Ζ ΗΔΡΑ ΜΖΣΡΟΠΟΛΗ ΠΖΛΟΤΗΟΤ

Transcript

1 Ζ ΗΔΡΑ ΜΖΣΡΟΠΟΛΗ ΠΖΛΟΤΗΟΤ ΤΠΟ ΠΑΝΣΔΛΔΖΜΟΝΟ ΛΑΜΠΑΓΑΡΗΟΤ ΜΖΣΡΟΠΟΛΗΣΟΤ ΠΖΛΟΤΗΟΤ Πνξη ατδ Αίγππηνο

2 2005. εβαζκηψηαηνο Μεηξνπνιίηεο Πεινπζίνπ θ. ΠΑΝΣΔΛΔΖΜΧΝ. Δθδνζε ππφ: εβαζκησηάηνπ Μεηξνπνιίηνπ Πεινπζίνπ θ. ΠΑΝΣΔΛΔΖΜΟΝΟ. Γηεχζπλζε : His Eminence PANTELEIMON Metropolitan of Pelusiu. Greek Orthodox Metropolis of Port Said. P. O. Box 251 PORT SAΨD EGYPT Σει. θαη Φαμ : Κηλεηφ Αηγχπηνπ : Κηλεηφ Διιάδνο : Δηθψλ εμσθχιινπ: Ο Άγηνο Μεγαινκάξηπο Γεψξγηνο ν Σξνπαηνθφξνο. Δηθψλ ηνπ Ηεξνχ Παηξηαξρηθνχ Νανχ ησλ Αγίσλ Γεσξγίνπ θαη Νηθνιάνπ Γακηέηηεο. 2

3 Ζ παξνχζα εξγαζία αθηεξψλεηαη ζ φινπο ηνπο Αξρηεξείο, Ηεξείο, Ηεξνκνλάρνπο θαη Γηαθφλνπο, γλσζηνχο θαη αγλψζηνπο, πνπ δηαθφλεζαλ κε αθνζίσζε θαη ηεξφ δήιν ηελ Ηεξά Μεηξφπνιε Πεινπζίνπ θαη θξάηεζαλ ζην πέξαζκα ησλ αηψλσλ αλακέλε ηελ θιφγα ηεο Οξζφδνμεο Πίζηεο. AΗΧΝΗΑ Ζ ΜΝΖΜΖ ΑΤΣΧΝ. 3

4 Αξηζκ. πξση. 861 εβαζκηψηαηε Μεηξνπνιίηα Πεινπζίνπ, ππέξηηκε θαη έμαξρε πξψηεο Απγνπζηακληθήο θαη Μεζεκβξίαο, ελ αγίσ Πλεχκαηη αγαπεηέ αδειθέ θαη ζπιιεηηνπξγέ ηεο Ζκψλ Μεηξηφηεηνο, θύξηε Παληειεήκωλ, ράξηο είε ηε πκεηέξα εβαζκηφηεηη θαη εηξήλε παξά ηνπ σηήξνο Υξηζηνχ. Μεγάιε είλαη ε ραξά ηεο Ζκεηέξαο Μεηξηφηεηνο θαη ηνπ Παηξηαξρηθνχ Θξφλνπ ηνπ Απνζηφινπ Μάξθνπ, θαζφηη νινθιεξψλεηαη ε επίπνλνο κέξηκλα θαη επηζηεκνληθή πξνζπάζεηα ηεο εβαζκηφηεηνο πκψλ πξνο έθδνζηλ θαη θπθινθνξίαλ ηνπ βηβιίνπ «Ζ Ηεξά Μεηξόπνιηο Πεινπζίνπ». Απνηειεί γεγνλφο εμαηξεηηθήο ζεκαζίαο, δηφηη κέζα απφ ηελ ελδειερή έξεπλα θαη ζπζηεκαηηθήλ παξνπζίαζηλ ηεο ηζηνξίαο, ησλ Παηξηαξρψλ θαη ησλ Αξρηεξέσλ, Κιεξηθψλ θαη άιισλ πξνζψπσλ νη νπνίνη δηεθφλεζαλ έσο ζήκεξνλ ηελ Ηεξάλ απηήλ θαη Θεφζσζηνλ Δπαξρίαλ, ηεο θαηαγξαθήο θαη παξνπζηάζεσο ησλ θεηκειίσλ θαη αλαζεκάησλ ηα νπνία ππάξρνπλ ηεζεζαπξηζκέλα, αιιά θαη πνιπηίκσλ πιεξνθνξηψλ επξπηέξνπ ζενινγηθνχ θαη εθθιεζηαζηηθνχ ελδηαθέξνληνο, δίδνπλ ηελ ζαπκάζηαλ επθαηξίαλ εηο ηνλ κειεηεηήλ θαη θάζε ελδηαθεξφκελνλ λα εκβαζχλεη θαη λα θαηαλνήζεη ηελ ζπνπδαηφηεηα ηεο ζπγγξαθήο ηνπ έξγνπ. Ζ πξνβνιή ηνπ ηζηνξηθνχ παξειζφληνο κέζα απφ ηα γεγνλφηα θαη ηε δσή ηεο Ηεξάο Μεηξνπφιεσο, σο κία πνξεία δξάζεσο θαη καξηπξίαο, είλαη αλακθίβνια ηα ζηνηρεία ηα νπνία πξνζδηνξίδνπλ ηελ επνίσλε πξννπηηθή ηεο πεξαηηέξσ ζπλερίζεσο θαη αδηαιείπηνπ θηλήζεσο θαη θαηαζηάζεσο απηήο, ππφ ηελ εκπλεπζκέλελ θαζνδήγεζηλ θαη δηαπνίκαλζηλ ηεο πκεηέξαο θηιηάηεο εβαζκηφηεηνο. Ζ Δπηζηεκέλε έξεπλα, νη εμαθξηβσκέλεο πεγέο θαη καξηπξίεο, ε αληηθεηκεληθή έθζεζηο θαη αλαπαξάζηαζηο ηνπ ηζηνξηθνχ παξειζφληνο απνηεινχλ ηνπο θαξπνχο ηεο πνηκαληνξηθήο θαη πλεπκαηηθήο αγσλίαο πκψλ. Δλ θαηαθιείδη, ζπγραίξνληεο πκάο, απνλέκνκελ ηελ Παηξηαξρηθήλ Ζκψλ επινγίαλ θαη επηθαινχκεζα εθ πκάο ηελ παξά Θενχ επηδαςίιεπζηλ παληφο αγαζνχ θαη ην άπεηξνλ Απηνχ έιενο. ζελ, ηελ πκεηέξαλ εβαζκηφηεηα αζπαδφκεζα ελ θηιήκαηη αγίσ, παξακέλνληεο αγαπεηφο ελ Υξηζηψ Αδειθφο. Δλ ηε Μεγάιε Πφιεη ηεο Αιεμαλδξείαο ηε 28 ε Απγνχζηνπ 2005 ΑΝΣΗ ΠΡΟΛΟΓΟΤ. 4

5 Ζ Ηεξά Μεηξφπνιηο Πεινπζίνπ ππήξμε κία απφ ηηο αξραηφηεξεο Δπηζθνπέο ηνπ Διιελνξζνδφμνπ Παηξηαξρείνπ Αιελαδξείαο θαη πάζεο Αθξηθήο. Ζ ζχζηαζή ηεο αλάγεηαη ζηνπο πξψηνπο ρξηζηηαληθνχο αηψλεο θαη νη Δπίζθνπνη ηεο έιαβαλ κέξνο ζηηο δηάθνξεο Οηθνπκεληθέο πλφδνπο πξνο αληηκεηψπηζε ησλ δηαθφξσλ εθθιεζηζηηθψλ θαη δνγκαηηθψλ πξνβιεκάησλ. Ζ ηζηνξηθή πνξεία ηεο Μεηξνπφιεσο κέζα ζην ρξφλν ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ ηζηνξία ηνπ Παηξηαξρείνπ Αιεμαλδξείαο. Οη δησγκνί θαη νη θαηαπηέζεηο, κείσζαλ ηνλ πξσηαξρηθφ αξηζκφ ησλ Οξζνδφμσλ, Διιελνθψλσλ θαη Αξαβνθψλσλ, κέρξηο ηνπ ζεκείνπ πνπ ζήκεξα βξίζθνληαη ζηελ Αίγππην κεξηθέο ρηιηάδεο. Οη πνιπάξηζκνη Νανί πεξηνξίζηεθαλ, ηα λνζνθνκεία έθιεηζαλ θαη πνιιά ζρνιεία δνζήθαλε ζηνπο ηζαγελείο κνπζνπικάλνπο. Σν Παηξηαξρείν ηεο Αιέμαλδξείαο δέρζεθε ην ηειηθφ πιήγκα κε ηελ απνρψξεζε ησλ Διιψλσλ απφ ηελ γε ηνπ Νείινπ. απηή ηελ εξγαζία παξνπζηάδσ, πεξηιεπηηθά, ζην κελ πξψην κέξνο ηελ ηζηνξία ησλ Παηξηαξρψλ απφ ηελ επνρή ηνπ Απνζηφινπ θαη Δπαγγειηζηνχ Μάξθνπ κέρξη ηνπ ζεκεξηλνχ Πξνθαζεκέλνπ Θενδψξνπ Β ζην δεχηεξν θεθάιαην δεχηεξν αλαθέξνκαη ζηελ ηζηνξία ηεο Ηεξάο Μεηξνπφιεσο θαη ησλ ηεζζάξσλ πφιεσλ Πνξη ατδ, Γακηέηηεο, Μαλζνχξαο θαη Καληάξαο ζην δε δεχηεξν κέξνο παξνπζηάδσ θσηνγξαθηθφ πιηθφ ησλ ηεξψλ εηθφλσλ, ηεξψλ ζθεπψλ, ησλ επξεζέλησλ ρεηξνγξάθσλ βηβιίσλ θαη ησλ αξραίσλ ζθξαγίδσλ ηεο Ηεξάο Μεηξνπφιεσο Πεινπζίνπ. θνπφο απηήο ηεο εξγαζίαο είλαη λα γλσξίζεη ζηνπο πηζηνχο θαη επζεβείο Υξηζηηαλνχο ηεο Ηεξάο Μεηξνπφιεσο Πεινπζίνπ, Έιιελεο θαη Αξαβφθσλεο, ηελ ηζηνξία ησλ πξνγφλσλ ηνπο θαη λα δηαζψζεη ηνλ πνιχηηκν ζεζαπξφ πνπ εθείλνη καο άθεζαλ. Δπρφκεζα ζηνπο αλαγλψζηεο απηνχ ηνπ ηαπεηλνχ έξγνπ λα εληξπθχζνπλ κε ζεβαζκφ ζηελ πνιπηάξαρε ηζηνξία ηεο Ηεξάο Μεηξνπφιεσο Πεινπζίνπ. Γηάππξνο πξνο Κχξηνλ επρέηεο. +Ο Πεινπζίνπ ΠΑΝΣΔΛΔΖΜΧΝ. Πνξη ατδ, 1 επηεκβξίνπ Αξρή ηεο Ηλδίθηνπ. ΜΔΡΟ ΠΡΧΣΟ. 5

6 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΡΧΣΟ. ΤΝΣΟΜΖ ΗΣΟΡΗΑ ΣΟΤ ΠΑΣΡΗΑΡΥΔΗΟΤ ΑΛΔΞΑΝΓΡΔΗΑ. Α. ΡΧΜΑΨΚΖ ΠΔΡΗΟΓΟ. Ζ παξνπζία ηνπ Διιελνξζνδφμνπ Παηξηαξρείνπ Αιεμαλδξείαο θαη πάζεο Αθξηθήο ζηελ Αίγππην ππήξμε αλακθηζβήηεηα απφ ηνλ πξψην αηψλα Ηδξπηήο ηνπ Παηξηαξρείνπ Αιεμαλδξείαο ππήξμε ν Δπαγγειηζηήο Μάξθνο, ν αθφινπζνο θαη ζπλέθδεκνο ηνπ Πξσηνθνξπθαίνπ Απνζηφινπ Πέηξνπ. Μάξθνο, ν Δπαγγειηζηήο. Ο Μάξθνο ήηαλ πηφο ηνπ Αξηζηνβνχινπ θαη Μαξίαο θαη γελλήζεθε ζηελ Κπξήλε ηεο Πεληαπφιεσο. ε λεαξά ειηθία επέζηξεςε καδί κε ηνπο γνλείο ηνπ ζηα Ηεξνζφιπκα. χκθσλα κε ηνπο εθθιεζηαζηηθνχο ζπγγξαθείο, ν Μάξθνο δελ ππήξμε άκεζνο καζεηήο ηνπ Κπξίνπ, αιιά αθνινχζεζε ηνλ Κχξην κεηά απφ ηελ έλδνμν αλάζηαζε θαη αλάιεςή Σνπ. Τπήξμε αλεςηφο ηνπ Απνζηφινπ Βαξλάβα, ελφο εθ ησλ εβδνκήθνληα Απνζηφισλ, θαη αθνινχζεζε ηνλ ζείν ηνπ θαη ηνλ Μέγα Απφζηνιν ησλ Δζλψλ Παχιν ζηελ πξψηε απνζηνιηθή ηνπ πεξηνδεία (Πξάμ. 13:4, 5). ηε Μηθξά Αζία, φηαλ ν λεαξφο Μάξθνο βξέζεθε αληηκέησπνο κε ην μεζεθσκέλν πιήζνο ηεο πφιεσο Πέξγεο ηεο Πακθπιίαο, εγθαηέιεηςε ηνπο πξνζηάηεο ηνπ θαη επέζηξεςε ζηα Ηεξνζφιπκα (Πξάμ. 13:13). Μεηά ηελ επηζηξνθή ησλ δχν Απνζηφισλ ζηελ Ηεξνπζαιήκ, επήιζε δηακάρε κεηαμχ Παχινπ θαη Βαξλάβα γηα ην δήηεκα ηεο ζπκκεηνρήο ηνπ Μάξθνπ ζην έξγν ηνπ επαγγειηζκνχ. Ο Παχινο εξλείην ακεηάθιεηα λα δερζεί απηφλ πνπ εγθαηέιεηςε ην έξγν ηνπ επαγγειίνπ (Πξάμ. 15:37,38). Ο Βαξλάβαο επέκελε λα ζπκπεξηιάβνπλ θαη ηνλ αλεςηφ ηνπ. Σν απνηέιεζκα ήηαλ, φηη νη δχν θνξπθαίνη Απφζηνινη ρσξίζζεθαλ εμ αηηίαο ηνπ Μάξθνπ θαη ν κελ Παχινο ζπλέρηζε ηηο απνζηνιηθέο ηνπ πεξηνδείεο ζηε Μηθξά Αζία θαη Διιάδα, ν δε Βαξλάβαο, ζπλνδεπφκελνο απφ ηνλ Μάξθν, εδξαίσζε ηελ Οξζφδνμν Δθθιεζία ζηελ Κχπξν. Ο Μάξθνο επηζθέθζεθε ηελ παηξίδα ηνπ, ηελ Κπξήλε, θαη κεηά απφ θάπνην φξακα, ζην νπνίν ν Κχξηνο ηνπ ππέδεημε λα πάεη θαη λα θεξχμεη ην Δπαγγέιην ζηελ Αιεμάλδξεηα, ν Δπαγγειηζηήο έθζαζε ζηε Μεγάιε Πφιε ηεο Αιεμαλδξείαο. ηε πφιε ηνπ Μεγάινπ Αιεμάλδξνπ, κεηά απφ έλα ζαχκα πνπ έθακε ζηνλ ππνδεκαηνπνηφ Αλαλία, ζεκειίσζε ηελ Οξζφδνμν Υξηζηηαληθή Πίζηε ζηελ Αίγππην θαη επηζθξάγηζε ην θήξπγκα ηνπ Δπαγγειίνπ κε ην καξηπξηθφ ηνπ ζάλαην, πνπ έιαβε ρψξα ην Πάζρα ηνπ έηνπο 63 κ.x. 6

