβάιινπλ ζηηο ιεηηνπξγίεο ηεο ξεηνξηθήο (ηνπ ηξφπνπ δειαδή κε ηνλ νπνίν ζπγθξνηείηαη ν ιφγνο ζε θάζε θεηκεληθφ είδνο) είλαη αθφκε πξνο δηεξεχλεζε. Χζηφζν, ελψ ζε ζεσξεηηθφ επίπεδν ε πνιπηξνπηθφηεηα έρεη λφεκα, ε αλάιπζε πνιπηξνπηθψλ θεηκέλσλ δελ είλαη αλεπηπγκέλε αθφκε, θαζψο ηα κεζνδνινγηθά εξγαιεία θαη νη πφξνη πνπ απαηηνχληαη (ηερλνινγηθά κέζα, κεραλέο ιήςεο, video) δελ είλαη δηαζέζηκνη κε ηελ ίδηα επθνιία πνπ είλαη δηαζέζηκνη γηα ηα κε πνιπηξνπηθά θείκελα. Αλ θαη ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ ηα θείκελα πνπ δηδάζθνληαη νη καζεηέο/ηξηεο είλαη πνιπηξνπηθά, ε ζπζηεκαηηθή δηδαζθαιία θαη αλάιπζε πνιπηξνπηθψλ θεηκέλσλ είλαη πεξηνξηζκέλε. Μηα ζπζηεκαηηθή κειέηε θαη θαηαλφεζε ηεο πνιπηξνπηθφηεηαο ησλ ζρνιηθψλ πνιπηξνπηθψλ θεηκέλσλ ζα θαζηζηνχζε ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ζπλεηδεηφηεξνπο ζηελ επηθνηλσλία κεηαμχ ηνπο θαη ζα ηνπο δηεπθφιπλε ζηελ θαηαλφεζε θαη ηελ απνθσδηθνπνίεζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο πνπ βηψλνπλ (Υνληνιίδνπ, 2001). Αληί επηιφγνπ, παξαζέηνπκε ην ζπκπέξαζκα ζην νπνίν θαηαιήγεη ε Υνληνιίδνπ (1999) : «Σν ζρνιείν ζα όθεηιε λα αλνίμεη ηνπο νξίδνληέο ηνπ ζηε ζπζηεκαηηθή πιένλ δηδαζθαιία θαη αλάιπζε ησλ πνιπηξνπηθώλ θεηκέλσλ, πξνεηνηκάδνληαο ηνπο καζεηέο λα ρεηξίδνληαη ηθαλνπνηεηηθά ηελ πιεζώξα ησλ πνιπηξνπηθώλ θεηκέλσλ πνπ ηνπο πεξηβάιιεη. Μία ζπζηεκαηηθή κειέηε θαη θαηαλόεζε ηεο πνιπηξνπηθόηεηαο απηώλ ησλ ζρνιηθώλ πνιπηξνπηθώλ θεηκέλσλ (από ζρνιηθά βηβιία θαη θηλεκαηνγξαθηθέο ηαηλίεο κέρξη ηηο εξγαζίεο ησλ καζεηώλ) ζα θαζηζηνύζε ηόζν ηνπο εθπαηδεπηηθνύο όζν θαη ηνπο καζεηέο ζπλεηδεηόηεξνπο ζηελ επηθνηλσλία κεηαμύ ηνπο (αιιά θαη κε ηνπο άιινπο θαη ζα ηνπο δηεπθόιπλε ζηελ πξόζιεςε θαη απνθσδηθνπνίεζε ηεο πξαγκαηηθόηεηαο πνπ βηώλνπλ. Καηά ζπλέπεηα, ζα έθαλε ηελ εθπαίδεπζε πην νπζηαζηηθή».

96 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο 2. ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ 2.1 κοπόρ και επιμέποςρ ζηόσοι ηηρ επγαζίαρ Δίλαη γεληθά απνδεθηφ φηη ην θπξίαξρν θεηκεληθφ είδνο ζην δεκνηηθφ ζρνιείν είλαη ην αθεγεκαηηθφ θη απηφ γηαηί κέρξη πξφζθαηα ην ζπγθεθξηκέλν είδνο απνηεινχζε ηνλ θαλφλα ζην κάζεκα ηεο Γιψζζαο, ηφζν σο πξνο ηε λνεκαηηθή επεμεξγαζία φζν θαη σο πξνο ηελ παξαγσγή θεηκέλσλ απφ ηα παηδηά. ηα θαηλνχξηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα γίλεηαη κηα πξψηε πξνζπάζεηα αμηνπνίεζεο θαη κε αθεγεκαηηθψλ θεηκέλσλ. Έηζη ζχκθσλα κε ην Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ ηεο Διιεληθήο Γιψζζαο πξνβιέπεηαη γηα ην γλσζηηθφ αληηθείκελν ηεο αλάγλσζεο, ν καζεηήο λα είλαη ζε ζέζε λα θαηαλνεί δηάθνξνπο ηύπνπο θεηκέλσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα ν ζθνπφο ηεο αλάγλσζεο γηα ηελ Δ θαη Σ ηάμε φπσο αλαθέξεηαη ζην Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα είλαη: Η αλάπηπμε ηεο ηθαλόηεηαο ηνπ παηδηνύ: λα δηαβάδεη κε επρέξεηα θαη αθξίβεηα θαη λα θαηαλνεί ην πεξηερόκελν θεηκέλσλ κε απμαλόκελε αλαγλσζηηθή δπζθνιία, λα ρξεζηκνπνηεί ηελ αλαγλσζηηθή ηνπ ηθαλόηεηα ζηα άιια καζήκαηα θαη ζηνλ θνηλσληθό ηνπ ρώξν, λα αλαδεηά, λα αμηνινγεί, λα επηιέγεη θαη λα αμηνπνηεί ηε πιεξνθνξία, λα ραίξεηαη θαη λα εθηηκά ηε γισζζηθή πνηθηιία. ηνπο επηκέξνπο ζηφρνπο πξνβιέπεηαη φηη ν καζεηήο αζθείηαη βαζκηαία, ώζηε λα είλαη ζε ζέζε λα: Γηαβάδεη, θαηαλνώληαο ζπγρξόλσο ην πεξηερόκελν θάζε είδνπο ιόγνπ, θαηάιιεινπ γηα ηελ ειηθία ηνπ. Γηα ηελ επίηεπμε απηνχ ηνπ ζηφρνπ σο ελδεηθηηθά αληηθείκελα αλάγλσζεο θαη κειέηεο αλαθέξνληαη: «Σα δηάθνξα θείκελα ησλ καζεκάησλ ηνπ ζρνιηθνύ πξνγξάκκαηνο, αγγειία, ηίηινη, πεξηγξαθή αθεγήκαηνο, πνηήκαηνο, πληποθοπιακό κείμενο, επηζηνιή, εκεξνιόγην, απηνβηνγξαθία, βηνγξαθία, πίλαθαο πεξηερνκέλσλ, θαηάινγνο, ιεμηθό, ράξηεο, ζρεδηάγξακκα, ηζηνξία κε εηθόλεο ή ζθίηζα, ζεκεηώζεηο, εθεκεξίδα, πεξηνδηθό, αθήγεζε, πεξηγξαθή, παξακύζη, αλέθδνην, δηήγεκα, κπζηζηόξεκα, πνίεκα, βηβιηνπαξνπζίαζε, θξηηηθή ζεαηξηθνύ, θηλεκαηνγξαθηθνύ έξγνπ, ρεηξόγξαθα έληππα θείκελα πνπ έρνπλ δηαθνξεηηθό επίπεδν ύθνπο».

97 Κη ελψ ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ δε γίλεηαη πνπζελά άκεζε αλαθνξά ζηελ πνιπηξνπηθφηεηα ησλ θεηκέλσλ, ζηα ελδεηθηηθά θείκελα πξνο αλάγλσζε εκπεξηέρνληαη θείκελα πνπ είλαη σο επί ησλ πιείζησλ πνιπηξνπηθά (ράξηεο, ζρεδηάγξακκα, πίλαθαο, ηζηνξία κε εηθφλεο ή ζθίηζα, εθεκεξίδα, πεξηνδηθφ θ.ά.). Δμάιινπ, ξίρλνληαο κηα πξψηε καηηά ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ηεο Γιψζζαο ηεο η ηάμεο Γεκνηηθνχ δηαπηζηψλνπκε φηη ηα θείκελα πξνο κειέηε είλαη ζηελ πιεηνςεθία ηνπο πνιπηξνπηθά. Έηζη, ζχκθσλα κε ηα παξαπάλσ, αιιά θαη βάζεη ησλ δεδνκέλσλ πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ ζεσξεηηθή αλαζθφπεζε ζθνπόο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη λα δηεξεπλήζεη εάλ, θαη θαηά πόζν ππάξρεη αλαγλσζηηθή θαηαλόεζε ησλ πιεξνθνξηαθώλ πνιπηξνπηθώλ θεηκέλσλ ζηα παηδηά ηεο Σ Γεκνηηθνύ. Δπηπιένλ, εμεηάδνληαη ηα επηκέξνπο εξεπλεηηθά εξσηήκαηα: επεξεάδεηαη ην επίπεδν αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο απφ ην είδνο ησλ εξσηήζεσλ πνπ ηίζεληαη ζηα παηδηά (πιεξνθνξηαθέο, ζπλδπαζηηθέο, ζπκπεξαζκαηηθέο); I. Τπνζέηνπκε φηη εθφζνλ ππάξρεη ζπζρέηηζε, ηφηε νη επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ζα είλαη πςειφηεξεο ζηηο πιεξνθνξηαθέο εξσηήζεηο θαηαλφεζεο θεηκέλνπ θαη ρακειφηεξεο ζηηο ζπλδπαζηηθέο θαη ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο Τπάξρεη δηαθνξνπνίεζε ζηηο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ αλάινγα κε ην θχιν; II. Τπνζέηνπκε δε ζα ππάξρνπλ δηαθνξέο αλάκεζα ζηηο επηδφζεηο ησλ δχν θχισλ. Δπεξεάδεη ην επίπεδν δπζθνιίαο ησλ θεηκέλσλ ηελ αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε ησλ παηδηψλ; III. Τπνζέηνπκε φηη εάλ βξεζεί ζεκαληηθή ζπζρέηηζε αλάκεζα ζην επίπεδν δπζθνιίαο ησλ θεηκέλσλ θαη ηελ αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε, ηφηε απηή ζα είλαη αξλεηηθή, δειαδή φζν κεγαιχηεξν επίπεδν δπζθνιίαο, ηφζν ρακειφηεξεο επηδφζεηο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο. Τπάξρεη ζρέζε ηεο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο ησλ παηδηψλ κε ηελ πεξηνρή ζηελ νπνία δηακέλνπλ (αζηηθή, εκηαζηηθή πεξηνρή);

98 IV. Τπνζέηνπκε φηη εάλ ππάξρεη δηαθνξνπνίεζε, ηφηε αλακέλνληαη θαιχηεξεο επηδφζεηο ησλ παηδηψλ πνπ δηακέλνπλ ζε αζηηθή πεξηνρή απφ ηα παηδηά πνπ δηακέλνπλ ζε εκηαζηηθή πεξηνρή. 2.2 Δείγμα Σν δείγκα πνπ έρεη επηιεγεί γηα ηελ έξεπλα απνηειείηαη απφ καζεηέο/ηξηεο ηεο η ηάμεο Γεκνηηθνχ. Ζ ζπγθεθξηκέλε ηάμε επηιέρζεθε θαζψο ζεσξείηαη φηη ζε απηήλ ηελ ειηθία ηα παηδηά έρνπλ θαηαθηήζεη πιήξσο ην κεραληζκφ ηεο αλάγλσζεο θαη έρνπλ θηάζεη ζην επίπεδν πνπ είλαη ζε ζέζε λα επεμεξγάδνληαη λνεκαηηθά δηάθνξα είδε θεηκέλνπ, λα εμάγνπλ ζπκπεξάζκαηα βάζεη ησλ πιεξνθνξηψλ ησλ θεηκέλσλ θαη λα ηνπνζεηνχληαη θξηηηθά απέλαληί ηνπο. ηελ έξεπλα ζπκκεηείραλ 62 παηδηά, γηα ηελ θαηά ην δπλαηφ κεγαιχηεξε αμηνπηζηία ησλ απνηειεζκάησλ, απφ ηα νπνία ηα 21 θνηηνχζαλ ζε έλα ζρνιείν ζην θέληξν ηεο Θεζζαινλίθεο θαη ηα ππφινηπα θνηηνχζαλ ζε δχν ζρνιεία ζηα πεξίρσξα ηεο Θεζζαινλίθεο, θαη ζπγθεθξηκέλα ζηελ εκηαζηηθή πεξηνρή ηεο Πεξαίαο. Σα παηδηά πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα δελ είραλ αλαθεξζεί γηα θάπνηα καζεζηαθή δπζθνιία, ελψ φινη νη καζεηέο, απηνί πνπ είραλ ηελ ειιεληθή σο κεηξηθή αιιά θαη απηνί πνπ είραλ ηελ ειιεληθή σο δεχηεξε/μέλε γιψζζα, είραλ δηδαρζεί ηελ πξψηε αλάγλσζε θαη γξαθή ζηελ Διιάδα φπσο πξνβιέπεηαη ζην Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα. Δπηπιένλ, νη καζεηέο ηνπ δείγκαηνο πξνέξρνληαλ απφ έλα επξχ θάζκα θνηλσληθν-κνξθσηηθνχ επηπέδνπ. 2.3 Σο ςλικό ηηρ επεςνηηικήρ διαδικαζίαρ Γηα ηε δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο ρξεζηκνπνηήζεθαλ 4 έξγα θαηαλφεζεο πνπ ην θαζέλα απνηεινχληαλ απφ έλα απζεληηθφ πνιπηξνπηθφ πιεξνθνξηαθφ θείκελν θαη απφ ην θπιιάδην κε ηηο 9 εξσηήζεηο θαηαλφεζεο (βι. παξάξηεκα). Χο θξηηήξην επηινγήο ησλ θεηκέλσλ ηέζεθε αξρηθά ν πιεξνθνξηαθφο θαη πνιπηξνπηθφο ραξαθηήξαο ησλ θεηκέλσλ.

99 Σα πληποθοπιακά κείμενα, θαηά βάζε είλαη θείκελα παξάζεζεο πιεξνθνξηψλ ζε ινγηθή ζεηξά (θείκελα απφ επηζηεκνληθά βηβιία π.ρ. θπζηθή, γεσγξαθία, ηζηνξία, αιιά θαη άξζξα ζε εθεκεξίδεο/ πεξηνδηθά, δηαθεκίζεηο θιπ). Γελ ππάξρνπλ ήξσεο, αιιά ζεηξά απφ πξνηάζεηο πνπ δίλνπλ πξαγκαηηθέο πιεξνθνξίεο απφ πεγέο, έξεπλεο, παξέρνπλ νξηζκνχο, ινγηθή αηηηνιφγεζε, έρνπλ ηε ινγηθή ηνπ αηηίνπ αηηηαηνχ, θάλνπλ ρξήζε παξαδεηγκάησλ, ππνζέζεηο θαη ζπρλά θαηαιήγνπλ ζε ιχζεηο ή ζπκπεξάζκαηα. Καηά ηνπο Greasser & Goodman (Bruce K.B & Black J.B., 1985, ζει. 142) ν πξσηαξρηθφο ζθνπφο ησλ πιεξνθνξηαθψλ θεηκέλσλ ήηαλ ε έθζεζε πιεξνθνξηψλ θαη ηδεψλ. Παξ φιν πνπ νξηζκέλα πιεξνθνξηαθά θείκελα έρνπλ ζθνπφ λα δηαζθεδάζνπλ, λα πείζνπλ ή λα πξνζθέξνπλ έλα αηζζεηηθφ απνηέιεζκα, ν πξσηαξρηθφο ζηφρνο ηνπο κέλεη πάληα ε πιεξνθφξεζε. Ζ αλάγλσζε γηα πιεξνθνξίεο εκπιέθεη πνιιά δηαθνξεηηθά είδε θεηκέλσλ- ππνείδε, γη απηφ θαη νπζηαζηηθή βηβιηνγξαθία γηα ην ζέκα απηφ δελ είλαη κεγάιε θαη ζπγθεθξηκέλε. ηελ αγγιηθή βηβιηνγξαθία ν νξηζκφο πνπ δίλεηαη γηα ην πιεξνθνξηαθφ θείκελν δελ είλαη έλαο θαη εληαίνο, ε επηθξαηέζηεξε εξκελεία είλαη expository text. Καηά ηελ Ogle (Blackowicz & Ogle, 2008, ζει. 94), πνιιέο θνξέο απηφ πνπ θαζνξίδεη ηε κνξθή ηνπ είλαη ν δηθφο καο ζθνπφο αλάγλσζεο. Ο ζθνπφο καο δειαδή πεξηζζφηεξν απφ ην θεηκεληθφ είδνο παίδεη θεληξηθφηεξν ξφιν ζην πψο ζα αληηιεθζνχκε εκείο ηελ νξγάλσζε ησλ πιεξνθνξηψλ ηνπ. Καηά ηνπο Blackowicz & Ogle επίζεο (2008, ζει. 107) κπνξνχκε λα θαηεγνξηνπνηήζνπκε θαηά θάπνην ηξφπν ηελ νξγάλσζε πιεξνθνξηώλ ζηα πιεξνθνξηαθά θείκελα (νπζηαζηηθά ηα ππνείδε ηνπο) ζε έμη επηθξαηέζηεξεο «θόξκεο»: α) πεξηγξαθηθά πιεξνθνξηαθά θείκελα (description using categories of information with no particular ordering), β) θείκελα ζχγθξηζεο θαη αληίζεζεο (comparison and contrast), γ) θείκελα πεξηγξαθήο κηαο ζεηξάο γεγνλφησλ (sequence of events), δ) θείκελα φπνπ παξνπζηάδεηαη έλα πξφβιεκα θαη ε ιχζε ηνπ (problem and solution), ε) θείκελα πεξηγξαθήο κηαο δηαδηθαζίαο (process description) θαη ζη) θείκελα πνπ παξνπζηάδνπλ κηα αηηία θαη ηα απνηειέζκαηά ηεο (cause and effect). Καηά ηελ Meyer B.J.F. (Bruce K.B & Black J.B., 1985, ζει. 13) ζην πιεξνθνξηαθφ θείκελν ε δνκή ηνπ θεηκέλνπ είλαη απηή πνπ κπνξεί λα

100 πξνζδηνξίζεη θάπνηεο ηδέεο θαη λα αλαδείμεη κεξηθέο, θάλνληαο θάπνηεο άιιεο ιηγφηεξν ζεκαληηθέο, γη απηφ θαη φηαλ κειεηάκε έλα πιεξνθνξηαθφ θείκελν νπζηαζηηθά κειεηάκε ηελ νξγάλσζε πιεξνθνξηψλ (thematic development). Ο ηίηινο ηνπ θεθαιαίνπ θαηά ηνπο Blackowicz & Ogle (2008, ζει. 98) είλαη έλαο απφ ηνπο θπξηφηεξνπο ζεκαηνδόηεο γηα ην πψο ν ζπγγξαθέαο έρεη νξγαλψζεη ηηο πιεξνθνξίεο ηνπ θεηκέλνπ ηνπ. Σν θείκελν κπνξεί λα είλαη ρσξηζκέλν ζε ππνελφηεηεο θαη κηθξφηεξνη ηίηινη- ππφηηηινη είλαη απηνί πνπ θαζνδεγνχλ ηνλ αλαγλψζηε ζηα θεληξηθά λνήκαηα πνπ ζέιεη ν/ε ζπγγξαθέαο λα πεξάζεη. Χζηφζν απηφ θαζνδεγείηαη θη απφ ηελ πξνυπάξρνπζα γλψζε ηνπ αλαγλψζηε. Κη ν αλαγλψζηεο είλαη απηφο πνπ απφ ηηο αλαγλσζηηθέο ηνπ εκπεηξίεο θαη βηψκαηα κπνξεί λα θαζνδεγήζεη ηα θεληξηθά λνήκαηα ζηνλ αλαγλσζηηθφ ζηφρν ηνλ νπνίν έρεη ζέζεη. Άιινη ζεκαηνδφηεο πνπ κπνξεί λα νξγαλψζνπλ ηηο πιεξνθνξίεο ηνπ θεηκέλνπ θαη λα θαζνδεγήζνπλ ηελ αλάγλσζή καο είλαη νη έληνλεο γξακκαηνζεηξέο, ηα πιαίζηα θεηκέλνπ, ζεκεηψζεηο δίπια ζην θείκελν πνπ θάλεη ν ίδηνο ν ζπγγξαθέαο. Σα πιεξνθνξηαθά θείκελα είλαη πνιχ δηαθνξεηηθά απφ ηα ινγνηερληθά θείκελα θαη ζηελ νξγάλσζε ησλ πιεξνθνξηψλ, αιιά θαη ζηε δνκή ηνπο. Μπνξεί λα είλαη νξγαλσκέλα κε πνηθηιία ηξφπσλ. Απηφ είλαη θαη ην ζηνηρείν πνπ ηα θάλεη πην δχζθνια ζηελ θαηαλφεζε θαη ηελ πξφβιεςε απφ έλαλ λέν αλαγλψζηε. Μηα απφ ηηο πην μεθάζαξεο δηαθνξέο αλάκεζα ζηα πιεξνθνξηαθά θαη αθεγεκαηηθά θείκελα είλαη φηη ηα πιεξνθνξηαθά θείκελα δελ είλαη αλαγθαίν λα ηα δηαβάζνπκε απφ ηελ αξρή ηνπο φπσο πξέπεη λα θάλνπκε ζηα αθεγήκαηα - ινγνηερληθά. Πνιιέο θνξέο ζηα πιεξνθνξηαθά θείκελα δηαβάδνπκε επηιεθηηθά φ,ηη εκείο ζέινπκε θη φρη φιε ηελ άπνςε ηνπ/ ηεο ζπγγξαθέα. Φάρλνπκε ζπλήζσο απηφ πνπ ζέινπκε ζχκθσλα κε ηνλ αλαγλσζηηθφ καο ζηφρν, ην ζηφρν γηα ηνλ νπνίν πήξακε ην θείκελν ζηα ρέξηα καο. Μπνξνχκε λα δηαβάζνπκε επηιεθηηθά ηηο παξαγξάθνπο κε ηε ζεηξά πνπ εκείο ζέινπκε, γηαηί ηα πεξηζζφηεξα πιεξνθνξηαθά θείκελα δελ έρνπλ «ζελάξην» πνπ πξέπεη λα δηαβαζηεί κε κηα ρξνληθή ζεηξά γηα λα θαηαλνεζεί. Καηά ηνπο Blackowicz & Ogle (2008, ζει. 112) ε αλάγλσζε γηα λα απαληήζνπκε ζε ζπγθεθξηκέλεο εξσηήζεηο καο θαη ε αλάγλσζε γηα λα ζρεκαηίζνπκε γλψζεηο, απαηηνχλ δηαθνξεηηθέο αλαγλσζηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη ζεσξνχλ φηη κέξνο ηνπ ψξηκνπ αλαγλψζηε είλαη λα μέξεη φηη κπνξεί λα δηαβάζεη επηιεθηηθά φρη κφλν απφ ηελ αξρή κέρξη ην ηέινο ηνπ θαη φηη θάπνηα

101 πιεξνθνξηαθά θείκελα κπνξεί λα ηα ξίμεη κφλν κηα καηηά θαη λα πάξεη ην ειάρηζην ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ κπνξεί λα ηνπ πξνζθέξεη θαη φηη θάπνηα άιια πξέπεη λα ηα δεη πην πξνζεθηηθά θαη λα ηα δηαβάζεη πεξηζζφηεξεο θνξέο. Καηά ηνπο Smith & Snowball (Blackowicz & Ogle, 2008, ζει. 91) απφ έξεπλεο πνπ έθαλαλ αλαδείρζεθε φηη ε πιεηνςεθία ησλ αλαγλσζκάησλ καο είλαη θπξίσο πιεξνθνξηαθήο θχζεο θαη ζίγνπξα ζπλεηδεηνπνηνχκε απφ έλα ηέηνην απνηέιεζκα ηελ ζπνπδαηφηεηα θαη ηελ αλαγθαηφηεηα παξάιιεια ηνπ λα κπνξεί λα θαηαλνεί θάπνηνο ηηο πιεξνθνξίεο πνπ δηαβάδεη. Δηδηθά ζηε ζεκεξηλή επνρή ηεο Πιεξνθξίαο θαη ησλ Νέσλ Σερλνινγηψλ πνπ ε πξφζβαζε ζε πιεζψξα πιεξνθνξηψλ έρεη δηεπθνιπλζεί θαηά πνιχ θαη αλά πάζα ζηηγκή κπνξνχκε λα έξζνπκε ζε επαθή κε πιεξνθνξίεο είηε ζθνπίκσο είηε φρη. Γηα ηελ πνιπηξνπηθόηεηα ησλ θεηκέλσλ έρεη γίλεη αλαιπηηθά ιφγνο ζε πξνεγνχκελν θεθάιαην. Όηαλ, ινηπφλ, ζέινπκε λα κειεηήζνπκε θαη λα αλαιχζνπκε έλα θείκελν ζήκεξα, δελ εζηηάδνπκε κφλν ζηα γισζζηθά ηνπ ζηνηρεία αιιά εμίζνπ θαη ζηα κε-γισζζηθά. Δδψ είλαη πνπ ε έλλνηα ηεο πνιπηξνπηθόηεηαο είλαη πνιιαπιψο ρξήζηκε. Ο φξνο ρξεζηκνπνηείηαη φηαλ αλαγλσξίζνπκε φηη ηα κελχκαηα ελφο θεηκέλνπ (ι.ρ. ζε ζρνιηθφ βηβιίν ή ζε θηλεκαηνγξαθηθή ηαηλία), ελφο graffiti ή κηαο δηαθήκηζεο, ηα νπνία κπνξνχλ λα θαηαλνεζνχλ απφ ηνπο θπζηθνχο ηνπο απνδέθηεο, δνκνχληαη κε ηε γιψζζα (γξαπηή θαη πξνθνξηθή), ηελ εηθφλα, ηηο θηλαηζζεηηθέο πξάμεηο (ρεηξνλνκίεο, θηλήζεηο, πφδεο, ρεηξηζκφο αληηθεηκέλσλ). Κάζε θείκελν ζχκθσλα κε ηε ζεσξία ηεο πνιπηξνπηθφηεηαο είλαη έλα πνιιαπιφ ζχζηεκα ηξφπσλ. Λ.ρ. ην ζεαηξηθφ έξγν ή κία φπεξα είλαη εμαηξεηηθά ζχλζεηα πνιπηξνπηθά θείκελα (αθφκε θαη ζηελ έληππε εθδνρή ηνπο, πνιχ πεξηζζφηεξν σο δξψκελα). ε θάζε θείκελν έλαο ή πεξηζζφηεξνη ηξφπνη κπνξνχλ λα είλαη νη θπξίαξρνη, αιιά αθφκε θαη ζε θείκελα πνπ θαηαξρήλ θαίλεηαη λα ππεξηζρχεη έλαο ηξφπνο έλαληη άιισλ, κία πξνζεθηηθφηεξε κειέηε ηνπο καο δείρλεη φηη θαη άιινη ηξφπνη είλαη εμίζνπ ζεκαληηθνί (Υνληνιίδνπ, 2001). Καηά ηνλ Υαξαιακπφπνπιν (2006), ραξαθηεξίδνληαη απφ πνιπηξνπηθφηεηα θείκελα κε ζπλδπαζκφ πεξηζζνηέξσλ ηνπ ελφο ζεκεησηηθψλ ηξφπσλ: γισζζηθνχ νπηηθνχ, ερεηηθνχ θηι., νη νπνίνη ιεηηνπξγνχλ ζπκπιεξσκαηηθά γηα ηε δεκηνπξγία θαη κεηάδνζε ηνπ κελχκαηνο. Υαξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα ηέηνησλ θεηκέλσλ απνηεινχλ ηα εμήο: θείκελα

102 νδεγίεο γηα ηε ρξήζε ζπζθεπψλ (ζπλδπάδνπλ ηνλ γισζζηθφ γξαπηφ θείκελνθαη ηνλ νπηηθφ εηθφλεο, ζρεδηαγξάκκαηα), κία ηειενπηηθή δηαθήκηζε (ζπλδπάδεη ηνλ γισζζηθφ, ηνλ νπηηθφ θαη ηνλ ερεηηθφ ηξφπν). ε έλα ηέηνην πνιπηξνπηθφ θείκελν ε γιψζζα, ε εηθφλα θαη ν ήρνο ιεηηνπξγνχλ ζπκπιεξσκαηηθά, κε ηέηνην ηξφπν πνπ δελ κπνξεί θαλείο λα θαηαλνήζεη ζπλνιηθά ην θείκελν, αλ πεξηνξηζηεί ζηελ αλάγλσζε κφλν ηνπ γισζζηθνχ ηνπ κέξνπο. Έλα δεύηεξν θξηηήξην επηινγήο ησλ θεηκέλσλ είλαη ην ζεκαηηθφ πεξηερφκελν, ην νπνίν έγηλε πξνζπάζεηα λα επηιεγεί ζχκθσλα κε ηα ελδηαθέξνληα ησλ παηδηψλ θαη ην καζεζηαθφ ηνπο επίπεδν, έηζη ψζηε λα απνηειέζνπλ ηα θείκελα γηα ηα παηδηά κηα επράξηζηε αλαγλσζηηθή εκπεηξία. Δπηπιένλ, ε επηινγή ηεο ζεκαηνινγίαο ησλ θεηκέλσλ έγηλε ζχκθσλα κε ηηο γεληθέο αξρέο ηεο εθπαίδεπζεο, φπσο απηέο αλαθέξνληαη ζην Γ.Δ.Π.Π.., φπνπ θαη πξνβιέπεηαη ε επαηζζεηνπνίεζε γηα ηελ αλαγθαηόηεηα πξνζηαζίαο ηνπ θπζηθνύ πεξηβάιινληνο θαη ε πηνζέηεζε αλάινγσλ πξνηύπσλ ζπκπεξηθνξάο αιιά θαη ε επαηζζεηνπνίεζε ζε ζέκαηα αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, παγθόζκηαο εηξήλεο θαη ε δηαζθάιηζε ηεο αλζξώπηλεο αμηνπξέπεηαο. Σξίην θξηηήξην ήηαλ ε ζπληαθηηθή δνκή θαη ην ιεμηιφγην λα είλαη ζρεηηθά ζπλαθή κε ηα θείκελα πνπ παξνπζηάδνληαη ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ηεο Σ ηάμεο, ελψ ε έθηαζε δηέθεξε απφ θείκελν ζε θείκελν, θαζψο φια ηα θείκελα απνηεινχζαλ απζεληηθά απηνηειή αλαγλψζκαηα θαη δελ είραλ ηνλ απνζπαζκαηηθφ ραξαθηήξα ησλ θεηκέλσλ ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα. Βάζεη ησλ ηειεπηαίσλ απηψλ δχν θξηηεξίσλ έγηλε θαη ε θαηάηαμε ησλ θεηκέλσλ ζε επίπεδα δπζθνιίαο. Ζ θαηαλφεζε ησλ θεηκέλσλ δηεξεπλήζεθε κε ηε κνξθή εξσηήζεσλ πάλσ ζην θείκελν. Οη εξσηήζεηο θαηαλφεζεο πνπ ζπλφδεπαλ ηα θείκελα ρσξίζηεθαλ ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: εξσηήζεηο ησλ νπνίσλ νη απαληήζεηο πξνέθππηαλ άκεζα απφ ην θείκελν (ζην εμήο πιεξνθνξηαθέο), εξσηήζεηο ησλ νπνίσλ νη απαληήζεηο πξνέθππηαλ απφ ην ζπλδπαζκφ θεηκέλνπ θαη εηθφλαο ή απφ ηνλ ζπλδπαζκφ δηαθφξσλ ζεκείσλ ηνπ θεηκέλνπ (ζην εμήο ζπλδπαζηηθέο) θαη εξσηήζεηο ησλ νπνίσλ νη απαληήζεηο πξνέθππηαλ ζπκπεξαζκαηηθά βάζεη ησλ πιεξνθνξηψλ ηνπ θεηκέλνπ (ζην εμήο ζπκπεξαζκαηηθέο). Καη γηα ηα ηέζζεξα θείκελα πνπ εμεηάζηεθαλ νη εξσηήζεηο ήηαλ 9 ζπλνιηθά, 3 πιεξνθνξηαθέο, 3 ζπλδπαζηηθέο θαη 3

103 ζπκπεξαζκαηηθέο. Οη εξσηήζεηο επηιέρηεθαλ θάζε θνξά θπξίσο βάζεη ηνπ λνεκαηηθνχ πεξηερνκέλνπ ηνπ θεηκέλνπ, ηεο νξγάλσζεο ησλ πιεξνθνξηψλ ηνπ, ηεο πνιπηξνπηθφηεηαο ηνπ θαη ηεο ρξήζεο θεηκεληθψλ ζεκαηνδνηψλ. Αθνινπζεί ε πεξηγξαθή ησλ θεηκέλσλ θαη ησλ εξσηήζεσλ θαηαλφεζεο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηε δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο. ΚΔΗΜΔΝΟ 1: «Σα δώα θηλδπλεύνπλ» Σν πξψην θείκελν Σα δώα θηλδπλεύνπλ (Jean- Michel Billoud, 2008, ζ ) είλαη έλα πνιπηξνπηθφ πιεξνθνξηαθφ θείκελν νηθνινγηθνχ πεξηερνκέλνπ, ην νπνίν ζίγεη ην αλεζπρεηηθφ θαηλφκελν ηεο εμαθάληζεο ησλ εηδψλ, θσηίδνληαο ηηο αηηίεο, ηηο αξλεηηθέο ζπλέπεηεο θαη ηα κέηξα πνπ έρνπλ ιεθζεί γηα ηελ αληηκεηψπηζε απηνχ ηνπ θαηλνκέλνπ. Αλ θαη ε έθηαζε ηνπ θεηκέλνπ είλαη ζρεηηθά κεγάιε (4 ζειίδεο, βι. παξάξηεκα) σζηφζν ε ζεκαηνινγία ηνπ είλαη αξθεηά γλσζηή γηα καζεηέο Σ ηάμεο, θαη ην ιεμηιφγην δελ παξνπζηάδεη ζεκαληηθή δπζθνιία, γεγνλφο πνπ καο θάλεη λα εληάμνπκε ην θείκελν ζην επίπεδν δπζθνιίαο 1 (ζε κηα θιίκαθα επηπέδσλ απφ ην 1 έσο ην 3). Ζ δνκή ηνπ θεηκέλνπ έρεη φια εθείλα ηα ζηνηρεία ελφο πιεξνθνξηαθνχ πνιπηξνπηθνχ θεηκέλνπ. Κάησ απφ ηνλ θεληξηθφ ηίηιν ππάξρεη κηα κηθξή εηζαγσγή πνπ πξντδεάδεη ηνπο αλαγλψζηεο γηα ην ζέκα ηνπ θεηκέλνπ πνπ αθνινπζεί, ελψ ε νξγάλσζε ησλ πιεξνθνξηψλ ζε παξαγξάθνπο έρεη θάζεηε ξνή, δειαδή έρεη ηε κνξθή ζηειψλ, ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζπλαληνχκε θπξίσο ζε άξζξα εθεκεξίδαο. Σν θείκελν είλαη ρσξηζκέλν ζε ππνελφηεηεο, ελψ νη ππφηηηινη πνπ πξνεγνχληαη θάζε ππνελφηεηαο θαζνδεγνχλ ηνλ αλαγλψζηε ζηα θεληξηθά κελχκαηα πνπ ζέιεη ν ζπγγξαθέαο λα πεξάζεη. Σν κέγεζνο θαη ε κνξθή ηεο γξακκαηνζεηξάο δηαθέξεη ζηνλ θεληξηθφ ηίηιν, ζηνπο ππφηηηινπο θαη ζηελ εηζαγσγή απφ ην θχξην ζψκα ηνπ θεηκέλνπ (έληνλε γξαθή ζηνλ ηίηιν θαη ηνπο ππφηηηινπο). Φπζηθά, αλάκεζα ζην θείκελν παξεκβάιινληαη εηθφλεο (γξαθηθά, ζθίηζα, θσηνγξαθίεο, πίλαθεο) θαη πιαίζηα θεηκέλνπ πνπ ζπλνδεχνληαη απφ ηνπο δηθνχο ζεκαηνδφηεο-ππφηηηπινπο θαη αλαθέξνπλ ζεκαληηθέο πιεξνθνξίεο γηα ην ζέκα ηνπ θεηκέλνπ επηηξέπνληαο, έηζη ηε δπλαηφηεηα λα πξνθχςνπλ αξθεηέο εξσηήζεηο πνπ λα αθνξνχλ ηε ζχλδεζε πιεξνθνξηψλ αλάκεζα ζην θείκελν θαη ζηελ εηθφλα.

104 απαληήζεηο. Αθνινπζνχλ νη εξσηήζεηο θαηαλφεζεο κε ηηο αλακελφκελεο Πιεξνθνξηαθέο εξσηήζεηο: 1. Πνηα είδε έρνπλ εμαθαληζηεί νινθιεξσηηθά; Σα παηδηά εληνπίδνπλ ηελ απάληεζε ζηελ πξψηε εηθφλα ηεο πξψηεο ζειίδαο ηνπ θεηκέλνπ (βι. παξάξηεκα) πνπ είλαη ε εμήο: ην ληόλην, πνπιί ηεο λήζνπ Μαπξίθηνο, ην καύξν εκνύ ηεο Απζηξαιίαο, ε δέβξα θάγθα, ε πάπηα ηνπ Λακπξαληόξ, ε θώθηα monachus monachus, ν ιύθνο ηεο Σαδκαλίαο. 2. Δθηόο από ην θπλήγη γηα ην θξέαο ηνπο γηα πνηνύο άιινπο ιόγνπο απνηεινύλ ηα δώα εκπνξεύκαηα; Ζ απάληεζε εληνπίδεηαη ζηελ πξψηε παξάγξαθν ηεο ππνελφηεηαο κε ηίηιν εκπνξεχκαηα ζηελ αξρή ηεο ηξίηεο ζειίδαο ηνπ θεηκέλνπ (βι.παξάξηεκα) θαη είλαη ε εμήο: Σα δώα ζπιιακβάλνληαη γηα ηε γνύλα ηνπο, πνπ είλαη κεγάιεο αμίαο, ηα ειεθαληόδνληά ηνπο θαη ηα θέξαηά ηνπο (ειέθαληεο, ξηλόθεξνη), ην θίιληηζη ή ην θέιπθόο ηνπο (όζηξαθα, ρειώλεο). Πνιιά δώα όκσο όπσο νη παπαγάινη, νη ρακαηιένληεο θαη νη πίζεθνη αηρκαισηίδνληαη γηα λα πνπιεζνύλ σο θαηνηθίδηα. 3. Πνηα κέηξα έρνπλ ιεθζεί γηα ηελ πξνζηαζία ησλ δώσλ από ην ιαζξεκπόξην; Ζ απάληεζε εληνπίδεηαη ζηελ ηξίηε ζειίδα ηνπ θεηκέλνπ ζην πιαίζην θεηκέλνπ κε ππφηηηιν Ζ πξνζηαζία ησλ δψσλ (βι.παξάξηεκα) θαη είλαη ε εμήο: Σν 1975 ηέζεθε ζε εθαξκνγή κηα δηεζλήο ζύκβαζε γηα ην εκπόξην ησλ εηδώλ ηεο ρισξίδαο θαη παλίδαο πνπ απεηινύληαη κε εμαθάληζε. Αθνξά 170 ρώξεο θαη έρεη σο ζηόρν λα εμαζθαιίζεη όηη ην δηεζλέο εκπόξην άγξησλ δώσλ δε ζα εμάγεηαη εηο βάξνο ηεο δηαηήξεζεο ησλ εηδώλ.

