ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΠΑΙ ΙΩΝ ΣΤΟ ΠΑΙ ΙΚΟ ΣΤΑΘΜΟ

Transcript

1 ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΠΑΙ ΙΩΝ ΣΤΟ ΠΑΙ ΙΚΟ ΣΤΑΘΜΟ Η ρώτη µέρα του αιδιού στον αιδικό σταθµό ή το νη ιαγωγείο συνε άγεται συνήθως τον ρώτο α οχωρισµό του α ό τα ρόσω α φροντίδας και κυρίως τη µητέρα και συχνά σηµαδεύεται α ό κλάµατα και ατελείωτους α οχαιρετισµούς. Το άγχος του α οχωρισµού είναι µια φυσιολογική ανα τυξιακή διαδικασία και είναι η συχνότερη µορφή άγχους στην αιδική ηλικία. Εµφανίζεται ερί ου στην ηλικία των 7 µηνών, κορυφώνεται µεταξύ του 13ου και του 24ου µήνα και στη συνέχεια αρχίζει να φθίνει. Θεωρείται φυσιολογική αντίδραση ερί ου µέχρι την ηλικία των 6 ετών (Κάκουρος & Μανιαδάκη, 2003). Το άγχος α οχωρισµού συνιστά διαταραχή και χρήζει αντιµετώ ισης α ό ειδικό όταν το άγχος ου εκδηλώνει το αιδί είναι δυσανάλογο του ανα τυξιακού του ε ι έδου, όταν οι αντιδράσεις του κατά τον α οχωρισµό ή το ενδεχόµενό του είναι υ ερβολικές και όταν έχουν αρνητικό αντίκτυ ο στην κοινωνική λειτουργικότητά του, κυρίως στην ροσαρµογή του στο σχολείο και τη σχέση του µε τους συνοµηλίκους του. Στην ερί τωση αυτή το αιδί είναι συνήθως υ εξαρτηµένο α ό τους γονείς του, βασίζεται σε εκείνους για την εκ λήρωση των αναγκών του, ακόµη και αναγκών ου θα µ ορούσε να εκ ληρώσει και µόνο του, ανησυχεί υ ερβολικά ότι θα συµβεί κάτι κακό στα ρόσω α ου το φροντίζουν και α οφεύγει καταστάσεις κατά τις ο οίες ρέ ει να α οµακρυνθεί α αυτά. Όταν ξεκινά το σχολείο, συχνά βρίσκει δικαιολογίες για να µείνει σ ίτι ή ροσ αθεί µε διάφορους τρό ους να καθυστερήσει να άει και ολλές φορές αρουσιάζει ψυχοσωµατικά συµ τώµατα, ό ως τάση για εµετό, κοιλό ονο, ονοκεφάλους, κ.α. Η εξάρτηση του βρέφους α ό τη µητέρα είναι φυσιολογική και στηρίζεται στο ένστικτο της ε ιβίωσης. Σταδιακά, και καθώς το νή ιο κατακτά τα ανα τυξιακά ορόσηµα του λόγου και της βάδισης αρχίζει να αυτονοµείται και να ανεξαρτητο οιείται, µε α οτέλεσµα να µ ορεί να βρεθεί σε νέα εριβάλλοντα µε άγνωστα ρόσω α χωρίς φόβο και αρνητικές αντιδράσεις. Το ερώτηµα είναι κατά όσον µ ορεί η µητέρα να αντέξει το γεγονός ότι το αιδί της νιώθει καλά και χωρίς την αρουσία της. Η ικανότητά του να αντα οκρίνεται λέον ικανο οιητικά σε άγνωστα εριβάλλοντα δε συνε άγεται α οδυνάµωση της σχέσης του µε τη µητέρα. Οφείλεται στο γεγονός ότι το αιδί έχει εσωτερικεύσει την ασφάλεια ου του εµ νέει η αγά η και η φροντίδα της µητέρας, χωρίς να είναι ια α αραίτητη η διαρκής αρουσία της. Πως, όµως, το αντιλαµβάνεται αυτό η µητέρα; Ο αιδικός σταθµός ή το νη ιαγωγείο συνοδεύονται α ό µιά σειρά αλλαγών στην οικογενειακή ζωή. Συνήθως συµ ί τουν µε την ε ιστροφή