Зорилго: Өмнөд Монголын тодорхой районы шүр ба изотопын судалгааны үр дүнг уялдуулан силур-девоны заагийг тогтоох.

Transcript

1 Сэдвийн судлагдсан байдал ба үндэслэл. Өмнөд Монголын дунд палеозойн тэнгисийн хурдсын стратиграфи, биостратиграфийн чиглэлийн судалгааг Н.Г.Маркова, Л.М.Улитина, Л.Н. Большакова (1976), Т.Т.Шаркова (1974, 1977, 1981), Р.Е.Алексеева, Б.Мэндбаяр (1981), Г.В.Копаевич (1984), Г.М.Добров (1986,1988ф), Лэмб, Бадарч (Lamb & Badarch,1997), Р.Е.Алексеева (1988,1993), Ч.Минжин (1993) нар явуулж ирсэн байна. Эдгээрийн үр дүнд стратиграфийн янз бүрийн ангиллууд хийгдэж, силур-девоны болон девоны хурдсын тархалтууд тогтоогдож байсан боловч силур-девоны хил заагийг тогтоох судалгаа төдийлөн хийгдээгүй байна. Орчин үед Монголын палеогеограф, палеогеодинамикийн судалгаа эрчимтэй хийгдэж байгаатай холбоотой эртний газарзүйн нөхцлийг сэргээх, Төв Азийн хэмжээнд энэ асуудлыг тодруулах шаардлагатай болж байна. Тухайн асуудлыг хөндөж энэхүү судалгааны ажлыг хийсэн болно. Зорилго: Өмнөд Монголын тодорхой районы шүр ба изотопын судалгааны үр дүнг уялдуулан силур-девоны заагийг тогтоох. Зорилт: 1. Сонгосон зүсэлтүүдийн табулят шүрийн бүрэлдэхүүнийг тогтоох. 2. Тогтвортой изотопын судалгаа хийж, бусад судлагдсан газруудтай харьцуулах. Хамгаалах зүйлүүд: 1. Шинэжинстийн Улааншанд худаг орчимд силур-девоны хил заагийн хурдас хуримтлалын тасалдалгүй зүсэлт байна. 2. Туйл орчмын Урал, Алтай-Саян, Зүүн-Хойт Орос зэрэг Оросын олон мужуудад тархалттай доод девоны региональ зон F. socialis нь Өмнөд Монголын олон районуудад (Шинэжинст, Мандал-Овоо, Бортээг) илэрч стратиграфийн тэмдэгт түвшинг илэрхийлдэг. 3. Силур, девоны хил орчим болсон нүүрстөрөгчийн тогтвортой изотопын глобаль өөрчлөлт нь Монголд Улааншанд зүсэлтийн 4-р үеэнд илэрдэг. 1

2 4. Говь-Алтай Сүхбаатарын бүсийн силур, девоны шүр болон бусад бентос амьтдын баялаг үлдэгдэлтэй карбонат, карбонат-терриген хурдас нь тэр үеийн дулаан бүсийн тэнгисийн орчинг илэрхийлнэ. Материал: 1998 оноос одоо хүртэл судалгаа явуулж байгаа Өмнөд Монголын силур-девоны 10 гаруй зүсэлтүүдэд хийсэн бичиглэл, талбайн геологийн тойм зургууд, Улааншанд, Бортээгийн районд явуулсан геологи ба палеонтологийн нарийвчилсан судалгааны материал, шүрийн 81 дээжийн 137 шлиф, тогтвортой изотопын судалгааны 148 дээжийн карбон болон хүчилтөрөгчийн изотопын шинжилгээ зэрэг орно. Судалгааны аргачлал: Судалгаанд дараах аргачлалыг хэрэглэв. Үүнд: 1. Хээрийн судалгаа. Өмнөд Монголын хэмжээнд силур-девоны хурдас өргөн тархсан Шинэжинст, Мандал-Овоо, Бортээг, Тайлаг уулын орчимд 10 гаруй хэсэгчилсэн зүсэлтүүдийг бичиглэж, геологийн тойм зургуудыг зохиож, шүр, мөрхөлтөн, хөвд биетэн, криноид, толгой хөлтөн, зөөлөн биетний үлдэгдлүүдийг цуглуулав. Дээрх зүсэлтүүдээс стратиграфийн ангиллын тулгуур район болох Улааншанд, Бортээгийн зүсэлтүүдийг нарийвчлан судалж, Улааншандын зүсэлтэд 25 м, Бортээгийн зүсэлтэд 10 м тутамд илэрсэн шохойн чулуу, шохойлог элсэнчулуу, шохойлог алевролитын үе бүрээс табулят шүрийн дээжлэлт хийв. Зүсэлтүүдээс хүчилтөрөгч, нүүрстөрөгчийн тогтвортой изотопын шинжилгээнд 20 см-ээс 1 метрийн зайтайгаар 148 дээжлэлт хийв. 2. Суурин судалгаа Шүрийн 81 дээжинд хөндлөн, дагуу, тууш чиглэлээр зүсэж, тунгалаг шлиф бэлдсэн. 2