105 πλδπαζηηθέο εξσηήζεηο: 1. Πνηα είλαη ζήκεξα ηα θύξηα είδε ππό εμαθάληζε; Σα παηδηά πξέπεη λα ζπλδπάζνπλ ηηο πιεξνθνξίεο πνπ δίλνληαη ζηελ εηθφλα ηεο δεχηεξεο ζειίδαο ηνπ θεηκέλνπ (βι. παξάξηεκα) κε ηηο πιεξνθνξίεο πνπ ππάξρνπλ ζην θείκελν θάησ απφ ηελ εηθφλα θαη ζπγθεθξηκέλα ζηελ ππνελφηεηα Ο θπλεγφο. Έηζη, ε απάληεζε δηακνξθψλεηαη σο εμήο: Σν γηγαληηαίν πάληα, ε Βαθηξηαλή θακήια, ν νξεηλόο γνξίιιαο, ν βίζνλαο ηεο Ακεξηθήο, ε ιεπθή αξθνύδα, ε ηίγξεο (απφ ηελ εηθφλα), αιιά θαη άιια είδε φπσο ν κπαθαιηάξνο, ν ηόλνο θαη ν μηθίαο (απφ ην θείκελν). 2. Πνηνη ιόγνη νδήγεζαλ ζηελ εμαθάληζε ησλ εηδώλ πξηλ εθαηνκκύξηα ρξόληα θαη από πνηεο αηηίεο απεηινύληαη ηα είδε ζήκεξα; Γηα λα απαληήζνπλ απηή ηελ εξψηεζε νη καζεηέο πξέπεη λα ζπλδπάζνπλ ζηνηρεία απφ δηαθνξεηηθά ζεκεία ηεο ελφηεηαο, απφ 2 εηθφλεο θαη θείκελν. Έηζη νη ιφγνη πνπ νδήγεζαλ ζηελ εμαθάληζε ησλ εηδψλ πξηλ εθαηνκκχξηα ρξφληα εληνπίδνληαη ζηελ εηθφλα ζην θάησ κέξνο ηεο πξψηεο ζειίδαο (βι. παξάξηεκα) κε ππφηηηιν Σα κεγάια θχκαηα θπζηθήο εμαθάληζεο ησλ εηδψλ θαη είλαη: θπζηθά θαηλόκελα όπσο ηζρπξνί ζεηζκνί, πηώζε κεηεσξηηώλ, θιηκαηηθέο αιιαγέο ή κεηαηόπηζε επείξσλ. Οη θχξηεο αηηίεο πνπ απεηινχλ ηα είδε ζήκεξα αλαθέξνληαη ζην ππφκλεκα ζηεο εηθφλαο ζηε δεχηεξε ζειίδα θαη είλαη: Σν θπλήγη, ε ππεξθαηαλάισζε, ε ππεξζέξκαλζε ηνπ πιαλήηε, ε κείσζε ησλ βηόηνπσλ θαη ε εμαθάληζε ησλ δσηηθώλ πόξσλ. 3. Με πνηόλ ηξόπν νη πσιεηέο θαη αγνξαζηέο εμσηηθώλ δώσλ ζέηνπλ ζε θίλδπλν ηελ παλίδα ηνπ πιαλήηε; Σα παηδηά γηα λα απαληήζνπλ ζε απηή ηελ εξψηεζε πξέπεη λα ζπλδπάζνπλ πιεξνθνξίεο απφ ηελ εηθφλα ζε κνξθή θφκηθο ζηελ ηέηαξηε ζειίδα ηεο ελφηεηαο θαη απφ ηελ ππνελφηεηα Οη πειάηεο είλαη εμίζνπ έλνρνη

106 φζν θαη νη ιαζξέκπνξνη. Έηζη, ε απάληεζε δηακνξθψλεηαη σο εμήο: Οξηζκέλνη αγνξαζηέο δηαζέηνπλ κεγάια ρξεκαηηθά πνζά πξνθεηκέλνπ λα απνθηήζνπλ έλα εμσηηθφ δψν. Οη πσιεηέο ηέηνηνπ είδνπο δψσλ, ηα πξνκεζεχνληαη ζπλήζσο απφ ιαζξεκπφξνπο (απφ εηθφλα). Ο αγνξαζηήο παίξλεη ην δψν ζπίηη ρσξίο λα γλσξίδεη ηηο απαξαίηεηεο ζπλζήθεο γηα ηε δηαβίσζή ηνπ (ηξνθή, ζεξκνθξαζία, πγξαζία). Μεξηθνί αζπλείδεηνη, ζηελ πξώηε δπζθνιία εγθαηαιείπνπλ ηα δώα απηά αβνήζεηα (απφ θείκελν). πκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο 1.Γηαηί παξά ηα κέηξα πνπ έρνπλ ιεθζεί, είλαη δύζθνιν λα εμαιεηθζεί εληειώο ην ιαζξεκπόξην; ην θείκελν αλαθέξεηαη φηη ηα είδε ππό εμαθάληζε πσινύληαη ζε εμσθξεληθέο ηηκέο, ππνινγίδεηαη όηη αλά ηνλ θόζκν νη ιαζξέκπνξνη άγξησλ δώσλ θεξδίδνπλ πεξίπνπ 15 δηζεθαηνκκύξηα επξώ. Δπνκέλσο νη καζεηέο κπνξνχλ εχθνια λα ζπκπεξάλνπλ φηη γηα ηνπο ιαζξεκπφξνπο είλαη κηα εμαηξεηηθά επηθεξδήο δξαζηεξηφηεηα πνπ ηνπο δίλεη θίλεηξν λα ζπλερίζνπλ παξφιν πνπ γλσξίδνπλ ηηο απζηεξέο ζπλέπεηεο ζε πεξίπησζε πνπ ζπιιεθζνχλ. 2. Ση ζα ζπκβνπιεύαηε έλα ζπγγεληθό ζαο πξόζσπν πνπ ζα ήζειε λα αγνξάζεη έλα παιηό από γνύλα άγξηνπ δώνπ; Γηθαηνινγήζηε ηελ απάληεζή ζαο. Οη καζεηέο ζα πξέπεη λα δηαηππψζνπλ ηελ πξνζσπηθή ηνπο θξίζε βάζεη ησλ πιεξνθνξηψλ ηνπ θεηκέλνπ θαη λα επηρεηξεκαηνινγήζνπλ ζηελ απάληεζή ηνπο. Αλ θαη δελ ππάξρεη κία κνλαδηθή ζσζηή απάληεζε, ην δεηνχκελν είλαη λα θαηαλνήζνπλ νη καζεηέο φηη φζν ππάξρεη δήηεζε απφ ηνπο αγνξαζηέο γηα ηηο γνχλεο ησλ άγξησλ δψσλ, νη ιαζξέκπνξνη ζα ζπλερίδνπλ λα θπλεγνχλ άγξηα δψα γηα ηε γνχλα ηνπο θαη λα θεξδίδνπλ ππέξνγθα πνζά.

107 3. Πώο κπνξεί λα απνηξαπεί ε απεηιή ησλ εηδώλ ηεο ρισξίδαο θαη παλίδαο κε εμαθάληζε; Γεδνκέλνπ φηη ην θείκελν αλαδεηθλχεη ηηο δηάθνξεο αηηίεο πνπ είλαη ππεχζπλεο γηα ηελ εμαθάληζε ησλ εηδψλ θαη αλαθέξεη θάπνηα κέηξα πνπ έρνπλ ιεθζεί νη καζεηέο κπνξνχλ λα ζπκπεξάλνπλ, ρξεζηκνπνηψληαο θαη ζηνηρεία ηνπ θεηκέλνπ, ην ηη πξέπεη λα γίλεη γηα λα απνθεπρζεί απηφ ην θαηλφκελν. Ζ απάληεζε είλαη: Με ηελ πξνζηαζία ησλ ηόπσλ δηακνλήο ησλ εηδψλ ππφ εμαθάληζε (π.ρ. δαζηθέο εθηάζεηο). Με ηε δεκηνπξγία πξνζηαηεπόκελσλ πεξηνρώλ πνπ ζα θηινμελνχλ ηα είδε πνπ θηλδπλεχνπλ. Με ηε ζέζπηζε απζηεξφηεξσλ λόκσλ γηα ην ιαζξεκπόξην ή ηελ ηήξεζε ησλ λφκσλ πνπ ήδε ππάξρνπλ. Με πξνηίκεζε απφ ηνπο αγνξαζηέο ησλ πξντφλησλ πνπ πξνέξρνληαη απφ είδε πνπ απεηινχληαη. ΚΔΗΜΔΝΟ 2: «Σο ζσολείο, ένα ζήηημα οςζίαρ» Σν δεχηεξν θείκελν κε ηίηιν Σν ζρνιείν, έλα δήηεκα νπζίαο (Odile Gandon, 2007, ζ ) είλαη έλα πιεξνθνξηαθφ πνιπηξνπηθφ θείκελν θνηλσληθνχ πεξηερνκέλνπ, κε ζέκα ην δηθαίσκα ηνπ αλζξψπνπ ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηηο αληζφηεηεο πνπ ππάξρνπλ ζηελ εθπαίδεπζε αλά ηνλ θφζκν, φπσο είλαη ε αληζφηεηα θνξηηζηψλ θαη αγνξηψλ θαη ν αλαιθαβεηηζκφο. Αλ θαη ε έθηαζε ηνπ θεηκέλνπ, ζηηο 2 ζειίδεο δελ είλαη κεγάιε, ε ζεκαηνινγία ηνπ είλαη πξσηφηππε ζε ζρέζε κε ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα, ελψ ην ιεμηιφγηφ ηνπ παξνπζηάδεη κηα κηθξή δπζθνιία ζε ζρέζε κε ην πξνεγνχκελν θείκελν, έηζη ψζηε λα εληάμνπκε ην θείκελν ζην επίπεδν δπζθνιίαο 2. Ζ δνκή ηνπ θεηκέλνπ (βι. παξάξηεκα) είλαη φκνηα κε απηή ηνπ πξνεγνχκελνπ πιεξνθνξηαθνχ πνιπηξνπηθνχ θεηκέλνπ. Κάησ απφ ηνλ θεληξηθφ ηίηιν ππάξρεη κηα κηθξή εηζαγσγή πνπ πξντδεάδεη ηνπο αλαγλψζηεο γηα ην ζέκα ηνπ θεηκέλνπ πνπ αθνινπζεί, ελψ ε νξγάλσζε ησλ πιεξνθνξηψλ ζε παξαγξάθνπο έρεη θάζεηε ξνή, δειαδή έρεη ηε κνξθή ζηειψλ,

108 ραξαθηεξηζηηθά πνπ θάλνπλ θαη απηφ ην θείκελν λα κνηάδεη κε άξζξν. Σν θείκελν είλαη ρσξηζκέλν ζε ππνελφηεηεο, ελψ νη ππφηηηινη πνπ πξνεγνχληαη θάζε ππνελφηεηαο θαζνδεγνχλ ηνλ αλαγλψζηε ζηα θεληξηθά κελχκαηα πνπ ζέιεη ν ζπγγξαθέαο λα πεξάζεη. Σν κέγεζνο θαη ε κνξθή ηεο γξακκαηνζεηξάο δηαθέξεη ζηνλ θεληξηθφ ηίηιν, ζηνπο ππφηηηινπο θαη ζηελ εηζαγσγή απφ ην θχξην ζψκα ηνπ θεηκέλνπ (έληνλε γξαθή ζηνλ ηίηιν θαη ηνπο ππφηηηινπο). Έλα θαηλνχξην ζηνηρείν πνπ ζπλαληνχκε είλαη φηη ν ηίηινο ηνπ θεηκέλνπ θαη θάπνηνη φξνη θιεηδηά είλαη γξακκέλνη ζε έλα θαιιηγξαθηθφ ζηπι γξακκαηνζεηξάο. Καη εδψ, βέβαηα αλάκεζα ζην θείκελν παξεκβάιινληαη νη εηθφλεο (θσηνγξαθία, ράξηεο, ζθίηζα, πιαίζην θεηκέλνπ) πνπ ζπλνδεχνληαη απφ ηνπο δηθνχο ζεκαηνδφηεο-ππφηηηπινπο θαη αλαθέξνπλ ζεκαληηθέο πιεξνθνξίεο γηα ην ζέκα ηνπ θεηκέλνπ επηηξέπνληαο, έηζη ηε δπλαηφηεηα λα πξνθχςνπλ αξθεηέο εξσηήζεηο πνπ λα αθνξνχλ ηε ζχλδεζε πιεξνθνξηψλ αλάκεζα ζην θείκελν θαη ζηελ εηθφλα. Πιεξνθνξηαθέο εξσηήζεηο: 1. Γηαηί ην ζρνιείν είλαη αλαγθαίν γηα ην ρηίζηκν ηνπ απξηαλνύ κέιινληνο; Ζ απάληεζε εληνπίδεηαη ζηελ πξψηε ππνελφηεηα κε ηίηιν Μαζαίλνπκε γηα λα ρηίζνπκε ην κέιινλ : ην ζρνιείν νη καζεηέο παίξλνπλ ηηο απαξαίηεηεο γλώζεηο γηα ην απξηαλό ηνπο επάγγεικα, παίξλνπλ ηηο γλώζεηο γηα λα γίλνπλ πνιίηεο ηεο ρώξαο ηνπο ελώ παξάιιεια καζαίλνπλ θαη γηα άιιεο ρώξεο ηνπ θόζκνπ, παίξλνπλ πιεξνθνξίεο γηα ηελ πγεία, καζαίλνπλ λα ζέβνληαη ην πεξηβάιινλ θαη ηελ πνιηηηζηηθή ηνπο θιεξνλνκηά. 2. Πώο ε θηώρεηα απνηειεί ηξνρνπέδε ζηελ εθπαίδεπζε;

109 Ζ απάληεζε εληνπίδεηαη ζηελ δεχηεξε ππνελφηεηα κε ηίιν Ζ θηψρηα ηξνρνπέδε ζηελ εθπαίδεπζε: ηηο ρώξεο ηνπ Νόηνπ βξίζθνληαη ηα πεξηζζόηεξα παηδηά πνπ δε θνηηνύλ ζην ζρνιείν εμαηηίαο ηεο θηώρεηαο θαη ηεο θαζπζηέξεζεο ζηελ αλάπηπμε. Δθεί εμαηηίαο ησλ επηδεκηώλ, όπσο ην AIDS θαη ησλ πνιέκσλ πνιιά παηδηά ράλνπλ ηνπο γνλείο ηνπο θαη αλαγθάδνληαη είηε λα δνπιεύνπλ ή λα κέλνπλ ζπίηη θαη λα πξνζέρνπλ ηα κηθξόηεξα αδέξθηα ηνπο. Έηζη, δελ κπνξνύλ λα πεγαίλνπλ θαλνληθά ζην ζρνιείν. 3. Ση πξνζθέξεη ζηελ εθπαίδεπζε ησλ ρσξώλ ηνπ Νόηνπ ε δηεζλήο βνήζεηα; Ζ απάληεζε εληνπίδεηαη ζηε δεχηεξε παξάγξαθν ηεο δεχηεξεο ππνελφηεηαο: Γηεζλείο νξγαλώζεηο όπσο ε UNESCO θαη ε UNICEF πξνσζνύλ εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα, ελώ νη Με Κπβεξλεηηθέο Οξγαλώζεηο επηθαιέζηεθαλ ηε δηεζλή αιιειεγγύε γηα ηελ ίδξπζε ζρνιείσλ θαη ηελ επηκόξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθώλ. πλδπαζηηθέο εξσηήζεηο : 1. Πνηα είλαη ε θαηάζηαζε κε ηνλ αλαιθαβεηηζκό ζηνλ θόζκν θαη ζε πνηεο πεξηνρέο ζπλαληνύκε ηνπο πεξηζζόηεξνπο αλαιθάβεηνπο; Γηα λα απαληήζνπλ ζε απηή ηελ εξψηεζε νη καζεηέο πξέπεη λα ζπλδπάζνπλ θάπνηεο πιεξνθνξίεο πνπ παξέρεη ην θείκελν κε ηα ζηνηρεία πνπ δίλεη ν ράξηεο κε ππφηηηιν Ο αλαιθαβεηηζκφο ζηνλ θφζκν ζηελ πξψηε ζειίδα. Έηζη, ε απάληεζε δηακνξθψλεηαη σο εμήο: ηηο ρώξεο ηνπ Νόηνπ βξίζθνπκε ηνπο πεξηζζόηεξνπο αλαιθάβεηνπο. Έηζη ζηελ Αθξηθή θαη ηε λνηηναλαηνιηθή Αζία πνιιέο είλαη νη ρψξεο φπνπ αλαιθαβεηηζκφο μεπεξλάεη ην 50%, αιιά θαη ζε πνιιέο ρψξεο ν αλαιθαβεηηζκφο θπκαίλεηαη απφ 30% έσο 50%. Αληίζεηα ζηελ Δπξψπε, ηε βφξεηα Ακεξηθή θαη ηε βφξεηα Αζία ν αλαιθαβεηηζκφο είλαη ζε πνζνζηφ ιηγφηεξν απφ 10%. 2. Πεξηγξάςηε ηηο ζπλζήθεο ζε κηα ηππηθή Πξώηε ηάμε ζε δεκνηηθό ζρνιείν ηεο Αθξηθήο.

110 Ζ απάληεζε εληνπίδεηαη ζηελ πξψηε εηθφλα ηεο δεχηεξεο ζειίδαο ε νπνία απνηειείηαη απφ κηα θσηνγξαθία πνπ απεηθνλίδεη κηα Πξψηε ηάμε Γεκνηηθνχ ζην Βφξεην Κακεξνχλ θαη έλα ζπλνδεπηηθφ θείκελν κε ηίηιν Αλεπαξθή κέζα. Έηζη, ε απάληεζε είλαη: ε πνιιέο ρώξεο ηεο Αθξηθήο δελ ππάξρνπλ αξθεηέο αίζνπζεο νύηε αξθεηνί εθπαηδεπηηθνί. Σα ηκήκαηα είλαη ππεξθνξησκέλα θαη νη καζεηέο θηάλνπλ ηνπο 80! Οη καζεηέο ζηνηβάδνληαη ζε αθαηάιιειεο αίζνπζεο φπνπ δελ επαξθνχλ ηα ζξαλία θαη νη θαξέθιεο θαη νη πεξηζζφηεξνη θάζνληαη ζην πάησκα. Σνπο ιείπνπλ βηβιία, ηεηξάδηα, κνιύβηα ελώ νη ειάρηζηνη εθπαηδεπηηθνί δελ είλαη επαξθώο θαηαξηηζκέλνη. 3. Γηαηί ζηηο αλαπηπζζόκελεο ρώξεο ππάξρνπλ έληνλεο αληζόηεηεο ζηελ εθπαίδεπζε θνξηηζηώλ θαη αγνξηώλ; Γηα λα απαληήζνπλ νη καζεηέο πξέπεη λα ζπλδπάζνπλ ζηνηρεία ηνπ θεηκέλνπ κε πιεξνθνξίεο απφ ηελ εηθφλα ζην θάησ κέξνο ηεο δεχηεξεο ζειίδαο (βι. παξάξηεκα). Ζ απάληεζε είλαη ε εμήο: ε θάπνηεο ρώξεο ζηελ Δγγύο Αλαηνιή, ζηελ Αθξηθή θαη ζηε λόηηα Αζία ηα θνξίηζηα δελ θνηηνύλ ζην ζρνιείν. Απηό ζπκβαίλεη είηε γηα πνιηηηζηηθνύο ιόγνπο, αθνύ ζεσξείηαη όηη ηα θνξίηζηα δελ είλαη αλάγθε λα πεγαίλνπλ ζην ζρνιείν ή γηα νηθνλνκηθνύο. Σα θνξίηζηα εξγάδνληαη απφ πνιχ κηθξά ζηα ρσξάθηα, ζε πθαληήξηα, ζην λνηθνθπξηφ ή κέλνπλ ζπίηη λα πξνζέρνπλ ηα κηθξφηεξα αδέξθηα ηνπο. πκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο: 1. Γηαηί είλαη απαξαίηεηε ε ηζόηεηα θνξηηζηώλ θαη αγνξηώλ ζηελ εθπαίδεπζε; Οη καζεηέο ρξεζηκνπνηνχλ ηηο πιεξνθνξίεο ηνπ θεηκέλνπ γηα λα θηάζνπλ ζην ζπκπέξαζκα φηη: Σα θνξίηζηα πξέπεη λα έρνπλ ίζα δηθαηψκαηα κε ηα αγφξηα ζε φινπο ηνπο ηνκείο, αιιά θαη ζηελ εθπαίδεπζε. Ο ξφινο πνπ παίδνπλ ηα θνξίηζηα ζηε κεηαβίβαζε γλψζεσλ είλαη πνιχ ζεκαληηθφο, αθνχ νη γπλαίθεο πνπ πήγαλ ζρνιείν θάλνπλ ιηγόηεξα παηδηά, αζρνινύληαη

111 πεξηζζόηεξν καδί ηνπο, πξνζέρνπλ ηελ πγεία ηνπο πεξηζζόηεξν θαη ελδηαθέξνληαη γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηώλ ηνπ. 2. Ση πηζηεύεηε όηη πξέπεη λα γίλεη γηα λα ππάξρεη εθπαίδεπζε ζηηο θησρέο ρώξεο; Οη καζεηέο ζα πξέπεη λα δηαηππψζνπλ κηα πξνζσπηθή ηνπο θξίζε πξνβάιινληαο σο επηρεηξήκαηα θάπνηα ζηνηρεία ηνπ θεηκέλνπ. Μηα ελδεηθηηθή απάληεζε είλαη: Καηαξράο πξέπεη λα απμεζεί ε δηεζλήο βνήζεηα γηα ηελ εθπαίδεπζε. Σν 2004 ήηαλ 1.5 εθαηνκκύξηα δνιάξηα/έηνο, ελώ γηα λα θηάζεη ηνπο ζηόρνπο ηεο ρηιηεηίαο ζα έπξεπε λα είλαη 5,6 εθ. δνιάξηα/έηνο. Βέβαηα πξέπεη θαη νη πνιίηεο λα επαηζζεηνπνηεζνχλ, λα έξζνπλ ζε επαθή κε ηηο αξκφδηεο Με Κπβεξλεηηθέο Οξγαλψζεηο φπσο είλαη ε Unicef θαη ε Unesco γηα λα βνεζήζνπλ θαη νη ίδηνη κε φπνην ηξφπν κπνξνχλ. 3. Γηαηί ζπγθεθξηκέλεο ρώξεο ζηνλ πιαλήηε έρνπλ ηα κεγαιύηεξα πνζνζηά αλαιθαβεηηζκνύ; Σα παηδηά κπνξνχλ εχθνια λα θηάζνπλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ζε νξηζκέλεο ρψξεο ηνπ θφζκνπ πνπ βξίζθνληαη θπξίσο ζηελ Αθξηθή θαη ζηελ λνηηναλαηνιηθή Αζία ε θηψρηα θαη ε ππαλάπηπμε πνπ νθείινληαη ζηνπο πνιέκνπο θαη ζε επηδεκίεο φπσο ην AIDS νδεγνχλ ζε κεγάια πνζνζηά αλαιθαβεηηζκνχ. ΚΔΗΜΔΝΟ 3: «Ζ παγθνζκηνπνίεζε» Σν ηξίην θείκελν κε ηίηιν Η παγθνζκηνπνίεζε (Odile Gandon, 2007, ζ ) είλαη έλα πιεξνθνξηαθφ πνιπηξνπηθφ θείκελν θνηλσληθν-νηθνλνκηθνχ πεξηερνκέλνπ, πνπ δηαπξαγκαηεχεηαη ην επίθαηξν ζέκα ηεο παγθνζκηνπνίεζεο δίλνληαο αξθεηά παξαδείγκαηα, ελψ παξάιιεια θσηίδεη ηηο αξλεηηθέο θπξίσο ζπλέπεηεο ηνπ θαηλνκέλνπ απηνχ γηα ηηο ρψξεο ηνπ θφζκνπ. Ζ έθηαζε ηνπ θεηκέλνπ είλαη ζηηο 3 ζειίδεο κε ηε κία ζειίδα λα

112 θαηαιακβάλεηαη απφ εηθφλα, ε ζεκαηνινγία ηνπ αλ θαη ηφζν επίθαηξε ζηηο κέξεο καο είλαη πξσηφηππε ζε ζρέζε κε ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα, ελψ ην ιεμηιφγηφ ηνπ παξνπζηάδεη θάπνηα δπζθνιία εμαηηίαο ησλ νηθνλνκηθψλ φξσλ πνπ αλαθέξνληαη, έηζη ψζηε λα εληάμνπκε θαη απηφ ην θείκελν ζην επίπεδν δπζθνιίαο 2. Ζ δνκή ηνπ θεηκέλνπ (βι. παξάξηεκα) είλαη φκνηα κε απηή ηνπ πξνεγνχκελνπ πιεξνθνξηαθνχ πνιπηξνπηθνχ θεηκέλνπ. Κάησ απφ ηνλ θεληξηθφ ηίηιν ππάξρεη κηα κηθξή εηζαγσγή πνπ δίλεη μεθάζαξα ηνλ νξηζκφ ηνπ ζέκαηνο ηνπ θεηκέλνπ, ελψ ε νξγάλσζε ησλ πιεξνθνξηψλ ζε παξαγξάθνπο έρεη θάζεηε ξνή, δειαδή έρεη ηε κνξθή ζηειψλ, ραξαθηεξηζηηθά πνπ θάλνπλ θαη απηφ ην θείκελν λα κνηάδεη κε άξζξν. Σν θείκελν είλαη ρσξηζκέλν ζε ππνελφηεηεο, ελψ νη ππφηηηινη πνπ πξνεγνχληαη θάζε ππνελφηεηαο θαζνδεγνχλ ηνλ αλαγλψζηε ζηα θεληξηθά κελχκαηα πνπ ζέιεη ν ζπγγξαθέαο λα πεξάζεη. Σν κέγεζνο θαη ε κνξθή ηεο γξακκαηνζεηξάο δηαθέξεη ζηνλ θεληξηθφ ηίηιν, ζηνπο ππφηηηινπο θαη ζηελ εηζαγσγή απφ ην θχξην ζψκα ηνπ θεηκέλνπ (έληνλε γξαθή ζηνλ ηίηιν θαη ηνπο ππφηηηινπο). Καη ζε απηφ ην θείκελν, ν ηίηινο ηνπ θεηκέλνπ θαη θάπνηνη φξνη θιεηδηά είλαη γξακκέλνη ζε έλα θαιιηγξαθηθφ ζηπι γξακκαηνζεηξάο. Καη εδψ, βέβαηα αλάκεζα ζην θείκελν παξεκβάιινληαη νη εηθφλεο (θσηνγξαθία, ρηνπκνξηζηηθά ζθίηζα, ζηήιε θεηκέλνπ) πνπ ζπλνδεχνληαη απφ ηνπο δηθνχο ζεκαηνδφηεο-ππφηηηπινπο θαη αλαθέξνπλ ζεκαληηθέο πιεξνθνξίεο γηα ην ζέκα ηνπ θεηκέλνπ επηηξέπνληαο, έηζη ηε δπλαηφηεηα λα πξνθχςνπλ αξθεηέο εξσηήζεηο πνπ λα αθνξνχλ ηε ζχλδεζε πιεξνθνξηψλ αλάκεζα ζην θείκελν θαη ζηελ εηθφλα. Πιεξνθνξηαθέο εξσηήζεηο: 1. Πνηεο εηαηξείεο νλνκάδνληαη πνιπεζληθέο; Ζ απάληεζε εληνπίδεηαη ζηελ ππνελφηεηα κε ηίηιν Ο ξφινο ησλ πνιπεζληθψλ: Πνιπεζληθέο νλνκάδνληαη νη κεγάιεο εηαηξείεο ησλ βηνκεραληθψλ ρσξψλ νη νπνίεο έρνπλ ζπγαηξηθέο ζε όιν ηνλ θόζκν.

113 2. Πνηνη νξγαληζκνί ππάξρνπλ γηα ηελ πξνζηαζία ησλ ρσξώλ από ηηο αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ηεο νηθνλνκηθήο παγθνζκηνπνίεζεο; Ζ απάληεζε εληνπίδεηαη ζηε ππνελφηεηα ηεο ηξίηεο ζειίδαο κε ηίηιν Άδηθνη θαλφλεο : Ο Παγθόζκηνο Οξγαληζκόο Δκπνξίνπ (ΠΟΔ) είλαη επηθνξηηζκέλνο κε ηε ζέζπηζε εκπνξηθώλ θαλνληζκώλ κεηαμύ ησλ θξαηώλ. Σν Γηεζλέο Ννκηζκαηηθό Σακείν (ΓΝΣ) θαη ε Παγθόζκηα Σξάπεδα, όξγαλα ηνπ ΟΗΔ, είλαη επηθνξηηζκέλα κε ηελ ρξεκαηνδόηεζε ησλ αλαπηπμηαθώλ έξγσλ ζηηο θησρέο ρώξεο. 3. Γηαηί νη πνιηηηθέο, εζληθέο ή δηεζλείο αξρέο δελ είλαη εύθνιν λα πεξηνξίζνπλ ηε δξαζηεξηόηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ; Ζ απάληεζε εληνπίδεηαη ζηε ππνελφηεηα ηεο ηξίηεο ζειίδαο κε ηίηιν Άδηθνη θαλφλεο : Δπεηδή νη θαλνληζκνί πνπ επηβάιινπλ νη νξγαληζκνί φπσο ν ΠΟΔ, βαζίδνληαη ζηελ ειεύζεξε δηαθίλεζε εκπνξεπκάησλ θαη θεθαιαίσλ πνπ επλννύλ ηηο ήδε πινύζηεο ρώξεο. Δπηπιένλ νη θνξπθαίεο βηνκεραληθέο ρώξεο, ε G8, έρνπλ όια ηα κέζα γηα λα ππεξαζπηζηνύλ ηα ζπκθέξνληά ηνπο. ΤΝΓΤΑΣΗΚΔ ΔΡΧΣΖΔΗ 1. Ση είλαη ε παγθνζκηνπνίεζε; Αλαθέξεηε ηξία παξαδείγκαηα. Ο νξηζκφο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο αλαθέξεηαη ζηελ εηζαγσγή ηνπ θεηκέλνπ: Παγθνζκηνπνίεζε είλαη ε εθηεηακέλε θπθινθνξία αλζξώπσλ, εκπνξεπκάησλ, ρξήκαηνο θαη πιεξνθνξηώλ αλά ηνλ θόζκν. Οη καζεηέο επηιέγνπλ ηξία παξαδείγκαηα απ ηελ εηθφλα πνπ θαηαιακβάλεη νιφθιεξε ηε δεχηεξε ζειίδα ηνπ θεηκέλνπ θαη είλαη κία ζχλζεζε απφ ζθίηζα πνπ επεμεγνχλ ηηο δηάθνξεο πηπρέο ηνπ θαηλνκέλνπ.

114 2. Πνηεο κνξθέο έρεη ε παγθνζκηνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο; Ζ απάληεζε εληνπίδεηαη ζε δχν δηαθνξεηηθά ζεκεία ηνπ θεηκέλνπ, ζηελ ππνελφηεηα Απφ ην ρσξηφ ζε φιε ηε γε θαη ζηελ ππνελφηεηα Ζ νηθνλνκηθή παγθνζκηνπνίεζε: Σν παγθόζκην εκπόξην είλαη ε κηα κνξθή. Μία άιιε κνξθή είλαη ην ρξεκαηηζηήξην. Με ηελ είζνδν ησλ επηρεηξήζεσλ ζην ρξεκαηηζηήξην, όπνηνο έρεη ρξήκαηα κπνξεί λα αγνξάζεη κεηνρέο έηζη ώζηε έλα κέξνο από ηα θέξδε ησλ επηρεηξήζεσλ λα αλήθεη ζηνπο κεηόρνπο. 3. Βνεζάεη ε παγθνζκηνπνίεζε ηηο θησρέο ρώξεο; Γηθαηνινγήζηε ηελ απάληεζή ζαο. Ζ απάληεζε είλαη αξλεηηθή θαη εληνπίδεηαη ζηελ ππνελφηεηα Ο ξφινο ησλ πνιπεζληθψλ: Όρη. Η παγθνζκηνπνίεζε σθειεί θπξίσο ηηο πινύζηεο θαη ηζρπξέο ρώξεο. Ζ δηθαηνιφγεζε απηήο ηεο απάληεζεο εληνπίδεηαη ζηελ εηθφλα ζην θάησ κέξνο ηεο ζειίδαο: Οη εηαηξείεο απηψλ ησλ ρσξψλ αγνξάδνπλ ηα πξντφληα απφ ηηο θησρέο ρψξεο φπνπ πηέδνπλ ηνπο αγξφηεο λα θαηεβάζνπλ ηηο ηηκέο. Οη αγξφηεο ζηηο θησρέο ρψξεο απφ θφβν κήπσο δελ πνπιεζνχλ ηα πξντφληα ηνπο αλαγθάδνπλ λα πνπιήζνπλ ζε εμαηξεηηθά ρακειέο ηηκέο. πκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο 1. Ση απνηειέζκαηα έρεη ε αλαδήηεζε ηνπ θέξδνπο ησλ πνιπεζληθώλ εηαηξεηώλ; Σα παηδηά πξέπεη λα θαηαιήμνπλ ζην ζπκπέξαζκα φηη νη αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ηεο νηθνλνκηθήο παγθνζκηνπνίεζεο πνπ πεξηγξάθνληαη ζηελ εηθφλα, ζην θάησ κέξνο ηεο πξψηεο ζειίδαο, νθείινληαη ζηελ αλαδήηεζε ηνπ θέξδνπο απφ ηηο πνιπεζληθέο εηαηξείεο. Ζ απάληεζε είλαη ε εμήο: Ζ αλαδήηεζε ηνπ θέξδνπο ησλ πνιπεζληθψλ έρεη σο απνηέιεζκα ηε κεηαθνξά ησλ επηρεηξεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζε ρψξεο φπνπ νη κηζζνί είλαη ρακεινί πξνθαιψληαο αλεξγία ζηηο πινχζηεο ρψξεο απφ ηηο νπνίεο κεηαθέξνληαη.

115 Δπίζεο ε αλαδήηεζε θηελψλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ πξνθαιεί ηελ πηψζε ησλ ηηκψλ ηνπο ζηηο θησρέο ρψξεο. 2. Δζείο κε πνηνπο ηξόπνπο ζπκκεηέρεηε θαζεκεξηλά ζηελ παγθνζκηνπνίεζε; Οη καζεηέο κε βάζε ηα παξαδείγκαηα παγθνζκηνπνίεζεο πνπ δίλεη ην θείκελν κπνξνχλ λα ζπκπεξάλνπλ ηνπο ηξφπνπο πνπ ζπκκεηέρνπλ θαη νη ίδηνη θαζεκεξηλά ζην παγθφζκην απηφ θαηλφκελν. Έηζη, κπνξνχλ λα θέξνπλ σο παξάδεηγκα ηα ελδχκαηα ή ππνδήκαηα πνπ θνξνχλ εάλ είλαη θαηαζθεπαζκέλα ζε άιιεο ρψξεο ή νπνηνδήπνηε άιιν πξντφλ ρξεζηκνπνηνχλ μέλεο πξνέιεπζεο ή ηε ρξήζε ηνπ παγθφζκηνπ ηζηνχ ή θάπνηα ηαμίδηα ηνπο ζην εμσηεξηθφ. 3. Τπάξρεη ηξόπνο λα πεξηνξηζηνύλ ηα αξλεηηθά απνηειέζκαηα ηεο νηθνλνκηθήο παγθνζκηνπνίεζεο; Οη καζεηέο κε βάζε φζσλ δηάβαζαλ κπνξνχλ λα ζπκπεξάλνπλ φηη απηφ πνπ πξέπεη λα γίλεη είλαη: ε ζέζπηζε απζηεξψλ λφκσλ πνπ ζα πεξηνξίδνπλ ηελ αλεμέιεγθηε δξάζε ησλ επηρεηξήζεσλ εηο βάξνο ησλ αλζξψπσλ πνπ απαζρνινχλ ή απφ ηνπο νπνίνπο αγνξάδνπλ πξντφληα. Οη νπαδνί ηεο ελαιιαθηηθήο παγθνζκηνπνίεζεο κε δηαδειψζεηο πνπ θάλνπλ ζπκβάιινπλ πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε (πιεξνθνξία απφ εηθφλα). ΚΔΗΜΔΝΟ 4: «ε αλαδήηεζε ηεο εηξήλεο» Σν ηέηαξην θείκελν κε ηίηιν ε αλαδήηεζε ηεο εηξήλεο (Odile Gandon, 2007, ζ ) είλαη έλα πιεξνθνξηαθφ πνιπηξνπηθφ θείκελν γεσπνιηηηθνχ πεξηερνκέλνπ, πνπ δηαπξαγκαηεχεηαη ην ζέκα ηεο αλαδήηεζεο εηξεληθψλ ιχζεσλ γηα ηηο ζπγθξνχζεηο κεηαμχ ησλ ρσξψλ κέζα απφ πνιηηηθέο θαη δηπισκαηηθέο νδνχο, ελψ παξάιιεια αλαθέξεη θαη ηηο πην ζεκαληηθέο

116 πξνζσπηθφηεηεο πνπ εξγάζηεθαλ γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο εηξήλεο. Αλ θαη ζεκαηνινγία ηνπ θεηκέλνπ είλαη ζχκθσλε κε ηηο αξρέο ησλ Γ.Δ.Π.Π. γηα ηελ επαηζζεηνπνίεζε ησλ καζεηψλ ζε ζέκαηα παγθφζκηαο εηξήλεο, ε έθηαζε ηνπ θεηκέλνπ ζηηο 4 ζειίδεο είλαη κεγαιχηεξε απφ ηα πξνεγνχκελα θείκελα, ελψ ην ιεμηιφγηφ ηνπ παξνπζηάδεη θάπνηα δπζθνιία εμαηηίαο ησλ πνιηηηθψλ φξσλ πνπ αλαθέξνληαη, έηζη ψζηε λα εληάμνπκε θαη απηφ ην θείκελν ζην επίπεδν δπζθνιίαο 3, πνπ ζεκαίλεη φηη απηφ ην θείκελν είλαη δπζθνιφηεξν απφ φια ηα πξνεγνχκελα. Ζ δνκή ηνπ θεηκέλνπ (βι. παξάξηεκα) είλαη φκνηα κε απηή ηνπ πξνεγνχκελνπ πιεξνθνξηαθνχ πνιπηξνπηθνχ θεηκέλνπ. Κάησ απφ ηνλ θεληξηθφ ηίηιν βξίζθεηαη ε εηζαγσγή πνπ πξντδεάδεη ηνπο αλαγλψζηεο γηα ην ζέκα ηνπ θεηκέλνπ πνπ αθνινπζεί, ελψ ε νξγάλσζε ησλ πιεξνθνξηψλ ζε παξαγξάθνπο έρεη θάζεηε ξνή, δειαδή έρεη ηε κνξθή ζηειψλ, ραξαθηεξηζηηθά πνπ θάλνπλ θαη απηφ ην θείκελν λα κνηάδεη κε άξζξν. Σν θείκελν είλαη ρσξηζκέλν ζε ππνελφηεηεο, ελψ νη ππφηηηινη πνπ πξνεγνχληαη θάζε ππνελφηεηαο θαζνδεγνχλ ηνλ αλαγλψζηε ζηα θεληξηθά κελχκαηα πνπ ζέιεη ν ζπγγξαθέαο λα πεξάζεη. Σν κέγεζνο θαη ε κνξθή ηεο γξακκαηνζεηξάο δηαθέξεη ζηνλ θεληξηθφ ηίηιν, ζηνπο ππφηηηινπο θαη ζηελ εηζαγσγή απφ ην θχξην ζψκα ηνπ θεηκέλνπ (έληνλε γξαθή ζηνλ ηίηιν θαη ηνπο ππφηηηινπο). Καη ζε απηφ ην θείκελν, ν ηίηινο ηνπ θεηκέλνπ θαη θάπνηνη φξνη θιεηδηά είλαη γξακκέλνη ζε έλα θαιιηγξαθηθφ ζηπι γξακκαηνζεηξάο. Αλάκεζα ζην θείκελν παξεκβάιινληαη νη εηθφλεο (θσηνγξαθίεο, ζθίηζα, ζηήιε θεηκέλνπ) πνπ ζπλνδεχνληαη απφ ηνπο δηθνχο ζεκαηνδφηεο-ππφηηηπινπο θαη αλαθέξνπλ ζεκαληηθέο πιεξνθνξίεο γηα ην ζέκα ηνπ θεηκέλνπ επηηξέπνληαο, έηζη ηε δπλαηφηεηα λα πξνθχςνπλ αξθεηέο εξσηήζεηο πνπ λα αθνξνχλ ηε ζχλδεζε πιεξνθνξηψλ αλάκεζα ζην θείκελν θαη ζηελ εηθφλα. Δξσηήζεηο πιεξνθόξεζεο 1. Πνην είλαη ην επξσπατθό κνληέιν εηξήλεο; Ζ απάληεζε εληνπίδεηαη ζηελ ππνελφηεηα Μπνξνχκε λα δνχκε εηξεληθά: Οη Δπξσπαίνη κεηά από αηώλεο πνιέκσλ δεκηνύξγεζαλ λένπ ηύπνπ ζρέζεηο κεηαμύ ησλ ρσξώλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ρηίδνληαο έλα θνηλό

117 κέιινλ. Η ηδέα ηνπ πνιέκνπ εμαιείθεηαη αλ θάζε ρώξα αλαπηύζζεηαη, πινπηίδεη θαη αλεβάδεη ην βηνηηθό ηεο επίπεδν από θνηλνύ κε ηηο άιιεο. 2. Ση είλαη ηα πξνγξάκκαηα «αθνπιηζκνύ, απνζηξάηεπζεο, απνθαηάζηαζεο θαη επαλέληαμεο»; Ζ απάληεζε εληνπίδεηαη ζηελ ππνελφηεηα Αθνπιηζκφο θαη απνλαξθνζέηεζε: Απηά ηα πξνγξάκκαηα απεπζύλνληαη θπξίσο ζηα παηδηά ζηξαηηώηεο πνπ θαινύληαη λα επηζηξέςνπλ ηα όπια ηνπο αθόκα θαη λα ηα θαηαζηξέςνπλ δεκόζηα. ε αληάιιαγκα, θηινμελνύληαη ζε θέληξα εθκάζεζεο όπνπ θάλνπλ ζεκηλάξηα γηα λα απνθηήζνπλ έλα θαηλνύξην επάγγεικα. 3. Γηαηί είλαη απαξαίηεην έλα δηεζλέο δηθαζηήξην; Ζ απάληεζε εληνπίδεηαη ζηελ ππνελφηεηα Ζ Γηθαηνζχλε ελαληίνλ ηνπ πνιέκνπ: Μεηά ηνλ πόιεκν θαη γηα λα ζηαζεξνπνηεζεί ε εηξήλε, είλαη απαξαίηεην λα ζπζηαζεί έλα δηεζλέο δηθαζηήξην γηα δηθαζηνύλ θαη λα ηηκσξεζνύλ νη ζηξαηησηηθνί θαη πνιηηηθνί πνπ είλαη έλνρνη γηα εγθιήκαηα πνιέκνπ ή γηα γελνθηνλίεο. Δπίζεο κπνξεί λα πξνζθέξεη ζηνλ αγώλα θαηά ηεο ηξνκνθξαηίαο. πλδπαηηθέο εξσηήζεηο 1. Αλαθέξεηε ηηο ζεκαληηθέο πξνζσπηθόηεηεο πνπ εξγάζηεθαλ γηα ηε δηαηήξεζε ηεο εηξήλεο. Σα παηδηά γηα λα δψζνπλ ηε ζσζηή απάληεζε πξέπεη λα ζπλδπάζνπλ ηηο πιεξνθνξίεο απφ ηηο θσηνγξαθίεο ηνπ θεηκέλνπ αιιά θαη απφ ην θείκελν: Ο Γεληθφο Γξακκαηέαο ηνπ ΟΖΔ Κφθη Αλάλ, ν πξψελ Πξφεδξνο ηεο Νφηηαο Αθξηθήο Νέιζνλ Μαληέια, ν αξρηεπίζθνπνο Νηέζκνλη Σνχηνπ, πξφεδξνο ηεο Δπηηξνπήο γηα ηελ Αιήζεηα θαη ηε πκθηιίσζε γηα 9 ρξφληα ζην Γηνράλεζκπνπξγθ θαη ε Οπαλγθάξη Μααηάη πθππνπξγφο Πεξηβάιινληνο ηεο Κέλπαο, ε πξψηε Αθξηθαλή ζηελ ηζηνξία πνπ ιακβάλεη ην Νφκπει Δηξήλεο.

