Γραμματισμός στην πρώτη σχολική ηλικία

Transcript

1 Γραμματισμός στην πρώτη σχολική ηλικία Αζαλάζηνο Ατδίλεο Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο Παηδαγσγηθφ Σκήκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο χκθσλα κε ηνλ Βνπγηνχθα (1994) ν φξνο πξψηε αλάγλσζε θαη γξαθή «έρεη θαζηεξσζεί ζηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία ηεο εηδηθήο δηδαθηηθήο θαη ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα δειψζεη έλα πξψην αλαγλσζηηθφ ζηάδην, θαηά ην νπνίν ν/ε καζεηήο/-ηξηα καζαίλεη ην βαζηθφ κεραληζκφ ηεο αλάγλσζεο, καζαίλεη δειαδή, ζηνηρεησδψο έζησ, λα δηαβάδεη» (ζει. 75). χκθσλα κε απηφ ηνλ νξηζκφ, ε πξψηε αλάγλσζε θαη γξαθή ηαπηίδεηαη κε ην πξψην ζηάδην ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ ζηελ πξψηε ηάμε. πλδέεηαη θπξίσο κε ηε δηδαζθαιία ησλ γξακκάησλ θαη ηελ ηθαλφηεηα απνθσδηθνπνίεζεο κε ζηφρν κεηά ην δεχηεξν ηξίκελν θνίηεζεο ζηελ πξψηε ηάμε ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ ηα παηδηά λα κπνξνχλ λα αλαγλσξίδνπλ θαη λα γξάθνπλ αξθεηέο ιέμεηο θαη κηθξά θείκελα. Η παγησκέλε αληίιεςε ζε πνιινχο εθπαηδεπηηθνχο, θαη φρη κφλν, είλαη φηη ε πξψηε αλάγλσζε θαη γξαθή αξρίδεη κε ηελ εηζαγσγή ησλ παηδηψλ ζηελ πξψηε ηάμε θαη νινθιεξψλεηαη είηε ην Μάξηην είηε ηνλ Ινχλην, δειαδή κεηά απφ έμη ή ελλέα κήλεο θνίηεζεο ζην ζρνιείν. Ωζηφζν, ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ζηε δηεζλή αιιά θαη ηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία θάλνπλ ηελ εκθάληζή ηνπο λένη φξνη πνπ ζέηνπλ ζε ακθηζβήηεζε ην πεξηερφκελν ηνπ φξνπ πξψηε αλάγλσζε θαη γξαθή. Όξνη φπσο ν γξακκαηηζκφο, ν αλαδπφκελνο γξακκαηηζκφο, ν πξψηκνο γξακκαηηζκφο αιιά θαη εξεπλεηηθά δεδνκέλα γηα ηελ ίδηα ηε δηαδηθαζία ηεο θαηάθηεζεο ηνπ γξακκαηηζκνχ (literacy acquisition), ζηελ νπνία θπξίσο αλαθέξεηαη ν φξνο πξψηε αλάγλσζε θαη γξαθή, ζέηνπλ επηηαθηηθά ηελ αλάγθε επαλαπξνζδηνξηζκνχ ηνπ φξνπ ή θαη ηελ αιιαγή ηνπ. Η κειέηε ηεο αλάπηπμεο ηνπ γξακκαηηζκνχ ηα ηειεπηαία πελήληα ρξφληα έρεη ζπλεηζθέξεη αμηφινγα εξεπλεηηθά απνηειέζκαηα αιιά θαη ζεσξεηηθνχο πξνβιεκαηηζκνχο πνπ νδήγεζαλ ζηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε απηήο ηεο αλάπηπμεο θαη ηεο δηαδηθαζίαο κάζεζεο αιιά θαη αιιαγήο ζηνλ ηξφπν πνπ απηφο νξίδεηαη θαη δηδάζθεηαη. Δθθηλψληαο απφ ηελ παξαδνρή φηη ε αλάπηπμε ηνπ γξακκαηηζκνχ απνηειεί έλα ζπλερέο, είλαη απηνλφεην φηη θαη γηα ηα παηδηά ηεο πξνζρνιηθήο θαη πξψηεο ζρνιηθήο ειηθίαο ηζρχεη ην ίδην πιαίζην ηνπ γξακκαηηζκνχ πνπ πηνζεηείηαη γηα φιεο ηηο ειηθηαθέο νκάδεο, κε ηελ απφθηεζε γλψζεσλ θαη ηθαλνηήησλ πνπ απνηεινχλ κέξνο θαη φρη απιψο ζρεηίδνληαη κε ην επξχηεξν πιαίζην ηνπ ΟΔΗΓΟ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟΤ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΑ / ΓΡΑΜΜΑΣΙΜΟ ΣΗΝ ΠΡΩΣΗ ΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΕΛΙΔΑ 1

2 γξακκαηηζκνχ. Καηά ζπλέπεηα είλαη ζεκαληηθφ λα νξηζηεί ην επξχηεξν πιαίζην ηνπ γξακκαηηζκνχ πνπ πηνζεηείηαη θαη κέζα ζην νπνίν εληάζζεηαη θαη ν γξακκαηηζκφο ζε απηέο ηηο ειηθηαθέο νκάδεο. Μέζα ζε απηφ ην γεληθφηεξν πιαίζην ηνπ γξακκαηηζκνχ αιιά θαη ηνπ γξακκαηηζκνχ ζηελ εθπαίδεπζε ζεσξνχκε φηη είλαη απαξαίηεην λα εληαρζεί θαη ε πξψηε αλάγλσζε θαη γξαθή. ε αληίζεζε κε ηελ άπνςε φηη απηφο ν αξρηθφο γξακκαηηζκφο αξρίδεη θαη ηειεηψλεη ζηελ πξψηε δεκνηηθνχ πηζηεχνπκε φηη θαιχπηεη ηελ πξψηε παηδηθή ειηθία, δειαδή απφ ηε γέλλεζε κέρξη ηελ ειηθία ησλ 8 ρξφλσλ. Τπάξρνπλ πξνηάζεηο ζηε βηβιηνγξαθία πνπ αλαθέξνληαη ζε δχν θάζεηο ζηελ θαηάθηεζε ηνπ γξακκαηηζκνχ, κία πξψηε θάζε φπνπ ηα παηδηά αλαπηχζζνπλ βαζηθέο δεμηφηεηεο γξακκαηηζκνχ, θαη κία δεχηεξε θάζε φπνπ εθαξκφδνπλ απηέο ηηο δεμηφηεηεο ζε άιια γλσζηηθά αληηθείκελα (Clay, 1991). Δμεηάδνληαο θαλείο ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα κπνξεί εχθνια λα δηαπηζηψζεη φηη γλσζηηθά αληηθείκελα πνπ πξνυπνζέηνπλ απηέο ηηο βαζηθέο δεμηφηεηεο γξακκαηηζκνχ (π.ρ. ηζηνξία θαη ζξεζθεπηηθά) εηζάγνληαη ζηελ ηξίηε ηάμε ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ. Δπηπιένλ ελίζρπζε ζε απηφ ην δηαρσξηζκφ δίλεη θαη ε άπνςε ηνπ Stanovich (1986) πνπ ππνζηεξίδεη φηη ζηελ ειηθία ησλ 8 εηψλ δηαθξίλνληαη δχν νκάδεο καζεηψλ/-ηξηψλ, απηνί/απηέο πνπ έρνπλ αλαπηχμεη ζεκαληηθά ηηο δεμηφηεηεο ηνπ γξακκαηηζκνχ θαη ηηο ρξεζηκνπνηνχλ γηα λα αλαπηπρζνχλ αθφκε πεξηζζφηεξν θαη απηνί/απηέο πνπ έρνπλ ήδε κείλεη πίζσ ζηελ αλάπηπμε ηνπ γξακκαηηζκνχ θαη ζπλερίδνπλ λα ππνιείπνληαη νινέλα θαη πεξηζζφηεξν ησλ ζπκκαζεηψλ/-ηξηψλ ηνπο. Η θπξηαξρία δχν αληίζεησλ απφςεσλ ζρεηηθά κε ηε δηδαζθαιία ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο, «ε κεγάιε δηακάρε», φπσο επηθξάηεζε λα αλαθέξεηαη απηή ε δηαθνξά απφςεσλ, είλαη ζην πξνζθήλην γηα πνιιά ρξφληα (Chall, Beard, 1995). Η πξψηε άπνςε, γλσζηή θαη σο «δηδαζθαιία ησλ θσλεκάησλ», μεθηλά απφ ηελ πεπνίζεζε φηη απηφ πνπ είλαη πην ζεκαληηθφ ζηελ θαηάθηεζε ηεο εγγξακκαηνζχλεο, ζε αιθαβεηηθέο γιψζζεο, είλαη ε γλψζε ησλ γξακκάησλ θαη φ,ηη απηά αλαπαξηζηνχλ, δειαδή