7 Οη ζθιεξνί δησγκνί ηεο Ρσκατθήο Απηνθξαηνξίαο πνπ επαθνινχζεζαλ θαηά ηνπο ηξεηο πξψηνπο αηψλαο δελ κπφξεζαλ λα ζηακαηήζνπλ ηελ πνξεία ηεο ξαγδαίαο εμάπισζεο ηνπ Υξηζηηαληθνχ κελχκαηνο ζηε ρψξα ηνπ Νείινπ. Δπί έλα θαη ήκηζπ αηψλα κεηά ηνλ καξηπξηθφ ζάλαην ηνπ Δπαγγειηζηνχ Μάξθνπ, δελ έρνκε εηδήζεηο γηα ηελ Αιεμαλδξηλή Δθθιεζία. Δθείλν φκσο πνπ είλαη βέβαηνλ, φηη ν Υξηζηηαληζκφο δηαδφζεθε ζηελ αξρή κεηαμχ ησλ Ηνπδαίσλ θαη Διιήλσλ, δηφηη ζηε ζεηξά ησλ πξψησλ Δπηζθφπσλ ηεο Αιεμαλδξείαο δελ απαληψληαη αηγππηηαθά νλφκαηα. Μεγάιν κέξνο ηνπ ειιεληθνχ πιεζπζκνχ ηεο Αιεμαλδξείαο αλήθε ήδε ζηνλ Υξηζηηαληζκφ θαη κε ηαρχ ξπζκφ άξρηζε λα εηζδχεη θαη ζηελ χπαηζξν ρψξα ε λέα ζξεζθεία. Απφ ηνπ ηέινπο ηνπ 2 νπ αηψλνο ππήξραλ ήδε ζηε Θεβατδα Υξηζηηαλνί. Υξηζηηαληθέο θνηλφηεηεο θαηά ηνπο ηξεηο πξψηνπο αηψλεο απαληψληαη ζηελ Αληηλφε, Δξκνχπνιε, Νεηιφπνιε θαη Λαηφπνιε (ESNECH) ε νπνία ήηαλ θαζαξή ρξηζηηαληθή πφιε. Ζ Αίγππηνο αζπάδεηαη ηνλ Οξζφδνμν Υξηζηηαληζκφ θαη κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ ε Αιεμάλδξεηα αλαδεηθλχεηαη ε έδξα ηνπ δεπηέξνπ θαηά ζεηξά Παηξηαξρείνπ ηεο Mίαο ελσκέλεο Δθθιεζίαο (Ρψκε, Αιεμάλδξεηα, Αληηφρεηα, Ηεξνζφιπκα). Καηά ηνλ 6 ν θαλφλα ηεο Α Οηθνπκεληθήο πλφδνπ ν Δπίζθνπνο Αιεμαλδξείαο θαηέιαβε ηελ 2 α ζέζε κεηά ηνλ Δπίζθνπν Ρψκεο θαη ζηελ Αιεμαλδξηλή Δθθιεζία θαηέιαβε ηελ κνλαδηθή κεηξνπνιηηηθή ζέζε. Σν έηνο 381 ε Β Οηθνπκεληθή χλνδνο βάζεη ηνπ 2 νπ θαλφλνο αλαδεηθλχεη ηελ Κσλζηαληηλνχπνιε ίζε κε ηελ παιαηά Ρψκε, έηζη ην Παηξηαξρείν Αιεμαλδξείαο θαηαιακβάλεη ηελ ηξίηε θαηά πξεζβεία ζέζε αλάκεζα ζηα πέληε παιαίθαηα Παηξηαξρεία (Ρψκεο, Κσλζηαληηλνππφιεσο-Νέαο Ρψκεο, Αιεμαλδξείαο, Αληηνρείαο θαη Ηεξνζνιχκσλ). Απηή ε αιιαγή πξνμέλεζε πνιιά πξνβιήκαηα θαη κεγάιεο δηακάρεο κεηαμχ ησλ Πξνθαζεκέλσλ ησλ δχν Δθθιεζηψλ (Αιεμαλδξείαο θαη Κσλζηαληηλνππφιεσο). Αληαλόο (62-82). Ο Δπαγγειηζηήο Μάξθνο, αθνχ ζχζηεζε ηελ πξψηε Υξηζηηαληθή θνηλφηεηα θαη Δθθιεζία ηεο Αιεμαλδξείαο, θαηέιεηπε δηάδνρφ ηνπ ηνλ Αληαλφ, ηνλ νπνίν νη Κφπηεο θαη Άξαβεο ρξνλνγξάθνη νλνκάδνπλ Αλαλία. Αλέιαβε ηελ επηζθνπή ηνλ 11 ν ρξφλν ηεο βαζηιείαο ηνπ Νέξσλνο. Ήηαλ νκνεζλήο ηνπ Δπαγγειηζηνχ Μάξθνπ θαη ζθφπηκα εθιέρζεθε απφ ηνλ Μάξθν γηα λα επηδξάζεη πάλσ ζηνπο Ηνπδαίνπο θαη ειθχζεη απηνχο ζηε λέα ζξεζθεία. Σν κήλπκα ηνπ Υξηζηνχ απνδέρζεθαλ νη Πιαησλίδνληεο Ηνπδαίνη θαη νη εζληθνί Έιιελεο. Γηνίθεζε ηελ Δθθιεζία Αιεμαλδξείαο θαιψο θαη θνηκήζεθε ην 4 ν ρξφλν ηεο βαζηιείαο ηνπ Γνκεηηαλνχ. 7

8 Αβίιηνο (83-95). Γηάδνρνο ηνπ Αληαλνχ ιέγεηαη φηη ήηαλ λενθψηηζηνο Έιιελαο. Οη Ηνπδαίνη ιφγσ ηεο θαηαζηξνθήο ηεο Ηεξνπζαιήκ έραζαλ ηελ δχλακή ηνπο θαη ήηαλ αδχλαηνλ λα εθιέμνπλ Δπίζθνπν νκνεζλή ηνπο. Οη δε ηζαγελείο Αηγχπηηνη δελ είραλ ιάβεη νξηζκέλε θαη επίζεκε ζέζε ζηελ εθθιεζία. Ο Υξηζηηαληζκφο εμαπιψζεθε κεηαμχ ησλ Διιήλσλ θαη Αηγππηίσλ, φκσο νη ηζηνξηθνί δελ αλαθέξνπλ ηίπνηε γηα ηελ αλάπηπμε θαη δηάδνζή ηνπ. Οη εζληθνί ζθσπηηθά έιεγαλ φηη κφλνλ νη δπζηπρείο, ηεζιηκέλνη, ηεηαπεηλσκέλνη εζπάδνλην ηνλ Υξηζηηαληζκφ. Γηνίθεζε ηελ Δθθιεζία Αιεμαλδξείαο γηα 13 ρξφληα. Κέδξωλ (96-106). Γηνίθεζε ηελ Δθθιεζία Αιεμαλδξείαο γηα 11 ρξφληα, θαηά ην 12 ν ρξφλν ηεο βαζηιείαο ηνπ Σξαταλνχ. Πξίκνο ( ). Μεηά ηνλ ζάλαην ηνπ Κέδξσλνο επίζθνπνο Αιεμαλδξείαο εμειέγε ν Πξίκνο, θαηά ην 12 ν ρξφλν ηεο βαζηιείαο ηνπ Σξαταλνχ. Ηνύζηνο ( ). Γηάδνρνο ηνπ Πξίκνπ εθιέρζεθε ν Ηνχζηνο, ν νπνίνο θνηκήζεθε θαηά ην 3 ν ρξφλν ηεο βαζηιείαο ηνπ Αλδξηαλνχ. Δπκέλεο ( ). Ολνκαδφηαλ θαη Τκέλαηνο. Λέγεηαη φηη ήηαλ Κφπηεο θαη δηνίθεζε ηελ Δθθιεζία γηα 13 ρξφληα κέρξη ηνπ 6 νπ ρξφλνπ ηεο βαζηιείαο ηνπ Αλησλίλνπ ηνπ Δπζεβνχο. Μάξθνο Β ( ). Ήηαλ Κφπηεο θαη νλνκάδεην Μαξθηαλφο. Κειαδίωλ ( ). Οη Κφπηεο ηνλ νλνκάδνπλ Κιαπδηαλφ. Γελ γλσξίδνκε ηίπνηε γη απηφλ. Αγξηππίλνο ( ). Κφπηεο. Γελ γλσξίδνκε, εάλ ήηαλ Έιιελαο ή Ηνπιηαλόο ( ). Μεηά ηνλ Αγξηππίλν εθιέρζεθε επίζθνπνο θαηά ην 1 ν ρξφλν ηεο βαζηιείαο ηνπ Κνκκφδνπ ν Ηνπιηαλφο. Δπαηλείηαη σο ιφγηνο, ελάξεηνο θαη ζψθξσλ αλήξ, ν νπνίνο δηνίθεζε ηελ εθθιεζία Αιεμαλδξείαο πνιχ θαιψο θνηκήζεθε θαηά ην 12 ν ρξφλν ηεο βαζηιείαο ηνπ Κνκκφδνπ. Γεκήηξηνο ( ). Δπί ηεο Παηξηαξρείαο ηνπ Γεκεηξίνπ είρε δηαδνζεί ηφζν ν Υξηζηηαληζκφο ζηελ Αίγππην, ψζηε νη Υξηζηηαλνί δήηεζαλ 8

9 απφ ηνλ Γεκήηξην λα δηνξίζεη ηξεηο Δπηζθφπνπο ζ άιιεο πφιεηο ηεο Αηγχπηνπ. Ζ αχμεζε ηνπ Υξηζηηαληζκνχ πξνθάιεζε αθ ελφο κελ ηνλ θζφλν ησλ εζληθψλ, εθ ησλ νπνίσλ ν Αιεμαλδξεχο Κέιζνο, θηιφζνθνο Δπηθνχξεηνο, αλέιαβε ηνλ πφιεκν θαηά ηνπ Υξηζηηαληζκνχ, αθ εηέξνπ ελέπλεπζε ηνλ θφβν ζηνλ Ρσκαίν Απηνθξάηνξα επήξν, ν νπνίνο φρη κφλνλ απαγφξεπζε απζηεξά ηελ κεηάβαζε ησλ εζληθψλ ζηνλ Υξηζηηαληζκφ θαη Ηνπδατζκφ, αιιά μεζήθσζε ζθιεξφ δησγκφ ελαληίνλ ηεο λέαο πίζηεσο. Πνιινί Υξηζηηαλνί ππέζηεζαλ καξηπξηθφ ζάλαην. Ζξαθιάο ( ). Μεηά ηνλ ζάλαην ηνπ Γεκεηξίνπ εθιέρζεθε Δπίζθνπνο ηεο Δθθιεζίαο Αιεμαλδξείαο ν Ζξαθιάο. Ήηαλ καζεηήο ηνπ Χξηγέλνπο θαη δηάδνρφο ηνπ ζηελ Καηερεηηθή ρνιή Αιεμαλδξείαο. Δπεηδή ηελ επνρή απηή δηαδφζεθε πνιχ ν Υξηζηηαληζκφο θαζ φιε ζρεδφλ ηελ Αίγππην, αλαγθαζζεθε ν Ζξαθιάο λα ρεηξνηνλήζεη 20 Δπηζθφπνπο. Δπεηδή φισλ απηψλ πξντζηαην ν Ζξαθιάο, νη ινηπνί ηνλ απνθάιεζαλ Πάπα. Σνλ ηίηιν απηφ ζθεηεξίζζεθε κεηαγελέζηεξα ν Δπίζθνπνο Ρψκεο. Ο Ζξαθιάο έθεξε θαη ηνλ ηίηιν Αξρηεπίζθνπνο. Γηνλύζηνο ( ). Γηάδνρνο ηνπ Ζξαθιά αλαδείρζεθε ν Γηνλχζηνο. Αλ θαη ν Υξηζηηαληζκφο ζηα πξνγνχκελα ρξφληα δηψθεην θαηά ηφπνπο θαη θαηά θαηξνχο κφλνλ, ηελ επνρή ηνπ Απηνθξάηνξνο Γεθίνπ έγηλε ν πξψηνο γεληθφο δησγκφο. Σελ πεξίνδν απηνχ ηνπ δησγκνχ νη Αιεμαλδξείο Υξηζηηαλνί κε ηνλ Δπίζθνπφ ηνπο έπαζαλ πνιιά θνβεξά. Πνιινί πηζηνί έθπγαλ ζηελ έξεκν θαη ζην φξνο ηλά, φπνπ ζπλειιήθζεζαλ θαη πνπιεζήθαλε σο δνχινη. Πνιινί απφ ηνπο επηζεκφηεξνπο απαξλήζεθαλ ηελ Υξηζηηαληθή ηνπο πίζηε θαη επέζηξεςαλ ζηελ εηδνινιαηξεία. Ο Γέθηνο θνλεχζεθε ζην πφιεκν θαηά ησλ Γφηζσλ θαη έπαπζε ν θαηά ησλ Υξηζηηαλψλ δησγκφο. Πνιινί δήηεζαλ λα επηζηξέςνπλ ζηνπο θφιπνπο ηεο Δθθιεζίαο. Δπεηδή ν Γηνλχζηνο αξλήζεθε λα ηνπο δερζεί, ήξζε ζε ζχγθξνπζε κε ηνπο ινηπνχο Δπηζθφπνπο, νη νπνίνη πξνο ιχζε ηνπ δεηήκαηνο ζπγθάιεζαλ χλνδν ζηε Ρψκε, θαηά ηελ νπνίαλ ν Ννβαηηαλφο θαη νη νπαδνί ηνπ κε ζέινληαο λα δερζνχλ ηνπο κεηαλννχληαο απνθιείζζεθαλ απφ ηελ Δθθιεζία θαη αθνξίζζεθαλ. Ο Γηνλχζηνο απφ ην 233 δηεηέιεζε ζρνιάξρεο ηεο Καηερεηηθήο ρνιήο, κεηά ην 247 σο Δπίζθνπνο, ζπλέγξαςε πνιιά ζπγγξάκκαηα θαηά ησλ Αηγππηίσλ Γλσζηηθψλ θαη θαηά ηνπ Παχινπ ακνζαηέσο. Δπί ηεο επνρήο ηνπ Γηνλπζίνπ εκθαλίζζεθε ν αηξεζηάξρεο αβέιιηνο Δπίζθνπνο Θεβατδνο. Μάμηκνο ( ). Καηά ην 12 ν ρξφλν ηεο βαζηιείαο ηνπ Απηνθξάηνξνο Γαιιηελνχ αλαδείρζεθε δηάδνρνο ηνπ Γηνλπζίνπ ν Μάμηκνο. 9