118 2. Πνηεο πξνζπάζεηεο θάλεη ν ΟΖΔ γηα ηε δηαηήξεζε ηεο εηξήλεο; Αλαθνξέο γηα ην έξγν ηνπ ΟΖΔ γίλνληαη ζην έλζεην ηεο δεχηεξεο ζειίδαο κε ππφηηηιν ρεηηθά κε ηνλ ΟΖΔ (βι. παξάξηεκα), αιιά θαη ζε δηάθνξα άιια ζεκεία ηνπ θεηκέλνπ. Απφ ην ζπλδπαζκφ φισλ ησλ ζρεηηθψλ πιεξνθνξηψλ πξνθχπηεη φηη: Ο ΟΖΔ ζηέιλεη ηνπο Κπαλφθξαλνπο ζε φιν ηνλ θφζκν λα ρσξίζεη ηνπο καρφκελνπο ή λα θαζαξίζνπλ πεξηνρέο απφ λάξθεο. Θέηεη ζε εθαξκνγή πξνγξάκκαηα «αθνπιηζκνχ, απνζηξάηεπζεο, απνθαηάζηαζεο θαη επαλέληαμεο», θαηαδηθάδεη ζηξαηησηηθέο ελέξγεηεο ή ηξνκνθξαηηθέο επηζέζεηο, ππνζηεξίδεη επηρεηξήζεηο αλνηθνδφκεζεο, αιιά θπξίσο πξνζθέξεη ζηηο ρψξεο δπλαηφηεηεο εηξεληθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ. 3. Πνην είλαη ην έξγν ηεο Δπηηξνπήο γηα ηελ Αιήζεηα θαη ηε πκθηιίσζε ζηε Νόηηα Αθξηθή; Σα παηδηά πξέπεη λα ζπλδπάζνπλ ηηο πιεξνθνξίεο απφ ηελ ππνελφηεηα πκθηιίσζε ησλ θνηλσληψλ κε ηηο πιεξνθνξίεο ηεο εηθφλαο ζηελ ηέηαξηε ζειίδα κε ππφηηηιν Πξνζπάζεηα γηα ζπκβίσζε ζηε Νφηηα Αθξηθή. Έηζη: Ζ Δπηηξνπή γηα ηελ Αιήζεηα θαη ηε πκθηιίσζε ζηε Νφηηα Αθξηθή είλαη κηα επηηξνπή έξεπλαο γηα ηηο παξαβηάζεηο ησλ αλζξώπηλσλ δηθαησκάησλ πνπ δηαπξάρζεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα θάπνηαο ζύξξαμεο ή θαηαζηνιήο. Απηέο νη επηηξνπέο ζπγθεληξψλνπλ καξηπξίεο απφ ηνπο ζπγγελείο ησλ ζπκάησλ θαη απφ ηνπο ελφρνπο θαη εάλ ην ζχκα ζπγρσξήζεη ηνλ έλνρν ρνξεγείηαη ζε απηφλ ακλεζηία γηα ην έγθιεκά ηνπ. πκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο: 1. Πνηεο ρώξεο δηαηξέρνπλ κεγαιύηεξν θίλδπλν λα γλσξίζνπλ έλαλ πόιεκν θαη γηαηί; Οη καζεηέο ρξεζηκνπνηψληαο ηα ζηνηρεία ηνπ θεηκέλνπ πξέπεη λα εμάγνπλ έλα ζπκπέξαζκα θαη λα επηρεηξεκαηνινγήζνπλ πάλσ ζε απηφ: Οη

119 θησρέο ρψξεο δηαηξέρνπλ πνιχ κεγαιχηεξν θίλδπλν λα γλσξίζνπλ έλαλ πφιεκν απ φηη νη πινχζηεο, γηαηί όηαλ κηα ρώξα αλαπηύζζεηαη, πινπηίδεη θαη αλεβάδεη ην βηνηηθό ηεο επίπεδν ε ηδέα ηνπ πνιέκνπ εμαιείθεηαη από κόλε ηεο. Αληίζεηα ζηηο θησρέο ρψξεο φπνπ δελ ππάξρεη αλάπηπμε ε ηδέα ηνπ πνιέκνπ βξίζθεη πξφζθνξν έδαθνο γηα λα αλαπηπρζεί. 2. Ση είλαη ε εηξελεπηηθή δηπισκαηία; ηελ ππνελφηεηα Υψξν ζηε δηπισκαηία δίλεηαη ν νξηζκφο ηεο εηξελεπηηθήο δηπισκαηίαο φρη κε άκεζν αιιά κε έκκεζν ηξφπν. Σα παηδηά πξέπεη λα θαηαιήμνπλ ζην ζπκπέξαζκα φηη: Ζ εηξελεπηηθή δηπισκαηία είλαη ν δηάινγνο κεηαμχ ησλ ρσξψλ γηα ηε ιχζε ησλ πξνβιεκάησλ ηνπο πνπ έρεη είηε ηε κνξθή δηαπξαγκαηεύζεσλ κεηαμύ αληηπάισλ (ακθίπιεπξεο δηαπξαγκαηεύζεηο) ή ηε κνξθή επέκβαζεο ησλ δηεζλώλ νξγαληζκώλ ή άιισλ ρσξώλ ζε ξόιν δηαηηεηή (πνιπκεξείο δηαπξαγκαηεύζεηο). 3. Πώο επηρεηξείηαη ε απνθαηάζηαζε ησλ εηξεληθώλ ζρέζεσλ ηνπ πιεζπζκνύ κηαο ρώξαο κεηά από έλαλ πόιεκν ή δηθηαηνξία; Έρνληαο δηαβάζεη νιφθιεξν ην θείκελν νη καζεηέο ζα πξέπεη λα δηαπηζηψζνπλ φηη ε απνθαηάζηαζε ησλ εηξεληθψλ ζρέζεσλ: επηρεηξείηαη κε ηα πξνγξάκκαηα «αθνπιηζκνχ, απνζηξάηεπζεο, απνθαηάζηαζεο θαη επαλέληαμεο», αιιά θαη κε ηηο επηηξνπέο έξεπλαο πνπ εμεηάδνπλ ηηο ζνβαξέο παξαβηάζεηο ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ. Οη επηηξνπέο απηέο δίλνπλ ηελ επθαηξία ζηνπο πιεζπζκνχο λα αληηιεθζνχλ ηηο αηηίεο ησλ ζπγθξνχζεσλ θαη λα εθδειψζνπλ ηελ επηζπκία ηνπο λα δήζνπλ εηξεληθά.

120 2.4 Διαδικαζία Πηινηηθή Έξεπλα Αξρηθά, ην θάζε θείκελν δφζεθε ζε ηέζζεξηο δηαθνξεηηθνχο καζεηέο πνπ θνηηνχζαλ ζηελ Έθηε Γεκνηηθνχ, γηα λα δηαπηζησζεί ε θαηαιιειφηεηα ησλ θεηκέλσλ θαη ησλ εξσηήζεσλ θαηαλφεζεο γηα παηδηά απηήο ηεο ειηθίαο. Ζ επηινγή ησλ παηδηψλ πνπ ζπκκεηείραλ ζε απηφ ην ζηάδην ήηαλ ηπραία. Μεηά απφ κηα απνζαθήληζε ηνπ ραξαθηήξα ηεο έξεπλαο, πνπ αθνξνχζε ηε δηαηήξεζε ηεο αλσλπκίαο ησλ παηδηψλ πνπ ζπκκεηείραλ, δηλφηαλ ζε θάζε παηδί κία έγρξσκε θσηνηππία ηνπ απζεληηθνχ θεηκέλνπ θαη κηα θσηνηππία κε ηηο εξσηήζεηο θαηαλφεζεο ηνπ θεηκέλνπ. Οη νδεγίεο πνπ ηνπο δφζεθαλ ήηαλ φηη κεηά ηε ζησπεξή αλάγλσζε ησλ θεηκέλσλ ζα έπξεπε λα απαληήζνπλ γξαπηά ζηηο εξσηήζεηο θαηαλφεζεο βάζεη ησλ ζηνηρείσλ ηνπ θεηκέλνπ, ελψ ζα κπνξνχζαλ λα αλαηξέρνπλ ζην θείκελν φπνηε ην ζεσξνχζαλ απαξαίηεην. Θεσξψληαο φηη ηα παηδηά ηεο Σ Γεκνηηθνχ έρνπλ θαηαθηήζεη ην γξαπηφ ιφγν ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ, απνθαζίζακε φηη ε απαληήζεηο ησλ εξσηήζεσλ απφ ηνπο καζεηέο ζα δηλφληνπζαλ γξαπηά θαη φρη πξνθνξηθά, γεγνλφο πνπ ζα ηνπο απάιιαζζε απφ ην άγρνο ηεο πξνθνξηθήο εμέηαζεο θαζψο ζα είραλ φζν ρξφλν ρξεηάδνληαλ γηα ηελ επεμεξγαζία ηεο θάζε εξψηεζεο. Να δηεπθξηληζηεί φηη ηα ηπρφλ εθθξαζηηθά ιάζε ησλ παηδηψλ δε ιακβάλνληαλ ππφςε ζηελ αμηνιφγεζε ησλ απαληήζεσλ. Καηά ηε δηάξθεηα απηήο ηεο δηαδηθαζίαο ε εξεπλήηξηα ζεκείσλε ην ρξφλν πνπ ρξεηαδφηαλ θάζε παηδί γηα λα επεμεξγαζηεί ην θείκελφ ηνπ, θαζψο θαη ηηο εξσηήζεηο απνξίεο πνπ εμέθξαδαλ ηα παηδηά. Ο ρξφλνο ήηαλ δηαθνξεηηθφο γηα θάζε παηδί αιιά παξνπζίαδε ζεκαληηθέο δηαθνξέο απφ θείκελν ζε θείκελν. Έηζη, θαζψο ν ρξφλνο επεμεξγαζίαο ησλ θεηκέλσλ θπκαίλνληαλ απφ 45 έσο 65 απνθαζίζηεθε φηη ζηελ θπξίσο έξεπλα γηα θάζε θείκελν ηα παηδηά ζα είραλ ζηε δηάζεζή ηνπ ην πξψην ζρνιηθφ δίσξν ηνπ καζήκαηνο ηεο Γιψζζαο. Οη εξσηήζεηο ησλ καζεηψλ αθνξνχζαλ θπξίσο άγλσζηεο ιέμεηο ηνπ θεηκέλνπ πνπ απφ ηηο απαληήζεηο ηνπο, φκσο, δε θάλεθαλ λα ηνπο δεκηνπξγνχλ ηδηαίηεξν πξφβιεκα ιφγσ ηεο ρξήζεο ησλ ζπκθξαδνκέλσλ. Οη εξσηήζεηο θαηαλφεζεο δε θάλεθε λα παξνπζηάδνπλ

121 ηδηαίηεξε δπζθνιία εθηφο απφ κία εξψηεζε ζην θείκελν Σν ζρνιείν, έλα δήηεκα νπζίαο ε νπνία θαη επαλαδηαηππψζεθε. Απφ ηελ αμηνιφγεζε ησλ απαληήζεσλ ησλ παηδηψλ ζε απηή ηε θάζε ηεο εξεπλεηηθήο δηαδηθαζίαο δηαπηζηψζεθε φηη ηα εξγαιεία πνπ επηιέρηεθαλ ήηαλ θαη ηα θαηάιιεια γηα ηε δηεξεχλεζε ηεο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο πνιπηξνπηθψλ πιεξνθνξηαθψλ θεηκέλσλ απφ παηδηά ηεο Σ Γεκνηηθνχ Κύξηα εξεπλεηηθή δηαδηθαζία Μεηά ηελ πεηξακαηηθή εθαξκνγή, ηα παηδηά εμεηάζηεθαλ νκαδηθά ζην ρψξν θαη ζην ρξφλν ηνπ ζρνιείνπ ηνπο. Ζ έξεπλα πξαγκαηνπνηήζεθε απφ ηηο αξρέο Μαΐνπ κέρξη ηηο αξρέο Ηνπλίνπ, ζην ηέινο ηνπ ηξίηνπ ηξηκήλνπ ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο, ζε 12 ζρνιηθά δίσξα, ηηο δχν πξψηεο ψξεο ηνπ ζρνιηθνχ πξνγξάκκαηνο πνπ πεξηιακβάλνπλ ην κάζεκα ηεο Γιψσζαο. Αθνχ εμεηάδνληαλ νη καζεηέο θαη ησλ ηξηψλ ηκεκάησλ θαη ησλ ηξηψλ ζρνιείσλ ζε θάζε έξγν θαηαλφεζεο, ε δηαδηθαζία επαλαιακβαλφηαλ κε ην επφκελν έξγν. Γει. ε εξεπλήηξηα επηζθεπηφηαλ εθ πεξηηξνπήο, αλά ηξεηο κέξεο ην θάζε ζρνιείν. Μεηά απφ κηα απνζαθήληζε ηνπ ραξαθηήξα ηεο έξεπλαο (φηη ζα δηαηεξνχληαλ ε αλσλπκία ησλ καζεηψλ θαη φηη ηα απνηειέζκαηα ζα αθνξνχζαλ κφλν ηελ έξεπλα ρσξίο λα ζρεηίδνληαη κε αμηνιφγεζε ηεο ζρνιηθήο ηνπο επίδνζεο) δίλνληαλ ζηνπο καζεηέο ηα έξγα θαηαλφεζεο, πνπ πεξηιάκβαλαλ ηα απζεληηθά θείκελα ζε έγρξσκεο θσηνηππίεο θαη έλα θπιιάδην κε ηηο εξσηήζεηο θαηαλφεζεο ζην νπνίν, εθηφο απφ ηηο απαληήζεηο, έπξεπε λα ζπκπιεξψζνπλ ην ζρνιείν ζην νπνίν θνηηνχζαλ θαη ην θχιν ηνπο (βι. παξάξηεκα). Αθνχ δηλφληνπζαλ νη νδεγίεο γηα ην ηη έπξεπε λα θάλνπλ νη καζεηέο (λα δηαβάζνπλ ην θείκελν θαη βάζεη απηνχ λα απαληήζνπλ γξαπηψο ζηηο εξσηήζεηο) ε εξεπλήηξηα δελ απαληνχζε ζε άιιεο εξσηήζεηο πνπ λα αθνξνχζαλ ην θείκελν ή ηηο εξσηήζεηο θαηαλφεζεο. Δθφζνλ νη απαληήζεηο ζεκεηψλνληαλ γξαπηψο απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο, ήηαλ πνιχ πηζαλφ νη καζεηέο λα κελ απνηππψζνπλ εθθξαζηηθψο νξζά ηελ απάληεζε ηνπο. Χζηφζν, απηφ δελ είρε σο απνηέιεζκα ηελ αξλεηηθή αμηνιφγεζε ηεο απάληεζήο ηνπο σο έλδεημε ειιηπνχο θαηαλφεζεο.

122 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο 3. ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ 3.1 Κξηηήξηα θαηεγνξηνπνίεζεο ησλ απαληήζεσλ Όπσο πξναλαθέξζεθε ζην θνκκάηη ηεο κεζνδνινγίαο, νη εξσηήζεηο ησλ θεηκέλσλ ρσξίζηεθαλ ζε ηξεηο πιεξνθνξηαθέο, δειαδή νη απαληήζεηο ηνπο πξνέξρνληαλ άκεζα κέζα απφ ην θείκελν, ζε ηξεηο ζπλδπαζηηθέο, δειαδή νη απαληήζεηο πξνέξρνληαλ κεηά απφ ζπλδπαζκφ γξαπηψλ θαη νπηηθψλ πιεξνθνξηψλ ηνπ θεηκέλνπ θαη ζε ηξεηο ζπκπεξαζκαηηθέο, δειαδή νη απαληήζεηο ηνπο πξνέξρνληαλ έκκεζα απφ ην θείκελν, θαηά ζπκπεξαζκφ. Σν ζχλνιν ησλ εξσηήζεσλ ήηαλ 9. Αξρηθά, πξφζεζε απνηεινχζε ε θαηεγνξηνπνίεζε ησλ απαληήζεσλ ησλ παηδηψλ ζε αλεπαξθείο, επαξθείο θαη άξηζηεο. Όκσο θξίζεθε φηη κηα ηφζν απζηεξή θαηεγνξηνπνίεζε ελδερνκέλσο λα «αδηθνχζε» θάπνηα παηδηά θαη άξα λα απέβαηλε εηο βάξνο ησλ ίδησλ ησλ απνηειεζκάησλ, γη απηφ θαη πξνζηέζεθαλ θαη άιιεο ηξεηο θαηεγνξίεο: νη αηειείο, νη ηθαλνπνηεηηθέο θαη νη πνιχ θαιέο απαληήζεηο, ελψ μερσξηζηή θαηεγνξία απνηεινχζαλ νη κεδεληθέο απαληήζεηο. Σειηθά, ε αμηνιφγεζε ησλ απαληήζεσλ έγηλε ζε κηα θιίκαθα επηά βαζκίδσλ πνπ δηακνξθψζεθε σο εμήο: 0 ΚΑΜΗΑ ΑΠΑΝΣΖΖ 1 ΑΝΔΠΑΡΚΧ 2 ΑΣΔΛΧ 3 ΔΠΑΡΚΧ 4 ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΣΗΚΑ

123 5 ΠΟΛΤ ΚΑΛΑ 6 ΑΡΗΣΑ Τπήξραλ δχν θαηεγνξίεο αμηνιφγεζεο ησλ απαληήζεσλ αλάινγα κε ηα ζηνηρεία πνπ έπξεπε λα αλαθεξζνχλ ζε θάζε απάληεζε. ηελ πξψηε θαηεγνξία άλεθαλ νη εξσηήζεηο ησλ νπνίσλ νη απαληήζεηο απαηηνχζαλ ηελ αλαθνξά ζε πνιιά ζηνηρεία, νπφηε απαληήζεηο βαζκνινγνχληαλ απφ ην 1 έσο ην 6 γηα θάζε ζσζηή πιεξνθνξία πνπ δίλνληαλ θαη κεδέλ απηνί πνπ δελ απάληεζαλ θαζφινπ. ηε δεχηεξε θαηεγνξία ε θιίκαθα αμηνιφγεζεο ήηαλ ε ίδηα, ε βαζκνινγία φκσο έγηλε κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν, δειαδή αλάινγα κε ην πφζν ζσζηά απνδίδνληαλ ην λφεκα ηεο ζσζηήο απάληεζεο. Αθνινπζεί ε αλαιπηηθή θαηεγνξηνπνίεζε ησλ απαληήζεσλ ησλ παηδηψλ ζε θάζε εξψηεζε ησλ ηεζζάξσλ θεηκέλσλ. ΚΔΗΜΔΝΟ 1: «ΣΑ ΖΩΑ ΚΘΝΔΤΝΕΤΟΤΝ» 1. Πνηα είλαη ζήκεξα ηα θύξηα είδε ππό εμαθάληζε; Σν γηγαληηαίν πάληα, ε Βαθηξηαλή θακήια, ν νξεηλόο γνξίιιαο, ν Βίζνλαο ηεο Ακεξηθήο, ε ιεπθή αξθνύδα, ε ηίγξεο, αιιά θαη θάπνηα είδε ςαξηψλ φπσο ν κπαθαιηάξνο, ν ηόλνο θαη ν μηθίαο. ηελ εξψηεζε απηή εληνπίζηεθαλ ηξεηο θαηεγνξίεο ζηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ. ηε κία θαηεγνξία αληηζηνηρνχζαλ νη ιάζνο απαληήζεηο πνπ ραξαθηεξίδνληαλ σο αλεπαξθείο. Γηα παξάδεηγκα: «Σν ληόλην, πνπιί ηεο λήζνπ Μαπξίθηνο, εμαθαλίζηεθε ην 17 ν αηώλα. Σν καύξν εκνύ ηεο Απζηξαιίαο ράζεθε ζηηο αξρέο ηνπ 9 νπ αηώλα θ.ά.»

124 ηε δεχηεξε θαηεγνξία αληηζηνηρνχζαλ νη απαληήζεηο νη νπνίεο αλέθεξαλ ηα είδε δψσλ πνπ είλαη ππφ εμαθάληζε αιιά δελ αλέθεξαλ ηα είδε ςαξηψλ. Απηή ε θαηεγνξία ζπκπεξηιάκβαλε ηηο απαληήζεηο πνπ πεξηείραλ ηα πεξηζζφηεξα ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο φκσο φρη φια, γη απηφ θαη πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία ηθαλνπνηεηηθά: «Σα θύξηα είδε ππό εμαθάληζε είλαη ην γηγαληηαίν πάληα, ν νξεηλόο γνξίιαο, ε Βαθηξηαλή θακήια, ν Βίζνλαο ηεο Ακεξηθήο, ν ηίγξεο θαη ε ιεπθή αξθνύδα.» Ζ ηξίηε θαηεγνξία απαληήζεσλ πεξηείρε ηηο απαληήζεηο πνπ απνηεινχληαλ ζρεδφλ απφ φια ηα ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο ρσξίο φκσο λα είλαη άξηζηεο. Απηέο νη απαληήζεηο ραξαθηεξίζηεθαλ πνιχ θαιέο. Γηα παξάδεηγκα: «Πάλσ από είδε δώσλ απεηινύληαη κε εμαθάληζε εθ ησλ νπνίσλ είλαη ζειαζηηθά θαη ςάξηα. Σα θύξηα είδε πνπ θηλδπλεύνπλ είλαη ε ιεπθή αξθνύδα, ν νξεηλόο γνξίιαο, ην γηγαληηαίν πάληα, ε Βαθηξηαλή θακήια, ν Βίζνλαο ηεο Ακεξηθήο θαη ν ηίγξεο.» Οη θαηεγνξίεο απηέο αληηζηνηρνχζαλ ζηηο βαζκνινγίεο 1, 4 θαη Δθηόο από ην θπλήγη γηα ην θξέαο ηνπο, γηα πνηνπο άιινπο ιόγνπο απνηεινύλ ηα δώα εκπνξεύκαηα; Σα δώα ζπιιακβάλνληαη γηα ηε γνύλα ηνπο, πνπ είλαη κεγάιεο αμίαο, ηα ειεθαληόδνληά ηνπο θαη ηα θέξαηά ηνπο (ειέθαληεο, ξηλόθεξνη), ην θίιληηζη ή ην θέιπθόο ηνπο (όζηξαθα, ρειώλεο). Πνιιά δώα όκσο όπσο νη παπαγάινη, νη ρακαηιένληεο θαη νη πίζεθνη αηρκαισηίδνληαη γηα λα πνπιεζνύλ σο θαηνηθίδηα Ζ απάληεζε ζπλίζηαηαη απφ 6 ζηνηρεία (γηα ηε γνχλα, ηα ειεθαληφδνληα, ηα θέξαηα, ην θίιληηζη, ην θέιπθνο, σο θαηνηθίδηα). Βξέζεθαλ έμη θαηεγνξίεο απαληήζεσλ πνπ βαζκνινγήζεθαλ ζρεδφλ φιεο ζε αληηζηνηρία κε ηνλ αξηζκφ ησλ ζσζηψλ ζηνηρείσλ πνπ πεξηείραλ. Γηα παξάδεηγκα ε απάληεζε: «Σα δώα απνηεινύλ εκπνξεύκαηα, εθηόο ηνπ θξέαηόο ηνπο, γηα ηε γνύλα ηνπο, ην ειεθαληόδνλην θαη ηα θέξαηά ηνπο, γηα ηα θειύθε θαη ην θίιληηζη. Δπίζεο γίλνληαη εκπνξεύκαηα γηα λα γίλνπλ θαηνηθίδηα.» βαζκνινγήζεθε κε 6 πνπ

125 ήηαλ θαη ην άξηζηα. Οη απαληήζεηο πνπ πεξηείραλ ηα 5 απφ ηα έμη ζσζηά ζηνηρεία βαζκνινγήζεθαλ κε 5. Π.ρ.: «Σα ζπιιακβάλνπλ γηα ηε γνύλα ηνπο, ηα ειεθαληόδνληα θαη ηα θέξαηά ηνπο, ην θίιληηζη ή ηα θειύθε ηνπο.» Οη απαληήζεηο πνπ πεξηείραλ ηα 4 απφ ηα 6 ζσζηά ζηνηρεία βαζκνινγήζεθαλ κε 4. Π.ρ: «γηα ηε γνχλα θαη ην δέξκα ηνπο, ηα ειεθαληφδνληα, ηα θέξαηα, ηα θειχθε ηνπο!» ηελ παξαπάλσ απάληεζε ππήξρε έλα παξαπάλσ ζηνηρείν (ην δέξκα ηνπο). ε ηέηνηεο πεξηπηψζεηο δελ ππήξμε αξλεηηθή βαζκνινγία. Οη απαληήζεηο πνπ πεξηείραλ ηα ηξία απφ ηα 6 ζσζηά ζηνηρεία βαζκνινγήζεθαλ κε 3 πνπ ήηαλ θαη ε βάζε ηεο θιίκαθαο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε. Π.ρ. «γηα ηε γνχλα, ηα ειεθαληφδνληα θαη ηα θειχθε ηνπο.» Οη απαληήζεηο πνπ πεξηείραλ ηα 2 ή ην 1 απφ ηα 6 ζσζηά ζηνηρεία βαζκνινγήζεθαλ κε 2. Π.ρ. «Σα δώα όηαλ δελ ηα θπλεγνύλ ή δελ ηα ςαξεύνπλ γηα ην θξέαο ηνπο, ηα ζπιιακβάλνπλ γηα ηε γνύλα ηνπο ε νπνία είλαη αλεθηίκεηε.» Σέινο, κε 1βαζκνινγήζεθαλ νη ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο. Π.ρ: «γηα ηελ θάιπςε ησλ βαζηθψλ αλαγθψλ (ηξνθή, έλδπζε, πξνζηαζία)». Γηα ηελ θάζε βαζκνινγία ηζρχεη ν ραξαθηεξηζκφο πνπ δφζεθε ζηνλ πίλαθα παξαπάλσ, δειαδή ην 6 αληηζηνηρεί ζην άξηζηα, ην 5 ζην πνιχ θαιά, ην 4 ζην ηθαλνπνηεηηθά, ην 3 ζην επαξθψο, ην 2 ζην αηειψο θαη ην 1 ζην αλεπαξθψο. 3. Πνηνη ιόγνη νδήγεζαλ ζηελ εμαθάληζε ησλ εηδώλ πξηλ εθαηνκκύξηα ρξόληα θαη από πνηεο αηηίεο απεηινύληαη ηα είδε ζήκεξα; Οη ιόγνη πνπ νδήγεζαλ ζηελ εμαθάληζε ησλ εηδώλ πξηλ εθαηνκκύξηα ρξόληα είλαη θπζηθά θαηλόκελα όπσο ηζρπξνί ζεηζκνί, πηώζε κεηεσξηηώλ, θιηκαηηθέο αιιαγέο ή κεηαηόπηζε επείξσλ. ήκεξα ηα δώα απεηινύληαη από αηηίεο πνπ νθείινληαη ζηνλ άλζξσπν όπσο ην θπλήγη, ε ππεξθαηαλάισζε, ε ππεξζέξκαλζε ηνπ πιαλήηε, ε κείσζε ησλ βηόηνπσλ θαη ε εμαθάληζε ησλ δσηηθώλ πόξσλ.

126 Ζ απάληεζε απηή απνηειείηαη απφ δχν ζθέιε. Σν πξψην ζθέινο αθνξά ηνπο ιφγνπο πνπ νδήγεζαλ ζηελ εμαθάληζε ησλ εηδψλ πξηλ απφ εθαηνκκχξηα ρξφληα θαη νθείινληαλ ζε θπζηθά θαηλφκελα, ελψ ην δεχηεξν ζθέινο αθνξά ηηο αηηίεο απφ ηηο νπνίεο απεηινχληαη ηα είδε ζήκεξα θαη νθείινληαη ζηε δξαζηεξηφηεηα ηνπ αλζξψπνπ. Οη απαληήζεηο πνπ πεξηείραλ φια ηα ζηνηρεία θαη απφ ηα δχν ζθέιε ζπκπεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία άξηζηα (6). Μηα ηέηνηα απάληεζε είλαη: «Πξηλ εθαηνκκύξηα ρξόληα νη ιόγνη εμαθάληζεο ήηαλ θπζηθνί όπσο: ηζρπξνί ζεηζκνί, πηώζε κεηεσξηηώλ, θιηκαηηθέο αιιαγέο ή κεηαηόπηζε επείξσλ. Σώξα ηα δώα εμαθαλίδνληαη ιόγσ ηεο ππεξζέξκαλζεο ηνπ πιαλήηε, ηεο ππεξθαηαλάισζεο, ηνπ θπλεγηνύ από ηνλ άλζξσπν, ηεο κείσζεο ησλ βηόηνπσλ θαη ηεο εμαθάληζεο ησλ δσηηθώλ πόξσλ». Ζ επφκελε θαηεγνξία πεξηιάκβαλε ηηο απαληήζεηο φπνπ γηλφηαλ αλαθνξά θαη ζηα δχν ζθέιε ηεο ζσζηήο απάληεζεο φκσο δελ αλαθέξνληαλ φια ηα ζηνηρεία θαη ησλ δχν ζθειψλ. Οη απαληήζεηο απηέο ραξαθηεξίζηεθαλ ηθαλνπνηεηηθέο (4). Γηα παξάδεηγκα: «Πξηλ εθαηνκκύξηα ρξόληα ηα δώα εμαθαλίδνληαλ από θπζηθέο θαηαζηξνθέο ή αιιαγέο (κεηεσξίηεο, αιιαγή θιίκαηνο, ζεηζκνί θ.ά.). Σώξα ε κεγαιύηεξε απεηιή είλαη ν άλζξσπνο.» Ζ επφκελε θαηεγνξία πεξηιάκβαλε ηηο απαληήζεηο πνπ αλέθεξαλ θαη ηα δχν ζθέιε ηεο ζσζηήο απάληεζεο, αιιά δε γηλφηαλ αλαθνξά ζηα επηκέξνπο ζηνηρεία. Οη απαληήζεηο απηέο ραξαθηεξίζηεθαλ επαξθείο (3). Π.ρ. «Πξηλ από εθαηνκκύξηα ρξόληα, νη ιόγνη πνπ νδήγεζαλ ζηελ εμαθάληζε ησλ εηδώλ ήηαλ από θπζηθά θαηλόκελα. ήκεξα ε θύξηα αηηία εμαθάληζεο ησλ δώσλ είλαη ν άλζξσπνο.» Οη απαληήζεηο ζηηο νπνίεο γηλφηαλ αλαθνξά ζε έλα απφ ηα δχν ζθέιε ηεο ζσζηήο απάληεζεο ραξαθηεξίζηεθαλ αηειείο (2). Γηα παξάδεηγκα: «Οη ιόγνη πνπ νδήγεζαλ ζηελ εμαθάληζε ησλ εηδώλ πξηλ εθαηνκκύξηα ρξόληα ήηαλ: από θπζηθά θαηλόκελα όπσο: ηζρπξνί ζεηζκνί, πηώζε κεηεσξηηώλ, θιηκαηηθέο αιιαγέο ή κεηαηόπηζε επείξσλ.» Οη ιαλζαζκέλεο εξσηήζεηο αλήθαλ ζηελ θαηεγνξία αλεπαξθείο (1). Π.ρ.: «Πνιιά δώα ηα αηρκαισηίδνπλ γηα λα ηα πνπιήζνπλ σο θαηνηθίδηα.»

127 Δλψ ε ηειεπηαία θαηεγνξία πεξηιακβάλεη ηηο κεδεληθέο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ πνπ δελ έδσζαλ θακία απάληεζε (0). 4. Ση ζα ζπκβνπιεύαηε έλα ζπγγεληθό ζαο πξόζσπν πνπ ζα ήζειε λα αγνξάζεη έλα παιηό από γνύλα άγξηνπ δώνπ; Γηθαηνινγήζηε ηελ απάληεζή ζαο. Θα ηνλ ζπκβνύιεπα λα κελ ηελ αγνξάζεη γηαηί όζν ππάξρεη δήηεζε από ηνπο αγνξαζηέο, νη ιαζξέκπνξνη ζα ζπλερίδνπλ λα θπλεγνύλ θαη λα ζθνηώλνπλ άγξηα δώα γηα ηε γνύλα ηνπο θαη λα θεξδίδνπλ κεγάια ρξεκαηηθά πνζά. Ζ παξαπάλσ είλαη κηα ελδεηθηηθή ζσζηή απάληεζε. Σν δεηνχκελν είλαη ηα παηδηά λα θαηαιήμνπλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ηα άγξηα δψα δε ζα πξέπεη λα ζθνηψλνληαη απφ ηνπο ιαζξεκπφξνπο γηα ηε γνχλα θαη επηρεηξεκαηνινγήζνπλ πάλσ ζηελ άπνςή ηνπο. Ζ κία θαηεγνξία πεξηείρε πιήξεηο απαληήζεηο φκνηεο κε ηελ ελδεηθηηθή πνπ πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία άξηζηα (6) φπσο: «Δίλαη πξνηηκόηεξν λα αγνξάζεη έλα παιηό από ςεύηηθν (ζπλζεηηθό) δέξκα γηαηί έηζη ζα ζηακαηήζεη ην θπλήγη ησλ δώσλ γηα ηε γνύλα ηνπο, αθνύ θαλείο δε ζα ηελ αγνξάδεη.» Ζ άιιε θαηεγνξία πεξηείρε ηηο ηθαλνπνηεηηθέο (4) απαληήζεηο φπσο: «Να κελ ην αγνξάζεη, γηαηί άκα πσινχληαη ζα ζθνηψλνπλ θη άιια γηα λα ηα πνπιάλε» Οη απαληήζεηο ζηηο νπνίεο θαηλφηαλ φηη ην παηδί έρεη θαηαλνήζεη ην κήλπκα πνπ ζέιεη λα πεξάζεη ην θείκελν θαη κπνξεί λα δηαηππψζεη ηε ζέζε ηνπ πάλσ ζε απηφ πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία επαξθείο (3). Π.ρ.: «Θα ηνλ ζπκβνύιεπα λα κελ αγνξάζεη ην παιηό γηαηί γηα ην παιηό απηό έρεη ζθνησζεί έλα άγξην δών κπνξεί λα είλαη θαη έλα είδνο ππό εμαθάληζε.» ηελ επφκελε θαηεγνξία πεξηιήθζεζαλ νη αηειείο (2) απαληήζεηο φπνπ ηα παηδηά δε δηαηχπσλαλ ηε ζέζε ηνπο μεθάζαξα. Γηα παξάδεηγκα: «ζα ηνλ ζπκβνχιεπα λα κελ αγνξάζεη κηα γνχλα απφ δέξκα δψνπ γηα δηάθνξνπο ιφγνπο.»