3 Шлифийг бинокуляр (х10), микроскоп (x500) ашиглан судалж, шүрийн морфологийн хэмжилтээр Filemaker программаар мэдээллийн бааз үүсгэн шүрийн тодорхойлолтонд ашиглав. Canvas шинэ программ ашиглан шүрийн хатуу биеийн морфологийн хэмжилтүүдээр диаграмм график байгуулж, табулят шүрийн төрөл, зүйлийн ялгарлыг тогтоож, систематикийн ангиллын дагуу табулят шүрийн зүйлийг тодорхойлж, бичиглэв. Судалсан табулят шүрийн төрөл, зүйлүүдэд биостратиграфи, палеобиогеографийн харьцуулалт хийв. Хүчилтөрөгч ба нүүрстөрөгчийн тогтвортой изотопын судалгааг МАТ-251 төрлийн хийн масс-спектрометр ашиглан явуулж, дараах томъёоллоор (Rollinson,1993) үр дүнг гаргаж авсан. δ 18 O = {[ 18 O/ 16 O (дээж) - 18 O/ 16 O (стандарт) ] / 18 O/ 16 O (стандарт) }x1000 Шүрийн болон тогтвортой изотопын үр дүнг бусад бүс нутгуудад тогтоогдсон үр дүнтэй харьцуулалт хийж, дүгнэлт гаргав. Үр дүн - шинэлэг тал: 1. Баянхонгор, Шинэжинстийн дүүрэгт Улааншанд худаг орчмын дээд силур-доод девоны карбонат хурдсыг нарийвчлан судалж, табулят шүрийн цогцолбор бүрэлдэхүүнийг анх тогтоож, силур-девоны хил заагийн хурдастай стратиграфийн тасалдалгүй зүсэлтийг шинээр илрүүлэв. 2. Өмнөговийн Бортээг дүүрэгт өмнө нь мөрхөлтөн амьтнаар насыг нь тогтоож (Алексеева, 1993) Бортээг горизонтод хамааруулж байсан доод девоны тулгуур зүсэлтийн карбонат хурдсаас табулят шүрийг анх удаа тодорхойлж, лохковын настай болохыг дахин баталгаажуулав. 3. Улааншанд, Бортээгийн зүсэлтүүдээс Favositida багийн 2 овог, 5 дэд овог, 7 төрөлд хамаарах 15 зүйлийн табулят шүр тодорхойлж, бичиглэл хийв. 3

4 4. Canvas-9 болон Filemarker программуудыг шүрийн тодорхойлолтод ашиглан, табулят шүрийн 219 дээжинд Мэдээллийн бааз үүсгэсэн нь шүрийн цаашдын судалгаанд суурь ач холбогдолтой бөгөөд бусад фаунаар ийм мэдээллийн бааз үүсгэх боломжтой. 5. Өмнө нь зөвхөн Мандал-Овоо дүүрэгт ялгагддаг байсан Favosites socialis шүртэй доод девоны лохковын ярусын тэмдэгт зоныг уг судалгаагаар Өмнөд Монголын тулгуур районууд болох Шинэжинст, Бортээгт шинээр тогтоож, тухайн шүртэй хурдсын тархалтыг өргөжүүлэв. 6. Өмнөд Монголын палеозойн карбонат хурдсанд анх удаа хемостратиграфийн судалгааны нэг арга болох нүүрстөрөгч ба хүчилтөрөгчийн тогтвортой изотопын шинжилгээг хийж, силур-девоны хил заагийн нүүрстөрөгчийн изотопын глобаль өөрчлөлтийг Улааншанд-2 зүсэлтийн 4-р үеийн дунд хэсэгт илрүүлэв. 7. Шинэ газар, Таймыр, Урал, Зүүн Хойт Оросын нутгаас илэрсэн дээд силур-доод девоны шүрийн цогцолбортой Улааншанд, Бортээгийн табулят шүрийн бүрэлдэхүүн илүү төстэй байгаагаас эртний газарзүйн ижил бүс үүсгэж байсан гэж үзэв. Ач холбогдол Монгол оронд тархсан силур-девоны хурдсын хил заагтай жишиг зүсэлт болон түүний шүрийн цогцолборыг шинээр тогтоож, тухайн үе шатны биостратиграфийн ангиллыг нарийвчилсан нь цаашид давхарга зүйн ангилал болон эртний газарзүйн нөхцлийг сэргээхэд бодит тулгуур баримт материал нь болно. Хэлэлцүүлсэн байдал: 1. Sersmaa G Review of Mongolian Devonian Tabulate coral investigation. Mongolian Geoscientist 10. October 1, p Sersmaa G, Minjin Ch, Undarya J, Age and genesis of the Devonian deposits in the Tsulkhir hudag region. Mongolian Geoscientist 13. June, p Ч.Минжин, Г.Сэрсмаа, Л.Гэрэлцэцэг, Я.Ариунчимэг, М.Болорцэцэг Шинэжинстийн районы палеозойн хурдасны литостратиграфийн ангилал. Геологи 1, Геологийн эрдэм шинжилгээ, сургалт арга зүйн сэтгүүл. х