10 Σελ επνρή απηή ζπγθξηηείηαη χλνδνο ζηελ Αληηφρεηα θαηά ησλ βιαζθεκηψλ ηνπ Παχινπ ακνζαηέσο. Θεωλάο ( ). Σνλ Μάμηκν δηαδέρζεθε ακέζσο ν Θεσλάο. χκθσλα κε ηνπο ρξνλνγξάθνπο αλαθέξεηαη φηη ν Αιεμαλδξηλφο ζξφλνο ερήξεπζε γηα έλα ρξφλν θαη κεηά πξνρεηξίδεηαη ν Θεσλάο Δπίζθνπνο. Απηφ φκσο θαίλεηαη απίζαλνλ. Πεξί απηνχ δελ γλσξίδνκε ηίπνηε ην ηδηαίηεξν. Πέηξνο Α, κάξηπο ( ). Σξία ρξφληα κεηά ηελ αλάξξεζή ηνπ ζηνλ Αιεμαλδξηλφ Θξφλν ζπλέβε ν ζθιεξφο δησγκφο ηνπ Απηνθξάηνξνο Γαιεξίνπ. Πνιινί Υξηζηηαλνί ηεο Αηγχπηνπ ππέζηεζαλ καξηπξηθφ ζάλαην. Ο Πέηξνο απνθεθαιίζζεθε θαηά ηνλ 9 ν ρξφλν ηνπ δησγκνχ καδί κε ηνπο Πξεζβπηέξνπο Φαχζηνπ, Γίνπ θαη Ακκσλίνπ. Αρηιιάο ( ). Ο Αρηιιάο πξνρεηξίζζεθε Πξεζβχηεξνο απφ ηνλ Θεσλά, ζρνιάξρεο ηεο Καηερεηηθήο ρνιήο ρξεκάηηζε θάησ απφ ηνλ Δπίζθνπν Πέηξν θαη εμειήρζεθε Δπίζθνπνο Αιεμαλδξείαο κεηά ηνλ καξηπξηθφ ζάλαην ηνπ Πέηξνπ. Ο Αρηιιάο δηαηέιεζε Δπίζθνπνο Αιεμαλδξείαο κφλνλ έλα ρξφλν. Τπεξάζπηζε ηα νξζφδνμα δφγκαηα θαη γη απηφ νλνκάδεηαη «κέγαο» απφ ηνλ Μ. Αζαλάζην. Β. ΒΤΕΑΝΣΗΝΖ ΠΔΡΗΟΓΟ. Αιέμαλδξνο Α ( ). Αλαδείρζεθε κεγάινο ζε αξεηέο. Αγσλίζζεθε θαηά ηελ αίξεζε ηνπ Αξείνπ, ζπγθαιέζαο ηνπηθή χλνδν εμ 100 Δπηζθφπσλ θαη πνιιψλ Πξεζβπηέξσλ. Ζ χλνδνο απηή απνθήξπμε ηνλ Άξεην. Δπεηδή νη έξηδεο δελ έπαπζαλ, ν Απηνθξάησξ Κσλζηαληίλνο πξφζηαμε ηνλ Αιέμαλδξν θαη Άξεην λα εζπράζνπλ. Δπεηδή θαη πάιηλ δελ επήιζε ε πνζεηή εζπρία κέζα ζηνπο θφιπνπο ηεο Δθθιεζίαο, ν Απηνθξάησξ ζπγθάιεζε ζηελ Νίθαη ηελ Α Οηθνπκεληθή χλνδν. Ζ χλνδνο θαηαδίθαζε ηελ αηξεηηθή δηδαζθαιία ηνπ Αξείνπ θαη ν ίδηνο εμσξίζζεθε. Αζαλάζηνο Α ( ). Τπήξμε ν επηθαλέζηαηνο πξφκαρνο ηεο Δθθιεζίαο θαηά ηνλ 4 ν αηψλα. Αγσλίζζεθε γελλαία θαη ππφθεξε ηα πάλδεηλα, αιιά ηειηθά ζξηάκβεπζε θαη δνμάζζεθε φζν θαλείο άιινο, γη απηφ δίθαηα νλνκάζζεθε «Μέγαο». Αγλνχκε ηνλ ηφπν θαη ρξφλν γελλήζεψο ηνπ. Αζθήζεθε κέζα ζην κνλαηθφ θαη αζθεηηθφ βίν θαη ππήξμε θίινο ηνπ νζίνπ Αλησλίνπ. Σν 319 γίλεηαη Γηάθνλνο ηνπ Παηξηάξρνπ Αιεμάλδξνπ θαη αλέιαβε δεκφζηα ηνλ πφιεκν θαηά ηνπ Αξείνπ. Έιαβε κέξνο ζηελ Α 10

11 Οηθνπκεληθή χλνδν ζηελ νπνία δηαθξίζεθε. Οη νπαδνί ηνπ Αξείνπ θαηεγφξεζαλ ηνλ Αζαλάζην ζηνλ Απηνθξάηνξα. Ο Αζαλάζηνο θιήζεθε ζηε χλνδν ηεο Σχξνπ ην 335 ε νπνία ηνλ θαζήξεζε. Σελ απφθαζε απηή επεθχξσζε ηνλ επφκελν ρξφλν ε χλνδνο ησλ Ηεξνζνιχκσλ, ζπλεπεία ηεο νπνίαο ν Αζαλάζηνο εμσξίζζεθε ζηελ Σξίβεξη, φπνπ έκεηλε κέρξη ηνλ ζάλαην ηνπ Μ. Κσλζηαληίλνπ. Ο Κσλζηάληηνο αλαθάιεζε ηνλ Αζαλάζην σο Παηξηάξρε Αιεμαλδξείαο θαη εγέλεην δερηφο ζξηακβεπηηθά ζηνλ Παηξηαξρηθφ Θξφλν. Ο ζξίακβνο απηφο εξέζηζε ηνπο Αξεηαλνχο, νη νπνίνη ηνλ θαηεγφξεζαλ θαη πάιηλ ξπνο ηνλ Απηνθξάηνξα. Ο Αζαλάζηνο εμσξίζζε θαη πάιηλ επαλήιζε θαη πάιηλ εμσξίζζε. Παξ φια ηα παζήκαηα ν Αζαλάζηνο κέλεη ζηαζεξφο θαη ακεηάβιεηνο σο πξνο ηελ Οξζφδνμν πίζηε, ππνδεηθλχνληαο ηνλ δξφκν ηεο αιήζεηαο. Γηψρζεθε, εμσξίζζεθε θαη έθπγε ζηελ έξεκν, αιιά ζην ηέινο ζξηάκβεπζε. Σν 373, αθνχ παηξηάξρεπζε γηα 46 ρξφληα, απέζαλε έλδνμα σο θαλεηλφο αζηέξαο ηεο Οξζνδνμίαο. Σελ πεξίνδν πνπ ν Αζαλάζηνο επξίζθεην εμψξηζηνο νη Αξεηαλνί εμέιεμαλ σο Παηξηάξρεο Αιεμαλδξείαο ηνπο Πηζηφ ή Πίζην, Γξεγφξην θαη Γεψξγην. Πέηξνο Β ( ). Μεηά ηνλ ζάλαην ηνπ Αζαλαζίνπ νη κελ Αξεηαλνί εμέιεμαλ Δπίζθνπν Αιεμαλδξείαο ηνλ Λνχθην, νη δε Οξζφδνμνη εμέιεμαλ ηνλ θίιν θαη ζπλαγσληζηή ηνπ Αζαλαζίνπ Πέηξν Β. Ο Απηνθξάησξ φηαλ έκαζε απηφ ζπλέιαβε ηνλ Πέηξν θαη δηέηαμε λα παξαδψζνπλ φιεο ηηο εθθιεζίεο ζηνπο Αξεηαλνχο. Κάησ απφ ηνλ Αξεηαλφ Λνχθην νη Οξζφδνμνη ππέζηεζαλ πνιιά δεηλά. Ο Πέηξνο παηξηάξρεπζε κέζα απφ πνιινχο θηλδχλνπο θαη απέζαλε ην 381. Σηκόζενο Α Αθηήκωλ ( ). Γηάδνρνο ηνπ Πέηξνπ Β αλαδείρζεθε ν αδειθφο ηνπ Σηκφζενο. Γηέπξεςε φρη κφλνλ ζηνπο αγψλεο ελαληίνλ ησλ Αξεηαλψλ, αιιά θαη ζηε χλνδν ηεο Κσλζηαληηλνππφιεσο ηνπ 381. Ο Σηκφζενο επαηλείηαη γηα ηελ κεγάιε απηαπάξλεζή ηνπ, γηα ηελ νπνία νλνκάζζεθε «αθηήκσλ». Θεόθηινο ( ). Ο Θεφθηινο ήθκαζε θαηά ηα πξψηα ρξφληα ηνπ Απηνθξάηνξνο Θενδνζίνπ, ν νπνίνο δηέηαμε ηελ θαηαζηξνθή ησλ εζληθψλ λαψλ θαη ηελ κεηαηξνπή ηνπο ζε Υξηζηηαληθνχο. Καηά ηελ θαηαζηξνθή ηνπ εξαπείνπ εμαγξηψζεζαλ νη εζληθνί θαηά ησλ Υξηζηηαλψλ θαη επεηέζεθαλ θαη απηνχο. ηε ζχγθξνπζε απηή θνλεχζεθαλ πνιινί θαη απφ ηηο δχν πιεπξέο. Ο Θεφθηινο αγσλίζζεθε θαηά ησλ εζληθψλ, ησλ Αξεηαλψλ θαη ησλ Αλζξσπνκνξθηηψλ. Κηλδχλεςε λα θνλεπζεί απφ ηνπο 11

12 ηειεπηαίνπο, εάλ ππνρσξνχζε. Αδίθσο ζηξάθεθε ελαληίνλ ησλ ελαξέησλ κνλαρψλ Γηνζθφξνπ, Ακκσλίνπ, Δπζεβίνπ θαη Δπζπκίνπ, θαη θαηέζηξεςε ηα αζθεηήξηα ησλ κνλαρψλ, πνπ εμέθξαζαλ παξάπνλα θαη ζηα Ηεξνζφιπκα θαη πξνο ηνλ ηφηε Παηξηάξρε Κσλζηαληηλνππφιεσο άγην Ησάλλε Υξπζφζηνκν. Κύξηιινο Α ( ). Μεηά ηνλ ζάλαην ηνπ Απηνθξάηνξνο Αξθαδίνπ έγηλε Απηνθξάησξ ν νθηαεηήο πηφο ηνπ Θενδφζηνο, ν νπνίνο άθεζε ηελ δηνίθεζε ηεο Αηγχπηνπ ζηα ρέξηα ηνπ Παηξηάξρνπ Αιεμαλδξείαο. ηαλ θαηά ην 5 ν ρξφλν ηεο βαζηιείαο ηνπ ΘΗενδνζίνπ απέζαλε ν Παηξηάξρεο Θεφθηινο, εμεξξάγε θνβεξή ζηάζε ζηελ Αιεμάλδξεηα γηα ηελ θαηάιεςε ηνπ δηπινχ αμηψκαηνο, ηνπ Δπηζθνπηθνχ θαη ηνπ Δπαξρηθνχ. Ζ κελ κεξίδα ησλ Αξεηαλψλ πξφηεηλαλ σο Δπίζθνπν ηνλ Σηκφζεν, ε δε Αηγππηηαθή ηνλ Κχξηιιν, αλεςηφ ηνπ Θενθίινπ. Ο αγψλ ησλ δχν κεξίδσλ θξίζεθε ζηνπο δξφκνπο ηεο Αιεμάλδξεηαο θαη παξ φιε ηελ ζηξαηησηηθή ππνζηήξημε ηνπ Δπάξρνπ ππέξ ηνπ Σηκνζένπ, επεθξάηεζε ν Κχξηιινο, ν νπνίνο κπήθε κέζα ζηελ εθθιεζία ζξηακβεπηηθά. Δπερείξεζε λα ζέζεη ηέξκα ζηηο αηξέζεηο θαη ζ φιε ηνπ ηελ δσή αγσλίζζεθε θαηά ηνπ αηξεζηάξρνπ Νεζηνξίνπ θαη ησλ νπαδψλ ηνπ. ην αγψλα απηφ θηλδχλεςε ν Έπαξρνο Οξέζηεο απφ ηνλ εμνξγηζζέληα φρινπ, αιιά ηξαγηθφ ζχκα ππήξμε ε πεξηψλπκνο θηιφζνθνο Τπαηία. Ο Κχξηιινο ςήθηζε ππέξ ηεο εμνξίαο ηνπ αγίνπ Ησάλλνπ Υξπζνζηφκνπ. Αθνινχζσο αλαεγλψξηζε ην άδηθν ηεο απνθάζεσο αλέγξαςε ην φλνκα ηνπ αγίνπ Ησάλλνπ ζηα Γίπηπρα ηεο Αιεμαλδξηλήο Δθθιεζίαο. Γηόζθνξνο, αηξεζηάξρεο ( ). Σνλ Κχξηιιν δηαδέρζεθε ζηνλ Παηξηαξρηθφ Θξφλν ν αξρηδηάθνλνο Γηφζθνξνο, αλήξ θηιφζξεζθνο κελ, αιιά φρη θηινκαζήο. Ο Γηφζθνξνο αζπάζζεθε ηελ αίξεζε ηνπ Δπηπρνχο θαη ήηαλ ππέξκαρνο ηεο αίξεζεο ηνπ Μνλνθπζηηηζκνχ. Καζαηξέζεθε απφ ηελ Γ Οηθνπκεληθή χλνδν (451). Πξνηέξηνο ( ). Μεηά ηελ θαζαίξεζε ηνπ Γηνζθφξνπ απφ ηνλ Παηξηαξρηθφ Θξφλν Αιεμαλδξείαο εθιέρζεθε κε ηελ βνήζεηα ηνπ Δπάξρνπ Φιψξνπ ν Πξνηέξηνο. Ο ιαφο ήηαλ πνιχ δπζαξεζηεκέλνο θαη φξκεζε ελαληίνλ ηνπ ζηξαηνχ θαη θαηαδίσθε ηηο αξρέο ηεο πφιεσο, νη νπνίνη θαηέθπγαλ ζην εξάπεην (λαφ ηνπ Αγίνπ Ησάλλνπ). Ο φρινο ππξπφιεζε ην εξάπεην θαη νη θίινη ηνπ Πξνηεξίνπ εθάεζαλ. Ο Απηνθξάησξ, φηαλ έκαζε γηα ηα ζπκβάληα έζηεηιε 2,000 ζηξαηηψηεο, νη νπνίνη άισζαλ θπξηνιεθηηθά ηελ πφιε θαη εγθαηέζηεζαλ ηνλ Πξνηέξην ζηνλ Παηξηαξρηθφ Θξφλν. 12