128 Σέινο, νη απαληήζεηο πνπ ήηαλ εθηφο ζέκαηνο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία αλεπαξθείο (1). Π.ρ.: «Θα ηνπ έιεγα λα κελ ηελ πάξεη γηαηί είλαη πνιχ αθξηβή θαη ε γνχλα ηνπ πνιχ άγξηα.» 5. Πνηα κέηξα έρνπλ ιεθζεί γηα ηελ πξνζηαζία ησλ δώσλ από ην ιαζξεκπόξην; Σν 1975 ηέζεθε ζε εθαξκνγή κηα δηεζλήο ζύκβαζε γηα ην εκπόξην ησλ εηδώλ ηεο ρισξίδαο θαη παλίδαο πνπ απεηινύληαη κε εμαθάληζε. Αθνξά 170 ρώξεο θαη έρεη σο ζηόρν λα εμαζθαιίζεη όηη ην δηεζλέο εκπόξην άγξησλ δώσλ δε ζα εμάγεηαη εηο βάξνο ηεο δηαηήξεζεο ησλ εηδώλ Οη απαληήζεηο πνπ πεξηείραλ φια ηα ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο ζεσξήζεθαλ πιήξεηο θαη πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία άξηζηα (6). Π.ρ. «Σν 1975 ηέζεθαλ κέηξα κηα δηεζλήο ζύκβαζε ζηελ νπνία πεξηιακβάλνληαη 170 ρώξεο ε νπνία ζηόρνο ηεο είλαη λα εμαζθαιίζεη όηη ην δηεζλέο εκπόξην άγξησλ δώσλ θαη θπηώλ δελ είλαη εηο βάξνο ηεο δηαηήξεζεο ησλ εηδώλ.» Οη απαληήζεηο πνπ πεξηείραλ ηα πην ζεκαληηθά ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία ηθαλνπνηεηηθά (4). Γηα παξάδεηγκα: «Σν 1975 ηέζεθε ζε εθαξκνγή κηα δηεζλή ζύκβαζε γηα ην εκπόξην, ησλ εηδώλ ηεο ρισξίδαο θαη παλίδαο πνπ απεηινύληαη κε εμαθάληζε» Ζ επφκελή θαηεγνξία πεξηιάκβαλε ηηο απαληήζεηο πνπ δελ είραλ θαλέλα ζηνηρείν ηεο ζσζηήο απάληεζεο θαη ζεσξήζεθαλ αλεπαξθείο (1). Έλα παξάδεηγκα είλαη: «Έρνπλ ζεζπηζηεί θάπνηνη λόκνη, αιιά είλαη δύζθνιν λα ηνπο εθαξκόζνπκε. Μπνξεί λα πιεξώζνπκε πξόζηηκν ή λα ζπιιεθζνύκε.» Δλψ ππήξρε θαη ε θαηεγνξία ησλ καζεηψλ πνπ δελ έδσζαλ απνιχησο θακία απάληεζε (0). 6. Με πνηόλ ηξόπν νη πσιεηέο θαη αγνξαζηέο εμσηηθώλ δώσλ ζέηνπλ ζε θίλδπλν ηελ παλίδα ηνπ πιαλήηε;

129 Οξηζκέλνη αγνξαζηέο δηαζέηνπλ κεγάια ρξεκαηηθά πνζά πξνθεηκέλνπ λα απνθηήζνπλ έλα εμσηηθό δών. Οη πσιεηέο ηέηνηνπ είδνπο δώσλ, ηα πξνκεζεύνληαη ζπλήζσο από ιαζξεκπόξνπο. Ο αγνξαζηήο παίξλεη ην δών ζπίηη ρσξίο λα γλσξίδεη ηηο απαξαίηεηεο ζπλζήθεο γηα ηε δηαβίσζή ηνπ (ηξνθή, ζεξκνθξαζία, πγξαζία). Μεξηθνί αζπλείδεηνη, ζηελ πξώηε δπζθνιία εγθαηαιείπνπλ ηα δώα απηά αβνήζεηα. Οη απαληήζεηο ησλ καζεηψλ πνπ είραλ ζρεδφλ φια ηα ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία πνιχ θαιά (5). Γηα παξάδεηγκα: «Όηαλ αγνξάδνπλ εμσηηθά δώα από ιαζξεκπόξνπο θαη δελ πξνζθέξνπλ ζπλζήθεο όκνηεο κε εθείλεο ηνπ θπζηθνύ ηνπο πεξηβάιινλ. Δπίζεο όηαλ μεθνξηώλνληαη ην δών άλαλδξα» Οη απαληήζεηο πνπ απέδηδαλ ην λφεκα ηεο ζσζηήο απάληεζεο ηθαλνπνηεηηθά πεξηιήθζεζαλ ζηελ νκψλπκε θαηεγνξία (4). Π.ρ: «Οη άλζξσπνη ρξεζηκνπνηνύλ ην ιαζξεκπόξην όκσο δε ζπλεηδεηνπνηνύλ ηελ αλαγθαηόηεηα ησλ δώσλ ζην θπζηθό ηνπο πεξηβάιινλ κε απνηέιεζκα λα έρνπκε δώα ππό εμαθάληζε.» Ζ επφκελε θαηεγνξία πεξηιάκβαλε ηηο αηειείο (2) απαληήζεηο φπσο: «Φπιαθίδνληαο δψα ζε θινπβηά θαη δελ ηα αθήλνπλ λα είλαη ζην θπζηθφ ηνπο πεξηβάιινλ.» Οη ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο πεξηιακβάλνληαλ ζηελ θαηεγνξία αλεπαξθείο(1). Έλα ηέηνην παξάδεηγκα είλαη: «Αγνξάδνληαο πην πνιιά ζθνηψλνπλ πην πνιιά κε απνηέιεζκα λα εμαθαλίδνληαη θάπνηα είδε.» Δλψ ππήξρε θαη ε θαηεγνξία κε ηηο κεδεληθέο απαληήζεηο (0). 7. Γηαηί παξά ηα κέηξα πνπ έρνπλ ιεθζεί, είλαη δύζθνιν λα εμαιεηθζεί εληειώο ην ιαζξεκπόξην; Σα είδε ππό εμαθάληζε πσινύληαη ζε εμσθξεληθέο ηηκέο. Δπνκέλσο γηα ηνπο ιαζξεκπόξνπο είλαη κηα εμαηξεηηθά επηθεξδήο δξαζηεξηόηεηα πνπ ηνπο δίλεη

130 θίλεηξν λα ζπλερίζνπλ παξόιν πνπ γλσξίδνπλ ηηο απζηεξέο ζπλέπεηεο ζε πεξίπησζε πνπ ζπιιεθζνύλ. Ζ απάληεζε ηεο νπνίαο ην λφεκα ήηαλ πνιχ θνληά ζηε ζσζηή απάληεζε πεξηιήθζεθε ζηελ θαηεγνξία πνιχ θαιά (5). Γηα παξάδεηγκα: «Σν ιαζξεκπόξην θέξλεη πνιιά ιεθηά ζην ιαζξέκπνξν κεηά ηελ πώιεζε ησλ άγξησλ δώσλ. Δπηπιένλ ηα πεξηζζόηεξα πξνζηαηεπόκελα είδε απνθηνύλ κεγαιύηεξε αμία γηα ην ιαζξέκπνξν» Οη απαληήζεηο πνπ απέδηδαλ ηθαλνπνηεηηθά ην λφεκα ηεο ζσζηήο απάληεζεο πεξηιήθζεζαλ ζηελ νκψλπκε θαηεγνξία (4). Π.ρ.: «Δίλαη δύζθνιν γηαηί ν θάζε ιαζξέκπνξνο θνηηάεη ην ζπκθέξνλ ηνπ θαη γηα ηα ιεθηά θάλνπλ ηα πάληα.» Οη απαληήζεηο πνπ απέδηδαλ επαξθψο ην λφεκα ηεο ζσζηήο απάληεζεο πεξηιήθζεζαλ ζηελ νκψλπκε θαηεγνξία (3). Γηα παξάδεηγκα: «Γηαηί θάπνηνη πνιύ θαθνί άλζξσπνη δελ αθνινπζνύλ ηνπο θαλόλεο θαη γηαηί θεξδίδνπλ πνιιά ιεθηά από απηό.» ηε ζπλέρεηα εληνπίζηεθε ε θαηεγνξία ησλ ιαλζαζκέλσλ αλεπαξθώλ (1) απαληήζεσλ φπσο: «Γηαηί νη πεξηζζόηεξνη αγνξαζηέο εμσηηθώλ δώσλ δε ζπλεηδεηνπνηνύλ ηελ αλαγθαηόηεηα απηή παξά κόλν όηαλ είλαη πιένλ αξγά. Μπξνζηά ζηε δπζθνιία μεθνξηώλνληαη ην δών άλαλδξα.» Ζ ηειεπηαία θαηεγνξία ήηαλ απηή ησλ κεδεληθψλ απαληήζεσλ (0). 8. Πνηα είδε έρνπλ εμαθαληζηεί νινθιεξσηηθά; Σν ληόλην, πνπιί ηεο λήζνπ Μαπξίθηνο, ην καύξν εκνύ ηεο Απζηξαιίαο, ε δέβξα θάγθα, ε πάπηα ηνπ Λακπξαληόξ, ε θώθηα monachus monachus, ν ιύθνο ηεο Σαδκαλίαο. Ζ ζσζηή απάληεζε απνηειείηαη απφ 6 ζηνηρεία. Οη απαληήζεηο πνπ πεξηείραλ θαη ηα 6 ζηνηρεία βαζκνινγήζεθαλ κε άξηζηα (6). Οη απαληήζεηο πνπ

131 πεξηείραλ ηα 4 απφ ηα 6 ζσζηά ζηνηρεία πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία ηθαλνπνηεηηθά (4). Π.ρ. «Σν ληόλην πνπιί, ην καύξν εκνύ, ε δέβξα θάγθα, ε πάπηα ηνπ ιακπξαληόξ» Ζ ηξίηε θαηεγνξία πεξηιακβάλεη ηηο ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο πνπ ραξαθηεξίζηεθαλ αλεπαξθείο (1). Γηα παξάδεηγκα: «100% ησλ δεηλνζαύξσλ, 70% ησλ εξπεηώλ θαη ηεο θηέξεο» 9. Πώο κπνξεί λα απνηξαπεί ε απεηιή ησλ εηδώλ ηεο ρισξίδαο θαη παλίδαο κε εμαθάληζε; Με ηελ πξνζηαζία ησλ ηόπσλ δηακνλήο ησλ εηδώλ ππό εμαθάληζε (π.ρ. δαζηθέο εθηάζεηο). Με ηε δεκηνπξγία πξνζηαηεπόκελσλ πεξηνρώλ πνπ ζα θηινμελνύλ ηα είδε πνπ θηλδπλεύνπλ. Με ηε ζέζπηζε απζηεξόηεξσλ λόκσλ γηα ην ιαζξεκπόξην ή ηελ ηήξεζε ησλ λόκσλ πνπ ήδε ππάξρνπλ. Με πξνηίκεζε από ηνπο αγνξαζηέο ησλ πξντόλησλ πνπ πξνέξρνληαη από είδε πνπ απεηινύληαη. Οη απαληήζεηο πνπ είραλ ηα πεξηζζφηεξα θνηλά ζηνηρεία κε ηελ ελδεηθηηθή απάληεζε πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία πνιχ θαιά (5). Γηα παξάδεηγκα: «λα ζηακαηήζεη ην παξάλνκν εκπφξην θαη ην ιαζξεκπφξην θαη λα δεκηνπξγεζνχλ πεξηζζφηεξνη δξπκνί. Να κελ θαίγνληαη δαζηθέο πεξηνρέο γηα θαηνηθίεο ή απφ εκπξεζκφ θαη λα ιέκε λαη ζηηο νηθνινγηθέο γνχλεο» Ζ ακέζσο επφκελε θαηεγνξία πεξηιάκβαλε ηηο ηθαλνπνηεηηθέο (4) απαληήζεηο φπσο: «Να ζηακαηήζεη ην ιαζξεκπφξην, ην θπλήγη θαη ε ππεξθαηαλάισζε θαη λα δεκηνπξγεζνχλ πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο.» Οη απαληήζεηο πνπ είραλ ην ίδην πεξίπνπ λφεκα κε ηε ζσζηή απάληεζε ζεσξήζεθαλ επαξθείο (3). Π.ρ.: «Να θηηαρηνχλ νξγαλψζεηο κε εζεινληέο πνπ ζα θηηάμνπλ κηθξά μχιηλα ζπηηάθηα θαη κέζα ζα δνπλ άλζξσπνη πνπ θαζεκεξηλά λα ειέγρνπλ ηελ πεξηνρή. Αιιά θαη εκείο ζα πξέπεη λα κελ αγνξάδνπκε γνχλεο γηα λα κελ θηλνχκε ην ελδηαθέξνλ ησλ ιαζξεκπφξσλ.» Ζ επφκελε θαηεγνξία πεξηιάκβαλε ηηο αηειείο (2) απαληήζεηο:

132 «Θα πξέπεη νη άλζξσπνη λα επαηζζεηνπνηνχλ θαη λα αζρνιεζνχλ κε ην ζέκα. Οη λφκνη ζα πξέπεη λα γίλνπλ πην απζηεξνί γηα ηε ζσηεξία ησλ δψσλ.» Ζ ηειεπηαία θαηεγνξία πεξηείρε ηηο κεδεληθέο απαληήζεηο (0). Κείκελν 2 «ΣΟ ΥΟΛΔΗΟ, ΔΝΑ ΕΖΣΖΜΑ ΟΤΗΑ» 1. Γηαηί ην ζρνιείν είλαη αλαγθαίν γηα ην ρηίζηκν ηνπ απξηαλνύ κέιινληνο; ην ζρνιείν νη καζεηέο παίξλνπλ ηηο απαξαίηεηεο γλώζεηο γηα ην απξηαλό ηνπο επάγγεικα, παίξλνπλ ηηο γλώζεηο γηα λα γίλνπλ πνιίηεο ηεο ρώξαο ηνπο ελώ παξάιιεια καζαίλνπλ θαη γηα άιιεο ρώξεο ηνπ θόζκνπ, παίξλνπλ πιεξνθνξίεο γηα ηελ πγεία, καζαίλνπλ λα ζέβνληαη ην πεξηβάιινλ θαη ηελ πνιηηηζηηθή ηνπο θιεξνλνκηά. ηελ θαηεγνξία άξηζηα (6) πεξηιήθζεζαλ νη απαληήζεηο πνπ πεξηείραλ φια ηα ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο: «Η εθπαίδεπζε είλαη αλαγθαία γηα ην ρηίζηκν ηνπ απξηαλνύ θόζκνπ γηαηί απνθηνύκε γλώζεηο γηα λα εμαζθνύκε ην απξηαλό καο επάγγεικα. Σν ζρνιείν καο θάλεη πνιίηεο κέζα από ηε κειέηε ηεο γεσγξαθίαο, ηεο ηζηνξίαο, ηεο νηθνλνκίαο ηεο ρώξαο καο θαη ησλ άιισλ ρσξώλ ηνπ θόζκνπ, αιιά θαη κε ηνπο πνιηηηθνύο πξνβιεκαηηζκνύο πνπ ζέηεη ην ζρνιείν. Μαο δίλεη ζεκαληηθέο πιεξνθνξίεο γηα ηελ πγεία, καο δηδάζθεη λα ζεβόκαζηε ην πεξηβάιινλ θαη ηελ πνιηηηζηηθή καο θιεξνλνκηά.» Ζ επφκελε θαηεγνξία πεξηιάκβαλε ηηο απαληήζεηο πνπ πεξηείραλ ηα πεξηζζφηεξα ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο θαη πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία ηθαλνπνηεηηθά (4). Γηα παξάδεηγκα: «Η κόξθσζε ησλ λέσλ είλαη αλαγθαία γηα ην ρηίζηκν ηνπ απξηαλνύ θόζκνπ. ην ζρνιείν απνθηνύκε ηηο απαξαίηεηεο γλώζεηο γηα λα εμαζθνύκε έλα ζσζηό επάγγεικα. Σν ζρνιείν καο θάλεη πνιίηεο κέζα από ηε κειέηε ηεο ηζηνξίαο, ηεο γεσγξαθίαο, ηεο νηθνλνκίαο ηεο ρώξαο.»

133 ηελ επφκελε θαηεγνξία πεξηιήθζεζαλ νη απαληήζεηο πνπ ήηαλ αηειείο(2) δει. αλέθεξαλ ειάρηζηα ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο. Π.ρ.: «Δπεηδή ζην ζρνιείν απνθηάκε ηηο γλψζεηο γηα λα εμαζθήζνπκε έλα ζσζηφ επάγγεικα.» Ζ ηειεπηαία θαηεγνξία πεξηείρε ηηο ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο πνπ ραξαθηεξίζηεθαλ αλεπαξθείο (1), φπσο: «Γηαηί πξέπεη λα κνξθσζνχκε, λα πηάζνπκε δνπιεηά, λα θξνληίζνπκε ηελ νηθνγέλεηα.» 2. Πώο ε θηώρεηα απνηειεί ηξνρνπέδε ζηελ εθπαίδεπζε; ηηο ρώξεο ηνπ Νόηνπ βξίζθνληαη ηα πεξηζζόηεξα παηδηά πνπ δε θνηηνύλ ζην ζρνιείν εμαηηίαο ηεο θηώρεηαο θαη ηεο θαζπζηέξεζεο ζηελ αλάπηπμε. Δθεί εμαηηίαο ησλ επηδεκηώλ, όπσο ην AIDS θαη ησλ πνιέκσλ πνιιά παηδηά ράλνπλ ηνπο γνλείο ηνπο θαη αλαγθάδνληαη είηε λα δνπιεύνπλ ή λα κέλνπλ ζπίηη θαη λα πξνζέρνπλ ηα κηθξόηεξα αδέξθηα ηνπο. Έηζη, δελ κπνξνύλ λα πεγαίλνπλ θαλνληθά ζην ζρνιείν. Οη απαληήζεηο πνπ είραλ φια ηα ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία άξηζηα (6). Γηα παξάδεηγκα: «ηηο ρώξεο ηνπ Νόηνπ βξίζθνπκε ηνπο πεξηζζόηεξνπο αλαιθάβεηνπο θαζώο θαη ηα πεξηζζόηεξα παηδηά πνπ δε θνηηνύλ ζην ζρνιείν εμαηηίαο ηεο θηώρεηαο θαη ηεο θαζπζηέξεζεο ζηελ αλάπηπμε. Πνιιά παηδηά έρνπλ ράζεη ηνπο γνλείο ηνπο από ην AIDS θαη είλαη ππνρξεσκέλα λα εξγάδνληαη θαη λα πξνζέρνπλ ηα κηθξά ηνπο αδέξθηα. Σέινο ζηηο ρώξεο απηέο νη πόιεκνη εκπνδίδνπλ ηελ θαλνληθή θνίηεζε ησλ παηδηώλ.» Ζ επφκελε θαηεγνξία αθνξά ηηο απαληήζεηο πνπ πεξηείραλ ηα ζεκαληηθφηεξα ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο θαη ραξαθηεξίζηεθαλ ηθαλνπνηεηηθέο(4). Π.ρ.: «Κάπνηα παηδηά έρνπλ ράζεη ηνπο γνλείο ηνπο θαη είλαη αλαγθαζκέλα λα δνπιεύνπλ ζθιεξά θαη αζηακάηεηα θαη πξνζέρνπλ ηα κηθξά ηνπο αδέιθηα θαη θάπνηνη άιινη πεζαίλνπλ από AIDS. Απηά ηα παηδηά δελ κπνξνύλ λα πάλε ζρνιείν.» Ζ επφκελε θαηεγνξία αθνξνχζε ηηο αηειείο (2) απαληήζεηο. Γηα παξάδεηγκα:

134 «Η θηώρεηα αλαγθάδεη ηα κηθξά παηδηά λα εξγάδνληαη θαη ηα εκπνδίδεη λα παγαίλνπλ ζην ζρνιείν.» Αθνινπζεί ε θαηεγνξία ησλ ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ πνπ ραξαθηεξίζηεθαλ αλεπαξθείο (1), φπσο: «Δπεηδή άκα δε μέξεηο γξάκκαηα δε ζα έρεηο κηα θπζηνινγηθή δνπιεηά.» Σέινο εληνπίζηεθε ε θαηεγνξία ησλ κεδεληθψλ απαληήζεσλ. 3. Πεξηγξάςηε ηηο ζπλζήθεο ζε κηα ηππηθή Πξώηε ηάμε ζε δεκνηηθό ζρνιείν ηεο Αθξηθήο. ε πνιιέο ρώξεο ηεο Αθξηθήο δελ ππάξρνπλ αξθεηέο αίζνπζεο νύηε αξθεηνί εθπαηδεπηηθνί. Σα ηκήκαηα είλαη ππεξθνξησκέλα θαη νη καζεηέο θηάλνπλ ηνπο 80! Οη καζεηέο ζηνηβάδνληαη ζε αθαηάιιειεο αίζνπζεο όπνπ δελ επαξθνύλ ηα ζξαλία θαη νη θαξέθιεο θαη νη πεξηζζόηεξνη θάζνληαη ζην πάησκα. Σνπο ιείπνπλ βηβιία, ηεηξάδηα, κνιύβηα ελώ νη ειάρηζηνη εθπαηδεπηηθνί δελ είλαη επαξθώο θαηαξηηζκέλνη. Ζ πξψηε θαηεγνξία πνπ εληνπίζηεθε πεξηιάκβαλε ηηο απαληήζεηο κε ηα πεξηζζφηεξα ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο θαη ραξαθηεξίζηεθαλ πνιχ θαιέο (5). Γηα παξάδεηγκα: «Οη ζπλζήθεο είλαη άζιηεο. πρλά νη καζεηέο μεπεξλνύλ ηνπο 80. Οη πεξηζζόηεξνη εθπαηδεπηηθνί δελ έρνπλ ηηο γλώζεηο πνπ ηνπο επηηξέπνπλ λα εθπαηδεύνπλ. Σα παηδηά πεγαίλνπλ ζρνιείν άιια πξσί θαη άιια βξάδπ. Γελ ππάξρνπλ αξθεηέο αίζνπζεο εθπαίδεπζεο θαη ηα ζρνιεία δελ είλαη εμνπιηζκέλα κε απνηέιεζκα λα ηνπο ιείπνπλ βηβιία, ηεηξάδηα, κνιύβηα.» ηελ επφκελε θαηεγνξία πεξηιακβάλνληαλ νη απαληήζεηο πνπ αλέθεξαλ αξθεηά ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο θαη ραξαθηεξίζηεθαλ ηθαλνπνηεηηθέο(4): «Οη θαζεγεηέο δελ είλαη αξθεηά θαηαξηηζκέλνη. Μία ηάμε κπνξεί λα θηάζεη θαη ηνπο 80 καζεηέο. Γελ ππάξρνπλ αξθεηέο αίζνπζεο θαη ηα ζρνιεία δελ είλαη εμνπιηζκέλα.»

135 Ζ επφκελε θαηεγνξία αθνξνχζε ηηο απαληήζεηο πνπ απέδηδαλ επαξθψο ην λφεκα ηεο ζσζηήο απάληεζεο θαη ραξαθηεξίζηεθαλ επαξθείο (3). Γηα παξάδεηγκα: «ζε κία ηάμε ππάξρνπλ πάξα πνιιά παηδηά ηα πεξηζζόηεξα θάζνληαη ζην πάησκα θαη δελ ππάξρνπλ βηβιία.» Ζ ηειεπηαία θαηεγνξία αθνξνχζε ηηο ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο πνπ ραξαθηεξίζηεθαλ αλεπαξθείο (1). Π.ρ.: «ηα 100 παηδηά από 6-14 εηώλ ηα 97 πεγαίλνπλ ζρνιείν ζηηο αλεπηπγκέλεο ρώξεο ηα 74 ζηε λνηηναλαηνιηθή Αζία θαη ηα 59 ζηελ Αθξηθή.» 4. Γηαηί ζηηο αλαπηπζζόκελεο ρώξεο ππάξρνπλ έληνλεο αληζόηεηεο ζηελ εθπαίδεπζε θνξηηζηώλ θαη αγνξηώλ; ε θάπνηεο ρώξεο ζηελ Δγγύο Αλαηνιή, ζηελ Αθξηθή θαη ζηε λόηηα Αζία ηα θνξίηζηα δελ θνηηνύλ ζην ζρνιείν. Απηό ζπκβαίλεη είηε γηα πνιηηηζηηθνύο ιόγνπο, αθνύ ζεσξείηαη όηη ηα θνξίηζηα δελ είλαη αλάγθε λα πεγαίλνπλ ζην ζρνιείν ή γηα νηθνλνκηθνύο. Σα θνξίηζηα εξγάδνληαη απφ πνιχ κηθξά ζηα ρσξάθηα, ζε πθαληήξηα, ζην λνηθνθπξηφ ή κέλνπλ ζπίηη λα πξνζέρνπλ ηα κηθξφηεξα αδέξθηα ηνπο. Οη απαληήζεηο πνπ ήηαλ ζρεδφλ ίδηεο κε ηε ζσζηή απάληεζε πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία πνιχ θαιά (5). Γηα παξάδεηγκα: «ηελ Δγγύο Αλαηνιή, ζηελ Αθξηθή, ζηε λόηηα Αζία ππήξμε κεγάιε θαζπζηέξεζε ζηελ εθπαίδεπζε ησλ θνξηηζηώλ γηα πνιηηηζηηθνύο ιόγνπο (ζεσξείηαη όηη ηα θνξίηζηα δελ έρνπλ αλάγθε λα πάλε ζρνιείν) ή γηα νηθνλνκηθνύο ιόγνπο (κέλνπλ ζην ζπίηη γηα λα βνεζνύλ ζηα νηθηαθά ή ζηηο αγξνηηθέο δνπιεηέο).» Οη απαληήζεηο πνπ αλέθεξαλ θαη ηα δχν ζθέιε ηεο ζσζηήο απάληεζεο (δειαδή ηνπο πνιηηηζηηθνχο θαη ηνπο νηθνλνκηθνχο ιφγνπο) αιιά δελ επεμεγνχζαλ επαξθψο θαη ηα δχν ζθέιε πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία ηθαλνπνηεηηθά (4). Π.ρ.: «Δπεηδή ππάξρνπλ πνιηηηζηηθνί ιόγνη (ζεσξείηαη όηη ηα θνξίηζηα δελ έρνπλ αλάγθε λα πάλε ζην ζρνιείν) θαη γηα νηθνλνκηθνύο.»

136 Οη απαληήζεηο ζηηο νπνίεο γηλφηαλ αλαθνξά κφλν ζην έλα ζθέινο απφ ηα δχν ηεο ζσζηήο απάληεζεο (ζηνπο πνιηηηζηηθνχο ή ζηνπο νηθνλνκηθνχο ιφγνπο) ζεσξήζεθαλ αηειείο (2). Π.ρ.: «Γηαηί πνιιά θνξίηζηα δελ πήγαηλαλ ζην ζρνιείν θαη έκελαλ ζην ζπίηη θαη έθαλαλ δνπιεηέο ηνπ ζπηηηνύ.» Ζ επφκελε θαηεγνξία αθνξνχζε ηηο ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο πνπ ζεσξήζεθαλ αλεπαξθείο (1), φπσο: «Γηαηί εθεί πέξα δελ ππάξρεη θηώρεηα θη έηζη κπνξνύλ λα πάλε.» Σέινο ππήξρε θαη ε θαηεγνξία κε ηηο κεδεληθέο απαληήζεηο (0). 5. Πνηα είλαη ε θαηάζηαζε κε ηνλ αλαιθαβεηηζκό ζηνλ θόζκν θαη ζε πνηεο πεξηνρέο ζπλαληνύκε ηνπο πεξηζζόηεξνπο αλαιθάβεηνπο; ηηο ρώξεο ηνπ Νόηνπ βξίζθνπκε ηνπο πεξηζζόηεξνπο αλαιθάβεηνπο. Έηζη ζηελ Αθξηθή θαη ηε λνηηναλαηνιηθή Αζία πνιιέο είλαη νη ρώξεο όπνπ αλαιθαβεηηζκόο μεπεξλάεη ην 50%, αιιά θαη ζε πνιιέο ρώξεο ν αλαιθαβεηηζκόο θπκαίλεηαη από 30% έσο 50%. Αληίζεηα ζηελ Δπξώπε, ηε βόξεηα Ακεξηθή θαη ηε βόξεηα Αζία ν αλαιθαβεηηζκόο είλαη ζε πνζνζηό ιηγόηεξν από 10%. Οη απαληήζεηο πνπ είραλ ηα πεξηζζφηεξα ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία ηθαλνπνηεηηθά (4). Γηα παξάδεηγκα: «Σνπο πεξηζζόηεξνπο αλαιθάβεηνπο ηνπο ζπλαληάκε ζηελ Αθξηθή θαη ζηηο ρώξεο ηνπ Νόηνπ. ε κεξηθέο ρώξεο ην πνζνζηό ηνπ αλαιθαβεηηζκνύ θηάλεη ην 50% θαη άλσ.» Οη απαληήζεηο πνπ είραλ ηνλ ακέζσο επφκελν αξηζκφ ζηνηρείσλ ηεο ζσζηήο απάληεζεο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία επαξθείο (3). Π.ρ.: «Η θαηάζηαζε κε ηνλ αλαιθαβεηηζκό είλαη αλεμέιεγθηε. Οη πεξηνρέο πνπ ζπλαληνύκε ηνπο πεξηζζόηεξνπο αλαιθάβεηνπο είλαη ε Δγγύο Αλαηνιή, ε Αθξηθή θαη Νόηηα Αζία.» Οη απαληήζεηο πνπ αλέθεξαλ θάπνηα ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο ηα νπνία δελ επαξθνχζαλ ζεσξήζεθαλ αηειείο (2). Έλα παξάδεηγκα είλαη:

137 «ηηο ρώξεο ηνπ Νόηνπ ζπλαληνύκε ηνπο πεξηζζόηεξνπο αλαιθάβεηνπο.» Οη ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία αλεπαξθείο (1). Π.ρ.: «Οη αλαπηπμηαθνί ζηόρνη ησλ Ηλσκέλσλ Δζλώλ γηα ηε Υηιηεηία πξνβιέπνπλ γηα ην 2015 πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε ζ όιν ηνλ θόζκν.» Ζ ηειεπηαία θαηεγνξία πεξηιάκβαλε ηηο κεδεληθέο απαληήζεηο (0). 6. Γηαηί είλαη απαξαίηεηε ε ηζόηεηα θνξηηζηώλ θαη αγνξηώλ ζηελ εθπαίδεπζε; Σα θνξίηζηα πξέπεη λα έρνπλ ίζα δηθαηώκαηα κε ηα αγόξηα ζε όινπο ηνπο ηνκείο, αιιά θαη ζηελ εθπαίδεπζε. Ο ξόινο πνπ παίδνπλ ηα θνξίηζηα ζηε κεηαβίβαζε γλώζεσλ είλαη πνιύ ζεκαληηθόο, αθνύ νη γπλαίθεο πνπ πήγαλ ζρνιείν θάλνπλ ιηγόηεξα παηδηά, αζρνινύληαη πεξηζζόηεξν καδί ηνπο, πξνζέρνπλ ηελ πγεία ηνπο πεξηζζόηεξν θαη ελδηαθέξνληαη γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηώλ ηνπο. Οη απαληήζεηο πνπ πεξηιακβάλνπλ φια ηα ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία άξηζηα (6). Μηα ηέηνηα απάληεζε είλαη: «Δπεηδή θαη ηα θνξίηζηα παίδνπλ ζεκαληηθό ξόιν ζηε κεηαβίβαζε ησλ γλώζεσλ. Οη γπλαίθεο πνπ πήγαλ ζρνιείν θάλνπλ ιηγόηεξα παηδηά, αζρνινύληαη καδί ηνπο πεξηζζόηεξν, πξνζέρνπλ πεξηζζόηεξν ηελ πγεία ηνπο θαη ζηέιλνπλ κε ηε ζεηξά ηνπο ηα παηδηά ηνπο ζην ζρνιείν.» ηελ επφκελε θαηεγνξία αλήθαλ νη απαληήζεηο ζηηο νπνίεο είρε γίλεη κηα παξάιεηςε θάπνηνπ ζηνηρείνπ αιιά ραξαθηεξίζηεθαλ πνιχ θαιέο (5). Γηα παξάδεηγκα: «Γηφηη ηα θνξίηζηα παίδνπλ κεγάιν ξφιν ζηε κεηαβίβαζε ησλ γλψζεσλ. Οη γπλαίθεο πνπ πήγαλ ζην ζρνιείν αζρνινχληαη πεξηζζφηεξν κε ηελ πγεία θαη ηε κάζεζε ησλ παηδηψλ ηνπο ζηέιλνληάο ηα ζην ζρνιείν.» Ζ επφκελε θαηεγνξία πνπ βξέζεθε πεξηιάκβαλε ηηο επαξθείο (3) απαληήζεηο ζηηο νπνίεο νη καζεηέο είραλ θαηαιήμεη ζην ζσζηφ ζπκπέξαζκα ρσξίο φκσο λα ην επεμεγνχλ. Μία ηέηνηα απάληεζε είλαη: «Γηόηη ηα θνξίηζηα παίδνπλ εμίζνπ ζεκαληηθό ξόιν ζηε κεηαβίβαζε ησλ γλώζεσλ.»

138 Σέινο ε θαηεγνξία ησλ απαληήζεσλ πνπ ήηαλ κέζα ζην ζέκα αιιά δελ εμέθξαδαλ επαξθψο ην λφεκα ηεο ζσζηήο απάληεζεο ζεσξήζεθαλ αηειείο (2). Π.ρ.: «Γηαηί ηα θνξίηζηα πξέπεη λα έρνπλ ηα ίδηα δηθαηψκαηα κε ηα αγφξηα θαη θαλέλαο δελ πξέπεη λα κέλεη ζηελ άθξε.» 7. Ση πηζηεύεηε όηη πξέπεη λα γίλεη γηα λα ππάξρεη εθπαίδεπζε ζηηο θησρέο ρώξεο; Καηαξράο πξέπεη λα απμεζεί ε δηεζλήο βνήζεηα γηα ηελ εθπαίδεπζε. Σν 2004 ήηαλ 1.5 εθαηνκκύξηα δνιάξηα/έηνο, ελώ γηα λα θηάζεη ηνπο ζηόρνπο ηεο ρηιηεηίαο ζα έπξεπε λα είλαη 5,6 εθ. δνιάξηα/έηνο. Βέβαηα πξέπεη θαη νη πνιίηεο λα επαηζζεηνπνηεζνύλ, λα έξζνπλ ζε επαθή κε ηηο αξκόδηεο Με Κπβεξλεηηθέο Οξγαλώζεηο ή ηηο δηεζλείο νξγαλώζεηο όπσο είλαη ε UNESCO θαη ε UNICEF γηα λα βνεζήζνπλ θαη νη ίδηνη κε όπνην ηξόπν κπνξνύλ. Ζ παξαπάλσ ζσζηή απάληεζε είλαη ελδεηθηηθή. Οη απαληήζεηο ησλ νπνίσλ ην λφεκα ήηαλ πην θνληά ζηελ ελδεηθηηθή απάληεζε ή ήηαλ πην ζσζηά εκπεξηζηαησκέλεο κε βάζε ηα ζηνηρεία ηνπ θεηκέλνπ πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία πνιχ θαιά (5). Έλα παξάδεηγκα είλαη: «Θα πξέπεη νη δηεζλείο νξγαλώζεηο όπσο ε Unicef θαη ε Unesco λα πξνσζήζνπλ ζε όιεο ηηο ρώξεο ηνπ πιαλήηε ηε κάζεζε πξνζθέξνληαο ηνλ απαξαίηεην εμνπιηζκό δσξεάλ.» Οη απαληήζεηο πνπ είραλ ην ίδην λφεκα κε ηελ ελδεηθηηθή απάληεζε ρσξίο λα αλαθέξνπλ ηα ζεκεία-θιεηδηά ηνπ θεηκέλνπ πνπ είλαη νη δηεζλείο βνήζεηα θαη ε Μ.Κ.Ο. ζεσξήζεθαλ επαξθείο (3). Γηα παξάδεηγκα: «Όινη νη άλζξσπνη λα βνεζάκε. Να δίλνπκε ρξήκαηα, ξνύρα, βηβιία, ηεηξάδηα γηα λα ρηηζηνύλ απηά ηα ζρνιεία θαη λα κπνξνύλ απηά ηα παηδηά λα πάλε ζρνιείν.» Οη απαληήζεηο πνπ ήηαλ κέζα ζην ζέκα αιιά δελ ήηαλ νινθιεξσκέλεο ραξαθηεξίζηεθαλ αηειείο (2). Π.ρ.: «Οη αλεπηπγκέλεο λα βνεζήζνπλ λα ρηηζηνχλ ζρνιεία.» Ζ ηειεπηαία θαηεγνξία αθνξνχζε ηηο κεδεληθέο απαληήζεηο.

139 8. Ση πξνζθέξεη ζηελ εθπαίδεπζε ησλ ρσξώλ ηνπ Νόηνπ ε δηεζλήο βνήζεηα; Γηεζλείο νξγαλώζεηο όπσο ε UNESCO θαη ε UNICEF πξνσζνύλ εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα, ελώ νη Με Κπβεξλεηηθέο Οξγαλώζεηο επηθαιέζηεθαλ ηε δηεζλή αιιειεγγύε γηα ηελ ίδξπζε ζρνιείσλ θαη ηελ επηκόξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθώλ. Οη απαληήζεηο πνπ είραλ φια ηα ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία άξηζηα (6). Π.ρ.: «Οη δηεζλείο νξγαλώζεηο UNESCO θαη UNICEF πξνώζεζαλ εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα, νη ΜΚΟ επηθαιέζηεθαλ ηε δηεζλή βνήζεηα γηα ηελ ίδξπζε ζρνιείσλ θαη ηελ εθκάζεζε εθπαηδεπηηθώλ.» Ζ επφκελε θαηεγνξία πνπ πεξηιάκβαλε ηηο απαληήζεηο πνπ παξέιεηπαλ θάπνηα ζηνηρεία αιιά ήηαλ ηθαλνπνηεηηθέο (4). Γηα παξάδεηγκα: «Πξνζθέξεη εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα. Οη ΜΚΟ επηθαιέζηεθαλ ηε δηεζλή αιιειεγγύε γηα ηελ ίδξπζε ζρνιείσλ θαη ηελ επηκόξθσζε εθπαηδεπηηθώλ.» Οη απαληήζεηο πνπ αλέθεξαλ ηα κηζά ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο ζεσξήζεθαλ επαξθείο (3). Π.ρ.: «Η UNESCO θαη ε UNICEF πξνσζνύλ εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα.» Ζ επφκελε θαηεγνξία πεξηιάκβαλε ηηο ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο πνπ ραξαθηεξίζηεθαλ αλεπαξθείο (1), φπσο: «Πξνζθέξεη 1,5 δηζεθαηνκκύξηα/έηνο.» Σέινο ππήξραλ θαη νη κεδεληθέο απαληήζεηο (0). 9. Γηαηί ζπγθεθξηκέλεο ρώξεο ζηνλ πιαλήηε έρνπλ ηα κεγαιύηεξα πνζνζηά αλαιθαβεηηζκνύ; ε νξηζκέλεο ρώξεο ηνπ θόζκνπ πνπ βξίζθνληαη θπξίσο ζηελ Αθξηθή θαη ζηελ λνηηναλαηνιηθή Αζία ε θηώρηα θαη ε ππαλάπηπμε, πνπ νθείινληαη ζηνπο πνιέκνπο, ζε επηδεκίεο όπσο ην AIDS αιιά θαη ζε πνιηηηζκηθνύο ιόγνπο, νδεγνύλ ζε κεγάια πνζνζηά αλαιθαβεηηζκνύ. Οη απαληήζεηο πνπ ήηαλ πην θνληά ζηε ζσζηή απάληεζε πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία πνιχ θαιά (5). Γηα παξάδεηγκα:

140 «Δπεηδή ππάξρνπλ ζνβαξέο αζζέλεηεο, επηδεκίεο, πόιεκνη, νηθνλνκηθνί ιόγνη, θαη ιόγσ ηεο απόζηαζεο πνπ βξίζθεηαη ε ρώξα απηή από ηνλ πνιηηηζκό όια απηά είλαη εκπόδηα πνπ δελ επηηξέπνπλ ηε ζσζηή εθκάζεζε θαη δηαπαηδαγώγεζε ησλ αλζξώπσλ.» Ζ ακέζσο επφκελε θαηεγνξία πεξηιάκβαλε ηηο ηθαλνπνηεηηθέο (4) απαληήζεηο, φπσο: «Γηαηί ππάξρεη κεγάιε θηώρεηα, γίλνληαη πόιεκνη, δελ ππάξρνπλ αξθεηά ζρνιεία, ηα παηδηά πεζαίλνπλ από αζζέλεηεο θαη έηζη είλαη δύζθνιν λα θηηάμνπλ ζρνιεία θαη ηα πεξηζζόηεξα δελ έρνπλ βηβιία, ηεηξάδηα, κνιύβηα.» Οη απαληήζεηο ζηηο νπνίεο δε γηλφηαλ αλαθνξά αξθεηψλ ζηνηρείσλ ηεο ζσζηήο απάληεζεο ζεσξήζεθαλ αηειείο (2). Γηα παξάδεηγκα: «Γηαηί ηα πεξηζζόηεξα παηδηά δε θνηηνύλ ζην ζρνιείν εμαηηίαο ηεο θαζπζηέξεζεο ζηελ αλάπηπμε.» Οη ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο ζεσξήζεθαλ αλεπαξθείο (1). Γηα παξάδεηγκα: «Γηαηί δε δίλεηαη βαξύηεηα ζηελ εθπαίδεπζε.» Σέινο παξαηεξήζεθαλ θαη κεδεληθέο απαληήζεηο. ΚΕΘΜΕΝΟ 3: Η ΠΑΓΚΟΜΘΟΠΟΘΗΗ 1. Σι είναι η παγκοζμιοποίηζη; Αναθέπεηε ηπία παπαδείγμαηα. Παγθνζκηνπνίεζε είλαη ε εθηεηακέλε θπθινθνξία αλζξώπσλ, εκπνξεπκάησλ, ρξήκαηνο θαη πιεξνθνξηώλ αλά ηνλ θόζκν. (Γηα ηα παξαδείγκαηα νη καζεηέο αλαθέξνπλ νπνηαδήπνηε ηξία παξαδείγκαηα επηιέμνπλ.) Ζ απάληεζε απνηειείηαη απφ δχν ζθέιε, ηνλ νξηζκφ θαη ηα ηξία παξαδείγκαηα. Σν θάζε ζθέινο βαζκνινγήζεθε κε ηξεηο κνλάδεο. Οη απαληήζεηο πνπ αλέθεξαλ ζσζηά ηνλ νξηζκφ θαη ηα παξαδείγκαηα βαζκνινγήζεθε κε 6 (άξηζηα). Έλα ηέηνην παξάδεηγκα είλαη: «Η εθηεηακέλε θπθινθνξία αλζξώπσλ, εκπνξεπκάησλ, ρξήκαηνο θαη πιεξνθνξηώλ αλά ηνλ θόζκν. Π.ρ. ν θαθέο πνπ πσιείηαη ζην Σόθην πξνέξρεηαη από ηε Βξαδηιία. Οη Δπξσπαίνη πεξλνύλ ηηο δηαθνπέο ηνπο ζηελ

141 Αθξηθή, ηελ Ακεξηθή ηελ Αζία. Σα ξνύρα πνπ θνξηνύληαη ζηε Γαιιία θαηαζθεπάδνληαη ζηελ Σατβάλ.» Οη απαληήζεηο πνπ πεξηιάκβαλαλ ηνλ νξηζκφ θαη ηα 2 απφ ηα ηξία παξαδείγκαηα βαζκνινγήζεθαλ κε 5 (πνιχ θαιά). Γηα παξάδεηγκα: «Η εθηεηακέλε θπθινθνξία αλζξώπσλ θαη εκπνξεπκάησλ, ρξήκαηνο θαη πιεξνθνξηώλ αλά ηνλ θόζκν είλαη ε παγθνζκηνπνίεζε. 1)ην Λνλδίλν βξίζθνπκε όιν ην ρξόλν πνξηνθάιηα από ηε Νόηην Αθξηθή 2)ε έλα δεπηεξόιεπην κπνξεί θάπνηνο λα ζηείιεη έλα ή έλα sms ζην θίιν ηνπ ζηελ Ακεξηθή» Οη απαληήζεηο πνπ αλέθεξαλ είηε κφλν ηνλ νξηζκφ ή κφλν ηα ηξία παξαδείγκαηα βαζκνινγήζεθαλ κε 3 πνπ ήηαλ θαη ε βάζε (επαξθψο). Π.ρ.: «Η εθηεηακέλε θπθινθνξία αλζξώπσλ θαη εκπνξεπκάησλ, ρξήκαηνο θαη πιεξνθνξηώλ αλά ηνλ θόζκν είλαη ε παγθνζκηνπνίεζε.» Σέινο, νη απαληήζεηο πνπ δελ έδηλαλ νχηε ηνλ νξηζκφ νινθιεξσκέλν, νχηε αλέθεξαλ ηα ηξία παξαδείγκαηα βαζκνινγήζεθαλ κε 2 (αηειψο). Γηα παξάδεηγκα: «Η παγθνζκηνπνίεζε είλαη ν ηξόπνο κε ηνλ νπνίν κπνξνύκε λα επηθνηλσλνύκε, λα αλαπηύμνπκε ην εκπόξην.» 2. Βνεζάεη ε παγθνζκηνπνίεζε ηηο θησρέο ρώξεο; Γηθαηνινγήζηε ηελ απάληεζή ζαο. Όρη. Η παγθνζκηνπνίεζε σθειεί θπξίσο ηηο πινύζηεο θαη ηζρπξέο ρώξεο. Οη κεγάιεο εηαηξείεο απηώλ ησλ ρσξώλ αγνξάδνπλ ηα πξντόληα από ηηο θησρέο ρώξεο όπνπ πηέδνπλ ηνπο αγξόηεο λα θαηεβάζνπλ ηηο ηηκέο. Οη αγξόηεο ζηηο θησρέο ρώξεο από θόβν κήπσο δελ πνπιεζνύλ ηα πξντόληα ηνπο αλαγθάδνπλ λα πνπιήζνπλ ζε εμαηξεηηθά ρακειέο ηηκέο. Οη απαληήζεηο πνπ ήηαλ πην θνληά ζηε ζσζηή απάληεζε πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία πνιχ θαιά (5). Γηα παξάδεηγκα: «Όρη θαη ηόζν γηαηί κηα εηαηξεία δηαλνκήο ηξνθίκσλ δίλεη ζε έλαλ αγξόηε κηαο αλαπηπζζόκελεο ρώξαο πνιύ ρακειή ηηκή, όκσο ν αγξόηεο είλαη

142 αλαγθαζκέλνο λα πνπιήζεη ην εκπόξεπκά ηνπ, γηαηί κπνξεί αλ κε βξεη άιινπο πειάηεο. Αθόκα θαη αλ ππήξραλ άιινη πειάηεο ν αγξόηεο ζα πηεδόηαλ έρνληαο ιίγεο πηζαλόηεηεο λα ηνπ θάλνπλ θαιή ηηκή.» Οη απαληήζεηο πνπ έδηλαλ ηε ζσζηή απάληεζε αιιά δελ ηελ επεμεγνχζαλ αξθεηά πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία επαξθείο (3). «Όρη. Η παγθνζκηνπνίεζε σθειεί θπξίσο ηηο πινπζηόηεξεο θαη ηζρπξόηεξεο ρώξεο θαη εηδηθά ηηο κεγάιεο εηαηξείεο ησλ βηνκεραληθώλ ρσξώλ.» ηελ επφκελε θαηεγνξία πεξηιήθζεζαλ νη αηειείο (2) απαληήζεηο, φπσο: «Όρη, γηαηί δηεπξύλεη ην ράζκα κεηαμύ πινύζησλ θαη θησρώλ.» Ζ ηειεπηαία θαηεγνξία ήηαλ απηή ησλ ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ, πνπ ραξαθηεξίζηεθαλ αλεπαξθείο (1). Π.ρ.: «Ναη, γηαηί έηζη κπνξνύλ νη θησρέο ρώξεο λα εμάγνπλ ηα πξντόληα ηνπο θαη λα βγάινπλ ρξήκαηα.» 3. Πνηνη νξγαληζκνί ππάξρνπλ γηα ηελ πξνζηαζία ησλ ρσξώλ από ηηο αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ηεο νηθνλνκηθήο παγθνζκηνπνίεζεο; Ο Παγθόζκηνο Οξγαληζκόο Δκπνξίνπ (ΠΟΔ) είλαη επηθνξηηζκέλνο κε ηε ζέζπηζε εκπνξηθώλ θαλνληζκώλ κεηαμύ ησλ θξαηώλ. Σν Γηεζλέο Ννκηζκαηηθό Σακείν (ΓΝΣ) θαη ε Παγθόζκηα Σξάπεδα, όξγαλα ηνπ ΟΗΔ, είλαη επηθνξηηζκέλα κε ηελ ρξεκαηνδόηεζε ησλ αλαπηπμηαθώλ έξγσλ ζηηο θησρέο ρώξεο. Ζ ζσζηή απάληεζε απνηειείηαη απφ 3 ζηνηρεία ηνλ ΠΟΔ ην ΓΝΣ θαη ηελ Παγθφζκηα Σξάπεδα. Δθφζνλ θαη απφ ηηο πξνεγνχκελεο εξσηήζεηο ην 6 είλαη ην άξηζηα, ην θάζε έλα ζηνηρείν απφ ηα ηξία αμηνινγήζεθε κε 2 κνλάδεο. Έηζη κε 6 (άξηζηα) βαζκνινγήζεθαλ νη απαληήζεηο πνπ αλέθεξαλ θαη ηνπο ηξεηο νξγαληζκνχο. Γηα παξάδεηγκα: «Ο Παγθόζκηνο Οξγαληζκόο Δκπνξίνπ (ΠΟΔ), πνπ είλαη ππεύζπλνο γηα ηε ζέζπηζε εκπνξηθώλ θαλνληζκώλ κεηαμύ ησλ θξαηώλ, ην Γηεζλέο Ννκηζκαηηθό Σακείν (ΓΝΣ), ε Παγθόζκηα Σξάπεδα, όξγαλα ηνπ ΟΗΔ πνπ βνεζνύλ ζηε ρξεκαηνδόηεζε ησλ θησρώλ ρσξώλ.»

143 Οη απαληήζεηο πνπ αλέθεξαλ ηνπο 2 απφ ηνπο ηξεηο νξγαληζκνχο βαζκνινγήζεθαλ κε 4 (ηθαλνπνηεηηθά). Π.ρ.: «Ο Παγθόζκηνο Οξγαληζκόο Δκπνξίνπ (ΠΟΔ), ην Γηεζλέο Ννκηζκαηηθό Σακείν (ΓΝΣ), ν ΟΗΔ» Σέινο νη απαληήζεηο πνπ αλέθεξαλ κφλν ηνλ έλα νξγαληζκφ βαζκνινγήζεθαλ κε 2 (αηειψο). Γηα παξάδεηγκα: «Ο Παγθόζκηνο Οξγαληζκόο Δκπνξίνπ (ΠΟΔ), πνπ είλαη ππεύζπλνο γηα ηε ζέζπηζε εκπνξηθώλ θαλνληζκώλ κεηαμύ ησλ θξαηώλ.» 4. Γηαηί νη πνιηηηθέο, εζληθέο ή δηεζλείο αξρέο δελ είλαη εύθνιν λα πεξηνξίζνπλ ηε δξαζηεξηόηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ; Δπεηδή νη θαλνληζκνί πνπ επηβάιινπλ νη νξγαληζκνί όπσο ν ΠΟΔ, βαζίδνληαη ζηελ ειεύζεξε δηαθίλεζε εκπνξεπκάησλ θαη θεθαιαίσλ πνπ επλννύλ ηηο ήδε πινύζηεο ρώξεο. Δπηπιένλ νη θνξπθαίεο βηνκεραληθέο ρώξεο, νη G8, έρνπλ όια ηα κέζα γηα λα ππεξαζπηζηνύλ ηα ζπκθέξνληά ηνπο. Οη απαληήζεηο πνπ ήηαλ πην θνληά ζην λφεκα ηεο ζσζηήο απάληεζεο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία πνιχ θαιά (5). Γηα παξάδεηγκα: «Γηαηί κε ηε ζέζπηζε εκπνξηθώλ θαλνληζκώλ κεηαμύ ησλ ρσξώλ γηα ηε δηαθίλεζε ησλ εκπνξεπκάησλ ηνπο, επλννύληαη νη πινύζηεο ρώξεο.» Οη απαληήζεηο πνπ εμέθξαδαλ ην λφεκα ηεο ζσζηήο απάληεζεο, αιιά δελ αλέθεξαλ φια ηα ζηνηρεία ζεσξήζεθαλ επαξθείο (3). Π.ρ.: «Γηαηί νη G8 έρνπλ όια ηα κέζα γηα λα ππεξαζπηζηνύλ ηα ζπκθέξνληά ηνπο.» Οη απαληήζεηο πνπ ήηαλ κέζα ζην ζέκα αιιά δελ εμέθξαδαλ μεθάζαξα ην λφεκά ηνπο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία αηειείο (2). Έλα ηέηνην παξάδεηγκα είλαη: «Γελ είλαη εύθνιν λα πεξηνξίζνπλ ηε δξαζηεξηόηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ, όρη επεηδή δελ κπνξνύλ, δελ ζέινπλ λα ην θάλνπλ γηαηί θαη απηνί έρνπλ θάπνηα ζπκθέξνληα.» Ζ επφκελε θαηεγνξία πεξηιακβάλεη ηηο ιαλζαζκέλεο θαηεγνξίεο πνπ ραξαθηεξίζηεθαλ αλεπαξθείο (1), φπσο:

144 «Οη θησρόηεξεο ρώξεο κπαίλνληαο ζε απηό ην ηεξάζηην παγθόζκην δίθηπν ζα κπνξέζνπλ λα αλαπηπρζνύλ λα γίλνπλ πινπζηόηεξεο.» Οη ηειεπηαία θαηεγνξία πεξηιάκβαλε ηηο κεδεληθέο απαληήζεηο (0). 5. Πνηεο εηαηξείεο νλνκάδνληαη πνιπεζληθέο; Πνιπεζληθέο νλνκάδνληαη νη κεγάιεο εηαηξείεο ησλ βηνκεραληθώλ ρσξώλ νη νπνίεο έρνπλ ζπγαηξηθέο ζε όιν ηνλ θόζκν. Οη απαληήζεηο πνπ έδηλαλ ηνλ νξηζκφ αθξηβψο φπσο ε ζσζηή απάληεζε πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία άξηζηα (6). Γηα παξάδεηγκα: «Οη κεγάιεο εηαηξείεο ησλ βηνκεραληθώλ ρσξώλ πνπ έρνπλ ζπγαηξηθέο ζε όιν ηνλ θόζκν νλνκάδνληαη πνιπεζληθέο.» Οη απαληήζεηο πνπ έδηλαλ κεγάιν κέξνο ηνπ νξηζκνχ αιιά φρη νινθιεξσκέλν πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία επαξθείο (3). Π.ρ.: «Πνιπεζληθέο νλνκάδνληαη νη κεγαιύηεξεο εηαηξείεο ησλ βηνκεραληθώλ ρσξώλ (ΖΠΑ, Ηαπσλία).» Οη ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο ραξαθηεξίζηεθαλ αλεπαξθείο (1). Π.ρ.: «Η παγθνζκηνπνίεζε σθειεί θπξίσο ηηο πινπζηόηεξεο θαη ηζρπξόηεξεο ρώξεο» Σέινο ππήξραλ θαη νη κεδεληθέο ρψξεο. 6. Ση απνηειέζκαηα έρεη ε αλαδήηεζε ηνπ θέξδνπο ησλ πνιπεζληθώλ εηαηξεηώλ; Η αλαδήηεζε ηνπ θέξδνπο ησλ πνιπεζληθώλ έρεη σο απνηέιεζκα ηε κεηαθνξά ησλ επηρεηξεκαηηθώλ δξαζηεξηνηήησλ ζε ρώξεο όπνπ νη κηζζνί είλαη ρακεινί πξνθαιώληαο αλεξγία ζηηο πινύζηεο ρώξεο από ηηο νπνίεο κεηαθέξνληαη. Δπίζεο ε αλαδήηεζε θηελώλ αγξνηηθώλ πξντόλησλ πξνθαιεί ηελ πηώζε ησλ ηηκώλ ηνπο ζηηο θησρέο ρώξεο.

145 Οη απαληήζεηο πνπ αλέθεξαλ κε ζαθήλεηα θαη ηα δχν αξλεηηθά απνηειέζκαηα απφ ηε δξαζηεξηφηεηα ησλ πνιπεζληθψλ πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία άξηζηα (6). Π.ρ.: «Πηώζε ησλ ηηκώλ ζηηο θησρέο ρώξεο, κεηαθνξά επηρεηξεκαηηθώλ δξαζηεξηνηήησλ θαη αλεξγία ζηηο πινύζηεο ρώξεο.» Οη απαληήζεηο πνπ ήηαλ θνληά ζην λφεκα ηεο ζσζηήο απάληεζεο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία ηθαλνπνηεηηθά (4). Γηα παξάδεηγκα: «Η αλαδήηεζε ηνπ θέξδνπο ησλ πνιπεζληθώλ γίλεηαη εηο βάξνο ησλ αλζξώπσλ πνπ απαζρνινύλ θαη από ηνπο αλζξώπνπο πνπ αγνξάδνπλ ηα πξντόληα ηνπο.» Οη απαληήζεηο πνπ ήηαλ κέζα ζην ζέκα αιιά δελ ήηαλ νινθιεξσκέλεο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία αηειείο (2). Π.ρ: «Γηεπξύλνπλ ην ράζκα κεηαμύ πινύζησλ θαη θησρώλ ρσξώλ.» Οη ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο ζεσξήζεθαλ αλεπαξθείο (1): «Οη θησρόηεξεο ρώξεο κπαίλνληαο ζ απηόλ ην ηεξάζηην παγθόζκην δίθηπν ζα κπνξέζνπλ λα αλαπηπρζνύλ θαη λα γίλνπλ πινπζηόηεξεο» Ζ ηειεπηαία θαηεγνξία ήηαλ απηή ησλ κεδεληθψλ απαληήζεσλ (0). 7. Πνηεο κνξθέο έρεη ε παγθνζκηνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο; Σν παγθόζκην εκπόξην είλαη ε κηα κνξθή. Μία άιιε κνξθή είλαη ην ρξεκαηηζηήξην. Με ηελ είζνδν ησλ επηρεηξήζεσλ ζην ρξεκαηηζηήξην, όπνηνο έρεη ρξήκαηα κπνξεί λα αγνξάζεη κεηνρέο έηζη ώζηε έλα κέξνο από ηα θέξδε ησλ επηρεηξήζεσλ λα αλήθεη ζηνπο κεηόρνπο. Οη απαληήζεηο πνπ είραλ ηε κεγαιχηεξε νκνηφηεηα κε ηε ζσζηή απάληεζε πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία πνιχ θαιά (5). Π.ρ.: «Οη επηρεηξήζεηο ρξεηάδνληαη θεθάιαηα γηα λα απνθηήζνπλ κεραλέο, λα ρηίζνπλ εξγνζηάζηα, λα δεκηνπξγήζνπλ λέα πξντόληα, λα εμαγνξάζνπλ άιιεο επηρεηξήζεηο. Όζνη έρνπλ ρξήκαηα κπνξνύλ λα ηα ηνπνζεηήζνπλ ζηηο επηρεηξήζεηο απηέο αγνξάδνληαο κεηνρέο ζην ρξεκαηηζηήξην. Αλ νη εηαηξείεο έρνπλ θέξδε, έλα κέξνο αλήθεη ζηνπο κεηόρνπο.» Οη απαληήζεηο πνπ έδηλαλ ζεκαληηθά ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο, ρσξίο λα είλαη νινθιεξσκέλεο, ζεσξήζεθαλ επαξθείο (3). Γηα παξάδεηγκα:

146 «Σν ρξεκαηηζηήξην, νη κεηνρέο, νη θεθαιαηαγνξέο.» Σέινο, ζηε θαηεγνξία αλεπαξθείο (1) πεξηιήθζεζαλ νη ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο φπσο: «Πνιπεζληθή, Γηεζλή θαη Δζληθή» 8. Δζείο κε πνηνπο ηξόπνπο ζπκκεηέρεηε θαζεκεξηλά ζηελ παγθνζκηνπνίεζε; Οη καζεηέο απαληνύλ ζηελ εξώηεζε αλάινγα κε ηηο πξνζσπηθέο εκπεηξίεο ηνπο. Έηζη, κπνξνύλ λα θέξνπλ σο παξάδεηγκα ηα ελδύκαηα ή ππνδήκαηα πνπ θνξνύλ εάλ είλαη θαηαζθεπαζκέλα ζε άιιεο ρώξεο ή νπνηνδήπνηε άιιν πξντόλ ρξεζηκνπνηνύλ μέλεο πξνέιεπζεο ή ηε ρξήζε ηνπ παγθόζκηνπ ηζηνύ ή θάπνηα ηαμίδηα ηνπο ζην εμσηεξηθό. Οη απαληήζεηο ζηηο νπνίεο γηλφηαλ αλαθνξά ζηηο δηαθνξεηηθέο πιεπξέο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία πνιχ θαιά (5). Π.ρ.: «ηέιλσ ή sms ζε έλα θίιν κνπ, θνξάσ ξνύρα πνπ έρνπλ θαηαζθεπαζηεί ζε άιιεο ρώξεο, ην απηνθίλεην θηλείηαη κε πεηξέιαην.» Οη απαληήζεηο πνπ πεξηιάκβαλαλ δχν ηνπιάρηζηνλ δηαθνξεηηθά παξαδείγκαηα ζεσξήζεθαλ επαξθείο (3). Γηα παξάδεηγκα: «Υξεζηκνπνηώ πξντόληα μέλεο πξνέιεπζεο, θάλσ ηαμίδηα ζην εμσηεξηθό.» Οη απαληήζεηο πνπ αλέθεξαλ κφλν έλα παξάδεηγκα ζεσξήζεθαλ αηειείο (2). Π.ρ.: «Αγνξάδσ πξντόληα από πνιπεζληθέο.» Οη ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο ζεσξήζεθαλ αλεπαξθείο (1). Π.ρ.: «Με ην λα αγνξάδνπκε θαη λα πνπιάκε πξάγκαηα.» Σέινο ππήξραλ θαη κεδεληθέο απαληήζεηο.

147 9. Τπάξρεη ηξόπνο λα πεξηνξηζηνύλ ηα αξλεηηθά απνηειέζκαηα ηεο νηθνλνκηθήο παγθνζκηνπνίεζεο; Τπάξρεη, κε ηε ζέζπηζε απζηεξώλ λόκσλ πνπ ζα πεξηνξίδνπλ ηελ αλεμέιεγθηε δξάζε ησλ επηρεηξήζεσλ εηο βάξνο ησλ αλζξώπσλ πνπ απαζρνινύλ ή από ηνπο νπνίνπο αγνξάδνπλ πξντόληα. Οη νπαδνί ηεο ελαιιαθηηθήο παγθνζκηνπνίεζεο κε δηαδειώζεηο πνπ θάλνπλ ζπκβάιινπλ πξνο απηή ηελ θαηεύζπλζε. Οη απαληήζεηο πνπ ήηαλ πην θνληά ζην λφεκα ηεο ζσζηήο απάληεζεο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία πνιχ θαιά (5). Π.ρ.: «Ναη αλ νη αλαπηπγκέλεο ρώξεο βάινπλ θαλόλεο ζηε G8 θαη ν ΠΟΔ βάιεη απζηεξόηεξα κέηξα» Οη απαληήζεηο πνπ δελ ήηαλ νινθιεξσκέλεο αιιά ήηαλ πνιχ θνληά ζην λφεκα ηεο ζσζηήο απάληεζεο ζεσξήζεθαλ επαξθείο (3). Γηα παξάδεηγκα: «Γελ ζα πξέπεη νη πνιπεζληθέο λα θεξδίδνπλ ρξήκαηα ζε βάξνο ησλ αλζξώπσλ πνπ απαζρνινύλ.» Ζ επφκελε θαηεγνξία αθνξνχζε ηηο ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο πνπ ραξαθηεξίζηεθαλ αλεπαξθείο (1). Π.ρ.: «Όρη, ην ρξένο ηνπ Σξίηνπ Κόζκνπ είλαη έλα παξάδεηγκα.» Ζ ηειεπηαία θαηεγνξία πεξηιάκβαλε ηηο κεδεληθέο απαληήζεηο (0). ΚΔΗΜΔΝΟ : Ε ΑΝΑΖΗΣΗΗ ΣΗ ΕΘΡΗΝΗ 1. Πνην είλαη ην επξσπατθό κνληέιν εηξήλεο; Οη Δπξσπαίνη κεηά από αηώλεο πνιέκσλ δεκηνύξγεζαλ λένπ ηύπνπ ζρέζεηο κεηαμύ ησλ ρσξώλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ρηίδνληαο έλα θνηλό κέιινλ. Η

148 ηδέα ηνπ πνιέκνπ εμαιείθεηαη αλ θάζε ρώξα αλαπηύζζεηαη, πινπηίδεη θαη αλεβάδεη ην βηνηηθό ηεο επίπεδν από θνηλνύ κε ηηο άιιεο. Οη απαληήζεηο πνπ πεξηείραλ φια ηα ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία άξηζηα (6). Γηα παξάδεηγκα: «Οη Δπξσπαίνη δεκηνύξγεζαλ ζηαδηαθά λένπ ηύπνπ ζρέζεηο κεηαμύ ησλ ρσξώλ ηεο κειινληηθήο Δπξσπατθήο Έλσζεο ρηίδνληαο έλα θνηλό κέιινλ. Η ηδέα ηνπ πνιέκνπ εμαιείθεηαη από κόλε ηεο αλ θάζε ρώξα πινπηίδεη, αλαπηύζζεηαη θαη αλεβάδεη ην βηνηηθό ηεο επίπεδν από θνηλνύ κε άιιεο ρώξεο θαη όρη ελαληίνλ ηνπο.» ηελ επφκελε θαηεγνξία πεξηιήθζεζαλ νη απαληήζεηο πνπ ήηαλ κέζα ζην ζέκα αιιά δελ ήηαλ νινθιεξσκέλεο γη απηφ θαη ραξαθηεξίζηεθαλ αηειείο (2). Π.ρ.: «Σν Δπξσπατθό κνληέιν εηξήλεο είλαη απνηέιεζκα κηαο ηζηνξίαο, ηεο ηζηνξίαο ηεο επξώπεο.» ηελ ηειεπηαία θαηεγνξία πεξηιήθζεζαλ νη ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο πνπ ζεσξήζεθαλ αλεπαξθείο (1), φπσο: «Οη επηηξνπέο ζπγθεληξώλνπλ καξηπξίεο θαη δίλνπλ ηελ επθαηξία ζηνπο πιεζπζκνύο λα δήζνπλ εηξεληθά.» 2. Αλαθέξεηε ηηο ζεκαληηθέο πξνζσπηθόηεηεο πνπ εξγάζηεθαλ γηα ηε δηαηήξεζε ηεο εηξήλεο. Ο Γεληθόο Γξακκαηέαο ηνπ ΟΗΔ Κόθη Αλάλ, ν πξώελ Πξόεδξνο ηεο Νόηηαο Αθξηθήο Νέιζνλ Μαληέια, ν αξρηεπίζθνπνο Νηέζκνλη Σνύηνπ, πξόεδξνο ηεο Δπηηξνπήο γηα ηελ Αιήζεηα θαη ηε πκθηιίσζε γηα 9 ρξόληα ζην Γηνράλεζκπνπξγθ θαη ε Οπαλγθάξη Μααηάη πθππνπξγόο Πεξηβάιινληνο ηεο Κέλπαο, ε πξώηε Αθξηθαλή ζηελ ηζηνξία πνπ ιακβάλεη ην Νόκπει Δηξήλεο. Οη απαληήζεηο πνπ ζπκπεξηιάκβαλαλ θαη ηα ηέζζεξα νλφκαηα ησλ πξνζσπηθνηήησλ πνπ αλαθέξνληαη ζηε ζσζηή απάληεζε πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία άξηζηα (6). Γηα παξάδεηγκα:

149 «Ο Κόθη Αλάλ, ν Νέιζνλ Μαληέια, Η Οπαλγθάξη Μααηάη θαη ν Νηέζκνλη Σνύηνπ.» Οη απαληήζεηο πνπ αλέθεξαλ ηηο ηξεηο απφ ηηο ηέζζεξηο πξνζσπηθφηεηεο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία ηθαλνπνηεηηθά (4). Π.ρ.: «Ο Νέιζνλ Μαληέια, ν Νηέζκνλη Σνύηνπ θαη ε Οπαλγθάξη Μααηάη.» Ζ επφκελε θαηεγνξία πεξηείρε ηηο απαληήζεηο πνπ πεξηιάκβαλαλ ηηο δχν απφ ηηο ηέζζεξηο πξνζσπηθφηεηεο θαη ραξαθηεξίζηεθαλ επαξθείο (3). Γηα παξάδεηγκα: «Ο Νηέζκνλη Σνύηνπ θαη ε Οπαλγθάξη Μααηάη.» Ζ πξνηειεπηαία θαηεγνξία πεξηείρε ηηο απαληήζεηο πνπ αλέθεξαλ κφλν ηε κία απφ ηηο ηέζζεξηο πξνζσπηθφηεηεο θαη ραξαθηεξίζηεθαλ αηειείο (2). Π.ρ.: «Ο Νέιζνλ Μαληέια» Σέινο, ππήξραλ θαη νη κεδεληθέο απαληήζεηο (0). 3. Πώο επηρεηξείηαη ε απνθαηάζηαζε ησλ εηξεληθώλ ζρέζεσλ ηνπ πιεζπζκνύ κηαο ρώξαο κεηά από έλαλ πόιεκν ή δηθηαηνξία; Δπηρεηξείηαη κε ηα πξνγξάκκαηα «αθνπιηζκνύ, απνζηξάηεπζεο, απνθαηάζηαζεο θαη επαλέληαμεο», αιιά θαη κε ηηο επηηξνπέο έξεπλαο πνπ εμεηάδνπλ ηηο ζνβαξέο παξαβηάζεηο ησλ αλζξώπηλσλ δηθαησκάησλ. Οη επηηξνπέο απηέο δίλνπλ ηελ επθαηξία ζηνπο πιεζπζκνύο λα αληηιεθζνύλ ηηο αηηίεο ησλ ζπγθξνύζεσλ θαη λα εθδειώζνπλ ηελ επηζπκία ηνπο λα δήζνπλ εηξεληθά. Ζ ζσζηή απάληεζε απνηειείηαη απφ δχν ζθέιε πνπ ην θαζέλα βαζκνινγήζεθε κε ηξεηο κνλάδεο. Σν έλα ζθέινο αθνξά ηα πξνγξάκκαηα αθνπιηζκνχ, απνζηξάηεπζεο, απνθαηάζηαζεο θαη επαλέληαμεο θαη ην άιιν αθνξά ηηο επηηξνπέο έξεπλαο. Οη απαληήζεηο ζηηο νπνίεο γηλφηαλ αλαθνξά ζην έλα απφ ηα δχν ζθέιε πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία επαξθψο (3). Γηα παξάδεηγκα: «ην ηέινο ελόο εκθπιίνπ πνιέκνπ ή κηαο αηκνζηαγνύο δηθηαηνξίαο ε απνθαηάζηαζε ησλ εηξεληθώλ ζρέζεσλ είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο. Λεηηνπξγνύλ

150 δηαθνξεηηθά ζε θάζε ρώξα, όκσο είλαη όινη επίζεκνη νξγαληζκνί από ηνλ ΟΗΔ. Απηέο νη επηηξνπέο ζπγθεληξώλνπλ καξηπξίεο θαη δίλνπλ ηελ επθαηξία ζηνπο πιεζπζκνύο λα αληηιεθζνύλ θαιύηεξα ηηο αηηίεο ησλ ζπγθξνύζεσλ θαη λα εθδειώζνπλ ηελ επηζπκία ηνπο λα δήζνπλ εηξεληθά» ή «ηηο ρώξεο πνπ βγαίλνπλ από ηνλ πόιεκν ν ΟΗΔ, νη ΜΚΟ θαη νη άκεζα ελδηαθεξόκελεο ρώξεο έζεζαλ ζε εθαξκνγή πξνγξάκκαηα αθνπιηζκνύ, απνζηξάηεπζεο, απνθαηάζηαζεο θαη επαλέληαμεο.» Οη απαληήζεηο πνπ ήηαλ κέζα ζην ζέκα αιιά δελ έθαλαλ νινθιεξσκέλε αλαθνξά ζε θαλέλα απφ ηα δχν ζθέιε ηεο ζσζηήο απάληεζεο ζεσξήζεθαλ αηειείο (2). Π.ρ.: «Πξέπεη λα αθνπζηνύλ ηα ζύκαηα θαη νη ζύηεο λα αλαγλσξίζνπλ ηα ιάζε ηνπο.» Οη ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία αλεπαξθψο (1). Π.ρ.: «Η ηδέα ηνπ πνιέκνπ εμαιείθεηαη από κόλε ηεο αλ θάζε ρώξα αλαπηύζζεηαη, πινπηίδεη θαη αλεβάδεη ην βηνηηθό ηεο επίπεδν από θνηλνύ κε ηηο άιιεο ρώξεο θαη όρη ελαληίνλ ηνπο.» Σέινο, ππήξρε θαη ε θαηεγνξία ησλ κεδεληθψλ απαληήζεσλ (0). 4. Ση είλαη ηα πξνγξάκκαηα «αθνπιηζκνύ, απνζηξάηεπζεο, απνθαηάζηαζεο θαη επαλέληαμεο»; Απηά ηα πξνγξάκκαηα απεπζύλνληαη θπξίσο ζηα παηδηά ζηξαηηώηεο πνπ θαινύληαη λα επηζηξέςνπλ ηα όπια ηνπο αθόκα θαη λα ηα θαηαζηξέςνπλ δεκόζηα. ε αληάιιαγκα, θηινμελνύληαη ζε θέληξα εθκάζεζεο όπνπ θάλνπλ ζεκηλάξηα γηα λα απνθηήζνπλ έλα θαηλνύξην επάγγεικα. Οη απαληήζεηο πνπ πεξηείραλ φια ηα ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία άξηζηα (6). Έλα παξάδεηγκα είλαη: «Απηά ηα πξνγξάκκαηα απεπζύλνληαη ζε παηδηά ζηξαηηώηεο, αγόξηα θαη θνξίηζηα ζηξαηνινγεκέλα ζε αληάξηηθα ή θπβεξλεηηθά ζηξαηεύκαηα. Οη λένη θαινύληαη λα επηζηξέςνπλ ηα όπια ηνπο, αθόκα θαη λα ηα θαηαζηξέςνπλ

151 δεκόζηα. ε αληάιιαγκα, θηινμελνύληαη ζε θέληξα εθκάζεζεο θαη θάλνπλ ζεκηλάξηα γηα λα απνθηήζνπλ έλα λέν επάγγεικα.» Οη απαληήζεηο πνπ απέδηδαλ ην λφεκα ηεο ζσζηήο απάληεζεο ρσξίο λα αλαθέξνπλ φια ηα ζηνηρεία ηεο ραξαθηεξίζηεθαλ επαξθείο (3). Π.ρ.: «Οη λένη θαινύληαη λα επηζηξέςνπλ ηα όπια ηνπο, αθόκα θαη λα ηα θαηαζηξέςνπλ δεκόζηα.» Σέινο, νη απαληήζεηο πνπ ήηαλ κέζα ζην ζέκα αιιά δελ απέδηδαλ ην λφεκα ηεο ζσζηήο απάληεζεο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία αηειψο (2). Γηα παξάδεηγκα: «Απηά ηα πξνγξάκκαηα απεπζύλνληαη ζε παηδηά ζηξαηηώηεο, αγόξηα θαη θνξίηζηα ζηξαηνινγεκέλα ζε αληάξηηθα ή θπβεξλεηηθά ζηξαηεύκαηα.» 5. Πνηεο πξνζπάζεηεο θάλεη ν ΟΖΔ γηα ηε δηαηήξεζε ηεο εηξήλεο; Ο ΟΗΔ ζηέιλεη ηνπο Κπαλόθξαλνπο ζε όιν ηνλ θόζκν λα ρσξίζεη ηνπο καρόκελνπο ή λα θαζαξίζνπλ πεξηνρέο από λάξθεο. Θέηεη ζε εθαξκνγή πξνγξάκκαηα «αθνπιηζκνύ, απνζηξάηεπζεο, απνθαηάζηαζεο θαη επαλέληαμεο», θαηαδηθάδεη ζηξαηησηηθέο ελέξγεηεο ή ηξνκνθξαηηθέο επηζέζεηο, ππνζηεξίδεη επηρεηξήζεηο αλνηθνδόκεζεο, αιιά θπξίσο πξνζθέξεη ζηηο ρώξεο δπλαηόηεηεο εηξεληθώλ δηαπξαγκαηεύζεσλ. Οη απαληήζεηο πνπ αλέθεξαλ ηα πεξηζζφηεξα ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία ηθαλνπνηεηηθά (4). Γηα παξάδεηγκα: «Ο ΟΗΔ βνήζεζε λα απνηξαπεί έλαο ηξίηνο παγθόζκηνο πόιεκνο ζηέιλνληαο Κπαλόθξαλνπο ζε όιν ηνλ θόζκν γηα λα ρσξίζεη ηνπο καρόκελνπο, ππνζηεξίδνληαο ηηο επηρεηξήζεηο αλνηθνδόκεζεο ησλ θαηεζηξακκέλσλ από ηνλ πόιεκν ρσξώλ, ελζαξξύλνληαο ηελ αλαπηπμηαθή βνήζεηα. Κπξίσο πξνζθέξεη ζε όιεο ηηο ρώξεο δπλαηόηεηεο ζπλαληήζεσλ θαη ζπδεηήζεσλ, νη νπνίεο βνεζνύλ ζηελ αλεύξεζε εηξεληθώλ κέζσλ γηα ηε δηεπζέηεζε ησλ δηαθνξώλ.»