νη αληηζηνηρίεο αλάκεζα ζηα γξαθήκαηα θαη ηα θσλήκαηα ζηελ αλάγλσζε θαη αλάκεζα ζηα θσλήκαηα θαη ηα γξαθήκαηα ζηε γξαθή. χκθσλα κε ηε δεχηεξε άπνςε, γλσζηή σο «νιηζηηθή πξνζέγγηζε», ε εγγξακκαηνζχλε ζπλδέεηαη κε ηε ρξήζε ηεο γξαπηήο γιψζζαο θαη ε γιψζζα δελ είλαη απιά ε αλαγλψξηζε ιέμεσλ. Σν λφεκα ελφο θεηκέλνπ δελ είλαη ην ζχλνιν ησλ ζεκαζηψλ ησλ ιέμεσλ απφ ηηο νπνίεο απνηειείηαη. ΟΔΗΓΟ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟΤ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΑ / ΓΡΑΜΜΑΣΙΜΟ ΣΗΝ ΠΡΩΣΗ ΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΕΛΙΔΑ 2

3 Η δηαθνξά κεηαμχ ησλ δχν απφςεσλ έρεη θαη ζεσξεηηθφ ππφβαζξν, αλ θαη ηα ζεσξεηηθά κνληέια γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο εγγξακκαηνζχλεο εκθαλίδνληαη αξγφηεξα απφ ηηο δχν απφςεηο γηα ηε δηδαζθαιία. Ο Smith (1994) αλαθέξεη φηη ε βάζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο είλαη ε θαηαλφεζε. Όπσο ν ίδηνο ππνζηεξίδεη «πνηα είλαη ε νπζία κηαο δξαζηεξηφηεηαο αλ δελ ππάξρεη θαηαλφεζε;» (ζει. 7). Αληίζεηα, γηα ηνπο ππνζηεξηθηέο ηεο δηδαζθαιίαο ησλ θσλεκάησλ, ε βάζε ηεο αλάγλσζεο είλαη ε κάζεζε ησλ αληηζηνηρηψλ αλάκεζα ζηα γξαθήκαηα θαη ηα θσλήκαηα. Η άπνςε απηή ζηεξίδεηαη ζε ηξεηο βαζηθέο ππνζέζεηο: Πξψηνλ, ε δηδαζθαιία ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο πξέπεη λα έρεη σο θέληξν ηα θσλήκαηα γηαηί απηά απνηεινχλ ην κνλαδηθφ επίπεδν θσλνινγηθήο αλάιπζεο. Γεχηεξνλ, νη αληηζηνηρίεο αλάκεζα ζηα γξαθήκαηα θαη ηα θσλήκαηα καζαίλνληαη κε ηνλ ίδην ηξφπν φπσο θαη νη αληηζηνηρίεο αλάκεζα ζηα γξάκκαηα θαη ηνπο ήρνπο, αθφκε θαη φηαλ έλα θψλεκα απνηειείηαη απφ δχν γξάκκαηα. Καη ηξίηνλ, ην λφεκα δελ απνηειεί κέξνο ηεο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο γηαηί απηέο νη δηαδηθαζίεο πξαγκαηνπνηνχληαη κέζα απφ ηε γλψζε γηα ηηο ζρέζεηο αλάκεζα ζηα γξαθήκαηα θαη ηα θσλήκαηα (Nunes, 1999). Σν πξφβιεκα κε ηηο δχν δηαθνξεηηθέο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο, αιιά θαη ηα κε εθαξκνζκέλα ζεσξεηηθά κνληέια πνπ ηηο πιαηζηψλνπλ, είλαη φηη κπνξεί λα ζεσξεζνχλ ζσζηέο αθφκε θαη ζηηο πην αθξαίεο εθθάλζεηο ηνπο (Nunes, 1999). Η πεξαηηέξσ έξεπλα είλαη αλαγθαία γηα λα είλαη ζε ζέζε θάπνηνο λα επηιέμεη αλάκεζα ζηηο δχν απφςεηο θαη, αθφκε ζεκαληηθφηεξν, λα πξνζπαζήζεη λα ζπλζέζεη ηηο δχν δηαθνξεηηθέο απφςεηο. Η ζχγρξνλε έξεπλα παξέρεη λέα, ελαιιαθηηθά θαη ιηγφηεξν αθξαία, κνληέια γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο εγγξακκαηνζχλεο