13 Απνζαλφληνο ηνπ Απηνθξάηνξνο Μαξθηαλνχ θαη απφληνο ηνπ ζηξαηησηηθνχ Δπάξρνπ ηεο Αιεμαλδξείαο, νη Αιεμαλδξηλνί επηηέζεθαλ θαηά ηνπ Πξνηεξίνπ, θαηεβίβαζαλ απηφλ απφ ηνλ ζξφλν θαη εμέιεμαλ ηνλ Σηκφζεν Αίινπξν, ηνλ νπνίνλ νδήγεζαλ ζξηακβεπηηθά ζην Καηζάξεην. ηαλ επέζηξεςε ν Έπαξρνο, ν φρινο εμνξγίζζεθε θαη θφλεπζε ηνλ Πξνηέξην θαη θξ εκαζαλ ην ζψκα ηνπ ζην ηεηξάππιν πξνο ριεπαζκφ. Ο δηάδνρνο Απηνθξάησξ, Λέσλ Α, ζέινληαο λα ηεξκαηίζεη ηνπο ζξεζθεπηηθνχο δηαπιεθηηζκνχο, εμψξηζε ηνλ δεκνθηιή Σηκφζεν θαη αλάγθαζε ηνπο Αιεμαλδξηλείο λα εθιέμνπλ Δπίζθνπν πηζηφλ ζηα φζα ε Γ Οηθνπκεληθή χλνδνο εζέζπηζε, θαη σο ηνηνχηνλ εμέιεμαλ ηνλ Σηκφζεν Β αινθαθίνιν. Απφ ην 457 νη Κφπηεο απνζρίδνληαη απφ ηελ θαλνληθή Οξζφδνμν Δθθιεζία θαη ζπζππξψλνληαη ζε ίδηαλ Δθθιεζία κε ίδηνλ Παηξηάξρε. Σηκόζενο Β αινθαθίνινο ( ). Αθ φηνπ ν Βαηζιίζθνο θαηέιαβε ηνλ απηνθξαηνξηθφ ζξφλν, εμέδσζε δηάηαγκα θαηά ηεο Γ Οηθνπκεληθήο πλφδνπ θαη αλαθάιεζε ηνλ εμνξηζζέληα Σηκφζεν Αίινπξν, ηνλ νπνίνλ αλεβίβαζε ζηνλ Παηξηαξρηθφ Θξφλν ηεο Αιεμαλδξείαο. Ο Σηκφζενο, επαλεξρφκελνο απφ ηελ Κσλζηαληηλνχπνιε, φπνπ επξίζθεην εμφξηζηνο, εηζήιζε ζηελ Αιεμάλδξεηα ζξηακβεπηήο σο θαηαθηεηήο παξά σο Δπίζθνπνο. Ακέζσο άξρηζε λα δηνξίδεη θαη λα παχεη ηνπο Δπηζθφπνπο. Ο Βαζηιίζθνο ληθεζείο απφ ηνλ Εήλσλα εθνλεχζε. Ο Εήλσλ αλαλέσζε εθ λένπ ηηο απνθάζεηο ηεο Γ Οηθνπκεληθήο πλφδνπ θαη έδησμε ηνπο Ηαθσβίηαο Δπηζθφπνπο. Ο Σηκφζενο Αίινπξνο ζην κεηαμχ ρξφλν απέζαλε θαη νη Αηγχπηηνη εμέιεμαλ ηνλ κνλνθπζίηε Πέηξν Μνγγφ. Ο Απηνθξάησξ εμφξηζε ηνλ Μνγγφ θαη αλεβίβαζε γηα δεχηεξε θνξά ηνλ Σηκφζεν αινθαθίνιν. Ηωάλλεο Α Σαιάϊαο ( ). Οη Αηγχπηηνη κε δπλάκελνη λα αληηζηαζνχλ πξνο ηνλ Απηνθξάηνξα, έζηεηιαλ ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε ηνλ ηεξέα Ησάλλε Σαιάτν, παξαθαινχληεο δη απηνχ απφ ηνπ εμήο λα αθήζεη ζ απηνχο ην δηθαίσκα ηεο εθινγήο Παηξηάξρνπ. Ο Απηνθξάησξ ππέβαιιε ζε φξθν ηνλ Ησάλλε Σαιάτν φηη δελ ζα δερζεί ηελ εθινγή απηνχ σο Αξρηεπηζθφπνπ Αιεμαλδξείαο. Ο Ησάλλεο Σαιάτνο φκσο, απνζαλφληνο ηνπ Σηκνζένπ, παξέβε ηνλ φξθν θαη δηά ρξεκάησλ θαηφξζσζε λα εθιεγεί Παηξηάξρεο. Παύινο ( ). Ο Παχινο δηνξίζζεθε ζηνλ Παηξηαξρηθφ Θξφλν Αιεμαλδξείαο κε ηελ δηαηαγή λα δηαηεξήζεη ηηο απνθάζεηο ηεο Γ Οηθνπκεληθήο πλφδνπ ηεο Υαιθηδψλνο. Ο βίνο ηνπ ήηαλ επηιήςηκνο θαη δηθαζηηθψο θαηαδηθάζηεθε, θαζαηξέζε απφ ηελ χλνδν ηεο Γάδαο θαη αληηθαηεζηάζεθε απφ ηνλ Εστιν κε απηνθξαηνξηθή δηαηαγή. 13

14 Εωϊινο ( ). Ο Εστινο κφιηο 10 ρξφληα κπφξεζε λα θξαηήζεη ηελ ζέζε ηνπ Αξρηεπηζθφπνπ Αιεμαλδξείαο κέρξηο φηνπ νη Αιεμαλδξηλείο μαθληθά απνζηαηήζαληεο, θαηέιαβαλ ηνλ ζηξαηφλ θαη εμψξηζαλ ηνλ Εστιν. Απνιιηλάξηνο ( ). Μεηά απφ ην ζπκβάλ απηφ ν Απηνθξάησξ Ηνπζηηληαλφο έζηεηιε ζηελ Αιεμάλδξεηα ηνλ Απνιιηλάξην κε ζηξαηησηηθή δχλακε σο Έπαξρν θαη Παηξηάξρε Αιεμαλδξείαο θαη Αηγχπηνπ. Ο Απνιιηλάξηνο εηζήιζε ζηελ πφιε κε ζηξαηησηηθή πνκπή θαη θαηεπζχλεζθε πξνο ηελ εθθιεζία, φπνπ απέζεην ηνλ ζηξαηησηηθφ καλδχα πεξηεβιήζε ηνλ Παηξηαξρηθφ θαη άξρηζε ηελ ηεξνπξγία. Οη Αιεμαλδξηλείο δελ επηνήζεζαλ απφ ηελ παξνπζία ζηξαηησηηθήο δπλάκεσο, αιι άξρηζαλ λα ηνλ πεηξνβνινχλ απ φιεο ηηο πιεπξέο ζε ηέηνην ζεκείν πνπ αλαγθάζζεθε αλ θχγεη. Μεηά ηξεηο κέξεο θηχπεζαλ νη θακπάλεο θαη ν ιαφο ζπγθεληξψζεθε γηα λ αθνχζεη ηελ επηζηνιή ηνπ Απηνθξάηνξνο. Ο Απνιιηλάξηνο εθκεηαιεπφκκελνο ηελ πεξίζηαζε απεχζπλε νκηιία ζην ιαφ θαη απεινχζε φηη εάλ εμαθνινπζήζνπλ λα επηκείλνπλ ζηε γλψκε ηνπο, ζα παξαδνζνχλ ζηε δηάζεζε ησλ ζηξαηησηψλ. Παξ φια απηά, ν ιαφο ηνλ πεηξνβφιηζε. Ζ απεηιή πξαγκαηνπνηήζεθε θαη νζηξαηφο έπεζε πάλσ ζηνλ άνπιν ιαφ θαη πξνμέλεζε κεγάιε ζθαγή. Ηωάλλεο Β Θενπεηζήο ( ). Δπιόγηνο ( ). Γηάδνρνο ηνπ Ησάλλνπ εθιέρζεθε ν Πξεζβχηεξνο ηεο εθθιεζίαο Αληηνρείαο Δπιφγηνο, ν νπνίνο ήηαλ θαη πξντζηάκελνο ηεο Μνλήο ηεο Θενηφθνπ. Ο Δπιφγηνο επαηλείηαη σο ιφγηνο θαη ζπλέγγξαςε πνιιέο νκηιίεο θαη δηάθνξεο επηζηνιέο. πγθξφηεζε χλνδν ζηελ Αιεμάλδξεηα θαηά ηεο έξηδνο ησλ ακαξηηψλ θαη Ηνπδάησλ. Καηά ησλ ακαξηηψλ έγξαςε πεξί ηεο αλαζηάζεσο ησλ λεθξψλ. Θεόδωξνο θξίβωλ ( ). Ο Θεφδσξνο δηνίθεζε ηελ Δθθιεζία ηεο Αιεμαλδξείαο έλα ρξφλν, θαηφπηλ εζθάγε απφ ηνπο αληηπάινπο ηνπ. Ηωάλλεο Γ Διεήκωλ ( ). Σνλ Θεφδσξν θξίβσλα δηαδέρζεθε ν άγηνο Ησάλλεο ν Διεήκσλ. Καηαγφηαλ απφ ηελ Ακαζνχληα ηεο Κχπξνπ. Αλαδείρζεθε επεξγέηεο ηεο πφιεσο θαηά ηελ επνρήλ απηή πνπ νη θάηνηθνη έπαζραλ απφ ιηκφ θαη ινηκφ. Έηξερε παληνχ βνεζψληαο φινπο ηνπο πάζρνληεο, ράξε ησλ νπνίσλ ίδξπζε πνιιά λνζνθνκεία θαη πησρνθνκεία. Γηα φια απηά νλνκάζζεθε «Διεήκσλ». Δπεηδή νη Πέξζεο θαηάθηεζαλ ηελ Αίγππην έθπγε ζηελ παηξίδα ηνπ ηελ Κχπξν. 14

15 Γεώξγηνο Α ( ). Μεηά ηελ επαλάθηεζε ηεο Αηγχπηνπ απφ ηνπο Πέξζαο απφ ηνλ Απηνθξάηνξα Ζξάθιεην θαη ηελ έμσζε απηψλ, ζηνλ Παηξηαξρηθφ Θξφλν αλεβίβαζε ν Απηνθξάησξ ηνλ Γεψξγην. ην άθνπζκα ηεο απεηιήο ηεο εηζβνιήο ησλ Αξάβσλ ν Γεψξγηνο εγθαηέιεηςε ην πνίκληφ ηνπ θαη έθπγε απφ ηελ Αιεμάλδξεηα. Πέηξνο Γ ( ). Κύξνο Γ ( ). Γ. Ζ KATAKΣΖΖ ΣΖ ΑΗΓΤΠΣΟΤ ΚΑΗ Ζ ΑΛΧΖ ΣΖ ΑΛΔΞΑΝΓΡΔΗΑ. Οη Άξαβεο, ιαφο εκηηηθήο θαηαγσγήο, αθνχ θαηάθηεζαλ ηελ Παιαηζηίλε θαη ηε πξία ζηξάθεθαλ ελαληίνλ ηεο Αηγχπηνπ. Ο Μσάκεζ ( ) είρε ην 628 πξνζθαιέζεη ηνλ Κφπηε δηνηθεηή ηεο Μέκθηδνο Μαθνπθά λα αζπαζζεί ηνλ Ηζιακηζκφ. Ήιπηδε, φηη εάλ δελ απνδερζεί ηελ πξφηαζή ηνπ, ηνπιάρηζην ζα ππνδερζεί ηνπο πξέζβεηο ηνπ κε θηιηθφ πλεχκα θαη ζα ηνπ έζηειλε πνιχηηκα δψξα. Σν 637 ν Ηεξνζνιχκσλ σθξφληνο δέρζεθε ηνλ Καιίθε Οκάξ Μπελ Αι Υαηηάπ ζηελ Αγία Πφιε. Ο έκπεηξνο δηπισκάηεο θαη ζηξαηεγφο Ακξνχ Ηβλ Αοο (Amr ibn el As) είρε επηζθεθζή ηελ Αίγππην πξηλ αζπαζζεί ηνλ Ηζιακηζκφ. Γλψξηδε δε θαιά ηελ εζσηεξηθή θαηάζηαζε ηεο ρψξαο θαη ην πφζν κηζνχζαλ νη ληφπηνη ηνπο μέλνπο. Εήηεζε, ινηπφλ, απφ ηνλ Καιίθε Οκάξ λα ηνπ αλαζέζεη ηελ θαηάθηεζε ηεο Αηγχπηνπ. Ο Οκάξ δίζηαζε λα αλαζέζεη κηά ηέηνηα επερείξεζε ζηνλ Ακξνχ, πνπ είρε θάησ απφ ηε δηνίθεζή ηνπ άλδξεο. ην ηέινο επέηξεςε κε ηελ επηθχιαμε φηη ζα ζηείιεη θη άιινλ ζηξαηεγφ, αθνχ ζπκβνπιεπηεί ηνπο ζπληξφθνπο ηνπ Μσάκεζ. Δπεηδή δε απηνί, φπσο θαη νη ζχκβνπινη ηνπ ζηελ πξσηεχνπζα, δίζηαδαλ λα απνθαζίζνπλ, θαη κάιηζηα νη πεξηζζφηεξνη ήζαλ ελάληηα ζε ηέηνηα επερείξεζε, ν Οκάξ αλάζεζε ζηελ ηχρε ηελ έθβαζε ηεο επερείξεζεο. Έγξαςε ζηνλ Ακξνχ, «Δάλ ε επηζηνιή κνπ αύηε θζάζε πξηλ εηζέιζεο εηο Αίγππηνλ, επίζηξεςνλ, εάλ δε ιάβεο απηήλ ελ εδάθεη ηεο Αηγύπηνπ πξνρώξεη». Κακκηά άιιε Βπδαληηλή επαξρία δελ θαηαθηήζεθε κε ηφζε επθνιία, φζν ε Αίγππηνο θαη ηνχην, δηφηη νη θάηνηθνη, πνπ ήζαλ δηεξεκέλνη ζε Οξζνδφμνπο θαη Κφπηεο, δελ νκνλφεζαλ κπξνζηά ζηνλ κεγάιν θίλδπλν. Οη Κφπηεο κάιηζηα, πνπ απνηεινχζαλ ην κεγαιείηεξν κέξνο ηνπ Αηγππηηαθνχ πιεζπζκνχ, φρη κφλνλ δελ αληηζηάζεθαλ, αιιά βνήζεζαλ ηνπο Άξαβεο 15

16 ζηελ θαηάθηεζε ηεο ρψξαο. Παξαζπξζέληεο ππφ ηνπ Βεληακίλ, Παηξηάξρε ησλ Ηαθσβηηψλ (Κνπηψλ), έζπεπζαλ λα ζπλελνεζνχλ κεηά ηνπ θνηλνχ ερζξνχ. Ο Απηνθξάησξ Ζξάθιεηνο απνβιέπνληαο ζην λα ζπκβηβάζεη ηα ρσξίδνληα ηνπο ππεθφνπο ηνπ αίηηα αλεβίβαζε, κεηά ηνλ ζάλαην ηνπ Παηξηάξρνπ Γεσξγίνπ ( ), ηνλ Δπίζθνπν Φάζηδνο ή Λαδψλ (ηεο Κνριίδνο) Κχξν. Οη πξνζπάζεηεο φκσο ηνπ Κχξνπ απέηπραλ, πηζαλψο δε ζπλεηέιεζαλ ζηελ αχμεζε ηνπ πξνο αιιήινπο κίζνπο. Ο ζηξαηεγφο Ακξνχ ην 639 ήηαλ έηνηκνο λα εηζβάιεη ζηελ Αίγππην, αιιά δελ έπξαμε ηνχην, δηφηη ν Παηξηάξρεο Κχξνο ηνπ ππνζρέζεθε θαηαβνιή εηεζίνπ θφξνπ. Δπεηδή δελ εθπιεξψζεθε απηή ε ππφζρεζε ν Ακξνχ, επί θεθαιήο 30,000 αξαβηθνχ ζηξαηνχ, εκθαλίζζεθε ηνλ Γεθέκβξην ηνπ 639 πξν ησλ Ππξακίδσλ, παξ φιν πνπ έιαβε ηελ επηζηνιή ηνπ Οκάξ πξνηνχ εηζέιζεη ζην Αηγππηηαθφ έδαθνο, φξκεζε ελαληίν ηεο Μέκθηδνο. Ο Κχξνο θαη πάιηλ πξνηείλεη ηελ θαηαβνιή θφξνπ θαη ηελ έθδνζε ζε γάκν ηεο θφξεο ηνπ Απηνθξάηνξνο Δπδνμίαο, είηε άιιεο βαζηιφπαηδνο πξνο ηνλ Υαιίθε, ηνλ νπνίνλ, φπσο πίζηεπε ν Παηξηάξρεο, ζα πξνζήιθπε ζηνλ Υξηζηηαληζκφ. Ο ηφηε φκσο αξρηζηξάηεγνο Μαξηαλφο απεδνθίκαζε ηηο πξνηάζεηο θαη έζπεπζε κεηά ηνπ ζηξαηνχ ζε βνήζεηα ηεο πνιηνξθνπκέλεο Μέκθηδνο. Ζ ειιεληθή θξνπξά αληέηαμε απεγλσζκέλα εξστθή άκπλα, αιιά, κεηά απφ επηάκελν πνινξθία, πξνδφζεθε απφ ηνλ Έπαξρν ηεο Μέκθηδνο Μαθνπθά, ν νπνίνο γηα λα θαηαιάβεη ηελ εμνπζία είρε απνθξχςεη ηηο κνλνθπζηηηθέο ηνπ πεπνηζήζεηο. Ο Milne ζεκεηψλεη: «Οη Κόπηεο ζπλεηάρζεζαλ κεηά ησλ Αξάβσλ ν επηζεκόηεξνο δ απηώλ (ησλ Κνπηώλ) ήην Γεώξγηόο ηηο, έπαξρνο, όζηηο ήξρηζε πιένλ θαλεξώο λα βνεζή ηνπο Άξαβαο κεηά ηελ κάρελ ηεο Ζιηνππόιεσο». Καηά ηνλ Sedillot, ε Μέκθηο είρε δχν εηδψλ ππεξαζπηζηάο, αθ ελφο ηνπο Έιιελεο, πνπ ήζαλ νη θχξηνη ηνπ θξνπξίνπ, θαη αθ εηέξνπ ηνπο Κφπηεο, πνπ θαηνηθνχζαλ ζηελ πφιε θαη βξίζθνλην θάησ απφ ηηο δηαηαγέο ηνπ Μαθνπθά. Οη Έιιελεο, κφιηο πιεξνθνξήζεθαλ ηελ ζπλζεθνιφγεζε ησλ Κνπηψλ, άιινη κελ θαηέθπγαλ ζηελ Αιεμάλδξεηα, άιινη δε ζην θξνχξην ηεο Βαβπιψλνο (Καξο Αι-ακ αη). Μεηά ηελ κάρε ηεο Ζιηνππφιεσο θαηέιαβε ζηε ζπλέρεηα ηελ Βαβπιψλα, πνπ βξίζθεην ζηηο αλαηνιηθέο φρζεο ηνπ Νείινπ. Μεγάιε αληίζηαζε ζπλάληεζε ν Ακξνχ ζηε Βαβπιψλα, θξνχξην ζην παιαηφ Κάτξν κε έμη ρηιηάδεο άλδξεο, ψζηε αλαγθάζζεθε λα πεξηκέλεη ζηξαηησηηθή ελίζρπζε απφ δψδεθα ρηιηάδεο άλδξεο κε αξρεγφ ηνλ Ενπβετξ θαη ηξεηο άιινπο ζπληξφθνπο ηνπ Μσάκεζ. Ζ Βαβπιψλ κεηά απφ επηά κήλεο πνιηνξθίαο παξαδφζεθε. Οη ππεξαζπηζηέο ηνπ θξνπξίνπ θαηαθεχγνπλ ζηε λήζν Ράνπληαη (Ρφδα = Κήπνο), φπνπ νη Άξαβεο ηνπο πεξηεθχθισζαλ θαη ηνπο ερκαιψηεζαλ. Οη δε Κφπηεο κε αξρεγφ ηνλ 16

17 Μαθνπθά, γηφ ηνπ Μελά, πξνηίκεζαλ λα ζπλζεθνινγήζνπλ θαη λα παξαδψζνπλ φιε ηελ ρψξα. ηε Φάξκα ε ειιεληθή θξνπξά αληηζηάζεθε, αιιά ν Ακξνχ, βνεζνχκελνο απφ ηνπο Κφπηεο, έγηλε θπξηάξρνο ηεο θαηάζηαζεο. Απφ εθεί πξνρψξεζε πξνο ηε Bildeis, πνπ απείρε δψδεθα ψξεο απφ ην Κάτξν. ην ιηκάλη Umm Danin, παξαπφηακν ιηκάλη ηνπ Κατξνπ, πξαγκαηνπνίεζε ηελ ηξίηε κάρε ηνπ ελαληίν ησλ Διιήλσλ. Ο Βπδαληηλφο αμησκαηνχρνο, αιι Αηγχπηηνο ηελ θαηαγσγή, Μαθνπθάο απνδείρζεθε πξνδφηεο ηνπ Βπδαληηλνχ Απηνθξάηνξα, ηεο Δθθιεζίαο θαη ηεο παηξίδαο ηνπ. Ο Poole δηθαίσο ιέγεη, φηη «θαηέζηε ν κεγαιείηεξνο πξνδφηεο ηνπ Υξηζηηαληζκνχ». Κχξηνο ηεο θαηάζηαζεο ν Ακξνχ εθζηξαηεχεη θαηά ηεο Αιεμαλδξείαο. ην δξφκν ζπλάληεζε κηθξή αληίζηαζε ζε δχν πφιεηο φπνπ θαηέθπγαλ νη Έιιελεο, ζηελ παξά ηελ Ναχθξαηνλ (Γακαλρνχξ) ρεξζφλεζν ηνπ Λχθνπ (Κνκ-ρεξίθ), θαη ηελ Μαξέα. Αθνχ θπξίεπζε ηηο ζέζεηο απηέο άξρηζε ηελ πνιηνξθεία ηεο Αιεμαλδξείαο γχξσ ζηνλ Οθηψβξην ηνπ 639. ην κεηαμχ ν Παηξηάξρεο Κχξνο θαηεγνξείηαη πξνο ηνλ Απηνθξάηνξα, ν νπνίνο ηνλ θαιεί ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε γηα λα απνινγνεζεί. ηαλ ν Κχξνο ηνπ εμέζεζε ηα γεγνλφηα, ν Ζξάθιεηνο ηνλ πεξηέβαιε κε πιήξε εμνπζία, λα πξαγκαηεπζεί κε ηνλ Άκξνπ ηελ απφ ηεο Αηγχπηνπ απνρψξεζε ησλ Αξάβσλ κε ηελ ζπκθσλία λα θαηαβάιεηαη εηήζηνο θφξνο. Ο Κχξνο έθζαζε ζηελ Αιεμάλδξεηα, φηαλ επνιηνξθείην αζθπθηηθά απφ ηνλ Άκξνπ, ν νπνίνο ήην βέβαηνο πιένλ γηα ηελ άισζή ηεο. Ζ αδξάλεηα ηνπ Βπδαληηλνχ ζηφινπ θαη ε απξνζδφθεηνο νιηγσξία ηνπ Απηνθξάηνξνο πεξί ηεο πφιεσο ελίζρπαλ ηηο πξνζδνθίεο ηνπ Άξαβνο ζηξαηεγνχ. Οη Αιεμαλδξηλείο ελ ηνχηνηο αληεζηάζεζαλ εξστθά θαη απέθξνπζαλ πνιιέο θνξέο ηηο εθφδνπο ησλ Αξάβσλ. ην δηάζηεκα ησλ δεθαηεζζάξσλ κελψλ πνιηνξθίαο, εθφλεπζαλ είθνζη ηξεηο ρηιηάδεο. Ζ πνιηνξθία δε ζα ειχεην, εάλ έθζαλε εγθαίξσο ε ζηξαηησηηθή βνήζεηα απφ ηελ Κσλζηαληηλνχπνιε. Οη ακπλφκελνη απειπίζζεθαλ, φηαλ πιεξνθνξήζεθαλ γηα ηνλ ζάλαην ηνπ Ζξαθιείνπ θαη ηηο πεξί δηαδνρήο δηελέμεηο ησλ δηαδφρσλ ηνπ. Έηζη ζηηο 21 ή 23 Γεθεκβξίνπ ηνπ 640 ν Άκξνπ εηζήιζε ζξηακβεπηήο κέζα ζηελ Αιεμάλδξεηα. Ο Παηξίθηνο, νη ζηξαηησηηθνί, νη άξρνληεο θαη πνιινί εθ ησλ θαηνίθσλ θαηέθπγαλ ζην Βπδαληηλφ ζηφιν. Ο δε Κχξνο παξέκεηλε, ειπίδσλ φηη ζα κπνξέζεη λα ζψζεη απφ ηελ νινζρεξή θαηαζηξνθή ην πνίκληφ ηνπ. Ζ απφπεηξα φκσο ηεο αλαθαθηαιήςεσο ππφ ησλ Βπδαληηλψλ έπεηζε ηνλ Άκξνπ, φηη κφλνη πηζηνί ζ απηφλ ήζαλ νη Κφπηαη (Ηαθσβίηεο), πξνο ηνπο νπνίνπο παξερψξεζε πξνλφκηα θαη ηηκέο ζην πξφζσπν ηνπ Παηξηάξρνπ ηνπο Βεληακίλ, ηνλ νπνίνλ πξνζθάιεζε ζηελ Αιεμάλδξεηα. 17