152 Ζ επφκελε θαηεγνξία πεξηιάκβαλε ηηο επαξθείο απαληήζεηο (3) πνπ αλέθεξαλ ηα κηζά ή ζρεδφλ ηα κηζά ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο. Π.ρ.: «Ο ΟΗΔ βνήζεζε λα απνηξαπεί έλαο ηξίηνο παγθόζκηνο πόιεκνο ζηέιλνληαο Κπαλόθξαλνπο ζε όιν ηνλ θόζκν γηα λα ρσξίζεη ηνπο καρόκελνπο, ππνζηεξίδνληαο ηηο επηρεηξήζεηο αλνηθνδόκεζεο ησλ θαηεζηξακκέλσλ από ηνλ πόιεκν ρσξώλ, ελζαξξύλνληαο ηελ αλαπηπμηαθή βνήζεηα» Οη απαληήζεηο πνπ πεξηείραλ ειάρηζηα ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο ζεσξήζεθαλ αηειείο (2). Π.ρ.: «Ο ΟΖΔ ζηέιλεη Κπαλφθξαλνπο ζε φιν ηνλ θφζκν γηα λα ρσξίζεη ηνπο καρφκελνπο.» Οη ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο ζεσξήζεθαλ αλεπαξθείο (1), φπσο: «Ο ΟΗΔ βνήζεζε λα απνηξαπεί έλαο ηξίηνο παγθόζκηνο πόιεκνο.» Σέινο ππήξρε θαη ε θαηεγνξία ησλ κεδεληθψλ απαληήζεσλ (0). 6. Γηαηί είλαη απαξαίηεην έλα δηεζλέο δηθαζηήξην; Μεηά ηνλ πόιεκν θαη γηα λα ζηαζεξνπνηεζεί ε εηξήλε, είλαη απαξαίηεην λα ζπζηαζεί έλα δηεζλέο δηθαζηήξην γηα δηθαζηνύλ θαη λα ηηκσξεζνύλ νη ζηξαηησηηθνί θαη πνιηηηθνί πνπ είλαη έλνρνη γηα εγθιήκαηα πνιέκνπ ή γηα γελνθηνλίεο. Δπίζεο κπνξεί λα πξνζθέξεη ζηνλ αγώλα θαηά ηεο ηξνκνθξαηίαο. Οη απαληήζεηο πνπ ήηαλ ζρεδφλ φκνηεο κε ηε ζσζηή απάληεζε πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία πνιχ θαιά (5). Γηα παξάδεηγκα: «Δίλαη απαξαίηεην γηα λα πξνζηαηεύεη ηνπο άκαρνπο πιεζπζκνύο από ηνπο εγθιεκαηίεο πνιέκνπ θαη ηνπο δξάζηεο ησλ γελνθηνληώλ. Μπνξεί επίζεο λα γίλεη έλα εξγαιείν ζηνλ αγώλα θαηά ηεο ηξνκνθξαηίαο.» Ζ επφκελε θαηεγνξία πεξηιάκβαλε ηηο εξσηήζεηο πνπ εμέθξαδαλ ηθαλνπνηεηηθά ην λφεκα ηεο ζσζηήο απάληεζεο αιιά είραλ παξαιείςεη θάπνην ζηνηρείν θαη πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία ηθαλνπνηεηηθά (4). Π.ρ.:

153 «Γηα ηε ζηαζεξόηεηα ηεο εηξήλεο ην ζσζηό είλαη λα δηθαζηνύλ θαη λα ηηκσξεζνύλ ζύκθσλα κε ην λόκν νη πνιηηηθνί ή νη ζηξαηησηηθνί πνπ είλαη έλνρνη γηα εγθιήκαηα πνιέκνπ ή γηα γελνθηνλίεο.» ηελ θαηεγνξία επαξθψο (3) πεξηιήθζεζαλ νη απαληήζεηο πνπ εμέθξαδαλ ην λφεκα ηεο ζσζηήο απάληεζεο παξαιείπνληαο θάπνηα ζηνηρεία ηεο. Π.ρ.: «Γηα λα δηθαζηνύλ θαη λα ηηκσξεζνύλ ζύκθσλα κε ην λόκν νη πνιηηηθνί ή ζηξαηησηηθνί πνπ είλαη έλνρνη γηα εγθιήκαηα.» Οη απαληήζεηο πνπ αλέθεξαλ θάπνην ζηνηρείν ηεο ζσζηήο απάληεζεο ζεσξήζεθαλ αηειείο (2). Γηα παξάδεηγκα: «Γηα ηε ζηαζεξόηεηα ηεο εηξήλεο.» Οη ιαλζαζκέλεο εξσηήζεηο ζεσξήζεθαλ αλεπαξθείο (1). Π.ρ.: «Γεκηνπξγία ηνπ Γηεζλνύο Γηθαζηεξίνπ γηα ηε Ρνπάληα πξννξηζκέλνπ λα δηθάζεη ηνπο ελόρνπο γηα ηε γελνθηνλία ησλ Σνύηζη.» Δλψ ππήξρε θαη ε θαηεγνξία ησλ κεδεληθψλ απαληήζεσλ (0). 7. Πνην είλαη ην έξγν ηεο Δπηηξνπήο γηα ηελ Αιήζεηα θαη ηε πκθηιίσζε ζηε Νόηηα Αθξηθή; Η Δπηηξνπή γηα ηελ Αιήζεηα θαη ηε πκθηιίσζε ζηε Νόηηα Αθξηθή είλαη κηα επηηξνπή έξεπλαο γηα ηηο παξαβηάζεηο ησλ αλζξώπηλσλ δηθαησκάησλ πνπ δηαπξάρζεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα θάπνηαο ζύξξαμεο ή θαηαζηνιήο. Απηή ε επηηξνπή ζπγθεληξώλεη καξηπξίεο από ηνπο ζπγγελείο ησλ ζπκάησλ θαη από ηνπο ελόρνπο θαη εάλ ην ζύκα ζπγρσξήζεη ηνλ έλνρν ρνξεγείηαη ζε απηόλ ακλεζηία γηα ην έγθιεκά ηνπ. Οη απαληήζεηο πνπ πεξηείραλ ηα πην ζεκαληηθά ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία ηθαλνπνηεηηθά (4). Γηα παξάδεηγκα: «Δίλαη ππεύζπλε γηα ηηο ζνβαξέο παξαβηάζεηο ησλ αλζξώπηλσλ δηθαησκάησλ πνπ δηαπξάρζεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα θάπνηαο ζύξξαμεο ή θαηαζηνιήο. πγθεληξώλνπλ καξηπξίεο θαη δίλνπλ ηελ επθαηξία ζηνπο πιεζπζκνύο λα αληηιεθζνύλ θαιύηεξα ηηο αηηίεο ησλ ζπγθξνύζεσλ θαη λα εθδειώζνπλ ηελ επηζπκία ηνπο λα δήζνπλ εηξεληθά.»

154 Οη απαληήζεηο πνπ εμέθξαδαλ επαξθψο ην λφεκα ηεο ζσζηήο απάληεζεο ζεσξήζεθαλ θαη επαξθείο (3). Π.ρ.: «Δδώ θαη κηα εηθνζαεηία δεκηνπξγνύληαη επηηξνπέο έξεπλαο γηα ηηο ζνβαξέο παξαβηάζεηο ησλ αλζξώπηλσλ δηθαησκάησλ πνπ δηαπξάρηεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα θάπνηαο ζύξξαμεο ή θαηαζηνιήο. Η πην γλσζηή είλαη ε Δπηηξνπή γηα ηελ αιήζεηα θαη ηε πκθηιίσζε ε νπνία δεκηνπξγήζεθε ζηε Νόηην Αθξηθή.» Οη απαληήζεηο πνπ αλέθεξαλ θάπνην ζηνηρείν κφλν ηεο ζσζηήο απάληεζεο ζεσξήζεθαλ αηειείο (2). Γηα παξάδεηγκα: «Οη ζνβαξέο παξαβηάζεηο ησλ αλζξώπηλσλ δηθαησκάησλ.» Ζ επφκελε θαηεγνξία αθνξά ηηο ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο πνπ ραξαθηεξίζηεθαλ αλεπαξθείο (1). Π.ρ.: «Οξηζκέλνη πξνζάπηνπλ ζηνλ ΟΗΔ όηη δελ έθεξε ηελ παγθόζκηα εηξήλε. Όκσο ν ΟΗΔ δελ είλαη κηα εμνπζία πάλσ από ηα θξάηε. Όηη απνθαζίδεη είλαη απνηέιεζκα πνιπκεξώλ ζπδεηήζεσλ όπνπ ν θαζέλαο κπνξεί λα εθθξάζεη ηε γλώκε ηνπ.» 8. Πνηεο ρώξεο δηαηξέρνπλ κεγαιύηεξν θίλδπλν λα γλσξίζνπλ έλαλ πόιεκν θαη γηαηί; Οη θησρέο ρώξεο δηαηξέρνπλ πνιύ κεγαιύηεξν θίλδπλν λα γλσξίζνπλ έλαλ πόιεκν απ όηη νη πινύζηεο, γηαηί όηαλ κηα ρώξα αλαπηύζζεηαη, πινπηίδεη θαη αλεβάδεη ην βηνηηθό ηεο επίπεδν ε ηδέα ηνπ πνιέκνπ εμαιείθεηαη από κόλε ηεο. Αληίζεηα ζηηο θησρέο ρώξεο όπνπ δελ ππάξρεη αλάπηπμε ε ηδέα ηνπ πνιέκνπ βξίζθεη πξόζθνξν έδαθνο γηα λα αλαπηπρζεί. Οη απαληήζεηο πνπ ήηαλ πην θνληά ζην λφεκα ηεο ζσζηήο απάληεζεο αιιά δελ αηηηνινγνχζαλ πιήξσο ηελ απάληεζή ηνπο πεξηιήθζεζαλ ζηελ θαηεγνξία επαξθψο (3). Γηα παξάδεηγκα: «Οη θησρέο ρώξεο δηαηξέρνπλ κεγαιύηεξν θίλδπλν λα γλσξίζνπλ έλαλ πόιεκν γηαηί είλαη ππναλάπηπθηεο.» Ζ επφκελε θαηεγνξία πεξηιάκβαλε ηηο αηειείο (2) απαληήζεηο νη νπνίεο δελ έδηλαλ απνιχησο θακία αηηηνινγία, φπσο:

155 «Οη θησρέο ρώξεο δηαηξέρνπλ 85 θνξέο παξαπάλσ θίλδπλν λα γλσξίζνπλ έλα πόιεκν.» Οη ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο ζεσξήζεθαλ αλεπαξθείο (1). Π.ρ.: «Η Ιλδία θαη ε Βξαδηιία.» Σέινο ππήξρε θαη ε θαηεγνξία ησλ κεδεληθψλ απαληήζεσλ (0). 9. Ση είλαη ε εηξελεπηηθή δηπισκαηία; Η εηξελεπηηθή δηπισκαηία είλαη ν δηάινγνο κεηαμύ ησλ ρσξώλ γηα ηε ιύζε ησλ πξνβιεκάησλ ηνπο πνπ έρεη είηε ηε κνξθή δηαπξαγκαηεύζεσλ κεηαμύ αληηπάισλ (ακθίπιεπξεο δηαπξαγκαηεύζεηο) ή ηε κνξθή επέκβαζεο ησλ δηεζλώλ νξγαληζκώλ ή άιισλ ρσξώλ ζε ξόιν δηαηηεηή (πνιπκεξείο δηαπξαγκαηεύζεηο) Οη απαληήζεηο πνπ είλαη ζρεδόλ όκνηεο κε ηε ζσζηή απάληεζε ζεσξήζεθαλ άξηζηεο (6). Π.ρ.: «Πξνηηκόηεξνο από ηα όπια είλαη ν δηάινγνο, δειαδή νη δηαπξαγκαηεύζεηο κεηαμύ αληηπάισλ (ακθίπιεπξεο δηαπξαγκαηεύζεηο) ή ε επέκβαζε ησλ δηεζλώλ ρσξώλ ή άιισλ ρσξώλ ζε ξόιν δηαηηεηή (πνιπκεξείο δηαπξαγκαηεύζεηο).» Ζ επφκελε θαηεγνξία πεξηιάκβαλε ηηο απαληήζεηο πνπ είραλ ηα πεξηζζφηεξα ζηνηρεία ηεο ζσζηήο απάληεζεο πνπ ραξαθηεξίζηεθαλ πνιχ θαιέο (5), φπσο: «Η εηξελεπηηθή δηπισκαηία είλαη νη δηαπξαγκαηεύζεηο κεηαμύ αληηπάισλ, ε επέκβαζε ησλ δηεζλώλ νξγαληζκώλ ή άιισλ ρσξώλ ζε ξόιν δηαηηεηή, ζύγθξνπζε κε ην ιόγν θαη όρη κε ηα όπια, εγθαηάιεηςε ηνπ πεδίνπ κάρεο.» Οη απαληήζεηο πνπ κεηέδηδαλ ην λφεκα ηεο ζσζηήο απάληεζεο ρσξίο λα αλαθέξνπλ φια ηα ζηνηρεία ηεο ζεσξήζεθαλ επαξθείο (3). Γηα παξάδεηγκα: «Δηξελεπηηθή δηπισκαηία είλαη όηαλ ζπγθξνύνληαη κε ην ιόγν θαη όρη κε ηα όπια, ε εγθαηάιεηςε ηνπ πεδίνπ κάρεο.»

156 Οη απαληήζεηο πνπ ήηαλ κέζα ζην ζέκα αιιά δελ εμέθξαδαλ επαξθψο ην λφεκα ηεο ζσζηήο απάληεζεο ζεσξήζεθαλ αηειείο (2). Π.ρ.: «ε εηξελεπηηθή δηπισκαηία είλαη ε εγθαηάιεηςε ηνπ πεδίνπ ηεο κάρεο πξνο ράξηλ ηεο δηπισκαηίαο» Οη ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο ραξαθηεξίζηεθαλ αλεπαξθείο (1), φπσο: «Όηαλ κηα θησρή ρώξα δηαηξέρεη κεγαιύηεξν θίλδπλν λα γλσξίζεη κηα βίαηε ζύγθξνπζε.» Ζ ηειεπηαία θαηεγνξία ήηαλ απηή ησλ κεδεληθψλ απαληήζεσλ (0).

157 3.2 Ανάλςζη αποηελεζμάηων Δπηδόζεηο αλαγλσζηηθήο θαηαλόεζεο θαη είδε εξσηήζεσλ 1 ν Έξγν Καηαλόεζεο ηνπο πίλαθεο αλαθέξεηαη ν κέζνο φξνο απφ ηε βαζκνινγία πνπ δφζεθε ζε θάζε απάληεζε ησλ εξσηήζεσλ πνπ απνηεινχζε θάζε θείκελν. Οη απαληήζεηο βαζκνινγνχληαλ κε βάζε ηελ θιίκαθα απφ 0 έσο 6 κε ρακειφηεξε βαζκνινγία ην 0 θαη κεγαιχηεξε ην 6. Κ1 Δ1 Κ1 Δ2 Κ1 Δ3 3,94 4,03 3,56 Κ1 Δ4 Κ1 Δ5 Κ1 Δ6 3,37 2,24 2,37 Κ1 Δ7 Κ1 Δ8 Κ1 Δ9 2,90 5,68 2,98 ηνλ πίλαθα παξαηεξνχκε φηη ζην θείκελν 1 ε εξψηεζε κε ηνλ κεγαιχηεξν κέζν φξν επίδνζεο είλαη ε εξψηεζε 8 πνπ έρεη κέζν φξν επίδνζεο 5,68 (κέγηζηε ηηκή ην 6). Ζ εξψηεζε απηή είλαη κηα πιεξνθνξηαθή εξψηεζε ηεο νπνίαο ε απάληεζε εληνπίδνληαλ ζηελ πξψηε εηθφλα ηνπ θεηκέλνπ Σα δώα θηλδπλεύνπλ. Φαίλεηαη φηη ηα παηδηά δε δπζθνιεχηεθαλ λα εληνπίζνπλ ηα 6 ζηνηρεία πνπ απνηεινχζαλ ηε ζσζηή απάληεζε ζηε ζπγθεθξηκέλε εηθφλα ηνπ θεηκέλνπ. Ζ εξψηεζε κε ηνλ δεχηεξν κεγαιχηεξν κέζν φξν επίδνζεο ήηαλ ε εξψηεζε 2 κε κέζν φξν 4,03. Καη ε εξψηεζε 2 ήηαλ κηα πιεξνθνξηαθή εξψηεζε, ηεο νπνίαο ε απάληεζε εληνπίδνληαλ απηνχζηα κέζα ζην θχξην ζψκα ηνπ θεηκέλνπ. Ζ εξψηεζε κε ηνλ κηθξφηεξν κέζν φξν επίδνζεο ήηαλ ε εξψηεζε 5 κε κέζν φξν 2,24 ε νπνία ήηαλ επίζεο

158 κηα πιεξνθνξηαθή εξψηεζε. Δπνκέλσο ηα παηδηά ζηε ζπγθεθξηκέλε εξψηεζε δπζθνιεχηεθαλ λα εληνπίζνπλ ην πιαίζην θεηκέλνπ πνπ βξηζθφηαλ εθηφο ηεο ξνήο ηνπ θπξίνπ ζψκαηνο ηνπ θεηκέλνπ θαη πεξηείρε ηηο απαξαίηεηεο πιεξνθνξίεο γηα ηελ απάληεζε. Δδψ ζα πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη ην ζπγθεθξηκέλν πιαίζην θεηκέλνπ ζπλνδεπφηαλ απφ ζεκαηνδφηε-ππφηηηιν (Η πξνζηαζία ησλ δώσλ) ζηνλ νπνίν παξέπεκπε ε εθθψλεζε ηεο εξψηεζεο 5 (Πνηα κέηξα έρνπλ ιεθζεί γηα ηελ πξνζηαζία ησλ δώσλ από ην ιαζξεκπόξην;). Ζ εξψηεζε κε ηνλ δεχηεξν κηθξφηεξν κέζν φξν επίδνζεο ήηαλ ε εξψηεζε 6 κε κέζν φξν 2,37 πνπ ήηαλ ζπλδπαζηηθή εξψηεζε. πλεπψο, ηα παηδηά αληηκεηψπηζαλ δπζθνιία ζην λα ζπλδπάζνπλ ηα ζηνηρεία ηνπ θεηκέλνπ κε ηα ζηνηρεία ηεο αληίζηνηρεο εηθφλαο σο φθεηιαλ γηα λα απαληήζνπλ ζηε ζπγθεθξηκέλε εξψηεζε. Οη κέζνη φξνη ζηηο 9 εξσηήζεηο ηνπ θεηκέλνπ 1 θαη ηα είδε ησλ εξσηήζεσλ θαίλνληαη ζην παξαθάησ γξάθεκα. 6 Μζςοι όροι επιδόςεων ςτο Κείμενο ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΕ ΤΝΔΤΑΣΙΚΕ ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΙΚΕ ΓΡΑΦΖΜΑ 1 (Μέγηζηε ηηκή 6)

159 Απηφ πνπ παξαηεξνχκε είλαη φηη νη δχν απφ ηηο ηξεηο πιεξνθνξηαθέο εξσηήζεηο έρνπλ ηνπο κεγαιχηεξνπο κέζνπο φξνπο απφ φιεο ηηο ππφινηπεο εξσηήζεηο ελψ ε ηξίηε πιεξνθνξηαθή εξψηεζε έρεη ην κηθξφηεξν κέζν φξν κε ηηκή ιίγν πάλσ απφ ην 2. Αλαθνξηθά κε ηηο επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ζηηο ζπλδπαζηηθέο εξσηήζεηο, νη δχν ζπλδπαζηηθέο εξσηήζεηο, ε Δ1 θαη ε Δ3 έρνπλ κέζνπο φξνπο 3,94 θαη 3,56 κε ηηκέο άλσ ηνπ κεηξίνπ, ελψ ε ηξίηε ζπλδπαζηηθή εξψηεζε ε Δ6 έρεη κέζν φξν 2,37. Απφ ηηο ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο, ε Δ4 έρεη κέζν φξν 3,37 ελψ νη άιιεο δχν, ε Δ7 θαη ε Δ9 έρνπλ κέζνπο φξνπο 2,98 θαη 2,90 κε ηηκέο ειάρηζηα θάησ ηνπ κεηξίνπ. πλεπψο θαη νη ηξεηο ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο ζην θείκελν 1 έρνπλ κέζνπο φξνπο γχξσ ζην κέηξην. Οη ζπλνιηθέο επηδφζεηο ζηα είδε ησλ εξσηήζεσλ ζην Κείκελν 1 (βι. γξάθεκα 5) είλαη κε άξηζηα ην 18, γηα ηηο πιεξνθνξηαθέο εξσηήζεηο 11,95, γηα ηηο ζπλδπαζηηθέο εξσηήζεηο 9,87 θαη γηα ηηο ζπκπεξαζκαηηθέο 9,25. Με κηα πξψηε καηηά δειαδή, θαίλεηαη φηη νη πιεξνθνξηαθέο εξσηήζεηο ήηαλ πην εχθνιεο γηα ηνπο καζεηέο ζε απηφ ην θείκελν απφ ηηο ζπλδπαζηηθέο θαη ηηο ζπκπεξαζκαηηθέο πνπ είραλ πεξίπνπ ίδηνπο κέζνπο φξνπο επίδνζεο κε κηθξή δηαθνξά κεηαμχ ηνπο, αλ θαη νη ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο θαίλνληαη λα είλαη νη πην δχζθνιεο εξσηήζεηο. Αιιά θαη νη ζηαηηζηηθέο ζπγθξίζεηο επηβεβαηψλνπλ ηα παξαπάλσ. Έηζη, αλάκεζα ζηηο πιεξνθνξηαθέο θαη ηηο ζπλδπαζηηθέο εξσηήζεηο ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά κε δείθηε δηαθνξάο t=4,489, αθνχ ν δείθηεο ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο είλαη p=0,000 <0,05. Αλάκεζα ζηηο πιεξνθνξηαθέο θαη ηηο ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο ππάξρεη επίζεο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά κε δείθηε δηαθνξάο t=6,093, αθνχ ν δείθηεο ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο είλαη p=0,000 <0,05. Σέινο, ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά ππάξρεη θαη αλάκεζα ζηηο ζπλδπαζηηθέο κε ηηο ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο κε δείθηε δηαθνξάο t= 2,085 θαη δείθηε ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο p=0,041 <0,05.

160 2 ν Έξγν Καηαλόεζεο Κ2 Δ1 Κ2 Δ2 Κ2 Δ3 4,02 3,50 3,55 Κ2 Δ4 Κ2 Δ5 Κ2 Δ6 3,27 2,42 2,79 Κ2 Δ7 Κ2 Δ8 Κ2 Δ9 2,71 2,58 2,24 Όπσο θαίλεηαη θαη απφ ηνλ παξαπάλσ πίλαθα, ζην Κείκελν 2 ε Δ1 είλαη απηή κε ηνλ κεγαιχηεξν κέζν φξν 4,02 ε νπνία είλαη πιεξνθνξηαθή εξψηεζε. Φαίλεηαη φηη νη καζεηέο εληφπηζαλ κε επθνιία ην ζεκείν ηνπ θεηκέλνπ φπνπ βξηζθφηαλ απηνχζηα ε απάληεζε. Ζ εξψηεζε κε ην δεχηεξν κεγαιχηεξν κέζν φξν είλαη ε Δ3 κε κέζν φξν 3,55 ε νπνία είλαη κία ζπλδπαζηηθή εξψηεζε. Φαίλεηαη φηη ζηε ζπγθεθξηκέλε εξψηεζε νη καζεηέο δελ αληηκεηψπηζαλ ηδηαίηεξε δπζθνιία ζην λα ζπλδπάζνπλ ηα ζηνηρεία ηεο εηθφλαο κε ηα ζηνηρεία ηνπ ζπλνδεπηηθνχ θεηκέλνπ πνπ αθνινπζνχζε γηα λα δψζνπλ ηελ απάληεζε. Ζ εξψηεζε κε ηνλ κηθξφηεξν κέζν φξν ήηαλ ε Δ9, κε κέζν φξν 2,24 πνπ ήηαλ ζπκπεξαζκαηηθή εξψηεζε θαη απαηηνχζε ηε ρξήζε ζηνηρείσλ ηνπ θεηκέλνπ γηα ηε δηεμαγσγή ηνπ θαηάιιεινπ ζπκπεξάζκαηνο. Ζ Δ5 κε κέζν φξν 2,42 ήηαλ ε εξψηεζε κε ηνλ δεχηεξν κηθξφηεξν κέζν φξν θαη ήηαλ ζπλδπαζηηθή εξψηεζε. Φαίλεηαη φηη ζε απηήλ ηελ εξψηεζε ηα παηδηά δπζθνιεχηεθαλ λα ζπλδπάζνπλ πιεξνθνξίεο πνπ παξέρεη ην θείκελν κε ηα ζηνηρεία πνπ έδηλε ε εηθφλα (ράξηεο). ην γξάθεκα 2 θαίλνληαη νη κέζνη φξνη ζηηο 9 εξσηήζεηο ηνπ θεηκέλνπ 2 θαη ηα είδε ησλ εξσηήζεσλ.

161 Μζςοι όροι επιδόςεων ςτο Κείμενο 2 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΕ ΤΝΔΤΑΣΙΚΕ ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΙΚΕ ΓΡΑΦΖΜΑ 2 (Μέγηζηε επίδνζε 6) Απηφ πνπ παξαηεξνχκε αξρηθά είλαη φηη νη 4 απφ ηηο 9 εξσηήζεηο έρνπλ κέζνπο φξνπο άλσ ηνπ κεηξίνπ (κέηξην είλαη ην 3 κε κέγηζηε ηηκή ην 6) ελψ νη ππφινηπεο 5 έρνπλ κέζνπο φξνπο θάησ ηνπ κεηξίνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα νη πιεξνθνξηαθέο εξσηήζεηο Δ1 θαη Δ2 έρνπλ κέζνπο φξνπο 4,02 θαη 3,50 αληίζηνηρα ελψ νη ζπλδπαζηηθέο εξσηήζεηο Δ3 θαη Δ4 έρνπλ κέζνπο φξνπο 3,55 θαη 3,27 αληίζηνηρα. Οη 5 εξσηήζεηο πνπ είλαη θάησ απφ ην κέηξην είλαη ε πιεξνθνξηαθή Δ8 κε κέζν φξν 2,58, ε ζπλδπαζηηθή Δ5 κε κέζν φξν 2,42 θαη νη ηξεηο ζπκπεξαζκαηηθέο Δ6, Δ7 θαη Δ9. Οη ζπλνιηθέο επηδφζεηο ζηα είδε ησλ εξσηήζεσλ ζην Κείκελν 2 (γξάθεκα 5) κε άξηζηα ην 18 είλαη 10,09 γηα ηηο πιεξνθνξηαθέο εξσηήζεηο, 9,24 γηα ηηο ζπλδπαζηηθέο εξσηήζεηο θαη 7,74 γηα ηηο ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο. Φαίλεηαη ινηπφλ φηη ζην θείκελν 2 ηα παηδηά ζπλάληεζαλ ηε κηθξφηεξε δπζθνιία ζηηο πιεξνθνξηαθέο εξσηήζεηο, ιίγν κεγαιχηεξε δπζθνιία ζηηο ζπλδπαζηηθέο εξσηήζεηο, ελψ ηε κεγαιχηεξε δπζθνιία ζπλάληεζαλ ζηηο ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο αθνχ ε ζπλνιηθή ηνπο ηηκή 7,74 ήηαλ θάησ απφ ην κέηξην (9 κε κέγηζηε ηηκή ην 18).

162 Σα παξαπάλσ επηβεβαηψλνπλ θαη νη ζηαηηζηηθέο ζπγθξίζεηο πνπ δείρλνπλ φηη αλάκεζα ζηηο πιεξνθνξηαθέο θαη ζηηο ζπλδπαζηηθέο εξσηήζεηο ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά κε δείθηε δηαθνξάο t=2,259 θαη δείθηε ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο p=0,027 <0,05. Αλάκεζα ζηηο πιεξνθνξηαθέο θαη ηηο ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά κε δείθηε δηαθνξάο t=5,882 θαη δείθηε ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο p=0,000. Δλψ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά έρνπλ θαη νη ζπλδπαζηηθέο κε ηηο ζπκπεξαζκαηηθέο κε δείθηε δηαθνξάο t=4,266 δείθηε ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο p=0, ν Έξγν Καηαλόεζεο Κ3 Δ1 Κ3 Δ2 Κ3 Δ3 4,08 2,66 3,87 Κ3 Δ4 Κ3 Δ5 Κ3 Δ6 2,66 4,24 2,65 Κ3 Δ7 Κ3 Δ8 Κ3 Δ9 2,71 2,68 1,84 ην ηξίην θείκελν κεγαιχηεξν κέζν φξν 4,24 έρεη ε Δ5 πνπ είλαη φπσο θαη ζηα πξνεγνχκελα θείκελα κηα πιεξνθνξηαθή εξψηεζε ε απάληεζε ηεο νπνίαο βξηζθφηαλ απηνχζηα κέζα ζην θείκελν. Σν δεχηεξν κεγαιχηεξν κέζν φξν 4,08 έρεη ε Δ1 ε νπνία είλαη ζπλδπαζηηθή εξψηεζε ε απάληεζε ηεο νπνίαο απαηηνχζε ην ζπλδπαζκφ ζηνηρείσλ ηεο εηζαγσγήο ηνπ θεηκέλνπ θαη ηεο εηθφλαο(ζχλζεζε ζθίηζσλ) πνπ θαηαιάκβαλε κία ζειίδα. Ζ Δ9 κε κέζν φξν 1,84 είλαη ε εξψηεζε κε ηνλ κηθξφηεξν κέζν θαη είλαη ζπκπεξαζκαηηθή εξψηεζε. Όπσο έρεη θαλεί θαη απφ ηα πξνεγνχκελα θείκελα νη εξσηήζεηο πνπ απαηηνχλ ηε δηεμαγσγή ζπκπεξάζκαηνο κε βάζε ηα ζηνηρεία ηνπ θεηκέλνπ θαίλνληαη λα δπζθνιεχνπλ ηδηαίηεξα ηνπο καζεηέο. Ζ Δ6 κε κέζν φξν 2,65 είλαη ε εξψηεζε κε ηνλ δεχηεξν κηθξφηεξν κέζν φξν θαη είλαη θαη απηή

163 ζπκπεξαζκαηηθή εξψηεζε εθφζνλ απαηηεί ηε ρξήζε ζηνηρείσλ απφ εηθφλα ηνπ θεηκέλνπ γηα ηε δηεμαγσγή ζπκπεξάζκαηνο απφ ηα παηδηά. 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Μζςοι όροι επιδόςεων ςτο Κείμενο 3 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΕ ΤΝΔΤΑΣΙΚΕ ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΙΚΕ ΓΡΑΦΖΜΑ 3 (Μέγηζηε επίδνζε 6) Όπσο θαίλεηαη θαη ζην γξάθεκα κφλν νη ηξεηο απφ ηηο ελληά εξσηήζεηο έρνπλ κέζνπο φξνπο άλσ ηνπ κεηξίνπ, ελψ νη ππφινηπεο 6 έρνπλ θάησ απφ ην κέηξην. Οη εξσηήζεηο πνπ έρνπλ κέζνπο φξνπο πάλσ απφ ην κέηξην είλαη νη πιεξνθνξηαθέο Δ3 θαη Δ5 κε κέζν φξν 3,87 θαη 4,24 αληίζηνηρα θαη ε ζπλδπαζηηθή Δ1 κε κέζν φξν 4,08. Οη ζπλνιηθέο επηδφζεηο ζην θείκελν 3 είλαη γηα ηηο πιεξνθνξηαθέο απαληήζεηο 10,77 κε άξηζηα ην 18, γηα ηηο ζπλδπαζηηθέο 9,45 θαη γηα ηηο ζπκπεξαζκαηηθέο 7,16. Έηζη θαη ζην θείκελν 3 γίλεηαη πξνθαλέο φηη ηα παηδηά ζπλάληεζαλ ηε κηθξφηεξε δπζθνιία ζηηο πιεξνθνξηαθέο εξσηήζεηο, ιίγν κεγαιχηεξε δπζθνιία ζηηο ζπλδπαζηηθέο εξσηήζεηο, ελψ ηε κεγαιχηεξε δπζθνιία ζπλάληεζαλ ζηηο ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο αθνχ ε ζπλνιηθή ηνπο ηηκή 7,16 ήηαλ θάησ απφ ην κέηξην (9 κε άξηζηα ην 18). Έηζη, αλάκεζα ζηηο πιεξνθνξηαθέο θαη ηηο ζπλδπαζηηθέο εξσηήζεηο ηνπ θεηκέλνπ 3 ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά κε δείθηε δηαθνξάο t=2,884, αθνχ ν δείθηεο ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο είλαη p=0,005. Αλάκεζα ζηηο πιεξνθνξηαθέο θαη ηηο ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά κε δείθηε δηαθνξάο t=8,311 θαη δείθηε ζηαηηζηηθήο

164 ζεκαληηθφηεηαο p=0,000. Αιιά θαη αλάκεζα ζηηο ζπλδπαζηηθέο κε ηηο ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δπζθνιία κε δείθηε δηαθνξάο t=6,740 θαη δείθηε ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο p=0, ν Έξγν Καηαλόεζεο Κ4 Δ1 Κ4 Δ2 Κ4 Δ3 2,08 2,74 2,21 Κ4 Δ4 Κ4 Δ5 Κ4 Δ6 2,37 3,08 3,32 Κ4 Δ7 Κ4 Δ8 Κ4 Δ9 2,76 1,98 3,06 ην ηέηαξην θείκελν ηνλ κεγαιχηεξν κέζν φξν 3,32 έρεη ε Δ6 πνπ είλαη θαη ζε απηφ ην θείκελν κηα πιεξνθνξηαθή εξψηεζε πνπ απαηηνχζε ηνλ εληνπηζκφ ηεο απάληεζεο απηνχζηαο κέζα ζην θείκελν. Σνλ δεχηεξν κεγαιχηεξν κέζν φξν 3,08 έρεη ε Δ5 πνπ είλαη κηα ζπλδπαζηηθή εξψηεζε. Αμηνζεκείσην είλαη φηη δχν κεγαιχηεξνη κέζνη φξνη παξαηεξνχκε φηη είλαη ειάρηζηα πάλσ απφ ην κέηξην (3 κε κέγηζηε ηηκή ην 6). Σνλ κηθξφηεξν κέζν φξν 1,98 έρεη ε Δ8 κία ζπκπεξαζκαηηθή εξψηεζε φπσο ζπκβαίλεη θαη ζηα πξνεγνχκελα θείκελα, ζηελ νπνία ηα παηδηά ρξεζηκνπνηψληαο ηα ζηνηρεία ηνπ θεηκέλνπ πξέπεη λα εμάγνπλ έλα ζπκπέξαζκα θαη λα επηρεηξεκαηνινγήζνπλ πάλσ ζε απηφ. Σνλ δεχηεξν κηθξφηεξν κέζν φξν 2,08 έρεη ε Δ1 πνπ είλαη πιεξνθνξηαθή εξψηεζε φπνπ νη καζεηέο δπζθνιεχηεθαλ λα εληνπίζνπλ ηελ απάληεζε απηνχζηα κέζα ζην θείκελν.

165 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Μζςοι όροι επιδόςεων ςτο Κείμενο 4 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΕ ΤΝΔΤΑΣΙΚΕ ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΙΚΕ ΓΡΑΦΖΜΑ 4 (Μέγηζηε επίδνζε 6) Όπσο θαίλεηαη θαη ζην γξάθεκα 4 νη ηξεηο εξσηήζεηο πνπ είλαη ειαθξψο άλσ ηνπ κεηξίνπ είλαη ε πιεξνθνξηαθή Δ6 κε κέζν φξν 3,32, ε ζπλδπαζηηθή Δ5 κε κέζν φξν 3,08 θαη ε ζπκπεξαζκαηηθή Δ9 κε κέζν φξν 3,06. Οη ππφινηπεο 6 εξσηήζεηο είλαη θάησ ηνπ κεηξίνπ. Αμηνζεκείσην είλαη φηη ζην θείκελν 4 κφλν κία πιεξνθνξηαθή εξψηεζε έρεη κέζν φξν πάλσ απφ ην κέηξην. Δλψ απφ κηα πξψηε καηηά θαίλεηαη φηη ζην θείκελν 4 ηα παηδηά δπζθνιεχηεθαλ ζε φια ηα είδε ησλ εξσηήζεσλ. Ζ ζπλνιηθή επίδνζε ήηαλ κε άξηζηα ην 18 (γξάθεκα 5), ζηηο πιεξνθνξηαθέο εξσηήζεηο 7,77, ζηηο ζπλδπαζηηθέο εξσηήζεηο 8,58 θαη ζηηο ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο 7,25. Γίλεηαη πξνθαλέο φηη ζην θείκελν 4 νη καζεηέο δπζθνιεχηεθαλ ζε φια ηα είδε ησλ εξσηήζεσλ, αθνχ νη επηδφζεηο ήηαλ θάησ ηνπ κεηξίνπ (9 κε άξηζηα ην 18) θαη ζηα ηξία είδε ησλ εξσηήζεσλ. Απφ ηηο ζηαηηζηηθέο ζπγθξίζεηο θαίλεηαη φηη ππήξρε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά αλάκεζα ζηηο πιεξνθνξηαθέο κε ηηο ζπλδπαζηηθέο εξσηήζεηο κε δείθηε δηαθνξάο t=2,376 θαη δείθηε ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο p=0,021 <0,05. Αλάκεζα ζηηο πιεξνθνξηαθέο θαη ζηηο ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο δελ ππήξρε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά, αθνχ ν δείθηεο ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο είλαη p=1,76 >0,05. Tέινο, αλάκεζα ζηηο ζπκπεξαζκαηηθέο θαη

166 ζηηο ζπλδπαζηηθέο εξσηήζεηο θαίλεηαη λα ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά κε δείθηε δηαθνξάο t=5,170 θαη δείθηε ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο p=0, Επιδόσεις στα κείμενα και είδη ερωτήσεων 10 5 ΠΛΗΡΟΦ ΤΝΔ ΤΜΠ 0 ΚΕΙΜΕΝΟ1 ΚΕΙΜΕΝΟ2 ΚΕΙΜΕΝΟ3 ΚΕΙΜΕΝΟ4 ΓΡΑΦΖΜΑ 5 (Μέγηζηε επίδνζε 18) Παξαηεξψληαο ηψξα ηηο ζπλνιηθέο επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ζηα είδε εξσηήζεσλ θαη ζηα ηέζζεξα θείκελα παξαηεξνχκε φηη ζηα ηξία απφ ηα ηέζζεξα θείκελα νη καζεηέο θαίλεηαη λα αληηκεησπίδνπλ κηθξφηεξε δπζθνιία ζηηο πιεξνθνξηαθέο εξσηήζεηο, ιίγν κεγαιχηεξε δπζθνιία ζηηο ζπλδπαζηηθέο εξσηήζεηο θαη αξθεηά κεγαιχηεξε δπζθνιία ζηηο ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο. Δμαίξεζε απνηειεί ην θείκελν 4 φπνπ νη καζεηέο δπζθνιεχηεθαλ θαη ζηα ηξία είδε εξσηήζεσλ, θάπσο ιηγφηεξν ζηηο ζπλδπαζηηθέο εξσηήζεηο, θαη πεξηζζφηεξν ζηηο ζπκπεξαζκαηηθέο θαη πιεξνθνξηαθέο. ηνλ παξαθάησ πίλαθα θαίλνληαη νη ζπλνιηθέο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ ζηα είδε ησλ εξσηήζεσλ θαη γηα ηα ηέζζεξα θείκελα καδί.

167 ΠΛΖΡΟΦΟΡΗΑΚΔ 40,59 ΤΝΓΤΑΣΗΚΔ 37,14 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΗΚΔ 31,41 Παξαηεξνχκε φηη κε κέγηζηε ηηκή ην 72, ε κεγαιχηεξε επίδνζε ήηαλ ζηηο πιεξνθνξηαθέο εξσηήζεηο 40,59, ε ακέζσο επφκελε επίδνζε ήηαλ ζηηο ζπλδπαζηηθέο εξσηήζεηο 37,14 ζρεδφλ ζηε βάζε ηνπ 36, ελψ ε κηθξφηεξε επίδνζε ήηαλ ζηηο ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο κε ηηκή 31,41 ε νπνία ήηαλ θαη θάησ απφ ηε βάζε ηνπ 36. Σα παξαπάλσ επηβεβαηψλνπλ θαη νη ζηαηηζηηθέο ζπγθξίζεηο, αθνχ αλάκεζα ζηηο πιεξνθνξηαθέο θαη ηηο ζπλδπαζηηθέο εξσηήζεηο ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά κε δείθηε δηαθνξάο t=4,151 θαη δείθηε ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο p=0,000 <0,05. Αλάκεζα ζηηο πιεξνθνξηαθέο θαη ηηο ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά κε δείθηε δηαθνξάο t=10,933 θαη δείθηε ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο p=0,005. Σέινο, ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά ππάξρεη θαη αλάκεζα ζηηο ζπλδπαζηηθέο κε ηηο ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο κε δείθηε δηαθνξάο t=9,540 θαη δείθηε ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο p=0,000 <0, Δπηδόζεηο αλαγλσζηηθήο θαηαλόεζεο θαη επίπεδα δπζθνιίαο ησλ θεηκέλσλ Οη ζπλνιηθέο επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ζην θάζε θείκελν μερσξηζηά θαίλνληαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα. ΚΔΗΜΔΝΟ 1 31,08 ΚΔΗΜΔΝΟ 2 27,08 ΚΔΗΜΔΝΟ 3 27,38 ΚΔΗΜΔΝΟ 4 23,61

168 Παξαηεξνχκε φηη κε άξηζηα ην 54, ε κέζε επίδνζε ζην θείκελν 1 είλαη 31,08 πνπ είλαη θαη ε κεγαιχηεξε απφ φιεο ρσξίο λα είλαη φκσο πνιχ πάλσ ηνπ κεηξίνπ. Ζ δεχηεξε κεγαιχηεξε επίδνζε είλαη ζην θείκελν 3 πνπ κε ηηκή 27,38 κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί κέηξηα. To θείκελν 2 κε κέζν φξν επίδνζεο 27,08 έρεη 3 δέθαηα ιηγφηεξν δηαθνξά απφ ην θείκελν 3 θαη ε επίδνζε ζε απηφ κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί επίζεο κέηξηα. Ζ κηθξφηεξε επίδνζε είλαη ζην θείκελν 4, κε κέζε ηηκή 23,61 αξθεηά πην θάησ ηνπ κεηξίνπ (27 κε κέγηζηε ηηκή ην 54). Αιιά θαη απφ ηηο ζηαηηζηηθέο ζπγθξίζεηο παξαηεξνχκε φηη ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά αλάκεζα ζην 1 ν θαη ζην 2 ν θείκελν κε δείθηε δηαθνξάο t=4,799, αθνχ ν δείθηεο ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο είλαη p=0,000 <0,05, αλάκεζα ζην 1 ν θαη ζην 3 ν κε δείθηε δηαθνξάο t=4,811, αθνχ ν δείθηεο ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο είλαη p=0,00 >0,05 θαη αλάκεζα ζην 1 ν θαη ζην 4 ν θείκελν κε δείθηε δηαθνξάο t=8,762 θαη δείθηε ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο p=0,000 <0,05. Γελ ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά αλάκεζα ζην 2 ν θαη ζην 3 ν θείκελν, αθνχ ν δείθηεο ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο είλαη p=0,765 >0,05. ηελ παξνπζίαζε ησλ θεηκέλσλ είρακε θαηαηάμεη ηα θείκελα ζε θάπνηα επίπεδα δπζθνιίαο. Έηζη ην θείκελν 1 ήηαλ επηπέδνπ δπζθνιίαο 1, ηα θείκελα 2 θαη 3, ήηαλ επηπέδνπ δπζθνιίαο 2 θαη ην θείκελν 4 ήηαλ ζην επίπεδν δπζθνιίαο 3.