αιιά θαη γφληκεο πξνηάζεηο γηα ηε δηδαζθαιία. Όπσο ππνζηεξίδεη ε Ehri (2002) είλαη ζεκαληηθφο ν δηαρσξηζκφο αλάκεζα ζηηο δηαδηθαζίεο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ πνπ αλαπηχζζνληαη ζε απηνχο πνπ καζαίλνπλ θαη ηηο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο πνπ νη εθπαηδεπηηθνί ρξεζηκνπνηνχλ γηα λα δηδάμνπλ απηέο ηηο δηαδηθαζίεο. θνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη λα παξνπζηάζεη ζχγρξνλα εξεπλεηηθά δεδνκέλα γηα ηελ αλάπηπμε ησλ ηθαλνηήησλ ηεο γξαθήο θαη αλάγλσζεο ζπλδένληάο ηα κε ηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε. ηε δηαδηθαζία επηινγήο κηαο δηδαθηηθήο πξνζέγγηζεο θαηάιιειεο γηα ηελ πξψηε αλάγλσζε θαη γξαθή ην πξψην εξψηεκα πνπ αλαθχπηεη αθνξά ζην επίπεδν γλψζεο πνπ ην παηδί είλαη αλαγθαίν λα έρεη ηειεηψλνληαο ηελ πξψηε παηδηθή ειηθία. πλήζσο ζηε βηβιηνγξαθία γίλεηαη δηαρσξηζκφο ηεο κάζεζεο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ ζε δχν ΟΔΗΓΟ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟΤ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΑ / ΓΡΑΜΜΑΣΙΜΟ ΣΗΝ ΠΡΩΣΗ ΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΕΛΙΔΑ 3

4 θάζεηο: ζηελ πξψηε θάζε καζαίλνληαη βαζηθέο ηθαλφηεηεο θαη ζηε δεχηεξε θάζε γίλεηαη εθαξκνγή απηψλ ησλ ηθαλνηήησλ ζε άιινπο ηνκείο κάζεζεο (Clay, 1991). Σα παηδηά πνπ απνηπγράλνπλ ζηελ πξψηε θάζε θαη κέλνπλ μεθάζαξα πίζσ ζε ζχγθξηζε κε ηνπο ππφινηπνπο ζπκκαζεηέο/-ηξηέο ηνπο, ζπλερίδνπλ λα κέλνπλ φιν θαη πην πίζσ ζε αληίζεζε κε ηα παηδηά πνπ έρνπλ επηηχρεη ζηελ πξψηε θάζε θαη γίλνληαη φιν θαη θαιχηεξα φζν αζρνινχληαη κε ην γξαπηφ ιφγν (Stanovich, 1986). Πνηνη ζα κπνξνχζαλ λα είλαη νη ζηφρνη ηεο πξψηεο θάζεο κάζεζεο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ ψζηε λα δεκηνπξγεζεί ε ζηαζεξή βάζε πάλσ ζηελ νπνία ζα νηθνδνκήζεη ε εθπαίδεπζε ζηε δεχηεξε θάζε; χκθσλα κε ηελ Clay (1991) ηέζζεξηο είλαη νη γεληθνί ζηφρνη ζηελ θαηάθηεζε ηνπ γξακκαηηζκνχ ζηε δηάξθεηα ηνπ αξρηθνχ γξακκαηηζκνχ. Ο πξψηνο ζρεηίδεηαη κε ην λφεκα ηνπ θεηκέλνπ θαη ηελ ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ λα δίλνπλ έκθαζε ζην λφεκα ηφζν ζηελ παξαγσγή φζν θαη ζηελ πξφζιεςε. Ο δεχηεξνο ζηφρνο ζρεηίδεηαη κε ηελ επηζπκία ησλ παηδηψλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ηε γιψζζα πξνθνξηθά θαη γξαπηά. Ο ηξίηνο θαη ν ηέηαξηνο ζηφρνο ζρεηίδνληαη κε ηελ ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ λα ζπλζέηνπλ θαη λα γξάθνπλ απιά θείκελα αιιά θαη λα θαηαλννχλ αθεγεκαηηθά θαη κε αθεγεκαηηθά θείκελα. Η επίηεπμε απηψλ ησλ ζηφρσλ θαζηζηά ην παηδί ηθαλφ λα αληαπνθξηζεί ζηηο απαηηήζεηο ηφζν ηνπ ζρνιείνπ φζν θαη ηεο θνηλσληθήο ηνπ νκάδαο. Δίλαη ζεκαληηθφ λα ηνληζηεί φηη ε έκθαζε ζην θείκελν θαη ζην λφεκα ππνδεηθλχνπλ θαη ηηο δηδαθηηθέο κεζφδνπο πνπ κπνξεί λα αθνινπζεζνχλ γηα ηελ επίηεπμή ηνπο. απηφ ην δηάζηεκα αλαπηχζζνληαη επίζεο θαη νη ζηξαηεγηθέο πνπ ηα παηδηά ρξεζηκνπνηνχλ γηα ηελ αλάγλσζε θαη ηε γξαθή. Οη ζηξαηεγηθέο απηέο δελ απνηεινχλ θπξίσο ην απνηέιεζκα ηεο δηδαζθαιίαο αιιά ηεο ελαζρφιεζεο κε ην γξαπηφ ιφγν θαη ζπλδένληαη κε ηηο ζηξαηεγηθέο πνπ ηα απνηειέζκαηα ηεο ςπρνινγηθήο έξεπλαο δείρλνπλ φηη ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηνπο επηδέμηνπο αλαγλψζηεο. Όπσο αλαθέξεη ε Clay (1991), νη ζηξαηεγηθέο πνπ ηα παηδηά ζα έπξεπε λα έρνπλ κάζεη αθνξνχλ «ζηε ρξήζε ηεο αλαηξνθνδφηεζεο, ηεο θαζνδήγεζεο θαη ηεο απηνδηφξζσζεο ηφζν ζηελ αλάγλσζε φζν θαη ζηε γξαθή, ζηε γξήγνξε θαη άκεζε πξφζβαζε ζην ιεμηθφ ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο, ζηε ρξήζε ηξφπσλ γηα ηελ αλάγλσζε θαη ηε γξαθή λέσλ ιέμεσλ κε βάζε ήδε γλσζηέο ιέμεηο, ζηε ρξήζε γλσζηηθψλ δηαδηθαζηψλ γηα ηελ απνθφκηζε λέαο γλψζεο ζρεηηθά κε ηελ αλάγλσζε θαη ηε γξαθή θαη ηε ρξήζε παξφκνησλ δηαδηθαζηψλ ζε θάζε γιψζζα γηα ηα δίγισζζα παηδηά» (ζει ). Οη ζηξαηεγηθέο απηέο ζπλδένληαη ζηελά κε ηελ αλάπηπμε φισλ ΟΔΗΓΟ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟΤ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΑ / ΓΡΑΜΜΑΣΙΜΟ ΣΗΝ ΠΡΩΣΗ ΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΕΛΙΔΑ 4

5 ησλ ηχπσλ κεηαγισζζηθήο ηθαλφηεηαο, πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ εθκάζεζε ηεο γξαπηήο γιψζζαο θαη νινθιεξψλεηαη κεηά ηελ ειηθία ησλ ρξφλσλ. Η κάζεζε ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ, θαηά ζπλέπεηα, δελ νινθιεξψλεηαη ζηελ πξψηε θάζε αιιά ζπλερίδεη θαη ζηε δεχηεξε θάζε κε θξίζηκε ρξνληθή πεξίνδν απηή κεηαμχ ησλ 8 θαη 12 ρξφλσλ πνπ ειάρηζηα έρεη εξεπλεζεί. Ωζηφζν, νη γλψζεηο πνπ απνθηψληαη θαηά ηελ πξψηε θάζε παξακέλνπλ βαζηθέο γηα ηε ζπλέρεηα. Η κεζνδνινγία γηα ηε δηδαζθαιία ηεο πξψηεο αλάγλσζεο θαη γξαθήο πεξηιακβάλεη κηα πνηθηιία πξνζεγγίζεσλ κε δηαθνξεηηθνχο ζηφρνπο θαη δηαθνξεηηθή αμία γηα θάζε αιθαβεηηθή γιψζζα. Η παιαηφηεξε κέζνδνο είλαη ε αιθαβεηηθή, φπνπ ζηφρνο ηεο δηδαζθαιίαο ήηαλ ε κάζεζε ησλ νλνκάησλ ησλ γξακκάησλ πνπ ζπλήζσο κηθξή ζρέζε έρεη κε ηε θσλεηηθή αμία ηνπο. Η κέζνδνο απηή δελ ρξεζηκνπνηείηαη ζήκεξα αλ θαη ζχγρξνλα εξεπλεηηθά δεδνκέλα δείρλνπλ φηη ζε θάπνηεο αιθαβεηηθέο γιψζζεο, φπσο γηα παξάδεηγκα ε Αγγιηθή, ε γλψζε ησλ νλνκάησλ ησλ γξακκάησλ επεξεάδεη ηελ πνξεία θαηάθηεζεο ηεο αλάγλσζεο θαη γξαθήο επεηδή ζε αξθεηέο πεξηπηψζεηο ζπκπίπηεη κε ηε θσλεηηθή ηνπο αμία (π.