18 Ο Ησάλλεο Νηθίνπ ζηε Υξνλνγξαθία ηνπ εθζέηεη κε αθξίβεηα κελ ηα φζα έιαβαλ ρψξα ζηελ Αίγππην, κνινλφηη δελ απνθξχπηεη, ζαλ κνλνθπζίηεο, ηελ έρζξα ηνπ θαηά ηεο ειιεληθήο Οξζνδνμίαο, ραηξεθαθεί δε δηά ηελ ππφ ησλ Αξάβσλ θαηάιπζε ηεο ειιεληθήο θπξηαξρίαο θαη πξνζπαζεί λα θαιχςεη ηηο θαηά ηελ πεξίνδν απηή αζρεκίεο ησλ Κνπηψλ. Οη Μνπζνπικάλνη θαηαθηεηέο ζαλ φξνπο ζπλζεθνιφγεζεο δήηεζαλ ή ηελ επηβνιή ηνπ Ηζιακηζκνχ ή ηελ επηβνιή θφξνπ θαη ηελ ππνηαγή. Ο Μαθνπθάο αθνχνληαο γηα ηε δσή ησλ Αξάβσλ εληππσζηάζζεθε ηφζν πνπ δελ δίζηαζε λα ζπζηάζεη ην ζπκθέξν ησλ Διιήλσλ. «Παξέζηεκελ ελώπηνλ αλζξώπσλ είπνλ ησ Μνπθαπθά νη εθ ηνπ ζηξαηνπέδνπ ησλ Μνπζνπικάλσλ επαλειζόληεο πξέζβεηο νίηηλεο ηεο δσήο πξνηηκώζη ηνλ ζάλαηνλ θαη νύηε πεξί επηγείνπ κεγαιείνπ κεξηκλώζηλ, νύηε πξνο θσκηθάο επηζπκίαο ζπεύδνπζη. Κάζεληαη επί ηεο γεο θαη εζζίνπζη γνλαηηζηί, ν δε αξρεγόο απηώλ νπδόισο δηαθξίλεηαη ησλ άιισλ, νπδεκία δηαθνξά ππάξρεη κεηαμύ κεγάινπ θαη κηθξνύ, νύηε κεηαμύ θπξίσλ θαη δνύισλ. Δλ δε ηε ώξα ηεο πξνζεπρήο νπδείο απνιείπεηαη, αιιά πάληεο λίπηνληαη θαη πξνζεύρνληαη κεηά κεγίζηεο επιαβείαο». Ζ ζηάζε ησλ Κνπηψλ απέλαληη ζηνπο εηζβνιείο είλαη ζπκθεξνληνινγηθή. Απνβιέπνπλ ζην ζπκθέξν ησλ νκνθχισλ θαη νκνζξήζθσλ ηνπο. Έκεηλαλ αδηάθνξνη γηα ηελ βπδαληηλή απψιεηα. Οη Κφπηεο κηζνχζαλ εμ άιινπ ηφζν ηελ Βπδαληηλή εμνπζία, ψζηε επραξίζησο δέρζεθαλ ηελ κσακεζαληθή εηζβνιή. Ζ πιεξνθνξία ηνπ Ησάλλνπ Νηθίνπ, ν νπνίνο αλαθέξεη φηη, φηαλ νη κνπζνπικάλνη εμαθξίβσζαλ ηελ αδπλακία ησλ Ρσκαίσλ θαη ηελ ερζξφηεηα ηνπ ιανχ πξνο ηνλ Απηνθξάηνξα Ζξάθιεην, εμ αηηίαο ησλ ππ απηνχ δησγκψλ ράξε ηεο Οξζνδφμνπ πίζηεσο έγηλαλ ηνικεξφηεξνη θαη ηζρπξφηεξνη ζηνλ πφιεκν. Σφζν ε επηζθνπή ηνπ φζν θαη ν πιεζπζκφο ησλ άιισλ πφιεσλ δνθηκάζζεθαλ βαξχηαηα κεηά ηελ θαηάθηεζε θαη ελψ ιίγνη είλαη εθείλνη, πνπ βνήζεζαλ ηνπο Άξαβεο ή πξνζρψξεζαλ ζ απηνχο, κεγάιεο κάδεο ηνπ ιανχ απ φιεο ηηο παξαηάμεηο έθπγαλ ζηελ Αιεμάλδξεηα θαη ζηηο άιιεο πφιεηο, πνπ ήηαλ αθφκε ζηα ρέξηα ησλ Βπδαληηλψλ. Λέγεηαη, φηη Παηξηάξρεο ησλ Κνπηψλ Βεληακίλ, πνπ βξίζθεην ζηελ εμνξία, δηεκήλπζε ζηνπο Κφπηεο λα παξαδνζνχλ εηξεληθά ζηνλ Ακξνχ. Σν 641 νη Άξαβεο έγηλαλ θπξηάξρνη ηεο Αιεμάλδξεηαο. Απφ ηνπ 641 κέρξη ηνπ 642 ε Αίγππηνο απέβε κέξνο ηεο θπξηαξρίαο ηνπ Καιίθνπ ηεο Γακαζθνχ (ησλ Αββαζηδψλ), αιι έπεηηα απέθηεζε ηδηαηηέξνπο Καιίθαο, ηνπο Φαηηκίδαο ( ) θαη ηνπο Δγηνππίδαο ( ). Οη ρξηζηηαλνί σο επί ην πιείζηνλ πθίζηαλην θαηαπηέζεηο, ηδηαίηεξα φηαλ θπξηάξρεζαλ ζηελ Αίγππην νη Μακεινχθνη (απφ ην 1254). 18

19 Δπεηδή ε Αιεμάλδξεηα θαηαθηήζεθε κε ην ζπαζί θαη ρσξίο ζπλζήθε παξαδφζεθε, ν ζηξαηφο ηνπ Ακξνχ δήηεζε λα ιεειαηήζεη ηελ πφιε θαη λα κνηξαζζεί ηνπο αλζξψπνπο θαη φια ηα αθίλεηα ηεο πφιεο. Ο Ακξνχ δηαβίβαζε απηή ηελ αμίσζε ζηνλ Kαιίθε, ν νπνίνο, δελ ήζειε λα πηθξάλεη εθείλνπο πνπ είραλ θαηαθηεζεί, αιιά ήζειε πεξηζζφηεξν λα ηνπο θεξδίζεη κε ηελ επηείθεηα, δηάηαμε λα επηβιεζεί ζηελ πφιε θεθαιηθφο θφξνο απφ δχν δελάξηα θαη ηνλ έγγεην θφξν αλάινγα κε ηα θηήκαηα, ε δε δσή θαη ε πεξηνπζία ησλ θαηνίθσλ λα κείλνπλ αλέπαθα. Δπίζεο επέηξεςε ηελ επάλνδν ησλ θαηνίθσλ ησλ ρσξηψλ, πνπ βνήζεζαλ ηνπο Έιιελεο θαη ζεσξνχλην ζαλ αηρκάισηνη θαη δφζεθαλ ζ απηνχο ηα ίδηα δηθαηψκαηα, παξφκνηα κε εθείλα πνπ δφζεθαλ ζηνπο Κφπηεο. O Al-Makrizi, αλαθέξεη φηη, «νη Κφπηαη εδήηεζαλ εηξήλεπζηλ κεηά ηνπ Amr, ππφ ηνλ φξνλ λα πιεξψλνπλ θφξνλ ππνηειείαο, φπεξ νχηνο θαη εδέρζε, θαη λα ηνπο δηαζθαιίζε ηαο πεξηνπζίαο ησλ νχηνη δε εβνήζεζαλ ηνπο κνπζνπικάλνπο ελαληίνλ ησλ Ρσκαίσλ, κέρξηο φηνπ ν Θεφο έηξεςελ απηνχο εηο θπγήλ θαη ηνπο εμεδίσμελ εθ ηεο Αηγχπηνπ». Ο Δπίζθνπνο Νηθίνπ Ησάλλεο, παξνπζηάδεη ζην Υξνληθό ηνπ ηνλ Κχξν κφλνλ ζαλ πλεπκαηηθφ αξρεγφ ηεο Αηγχπηνπ, ηαπηφρξνλα καο δίδεη ην φλνκα ηνπ Δπάξρνπ, πνπ ζαλ πξνδφηεο ήξρεην ζε κπζηηθέο ζπλελνήζεηο κε ηνλ Ακξνχ θαη θαηαπξφδνζε ηελ ειιεληθή θξνπξά ηεο Βαβπιψλνο. ηαλ ν Κχξνο αλάιαβε λα ζπδεηήζεη κε ηνλ Ακξνχ ηνπο φξνπο εηξήλεο, δελ πνιηηεχζεθε ζαλ αληηβαζηιέαο ηεο Αηγχπηνπ. Αθνχ επέζηξεςε ζηελ Αιεμάλδξεηα αλαθνίλσζε ην πφξηζκα ησλ ζπδεηήζεσλ πξνο ηνλ Απγνπζηάιην Θεφδσξν θαη ηνλ ζηξαηεγφ Κσλζηαληίλν, θαη ζπλέζηεζε λ αλαθνηλψζνπλ ηνπο φξνπο ζηνλ Απηνθξάηνξα Ζξάθιεην θαη λα δεηήζνπλ ελίζρπζε απφ ηελ Κσλζηαληηλνχπνιε. Ο Μαθνπθάο ελ ησ κεηαμχ ζπεχδεη λα ζπλζεθνινγήζεη, δηφηη εθνβείην κήπσο κε ηελ ππνρψξεζε ησλ λεξψλ ηνπ Νείινπ, πνπ εκπφδηδαλ ηηο επηρεηξήζεηο ησλ Αξάβσλ, απμήζνπλ ηηο αμηψζεηο ηνπο. ηνλ Άξαβα ζηξαηεγφ είπε: «Μεηά ησλ Διιήλσλ νπδεκίαλ επηζπκώ λα έρσ ζπλάθεηαλ, νύηε εηο ηνλ παξόληα νύηε εηο ηνλ κέιινληα θόζκνλ απερζάλνκαη δηά παληόο ηελ βπδαληηλήλ ηπξαλλίαλ, ηελ ζύλνδνλ ηεο Υαιθηδόλνο, θαη ηνπο αθνινπζνύληαο απηήλ Μειρίηαο». Οη πξνηάζεηο ηνπ Ακξνχ ήηαλ κέηξηεο γηα αλζξψπνπο, πνπ είραλ ράζεη πξν πνιινχ ηελ ειεπζεξία ηνπο θαη πξνηηκνχζαλ λα πιεξψλνπλ θαλνληθφ θφξν, παξά λα ππφθεληαη ζε απζαίξεηεο θαηαπηέζεηο θαη δησγκνχο. Πίζηεπαλ φηη νη Άξαβεο ήζαλ νη απειεπζεξσηέο ηεο Αηγχπηνπ θαη γη απηφ ηνπο βνήζεζαλ ζην λα θαηαθηήζνπλ επθνιψηεξα ηελ ρψξα. O Diehl ζεκεηψλεη ηα εμήο ζεκαληηθά: Les Coptes embrasserent presque sans resister le parti de l envahisseur et assurerent par leur defection la victoire des Musulmans. Ο 19

20 Punger ζεκεηψλεη, φηη «νη Κόπηαη κηζνύληεο ην Βπδάληηνλ πξνπηίκεζαλ ηελ Αξαβηθήλ θαηάθηεζηλ, δη ελ βξαδύηεξνλ έκειινλ λα θιαύζσζη πηθξώο». Ο Ακξνχ αξθέζηεθε ζηελ πιεξσκή θεθαιηθνχ θφξνπ δχν δελαξίσλ, απφ ηνπ νπνίνπ εμαηξνχλην νη γπλαίθεο, νη γέξνληεο θαη ηα παηδηά, θαη ζηελ πιεξσκή εγγείνπ θφξνπ. Ο Μαθνπθάο απνδέρζεθε ηηο πξνηάζεηο απηέο πξνο ράξε ηνπ εαπηνχ ηνπ θαη ησλ Κνπηψλ, άθεζε ηνπο Έιιελεο λα απνθαζίζνπλ ηη ζα πξνηηκήζνπλ, λα ππνηαρζνχλ ή λα επηζηξέςνπλ ζηελ Αιεμάλδξεηα. Ο Βπδάληηνο ζηα Αηγππηηαθά ζεκεηψλεη, φηη «ν Μνθαύηαο απηόο θαηεγίλεην λα παξαδώζε ηo θξνύξην εηο ηνπο Άξαβαο δηά ζπλζεθώλ σθειίκσλ πξνο κόλνλ απηόλ θαη ηνπο νκνγελείο ηνπ». Ο Μαθνπθάο, θαίλεηαη, φηη έθξπβε θάπνηα πξνζσπηθή πηθξία ελαληίνλ ηνπ Βπδαληηλνχ Απηνθξάηνξα, δηφηη, έπλημε ηνλ αδειθφ ηνπ ζην Νείιν θαη ηνλ ππνρξέσλε λ αθνινπζεί ην δφγκα ηνπ Πάπα Λένληνο, γη απηνχο ηνπο ιφγνπο ήην ζαλάζηκνο ερζξφο ησλ Διιήλσλ θαη πξνηίκεζε λα θαηαζηήζεη ηελ Αίγππην, θφξνπ ππνηειή ζηνπο Άξαβεο παξά λα βιέπεη απηήλ θάησ απφ ηνπο Έιιελεο Απηνθξάηνξεο, πνπ ήηαλ φινη Υαιθεδφληνη θαη θαθνπνηνχζαλ αθαηάπαπζηα ηνπο Ηαθσβίηαο. χκθσλα κε ηνλ Bulter, ν Μαθνπθάο πξφδσζε ηνπο Έιιελεο θαη ζπκθηιίσζε ηνπο Κφπηεο θαη ηνπο Μνπζνπικάλνπο, ζην ηέινο αζπάζζεθε ηελ πίζηε ηνπ Ηζιάκ. ηα παξάπνλα ηνπ Βπδαληηλνχ Απηνθξάηνξα γηα ηελ επνλείδηζην απηή εηξήλε ν Μαθνπθάο απήληεζε: «Αιεζέο κελ εζηη όηη ν ερζξόο νπρί ηνζνύηνλ πνιπάξηζκόο εζηηλ σο εκείο, είο Μνπζνπικάλνο όκσο ηζνθαξίδεη πξνο εθαηόλ ησλ εκεηέξσλ, θαη πάληεο εθ ησλ απνιαύζεσλ ηεο γεο απνιακβάλνπζηλ κόλνλ απιήλ ελδπκαζίαλ θαη ηξνθήλ θαη αλακέλνπζη ηνλ καξηπξηθόλ ζάλαηνλ, σο άγνληα θαη επζείαλ εηο ηνλ Παξάδεηζνλ, ελ σ εκείο ηελ δσήλ πνζνύκελ θαη ηελ εδππάζεηαλ, θαη ηνλ ζάλαηνλ θνβνύκεζα». ηαλ ππνρψξεζαλ ηα λεξά ηνπ Νείινπ ν δξφκνο πξνο ηελ Αιεμάλδξεηα ήην πηά αλνηθηφο. Ο Ακξνχ αλαρψξεζε απφ ην Κάτξν κε ην ζηξαηφ ηνπ ζπλνδεπφκελνο απφ πνιινχο Κφπηεο, νη νπνίνη αλ θαη δελ εκάρνλην, φκσο βνεζνχζαλ ζηε κεηαθνξά ηξνθψλ, θαηαζθεπή γεθχξσλ θαη άιια παξφκνηα. Οη θάηνηθνη ηεο Μέκθηδνο, πνπ είραλ ηαπεηλσζεί ηφζν απφ ηνπο Έιιελεο θαη ηνπο Ρσκαίνπο θαη είραλ απνγπκλσζεί απφ ηα κλεκεία ηνπο, επραξίζησο εξγάδνλην γηα ηελ πηψζε ηεο ππεξήθαλεο Διιεληθήο πφιεο, πνπ είρε γίλεη ε έδξα ηεο Κπβέξλεζεο, ην θέληξν ηνπ εκπνξίνπ, ησλ ηερλψλ θαη ησλ επηζηεκψλ. Οη Έιιελεο κφιηο πιεξνθνξήζεθαλ ηελ πξνδνζία απηή ησλ Κνπηψλ, ζπγθέληξσζαλ ηηο θξνπξέο ηνπο απ φιεο ηηο πφιεηο θαη κε εξστζκφ αληηκεηψπηζαλ ηνλ επεξρφκελν Ακξνχ. Ζ πξψηε κάρε έγηλε ζηε Σεξελνχη, ζηηο φρζεο ηεο δπηηθήο δηψξπγνο ηνπ Νείινπ, πνπ απείρε πέληε κέξεο απφ ηελ Αιεμάλδξεηα. Οη Έιιελεο ππνρψξεζαλ, ν δε Ακξνχ ζηέιλεη 20

21 ηνλ Scharik λα ηνπο θαηαδηψμεη, φκσο νη Έιιελεο ηνλ πεξηθχθισζαλ ζ έλα ιφθν θαη κφιηο πνπ ζψζεθε απφ ηελ άθημε ηνπ Ακξνχ. Κνληά ζην ιφθν απηφ, πνπ αξγφηεξα νλνκάζζεθε Com Scharik, αγσλίζζεθαλ επί ηξεηο κέξεο ηα αληηκαρφκελα ζηξαηεχκαηα, κέρξηο φηνπ νη Έιιελεο απνζχξζεθαλ ζηε ίηιηο. Δπεηδή θαη εδψ εηηήζεθαλ, αληηπαξαηάρζεθαλ ζην Κέξην (Υαίξεν), πνπ απείρε κία κφλνλ εκέξα απφ ηελ Αιεμάλδξεηα. Γηα δέθα νιφθιεξεο κέξεο αγσλίζζεθαλ θαη αληηζηάζεθαλ, αλαγθάζζεθαλ φκσο κεηά απφ πνιιέο θαη πείζκσλεο κάρεο λα εγθαηαιείςνπλ θαη ηελ ζέζε απηή θαη δήηεζαλ θαηαθχγην ζηα ηείρε ηεο Αιεμαλδξείαο. Απηφ άθελε ηνπο Άξαβεο αλεκπφδηζηνπο λα εγθαηαζηήζνπλ ην ζηξαηφπεδν ηνπο γχξσ απφ ηελ πξσηεχνπζα θαη λα πξνεηνηκάζνπλ ηα απαξαίηεηα γηα ηελ πνιηνξθία. Ζ Αιεμάλδξεηα ήην εθ θχζεσο πφιε νρπξά θαη κπνξνχζε λα αλαθνδηαζζεί θαη απφ ηε ζάιαζζα κε ζηαξηησηηθέο εληζρχζεηο θαη ηξνθνδνζίεο. Γηα πνιχ ρξφλν αληηζηάζεθε ζηελ πνιηνξθία ησλ Αξάβσλ. ηαλ νη Άξαβεο θαηφξζσζαλ λα θαηαιάβνπλ ηελ αθξφπνιε δηψρζεθαλ ακέζσο απ απηή θαη πνιινί ζπλειήθζεθαλ αλάκεζα ζηνπο νπνίνπο ήην θαη απηφο ν Ακξνχ. Ο Ζξάθιεηνο πξφβιεπε φηη, εάλ έπεθηε ε Αιεμάλδξεηα ζα εράλεην φρη κφλνλ ε Αίγππηνο, αιιά θαη φιε ε Βφξεηνο Αθξηθή, γη απηφ αγσλίζζεθε λα ζψζεη ηελ πφιε. Ο Βπδαληηλφο φκσο Απηνθξάησξ χζηεξα απφ ηφζνπο ζξηάκβνπο θαη ζπκθνξέο πέζαλε κε πηθξία ηελ 11ε Φεβξνπαξίνπ 641. Μεηά απφ έλα ρξφλν πέζαλε ν Παηξηάξρεο Κχξνο, ν νπνίνο, θαηά ηνλ Ησάλλε Νηθίνπ, απηνθηφλεζε δηά δειεηεξίνπ. Έηζη, φρη κφλνλ θακκία βνήζεηα δελ ήξρεην, αιιά νη δηακάρεο πνπ μέζπαζαλ ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε γηα ηε δηαδνρή ηνπ ζξφλνπ θαη ησλ ζηάζεσλ ησλ ζηξαηησηψλ, είραλ ζαλ απνηέιεζκα λα αλαθιεζνχλ θαη ηα ζηξαηεχκαηα πίζσ ζηελ πξσηεχνπζα. Οη πνιηνξθνχκελνη Αιεμαλδξείο απνζαξξχλζεθαλ, νη πινχζηνη θαη ηζρπξνί αλαρψξεζαλ κε ηα πινχηε ηνπο, εθείλνη πνπ παξέκεηλαλ αδπλαηνχζαλ λα απνθξνχζνπλ ηνπο ππφ ηελ αξρεγία ηνπ Οπβαδά Ηβλ Αζζακίη, ζπληξφθνπ ηνπ Μσάκεζ, βαξβάξνπο. ηηο 21 Γεθεκβξίνπ ηνπ 641 (κήλα Μνπραξέκ) ηνπ εηθνζηνχ πξψηνπ ρξφλνπ ηεο Δγίξαο, ν Ακξνχ επηηέζεθε ζηελ πφιε. Ζ επίζεζε απεθξνχζζε, αιι ν Ακξνχ ζηξάθεθε ζηελ θαηαδίσμε εθείλσλ πνπ δεηνχζαλ λα θχγνπλ δηά ηεο μεξάο. Σα ειιεληθά ζηξαηεχκαηα, πνπ απνβηβάζζεθαλ θαηέιαβαλ μαλά ηελ πφιε. O Ακξνχ γηα δεχηεξε θνξά επερείξεζε λα θαηαιάβεη ηελ πφιε, πξάγκα πνπ πέηπρε ράξε ζηελ πξνδνζία θάπνηνπ ζπξσξνχ ηεο πφιεο. Σξηαθφζηεο ρηιηάδεο ππνινγίδνληαη νη άλδξεο πνπ έπεζαλ θάησ απφ ηα ηείρε ηεο πφιεο ζηε δηάξθεηα ηεο επηακήλνπ (θαη άιινπο δεθαηεηξακήλνπ) πνιηνξθίαο. Ο Benedite αλεβάδεη ηνλ ρξφλν αληίζηαζεο ζε δέθα πέληε κήλεο. 21

22 Γηα ηε βηβιηνζήθε ηεο Αιεμαλδξείαο δελ γίλεηαη ιφγνο απφ ηνπο Άξαβεο ρξνλνγξάθνπο. Απνηειεί κχζνο ε παξάδνζε φηη βξέζεθαλ ηφζα πνιιά βηβιία ψζηε επί έμη κήλεο ηα ρξεζηκνπνηνχζαλ ζαλ θαχζηκε χιε ζηα ινπηξά ηεο πφιεο. Δάλ δε ππήξραλ ρεηξφγξαθα, απηά σο πνιχηηκα, ή ζηάιζεθαλ ζε αζθαιή κέξε ή εθείλνη πνπ έθπγαλ πξηλ απφ ηελ πνιηνξθία ηα πήξαλ καδί ησλ. ζν κεγάιεο θαη αλ ήηαλ νη θαηαζηξνθέο, πνπ ππέζηε ε Αιεμάλδξεηα ηελ πεξίνδν ηεο Ρσκαηνθξαηίαο, φηαλ ζπγθξηζνχλ πξνο ηα δεηλνπαζήκαηα, ηα νπνία έπαζε απφ ηνπο Άξαβεο, ήηαλ κηθξέο θαη αζήκαληεο. Γηφηη επί ηεο θπξηαξρίαο ησλ Ρσκαίσλ θαη ησλ Βπδαληηλψλ κέρξη ηεο ηειεπηαίαο θαηαζηξνθήο ε Αιεμάλδξεηα δηαηήξεζε ηνλ ειιεληθφ ραξαθηήξα θαη κεγαιείν ηεο θαη παξάκεηλε ε δεχηεξε πφιε ηνπ θφζκνπ. Ο Ακξνχ ζέιεζε λα θαηαζηήζεη ηελ Αιεμάλδξεηα πξσηεχνπζα θαη έδξα ηνπ, αιι ν Οκάξ φκσο δελ επέηξεςε λα εδξεχεη ν δηνηθεηήο ηνπ πέξα απφ ηνλ Νείιν, πξνθαζηδφκελνο φηη ε Αιεμάλδξεηα απέρεη πνιχ απφ ηε Μεδίλα θαη φηη ε πεξηνρή ήην άθαξπνο. Γη απηφ ηνλ ιφγν ν Ακξνχ ίδξπζε λέα πφιε, ζηε ζέζε πνπ ζηξαηνπέδεπζε, φηαλ πνιηνξθνχζε ηελ Βαβπιψλα, κέξνο δε απηήο δηαηεξείηαη κε ην φλνκα Παιαηφ Κάτξν. Απφ ηεο επνρήο απηήο αληηθαηεζηάζεθε ν ειιεληθφο πνιηηηζκφο, ε επηζηήκε θαη ε θηινζνθία απφ ηνλ βαξβαξηζκφ, ηα ρξνληθά ηεο Κνπηηθήο Δθθιεζίαο θαη ηηο ηζηνξηνγξαθίεο ησλ Αξάβσλ θαηαθηεηψλ. «Οη Ρσκαίνη θαίπεξ επί πέληε αηώλαο άξμαληεο ηεο Αηγύπηνπ σο επαξρίαο, νπδέλ όκσο ίρλνο θαηέιηπνλ, καξηπξνύλ όηη πνηέ θύξηνη ηεο ρώξαο ππήξμαλ δηόηη θαη πξηλ κεηαηεζή έηη ε ηεο Κπβεξλήζεσο έδξα από ηεο Ρώκεο εηο ηελ Κσλζηαληηλνύπνιηλ ε Αίγππηνο δησθήζε σο κία ειιεληθή επαξρία. Μεηά δε ηελ πηώζηλ ηεο Αιεμαλδξείαο ε Αίγππηνο απεηέιεζε κέξνο ηνπ κεγάινπ ησλ Καιηθώλ θξάηνπο θαη ε ηζηνξία απηήο απνηειεί κέξνο ηεο Αξαβίαο θαη ησλ Αξάβσλ». Ο ΓΔΧΡΓΗΟ ΜΑΜΟΤΚΑ. H θαηάιπζε ηεο ειιεληθήο θπξηαξρίαο ζηελ Αίγππην ζπλδέεηαη ζηελφηαηα κε ηελ πνιπζπδεηεκέλε πξνζσπηθφηεηα ηνπ Γεσξγίνπ Μαθνπθά Ο Karabacek ππνζηήξημε ηελ γλψκε φηη ν πιήξεο ηίηινο ηνπ πνιπζξπιήηνπ Μαθνπθά είλαη: «Ο κεγαπρήο (= ε απηνύ Δμνρόηεο) Γεώξγηνο ν πηόο Μελά ηνπ Παξθαβίνπ». Ο Poole θαηά παξάδνμν ηξφπν απνθαιεί ηνλ Μαθνπθά Ησάλλε θαη Γεψξγην, αιιά θακκία πεγή δελ αλαθέξεη ηνλ Μαθνπθά σο Ησάλλε. 22

23 Γηα ην πξφζσπν ηνπ επάξρνπ Γεσξγίνπ Μαθνπθά, νη Άξαβεο ηζηνξηθνί κηινχλ γηα θάπνηνλ άγλσζην Al-Mukaukis, πνπ πξφδσζε ζ απηνχο ηελ παηξίδα ηνπ. Ο Καιιίκαρνο ζεκεηψλεη: «Ο Μαθνπθάο ελ έπαξρνο ηεο βπδαληηλήο θπξηαξρίαο ελ Αηγύπησ, αιιά κνλνθπζίηεο ην δόγκα» θαη φηη «θαηεπξόδσζε ηελ ελ Βαβπιώλη ακπλνκέλελ ειιεληθήλ θξνπξάλ». ην ζεκείν απηφ ν ιφγηνο Αξρηκαλδξίηεο Ζιίαο ηεθάλνπ ζπληαπηίδεη ηνλ Μαθνπθά κε ηνλ πνιππαζή Παηξηάξρε Αιεμαλδξείαο Κχξν θαη εξσηά «ηη ην πξνδνηηθόλ δηέπξαμε ζπλζεθνινγήζαο κεηά ηνπ ζηξαηεγνύ ησλ Αξάβσλ Ακξνύ, αθ νπ επξέζε ελ ηε πζηάηε πξνο ηνύην αλάγθε»; Ο Καιιίκαρνο δηαθσλψλ ζηελ ηαχηηζε ησλ δχν πξνζψπσλ ηζρπξίδεηαη φηη ν ηεθάλνπ βαζίδεη ηα επηρεηξήκαηά ηνπ ζην έξγν ηνπ Άγγινπ ηζηνξηθνχ Butler, ν νπνίνο απξνθάιππηα απνθαιεί ηνλ Έιιελα Παηξηάξρε Κχξν πξνδφηε. Σν φλνκα φκσο «Μαθνπθάο» σο επσλπκία ηνπ Κχξνπ είλαη εληειψο άγλσζην ζηνλ Κφπηε ηεξάξρε. Ο Severus, o Butler, ν Bolotow, o Crum θαη ν Pereira ζπκθσλνχλ ζηελ ηαχηηζε ησλ δχν πξνζψπσλ. O Krumbacher νκνινγεί φηη δελ κπνξεί λα εθθξάζεη θάπνηα γλψκε επάλσ ζην δήηεκα απηφ. Ο Δπηχρηνο, ζχγρξνλνο ηνπ Severus, δηαρσξίδεη ηνλ Μαθνπθά απφ ηνλ Παηξηάξρε Κχξν. Ο Παπαξεγφπνπινο, ν άγγινο ηζηνξηθφο Sharpe, θαη ν άγγινο θιεξηθφο Fowler δηαθξίλνπλ απηφλ απφ ηνλ Παηξηάξρε Κχξν. O Sidarious απνξξίπηεη ηελ ζεσξία, φηη ν Μαθνπθάο ήην ν Κχξνο, θαη ζηεξίδεη ηε γλψκε ηνπ απηή ζην γεγνλφο φηη ν επίζθνπνο επήξνο δελ απνλέκεη ζηνλ Κχξν ηνλ ραξαθηήξα ηνπ Μαθνπθά. Ο Aξκέλεο ρξνλνγξάθνο Abu Saleh ιέγεη, φηη ν Ζξάθιεηνο έζεζε ηε ρψξα θάησ απφ ηε δηνίθεζε ηνπ Γεσξγίνπ, γηνχ ηνπ Μελά, ηνλ Μαθνπθά θαη επίζθνπνο ησλ Ρσκαίσλ ήην ν Κχξνο. Άιινη ρξνλνγξάθνη, φπσο νη Al Wakdi, Tabari, Baladhuri, Ibn-Khaldum θαη Al-Makin ππνζηεξίδνπλ, φηη ν Μαθνπθάο ήην αξρεγφο ησλ Κνπηψλ. Ο Οηθνλνκφπνπινο ηνλ απνθαιεί «Δζλάξρελ ησλ Κνπηώλ» θαη ν Λάκπξνπ δηαζηέιιεη απηφλ απφ ηνπ Παηξηάξρε Κχξνπ. Ο Amelineau, θζάλεη ζην εζθαικέλν ζπκπέξαζκα, φηη ν πξνδφηεο ηεο Αηγχπηνπ ήην θάπνηνο Παηξηάξρεο νλνκαδφκελνο Γεψξγηνο, πνπ δηαδέρζεθε ηνλ Κχξν. Σέηνην πξφζσπν φκσο δελ ππήξμε δηφηη, φινη νη θαηάινγνη ησλ Παηξηαξρψλ Αιεμαλδξείαο δελ αλαθέξνπλ θαλέλα Παηξηάξρε Γεψξγην κεηά ηνλ Κχξν. Ζ Butcher εζθαικέλα ζεσξεί ηνλ Μαθνπθά σο «Παγάξρε» ή δηνηθεηή ηεο Άλσ Αηγχπηνπ. Ολνκάδεην δε Γεψξγηνο θαη ήην Γνπμ θαη ηαπηφρξνλα ζηξαηησηηθφο δηνηθεηήο. πκθσλεί απφιπηα κε φζνπο εθ ησλ εξεπλεηψλ έιεγαλ φηη ν Μαθνπθάο ήην Κφπηεο. Ο Zogheb πηνζεηεί ηηο παξαδνμνινγίεο ηνπ Champollion θαη ηζρπξίδεηαη, φηη ν Παηξηάξρεο «Κύξνο θαη ν Μαθνπθάο ζπλεκάρεζαλ κεηά ησλ Αξάβσλ, νίηηλεο έκειινλ λα ειεπζεξώζσζηλ απηνύο από ηνπ δπγνύ ησλ Ρσκαίσλ». 23

24 απηφ ην ζεκείν πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη ν Butler ηελ ιέμε «Μαθνπθάο», αληίζηνηρε πξνο ην «ΠΚΑΤΥΗΟC», ζεσξεί φηη ζεκαίλεη «ηνλ Καπθάζηνλ», θαη φηη ν Κχξνο ήην επίζθνπνο Φάζηδνο ηνπ Καπθάζνπ. O Evetts κεηαθξάδεη ην: Αι-Κανπθάο κε ην Colchian = Κόρινο, πνπ ζχκθσλα κε ηελ ζεσξία ηνπ Butler ζεκαίλεη: Καπθάζηνο. κσο, φπσο παξαηεξεί ν Καιιίκαρνο, «ν Μαθνπθάο γξάθεηαη κεηά ηνπ άξζξνπ παξά ηνηο Άξαςη ρξνλνγξάθνηο θαη δε παξά επήξσ, σο εμήο: Αι-Μαθνπθάο ή Αι- Μνπθάνπθαο, ν δε Καπθάζηνο απνδίδεηαη δηά ηνπ: Καπθάο θαη ε Καπθαζία δηά ηνπ: θαπθαζία. Ζ δηαθνξά αύηε πεξί ηελ γξαθήλ ηνπ Μαθνπθά θαη ηνπ Καπθάζνπ δελ δύλαηαη λα κε ιεθζή ππ όςηλ, θαηά ηνζνύηνλ κάιινλ θαζόζνλ θαη αη πεγαί θαη ηα ηζηνξηθά γεγνλόηα νπδόισο ζπλεγνξνύζηλ ππέξ ηνπ ηαπηηζκνύ ηνπ παηξηάξρνπ Κύξνπ θαη ηνπ Κόπηνπ επάξρνπ Γεσξγίνπ Μαθνπθά». ε θαλέλα ζεκείν ηνπ Υξνληθνύ ηνπ Ησάλλνπ Νηθίνπ δελ αλαθέξεηαη, φηη ν Παηξηάξρεο Κχξνο ήην δηνηθεηήο ηεο Αιεμαλδξείαο θαη φιεο ηεο Αηγχπηνπ. Οχηε κπνξεί θαλείο λα ζπκπεξάλεη, φπσο ηζρπξίδεηαη ν Butler, φηη ν Κχξνο είρε θαη ηελ πνιηηηθή εμνπζία. Ο Ησάλλεο Νηθίνπ αλαθέξεη ηνλ Γνκηηηαλφ ζαλ δηνηθεηή ηεο Αιεμαλδξείαο, ν νπνίνο δηαδέρζεθε ηνλ Αλαζηάζην, θαη ηνλ Απγνπζηάιην Θεφδσξν, γεληθφ ζηξαηησηηθφ δηνηθεηή ηεο Αηγχπηνπ. Ο Milne δηθαίσο ππνζηήξημε ηελ γλψκε, φηη ηα ηειεπηαία ρξφληα ηεο βπδαληηλήο θπξηαξρίαο ζηελ Αίγππην ε θπβέξλεζε ήην ζηξαηησηηθή. Ζ θαηάθηεζε εμ άιινπ ηεο Αηγχπηνπ απφ ηνπο Πέξζεο, πνπ δηήξθεζε κηά δεθαεηία ( ) θαη ην άγξην κίζνο ησλ ηζαγελψλ κνλνθπζηηψλ πξνο ηελ ειιεληθή θπξηαξρία, δηθαηνινγεί ηελ επηβνιή ζηξαηνθξαηίαο. Καηά ηελ θξηζηκφηεξε πεξίνδν ηνπ πξνο ηνπο Άξαβεο αγψλνο νη Έιιελεο θαηαλαιψλνπλ ηηο πνιχηηκεο δπλάκεηο ηνπο ζηηο κεηαμχ ηνπο δηελέμεηο θαη κίζε. Ο Γνκηηηαλφο ήην πνιέκηνο ηνπ Παηξηάξρνπ Κχξνπ. Δάλ ν Κχξνο είρε ηελ ππεξηάηε πνιηηηθή εμνπζία, ν δηνηθεηήο δελ ζα ηνικνχζε λα είλαη απξνθάιππηα ελάληηα ηνπ Παηξηάξρνπ, νχηε ζα είρε αλάγθε ν Κχξνο ηξίηα πξφζσπα γηα λα επηθνηλσλήζεη κε ηνλ Απηνθξάηνξα γηα ηνπο φξνπο ηεο εηξήλεο. Δπίζεο δελ ζα ηνικνχζαλ νη πνιηηηθέο εμνπζίεο ηεο Φαγηνχκ, ζχκθσλα κε ηνλ Amelineau, λα αληηζηαζνχλ ζηελ εμνπζία ηνπ, φηαλ θαηαδίσθε ηνλ κνλαρφ ακνπήι. Καηά ην θνπηηθφ αγηνιφγην, ν Παηξηάξρεο Κχξνο ήην ακείιηθηνο δηψθηεο ηεο Κνπηηθήο Δθθιεζίαο θαη ηνπ θιήξνπ ηεο, ηνπο νπνίνπο θαηαδίσθε ηφζν, ψζηε λα βιέπνπλ ζην πξφζσπφ ηνπ ηελ ελζάξθσζε ηνπ Αληηρξίζηνπ. Ζ ζχγρπζε πεξί ηεο δηπιήο εμνπζίαο ηνπ Κχξνπ, θαηά ηνλ Καιιίκαρν, πξνήιζε απφ ηηο ςεπδείο πιεξνθνξίεο εθ ηνπ θνπηηθνχ ζπλαμαξίνπ θαη ηεο δσήο ηνπ κνλαρνχ ακνπήι, πνπ γξάθηεθαλ ζηελ 24

25 Αξαβηθή. Ο Goeje, ζηε κηθξά πξαγκαηεία ηνπ, θξνλεί, φηη νη πιεξνθνξίεο ησλ Αξάβσλ ρξνλνγξάθσλ θαίλεηαη φηη ζπγρένπλ ηηο πξάμεηο ηνπ Κχξνπ θαη ηνπ Μαθνπθά, νχησο ψζηε λα παξνπζίαδνπλ ηνλ Έιιελα Παηξηάξρε θαη σο αληηβαζηιέα ηεο Αηγχπηνπ. Απηή ε γλψκε απφ ηα Αξαβηθά θείκελα πέξαζε ζηηο αηζηνπηθέο κεηαθξάζεηο, ηηο νπνίεο ν Severus ρξεζηκνπνίεζε ρσξίο λα εμεηάζεη, ελψ ν Έιιελαο Παηξηάξρεο Δπηχρηνο, ζαλ Έιιελαο έδεημε πεξηζζφηεξν ελδηαθέξν θαη δηαρσξίδεη ηνλ Κχξν απφ ηνλ Κφπηε Έπαξρν Μαθνπθά. Ο Bury ζεσξεί ηνλ Μαθνπθά σο Κφπηε θπβεξλήηε ζηελ Αίγππην. O Margoliouth έρεη ππ φςε ηνπ ηελ ζεσξία ηνπ Butler, αιιά πηζηεχεη ζηελ απζεληηθφηεηα ηεο αιιεινγξαθίαο κεηαμχ ηνπ Μσάκεζ θαη Μαθνπθά, γη απηφ ζεσξεί πιαλσκέλνπο ηνπο Άξαβαο ρξνλνγξάθνπο θαη ζπγγξαθείο πνπ ηαπηίδνπλ ηνλ Κχξν κε ηνλ Μαθνπθά. Αιιά ζ απηή ηελ πιάλε, θαηά ηνλ Καιιίκαρν, θαλέλαο απφ ηνπο Άξαβαο ζπγγξαθείο δελ πεξηπίπηεη παξά κφλνλ ν Κφπηεο επίζθνπνο επήξνο. Ο Ησάλλεο Νηθίνπ καο παξνπζηάδεη ηνλ Κχξν κφλν ζαλ πλεπκαηηθφ αξρεγφ ηεο Αηγχπηνπ, πνπ θαηαιακβάλεη ηηο Κνπηηθνχο λανχο ρσξίο ηελ άδεηα ηνπ Δπάξρνπ. Μαο δίδεη δε ην φλνκα ηνπ Δπάξρνπ, πνπ νλνκάδεηαη Γεψξγηνο Μαθνπθάο. Απηφο κε κπζηηθφ ηξφπν ζπλελνήζεθε κε ηνλ Ακξνχ θαη θαηαπξφδσζε ηελ ειιεληθή άκπλα ηεο Βαβπιψλαο. Ζ θαηάιπζε ηεο ειιεληθήο θπξηαξρίαο ζηελ Αίγππην ζπλδέεηαη κε ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ Γεσξγίνπ Μαθνπθά, έλα πξφζσπν πνπ ππήξμε ην ζεκείν αληηιεγφκελν ησλ παιαηψλ ρξνλνγξάθσλ, φζνη έγξαςαλ ζηελ ειιεληθή, θνπηηθή, αββπζηληαθή θαη αξαβηθή γιψζζα. Οη λεψηεξνη ηζηνξηθνί, αλαθεξφκελνη ζηηο αληηθαηηθέο ινγνκαρίεο ησλ παιαηψλ ρξνλνγξάθσλ, δηαηξέζεθαλ ζε αλάινγεο νκάδεο, θαη ν θαζέλαο απ απηνχο έδσζε κία δηθή ηνπ άπνςε. Ο θνξπθαίνο Γεξκαλφο ηζηνξηθφο Ranke, παξ φιν πνπ ζέιεη ηνλ Μαθνπθά σο Κφπηε θπβεξλήηε ζηελ Αίγππην, θαίλεηαη φηη απνθιίλεη ππέξ ηεο αλππαξμίαο ηνπ, ακθηβάιινληαο ζην ηζηνξηθφ ραξαθηήξα ηνπ. O Απζηξηαθφο Καζεγεηήο κε πνιιή αγρίλνηα δίδεη ηελ εμήο αιεζνθαλή εμήγεζε, φηη νη Άξαβεο δηά ηνπ νλφκαηνο «Μαθνπθάο» απέδσζαλ ηελ ειιεληθή ιέμε «κεγαπρήο», πνπ ζηελ Αίγππην ήην ηίηινο επγελείαο παξεκθεξήο πξνο ην «ελδνμόηαηνο». Γ. ΑΡΑΒΗΚΖ ΚΑΣΑΚΣΖΖ ΝΔΟΗ ΓΗΧΓΜΟΗ. 25