169 Επιδόςεισ και επίπεδα δυςκολίασ των κειμζνων ΕΠΙΠΕΔΟ 1 ΕΠΙΠΕΔΟ 2 ΕΠΙΠΕΔΟ 3 31, , , ,6129 ΚΕΙΜΕΝΟ1 ΚΕΙΜΕΝΟ2 ΚΕΙΜΕΝΟ3 ΚΕΙΜΕΝΟ4 ΓΡΑΦΖΜΑ 6 (ΜΔΓΗΣΖ ΣΗΜΖ 54) Αλ δνχκε θαη ην παξαπάλσ γξάθεκα δηαπηζηψλνπκε φηη ππάξρεη αξλεηηθή ζρέζε ζηελ επίδνζε ησλ παηδηψλ θαη ζηα επίπεδα δπζθνιίαο ησλ θεηκέλσλ. Γειαδή φζν κεγαιψλεη ην επίπεδν δπζθνιίαο ησλ θεηκέλσλ ηφζν ειαηηψλεηαη ε επίδνζε. Αλ θαη γεληθά νη επηδφζεηο δελ είλαη ηδηαίηεξα πςειέο αθνχ θπκαίλνληαη ζην κέηξην, παξαηεξνχκε φηη ην θείκελν 1 κε ην ρακειφηεξν επίπεδν δπζθνιίαο 1, έρεη ηε κεγαιχηεξε επίδνζε 31,08 ιίγν πάλσ απφ ην κέηξην. Σα θείκελα 2 θαη 3 πνπ είλαη θαη ηα δχν επηπέδνπ δπζθνιίαο 2 έρνπλ θαη ηα δχν ζρεδφλ ίδηεο ηηκέο επίδνζεο πνπ κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζηνχλ κέηξηεο. Σέινο, ην θείκελν 4, πνπ είρε θαη ην κεγαιχηεξν επίπεδν δπζθνιίαο 3 θαίλεηαη φηη δπζθφιεςε πεξηζζφηεξν ηνπο καζεηέο κε κέζε επίδνζε ιίγν πην θάησ ηνπ κεηξίνπ.

170 3.2.3 Οη επηδόζεηο αλαγλσζηηθήο θαηαλόεζεο ζε ζρέζε κε ην θύιν θαη ην ζρνιείν ησλ παηδηώλ. Απφ ηηο ζηαηηζηηθέο αλαιχζεηο πνπ έγηλαλ δε θάλεθαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο αλάκεζα ζην θχιν θαη ζηηο επηδφζεηο ησλ παηδηψλ θαη ζηα ηέζζεξα έξγα θαηαλφεζεο. Δπνκέλσο, νη επηδφζεηο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο ησλ θνξηηζηψλ ήηαλ φκνηεο κε απηέο ησλ αγνξηψλ. Αλαθνξηθά κε ηα ηξία ζρνιεία πνπ έιαβαλ κέξνο ζηελ έξεπλα, εθ ησλ νπνίσλ ην έλα βξίζθεηαη ζην θέληξν ηεο Θεζζαινλίθεο θαη ηα 2 ζε εκηαζηηθή πεξηνρή, νη ζηαηηζηηθέο αλαιχζεηο έδεημαλ φηη δελ ππάξρνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο αλάκεζα ζηηο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ θαη ησλ ηξηψλ ζρνιείσλ ζηα ηέζζεξα έξγα αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο. Γειαδή, νη επηδφζεηο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο ησλ καζεηψλ ηνπ ζρνιείνπ 1(εκηαζηηθή πεξηνρή ηεο Πεξαίαο) ήηαλ φκνηεο κε ηηο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ ηνπ ζρνιείνπ 2 (εκηαζηηθή πεξηνρή ηεο Πεξαίαο) φπσο επίζεο θαη κε ηηο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ ηνπ ζρνιείνπ 3 (θέληξν Θεζζαινλίθεο). 3.3 ςζσεηίζειρ ηων επιδόζεων ζηα έπγα καηανόηζηρ Απφ ηηο ζηαηηζηηθέο αλαιχζεηο πνπ έγηλαλ, θαίλεηαη λα ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε αλάκεζα ζην Κείκελν 1 θαη ην Κείκελν 2 κε δείθηε ζπζρέηηζεο r =0,469, αθνχ ν δείθηεο ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο είλαη p=0,000 <0,05. Αλάκεζα ζην Κείκελν 1 θαη ζην Κείκελν 3 ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε δείθηε ζπζρέηηζεο r=0,518, αθνχ ν δείθηεο ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο είλαη p=0,000. Αλάκεζα ζην Κείκελν 1 θαη ζην Κείκελν 4 δελ ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε, αθνχ ν δείθηεο ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο είλαη p=0,160 >0,05. Αλάκεζα ζην Κείκελν 2 θαη

171 ζην Κείκελν 3 ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε δείθηε ζπζρέηηζεο r =0,262, αθνχ ν δείθηεο ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο είλαη p=0,039 <0,05. Αλάκεζα ζην θείκελν 2 θαη ζην θείκελν 4 ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε δείθηε ζπζρέηηζεο r=0,345, αθνχ ν δείθηεο ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο είλαη p=0,006 <0,05. ηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε δελ ππάξρεη αλάκεζα ζην θείκελν 3 θαη ην θείκελν 4, αθνχ ν δείθηεο ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο είλαη p=0,414 >0,05. Δπνκέλσο, νη καζεηέο πνπ είραλ θαιέο επηδφζεηο ζην θείκελν 1, είραλ θαιέο επηδφζεηο θαη ζην θείκελν 2 θαη ζην θείκελν 3 αιιά δελ είραλ ην ίδην θαιέο επηδφζεηο ζην θείκελν 4. Δπηπιένλ, νη καζεηέο πνπ είραλ θαιέο επηδφζεηο ζην θείκελν 2, είραλ θαιέο επηδφζεηο θαη ζην θείκελν 3 θαη ζην θείκελν 4. Όκσο, νη καζεηέο πνπ είραλ θαιέο επηδφζεηο ζην θείκελν 3, δελ είραλ απαξαίηεηα ην ίδην θαιέο επηδφζεηο θαη ζην θείκελν 4. Αλαθνξηθά κε ηα είδε ησλ εξσηήζεσλ ζην ζχλνιφ ηνπο, νη ζηαηηζηηθέο αλαιχζεηο έδεημαλ φηη ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε αλάκεζα ζηηο πιεξνθνξηαθέο θαη ηηο ζπλδπαζηηθέο εξσηήζεηο κε δείθηε ζπζρέηηζεο r=0,548, αθνχ ν δείθηεο ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο είλαη p=0,000 <0,05. ηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε ππάξρεη αλάκεζα ζηηο πιεξνθνξηαθέο θαη ηηο ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο κε δείθηε ζπζρέηηζεο r=0,521, αθνχ ν δείθηεο ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο είλαη p=0,000 <0,05. Αιιά θαη αλάκεζα ζηηο ζπλδπαζηηθέο θαη ζηηο ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε δείθηε ζπζρέηηζεο r=0,705, αθνχ ν δείθηεο ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο είλαη p=0,000 <0,05. Δπνκέλσο, ηα παηδηά πνπ είραλ θαιέο επηδφζεηο ζην ζχλνιν ησλ πιεξνθνξηαθψλ εξσηήζεσλ, είραλ θαιέο επηδφζεηο θαη ζην ζχλνιν ησλ ζπλδπαζηηθψλ θαη ζην ζχλνιν ησλ ζπκπεξαζκαηηθψλ εξσηήζεσλ. Δπίζεο, ηα παηδηά πνπ είραλ θαιέο επηδφζεηο ζην ζχλνιν ησλ ζπλδπαζηηθψλ εξσηήζεσλ, είραλ θαιέο επηδφζεηο θαη ζην ζχλνιν ησλ ζπκπεξαζκαηηθψλ εξσηήζεσλ. Αιιά θαη ζε θάζε θείκελν μερσξηζηά ππήξραλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο ζπζρεηίζεηο αλάκεζα ζηα είδε ησλ εξσηήζεσλ εθηφο απφ θάπνηεο πεξηπηψζεηο. Έηζη, ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε δελ ππάξρεη αλάκεζα ζηηο πιεξνθνξηαθέο εξσηήζεηο ηνπ θεηκέλνπ 1 θαη ζηηο ζπλδπαζηηθέο εξσηήζεηο ηνπ θεηκέλνπ 1, αθνχ ν δείθηεο ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο είλαη p=0,146 >0,05. Δπίζεο, ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε δελ ππάξρεη αλάκεζα ζηηο

172 πιεξνθνξηαθέο θαη ζηηο ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο ηνπ θεηκέλνπ 1, αθνχ ν δείθηεο ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο είλαη p=0,236 >0,05. Γειαδή, ηα παηδηά πνπ είραλ θαιέο επηδφζεηο ζηηο πιεξνθνξηαθέο εξσηήζεηο ηνπ θεηκέλνπ 1 δελ είραλ απαξαίηεηα ην ίδην θαιέο επηδφζεηο ζηηο ζπλδπαζηηθέο θαη ζηηο ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο ηνπ θεηκέλνπ 1. Αθφκε, ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε δελ ππάξρεη αλάκεζα ζηηο πιεξνθνξηαθέο εξσηήζεηο ηνπ θεηκέλνπ 4 θαη ζηηο ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο ηνπ θεηκέλνπ 4, αθνχ ν δείθηεο ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο είλαη p=0,207 >0.05, πνπ ζεκαίλεη φηη ηα παηδηά πνπ είραλ θαιέο επηδφζεηο ζηηο πιεξνθνξηαθέο εξσηήζεηο ηνπ θεηκέλνπ 4 δελ είραλ ην ίδην θαιέο επηδφζεηο θαη ζηηο ζπκπεξαζκαηηθέο ηνπ θεηκέλνπ 4.

173 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο 4. ΤΕΖΣΖΖ 4.1 ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ Κχξην ζθνπφ ηεο παξνχζαο εξγαζίαο απνηεινχζε ε δηεξεχλεζε ηεο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο πιεξνθνξηαθψλ πνιπηξνπηθψλ θεηκέλσλ απφ παηδηά Σ Γεκνηηθνχ. Λακβάλνληαο ππφςε ηνπο ζηφρνπο ηνπ Αλαιπηηθνχ Πξνγξάκκαηνο γηα ην κάζεκα ηεο γιψζζαο ζηε ζπγθεθξηκέλε ειηθηαθή νκάδα πνπ κειεηήζεθε, αλακελφηαλ φηη ην επίπεδν ηεο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο ησλ παηδηψλ ηνπ δείγκαηνο ζα ήηαλ ηθαλνπνηεηηθφ. Σν γεγνλφο φηη ηα παηδηά ηνπ δείγκαηνο θιήζεθαλ λα επεμεξγαζηνχλ λνεκαηηθά πιεξνθνξηαθά πνιπηξνπηθά θείκελα δε ζα έπξεπε λα ηα δπζθνιέςεη, θαζψο, ζχκθσλα κε ην Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα, ηα παηδηά ηεο ειηθίαο ηνπ δείγκαηνο, έρνληαο θαηαθηήζεη βαζηθέο αλαγλσζηηθέο δεμηφηεηεο, είλαη ζε ζέζε λα επεμεξγαζηνχλ κηα πνηθηιία εηδψλ θεηκέλνπ. Δπηπιένλ ε πιεηνςεθία ησλ θεηκέλσλ πνπ παξαηίζεληαη ζην ζρνιηθφ βηβιίν ηεο Γιψζζαο έρνπλ ραξαθηήξα πνιπηξνπηθφ. Παξφια απηά, ε ζπγθεθξηκέλε πξφβιεςε δελ επαιεζεχεηαη απφ ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο. Σα επξήκαηα ηεο έξεπλαο θαλεξψλνπλ φηη ην επίπεδν αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο είλαη αξθεηά ρακειφ (νη επηδφζεηο ηνπ ζπλφινπ ησλ παηδηψλ βξίζθνληαλ ζηε κέζε πεξίπνπ ηεο βαζκνινγηθήο θιίκαθαο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε θαη γηα ηα ηέζζεξα θείκελα). Σα απνηειέζκαηα απηά ζπκθσλνχλ κε ηελ έξεπλα ηνπ Υαηδεαζαλαζίνπ Α. (2007) ζηελ νπνία απνδείρζεθε φηη ην επίπεδν αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο ησλ παηδηψλ ηνπ δείγκαηνο ήηαλ αλεζπρεηηθά ρακειφ, αθνχ νη επηδφζεηο ηνπ ζπλφινπ ησλ παηδηψλ ηεο Γ θαη Δ ηάμεο Γεκνηηθνχ ζε έξγα θαηαλφεζεο κε αθεγεκαηηθψλ θεηκέλσλ βξίζθνληαλ επίζεο ζηε κέζε πεξίπνπ ηεο βαζκνινγηθήο θιίκαθαο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε. Δπηπιένλ, ηα απνηειέζκαηα απηά είλαη ζχκθσλα θαη κε ηελ έξεπλα ησλ Xαηδεαζαλαζίνπ & Ατδίλε (2006), ζηελ νπνία νη επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ ζε έξγα

174 θαηαλφεζεο αθεγεκαηηθψλ θεηκέλσλ ήηαλ επίζεο πεξίπνπ ζηε κέζε ηεο βαζκνινγηθήο θιίκαθαο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε. Σν απνηέιεζκα απηφ πξνθαλψο νθείιεηαη ζηε κε εμνηθείσζε ησλ καζεηψλ κε ην θεηκεληθφ είδνο ησλ πιεξνθνξηαθψλ θεηκέλσλ, απφ ηε ζηηγκή πνπ δελ αμηνπνηνχληαη εθηελψο απφ ηα ειιεληθά γισζζηθά εγρεηξίδηα. Δπηπιένλ, ε δηαπίζησζε απηή είλαη ζχκθσλε θαη κε ηνπο McGee, Meyer, Bradt, Bluth & Taylo (Block, Gambrell & Pressley, 2002, ζει. 9) θαηά ηνπο νπνίνπο ηα πιεξνθνξηαθά θείκελα δπζθνιεχνπλ ηα παηδηά ζηελ θαηαλφεζε θαη δελ είλαη ζίγνπξν φηη αλ ηα εθζέζνπκε απφ λσξίο ζε πνζφηεηα αθεγεκαηηθψλ θεηκέλσλ (θάηη πνπ γίλεηαη απφ ηα ειιεληθά Α.Π.), ζα βειηησζεί θαη ε θαηαλφεζή ηνπο. Μία αθφκε παξαηήξεζε πνπ κπνξνχκε λα θάλνπκε είλαη φηη ζηα ειιεληθά ΑΠ- ΓΔΠΠ (2002), δελ πξνβιέπεηαη ζπζηεκαηηθή δηδαζθαιία ηεο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο, παξφιν πνπ απνηειεί δηδαθηηθφ ζηφρν ζην κάζεκα ηεο γιψζζαο, θαη έλαο πηζαλφο ιφγνο παξνπζίαζεο ρακειψλ πνζνζηψλ αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο ίζσο λα είλαη θη απηφο. Αλαθνξηθά κε ηε ζρέζε ηεο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο θαη ην είδνο ησλ εξσηήζεσλ πνπ κειεηήζεθε, ηα παηδηά θαίλεηαη λα αληηκεησπίδνπλ δπζθνιίεο ζηελ ελζσκάησζε πιεξνθνξηψλ απφ έλα γξαπηφ θείκελν ζηελ πιεηνςεθία ησλ έξγσλ θαηαλφεζεο θη απηφ θαίλεηαη απφ ηηο ρακειέο επηδφζεηο ηνπ ζπλφινπ ησλ παηδηψλ ζηηο εξσηήζεηο ηνπ θεηκέλνπ, νη απαληήζεηο ησλ νπνίσλ πξνέθππηαλ άκεζα απφ ηηο δηαζέζηκεο ζηα θείκελα πιεξνθνξίεο (πιεξνθνξηαθέο εξσηήζεηο). Μεγαιχηεξε δπζθνιία αληηκεηψπηζαλ ηα παηδηά ζηηο εξσηήζεηο ηνπ θεηκέλνπ νη απαληήζεηο ησλ νπνίσλ απαηηνχζαλ ζπλδπαζκφ πιεξνθνξηψλ θαη εηδηθά φηαλ απαηηνχζαλ θάηη ηέηνην κε ζπλδπαζκφ εηθνληθψλ θαη γξαπηψλ πιεξνθνξηψλ (ζπλδπαζηηθέο εξσηήζεηο). Χζηφζν αθφκα κεγαιχηεξε δπζθνιία αληηκεησπίδνπλ ζηελ εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ βάζεη πιεξνθνξηψλ ηνπ θεηκέλνπ θαη απηφ θαίλεηαη απφ ηηο αθφκα πην ρακειέο επηδφζεηο ηνπο ζηηο εξσηήζεηο νη απαληήζεηο ησλ νπνίσλ πξνέθππηαλ απφ ζπκπεξαζκφ βάζεη ησλ πιεξνθνξηψλ ησλ θεηκέλσλ (ζπκπεξαζκαηηθέο εξσηήζεηο). Μάιηζηα, ε δηαθνξνπνίεζε ζηηο επηδφζεηο αλάκεζα ζηηο ηξεηο θαηεγνξίεο εξσηήζεσλ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ηφζν γηα ην ζχλνιν ησλ επηδφζεσλ ζε φια ηα έξγα φζν θαη ζε θαζέλα απφ ηα έξγα θαηαλφεζεο. Σν ζπγθεθξηκέλν εχξεκα επηβεβαηψλεη ηε ζρεηηθή καο

175 πξφβιεςε. ε παξφκνην ζπκπέξαζκα θαηαιήγεη θαη ν Υαηδεαζαλαζίνπ Α. (2007), ζχκθσλα κε ηελ έξεπλα ηνπ νπνίνπ ε ηθαλφηεηα εμαγσγήο ησλ ζπκπεξαζκάησλ ησλ παηδηψλ Γ θαη Δ δεκνηηθνχ είλαη ιηγφηεξν αλεπηπγκέλε απφ ηελ ηθαλφηεηα ελζσκάησζεο πιεξνθνξηψλ ζηα πιεξνθνξηαθά θείκελα, ελψ ζην παξαπάλσ ζπκπέξαζκα θαηαιήγνπλ θαη νη Ατδίλεο θαη Υαηδεαζαλαζίνπ (2006) ζηελ έξεπλα ηνπο γηα ηελ αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε παηδηψλ ηνπ δεκνηηθνχ ζε αθεγεκαηηθά θείκελα. Αλαινγηθά κε ην βαζκφ αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο ησλ παηδηψλ θαη ην επίπεδν δπζθνιίαο ησλ θεηκέλσλ δηαπηζηψζεθε φηη ππάξρεη αξλεηηθή ζρέζε ζηελ επίδνζε ησλ παηδηψλ θαη ζηα επίπεδα δπζθνιίαο ησλ θεηκέλσλ. Γειαδή φζν κεγαιψλεη ην επίπεδν δπζθνιίαο ησλ θεηκέλσλ ηφζν ειαηηψλεηαη ε επίδνζε. Έηζη, ζην θείκελν 1 πνπ θαηαηάρζεθε ζην ρακειφηεξν επίπεδν δπζθνιίαο 1, παξαηεξήζεθε ε κεγαιχηεξε επίδνζε απφ ηα ππφινηπα θείκελα, ιίγν πάλσ απφ ην κέηξην. Σα θείκελα 2 θαη 3 πνπ θαηαηάρζεθαλ ζην επίπεδν δπζθνιίαο 2 παξνπζίαζαλ ζρεδφλ ίδηεο ηηκέο επίδνζεο πνιχ θνληά ζην κέηξην. Σέινο, ην θείκελν 4, πνπ είρε θαη ην κεγαιχηεξν επίπεδν δπζθνιίαο 3 θαίλεηαη φηη δπζθφιεςε πεξηζζφηεξν ηνπο καζεηέο κε κέζε επίδνζε ιίγν πην θάησ ηνπ κεηξίνπ. Σα παξαπάλσ επξήκαηα πνπ ήηαλ θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά επηβεβαηψλνπλ ηε ζρεηηθή καο πξφβιεςε. Έηζη, ελψ δηαπηζηψλνπκε απφ ηηο γεληθά ρακειέο επηδφζεηο ησλ παηδηψλ φηη δελ είλαη εμνηθεησκέλα κε ηνλ πιεξνθνξηαθφ ραξαθηήξα ησλ θεηκέλσλ, δειαδή κε ηε δνκή ησλ άξζξσλ πνπ κπνξεί θαλείο λα ζπλαληήζεη ζε εθεκεξίδεο/πεξηνδηθά θαη επηζηεκνληθά βηβιία, σζηφζν, θαίλεηαη φηη ην θείκελν 1 πνπ ήηαλ θνηλσληθνχ/πεξηβαιινληηθνχ ζέκαηνο ήηαλ πην θνληά ζηελ πξνυπάξρνπζα γλψζε ησλ παηδηψλ απφ ηα ππφινηπα 3 θείκελα πνπ αθνξνχζαλ θνηλσληθά/νηθνλνκηθά /πνιηηηθά δεηήκαηα. Βέβαηα, θαη ην ιεμηιφγην απηψλ ησλ ηξηψλ θεηκέλσλ ήηαλ αληηθεηκεληθά πην δχζθνιν, αθνχ πεξηείρε εμεηδηθεπκέλε νηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή νξνινγία κε ηελ νπνία πξνθαλψο ηα παηδηά δελ ήηαλ εμνηθεησκέλα. ην ζεκείν απηφ ζα πξέπεη λα ηνλίζνπκε φηη ηα ηδηαίηεξα ελδηαθέξνληα ηνπ αλαγλψζηε, πνπ κπνξεί λα αλαπηχζζνληαη έμσ απφ ηελ αλαγλσζηηθή δξαζηεξηφηεηα, απνβαίλνπλ παξάγνληαο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο πνπ πξέπεη λα ζπλππνινγίδεηαη θαηά ηελ πξνζέγγηζε ηνπ θεηκέλνπ, δειαδή λα ιακβάλεηαη ππφςε ζε πνην βαζκφ ην θείκελν ελδηαθέξεη ηνλ αλαγλψζηε (Βάκβνπθαο, 1984).

176 Αλάκεζα ζηελ αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε θαη ηνπο άιινπο δχν παξάγνληεο πνπ κειεηήζεθαλ, δειαδή ην «θχιν» θαη ην «ζρνιείν» δε βξέζεθε λα ππάξρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε. Όπσο ήηαλ αλακελφκελν ηα αγφξηα κε ηα θνξίηζηα παξνπζίαζαλ φκνηεο επηδφζεηο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο. Ζ ππφζεζε φηη νη καζεηέο πνπ θνηηνχζαλ ζην ζρνιείν ζηελ αζηηθή πεξηνρή ηνπ θέληξνπ ηεο Θεζζαινλίθεο πηζαλψο λα παξνπζίαδαλ θαιχηεξεο επηδφζεηο απφ ηνπο καζεηέο πνπ θνηηνχζαλ ζηα ζρνιεία ζηελ εκηαζηηθή πεξηνρή ηεο Πεξαίαο δελ επηβεβαηψζεθε. 4.2 Πποηάζειρ για παιδαγωγική αξιοποίηζη ηων αποηελεζμάηων Σα επξήκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο δεκηνπξγνχλ ηηο πξνυπνζέζεηο γηα πξνβιεκαηηζκφ γχξσ απφ ηηο κεζφδνπο - πξνζεγγίζεηο δηδαζθαιίαο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο ζην δεκνηηθφ ζρνιείν. πλεπαθφινπζα, πξνζεγγίζεηο πνπ επηθεληξψλνληαη ζε ζπζηεκαηηθή δηδαζθαιία ζηξαηεγηθψλ αλάγλσζεο αιιά θαη ζηε λνεκαηηθή επεμεξγαζία κηαο πνηθηιίαο θεηκεληθψλ εηδψλ πνπ αμηνπνηνχλ δηαθφξνπο ζεκεησηηθνχο ηξφπνπο, πηζαλψο λα απνθέξνπλ ζεηηθά απνηειέζκαηα ζηελ αλάπηπμε ηεο θαηαλφεζεο, θαζψο έρεη βξεζεί φηη θάηη ηέηνην ζα κπνξνχζε λα εληζρχζεη ηελ αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε (Stahl, 2004). Βέβαηα, κε κηα ηέηνηα πξνζέγγηζε είλαη ζπλπθαζκέλε θαη ε έλλνηα ηνπ θεηκεληθνχ είδνπο, θαζψο νη πξνηάζεηο γηα ηε δηδαζθαιία ζηξαηεγηθψλ θαηαλφεζεο, νξγαλψλνληαη θαη ηαμηλνκνχληαη αλάινγα κε θάζε θεηκεληθφ είδνο (Pressley, 2001). Δπηπιένλ, κία αθφκε ζεκαληηθή δηαπίζησζε πνπ αλαδεηθλχεηαη είλαη φηη ζηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ δελ εκθαλίδεηαη ν φξνο πνιπηξνπηθφηεηα, ελψ ν νπηηθφο γξακκαηηζκφο απνπζηάδεη απφ ηε ζηνρνζεζία ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ. Γεγνλφο, φκσο, παξακέλεη φηη ε πνιπηξνπηθφηεηα ησλ θεηκέλσλ είλαη κία πξαγκαηηθφηεηα, ηφζν εληφο φζν θαη εθηφο ηνπ ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο, θαη νη καζεηέο νθείινπλ λα θαηαθηήζνπλ ηα εθφδηα εθείλα πνπ ζα ηνπο επηηξέςνπλ λα είλαη ζε ζέζε λα εξκελεχνπλ ηέηνηνπ είδνπο θείκελα. ήκεξα, κάιηζηα, ζηελ επνρή ηεο εηθφλαο θαη ησλ εηθνληζηηθψλ κέζσλ ε αλάγθε απηή γίλεηαη αθφκα πην επηηαθηηθή. Έηζη, ζην λέν

177 πνιηηηζκηθφ ηνπίν πνπ δηακνξθψλεηαη κε ηελ αληηθαηάζηαζε κέξνπο ηνπ πξνθνξηθνχ θαη ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ κε εηθφλεο θαη ηελ εμίζσζε ιφγνπ-εηθφλαο σο επηθνηλσληαθψλ κέζσλ, πξνηάζζεηαη ε αλάγθε ζηε ζρνιηθή κάζεζε λα ρξεζηκνπνηνχληαη δηδαθηηθέο δηαδηθαζίεο θαη δηδαθηηθφ πιηθφ πνπ ζα εθκεηαιιεχνληαη ηα ζηνηρεία ηεο πνιπζεκίαο θαη ηεο πνιπηξνπηθφηεηαο ησλ θεηκέλσλ. ε κηα ηέηνηα δηδαθηηθή πξνζέγγηζε ελδηαθέξνλ ζα είρε λα εξεπλεζεί: εάλ έλα πνιπηξνπηθφ θείκελν είλαη θείκελν φπνπ δχν ή πεξηζζφηεξνη ζεκεησηηθνί ηξφπνη ζπλδπάδνληαη (γξαπηφο, εηθνληζηηθφο) πνηνο ηξφπνο επηιέγεηαη απφ ηα παηδηά ζηελ επεμεξγαζία ηνπ θεηκέλνπ έλαληη ηνπ άιινπ; εάλ έλαο κε θπξίαξρνο ζεκεησηηθφο ηξφπνο επεξεάδεη ηελ επηινγή ησλ παηδηψλ ζηελ θαηαζθεπή λνήκαηνο ιφγσ ηεο ζπνπδαηφηεηαο ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ κεηαθέξεη. εάλ ε ζεκαηνδφηεζε ηνπ θεηκέλνπ επεξεάδεη ηελ επηινγή ησλ καζεηψλ/ηξηψλ ζηε δφκεζε ηνπ λνήκαηνο. Πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε, θαη αλαινγία κε ηελ θνηλφηεηα ησλ αλαγλσζηψλ (Smith, 1988, Απνζηνιίδνπ, 1999, Κσζηνχιε, 2000,), ε νπνία αλαδεηά ηελ εξκελεία (εξκελείεο) ησλ γξαπηψλ θεηκέλσλ, ν εθπαηδεπηηθφο ζα ζπγθξνηνχζε κέζα ζηελ ηάμε κηα θνηλφηεηα εξκελεπηψλ ηεο εηθφλαο, ηα κέιε ηεο νπνίαο ζπδεηνχλ θαη δηαπξαγκαηεχνληαη ηα πνηθίια λνήκαηα ηεο εηθφλαο. ηε δηαδηθαζία απηή, θάζε καζεηήο θαη θάζε καζήηξηα είλαη ελεξγεηηθά ππνθείκελα, ζπλεηζθέξνπλ ηελ πξνζσπηθή ηνπο γλψζε, θξίλνπλ θαη απνθξππηνγξαθνχλ ηα επίπεδα θαη ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο δηαβάδνληαη νη εηθφλεο. Ζ ιεηηνπξγία ηεο θνηλφηεηαο ησλ εξκελεπηψλ ηεο εηθφλαο πξνυπνζέηεη ηελ επηθξάηεζε δεκνθξαηηθνχ/επηθνηλσληαθνχ θιίκαηνο ζηελ ηάμε. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο δηαπξαγκάηεπζεο ησλ λνεκάησλ κηαο εηθφλαο, αιιά θαη ηεο αλαδήηεζεο ηεο ζρέζεο θεηκέλνπ-εηθφλαο, πξαγκαηνπνηείηαη δηάινγνο αλάκεζα ζηηο ηξεηο ζπληεηαγκέλεο ηεο αλαγλσζηηθήο δηαδηθαζίαο: ηνπ θεηκέλνπ (γξαπηνχ ή εηθνληζηηθνχ), ηνλ εθπαηδεπηηθφ θαη ηνλ καζεηή/ηξηα, κε αληαιιαγή επηθνηλσληαθψλ ζπλεηζθνξψλ (turns). Ο ξφινο θαη νη πξσηνβνπιίεο ησλ ίδησλ ησλ παηδηψλ ζην πιαίζην ηνπ δηαιφγνπ, θαη φρη κφλν κέζσ ησλ επηινγψλ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, κεγεζχλεη ην βαζκφ ζπκκεηνρήο ηνπο ζην επηθνηλσληαθφ γεγνλφο (Ατδίλεο θαη Κσζηνχιε, 2001).

178 Βέβαηα, απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηε δεκηνπξγία ηέηνησλ δηαδηθαζηψλ είλαη ε εθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηνπο πνιπγξακκαηηζκνχο θαη ηνλ νπηηθφ γξακκαηηζκφ λα μεθηλά απφ ηηο βαζηθέο ηνπο ζπνπδέο κε ηελ έληαμε καζεκάησλ νπηηθναθνπζηηθήο έθθξαζεο ζηηο παηδαγσγηθέο ζρνιέο, αιιά θαη σο αληηθείκελν επηκνξθσηηθψλ δηαδηθαζηψλ γηα φινπο ηνπο/ηηο εθπαηδεπηηθνχο κε πξσηνβνπιία παλεπηζηεκηαθψλ ζρνιψλ, επηκνξθσηηθψλ νξγαληζκψλ (Π.Δ.Κ.) θαη ρνιηθψλ πκβνχισλ. 4.3 Πεπιοπιζμοί-Επεκηάζειρ Ζ παξνχζα κειέηε παξέρεη κηα δηεξεχλεζε ηεο ηθαλφηεηαο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο πιεξνθνξηαθψλ πνιπηξνπηθψλ θεηκέλσλ απφ παηδηά Σ ηάμεο Γεκνηηθνχ ζε ζρέζε κε ηηο παξακέηξνπο «είδνο εξσηήζεσλ», «θχιν», «ζρνιείν», «επίπεδν δπζθνιίαο ησλ θεηκέλσλ». Βέβαηα, ε κειέηε θαη άιισλ παξακέηξσλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε φπσο ε ηθαλφηεηα αλαγλψξηζεο ιέμεσλ, ν ρξφλνο αλάγλσζεο, ην ιεμηιφγην, ε εξγαδφκελε κλήκε, ε ρξήζε ζεκαζηνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ, ε κνξθνζπληαθηηθή ελεκεξφηεηα, ε ειηθία, αιιά θαη πιεξνθνξίεο ζρεηηθέο κε ηελ πξνεγνχκελε γλψζε θαη ην θνηλσληθφ θεθάιαην ηνπ παηδηνχ κπνξνχλ λα καο δψζνπλ κηα θαιχηεξε εηθφλα γηα ηηο ζρέζεηο αλάκεζα ζηηο δηάθνξεο κεηαβιεηέο πξνζθέξνληαο έηζη πεξηζζφηεξεο δπλαηφηεηεο γηα ηε δηδαθηηθή αμηνπνίεζε ησλ επξεκάησλ. Μεηνλεθηήκαηα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ ν πεξηνξηζκέλνο αξηζκφο ηνπ δείγκαηνο, ε έιιεηςε δηαρξνληθφηεηαο ηεο έξεπλαο, αθνχ ηα επξήκαηα αθνξνχλ κία ζπγθεθξηκέλε θαη πνιχ πεξηνξηζκέλε ρξνληθή πεξίνδν θαη ε απνπζία ελφο ζηαζκηζκέλνπ ηεζη πνπ λα κεηξά ηελ αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε ζηελ ειιεληθή γιψζζα. Χο εθ ηνχηνπ, ηα επξήκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ επίδνζε ζηελ αλαγλσζηηθή θαηαλφεζε κπνξεί λα ραξαθηεξηζηνχλ ακθηζβεηήζηκα. Απφ ηελ άιιε κεξηά, ην θαηά πφζν ζα ήηαλ απνηειεζκαηηθή ε χπαξμε ελφο ζηαζκηζκέλνπ ηεζη αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο κπνξεί λα ηεζεί ππφ ακθηζβήηεζε, θαζψο δε ζα ήηαλ εχθνιε ε δεκηνπξγία ελφο ηέηνηνπ ηεζη πνπ ζπκπεξηιακβάλεη φινπο ηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ θαηαλφεζε (εθφζνλ απηνί βξίζθνληαη ππφ δηεξεχλεζε),φπσο επίζεο θαη δε ζα ήηαλ δπλαηφ λα αθνξά φια ηα θεηκεληθά είδε.

179 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Ατδίλεο, Α. (2003). Ιθαλόηεηα αλαγλώξηζεο ηππσκέλσλ ιέμεσλ θαη ρξήζε ζεκάησλ από ηα ζπκθξαδόκελα θαηά ηελ αλάγλσζε: Η ζρέζε ηνπο κε ηελ αλαγλσζηηθή θαηαλόεζε. Δπηζηεκνληθή Δπεηεξίδα ηεο Φπρνινγηθήο Δηαηξείαο Βνξείνπ Διιάδνο. Φπρνινγία θαη Δθπαίδεπζε, Διιεληθά Γξάκκαηα. ηφκνο 1, ζει Ατδίλεο, Α. (2006). Δηζαγσγή ζηελ ειιεληθή έθδνζε γηα ην F. Smith, Καηαλνψληαο ηελ αλάγλσζε: Mηα ςπρνγισζζηθή αλάιπζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο. Θεζζαινλίθε: Δπίθεληξν. Ατδίλεο Α. & Κσζηνύιε Κ. (2001). Μνληέια Δγγξακκαηνζύλεο: Θεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη δηδαθηηθή πξάμε. ην δηθηπαθφ ηφπν: html Απνζηνιίδνπ, Β. (1999). Λνγνηερλία θαη ηδενινγία: Σν δήηεκα ησλ αμηψλ θαηά ηελ δηδαζθαιία ηεο ινγνηερλίαο, ζην Απνζηνιίδνπ, Β. θαη Δ. Υνληνιίδνπ (επηκ.). Λνγνηερλία θαη Δθπαίδεπζε, Αζήλα: Σππσζήησ. Adams, M. (1990). Beginning to read: Thinking and learning about print. Cambridge, MA: MIT Press. Adams, B.C., Bell, L.C.& Perfetti, C.A. (1995). A trade relationship between reading skill and domain knowledge in children s text comprehension. Discourse Processes, 20, Aidinis, A. (1998). Phonemes, Morphemes and Literacy Development: Evidence from Greek. Αδεκνζίεπηε Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή, University of London, Institute of Education. Aidinis, A & Nunes, T. (2001). The role of different levels of phonological awareness in the development of reading and spelling in Greek. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 14,

180 Albrecht, J. E., & Myers, J. L. (1995). Role of context in accessing distant information during reading. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory and Cognition, 21, Allington, R. (2004). Fluency: A vital key to comprehension: The more fluently students read, the more they understand. Instructor, 113(1), Anderson, R. C. & Freebody, P. (1981). Vocabulary knowledge. In J. T. Guthrie (Ed.), Comprehension and teaching: Research reviews (pp ). Newark DE: International Reading Association. Armand, F. (2001). Learning from expository texts: Effects of the interaction of prior knowledge and test structure on responses to different question types. European Journal of Psychology of Education, 16, Βάκβνπθαο, Μ. Η. (1984), Φπρνπαηδαγσγηθή ζεώξεζε ηεο θαηαλόεζεο ησλ αλαγλσζκάησλ, Αζήλα: Γξεγφξεο. Βάκβνπθαο, Μ. Η.(1994). Αμηνιόγεζε Αλαγλσζηηθώλ Γεμηνηήησλ. Αζήλα: Γξεγφξεο, 7-58, Βάκβνπθαο, Μ. Η. (2001). Κείκελα: Καηεγνξίεο θαη ηχπνη. ην Βάκβνπθαο Μ., Γακαλάθεο Μ & Καηζηκαιή Γ., Πξνιεγφκελα Αλαιπηηθνχ Πξνγξάκκαηνο γηα ηελ Διιελφγισζζε Δθπαίδεπζε ζηε Γηαζπνξά. Ρέζπκλν. Παλεπηζηήκην Κξήηεο/ Δ.ΓΗΑ.ΜΔ. ζζ Βάκβνπθαο, Μ. Η. (2008). Ζ θαηαλφεζε θεηκέλσλ κνληέια θαη παξάγνληεο θαηαλφεζεο. ΤΓΥΡΟΝΖ ΚΟΗΝΧΝΗΑ, ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΚΑΗ ΦΤΥΗΚΖ ΤΓΔΗΑ (ΚΔΦΤ). Σεχρνο 1, Γηαζέζηκν ζην: =54 Baker, L. & Stein, N. (1981). The development of prose comprehension skills. In C. M. Santa & B. L. Hayes (Eds.), Children''s prose comprehension: Research and practice, Newark, DE: International Reading Association. Barron, R. W. (1986). Word recognition in early reading: A review of direct and indirect access hypotheses. Cognition, 24,

181 Bartlett, F. C. (1932). Remembering. Cambridge: University Press. Baynham M. (2002). Πξαθηηθέο Γξακκαηηζκνύ. Αζήλα: Μεηαίρκην. Beck, I. L., & Mc Keown, M. G. (1989). Expository text for young readers: The issue of coherence. In L. Resnick, Knowing, learning and instruction: Essays in honor of Robert Glaser (pp ). Hillsdale, NJ: Erlbaum. Beck, I. L. & McKeown, M. (1991). Conditions of vocabulary acquisition, in R. Barr, M.L. Kamil, P. Mosenthal, & P. D. Pearson (Eds.), Handbook of reading research: Volume II, (pp ). White Plains, NY: Longman. Beck, I., McKeown, Μ., Sandora, C., Kucan, L. (1996). Questioning the author: A year long classroom implementation to engage students with text. Elementary School Journal 96(4), Beck, I. L. & Perfetti, C. A. & McKeown, M. G. (1982). Effects of long term vocabulary instruction on lexical access and reading comprehension. Journal of Educational Psychology, 74, Biber, D. (1995). Dimensions of register variation: A cross-linguistic comparison. Cambridge, University Press. Billioud, J. M. (2007). ΜΖΛΟ- Πξνζηαηεχσ ηνλ πιαλήηε (Οη κεγάιεο απεηιέο γηα ην πεξηβάιινλ). Αζήλα. Δθδφζεηο Καζηαληψηε. Blachowicz C. & Ogle D. (2008). Reading Comprehension. Strategies for Independent Learners. New York: The Guilford Press. Block, C.C., Gambrell L.B., Pressley M. (2002). Improving Comprehension Instruction. San Francisco: Jossey Bass. pp Boutet, Josiane (1984). Δηζαγσγή ζηελ Κνηλσληνγισζζνινγία. Μεηάθξαζε Α. Ηνξδαλίδνπ θαη Δ. Σζακαδνχ. Αζήλα: Γξεγφξεο.

182 Bransford, J. (1994). Schema Activation and Schema Acquisition: Comments on Richard C. Anderson s Remarks. In R. Ruddell, M. Rupp-Rudell,M. and H. Singer (Eds), Theoretical Models and Processes of Reading, Newark, Delaware, USA: International Reading Association. Bransford, J. & Johnson, M. (1972). Contextual prerequisites for understanding: Some investigations of comprehension and recall. Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior, II, Γεσξγαθνπνύινπ, Α. & Γνύηζνο, Γ. (1999). Κείκελν θαη Δπηθνηλσλία. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Γηαλληθνπνύινπ, Α. Α. (2005). Πίζσ απφ ηηο γξακκέο θαη ηα ρξψκαηα: Έκκεζα ηδενινγηθά κελχκαηα ζην εηθνλνγξαθεκέλν παηδηθφ βηβιίν (ζει ). ην Γ. Καςάιεο & Δ. Μνζρνβάθε (Δπηκ.) Γιψζζα θαη Λνγνηερλία ζηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, Υίνο, Αηγέαο. Γηαλληθνπνύινπ, Α. θαη Μ. Παπαδνπνύινπ (2004). Ζ εηθφλα ηνπ γξαπηνχ κελχκαηνο ζε θείκελα πνπ δηαβάδνπλ ηα παηδηά: παξαδείγκαηα απφ βηβιία, εθεκεξίδεο, θφκηθο θαη πεξηβάιινληα γξαπηφ ιφγν, ζην Π. Παπνχιηα-Σδειέπε θαη Δ. Σάθα (επηκ.). Γιώζζα θαη γξακκαηηζκόο ζηε λέα ρηιηεηία, Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Γξόζδνο,. (2008). Οπηηθόο γξακκαηηζκόο θαη πνιπηξνπηθόηεηα. Ο ξόινο ησλ εηθόλσλ ζηε γισζζηθή δηδαζθαιία ζην Βηβιίν Γιώζζαο ηεο Β Γεκνηηθνύ. Γηπισκαηηθή εξγαζία. Παηδαγσγηθή ρνιή. Σκήκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο. ΑΠΘ. Θεζζαινλίθε. Cain, K. & Oakhill, J. V. (1999). Inference making ability and its relation to comprehension failure in young children. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 11, Cain, K. & Oakhill, J. (2003). Reading comprehension difficulties. In Nunes, T. & Bryant, P., (Eds.), Handbook of Children s Literacy, Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.

183 Cain, K., Oakhill, J.V., Barnes, M.A. & Bryant, P.E (2001). Comprehension skill, inference making ability and their relation to knowledge. In Memory Cognition, 29, Cain, K., Oakhill, J. V. & Bryant, P. E. (2004). Children s reading comprehension ability: Concurrent prediction by working memory, verbal ability and component skills. Journal of Educational Psychology, 96, Cairney, T. (1995). Pathways to literacy. London: Cassell. Caramazza, A., Laudanna, A. & Romani, C. (1988). Lexical access and inflectional morphology. Cognition, 28, Carlisle, J. & Stone, A. (2005). Exploring the role of morphemes in word reading. Reading Research Quarterly, 40, Carpenter, P.A., & Just, M.A. (1983). What your eyes do while your mind is reading. In K. Rayner (Ed.), Eye movements in reading: Perceptual and language processes. New York: Academic Press. Carrell, P., Devine, J., Eskey, D. (1988). Introduction Approaches to Second Language Reading. Cambridge, University Press. Carrol, J. B. (1972). Defining language comprehension: Some speculations. In J. B. Carrol & R. O. Freedle (Eds.), Language Comprehension and the Acuisition of knowledge. Washington, D. C.: V. H. Winston. Chialant, D. & Caramazza, A. (1995). Where is morphology and how is it processed; The case of written word recognition. In L. B. Feldman (Ed.), Morphological aspects of language processing. Hillsdale, NJ: LEA. Chomsky, N. (1957). Syntactic Structures. The Hague, Holland: Mouton. Chomsky, N. (1965). Aspects of the Theory of Syntax. The Hague, Holland: Mouton. Chomsky, N. & Hale, M. (1968). The sound pattern of English. N. York: Harper & Row.

184 Christie, F., and Misson, R. (1998). Literacy and Schooling. London and New York. Clay, M. (1982). Reading: A patterning of a complex behaviour. New Zealand: Heinemann. Clay, M. (1991). Becoming Literate: The Construction of Inner Control. Auckland: Heinemann. Collins, D., & Collins, A. (2001). Advancing reading achievement: Becoming effective teachers of reading through collective study. (Contract No. ED-01-CO- 0015). Conroldi C., Oakhill J., (1996), Reading Comprehension Difficulties, Hilsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, xi-xxiii, 1-29, , Cook-Gumperz, J. (2008). H θνηλσληθή δφκεζε ηνπ γξακκαηηζκνχ. Δπηκ.- Θεψξ. Κσζηνχιε Σξ. Θεζζαινλίθε: Δπίθεληξν Cope, B., & Kalantzis, M. (2000). Multiliteracies: The beginning of an idea. In B. Cope & M. Kalantzis (Eds.), Multiliteracies: Literacy learning and the design of social futures (pp. 3-8). London: Routledge. Davison, A., & Kantor, R. (1982). On the failure of readability formulas to define readable texts: A case study from adaptations. Reading Research Quarterly, 17, Dewitz P. & Dewitz P.K. (2003). They can read the words but they can t understand: Refining comprehension assessment. The Reading Teacher. Vol. 56, No 5, February 2003, pp Dougherty-Stahl, K. (2004). Proof, practice, and promise: Comprehension strategy instruction in the primary grades. The Reading Teacher, 57 (7), Durso, F. T. & Coggins, K. A. (1991). Organized instruction for the improvement of word knowledge skills. Journal of Educational Psychology, 83,

185 Ehri, L. (2002). Phase of acquisition in learning to read words and implications for teaching. British Journal of Educational Psychology, Monograph Series II,1, Elkonin, D. B. (1963). The psychology of mastering the elements of reading. In B. Simon & J Simon (Eds.) Educational Psychology in the U.S.S.R. London: Routlege and Kegan Paul. Elkonin, D. B. (1973). U.S.S.R. In J. Downing (Ed.) Comparative reading. N. York: Macmillan. Evans Commander, N. & Stanwyck, D. J. (1997). Illusion of knowing in adult readers: Effects of reading skills and passage lengths. Contemporary Educational Psychology, 29, Fairclough, N. (1992). Discourse and Social Change. Cambridge, Polity Press. Ferreiro, E. & Teberovsky, A. (1982). Literacy before Schooling. Exeter: H.E.B. Flavell, J. H. (1976). Metacognitive aspects of problem solving. ην L. B. Resnick (ed.) The nature of intelligence. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. Frith, U. (1985). Beneath the surface of developmental dyslexia. In K. Paterson, J. C. Marshall and M. Coltheart (Eds.), Surface dyslexia: Neuropsychological and cognitive studies of phonological reading. London: Lawrence Erlbaum Associates. Garner, R. (1988). Metacognition and reading comprehension. Norwood, NJ: Ablex. Gandon, O. (2007). ΜΖΛΟ- Καηαιαβαίλσ ηνλ θφζκν (Οη κεγάιεο πξνθιήζεηο ηνπ αχξην). ΔΚΓΟΔΗ ΚΑΣΑΝΗΧΣΖ. Gee, J. P. (2006). Οη ζπνπδέο ηνπ λένπ γξακκαηηζκνχ: θνηλσληθνπνιηηηζκηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο γιψζζαο θαη ηνπ γξακκαηηζκνχ. ην Υαξαιακπφπνπινο, Α. Γξακκαηηζκόο, Κνηλσλία θαη Δθπαίδεπζε. Ηλζηηηνχην Νενειιεληθψλ πνπδψλ. Θεζζαινλίθε. Goodman, K. S. (1967). Reading: Α psycholinguistic guessing game. Journal of the Reading Specialist, 6,

186 Goodman, Y. (1986). The roots of literacy. In M. P. Douglas (Ed.), Claremont Reading Conference, 44 th Yearbook. Goodman, Y. M. (1997). Multiple roads to literacy. In D. Taylor (Ed.) Many families, many literacies: An international declaration of principles. Portsmouth, NH: Heinemann. Goswami, U. & Bryant, P. (1990). Phonological Skills and Learning to Read. Exeter: Lawrence Erlbaum Associates. Gough, P. B., Hoover, W. A. & Peterson, C. L. (1996). Some observations on a simple view of reading. Gough, P. B. & Tunmer, W. E. (1986). Decoding, reading and reading disability. Remedial and Special Education, 7, ην C. Cornoldi & J. Oakhill (eds.) Reading comprehension difficulties. Processes and intervention. (ζει. 1 14). Mahwah, NJ: Lawerence Erlbaum. Haberlandt, K. (1988). Component processes in reading comprehension. Reading research: Advances in theory and practice, 6. Halliday, M. A. K. (1978). Language as a Social Semiotic. The Social Interpretation of Language and Meaning. London: Edward Arnold. Halliday, Μ.A.K. (1989). Language, context, and text: aspects of language in a social-semiotic perspective. Oxford University Press. Halliday, M. A. K. & Martin, J. R. (1993). Writing Science: Literacy and Discursive Power. London: Falmer Hannon, P. (2000). Reflecting on literacy education. London: Routlege/Falmer. Hasan, R. & G.Williams. (1996). Literacy in Society. New York: Longman

187 Herber, H. L. (1985). Levels of comprehension: An instructional strategy for guiding student's reading. In T. L. Harris, & E. J. Cooper, Reading, thinking and concept development (pp ). New York, NJ: College Entrance Examination Board. Humphreys, G. & Evett, L. J. (1985). Are there independent lexical and non lexical routes in word processing; An evaluation of the dual-route theory of reading. The Behavioral and Brain Sciences, 8, Hymes, D. (1974). Foundations in sociolinguistics: an ethnographic approach. Philadelphia: University of Pensylvania Press. Hyon, S., (1996). Genre in three traditions: Implications for ESL, TESOL Quarterly, 30(4), Jackson, E. N. & Coltheart, M. (2001). Routes to reading success and failure. Hove. UK: Psychology Press. Jenkins, J. R., Fuchs, L., van den Brock, P., Espin, C., & Deno, S. L. (2003). Accuracy and fluency in list and context reading of skilled and RD groups: Absolute and relative performance levels. Learning Disabilities Research and Practice, 18(4), Just, M. A. & Carpenter, P. A. (1987). The psychology of reading and language comprehension. Boston, MA: Allyn & Bacn, Inc. Κέθηα Α. (2003). Η παηδαγσγηθή ηνπ γξακκαηηζκνύ κε βάζε ηα θεηκεληθά είδε: κηα ελαιιαθηηθή πξόηαζε γηα ηε γισζζηθή αγσγή κέζα από ην ζύλνιν ηνπ ζρνιηθνύ πξνγξάκκαηνο ηεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο. Σν παξάδεηγκα ηεο Απζηξαιίαο. Μεηαπηπρηαθή εξγαζία ζην ηκήκα Φηινζνθηθήο θαη Παηδαγσγηθήο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ ΑΠΘ. Θεζζαινλίθε. Κνπινπκπαξίηζε, Α. (2003). Η θαηαλόεζε ζην Αλαιπηηθό Πξόγξακκα ζηα ρνιηθά Βηβιία θαη ζηε ρνιηθή Πξάμε. Αζήλα: Γξεγφξεο. Κσζηνύιε, Σξ. (2000c). Κεηκελνθεληξηθή πξνζέγγηζε θαη θνηλσληθή/θξηηηθή εγγξακκαηνζύλε: Η ζπκβνιή ηεο παηδηθήο ινγνηερλίαο. Virtual School, The sciences of Education Online, ηφκνο 2, ηεχρνο 1.

188 Κσζηνύιε, Σξ. (2001a). Από ηελ επηθνηλσληαθή ζηελ θεηκελνθεληξηθή πξνζέγγηζε: Κνηλέο ζέζεηο θαη ζεκεία δηαθνξνπνίεζεο. Πξαθηηθά ηνπ 4νπ Γηεζλνχο πλεδξίνπ Γισζζνινγίαο. Θεζζαινλίθε: University Studio Press, Κσζηνύιε, Σξ. (2001g). Δγθπθινπαηδηθόο Οδεγόο γηα ηε Γιώζζα: Κεηκελνθεληξηθή Πξνζέγγηζε θαη γισζζηθό κάζεκα. Αλαθνηλψζεηο. Θεζζαινλίθε. Kalantzis, M. & B. Cope (1999). Πνιπγξακκαηηζκνί: επαλεμέηαζε ηνπ ηη ελλννχκε σο γξακκαηηζκφ θαη ηη δηδάζθνπκε σο γξακκαηηζκφ ζηα πιαίζηα ηεο παγθφζκηαο πνιηηηζκηθήο πνιπκνξθίαο θαη ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ επηθνηλσλίαο, ζην Α-Φ. Υξεζηίδεο (επηκ.). Ιζρπξέο θαη αζζελείο γιώζζεο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Όςεηο ηνπ γισζζηθνύ εγεκνληζκνύ (η. 2), Θεζζαινλίθε: Κέληξν Διιεληθήο Γιψζζαο. Kalantzis, M. & B. Cope (2001). Πνιπγξακκαηηζκνί, ζην Α-Φ. Υξηζηίδεο (επηκ.). Δγθπθινπαηδηθόο νδεγόο γηα ηε γιώζζα, Θεζζαινλίθε: Κέληξν Διιεληθήο Γιψζζαο. Kinnunen, R. & Vauras, M. (1995). Comprehension monitoring and the level of comprehension in high- and low- achieving primary school children s reading. Learning and Instruction, 5, Kintsch, W. (1988). The construction - integration model of text comprehension and production. Psychological Review, 95, Kintsch, W. (1998). Comprehension: a paradigm for cognition. Cambridge, MA: Cambridge University Press. Kintsch, W. & van Dijk, T. A. (1978). Toward a model of text comprehension and production. Psychological Review, 85, Knapp, P., and M.,Watkins, (1994). Context-Text-Grammar: Teaching the genres and grammar of school writing in infants and primary classrooms (Teacher Resource Book). Australia: Text Production.

189 Kostouli, T. (2005). Writing in Context(s). Textual Practices and learning Processes in Sociocultural Settings. New York: Springer. Kress, G. (1998). Meaning as work: Individuals, society and the production of representational resources. In Linguistic Choice across genres. Sannchez Macarro, Antonia and Ronald Carter (eds.), 3 ff. Kress, G. (2000). Multimodality. In Cope, B. & Kalantzis, M. (Eds.). Multiliteracies: Literacy learning and the design of social futures (pp ). London: Routledge. Kress, G. (2000). Design and Transformation: New theories of meaning. In Cope, B. & Kalantzis, M. (Eds.). Multiliteracies: Literacy learning and the design of social futures (pp ). London: Routledge. Kress G. and van Leeuwen, T. (1996). Reading Images. The grammar of visual design. London: Routledge. Kress, G. and van Leeuwen, T. (2001). Multimodal Discourse. London: Arnold. Kucan, L., & Beck, I. L. (1996). Four fourth graders thinking aloud: An investigation of genre effects. Journal of Literacy Research, 28(2), Landi, N. (2005). Behavioral and electrophysiological investigations of semantic processing in skilled and less skilled comprehenders. Unpublished doctoral dissertation, University of Pittsburgh. Μήηζεο, Ν. (1998). ηνηρεηώδεηο Αξρέο θαη Μέζνδνη ηεο Δθαξκνζκέλεο Γισζζνινγίαο: Δηζαγσγή ζηε Γηδαζθαιία ηεο Διιεληθήο Χο Γεύηεξεο (ή Ξέλεο) Γιώζζαο. Αζήλα: Gutenberg. Μεηζηθνπνύινπ, Β Γξακκαηηζκφο. Γηαζέζηκν ζην: Μπνλίδεο, Κ. (2004). Σν πεξηερφκελν ηνπ ζρνιηθνχ βηβιίνπ σο αληηθείκελν έξεπλαο. Γηαρξνληθή εμέηαζε ηεο ζρεηηθήο έξεπλαο θαη κεζνδνινγηθέο παξαηεξήζεηο. Αζήλα: Μεηαίρκην.

190 Μπόηζαο, Γ. (2007). ΜΔΣΑΓΝΧΣΗΚΔ ΓΗΔΡΓΑΗΔ ΣΖΝ ΑΝΑΓΝΧΣΗΚΖ ΚΑΣΑΝΟΖΖ ΠΑΗΓΗΧΝ ΜΔ ΚΑΗ ΥΧΡΗ ΑΝΑΓΝΧΣΗΚΔ ΓΤΚΟΛΗΔ:«ΜΔΣΑΓΗΓΝΧΚΔΗΝ», ΚΗΝΖΣΡΑ ΚΑΗ ΤΝΑΗΘΖΜΑΣΑ ΠΟΤ ΔΜΠΛΔΚΟΝΣΑΗ. ΓΗΓΑΚΣΟΡΗΚΖ ΓΗΑΣΡΗΒΖ. ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΟ ΣΜΖΜΑ ΔΗΓΗΚΖ ΑΓΧΓΖ. ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΗΑ. ΒΟΛΟ. Μπνπξζηέ, Α. (1986). Αληηκεηψπηζε ηεο δπζιεμίαο (κηθξ. θαη πξνζαξκνγή ζηα ειιεληθά Υξπζνρφνο, Β.). Αζήλα: Κέδξνο. Manguel A. (1997). Η Ιζηνξία Σεο Αλάγλσζεο. Αζήλα, εηξά: Φηινζνθία- Κφζκνο «Νέα χλνξα»- Α. Α. Ληβάλε, ζει Marsh, G., Friedman, M., Welsh, V., & Desberg, P. (1981). A cognitive developmental theory of reading acquisition. In G. E. MacKinnon and T. G. Waller (Eds.), Reading research: Advances in theory and practice (pp ). New York: Academic Press. Martin, J. R. (1985). Process and text: two aspects of human semiosis. In Benson and Greaves ed.: Martin, J. R. (1989). Factual writing: exploring and challenging social reality. Oxford University Press. Martin, R.J. & Rothery, J. (1993). Grammar: Making Meaning in Writing. ην A Genre Approach to Teaching Writing, (ed.) Cope, B. & Kalantzis, M. The Falmer Press. McCarthy, M. & Carter, R. (1994). Language as Discourse: perspectives for language teaching. London and New York, Longman. McKoon, G. & Ratcliff, R. (1992). Inference during reading. Psychological Review, 99, McNamara, D.S., Kintsch, W. (1996) "Learning from texts: Effects of prior knowledge and text coherence" Discourse Processes 23:

191 Meyer, BJ.R, Brandt, D. M. & Bluth, G. J. (1980). Use of top-level structure in text: Key for reading comprehension of ninth-grade students. Reading Research Quarterly, 16, Minsky M. (1975) A framework for representing knowledge In The Psychology of Computer Vision, Winston P. (ed), McGraw-Hill, New York, pp Morton, J. & Paterson, K. (1980). A new attempt at an interpretation, or, an attempt at a new interpretation. In M. Coltheart, K. Paterson & J. C. Marshall (Eds.), Surface dyslexia. Hillsdale: LEA. Nagy, W., Anderson, R. & Herman, P. (1987). Leraning word meaning from context during normal reading. American Educational Research Journal, 24, Nagy, W. & Scott, J. (2000). Vocabulary processes. In M.L. Kamil, P.B. Mosenthal, P.D. Pearson, & R. Barr (Eds.), Handbook of reading research. (Vol. 3), Mahwah, NJ: Erlbaum. Nunes, T., Aidinis, A & Bryant, P. (2006). The acquisition of written morphology in Greek. In M. Joshi & K. Aaron (Eds.), Handbook of orthography and literacy. Mahwah, NJ: LEA. Oakhill, J. V. & Cain, K. (2004). The development of comprehension skills. In t. Nunes & P. Bryant (Eds), Handbook of children s literacy. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers. Oakhill, J. V., Cain, K., & Bryant, P. E. (2003). The dissociation of word reading and text comprehension: Evidence from component skills. Language and Cognitive Processes, 18(4), Oakhill, J. & Patel, S., (1991). Can Imagery training help children who have comprehension problems? Journal of Research in English, 14 (2), ONG, W. J Πξνθνξηθφηεηα θαη εγγξακαηνζχλε. Ζ εθηερλνιφγεζε ηνπ ιφγνπ. Μηθξ. Ζξάθιεην: Παλεπηζηεκηαθέο Δθδφζεηο Κξήηεο. Σίηινο πξσηνηχπνπ Orality and Literacy. The Technologizing of the World. (Λνλδίλν: Metheuen.)

192 Otero, J., & Kintsch, W. (1992). Failures to detect contradictions in a text: What readers believe vs. what they read. Psychological Science, 3, Πόξπνδαο, Κ. Γ. (2002). Η Αλάγλσζε, Πάηξα. Patterson, K. E. & Morton, J. (1985). From orthography to phonology: An attempt at an old interpretation. In K. E. Paterson, J. C. Marshall & M. Coltheart (Eds.), Surface dyslexia. Hillsdale, LEA. Perfetti, C. A. (1985). Reading ability. New York, NJ: Oxford University Press. Perfetti, C. A. & Hart, L. (2002). The lexical quality hypothesis. ην L.Verhoeven, C.Elbro & P.Reitsma (eds.) Precursors of functional literacy, ζει Amsterdam, The Netherlands: John Benjamins. Perrusi-Branda, A.C. & Oakhill, J., (2005). How do you know this answer? - Children s use of text data and general knowledge in story comprehension. Reading and Writing, 18, Porpodas, C. (2001). Cognitive processes in first grade reading and spelling in Greek Psychology, 8, Pressley, M. (2000) "What should comprehension instruction be the instruction of?" In:Kamil, M.L., Mosenthal, P.B., Pearson, P.D., Barr, R. ( Eds.), Handbook of Reading Research, 3, Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. Pressley, M. (2001). Comprehension Instruction: What Makes Sence Now, What Might Make Sense Soon. Reading Online, 5(2). Pressley, M. (2002). Comprehension strategy instruction: A turn of the century status report. ην C. C. Block & M. Pressley (eds.) Comprehension instruction: Research based best practices. (ζει ). New York, NJ: The Guilford Press. Pretorius, E. (1996). A profile of causal development amongst ten-year-olds: Implications for reading and writing. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 8,

193 Randi, J., Grigorenko, E. L. & Sternberg, R. (2005). Revisiting definitions of reading comprehension. Just what is reading comprehension anyway? ην S. E. Israel, C. C. Block, K. L. Bauserman & K. Kinnucan Welsch (eds.) Metacognition in literacy learning. (ζει ). Mahwah, NJ: LEA. Rumelhart, D.E. (1980) Schemata: the building blocks of cognition. In: R.J. Spiro etal. (eds) Theoretical Issues in Reading Comprehension, Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum. Rumelhart, D. E., & Ortony, A. (1977). The representation of knowledge in memory. In R. C. Anderson, R. J. Spiro, & W. E. Montague (Eds.), Schooling and rhe acquisirion of knowledge. Hillsdale, N.J.: Lawrence Erlbaum Associates. παληηδάθεο, Η. (2004). Πξνβιήκαηα Παξαγσγήο Γξαπηνχ Λφγνπ Παηδηψλ ρνιηθήο Ζιηθίαο, Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Schank, R.C. (1982b). Reading and Understanding. Hillsdale, NJ: Erlbaum. Schank, R. C. and Abelson, R. P. (1977). Scripts, plans, goals, and understanding: An inquiry into human knowledge structures. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum. Seidenberg, M. S. (2002). Using connectionist models to understand reading and dyslexia. British Journal of Educational Psychology, Monograph Series II, Seymour, P. & Duncan, L. (2001). Learning to read in English. Psychology, 8, Smith, F. (1978). Reading without nonsense. New York: Teachers College Press, pp Smith, F. (1988). Joining the Literacy Club. Further Essays into Education. London: Heinemann. Smith, F. (2006). Καηαλνώληαο ηελ Αλάγλσζε. Δπηκέιεηα- πξφινγνο: Αζαλάζηνο Ατδίλεο. Θεζζαινλίθε: Δπίθεληξν.

194 Snow, C., Burns, M. & Griffin, P. (Eds.). (1998). Preventing Reading Difficulties in Young Children, Washington, DC: National Academy Press. Spiro, R. J. (1980). Constructive processes in prose comprehension and recall. In R. J. Spiro, B, C. Bruce, & W. F. Brewer (Eds.), Theoretical issues in reading comprehension. (pp ). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum. Stahl - Dougherty, K. A. (2004). Proof, practice, and promise: Comprehension strategy instruction in the primary grades. The Reading Teacher, Vol. 57, No. 7, April 2004, pp Stahl, S. A., & Fairbanks, M. M. (1986). The effects of vocabulary instructon: A model-based meta-analysis. Review of Educational Research, 56(1), STREET, B. (1984). Literacy in Theory and Practice. Cambridge: Cambridge University Press Social Literacies. Critical Approaches to Literacy in Development, Ethnography and Education. London: Longman Stuart, M. (2002). Using the dual- route cascade model as a framework for considering reading development. British Journal of Educational Psychology, Monograph series II, Swales, J. (1990). Genre Analysis: English in Academic and Research Settings. Cambridge: Cambridge, University Press. Σάθα, Δ. (1995). Σεζη αλίρλεπζεο ηεο αλαγλσζηηθήο ηθαλόηεηαο. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα Taft, M. (1991). Reading and the mental lexicon. Hove: LEA. Taft, M. & Zhu, X. (1995). The representation of bound morphemes in the lexicon: A Chinese study. In L. B. Feldman (Ed.), Morphological aspects of language processing. Hillsdale: LEA.

195 The New London Group. (2000). A Pedagogy of Multiliteracies: Designing social futures. In Cope, B. & Kalantzis, M. (Eds.), Multiliteracies: Literacy learning and the design of social futures (pp. 9-37). London: Routledge. Trabasko, T. (1982). Mental operations in language comprehension. In J. B. Carrol & R. O. Freedle (Eds.), Language Comprehension and the Acuisition of knowledge. Washington, D. C.: V. H. Winston. ΤΠΔΠΘ-Π.Η. (2002). Γηαζεκαηηθό Δληαίν Πιαίζην Πξνγξακκάησλ πνπδώλ. Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα πνπδώλ Τπνρξεσηηθήο Δθπαίδεπζεο. Αζήλα: ΤΠΔΠΘ-Π.Η. Unsworth, L. (2008). Multiliteracies and Metalanguage: Describing image/text relations as a resource for negotiating multimodal texts. In Coiro, J., Knobel, M., Lankshear, C. & Leu, J.D. (Eds.). Handbook of Research On New Literacies. New York: Lawrence Erlbaum. Van Dijk, Σ. A. (1972). Some aspects of Text Grammars. The Hague: Mouton. Van Dijk, T., & Kintsch, W. (1983). Strategies discourse comprehension. New York, NJ: Academic Press. Van Leeuwen, T. (2005). Multimodality, genre and design. In: Norris, S. & Jones, H.R. (Eds). Discourse in Action: Introducing mediated discourse analysis (pp ). London: Routledge. Vellutino, F. R., Fletcher, J. M., Snowling, M. J., & Scanlon, D. M. (2004). Specific reading disability (dyslexia): What have we learned the past four decades. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45(1), Venezky, L. R. (1995). How English is read: Grapheme-phoneme regularity and orthographic structure in word recognition. In I. Taylor & D. R. Olson (Eds.) Scripts and Literacy (pp ). Woloshyn, V. E., Paivio, A., & Pressley, M. (1994). Use of elaborative interrogation to help students acquire information consistent with prior knowledge and information inconsitsent with prior knowledge. Journal of Educational Psychology, 86(1),

196 Υαιάηζεο, Γ. (2008). Η ζύλζεζε πιεξνθνξηώλ από πεγέο σο θεηκεληθό είδνο: Αλαπηπμηαθέο δηαζηάζεηο. Γηπισκαηηθή εξγαζία. Παηδαγσγηθή ρνιή. Σκήκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο. ΑΠΘ. Θεζζαινλίθε. Υαξαιακπόπνπινο, Α. (2006), Νέεο Σερλνινγίεο, Πνιπηξνπηθόηεηα θαη Γιώζζα. Πξαθηηθά Ζ Παλειιήληνπ πλεδξίνπ: Ζ δηδαζθαιία ηεο Διιεληθήο Γιψζζαο ζηελ πξσηνβάζκηα θαη δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε, Θεζζαινλίθε: Κψδηθαο, Υαξαιακπόπνπινο, Α. θαη. Υαηδεζαββίδεο (1997). Η δηδαζθαιία ηεο ιεηηνπξγηθήο ρξήζεο ηεο γιώζζαο: Θεσξία θαη πξαθηηθή εθαξκνγή. Θεζζαινλίθε: Κψδηθαο. Υαηδεαζαλαζίνπ, Α. (2007). Καηαλόεζε κε αθεγεκαηηθώλ θεηκέλσλ από παηδηά Γ θαη Δ Γεκνηηθνύ Σάμεο Γεκνηηθνύ ρνιείνπ. Γηπισκαηηθή εξγαζία. Παηδαγσγηθή ρνιή. Σκήκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο. ΑΠΘ. Θεζζαινλίθε. Υαηδεαζαλαζίνπ, Α. & Ατδίλεο, Α. (2006). Αλαγλσζηηθή θαηαλόεζε ζην δεκνηηθό ζρνιείν: Μηα ζπγθξηηηθή κειέηε ζε Διιάδα θαη Κύπξν. Πξαθηηθά ηεο 26 εο 231 Δηήζηαο πλάληεζεο ηνπ Σνκέα Γισζζνινγίαο ηνπ Σκήκαηνο Φηινινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο, Α.Π.Θ Μαΐνπ 2005, Υαηδεινπθά Μαπξή, Δ., Υαηδεγηάλλε Γηάγθνπ, Δ. & Παπαδόπνπινο, Σ. (2003). Αλάγλσζε θαη Γξαθή ζηελ Πξψηε Γεκνηηθνχ: Θεσξία θαη Πξάμε. Τπνπξγείν Παηδείαο θαη Πνιηηηζκνχ Κχπξνπ, Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην Τπεξεζία Αλάπηπμεο Πξνγξακκάησλ, Λεπθσζία. Υαηδεζαββίδεο,. (2003). Πνιπγξακκαηηζκνί θαη δηδαζθαιία ηεο ειεληθήο γιψζζαο, ζην Η γιώζζα θαη ε δηδαζθαιία ηεο (αθηεξσκαηηθφο ηφκνο), Φιψξηλα: Βηβιηνινγείνλ. Υαηδεζαββίδεο,. θαη Δ. Γαδάλε (2005). Πνιπηξνπηθφο θαη κνλνηξνπηθφο/εηθνληθφο ιφγνο: απφ ηελ πξφζιεςε ζηελ θαηαζθεπή ηνπ παηδηθνχ ππνθεηκέλνπ, ζην Ο. Κσλζηαληηλίδνπ-έκνγινπ (επηκ.). Δηθόλα θαη Παηδί, Θεζζαινλίθε: cannot not design publications.

197 Υνληνιίδνπ, Δ. (2001). Δηζαγσγή ζηελ έλλνηα ηεο πνιπηξνπηθόηεηαο. Γηαζέζηκν ζην δηαδηθηπαθφ ηφπν: Υνληνιίδνπ, Δ. (2005). Αιιαγέο ζηηο εθδνηηθέο πξαθηηθέο παηδηθψλ βηβιίσλ: ην παξάδεηγκα ηνπ βηβιίνπ Ο γχξνο ηνπ θφζκνπ ζε 80 εκέξεο ηνπ Ηνπιίνπ Βεξλ, ζην Ο. έκνγινπ-κσλζηαληηλίδνπ (επηκ.). Δηθόλα θαη παηδί, Θεζζαινλίθε: cannot design publications.

198 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ

199 1 Ο ΔΡΓΟ ΚΑΣΑΝΟΖΖ

200

201

202

203

204 ΥΟΛΔΗΟ:. ΦΤΛΟ: ΑΓΟΡΗ ΚΟΡΗΣΗ ΚΔΗΜΔΝΟ: ΣΑ ΖΩΑ ΚΘΝΔΤΝΕΤΟΤΝ 1. Πνηα είλαη ζήκεξα ηα θύξηα είδε ππό εμαθάληζε; 2. Δθηόο από ην θπλήγη γηα ην θξέαο ηνπο, γηα πνηνπο άιινπο ιόγνπο απνηεινύλ ηα δώα εκπνξεύκαηα; 3. Πνηνη ιόγνη νδήγεζαλ ζηελ εμαθάληζε ησλ εηδώλ πξηλ εθαηνκκύξηα ρξόληα θαη από πνηεο αηηίεο απεηινύληαη ηα είδε ζήκεξα; 4. Ση ζα ζπκβνπιεύαηε έλα ζπγγεληθό ζαο πξόζσπν πνπ ζα ήζειε λα αγνξάζεη έλα παιηό από γνύλα άγξηνπ δώνπ;

205 5. Πνηα κέηξα έρνπλ ιεθζεί γηα ηελ πξνζηαζία ησλ δώσλ από ην ιαζξεκπόξην; 6. Με πνηόλ ηξόπν νη πσιεηέο θαη αγνξαζηέο εμσηηθώλ δώσλ ζέηνπλ ζε θίλδπλν ηελ παλίδα ηνπ πιαλήηε; 7. Γηαηί παξά ηα κέηξα πνπ έρνπλ ιεθζεί, είλαη δύζθνιν λα εμαιεηθζεί εληειώο ην ιαζξεκπόξην; 8. Πνηα είδε έρνπλ εμαθαληζηεί νινθιεξσηηθά; 9. Πώο κπνξεί λα απνηξαπεί ε απεηιή ησλ εηδώλ ηεο ρισξίδαο θαη παλίδαο κε εμαθάληζε;

206 2 Ο ΔΡΓΟ ΚΑΣΑΝΟΖΖ

207

208

209 ΥΟΛΔΗΟ:. ΦΤΛΟ: ΑΓΟΡΗ ΚΟΡΗΣΗ ΚΔΗΜΔΝΟ : ΣΟ ΥΟΛΕΘΟ, ΕΝΑ ΖΗΣΗΜΑ ΟΤΘΑ 1. Γηαηί ην ζρνιείν είλαη αλαγθαίν γηα ην ρηίζηκν ηνπ απξηαλνύ κέιινληνο; Πώο ε θηώρεηα απνηειεί ηξνρνπέδε ζηελ εθπαίδεπζε; 3. Πεξηγξάςηε ηηο ζπλζήθεο ζε κηα ηππηθή Πξώηε ηάμε ζε δεκνηηθό ζρνιείν ηεο Αθξηθήο. 4. Γηαηί ζηηο αλαπηπζζόκελεο ρώξεο ππάξρνπλ έληνλεο αληζόηεηεο ζηελ εθπαίδεπζε θνξηηζηώλ θαη αγνξηώλ; 5. Πνηα είλαη ε θαηάζηαζε κε ηνλ αλαιθαβεηηζκό ζηνλ θόζκν;

210 . 6. Γηαηί είλαη απαξαίηεηε ε ηζόηεηα θνξηηζηώλ θαη αγνξηώλ ζηελ εθπαίδεπζε; 7. Ση πηζηεύεηε όηη πξέπεη λα γίλεη γηα λα ππάξρεη εθπαίδεπζε ζηηο θησρέο ρώξεο; 8. Ση πξνζθέξεη ζηελ εθπαίδεπζε ησλ ρσξώλ ηνπ Νόηνπ ε δηεζλήο βνήζεηα; 9. Γηαηί ζπγθεθξηκέλεο ρώξεο ζηνλ πιαλήηε έρνπλ ηα κεγαιύηεξα πνζνζηά αλαιθαβεηηζκνύ;

211 3 Ο ΔΡΓΟ ΚΑΣΑΝΟΖΖ

212

213

214

215 ΥΟΛΔΗΟ:. ΦΤΛΟ: ΑΓΟΡΗ ΚΟΡΗΣΗ ΚΔΗΜΔΝΟ: Η ΠΑΓΚΟΜΘΟΠΟΘΗΗ 1. Ση είλαη ε παγθνζκηνπνίεζε; Αλαθέξεηε ηξία παξαδείγκαηα. 2. Βνεζάεη ε παγθνζκηνπνίεζε ηηο θησρέο ρώξεο; Γηθαηνινγήζηε ηελ απάληεζή ζαο. 3. Πνηνη νξγαληζκνί ππάξρνπλ γηα ηελ πξνζηαζία ησλ ρσξώλ από ηηο αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ηεο νηθνλνκηθήο παγθνζκηνπνίεζεο; 4. Γηαηί νη πνιηηηθέο, εζληθέο ή δηεζλείο αξρέο δελ είλαη εύθνιν λα πεξηνξίζνπλ ηε δξαζηεξηόηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ; 5. Πνηεο εηαηξείεο νλνκάδνληαη πνιπεζληθέο;

216 6. Ση απνηειέζκαηα έρεη ε αλαδήηεζε ηνπ θέξδνπο ησλ πνιπεζληθώλ εηαηξεηώλ;. 7. Πνηεο κνξθέο έρεη ε παγθνζκηνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο; Δζείο κε πνηνπο ηξόπνπο ζπκκεηέρεηε θαζεκεξηλά ζηελ παγθνζκηνπνίεζε; Τπάξρεη ηξόπνο λα πεξηνξηζηνύλ ηα αξλεηηθά απνηειέζκαηα ηεο νηθνλνκηθήο παγθνζκηνπνίεζεο;

217 4 Ο ΔΡΓΟ ΚΑΣΑΝΟΖΖΖ

218

219

220

221