της µητέρας στην εργασία ή την α όκτηση ενός ακόµη αιδιού. Πολλές φορές ο α οχωρισµός είναι δυσκολότερος για τη µητέρα α ότι για το αιδί, εξαιτίας των ενοχών ου ενδεχοµένως νιώθει για την «εγκατάλειψή» του στον αιδικό σταθµό, εξαιτίας του άγχους της αν θα µ ορέσει να αντα οκριθεί στις α αιτήσεις του σχολείου, αν θα κάνει φίλους, αν οι δασκάλες του θα το αγα ούν και θα το ροσέχουν ή εξαιτίας της θλίψης της, η ο οία µ ορεί να

2 ηγάζει α ό το γεγονός της α οµάκρυνσης του αιδιού α ό κοντά της (Herbert, 1998). Σε µερικές ερι τώσεις, οι µητέρες βιώνουν την ε ιτυχή ροσαρµογή του αιδιού στο σχολείο ως «α όρριψη» ή ως ένδειξη της ανε άρκειάς τους ως µητέρες. Ενδεικτική είναι η ερί τωση µητέρας ου ενώ αγωνιούσε για την ροσαρµογή του 4χρονου γιου της στον αιδικό σταθµό, δια ίστωσε,. ρος έκ ληξή της, ότι ροσαρµόστηκε αµέσως στο σχολικό εριβάλλον και εντάχθηκε κατευθείαν στην οµάδα των συνοµηλίκων του, αφήνοντάς τη να τον κοιτάζει α ό τα κάγκελα του σταθµού βουρκωµένη και σαστισµένη. Η ε ιτυχής ροσαρµογή του αιδιού στον αιδικό σταθµό ή το νη ιαγωγείο εξαρτάται άµεσα α ό τη στάση των γονέων (Herbert, 1998). Το άγχος του αιδιού να α οχωριστεί τους γονείς του και οι δυσκολίες ροσαρµογής του στο σχολείο συνδέονται άµεσα µε το γονεϊκό άγχος. Το άγχος της µητέρας για τις εµ ειρίες του αιδιού στον αιδικό σταθµό, για την ροσοχή και τη φροντίδα ου θα λάβει α ό τους αιδαγωγούς του και για τη σχέση του µε τους συνοµηλίκους του, µεταβιβάζεται στο αιδί άµεσα ή έµµεσα. Οι τύψεις, η θλίψη, το άγχος της µητέρας διαγράφονται στο ρόσω ό της, στον τόνο της φωνής της, στις χειρονοµίες της. Τα αιδιά έχουν την ικανότητα να «διαβάζουν» το ρόσω ό µας και τη στάση του σώµατός µας. Η αραµικρή ένδειξη αµφιβολίας ή ανησυχίας γίνεται ολλές φορές αντιλη τή α ό τα αιδιά, αρά την ροσ άθειά µας να την α οκρύψουµε. Μία τέτοια ένδειξη θα τους ροκαλέσει φόβο και ανασφάλεια και θα δυσχεράνει την ένταξή τους στο σχολικό εριβάλλον. Έρευνες δείχνουν ότι οι συγγενείς ρώτου βαθµού, ιδίως οι µητέρες, αιδιών µε άγχος α οχωρισµού είναι ιο ιθανό α ό τους συγγενείς άλλων αιδιών να έχουν βιώσει και οι ίδιοι άγχος α οχωρισµού κά οια στιγµή στη ζωή τους. Η ρώτη α οµάκρυνση του αιδιού α ό το σ ίτι είναι δύσκολη συναισθηµατικά για κάθε γονιό, κυρίως για τη µητέρα ου είναι συνήθως το βασικό ρόσω ο φροντίδας. Η δυσκολία αυτή είναι µεγαλύτερη σε ενήλικες ου αντιµετώ ιζαν ως αιδιά άγχος α οχωρισµού, το ο οίο δεν κατάφεραν να ξε εράσουν. Συνήθως τα άτοµα αυτά εξακολουθούν ως ενήλικες να ανησυχούν υ ερβολικά για τα κοντινά τους ρόσω α και να δυσκολεύονται να τα α οχωριστούν. Η ανησυχία είναι ακόµη µεγαλύτερη για τα αιδιά τους, τα ο οία θεωρούν