5 4. Minjin Ch, Sersmaa G, Undarya J Geological background of Mongolia: special reference to Ordovician, Silurian and Lower Devonian. In International Symposium of the Hokkaido University Museum Mineral Resources and Hydrothermal Activities in the Northeast Eurasia Minjin Ch, Sersmaa G The Guide Book Abstracts and Ordovician Silurian correlation chart for the joint field meeting of IGCP 410 and IGCP 421 in Mongolia.p Sersmaa G, Review of Mongolia Lower and Middle Devonian tabulate corals of investigation. The Guide Book Abstracts and Ordovician Silurian correlation chart for the joint field meeting of IGCP 410 and IGCP 421 in Mongolia. p Chengyuan Wang, Ziegler W, Minjin Ch, Sersmaa G, Munchtsetseg J, Gereltsetseg L, Nadia I, The First Discovery of the Earliest Devonian Conodont Zonal Fossil from the Gavuu Member in Mushgai Area of South Gobi,Mongolia. Journal of Geoscientific research in Northeast Asia, Vol.6, 1, Apr., p Sersmaa G The stage of Lower-middle Devonian reef and localities in Mongolia International Symposium Geology of Reefs July 4-6, Syktyvkar,Russia. 9. Minjin Ch., Sersmaa G., 2005 Silurian and Lowermost Devonian tabulate corals of Mongolia Geology 12, p Sersmaa G Devonian organogenic buildups of Mongolia in the Ancient life and modern approaches, abstracts of the second international palaeontological congress, June 17-26,2006, Beijing, China, p Г.Сэрсмаа Өмнөд Монголын Улааншанд, Бортээгийн зүсэлтүүдэд хийсэн δ 13 С ба δ 18 О изотопын судалгааны үр дүн Геосудлаач сэтгүүл 34, Хууд Г.Сэрсмаа Улааншанд, Бортээгийн дээд силур-доод девоны табулят шүр Mongolian Geoscientist. Vol.36, Geology &Metallogeny of Central Asia. XVII International Symposium of Kherlen Geological Expedition. Special volume dedicated to 50 th anniversary of the Geology education in Mongolia. P Ажлын бүтэц хэмжээ: Диссертац нь Оршил, Дүгнэлтээс гадна Судалгааны түүх, Стратиграфи, Табулят шүр, Изотопын судалгаа гэсэн 4 бүлэг, 46 зураг, 10 хүснэгт, 7 фототаблиц болон ашигласан номын жагсаалт зэргээс бүрдсэн 125 хуудастай ажил болов. 1- р бүлэгт: Судалгааны талбайн региональ байршил, өмнө нь судлагдсан байдлын талаар тусгав. 2- р бүлэгт: Судалгаанд сонгож авсан талбай болох Өмнөд Монголын Улааншанд ба Бортээг орчмын силур-девоны хурдсын стратиграфи болон өөрийн судалсан зүсэлтүүдийг бичиглэн, зэргэлдээх дүүргүүдтэй харьцуулсан харьцуулалтын үр дүнг бичив. 5

6 3- р бүлэгт: Зүсэлтүүдээс судлагдсан табулят шүрийн морфологи, нэр томъёог тайлбарлан, систематикийн дагуу судлагдсан зүйлүүдийн бичиглэлийг хийж, фото таблиц хийв. 4- р бүлэгт: Нүүрстөрөгч ба хүчилтөрөгчийн тогтвортой изотопын судалгаа, түүний үр дүн, харьцуулалтыг бичиж, дүгнэлт хийв. Талархал Энэ ажлыг удирдсан багш ШУТИС-ийн ГГТС-ийн профессор, доктор (Ph.D) Ч.Минжин, зөвлөх багш ШУТИС-ийн ГГТС-ийн профессор, доктор (Sc.D) О.Гэрэл, зөвлөх ШУА-ийн Палеонтологийн төвийн эрдэм шинжилгээний ахлах ажилтан, доктор (Sc.D) Я.Ариунчимэг, ШУА-ийн Палеонтологийн төвийн эрдэм шинжилгээний ахлах ажилтан, доктор (Ph.D) Д.Бадамгарав нартаа баярлаж талархсанаа илэрхийлье. Мөн тогтвортой изотопын судалгааг хийх боломжийг олгож, лаборатортоо урьж ажиллуулсан Италийн Триестийн их сургуулийн Геологи, Байгаль орчин ба далай судлалын тэнхимийн профессор Антонио Альберти, геохими-изотопын лабораторийн доктор Штенни Барбара нарт болон байнга дэмжиж, тусалж, зөвлөж байсан ГГТС-ийн профессор, эрдэмтэн багш нар, мэргэжил нэгт хамт олон, бусад найз нөхөд, шавь нартаа талархалаа илэрхийлье. 6