ρ. ην γξάκκα r αξ ζηε ιέμε «there») (Cardoso-Martins, Cardoso-Martins et al., 2002). Η θσλεηηθή κέζνδνο έρεη σο βάζε ηελ εθκάζεζε φισλ ησλ αληηζηνηρηψλ αλάκεζα ζηα γξάκκαηα θαη ηνπο ήρνπο έηζη ψζηε ζηε ζπλέρεηα λα είλαη δπλαηφο ν ζπλδπαζκφο ησλ θσλεκάησλ γηα ηε δεκηνπξγία ιέμεσλ. ηελ νπζία ζηφρνο ηεο κεζφδνπ είλαη ε πιήξεο αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο ελεκεξφηεηαο ησλ παηδηψλ πνπ ε έξεπλα δείρλεη φηη ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ θαηάθηεζε ηεο εγγξακκαηνζχλεο (Πφξπνδαο, Aidinis and Nunes, Goswami and Bryant, Bryant et al., 1990). Αληίζεηα, ε ζπιιαβηθή κέζνδνο μεθηλά απφ ηε δηδαζθαιία κηαο κεγαιχηεξεο κνλάδαο θσλνινγηθήο αλάιπζεο, ηεο ζπιιαβήο, πνπ ηα παηδηά απνζηεζίδνπλ ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα ζπλδπάζνπλ ζπιιαβέο γηα ην ζρεκαηηζκφ ιέμεσλ. Η αμία ησλ ζπιιαβψλ γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο εγγξακκαηνζχλεο ππνζηεξίδεηαη, επίζεο, απφ εξεπλεηηθά δεδνκέλα πνπ δείρλνπλ φηη απνηεινχλ έλα ζεκαληηθφ επίπεδν επεμεξγαζίαο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ (Aidinis and Nunes, Hoein et al., Ατδίλεο 2002). Η αλαιπηηθνζπλζεηηθή κέζνδνο βαζίδεηαη επίζεο ζηελ εθκάζεζε ησλ θσλεκάησλ αιιά θαη ζπλδπαζκνχο θσλεκάησλ ψζηε λα ζρεκαηηζηνχλ ζπιιαβέο κέζα απφ ηελ αλάιπζε θαη ζχλζεζε πξφηππσλ ιέμεσλ θαη ηε ρξήζε κηθξψλ θεηκέλσλ. Σα θείκελα απηά εηζάγνληαη αθνχ ηα παηδηά κάζνπλ έλαλ νξηζκέλν αξηζκφ γξακκάησλ θαη ηα αληίζηνηρα θσλήκαηα πνπ αλαπαξηζηνχλ θαη είλαη απμαλφκελεο δπζθνιίαο. Αλ θαη ε ΟΔΗΓΟ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟΤ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΑ / ΓΡΑΜΜΑΣΙΜΟ ΣΗΝ ΠΡΩΣΗ ΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΕΛΙΔΑ 5

6 κέζνδνο έρεη θάπνηα ζηνηρεία νιηθήο είλαη θαλεξή ε ζχλδεζή ηεο κε ηε θσλεηηθή θαη ηε ζπιιαβηθή κέζνδν. Οη πξφηππεο ιέμεηο ελζσκαησκέλεο ζε θξάζεηο ρσξίο φκσο αλάιπζε θαη ζχλζεζε, απνηεινχλ ηε βάζε ηεο δηδαζθαιίαο ζχκθσλα κε ηελ ηδενπηηθή κέζνδν πνπ πξνηάζεθε απφ ηνλ Decroly. ηε κέζνδν απηή ηνλίδεηαη ε αμία ηεο ζεκαζίαο ηεο ιέμεο θαζψο θαη ε πξνζπάζεηα δεκηνπξγίαο ελφο ιεμηθνχ ηφζν γηα ηε γξαθή φζν θαη γηα ηελ αλάγλσζε. Ωζηφζν, κεηά ηελ εθκάζεζε ελφο αξηζκνχ ιέμεσλ ππάξρεη ε αλάιπζε θαη ζχλζεζε ζε επίπεδν ζπιιαβψλ θαη θσλεκάησλ. Η ζεκαζία ηεο δεκηνπξγίαο αλαπαξαζηάζεσλ ησλ ιέμεσλ ψζηε λα είλαη δπλαηή ε γξήγνξε αλάθηεζή ηνπο απφ ηε κλήκε γηα ηελ αλάγλσζε θαη ηε γξαθή, έρεη ηδηαίηεξα ηνληζηεί απφ ηελ Erhi (2002). Σέινο, πξνζεγγίζεηο φπσο ε νιηζηηθή ή ε δνκεηηθή, πξνηείλνπλ ηελ ρξήζε θεηκέλσλ, ινγνηερληθψλ ή κε γηα ηε δηδαζθαιία ηεο πξψηεο αλάγλσζεο θαη γξαθήο. Σε βάζε ζηηο πξνζεγγίζεηο απηέο παξέρνπλ ζεσξίεο πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ λα αλαθαιχπηνπλ θαζψο αιιειεπηδξνχλ κε ην πεξηβάιινλ (Vygotsky, 1993). Η ειεπζεξία πνπ δίλεηαη ζηα παηδηά λα πεηξακαηηζηνχλ θαη λα αλαθαιχςνπλ ηηο ηδηφηεηεο ηεο γξαπηήο γιψζζαο κέζα απφ πξαγκαηηθέο αλάγθεο θαη ζθνπνχο νδεγεί ζην λα γίλνπλ πην απνηειεζκαηηθνί αλαγλψζηεο βξίζθνληαο λένπο ηξφπνπο ιχζεο ησλ φπνησλ πξνβιεκάησλ αλαθχπηνπλ (Clay, 1991). χκθσλα κε ηνλ Smith (1994) ε βάζε ηεο θαηαλφεζεο είλαη ε πξφβιεςε θαη ε αλάγλσζε δελ είλαη ηίπνηε άιιν παξά έλα ςπρνγισζζηθφ παηρλίδη καληέκαηνο (Goodman, 1967, 1982). Υσξίο λα θαιχπηεηαη φιν ην εχξνο ησλ δηδαθηηθψλ πξνζεγγίζεσλ πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί γηα ηε δηδαζθαιία ηεο πξψηεο αλάγλσζεο θαη γξαθήο, γίλεηαη θαλεξφ φηη φιεο ζηεξίδνληαη απφ εξεπλεηηθά δεδνκέλα ελψ ηαπηφρξνλα φιεο θαιιηεξγνχλ θάπνηα ή θάπνηεο ζηξαηεγηθέο θαη ηθαλφηεηεο πνπ ζεσξνχληαη βαζηθέο γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο εγγξακκαηνζχλεο. Η επηινγή ηεο κεζφδνπ βαζίδεηαη θπξίσο ζην ηη ζεσξείηαη ζεκαληηθφ λα κάζνπλ ηα παηδηά ζ απηή ηελ ειηθία κε βάζε φζα ήδε γλσξίδνπλ. Έηζη ν/ε εθπαηδεπηηθφο ζα πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα ρξεζηκνπνηήζεη κηα πνηθηιία κεζφδσλ ή πιηθψλ γηα ηε δηδαζθαιία ηνπ/ηεο κε θχξην ζηφρν λα κάζνπλ ηα παηδηά ηελ νπζία ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ πνπ είλαη ε αληαιιαγή κελπκάησλ κε λφεκα. Η βάζε γη απηέο ηηο επηινγέο ηνπ ζα ήηαλ ε πξνεγνχκελε γλψζε ηνπ παηδηνχ κε πξνυπφζεζε ηε δηακφξθσζε νξζψλ ππνζέζεσλ γηα ην ηη ήδε γλσξίδεη ην παηδί. ΟΔΗΓΟ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟΤ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΑ / ΓΡΑΜΜΑΣΙΜΟ ΣΗΝ ΠΡΩΣΗ ΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΕΛΙΔΑ 6

7 Βιβλιογραυία Aidinis, A. and Nunes, T. (2001). The role of different levels of phonological awareness in the development of reading and spelling in Greek. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 14, Ατδίλεο, Α. (2002). Απφθηεζε ηεο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο απφ παηδηά πξψηεο ζρνιηθήο ειηθίαο: Αλαπηπμηαθέο πξνζεγγίζεηο. Πρακηικά Διεθνούς σνεδρίοσ «Ψστοπαιδαγωγική ηης Προζτολικής Ηλικίας», Ρέθσμνο. Ρέζπκλν: Π.Σ.Π.Δ. Παλεπηζηεκίνπ Κξήηεο. Βνπγηνχθαο, Α., (1994). Σο γλωζζικό μάθημα ζηην πρώηη βαθμίδα ηης νεοελληνικής εκπαίδεσζης. Θεζζαινλίθε: Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Ιλζηηηνχην Νενειιεληθψλ πνπδψλ, Ίδξπκα Μαλφιε Σξηαληαθπιιίδε. Beard, R. (1995). Children s writing in primary school. London: Hodder & Stroughton. Cardoso-Martins, C. (1995). Sensitivity to rhymes, syllables and phonemes in literacy acquisition in Portuguese. Reading Research Quarterly, 30, Cardoso-Martins, Resende, S, M. and Rodrigues, L. A. (2002). Letter name knowledge and the ability to learn to read by processing letter-phoneme relations in words: Evidence from Brazilian Portuguese-speaking children. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 15, Chall, J. S. (1983). Learning to read: The great debate. New York: McGraw-Hill. Clay, Μ. (1991). Becoming literate. The construction of inner control. Auckland: Heinemann. Ehri, L. (2002). Phases of acquisition in learning to read words and implications for teaching. British Journal of Educational Psychology, Monograph Series II, 1, Goodman, K. S. (1967). Reading: A psycholinguistic guessing game. Journal of the reading specialist, 6, Goodman, K. S. (1982). Miscue analysis: Teory and reality in reading. In F. K. Gollasch (Ed.), Language and literacy: The selected writings of Kenneth S. Goodman. Boston: Routledge and Kegan Paul.Hoein, T., Lundberg, I, Stanovich, K and Bjaalid, I. (1995). Components of phonological awareness. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 7, Nunes, T. (1999). Inroductory comments. In T. Nunes (Ed.), Learning to read: An integrated view from research and practice. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers. Smith, F. (1994). Understanding reading. Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates. Stanovich, K. (1986). Matthew effects in reading: Some consequences for individual differences in the acquisition of literacy. Reading Research Quarterly, 21(4), ΟΔΗΓΟ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟΤ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΑ / ΓΡΑΜΜΑΣΙΜΟ ΣΗΝ ΠΡΩΣΗ ΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΕΛΙΔΑ 7