ευάλωτα και ανήµ ορα. Ως γονείς είναι συνήθως υ ερ ροστατευτικοί, δεν αφήνουν τα αιδιά να άρουν ρωτοβουλίες και ροβάλλουν σ αυτά τους δικούς τους φόβους ότι µ ορεί να τους συµβεί κάτι κακό. εν τα αφήνουν να «α ογαλακτιστούν», αλλά τα κρατούν εξαρτηµένα στην ροσ άθειά τους να τα ροστατεύσουν α ό ενδεχόµενους κινδύνους. Μία τέτοια στάση, όµως, δηµιουργεί στα αιδιά διαφόρους φόβους και λειτουργεί ανασταλτικά στην αυτονόµησή τους. Σηµαντικό ρόλο στην ε ιτυχή ροσαρµογή του αιδιού στο σχολείο διαδραµατίζει και ο τρό ος µε τον ο οίο έχει ροετοιµαστεί για την είσοδό του στη σχολική ζωή. Ένα αιδί ου ροετοιµάζεται α ό τους γονείς του για τις σχολικές δραστηριότητες και ενηµερώνεται ότι το σχολείο είναι ένας

3 χώρος µάθησης και ψυχαγωγίας, θα ροσαρµοστεί οµαλότερα. Η κατάλληλη ροετοιµασία θα το ροδιαθέσει θετικά να αντιληφθεί το σχολείο ως ένα χώρο ό ου θα ερνά χρόνο µε συνοµηλίκους του και ό ου θα κάνει νέους φίλους. Αντίθετα, ένα αιδί ου έχει µία ασαφή εικόνα για το σχολείο, ου ακούει συνεχώς α ό τη µητέρα του «να ροσέχεις αυτό», «να µην κάνεις εκείνο..» και βλέ ει την αγωνία και το φόβο στα µάτια της ανα τύσσει για το σχολείο ένα αίσθηµα φόβου, µε α οτέλεσµα να εκδηλώσει αρνητισµό γι αυτό (Herbert, 1998). Πώς µ ορούµε να βοηθήσουµε ένα αιδί να ροσαρµοστεί οµαλότερα στο σχολικό εριβάλλον; Οι ειδικοί ροτείνουν κά οιους τρό ους µε τους ο οίους ο α οχωρισµός του αιδιού και της µητέρας για την ένταξή του στον αιδικό σταθµό ή το νη ιαγωγείο µ ορεί να γίνει µία ευκολότερη διαδικασία και για τους δύο, ώστε το αιδί να ροσαρµοστεί οµαλά στο νέο του εριβάλλον και η µητέρα να νιώθει ασφάλεια και σιγουριά ότι το αιδί της είναι καλά στο εριβάλλον αυτό. Είναι καταρχάς ολύ σηµαντικό το αιδί και η µητέρα να έχουν συνηθίσει σε µικρούς α οχωρισµούς (.χ. για να άει εκείνη για ψώνια). Κατά τους α οχωρισµούς αυτούς, η µητέρα ρέ ει να ενηµερώνει το αιδί για την α ουσία της και να το α οχαιρετά στοργικά, καθώς στην ερί τωση ου φύγει κρυφά και το αιδί την αναζητήσει, είναι ιθανό να νιώσει εγκατάλειψη. Αν αυτό ε αναληφθεί αρκετές φορές, το αίσθηµα της εγκατάλειψης θα δηµιουργήσει στο αιδί έντονη ανασφάλεια ακόµη και σε ολιγόλε τες α ουσίες της µητέρας και θα δυσχεράνει αργότερα την ένταξή του στο σχολείο. Οι µικροί α οχωρισµοί βοηθούν και την ίδια τη µητέρα να αρχίσει να εµ ιστεύεται τη φροντίδα του αιδιού σε άλλα ρόσω α και να αντιλαµβάνεται ότι µ ορεί να είναι ασφαλές ακόµη και στην α ουσία της. Ο α οχωρισµός του αιδιού α ό τη µητέρα είναι ευκολότερος στην ερί τωση ου αυτό έχει συνηθίσει α ό µικρό να έρχεται σε ε αφή µε νέα ρόσω α και µέρη. Αντίθετα, ένα αιδί ου µεγαλώνει σε ένα «α οστειρωµένο» εριβάλλον είναι ερισσότερο ιθανό να εκδηλώνει φοβικές αντιδράσεις σε κάθε τι νέο και άγνωστο, ό ως το σχολείο. Η ε ιστροφή της µητέρας στην εργασία την υ οχρεώνει ολλές φορές να ακολουθήσει τη λύση του βρεφονη ιακού σταθµού, ιδίως όταν δεν υ άρχει κά οιο άλλο κοντινό ρόσω ο (.χ. γιαγιά), ου θα µ ορούσε να αναλάβει τη φροντίδα του αιδιού, όταν εκείνη α ουσιάζει. εδοµένου ότι το άγχος α οχωρισµού κορυφώνεται µεταξύ 13ου και 24ου µήνα, το διάστηµα αυτό δε θεωρείται κατάλληλο για την ένταξη του αιδιού στον βρεφονη ιακό σταθµό, καθώς το φυσιολογικό του άγχος, εξαιτίας του α οχωρισµού του α ό τη µητέρα, είναι ολύ έντονο. Η ιδανικότερη λύση κατά την ηλικιακή αυτή ερίοδο είναι η αραµονή του αιδιού στο σ ίτι και η ανάθεση της φροντίδας του σε κά οιο ρόσω ο, µε το ο οίο είναι εξοικειωµένο. Αν το

4 ρόσω ο αυτό είναι ξένο, θα ρέ ει να δοθεί στο αιδί αρκετός χρόνος για εξοικείωση µαζί του µε ταυτόχρονη αρουσία της µητέρας και στη συνέχεια η µητέρα να α οµακρύνεται σταδιακά για ολοένα και µεγαλύτερα χρονικά διαστήµατα, ώσ ου το αιδί να µ ορεί να αραµείνει µε το ρόσω ο αυτό χωρίς να εκδηλώνει αρνητικές αντιδράσεις. Λαµβάνοντας, όµως, υ όψη το γεγονός ότι ολλές φορές οι γονείς δεν έχουν την ευχέρεια να ε ιλέξουν τις ιδανικές λύσεις, η σταδιακή ένταξη του αιδιού στο βρεφονη ιακό σταθµό, µε τη σταδιακή αύξηση του χρόνου αραµονής του θα συµβάλλει στην ευκολότερη ροσαρµογή του. Ε ίσης, ένα αγα ηµένο αντικείµενο του αιδιού (.χ. κά οιο αρκουδάκι), το ο οίο θα το συντροφεύει στον αιδικό σταθµό, θα µ ορούσε να συµβάλλει στη µείωση του άγχους του και την οµαλότερη ροσαρµογή του. Το αντικείµενο αυτό, το ο οίο ορισµένοι ειδικοί ονοµάζουν µεταβατικό αντικείµενο, λειτουργεί κατά κά οιον τρό ο σαν υ οκατάστατο της µητέρας και εµ νέει στο αιδί σιγουριά και ασφάλεια. Είναι, ε ίσης, ολύ σηµαντική για την οµαλή ροσαρµογή του, η γνωριµία του αιδιού µε τη δασκάλα του και το χώρο του σχολείου ριν την έναρξη της σχολικής χρονιάς. Αυτό θα δώσει τη δυνατότητα στο αιδί να εξοικειωθεί µε τη δασκάλα και το χώρο, να εγκαταλείψει τυχόν αρνητικά σενάρια ου έχει διαµορφώσει (.χ. ότι η δασκάλα είναι αυστηρή) και να σχηµατίσει µία θετική εικόνα γι αυτό (.χ. ότι το σχολείο είναι ένας χώρος διασκέδασης, ό ου θα κάνει νέους φίλους, θα µάθει καινούρια αιχνίδια, θα ακούσει νέα αραµύθια, κ.α.). Όσο ερισσότερες ληροφορίες έχει το αιδί για τον αιδικό σταθµό, τόσο µικρότερος θα είναι και ο φόβος του για το τι θα συναντήσει εκεί. Προς αυτόν τον σκο ό, θα µ ορούσε να συµβάλει θετικά και µία συζήτηση των γονέων µε το αιδί, η ο οία θα το ροετοιµάσει για το τι θα συµβεί την ρώτη µέρα του στο σχολείο µε έµφαση στη δηµιουργία θετικών εντυ ώσεων και ροσδοκιών. Η συζήτηση αυτή θα ρέ ει, ε ίσης, να εστιάσει στην α οσαφήνιση των α οριών του αιδιού και στην τρο ο οίηση των λανθασµένων αντιλήψεών του. Η στάση του γονιού α έναντι στο σχολείο ε ηρεάζει και τη στάση του αιδιού α έναντι σ αυτό. Αν ο γονιός εκφράζεται αρνητικά για τον αιδικό σταθµό και εκδηλώνει τη δυσαρέσκειά του µ ροστά στο αιδί, είναι ιθανό να ανα τύξει και αυτό έναν αρνητισµό για το σχολείο. Αντίθετα, ένας γονιός ου δείχνει ικανο οιηµένος και εκφράζεται θετικά για το σχολείο, θα δηµιουργήσει στο αιδί ένα αίσθηµα ασφάλειας, µε α οτέλεσµα να είναι θετικά ροσκείµενο α έναντι σ αυτό. Για το λόγο αυτό, είναι ολύ σηµαντικό τυχόν ροβλήµατα ου ροκύψουν στη συνεργασία µε το σχολείο, να συζητηθούν µε τους νη ιαγωγούς και τη διεύθυνση, χωρίς την αρουσία του αιδιού. Ιδιαίτερης σηµασίας είναι και η κοινή στάση των γονέων α έναντι στο σχολείο, καθώς σε διαφορετική ερί τωση είναι ιθανή η σύγχυση του αιδιού. Την ρώτη µέρα στον αιδικό σταθµό, κατά τον α οχωρισµό µε τη µητέρα, είναι ολύ ιθανό το αιδί να εκδηλώσει άρνηση µε κλάµατα και φωνές και να ροσκολληθεί σε εκείνη. Η µητέρα είναι ολύ σηµαντικό να αραµείνει ψύχραιµη, να αφήσει το αιδί να εκδηλώσει τα συναισθήµατά

5 του και στη συνέχεια να το καθησυχάσει και να το διαβεβαιώσει για την ε ιστροφή της. Όσο ερισσότερο αρατείνεται η διαδικασία του α οχωρισµού, τόσο ιο δύσκολη είναι και η ολοκλήρωσή του. Αν οι αντιδράσεις του αιδιού κρατήσουν τη µητέρα κοντά του ή οδηγήσουν στην α οµάκρυνσή τους α ό τον αιδικό σταθµό και την ε ιστροφή στο σ ίτι, θα λειτουργήσουν ενισχυτικά και θα οδηγήσουν στην ε ανεµφάνιση αντίστοιχων ή ίσως και ιο έντονων αντιδράσεων. Ακόµη κι αν είναι δύσκολη, η α οµάκρυση της µητέρας ενώ το αιδί κλαίει, είναι ολλές φορές α αραίτητη ροκειµένου αυτό να µ ορέσει να ροσαρµοστεί στο σχολείο. ε θα ρέ ει, όµως, η µητέρα να φεύγει κρυφά, καθώς αυτό θα µ ορούσε να δηµιουργήσει στο αιδί έντονη ανασφάλεια. Τέλος, η µητέρα θα ρέ ει να είναι ψυχολογικά ροετοιµασµένη ότι το αιδί της είναι ιθανό να εκδηλώσει άγχος α οχωρισµού και άρνηση να άει στο σχολείο και ότι θα χρειαστεί κά οιο χρονικό διάστηµα µέχρι να ροσαρµοστεί. Οι ρώτες αρνητικές αντιδράσεις του αιδιού δε θα ρέ ει να την αρασύρουν να το α οµακρύνει α ό το σχολείο. Οι συχνές διακο ές κατά τις ο οίες το αιδί µένει για λίγες µέρες σ ίτι και µετά ε ιστρέφει στο σχολείο δυσχεραίνουν την οµαλή ένταξή του στο σχολικό εριβάλλον. Βιβλιογραφία. Κάκουρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. (2003). Ψυχο αθολογία Παιδιών και εφήβων. Ανα τυξιακή Προσέγγιση. Αθήνα: Τυ ωθήτω. Herbert, M. (1998). Ψυχολογικά ροβλήµατα αιδικής ηλικίας. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα.