ABOUT MYKONOS/ΜΥΚΟΝΟΣ

Transcript

1 Dear visitors of Mykonos, dear friends, On the occasion of the edition of red guidebook, Mykonos Guidebook 2008, it is my pleasure to welcome you to Mykonos and I wish your stay here to exceed all your expectations. Mykonos, which constitutes a single administrative, geographic and historic area along with the smaller islands of Delos and Rhenia, enjoys being one of the most popular tourist destinations in the East Mediterranean due to its position and its unique natural beauty but also due to its unrivalled charm and its cultural wealth, that have been cultivated and brought out by its people for centuries. This region, indeed, being one of the most crowded crossroads of History, started to establish itself as one of the most attractive and interesting destinations of Greece from the very first decades of the 20th century when the modern tourist flow began, along with the unique antiquities of nearby Delos - Apollo s sacred island - that had been brought to light after the archeological excavations. Mykonos is recognized today as a worldwide famous tourist resort and cosmopolitan center and due to the ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟI 24 Αγαπητοί επισκέπτες της Μυκόνου, αγαπητοί φίλοι, WELCOME LETTERS Με αφορμή την έκδοση του κόκκινου οδηγού Mykonos Guidebook 2008, σας καλωσορίζω με χαρά στη Μύκονο και σας εύχομαι η παραμονή σας στο νησί να ξεπεράσει κάθε σας προσδοκία. Η Μύκονος, που αποτελεί μαζί με τις μικρότερες νήσους Δήλο και Ρήνεια ενιαία γεωγραφική, ιστορική και διοικητική ενότητα, ευτυχεί να είναι σήμερα ένας από τους πλέον δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς στην Ανατολική Μεσόγειο, χάρη στη θέση και στην ξεχωριστή της φυσική ομορφιά αλλά και χάρη στην απαράμιλλη γοητεία και τον πολιτισμικό της πλούτο, που καλλιεργούν και αναδεικνύουν για αιώνες οι άνθρωποί της. Πράγματι, η περιοχή αυτή αφού υπήρξε ένα από τα πιο πολυσύχναστα σταυροδρόμια της Ιστορίας, άρχισε να καθιερώνεται από τις πρώτες κιόλας δεκαετίες του 20ού αιώνα, με το ξεκίνημα του σύγχρονου τουριστικού ρεύματος, ως ένας από τους πιο ελκυστικούς κι ενδιαφέροντες προορισμούς της χώρας μας, σε συνδυασμό πρώτα με τις μοναδικές αρχαιότητες της γειτονικής Δήλου, του ιερού νησιού του Απόλλωνα, που είχε φέρει λίγο νωρίτερα στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη. Η Μύκονος σήμερα, αναγνωρισμένη ως διεθνούς φήμης τουριστικό θέρετρο και κοσμοπολίτικο κέντρο, διαθέτει πλέον μια υποδομή αντάξια του ονόματός της χάρη sedulous efforts made by the businessmen, the Municipality and the State has now an infrastructure worthy of its name and can easily accommodate more than one million visitors per year. The island of Mykonos is probably the most important cruise destination in the South Aegean. The clear sea water and the beaches, the rocky landscape under the deep blue Aegean sky, the anonymous architecture, the variety of choices offered, the entertainment and the Mykonos life style which draw the attention of celebrities over several decades and has become the model for millions of its admirers, will according to my opinion guarantee you an unforgettable time. Have a nice holiday! Christos Veronis, Mayor of Mykonos στις άοκνες προσπάθειες επιχειρηματιών, Δήμου και Πολιτείας, δέχεται άνετα πάνω από ένα εκατομμύριο επισκέπτες το χρόνο και καθίσταται ίσως ο σημαντικότερος προορισμός κρουαζιέρας στο Νότιο Αιγαίο. Η καθάρια θάλασσα κι οι αμμουδιές της, το πετρώδες τοπίο κάτω απ τον καταγάλανο ουρανό του Αιγαίου, η ανώνυμη αρχιτεκτονική της, η ποικιλία των επιλογών που προσφέρει, η διασκέδαση και το μυκονιάτικο life style, που εδώ και αρκετές δεκαετίες τραβά την προσοχή των επωνύμων κι έχει γίνει το πρότυπο για εκατομμύρια θαυμαστές της, αποτελούν νομίζω την καλύτερη εγγύηση για να περάσετε αξέχαστα. Καλές διακοπές σ όλους σας! Χρήστος Βερώνης, Δήμαρχος Μυκόνου 25

2 Welcome! For decades, Mykonos and Delos have attracted visitors from all over the world. The reason that Mykonos is in everyone s heart is perhaps the contrast of white with the stones of Dhelos seaside, the rejuvenating fresh Aegean breeze, the loving hospitality of common people who offer their services with love labour and disinterest. Of course, our aim is to modernize our product according to market demands, but never at the expense of our tradition, our hospitality, the local character and the consciousness of the common people who work in our tourism industry. I urge you on keep visiting our island, letting everyone know that you want Mykonos to preserve the features that all of us have loved. We hope that this publication will have a continuation and a consistency in presenting the way that things are done in our island. Andreas N. Fiorentinos President, Hoteliers Association of Mykonos WELCOME LETTERS ΚΑΤΑΧΩΡΗΣΗ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟI Καλώς ήρθατε! Η Μύκονος και η Δήλος προσελκύουν φίλους από όλο τον κόσμο εδώ και αρκετές δεκαετίες. Ίσως η αντίθεση του λευκού πάνω στις Δηλιανές πλάκες του γιαλού, ο αέρας που σε αναγεννά, η φιλοξενία των απλών ανθρώπων, αυτών που με το μεράκι τους και τη διάθεση να προσφέρουν υπηρεσίες ανιδιοτελώς, είναι τελικά ο λόγος που η Μύκονος είναι μέσα στην καρδιά όλων μας. Ασφαλώς στόχος μας είναι να εκσυγχρονίσουμε το προϊόν μας κατά τις απαιτήσεις της αγοράς, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν κάνουμε εκπτώσεις στην παράδοση, στη φιλοξενία, στο χρώμα και στις συνειδήσεις των απλών εργατών του τουριστικού μας μοντέλου. Σας παροτρύνω να εξακολουθήσετε να επισκέπτεστε το νησί, απαιτώντας από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς να διαφυλάξουν τη Μύκονο όπως όλοι μας την έχουμε αγαπήσει. Εύχομαι η έκδοση αυτή να έχει συνέχεια και συνέπεια στην απόδοση των πεπραγμένων του τόπου μας. Ανδρέας Ν. Φιορεντίνος Πρόεδρος Ένωσης Ξενοδόχων Μυκόνου 26

3 My dear friends, It s my great pleasure to welcome those of you who have decided to spend your holidays on the picturesque and cosmopolitan island of Mykonos. Mykonos, with its magical beaches, golden sand, crystal clear turquoise waters, its charming white-washed houses, the abundance of small, well kept churches, its picturesque windmills, the hospitality and friendly smile of the locals, its unique night life and its cultural inheritance including the historical island of Delos. The many magical aspects of Mykonos, the romance and charm in which it surrounds itself, the harmony of the landscape, the colour and vitality of the local buildings, all have resulted in the rapid growth of tourism and have insured Mykonos as an ideal holiday location. Here in Mykonos, you will find 300 or so tourist groups belonging to our association, spread around the island which operate under the authority of the Greek National Tourism Organization. Savor all the local colour, all the comforts and high standard of service at reasonable prices, within a warm family environment. Let us insure your pleasant and relaxed break, while you enjoy the sun, the sea, the dream of our unforgettable magical Mykonos. Athanasios Kousathanas - Megas, President of the Association of Rented Rooms, Studios & Apartments WELCOME LETTERS ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟI Αγαπημένοι μου φίλοι, Με μεγάλη μου χαρά καλωσορίζω όλους εσάς που αποφασίσατε να περάσετε τις διακοπές σας στη γραφική και κοσμοπολίτικη Μύκονο. Τη Μύκονο με τις μαγικές παραλίες, τις χρυσές αμμουδιές, τα καταγάλανα νερά, τα ολόλευκα σπιτάκια, τις μεγαλοπρεπείς εκκλησίες, τους γραφικούς ανεμόμυλους, τη φιλοξενία και το χαμόγελο των κατοίκων της, με τη μοναδική νυχτερινή ζωή της και την πολιτιστική κληρονομιά της, με την ιστορική Δήλο. Αυτή η μαγεία του μυκονιάτικου τοπίου, η ερωτική συγκίνηση που το περιβάλλει, η αρμονία του όγκου και των χρωμάτων στους παραδοσιακούς οικισμούς, είχαν σαν αποτέλεσμα από τη μία την ταχεία και μεγάλη τουριστική της ανάπτυξη και από την άλλη, έναν τόπο διακοπών. Στη Μύκονο θα βρείτε 300 και πλέον τουριστικές μονάδες του σωματείου μας απλωμένες σ όλο το νησί, που λειτουργούν υπό την εποπτεία του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού. Διαθέτουν όλο το παραδοσιακό χρώμα, τις σύγχρονες ανέσεις και τις υψηλές διευκολύνσεις, σε προσιτές τιμές, μέσα σε ένα μοναδικό οικογενειακό, ζεστό περιβάλλον. Αφήστε μας να φροντίσουμε για την ευχάριστη και άνετη διαμονή σας, ενώ εσείς θα απολαμβάνετε τον ήλιο, τη θάλασσα, το όνειρο, τη διασκέδαση, στο νησί της ξενοιασιάς και της απλότητας, τη μαγευτική μας Μύκονο. Αθανάσιος Κουσαθανάς - Μέγας, Πρόεδρος του Σωματείου Ενοικιαζομένων Δωματίων και Διαμερισμάτων Μυκόνου 28

4 Geography Mykonos is located in the middle of the Aegean sea between Tinos and Naxos and constitutes a single administrative area with Delos, Rhenia and the surrounding islets. It is 94 nautical miles away from Piraeus and its surface area is 85 sq. kilometres. It is an island without steep mountains and rocks. Its single morphology with the low hills, where the settlements of Mykonos spread on top of them, is its main characteristic. Γεωγραφία Στη μέση του Αιγαίου, μεταξύ Τήνου και Νάξου, βρίσκεται η Μύκονος που αποτελεί ενιαία διοικητική ενότητα με τη Δήλο, τη Ρήνεια και τις γύρω βραχονησίδες. Απέχει από τον Πειραιά 94 ναυτικά μίλια και έχει έκταση 85 τ.χλμ. Νησί χωρίς απόκρημνα βουνά και βράχια, η Μύκονος έχει μια ενιαία μορφολογία με κύριο χαρακτηριστικό τους χαμηλούς της λόφους, πάνω στους οποίους ξεδιπλώνονται οι μυκονιάτικοι οικισμοί. 30

5 Mykonos from antiquity up to now By Alexandra Angeletaki* The history of Mykonos seems insignificant compared to the wealth of findings in the neighbouring island of Delos and in the other islands of the Cyclades. The construction activity during the last years though, that has been expanded in mountain peaks and untrodden small streets, sheds light to more evidence regarding the history of the island which are not mentioned by the ancient authors. The granite mass of the island, which seems as if it was thrown in the fields of Mykonos countryside, was identified in the antiquity with the battle of the giants between the Olympian Gods and the children of Gaia who were fighting for the power of the world and constitutes the uniqueness of the Mykonos landscape. The giants lie defeated underneath the rocks that were thrown by Athena and Hercules. Another myth relates the name of Mykonos with the one of Aiantas Lokros who was punished by Poseidon for showing disrespect to the Gods in Troy. In his homeward journey, Aiantas drowned. The wreckages of his ship and the hero s body were washed ashore in the north side of the island. Alexandra Angeletaki ΙΣΤΟΡΙΑ Η Μύκονος από την αρχαιότητα ως σήμερα Από την Αλεξάνδρα Αγγελετάκη* HISTORY Η ιστορία της Μυκόνου φαίνεται ασήμαντη όταν συγκριθεί με την πλούσια σε ευρήματα γειτονική Δήλο και τα αλλά νησιά των Κυκλάδων. Η οικοδομική δραστηριότητα όμως των τελευταίων χρόνων που έχει εξαπλωθεί σε βουνοκορφές και απάτητες ρύμες αποκαλύπτει όλο και περισσότερα στοιχεία για την ιστορία του νησιού που δεν είναι γνωστά από τους αρχαίους συγγραφείς. Η ιδιαιτερότητα του μυκονιάτικου τοπίου με τους γρανιτένιους όγκους που μοιάζουν ριγμένοι στα χωράφια της υπαίθρου του νησιού συνδέθηκαν στην αρχαιότητα με τη γιγαντομαχία μεταξύ των θεών του Ολύμπου και των παιδιών της Γαίας που πάλευαν για την εξουσία του κόσμου. Κάτω από τους βράχους που πέταξε η Αθηνά και ο Ηρακλής κείτονται οι γίγαντες ηττημένοι. Ένας άλλος μύθος συνδέει το όνομα της Μυκόνου με το όνομα του Αίαντα του Λοκρού ο οποίος τιμωρήθηκε από τον Ποσειδώνα για την ασέβειά του προς τους θεούς στην Τροία. Στο ταξίδι της επιστροφής του προς την πατρίδα ο Αίαντας πνίγηκε και τα συντρίμμια του καραβιού του, όπως και το σώμα του ήρωα ξεβράστηκαν στη βόρεια πλευρά του νησιού. Οι αρχαίες πήγες αναφέρονται σπάνια στο νησί της Μυκόνου, αντίθετα με τον σημερινό τύπο. Την κλασική εποχή ο όρος «Μυκόνιος Γείτων» ήταν μάλ- Mykonos is scarcely mentioned in the ancient sources in contrast to the coverage of today s media. In the classical age, the term Mykonios Geiton was probably an insult as it was referring to the poor and annoying neighbour that comes uninvited to the symposiums. The poorness of the land forced Mykonos people to search their luck in the sea. However, many kept themselves occupied in the island of Delos, which was one of the most important sacred places of Ionians. During the past few years after the rescue excavations performed by the 21st Inspectorate of Antiquities of the Cyclades, we have obtained a clearer picture as far as the past of the island is concerned. It seems that people settled down in Mykonos in the prehistoric times during the Middle and the Late Neolithic Period, as the surface findings in the region of Kalafatis and Panormos indicate. The excavations which began by the professor and the then Curator of the 21st Inspectorate of Antiquities, A. Sampson, in the eighties in Ftelia - located in the northern region of the island near the village of Ano Mera - verified the existence of a Neolithic settlement that had been discovered by the archaeologist and later Curator of the Acropolis, Kostantinos Tsakos, back in the seventies. The settlement, which was built near a mine of porous stone, gave samples of settlements with food oddments from the fireplaces that were traced in the region and provided new information for the flora and fauna λον προσβλητικός γιατί αναφερόταν στον φτωχό και ενοχλητικό γείτονα που έρχεται ακάλεστος στα συμπόσια. Η φτώχια της γης του νησιού έκανε τους Μυκονιάτες να αναζητήσουν την τύχη τους στη θάλασσα. Πολλοί όμως έβρισκαν απασχόληση στο νησί της Δήλου που ήταν από τα σημαντικότερα ιερά των Ιώνων. Τα τελευταία χρόνια μετά από σωστικές ανασκαφές της ΚΑ Εφορείας Κυκλάδων, έχουμε αποκτήσει μια πληρέστερη εικόνα του παρελθόντος του νησιού. Φαίνεται ότι η Μύκονος κατοικείται στα προϊστορικά χρόνια κατά τη Μέση και Νεώτερη Νεολιθική περίοδο όπως δείχνουν επιφανειακά ευρήματα στην περιοχή του Καλαφάτη και του Πανόρμου. Στη βόρεια περιοχή του νησιού, Φτελιά, κοντά στο χωριό Άνω Μερά, ανασκαφές που ξεκίνησαν τη δεκαετία του 80 από τον καθηγητή και τότε Έφορο της ΚΑ Εφορείας Αδ. Σάμψων, επιβεβαίωσαν την ύπαρξη νεολιθικού οικισμού που είχε εντοπίσει στη δεκαετία του 70 ο αρχαιολόγος και αργότερα Έφορος Ακροπόλεως, Κωνσταντίνος Τσάκος. Ο οικισμός, κτισμένος δίπλα σε λατομείο πορόλιθου, έδωσε δείγματα οικιστικών συνόλων με υπολείμματα τροφών από τις εστίες που εντοπίστηκαν στο χώρο που μας δίνουν καινούριες πληροφορίες για τη χλωρίδα και την πανίδα των Κυκλάδων τα προϊστορικά χρόνια. Φαίνεται λοιπόν ότι υπήρχαν δάση και ίσως και ελάφια στην περιοχή εκείνη την εποχή

6 of the Cyclades during the prehistoric times. It seems that there were forests and perhaps deer in the region back then. After the Stone Age the islands entered into the Bronze Age. It is the time when first the Minoan and then the Mycenaean civilizations were formed, and during the second millennium the Cyclades are regional stations of these civilizations. Another important finding came to light by an excavator s grab in A Mycenaean tomb was discovered in Aggelika peak that is over the port and the mainland of the southwestern part of the island, under a granite rock; an indication of some wealthy lords burial of the 1200 B.C. The stone-built circled tomb that had a path follows the known shape of the tombs of the Mycenaean period and provided us with a large number of potteries with paintings of the known Mycenaean jewels made by local clay. Golden necklaces and stone rings from quartz crystal are among the findings that have not been exhibited in the museum yet. Μετά την εποχή του Λίθου τα νησιά περνάνε στη Χαλκοκρατία. Τότε ξεκινάει πρώτα ο Μινωικός και μετά ο Μυκηναϊκός πολιτισμός και τη δευτερη χιλιετία οι Κυκλάδες αποτελούν περιφερειακούς σταθμούς των πολιτισμών αυτών. Το 1991 η δαγκάνα ενός εκσκαφέα έφερε στο φως ένα ακόμα σημαντικό εύρημα. Ένα Μυκηναϊκό τάφο στην κορυφή «Αγγελικά» που δεσπόζει πάνω από το λιμάνι και την ενδοχώρα του νοτιοδυτικού τμήματος του νησιού, κάτω από ένα γρανιτένιο βράχο, σήμα της ταφής κάποιων επιφανών αρχόντων του 1200 π.χ. Ο τάφος κυκλικός με λιθοδομή και δρόμο ακολουθεί τη γνωστή μορφή των τάφων της Μυκηναϊκής περιόδου, έδωσε πλήθος αγγείων ζωγραφισμένων με τα γνωστά μυκηναϊκά κοσμήματα, αλλά σε ντόπιο πηλό. Στα ευρήματα τα οποία δεν έχουν ακόμα εκτεθεί στο Μουσείο συγκαταλέγονται περιδέραια από χρυσό και δακτυλιόλιθοι από ορεία κρύσταλλο. Στην εποχή που ακολουθεί, τα λεγόμενα Ιστορικά χρόνια, οι αρχαίοι Μυκονιάτες In the so-called Historic Period, the ancient people of Mykonos settled down in two regions. In the Kastro of Chora in the western end of the today s town, after the excavations at Mavros building behind the old school of Chora, layers of habituation were discovered that date back to 3000 B.C. and continue until now without sings of interruption. As excavations in the surface indicate, the second settlement of the antiquity was in Palaiokastro region, near to the present settlement of Ano Mera. Excavations in Chora have indicated the region where the cemetery of the 6th century B.C. was located. The big ceramic jar which has figures on it and is exhibited in Mykonos Archaeological Museum was found by chance during the excavation of a well in 1959, in the yard of the weaver Viennoula from Mykonos, and it is probably a child tomb of the Archaic Period. Its decoration describes with unique way the story of Ilion conquest by the Greeks with the Trojan Horse in the neck of the jar potter. The Museum is situated above the old port of Mykonos and it was built in the early 20th century to house the findings of the archaeologist D. Stavropoulos from the excavation of the tombs in Rhenia. It is known, from Herodotus reference to the Peloponnesian war, that Rhenia was the cemetery of Delos people after the purification of the sanctuary of Apollo in 426 B.C. The few findings from prehistoric tombs in the region of Aghios Ioannis Dia- μοιράζονται σε δύο οικιστικές θέσεις. Στο Κάστρο της Χώρας Μυκόνου, στο δυτικό άκρο της σημερινής πόλης, σωστικές ανασκαφές πριν από τρία χρόνια, πίσω από το παλιό σχολείο της χώρας, το κτίριο Μαύρου, αποκαλύφθηκαν στρώματα κατοίκησης που ξεκινάνε από το 3000 π.χ. έως σήμερα χωρίς διακοπή. Ο δεύτερος οικισμός της αρχαιότητας, όπως δείχνουν επιφανειακές έρευνες, βρισκόταν στην περιοχή του Παλιόκαστρου κοντά στο σημερινό οικισμό της Άνω Μεράς. Ανασκαφές σωστικής μορφής στη Χώρα έχουν δώσει ενδείξεις για την περιοχή που βρισκόταν το νεκροταφείο του 6ου αι. π.χ. Το μεγάλο πιθάρι του Αρχαιολογικού Μουσείου Μυκόνου με εγκόλλητες μορφές, βρέθηκε τυχαία κατά την εκσκαφή πηγαδιού το 1959 στο κήπο της Μυκονιάτισσας ανυφάντρας Βιεννούλας και προέρχεται μάλλον από παιδικό τάφο της Αρχαϊκής εποχής. Η διακόσμησή του εξιστορεί με μοναδικό τρόπο την εκπόρθηση του Ιλίου από τους Έλληνες, με τον Δούρειο Ίππο στο λαιμό του αγγείου. Το Μουσείο βρίσκεται πάνω από το παλιό λιμάνι της Μυκόνου και χτίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα για να στεγάσει τα ευρήματα του αρχαιολόγου Δ. Σταυρόπουλου από την ανασκαφή των τάφων της Ρήνειας. Είναι γνωστό από αναφορές του Ηροδότου για τον Πελοποννησιακό πόλεμο ότι η Ρήνεια αποτέλεσε το νεκροταφείο των Δηλίων μετά την κάθαρση του Ιερού του Απόλλωνα το 426 π.χ. Λίγα ευρήματα από προϊστορικούς τάφους στην περιοχή του Αγίου Ιωάννη του Διακόφτη στα 34 35

7 νότια του νησιού και το αγγείο της Αρχαϊκής εποχής ήταν ως τη δεκαετία του 80 τα μόνα ευρήματα από τη Μύκονο και εκτίθενται επίσης στο Μουσείο. Στην ύπαιθρο της Μυκόνου έχουν εντοπιστεί στα νότια του νησιού Ιερά του Διονύσου και της Δήμητρας και μετά από μια σωστική ανασκαφή πριν από δύο χρόνια ανακαλύφθηκε το Ιερό το Απόλλωνα στα βόρεια του νησιού. Στη Θέση Πόρτες, πάνω από την περιοχή της γνωστής παραλίας του Πλατύ Γιαλού, στέκονται οι γρανιτένιες θύρες ενός Ελληνιστικού πύργου. Φαίνεται ότι ο πύργος αυτός ανήκε σε σύστημα πύρkoftis in the south of the island and the pottery of the Archaic Period were the only findings of the island until the eighties and they are also exhibited in the Museum. Dionysos and Dimitra sanctuaries have been discovered in the countryside in the south part of Mykonos and a new sanctuary of Apollo was also found after an excavation in the northern side of the island two years ago. Furthermore, the granite doors of a Hellenistic tower stand in Portes over the region of the well known beach of Platis Gialos. This tower was probably part of a defensive tower system of that time. In the Roman times the island is connected directly to the port of Delos which developed into one of the most important trade harbours in the Mediterranean with a flourishing economy and a cosmopolitan character that probably looked a lot like that of modern Mykonos. Mykonos vicinity with the sacred island of Apollo and the excavations of the French that started in 1873 are directly related to the development of the island into a world-famous tourist resort. The visitors back in the sixties were using the boats from Mykonos to visit the sanctuary of Apollo and the ruins of Delos. Many artists and intellectuals, who were visiting Mykonos at that time, were charmed by the architecture of Chora and the hospitality of its people. This architecture, which was created by the need of the people and the know-how of the stone craftsmen, was admired even by the French architect Le Corbusier. This craftsmanship and practical knowledge that are dying out today due to progress and new materials, is a tradition that comes from antiquity. The architecture of the town of Delos rests in the secrets of this craft that has to do with the schist γων της εποχής που εξυπηρετούσε αμυντικούς σκοπούς. Στη Ρωμαϊκή εποχή το νησί σχετίζεται Pythos details Λεπτομέρειες του Πύθου άμεσα με το λιμάνι της Δήλου το οποίο εξελίσσεται σε ένα από τα πιο σημαντικά εμπορικά λιμάνια της Μεσογείου, με οικονομική άνθιση και κοσμοπολίτικο χαρακτήρα που πρέπει να έμοιαζε πολύ με αυτόν της τουριστικής Μυκόνου του σήμερα. Η γειτνίαση της Μυκόνου με το ιερό νησί του Απόλλωνα και οι ανασκαφές των Γάλλων που ξεκίνησαν το 1873 σχετίζονται άμεσα με την εξέλιξη του νησιού σε ένα παγκοσμίου φήμης τουριστικό θέρετρο. Οι επισκέπτες της δεκαετίας του 60 ξεκινούσαν με καΐκια από τη Μύκονο για να επισκεφτούν το ιερό του Απόλλωνα και τον ερειπιώνα της Δήλου. Πολλοί καλλιτέχνες και άνθρωποι του πνεύματος περνώντας από τη Μύκονο της εποχής μαγεύονταν από την αρχιτεκτονική της Χώρας και τη φιλοξενία των κατοίκων της. Την αρχιτεκτονική αυτή, που δημιουργήθηκε από την ανάγκη των ανθρώπων και την τεχνογνωσία των μαστόρων της πέτρας, θαύμασε και ο Γάλλος αρχιτέκτονας Λε Κορμπυζιέ. Αυτή η μαστοριά και η πρακτική γνώση, που σήμερα χάνεται μέσα στη δίνη της εξέλιξης και των νέων υλικών, αποτελεί παρακαταθήκη μιας παράδοσης που συνδέεται με την αρχαιότητα. Η αρχιτεκτονική της Δηλιανής πόλης, είναι στηριγμένη στα μυστικά αυτής της τέχνης που είχε να κάνει με την επεξεργασία 36 37

8 process as a material of construction and refers to the same Cycladic architecture as it is saved today in the town - the so called Chora - of Mykonos. The squares and the small streets of the 2nd century B.C. town have the same atmosphere with the narrow streets of Chora in Mykonos. In the sixties the Archaeology seat was in Mykonos and thanks to N. Zafeiropoulos vision who was curator of the antiquities, the Ministry of Presidency that was in charge of antiquities at that time was persuaded to place the islands of the Cyclades under a special protection scheme. That was to keep the character and the special characteristics of the traditional settlements of the Aegean and to protect them from the unplanned construction and the development that follows mass-tourism. It took at least ten years for the value of that measure to be recognized by the people. Each place is tied up with the needs and the practices of the people that live in it. These people sometimes defend the place and some other times they exploit it. Today the tourism of the island has a completely different character. However, the soul of the island, for those who are familiar with it, is hidden in the corners of Chora away from the crowded places and the noise of modern life. The history of the place will continue to be revealed step by step only to the visitor who is interested to seek for it, if there is still such a visitor. 38 του σχιστόλιθου ως υλικού δομής που παραπέμπει σε αυτή την ίδια κυκλαδική αρχιτεκτονική όπως αυτή σώζεται σήμερα στην πόλη - Χώρα όπως λέγεται - της Μυκόνου. Οι πλατείες και τα στενά δρομάκια της πόλης του 2ου αι. π.χ. έχουν την ίδια ατμόσφαιρα με τα στενά της Χώρας της Μυκόνου. Τη δεκαετία του 60 η έδρα της αρχαιολογίας βρισκόταν στη Μύκονο και ο έφορος αρχαιοτήτων Ν. Ζαφειρόπουλος με διορατικότητα έπεισε το Υπουργείο Προεδρίας που ήταν τότε υπεύθυνο για τις αρχαιότητες να θέσει τα νησιά των Κυκλάδων κάτω από ειδική προστασία, για να προστατέψει το χαρακτήρα και την ιδιαίτερη φυσιογνωμία των παραδοσιακών οικισμών του Αιγαίου από την άναρχη δόμηση και την ανάπτυξη που έπεται του τουρισμού στη μαζική του μορφή. Πέρασε τουλάχιστον μια δεκαετία για να φανεί η αξία αυτής της προστασίας στα μάτια του απλού κόσμου. Ο κάθε τόπος είναι συνυφασμένος με τις ανάγκες και τις πρακτικές των ανθρώπων που τον κατοικούν. Αυτοί άλλοτε τον υπερασπίζονται και άλλοτε τον εκμεταλλεύονται. Σήμερα ο τουρισμός του νησιού έχει τελείως διαφορετικό χαρακτήρα. Η ψυχή όμως του νησιού, για αυτούς που τη γνωρίζουν, έχει κρυφτεί στις γωνίες της χώρας μακριά από την πολυκοσμία και το θόρυβο της σύγχρονης ζωής. Η Ιστορία του θα συνεχίσει να αποκαλύπτεται βήμα προς βήμα μόνο στον επισκέπτη που ενδιαφέρεται να την ψηλαφίσει, αν υπάρχει κι αυτός πια. * Αλεξάνδρα Αγγελετάκη, Αρχαιολόγος

9 The identity and the cultural shielding of Mykonos By Evangelia Veroni-Kammi * The modern visitor of Mykonos has a big query that remains the same for years now: How did our island, which is a small part of a set of islands, develop into a cosmopolitan and status, world-famous tourist place without loosing its characteristic identity. The visitor should know that every true inhabitant of Mykonos as well as every good friend of the island bears within him/her the strong and conscious responsibility of keeping the balance. So, people of Mykonos along with the hearty hospitality make sure that their home land is always human, friendly and above all approachable to all those that love and respect it. This is achieved through great effort - yet it is done - and it has positive effects. People of Mykonos have been always cosmopolitan and informed and are present in all historic events and social evolution. On February 10, 1844, Georgios Gryparis and M. Solomos - who became afterwards Mayor - represented the island as elected officials at the National ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Ταυτότητα και πνευματική θωράκιση της Μυκόνου Από την Ευαγγελία Βερώνη-Καμμή * FOLKLORE Evangelia Veroni-Kammi Για τον σημερινό επισκέπτη της Μυκόνου παραμένει -χρόνια τώρα- η ίδια μεγάλη απορία: Πώς το νησί μας από ένας μικρός εσωτερικός νησιώτικος χώρος εξελίχθηκε σε χώρο παγκοσμίου τουριστικής κοσμικότητας και καταξίωσης χωρίς να χάνει και την χαρακτηριστική του ταυτότητα. Ο επισκέπτης αυτός θα πρέπει να γνωρίζει ότι για κάθε γνήσιο Μυκονιάτη αλλά και καλό φίλο του νησιού παραμένει πάντα μέσα του δυνατή και συνειδητή η ευθύνη για να κρατηθεί η ισορροπία. Μαζί λοιπόν με την ειλικρινή φιλοξενία, φροντίζει πάντα ο τόπος να είναι ανθρώπινος, φιλικός και πάνω από όλα προσιτός σε όποιον τον αγαπά και τον σέβεται. Αυτό γίνεται με μεγάλο αγώνα - αλλά γίνεται - και έχει τα θετικά του αποτελέσματα. Κοσμοπολίτης και ενημερωμένος από πάντα ο Μυκονιάτης βρίσκεται παρών σε κάθε επικαιρότητα ιστορική και κοινωνική. Έτσι στις 10 Φεβρουαρίου του 1844 ο Γεώργιος Γρυπάρης και ο Μ. Σολωμός - ο οποίος αργότερα έγινε και Δήμαρχοςως εκλεγμένοι πληρεξούσιοι της Μυκόνου, αντιπροσώπευαν το νησί μας στην Εθνική Συνέλευση της 3ης Σεπτεμβρίου, και πέτυχαν την εδαφική προσάρτηση της Δήλου και της Ρήνειας στη Μύκονο. Όχι μόνο για τη μεγάλη προσφορά του Assembly on the 3rd of September, and achieved the annexation of Delos and Rhenia to Mykonos. Not only because the island contributed a lot to the Greek War of Independence in 1821, as well as to the National Regeneration fight, but also because the farmers of Mykonos have always lived and worked there. This happens today as well. In 1976, too early considering the Greek tourist reality, the islands of Mykonos, Delos, and Rhenia were placed under a special protection scheme with a Presidential Decree. This fact protected Mykonos from many bad interventions. Even though this Presidential Decree was not put into practice as it should, because there was no provision for punitive sanction, we tend to invoke it for extreme cases, thus being the invisible guardian angel of these islands. The place itself, the folk architecture, the human touch and the geographical position, along with the sun, the sea and the air were not enough to bring what we called balance. The island of Mykonos with the contribution of intellectuals, who established values concerning the island s tradition and culture, managed to resist the advancing intense commercialization. As far as we are allowed to do so, we would like to say a few words about advertising as it was done a hundred years ago. The Assossiation of Everywhere Mykonians existed at that time and its members had to pay a special contribu- νησιού στην Επανάσταση του 1821 και στον αγώνα για την Εθνική Παλιγγενεσία, αλλά και γιατί Μυκονιάτες αγρότες ζούσαν και εργάζονταν από πάντα εκεί. Αυτό συμβαίνει έως σήμερα. Από πολύ νωρίς για την ελληνική τουριστική πραγματικότητα - το η Μύκονος, η Δήλος και η Ρήνεια με Προεδρικό Διάταγμα χαρακτηρίζονται διατηρητέοι τόποι. Αυτό προστάτεψε τη Μύκονο από πολλές και κακές επεμβάσεις. Ένα Προεδρικό Διάταγμα, που παρόλο που δεν εφαρμόστηκε όπως θα έπρεπε γιατί δεν προέβλεπε ποινικές κυρώσεις, το επικαλούμαστε σε κάθε ακραία περίπτωση και έτσι παραμένει πάντα ο καλός αόρατος φύλακας του τόπου. Μετά τον τόπο, τη λαϊκή αρχιτεκτονική, την ανθρώπινη επαφή και τη γεωγραφική θέση, ο ήλιος, η θάλασσα, ο αέρας, πάλι αυτά δε θα αρκούσαν για να φέρουν αυτό που αποκαλέσαμε ισορροπία. Με τη συμβολή πολλών πνευματικών ανθρώπων που θεμελίωσαν αξίες γύρω από την παράδοση και τον πολιτισμό του τόπου, η Μύκονος μπόρεσε να αντιστέκεται στη μεγάλη εμπορευματοποίηση που έμελε να έρθει. Σε όσο μας επιτρέπει ο μικρός τούτος χώρος του πονήματος, θα θέλαμε να αναφερθούμε εδώ στο ότι αυτό που σήμερα λέγεται διαφήμιση, γινόταν κάπως αλλιώς πριν 100 χρόνια. Τότε υπήρχε εν δράσει η «Ένωση Απανταχού των Μυκονίων», που τα μέλη της πλήρωναν παράλληλα ειδική εισφορά για τη διαφήμιση 40 41

10 tion for promoting Mykonos in every centre of the Mediterranean and the Black Sea, where many important traders and ship-owners of Mykonos had their offices: Marseilles, North Africa, Morocco, Alexandria, Port Side, Constantinople, Vraila Rumania, Odessa and of course in Greek ports like Syra, Tinos, Piraeus, Ithaca, Korinthos and elsewhere (see: The Sacred Monastery of Trouliani in Mykonos by Michael Venieris, second edition, Ermoupoli, 1907, and newspaper The Voice of Mykonos, May 31, 1931). In August, 1924, Mykonians that were living in Athens chartered for the first time a cruse ship in order to come to the island for the festival of novena of Panagia Tourliani, on August 23. Moreover, Mykonians who lived abroad were successful, accomplished, and keen patriots, thus felt the need to come to the island every summer bringing along some distinguished friends. Most of them were painters, writers or diplomats. In our opinion, that is how the first vacationers started coming to the island, although we should not forget to mention of course that our island is very close to that of Delos. After the excavation of the Purification Pit in Rhenia by the archaeologist Dimitris Stavropoulos who had the contribution of the French Archaeology Academy, and the first excavations in Delos at the end of the 19th century by the same person, there was a great interest by foreign travelers, archaeologists and lovers of της Μυκόνου σε όλα τα κέντρα της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας, εκεί όπου σημαντικοί Μυκονιάτες έμποροι και καραβοκύρηδες είχαν τα ναυτιλιακά τους γραφεία: Μασσαλία, Βόρειος Αφρική, Μαρόκο, Αλεξάνδρεια, Πόρτ Σάιντ, Κωνσταντινούπολη, Βράιλα Ρουμανίας, Οδησσός και στα ελληνικά λιμάνια βέβαια, Σύρα, Τήνο, Πειραιά, Ιθάκη, Κόρινθο και αλλού (βλέπε έκδοση δευτέρα: «H εν Μυκόνω Ιερά Μονή Τουρλιανής» του Μιχαήλ Βενιέρη στην Ερμούπολη 1907 και εφημερίδα «Η Φωνή της Μυκόνου», 31 Μαΐου 1931). Τον Αύγουστο του 1924, οι Μυκονιάτες των Αθηνών ναύλωσαν για πρώτη φορά κρουαζιερόπλοιο για να έρθουν ομαδικά στο νησί για το πανηγύρι της Παναγίας της Τουρλιανής στα νιάμερα, στις 23 Αυγούστου. Και οι Μυκονιάτες του εξωτερικού, επιτυχημένοι και καταξιωμένοι, ως φλογεροί πατριώτες όπου και αν βρίσκονταν, ένιωθαν επιτακτική την ανάγκη να έρθουν κάθε καλοκαίρι στο νησί τους φέρνοντας μαζί και εκλεκτούς φίλους. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν ζωγράφοι, συγγραφείς ή διπλωμάτες. Κατά την άποψή μας, έτσι θεμελιώθηκε η πρώτη παραθεριστική συνήθεια χωρίς να παραβλέπουμε βέβαια και τη στενή γειτνίαση του νησιού μας με τη Δήλο. Μετά την ανασκαφή του «Βόθρου της κάθαρσης» στη Ρήνεια από τον αρχαιολόγο Δημήτρη Σταυρόπουλο με τη συμβολή της Γαλλικής Αρχαιολογικής Ακαδημίας, και τις πρώτες ανασκαφές στην Δήλο στα τέλη του 19ου αιώνα από τον the ancient Greek spirit at the begging of the 20th century. From 1900 until 1910 members of the Association of Everywhere Mykonians played a leading part in the construction of the Archaeological Museum of Mykonos that housed the first finds from the islands of Rhenia and Delos. So, these nice people, after realizing that the purpose of advertising was accomplished and the island started to swarm with tourists, focused on shielding the island itself. For once more, they performed a joint work as far as many issues are concerned. They contributed to the publishing of many historical books about Mykonos that talked mainly about the Greek revolution in 1821, by paying their special contribution in advance in order to facilitate the publication of these books. It was not a sponsorship having advertising as an ultimate purpose, but a contribution. ίδιο, στις αρχές του 20ού αιώνα προκαλείται το ενδιαφέρον ξένων περιηγητών, αρχαιολόγων και φίλων του αρχαίου ελληνικού πνεύματος. Από το 1900 έως το 1910 μέλη της Ενώσεως Απανταχού των Μυκονίων πρωτοστάτησαν για να χτιστεί το Αρχαιολογικό Μουσείου Μυκόνου ώστε να φιλοξενηθούν τα πρώτα ευρήματα Ρήνειας και Δήλου. Οι καλοί αυτοί συμπατριώτες μας λοιπόν, αφού είδαν ότι ο σκοπός της διαφήμισης πέτυχε και το νησί άρχισε να κατακλύζεται από ξένους επισκέπτες, επικέντρωσαν το ενδιαφέρον τους στη θωράκιση του ίδιου του νησιού. Σε πολλά θέματα δούλεψαν και πάλι συλλογικά. Συνέβαλαν σε πολλές εκδόσεις βιβλίων με ιστορικά θέματα του νησιού, κυρίως γύρω από την επανάσταση του 1821, προπληρώνοντας τη συνδρομή τους για να διευκολυνθεί η έκδοση. Δεν ήταν αυτό που σήμερα ονομάζεται χορηγία με απώτερο σκοπό τη διαφήμιση, αλλά ήταν συνδρομή

11 Concerning some other issues they worked on an individual and personal level, like Yiannis Meletopoulos did, who was one of the founder members of the Association of Everywhere Mykonians; founded the first Library of Mykonos that became afterwards the Municipal Library. Another case was that of Vassilis Kyriazopoulos, who was also member of the Association, and founder of the Mykonos Folklore Collection (1958). This year we celebrate fifty years since the foundation of these two cultural centers of the island. These Institutions were, along with the rest moral values of the island s people, the pillars that preserved its distinctive identity. A formal evaluation of the contribution of these great donations will be carried out, since also during these fifty years the biggest changes have happened in our island. In evaluating these creative years we should also consider Vassilis Kyriazopoulos study that is currently published in installments in the local newspaper O Mykoniatis titled: The Historical Course of the Island of Mykonos (1971), as it is included in the already historic land planning study for the islands of Mykonos, Delos and Rhenia made by the architects Kalligas, Politis and Romanos. Within the framework of this year s summer art events, the Municipal Enterprise of Cultural Projection and Growth of Mykonos is planning to devote one of Σε άλλα θέματα τα μέλη της Ενώσεως δούλεψαν μεμονωμένα και προσωπικά, όπως ο Γιάννης Μελετόπουλος, ο οποίος ήταν από τα ιδρυτικά μέλη της Εθνολογικής Εταιρίας της Ελλάδας. Δραστήριο επίσης μέλος της Ένωσης των Απανταχού των Μυκονίων, ίδρυσε στη Μύκονο την πρώτη Βιβλιοθήκη που στη συνέχεια έγινε Δημοτική. Χαρακτηριστική περίπτωση και ο Βασίλης Κυριαζόπουλος, μέλος και αυτός της Ενώσεως, που ίδρυσε την ίδια χρονιά τη Λαογραφική Συλλογή Μυκόνου (ΦΕΚ 82Α 1958). Φέτος γιορτάζονται πενήντα χρόνια από την ίδρυση και των δύο τούτων πνευματικών κέντρων του νησιού. Τα Ιδρύματα αυτά στάθηκαν ισάξια μαζί με τις άλλες ηθικές αξίες του τόπου για να κρατηθεί η χαρακτηριστική του ταυτότητα. Προγραμματίζεται να γίνει μια επίσημη αξιολόγηση της προσφοράς αυτών των μεγάλων δωρεών, αφού μέσα σε αυτά τα πενήντα χρόνια στο νησί μας συνέβησαν παράλληλα και οι πιο μεγάλες αλλαγές. Στην αξιολόγηση αυτών των δημιουργικών χρόνων πρέπει να προστεθεί και η μελέτη του Βασίλη Κυριαζόπουλου που δημοσιεύεται αυτή την εποχή σε συνέχειες στη δημοτική εφημερίδα «Ο Μυκονιάτης» με θέμα: «H Ιστορική εξέλιξη της Νήσου Μυκόνου» (1971), όπως αυτή περιλαμβάνεται στην ιστορικότατη πλέον χωροταξική μελέτη Μυκόνου, Δήλου και Ρήνειας των αρχιτεκτόνων Καλλιγά, Πολίτη και Ρωμανού. Μέσα στα καλλιτεχνικά προγράμματα του φετινού καλοκαιριού, η Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Προβολής και Ανάπτυξης Μυκόνου (ΔΕΠΠΑΜ) προthis year s events to the fifty years since the foundation of the Mykonos Folklore Collection. A concert will take place in front of the Folklore Museum in Paraportiani square in cooperation with the young female choir of the Greenwich Academy Madrigal and the Delos-Rhenia Friends Association. The money collected will be given for the purposes of the Folklore Collection. This summer, there will be also a presentation of works found at the excavations made in Delos and Rhenia by the French architect Albert Gabriel, who was working on behalf of the French Scholl at Athens in Delos and Mykonos, within the framework of the School s excavations. During his stay he left architectural drawings of Delos monuments and also watercolors of landscapes from Delos and Mykonos as well as black and white photographs. We would like to add that when Mathios Apostolou was Mayor of Mykonos ( ), the island had been twinned with San Moritz, Switzerland, and the island of Yoron, Japan; these relationships are being maintained until now by the present Mayor Christos Veronis. When both deputations visited the island the local authorities organized Mykonian nights offering traditional treats. The people of modern Mykonos - always progressive - sent their kids to study in order for them to serve their hometown from significant positions. Panagiotis γραμματίζει να αφιερώσει μία από τις φετινές εκδηλώσεις, στα πενήντα χρόνια από την ίδρυση της Λαογραφικής Συλλογής Μυκόνου. Σε συνεργασία με τη γυναικεία νεανική χορωδία του κολεγίου Greenwich Academy Madrigal, και του Συλλόγου Φίλων Δήλου-Ρήνειας, θα πραγματοποιηθεί συναυλία έξω από το Λαογραφικό Μουσείο στην πλατεία της Παραπορτιανής, τα έσοδα της οποίας θα διατεθούν για τους σκοπούς της Λαογραφικής Συλλογής. Επίσης οργανώνεται για το φετινό καλοκαίρι παρουσίαση έργων αντίγραφων από την ανασκαφή της Δήλου και της Ρήνειας του Γάλλου αρχιτέκτονα Albert Gabriel, ο οποίος εργάστηκε για λογαριασμό της Γαλλικής Σχολής Αθηνών στη Δήλο και στη Μύκονο στα πλαίσια των ανασκαφών της Σχολής. Κατά την παραμονή του άφησε αρχιτεκτονικά σχέδια μνημείων της Δήλου αλλά και ακουαρέλες με τοπία Δήλου και Μυκόνου καθώς και ασπρόμαυρες φωτογραφίες. Θα θέλαμε να προσθέσουμε ότι επί Δημαρχίας Μαθιού Αποστόλου ( ), η Μύκονος έχει αδελφοποιηθεί με το Σαν Μόριτζ της Ελβετίας και το νησί Γιορόν της Ιαπωνίας, σχέσεις που διατηρούνται έως σήμερα και επί Δημαρχίας Χρήστου Βερώνη. Και στις δύο περιπτώσεις διοργανώθηκαν μυκονιάτικες βραδιές με παραδοσιακά κεράσματα, στις πολυήμερες παραμονές των αντιπροσωπειών. Οι σύγχρονοι Μυκονιάτες - φιλοπρόοδοι πάντα - έστειλαν τα παιδιά τους να σπουδάσουν για να υπηρετήσουν σήμερα τον τόπο σε αξιόλογες θέσεις. Ο Μυκο

12 Kousathanas, professor of English and Greek Literature, won in 1980 the Maria Ralli award for his poetry and in 2003 the 1st State Literature Award on Memoir/Autobiography as a writer and historian of the Mykonos reality. Panagiotis Kousathanas, lives and works in Mykonos and is preparing the Research Center on Mykonos, based on everything we concisely mention here. Today, Mykonos participates dynamically in every International Tourism Exhibition, on the initiatives of the local authorities as well as the Mykonos Professional Associations, hoteliers, restaurateurs, et.al. During these exhibitions the presentation of local traditional products, delicatessen, cheese products, sweets, like marzipan, kalathakia et.al., as well as the sun-dried Mykonos wine, complete the promoting of the island and invite visitors. * Evangelia Veroni-Kammi Town Councilor, Folklorist - Writer, Founder Member of the Mykonian Women s Cultural and Folklore Association Bibliography: The abovementioned information comes from the library of the Folklore Museum of Mykonos; Panagiotis Hatzidakis book Delos, a Latsis Group publication, 2003; and, interviews from Mr. Panagiotis Kounanis, Mrs Marigoula Apostolou, Mrs Dimitra Nazou and Mrs Petroula Gelou. νιάτης Παναγιώτης Κουσαθανάς καθηγητής Αγγλικής και Ελληνικής Φιλολογίας, απέσπασε το 1980 για την ποίησή του, το βραβείο Μαρίας Ράλλη και το 2003 το 1ο Κρατικό Βραβείο Χρονικού Μαρτυρίας ως συγγραφέας και ιστοριοδίφης της μυκονιάτικης πραγματικότητας. Ο Παναγιώτης Κουσαθανάς ζει και εργάζεται στη Μύκονο και τώρα ετοιμάζει για το μέλλον, Κέντρο Έρευνας για τη Μύκονο με βάση όλα όσα αναφέρουμε περιληπτικά εδώ. Σήμερα η Μύκονος συμμετέχει δυναμικά σε όλες τις Διεθνείς Τουριστικές Εκθέσεις, με πρωτοβουλίες του Δήμου όσο και των Επαγγελματικών Συλλόγων Μυκόνου, ξενοδόχων, εστιατόρων και άλλων. Στις εκθέσεις αυτές τα τοπικά παραδοσιακά προϊόντα, αλλαντικά, τυροκομικά, γλυκίσματα, όπως αμυγδαλωτά, καλαθάκια και άλλα, καθώς και το μυκονιάτικο λιαστό κρασί, ολοκληρώνουν τη σημερινή διαφήμιση και προκαλούν τον σύγχρονο επισκέπτη. * Ευαγγελία Βερώνη-Καμμή Δημοτική Σύμβουλος, Λαογράφος - Συγγραφέας, Ιδρυτικό Μέλος του Πολιτιστικού Λαογραφικού Συλλόγου Γυναικών Μυκόνου Βιβλιογραφία: Οι πληροφορίες αυτές αντλούνται από την βιβλιοθήκη του Λαογραφικού Μουσείου Μυκόνου, από το βιβλίο του Παναγιώτη Χατζηδάκη «Δήλος», Έκδοση Ομίλου Λάτση 2003 και από προφορικές πληροφορίες του Παναγιώτη Κουνάνη και της Μαριγούλας Αποστόλου καθώς και των Δήμητρας Νάζου και Πετρούλας Γκέλου. 46

13 The feasts of Mykonos By Dimitris Dominikos Koukas* Feasts are a traditional custom that dates back to ancient times, even to the worship of Dionysus. Moreover, Dionysus was one of the Gods-patrons of ancient Mykonos, as it is portrayed in its ancient coins. The people of Mykonos have a whole set of customs that last in time. But, their favored kind of entertainment through which they express themselves and their generous hospitality are the panigyrakia (small feasts) that take place outdoors, around humble small churches, which enchant worshipers with their abundant simplicity. In these places the family receives relatives, friends and also strange believers without showing any discrimination. Come all... After the vespers they make up parties and offer treats that end up in Lucullean feasts; such is the offering and the dedication of the organizers. The outcome of many people s hard work is put on plain large wooden trays. The main dish is vrasto (juice of ewe) that is followed by meatballs, mostres (rusk with kopanisti cheese), cod with garlic sauce, onion pies, louza Dimitris Dominikos Koukas ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Τα πανηγύρια της Μυκόνου Από τον Δημήτρη Δομίνικο Κουκά * FOLKLORE Μια πατροπαράδοτη συνήθεια που τα ίχνη και οι αρχές της χάνονται στα αρχαία χρόνια, φτάνοντας ακόμη και στη λατρεία του Διονύσου. Άλλωστε ο Διόνυσος ήταν ένας από τους Θεούς-προστάτες της αρχαίας Μυκόνου, εικονίζεται στ αρχαία της νομίσματα. Οι Μυκονιάτες διαθέτουν μια ολόκληρη σειρά από έθιμα που αντέχουν στο χρόνο. Αλλά, η πιο αγαπημένη τους λαϊκή έκφραση διασκέδασης και απλόχερης φιλοξενίας είναι τα πανηγυράκια που στήνονται σε υπαίθριους χώρους γύρω από τα ταπεινά εκκλησάκια, τα οποία γοητεύουν τους προσκυνητές με την περισσή χάρη της απλότητάς τους. Σ αυτούς τους χώρους δέχεται η οικογένεια συγγενείςφίλους μα και αγνώστους πιστούς δίχως διάκριση. Όσοι πιστοί προσέλθουν... Μετά τον εσπερινό σχηματίζουν παρέες και αρχίζουν τα κεράσματα που καταλήγουν σε λουκούλλεια δείπνα, τέτοια είναι η προσφορά και η αφιέρωση των διοργανωτών. Πάνω σε απλές τάβλες στρώνεται το αποτέλεσμα του κόπου πολλών ανθρώπων. Κυρίαρχο το βραστό (ζουμί από προβατίνα) και ακολουθούν κεφτεδάκια, μόστρες (παξιμάδι με κοπανιστή), μπακαλιαράκια-σκορδαλιά, κρεμμυδόπιτες, and sausages, casserole with potatoes (and other variations). The local wine, or the wine of neighbouring islands, plays an important role on socializing in this celebration in honor of the Saints and the People. So, the initial vow is transformed into a traditional music night; a feast full of joy that presents people s need for communication. During the night, the well-intentioned teasing with the saucy couplets brings people closer. The sambouna, the violin and the toumbaki give the celebration s pitch and elevate the faithful that are dancing to the steps of their ancestors. The wishes for the kopiondes (the organizers who worked hard) are many! Because life becomes more human with a warm smile! Furthermore, the man that preserves Tradition has many reasons to be happy, mainly because he/she can hope in the future. That is why very often we hear the wish Many happy returns, as a secret agreement with the Saint. * Dimitris Dominikos Koukas Poet, performer, Member of Delos Friends Association λούζες και λουκάνικα, γιαχνιά με πατάτες (και άλλες παραλλαγές). Και το ντόπιο κρασί, ή και από γειτονικά νησιά, βασικός παράγοντας στη κοινωνικοποίηση της τελετής προς τιμή των Αγίων και των Ανθρώπων. Έτσι το αρχικό τάμα μετατρέπεται σε μια γενική μουσική βραδιά παράδοσης. Με ευθυμία που αποδίδεται στην ανάγκη για επικοινωνία, στη διάρκεια της βραδιάς εξελίσσεται με καλοπροαίρετο πείραγμα μα και με πονηρό δίστιχο, που φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά. Η σαμπούνα, το βιολί, το τουμπάκι δίνουν τον τόνο της γιορτής κι απογειώνουν τους πιστούς, που χορεύουν στα ίδια βήματα των προγόνων τους. Κι οι ευχές για τους κοπιόντες πολλές απ όλων τα χείλη! Γιατί μ ένα χαμόγελο ζεστό, γίνεται πιο ανθρώπινη η ζωή. Κι αυτός που διαφυλάττει την Παράδοση έχει πολλούς λόγους για να χαίρεται, κυρίως γιατί μπορεί να ελπίζει στο μέλλον. Γι αυτό πολύ συχνά ακούγεται η ευχή «Και του χρόνου», σαν μυστική συμφωνία με τον Άγιο. * Δημήτρης Δομίνικος Κουκάς Ποιητής, performer, εικαστικός, Mέλος της Ένωσης Φίλων Δήλου 48 49

14 The modern textile of Mykonos Archeological finds from Mykonos and the nearby islands of Delos and Rhenia, show that from the very ancient times weaving was significantly developed in the area. All these centuries from antiquity till now the women of Mykonos, as well as all Greek women, were spending everyday many hours in front of the loom in order to make clothes for the members of their families as well as the necessary textiles for their houses. The little information we have from the travelers that had visited the island from the 17th to the 19th century, show that the art of weaving had reached an exceptional level and that the women of Mykonos except from wool were also weaving silk, flax and cotton. It is very probable that the coming of refugees from Asia Minor, who came to Mykonos with the exchange of populations in 1923, brought new elements to the local weaving. In the thirties, the textile of Mykonos had become fashion and weavers were doing a roaring trade. Karakani-Zouganeli Mario (Galanoudena, ) was already an established and great weaver, while Kousathana-Kousathana Vgenoula (Bebena, ) was dynamically producing textiles by introducing new textile types and uses and by sewing up textile trousers for the modern young women of that time. In 1973, two traders of Mykonos, Taro Kondiza (Pittarakena, ) and Theodoros Charakopoulos (Kakavrias, ) were awarded for their textiles with the silver and bronze metals respectively at the Exposition Internationale des Arts et des Techniques in Paris. ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Το νεότερο μυκονιάτικο υφαντό FOLKLORE Αρχαιολογικά ευρήματα από τη Μύκονο και τα γειτονικά νησιά Δήλο και Ρήνεια, δείχνουν πως από τα πανάρχαια χρόνια η υφαντουργία ήταν εξαιρετικά ανεπτυγμένη στην περιοχή. Όλους αυτούς τους αιώνες που μεσολάβησαν από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα οι γυναίκες του κάθε μυκονιάτικου σπιτιού, όπως και οι υπόλοιπες γυναίκες της Ελλάδας, περνούσαν καθημερινά πολλές ώρες στον αργαλειό για να ντύσουν τα μέλη της οικογένειας και να κατασκευάσουν τα απαραίτητα υφάσματα για το σπίτι τους. Οι λίγες πληροφορίες που έχουμε από τους περιηγητές που επισκέφθηκαν το νησί από τον 17ο μέχρι τον 19ο αιώνα δείχνουν ότι η υφαντική τέχνη είχε φτάσει σε εξαιρετικό επίπεδο και πως οι Μυκονιάτισσες εκτός από μαλλί, ύφαιναν επίσης μετάξι, λινάρι και βαμβάκι. Πολύ πιθανόν νέα στοιχεία στην τοπική υφαντική εισήχθησαν από Μικρασιάτες πρόσφυγες, οι οποίοι το 1923, με την ανταλλαγή των πληθυσμών, εγκαταστάθηκαν στη Μύκονο. Τη δεκαετία του 1930 το μυκονιάτικο υφαντό είχε γίνει «μόδα» και οι ανυφάντρες έκαναν «χρυσές δουλειές». Η Καρακάνη-Ζουγανέλη Μαριώ (Γαλανούδαινα, ) ήταν πια καθιερωμένη ως περίφημη ανυφάντρα, η Κουσαθανα-Κουσαθανά Βγενούλα (Μπέμπαινα, ) είχε μπει δυναμικά στην παραγωγή υφαντών εισάγοντας νέα υφαντά είδη και νέες χρήσεις του υφαντού, ενώ ράβονταν ήδη υφαντά παντελόνια για τις «μοντέρνες» νέες της εποχής. Το 1937 τα υφαντά δύο Μυκονιατών εμπόρων, της Ταρώς Κοντιζά (Πιτταράκαινας, The golden twenty-year-period - The textile of Mykonos after 1950 Despite the fact that the first power loom was brought to the island since 1953, hand made textiles experienced a new period of great flourish, mostly due to the tourism development. Since 1954 and for almost twenty years the Mykonian textile became a fashion that went beyond the Greek boarders. The textile of Mykonos was established and promoted by people who affected and shaped public opinion, and through advertising in many newspapers and magazines. By 1975 the textiles of Mykonos were praised by many magazines and tourist guidebooks along with the natural beauties of the island. In leading articles and cover pages one could see celebrities of that time walking the narrow alleys of Chora, or scanning the Aegean from the windmills, dressed in simple and shiny clothes from the fantadika (weaving rooms) of the island. After the renewal of the old models and the development of a local style, the textiles of Mykonos became a fashion during the fifties and the sixties and conquered the world. Many Greek fashion houses used textiles of Mykonos, and important foreign fashion houses were affected by them. In the begging of the fifties, Christian Dior, who was visiting the island very often, used textiles for his creations, and later on he created an entire collection out of Mykonos textiles. Givenchy visited the island in order to 1985) και του Θόδωρου Χαρακόπουλου (Κακαβρίας, ), βραβεύτηκαν στο Παρίσι, στην Exposition Internationale des Arts et des Techniques, με ασημένιο και χάλκινο βραβείο αντιστοίχως. Η χρυσή εικοσαετία - Το μυκονιάτικο υφαντό μετά το 1950 Παρά το γεγονός ότι ήδη από το 1953 ήρθε ο πρώτος χειροκίνητος μηχανικός αργαλειός στο νησί, τα χειροποίητα υφαντά γνώρισαν μια νέα περίοδο έντονης ακμής, κυρίως εξαιτίας της ανάπτυξης του τουρισμού. Από το 1954 και για μια εικοσαετία περίπου το μυκονιάτικο υφαντό έγινε μόδα που ξεπέρασε τα σύνορα της Ελλάδας. Στην καθιέρωση του μυκονιάτικου υφαντού βοήθησε η προβολή του από ανθρώπους που επηρέαζαν και διαμόρφωναν την «κοινή γνώμη», καθώς και η διαφήμισή του σε περιοδικά και εφημερίδες. Μέχρι το 1975 πολλά περιοδικά και τουριστικοί οδηγοί, παράλληλα με τις φυσικές ομορφιές του νησιού, εξυμνούσαν και τα υφαντά των γυναικών του. Κύρια άρθρα και πρωτοσέλιδα δημοσιεύματα έδειχναν διασημότητες της εποχής να περπατούν στα στενά δρομάκια της Χώρας, ή να αγναντεύουν το Αιγαίο από τους ανεμόμυλους, ντυμένες με απλά και λαμπερά ρούχα από τα «φαντάδικα» του νησιού. Με την ανανέωση των παλαιών προτύπων και τη δημιουργία ενός τοπικού ύφους, τα μυκονιάτικα υφαντά έγιναν μόδα τις δεκαετίες του 50 και του 60 και κατάκτησαν τον κόσμο. Ελληνικοί οίκοι μόδας χρησιμοποίησαν μυκονιάτικα υφαντά, αλλά και μεγάλοι οίκοι μόδας του εξωτερικού επηρεάστηκαν από αυτά. Στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 50 ο Κριστιάν Ντιόρ, τακτικός επισκέπτης του νησιού, χρησιμοποίησε υφαντά 50 51

15 για τις δημιουργίες του, ενώ αργότερα μια ολόκληρη συλλογή του κατασκευάστηκε από υφαντά της Μυκόνου. Ο Ζιβανσί ήλθε στο νησί για να ντύσει τα μοντέλα του σε συνεργασία με τον Ζωζέφ (Ιωσήφ Σαλάχα, ), τον Μυκονιάτη ράφτη που ο Κριστιάν Ντιόρ αποκαλούσε «roi du pantalon». Το ραφείο του Ζωζέφ στο «Στενό του Γιαλού» γνώρισε μεγάλες δόξες. Στο ίδιο αυτό πολυδιαφημισμένο δρομάκι βρίσκονταν και τα μαγαζιά των νεαρών τότε δημιουργών της Μυκόνου, του Λευτέρη Γαλούνη (του Λοΐζου, ), της Άννας Φούσκη (γ. 1942) και του Γιάννη Γαλάτη (γ. 1937). Εκτός από τη μόδα όμως επηρέασε και την τέχνη, αφού ζωγράφοι, λαϊκοί καλλιτέχνες και χειροτέχνες χρησιμοποίησαν κομμάτια υφαντού για να συνθέσουν εντυπωσιακούς πίνακες, ή να κατασκευάσουν κούκλες, ζώα, θαλασσινά και γοργόνες. Τα μυκονιάτικα υφαντά ως ρούχα, ως πίνακες ή ως καλύμματα, κουρτίνες, τραπεζομάντιλα κ.ά., μπήκαν σε πολλά αστικά σπίτια των Αθηνών, ακόμη και στα ανάκτορα του Τατοΐου, που διακοσμήθηκαν με υφαντά της Μαρίας Καρακάνη-Ζουγανέλη. Η μεγάλη ζήτηση είχε σαν άμεσο αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγής. Αναφέρεται ότι την περίοδο αυτή δούλευαν στη Μύκονο περί τους 500 αργαλειοί. Όλη η Χώρα έμοιαζε με ένα πολύβουο μελίσσι, που δεν παρήγε μέλι, αλλά υφαντό. Πολλά κατώγια και σάλες σπιτιών μετατρέπονταν τους καλοκαιρινούς μήνες σε εκθετήρια υφαντών. Οι κοπέλες, έμπειρες στη διαφήμιση των έργων τους, δούλευαν στη σβία, ή στον αργαλειό, φορώντας τα υφαντά ρούχα που κατασκεύαζαν. Αυτά τα κατώγια έγιναν αργότερα διάσημα μαγαζιά επώνυμων πλέον υφαντριών, και μεγάλων εμπόρων. Οι έμποροι ήταν οι μεσολαβητές ανάμεσα στον πελάτη και την ανυφάντρα, στην οποία μετέφεραν τις παραγγελίες. Παρά το γεγονός ότι τα κίνητρά τους ήταν οιmake clothes in cooperation with Josef (Iosif Salachas, ), the Mykonian tailor that Christian Dior called roi du pantalon. The tailor s shop at the Steno tou Gialou (Seashore s Alley) was in its heyday. In this famous alley you could find the stores of the then young Mykonian makers, Lefteris Glounis (Loizos, ), Anna Fouski ( ) and Giannis Galatis ( ). The textile of Mykonos affected also artists, as painters, folklore artist and craftsmen used pieces of textile in order to compose impressive paintings, or to make dolls, animals, fishes and mermaids. The textile of Mykonos with the form of clothing, paintings, or as bedspreads, curtains, tablecloths etc., entered many urban houses of Athens, and even the Tatoi Palace, which was decorated with textiles made by Maria Karakani-Zouganeli. The high demand led to the increase of production. It is said that during that period about 500 looms were in operation. The entire Chora looked like a noisy swarm of bees, which was producing textile instead of honey. In many houses, the ground floors and living rooms were hosting textile exhibitions during the summer months. The young ladies, experienced in promoting their creations, were working on the spinning wheel or the loom, dressed in the textile clothes they produced. These ground floors became later famous shops of eponymous weavers, and important traders. Traders were the middlemen between the customer and the weaver, to whom they communicated the orders. Although they had financial motives, or probably just because of that, they also affected the course of textile. Some of them knew the 52

16 trends of the market and were trying to make the final product more attractive by changing the designs, placing specific orders and giving instructions to the weavers. Theodoros Charakopoulos introduced daring new combinations and his contribution was essential to the creation of the boldoura of Mykonos as well as to the establishment of the textile of Mykonos. But, the mass production of standardised textiles led to market saturation and turned the textile of Mykonos into a static, picturesque and, very soon, dead souvenir. The family of Vgenoula Kousathana- Kousathana, Giannis Galatis and a few others did a creative work and they didn t standardise their creations and their textiles had a long term reception. The features of the textile of Mykonos In the old times Mykonos textiles were pure wool. The modern ones were made by wool and cotton, or mainly cotton, or cotton with mixed decorative synthetic threads. Originally decoration was simple, a few saities (shuttles), or riges (stripes) of different color, or a ribbon with narrow stripes near each narrow edge and less frequently a third ribbon in the middle. When the textile had color stripes of one or two shuttles, it was called saitato (saitia=shuttle). If the stripes were very narrow ribbons the textile was called rigoto (striped), if their breadth equaled almost a centimeter it was called dachtylato (centimeter=dachtylo), and if the stripes were wider it was called louradato. Theodoros Charakopoulos played a significant role in the development and success of the textile of Mykonos and he established it as a local product. He took 54 κονομικά, ή ίσως ακριβώς γι αυτό, επηρέασαν κι αυτοί την εξέλιξη του υφαντού. Κάποιοι, γνωρίζοντας τις τάσεις της αγοράς, προσπαθούσαν να κάνουν το τελικό προϊόν πιο ελκυστικό αλλάζοντας τα σχέδια, κάνοντας συγκεκριμένες παραγγελίες και δίνοντας οδηγίες στις ανυφάντρες. Ο Θεόδωρος Χαρακόπουλος παρουσίασε τολμηρούς καινούριους συνδυασμούς και συνέβαλε ουσιαστικά στη δημιουργία της μυκονιάτικης μπολντούρας και την καθιέρωση του μυκονιάτικου υφαντού. Η μαζική παραγωγή όμως τυποποιημένων υφαντών συντέλεσε στον κορεσμό της αγοράς και στη μεταβολή του μυκονιάτικου υφαντού σε στατικό, γραφικό και, πολύ σύντομα, νεκρό souvenir. Η οικογένεια της Βγενούλας Κουσαθανά-Κουσαθανά, ο Γιάννης Γαλάτης και λίγοι ακόμη εργάστηκαν πάντα δημιουργικά, δεν τυποποίησαν τα έργα τους και γι αυτό τα υφαντά τους είχαν πιο μακροχρόνια απήχηση. Χαρακτηριστικά του μυκονιάτικου υφαντού Τα παλιότερα μυκονιάτικα υφαντά ήταν ολόμαλλα. Τα νεότερα ήταν μαλλινοβάμβακα, ή κυρίως βαμβακερά, ή βαμβακερά με ανάμεικτα συνθετικά διακοσμητικά νήματα. Αρχικά η διακόσμηση ήταν απλή, λίγες σαϊτιές, ή ρίγες διαφορετικού χρώματος, ή από μια ταινία με στενές ρίγες κοντά στο κάθε στενό άκρο και σπανιότερα μία τρίτη στο μέσον. Όταν οι χρωματιστές ρίγες ήταν μία-δύο σαϊτιές το υφαντό λεγόταν σαΐτάτο. Αν οι ρίγες ήταν πολύ στενές ταινίες λεγόταν ριγωτό, αν είχαν περίπου ένα δάκτυλο πλάτος λεγόταν δαχτυλάτο, ενώ αν ήταν πλατύτερες λεγόταν λουραδάτο. Σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη, την επιτυχία και την καθιέρωσή του μυκονιάτικου υφαντού ως «τοπικού» προϊόντος έπαιξε ο Θόδωρος Χαρακόπουλος, που έβγαλε the silk tarambourisia waistbands and the makatia (sofa covers) that were brought by Mykonian sailors from Syria, Lebanon and Libya in the middle of the 19th century, out of the old chests, studied their stripes and tried to make similar Mykonian textiles. This is how the typical old boldoura of Mykonos was created, a wide decorative ribbon of different colors that was separated by shuttles of yellow, or less frequently white floss, which is a shiny synthetic thread that looked like silk. The most important part was that, very soon, the designs were no longer copied and new chromatic schemes were developed, expressing the temperament of the people of Mykonos along with the way they perceived the world. Without realizing it they were transferring familiar and favorite chromatic schemes in their textiles, making them really mykonian. Equally important is the fact that they didn t stop at this point of success and they didn t produce standardized, identical repeated textiles. The textile of Mykonos was never static and the designs were not limited to the typical colorful boldoures. The weaver of Mykonos created new variations that made each textile unique. The old boldoura continued to exist in rugs, curtains, cotton skirts, dresses and scarves for many years. It was advanced and with its new design became the main από τις παλιές κασέλες τα μεταξωτά ταραμπουρίσια ζωνάρια και τα μακάτια (καλύμματα καναπέδων), που είχαν φέρει Μυκονιάτες ναυτικοί από τη Συρία, το Λίβανο και τη Λιβύη στα μέσα του 19ου αιώνα, μελέτησε τις πολύχρωμες ρίγες τους και προσπάθησε να δημιουργήσει ανάλογα μυκονιάτικα υφαντά. Έτσι γεννήθηκε η τυπική «παλιά μυκονιάτικη μπολντούρα», μια πλατιά διακοσμητική ταινία με διαφορετικά χρώματα που διαχωρίζονταν με σαϊτιές από κίτρινο, ή σπανιότερα λευκό φλος, ένα συνθετικό στιλπνό νήμα, που έμοιαζε μεταξωτό. Το σημαντικό ήταν ότι πολύ σύντομα ξεπέρασαν το στάδιο της πιστής αντιγραφής των εισηγμένων μεταξωτών υφασμάτων και δημιούργησαν νέους χρωματικούς συνδυασμούς που εξέφραζαν τη δική τους ψυχοσύνθεση και αντίληψη του κόσμου. Χωρίς να το συνειδητοποιούν μετέφεραν στα υφαντά τους οικείους και αγαπητούς χρωματικούς συνδυασμούς του άμεσου περιβάλλοντός τους, κάνοντάς τα έτσι πραγματικά «μυκονιάτικα». Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι δεν αρκέστηκαν σ αυτή την επιτυχία και δεν έκαναν τυποποιημένα, ομοιόμορφα επαναλαμβανόμενα υφαντά. Το μυκονιάτικο υφαντό ποτέ δεν έμεινε στατικό και τα σχέδια δεν περιορίστηκαν στις τυπικές ποικιλόχρωμες μπορντούρες. Η Μυκονιάτισσα ανυφάντρα, αυτοσχεδιάζοντας διαρκώς, δημιουργούσε νέες παραλλαγές, που έκαναν κάθε υφαντό μοναδικό. Η «παλαιά μπολντούρα», που για πολλά χρόνια επαναλαμβανόταν στα χράμια, τις κουρτίνες, τις βαμβακερές φούστες, τα φορέματα και τις εσάρπες, εξελίχτηκε και με τη νέα της μορφή έγινε το κυριότερο χαρακτηριστικό γνώρισμα, που καθιέρωσε το μυκονιάτικο υφαντό σ όλο τον κόσμο. Οι νεότερες ανυφάντρες όμως εγκατέλειψαν σταδιακά την πλατιά μπορντούρα και δημιούργησαν πιο απλές συνθέσεις με αραιές, 55

17 feature that established the textile of Mykonos worldwide. The younger weavers however, abandoned gradually the use of wide boldoura and developed simpler designs with thin, colorful, repeated stripes of different breadth. Vgenoula s textiles are a typical example. Giannis Galatis introduced a daring innovation which was the light, thin textiles. He also revived the striped and checked textiles, by using interchanging threads of different colors in the warp and the weft. The modern textiles of Mykonos had a great commercial success and were much in demand by the island s visitors. Their success was the result of specific timing, advertising, good public relations by traders, and the fact that the island of Mykonos was established as a destination of big cruise ships. The success and the spread of the Mykonian textile were mainly due to people. First the people of Mykonos who created it: they were laughing and happy people; they never adapted conservative or apparently serious patterns; they never liked grey or dark colors; they were always drunk with the joy of life. On the other hand were the buyers of the textile of Mykonos, who worn it, spread it and established it. These people were not ordinary, unknown tourists, but important men of that time, who were affecting and developing public opinion. Times and people change however, and fashion is changeable and ephemeral. Anezo Theochari (Vrechtourena, ), one of the oldest weavers of Mykonos, says to N. Angeletakis in 1964 that last year the looms did not have a lot of work as they did in previous years because many textiles come from abroad. In 1983 Vgenoula says in a prophetic way: If things change and young women start to learn how to weave then it [textile] will go on. Otherwise it will be gone when we do so. In the modern world of synthetic fabrics, speed, and low-cost mass production, the textile was unable to survive because it did not respond to human needs anymore. The looms were silent one by one and the traders turned to more profitable products, coming from other countries that implement mass production processes and low day wages. The textile of Mykonos became worldwide famous very quickly. But it was forgotten and disappeared much quicker and became one the memories that make up the myth of Mykonos of that time. Today, there are only few weavers. Young women don t learn how to use the loom, because demand for textiles is particularly reduced and also because there are other less tiring jobs, more profitable and sociable. The wavers that work professionally can be counted in the fingers of one hand. They weave only a few types, mainly scarves for men and women. People who wear these scarves make the difference. The textile of Mykonos is still shining and gives joy even though on a limited level. During the past years there have been efforts in order for the art of weaving to be preserved. Recently, the lesson of weaving was included again into the training programs of the Mykonos Cultural Center and the interest as well as the participation of young children is encouraging. From the book of D. Nazou and P. Hatzidakis, The Textile of Mykonos that is under publication πολύχρωμες, επαναλαμβανόμενες ρίγες διαφορετικού πλάτους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα υφαντά της Βγενούλας. Μια τολμηρή καινοτομία που εισήγαγε ο Γιάννης Γαλάτης ήταν η δημιουργία ανάλαφρων υφαντών. Μια άλλη καινοτομία του ήταν η αναβίωση των ριγέ και καρό υφαντών, με την χρησιμοποίηση στο στημόνι και στο υφάδι, εναλλασσόμενων χρωμάτων, ανά ένα ή περισσότερα νήματα. Από εμπορική άποψη τα νεότερα μυκονιάτικα υφαντά γνώρισαν μεγάλη επιτυχία και ήταν περιζήτητα από τους επισκέπτες του νησιού. Στην επιτυχία τους συντέλεσε η εποχή, η διαφήμιση, οι καλές δημόσιες σχέσεις των εμπόρων, και το γεγονός ότι η Μύκονος καθιερώθηκε ως προορισμός των μεγάλων κρουαζιερόπλοιων. Κύριος λόγος της επιτυχίας και διάδοσης του μυκονιάτικου υφαντού ήταν οι άνθρωποι. Από τη μια μεριά οι Μυκονιάτες που το δημιούργησαν: άνθρωποι γελαστοί και χαρούμενοι, που δεν υιοθέτησαν ποτέ συντηρητικά, σοβαροφανή πρότυπα, δεν αγάπησαν ποτέ τα γκρίζα και τα μαύρα χρώματα, μεθυσμένοι πάντα με τη χαρά της ζωής. Και από την άλλη οι άνθρωποι που το αγόρασαν, το φόρεσαν, το διέδωσαν και το καθιέρωσαν, οι οποίοι δεν ήταν οι τυχαίοι, απρόσωποι τουρίστες των νησιών, αλλά σημαντικά πρόσωπα της εποχής, που επηρέαζαν και διαμόρφωναν την «κοινή γνώμη». Αλλά οι εποχές και οι άνθρωποι αλλάζουν, η μόδα είναι ευμετάβλητη και εφήμερη. Ήδη το 1964 η Ανεζώ Θεοχάρη (Βρεχτούραινα, ), μια από τις παλιές Μυκονιάτισσες ανυφάντρες, λέει στον Ν. Αγγελετάκη ότι «δεν είχαν τον περασμένο χρόνο πολλή δουλειά τα αργαλειά σαν άλλες χρονιές γιατί έρχονται πολλά υφαντά έξω από τη Μύκονο». Το 1983 η Βγενούλα λέει προφητικά: «Αν αλλάξουν τα πράγματα κι αρχίσουν οι νέες να μαθαίνουν θα πάει καλά [το υφαντό]. Αλλιώς μαζί με μας θα πάει κι αυτό». Στο νέο κόσμο των συνθετικών υφασμάτων, της ταχύτητας, της μαζικής και φτηνής παραγωγής, το υφαντό δε μπορούσε να επιζήσει επειδή δεν ανταποκρινόταν πια στις ανάγκες των ανθρώπων. Ένας - ένας οι αργαλειοί σίγησαν και οι έμποροι στράφηκαν σε πιο επικερδή προϊόντα, που παράγονταν μαζικά σε χώρες με φθηνά ημερομίσθια. Πολύ πιο γρήγορα απ ότι έγινε παγκόσμια γνωστό, το μυκονιάτικο υφαντό χάθηκε, ξεχάστηκε και έγινε μια από τις μνήμες που συνθέτουν το μύθο εκείνης της Μυκόνου. Σήμερα απομένουν ελάχιστες ανυφάντρες. Οι νέες κοπέλες δε μαθαίνουν πια αργαλειό, επειδή η ζήτηση για τα υφαντά είναι ιδιαίτερα περιορισμένη και επειδή υπάρχουν άλλα επαγγέλματα λιγότερο κουραστικά, περισσότερο επικερδή και κοινωνικά. Μετρημένες στα δάχτυλα είναι οι ανυφάντρες που δουλεύουν επαγγελματικά. Υφαίνουν λίγα είδη, κυρίως αντρικά κασκόλ και γυναικείες εσάρπες, που ακόμη όσοι τα φορούν ξεχωρίζουν. Έστω και περιορισμένα το μυκονιάτικο υφαντό εξακολουθεί να λάμπει και να δίνει χαρά. Τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες για μη χαθεί η τέχνη της υφαντικής. Προσφάτως, στα εκπαιδευτικά προγράμματα του Πολιτιστικού Κέντρου Μυκόνου εντάχθηκε ξανά το μάθημα της υφαντικής και η συμμετοχή και το ενδιαφέρον των νέων παιδιών είναι ενθαρρυντικά. Από το υπό έκδοση βιβλίο των Δ. Νάζου - Π.Ι. Χατζηδάκη «Το Μυκονιάτικο υφαντό» 56 57

18 Settlements The local dialect of Mykonos is characterized by a peculiar characteristic. The word chorio (village) is not similar to the word oikismos (settlement) for the people of Mykonos. The definition of the word chorio for the locals is: a traditional farm house in a natural basin where it can hold underground water and has land for cultivation. So when the people of Mykonos refer to the word chorio (village) they are talking for separate units, different houses that are built in the rocky and with limited sources ground of the island. This island therefore has hundreds choria (villages) and only few oikismous (settlements). Chora is the only historic settlement of Mykonos. Οικισμοί Η τοπική διάλεκτος της Μυκόνου έχει μια ιδιομορφία. Η λέξη «χωριό» για τους Μυκονιάτες δεν είναι συνώνυμη με τη λέξη «οικισμός». Γιατί ο ορισμός του «χωριού» για τους ντόπιους είναι: παραδοσιακή αγροικία σε φυσική λεκάνη γης, όπου εξασφαλίζεται υπόγειο νερό και καλλιεργήσιμη γη. Άρα όταν οι Μυκονιάτες αναφέρονται σε «χωριά», μιλούν για ξεχωριστές μονάδες, διαφορετικά σπίτια χτισμένα στο βραχώδες και με περιορισμένους πόρους έδαφος του νησιού. Έτσι το νησί αυτό, αν και οξύμωρο, έχει εκατοντάδες «χωριά» και λίγους μετρημένους οικισμούς. Η Χώρα είναι ο μοναδικός ιστορικός οικισμός της Μυκόνου. 58

19 Chora At first, walking through the cobble streets of Mykonos you may be lost. Small, mazy and snow white streets which can lead you each time to a place different from the others with its own special characteristics. Each neighbourhood has a surprise for every visitor. It doesn t matter if everyone thinks that the beauty of the so familiar landscapes of Mykonos is printed on a cart postal. The reality will surprise you and will fill your senses, as every trade mark of the island for which thousands of visitors arrive every summer, will reveal its unbelievable beauty in real dimensions. The picturesque windmills are well positioned in the east end of Chora and are imposingly raised over a small hill overlooking the Aegean Sea. Today, Kato Myloi, as the location is called, may be the most famous sightseeing of Mykonos but Χώρα Περπατώντας στα γραφικά σοκάκια της Μυκόνου, μπορεί αρχικά να χαθείτε. Στενά, δαιδαλώδη και κάτασπρα δρομάκια μπορούν κάθε φορά να σας οδηγήσουν σε κάποιο μέρος διαφορετικό από τα υπόλοιπα, με τη δική του ξεχωριστή φυσιογνωμία. Κάθε «γειτονιά» επιφυλάσσει και μια έκπληξη για κάθε επισκέπτη. Τι κι αν όλοι νομίζουν πως στα καρτποστάλ αποτυπώνεται η ομορφιά των τόσο γνώριμων τοπίων της Μυκόνου; Η πραγματικότητα θα σας εκπλήξει και θα γεμίσει τις αισθήσεις σας, αφού κάθε «σημείο κατατεθέν» του νησιού, για το οποίο συρρέουν κάθε καλοκαίρι χιλιάδες επισκέπτες, θα δείξει στις πραγματικές του διαστάσεις την ανεπανάληπτη ομορφιά του. Οι γραφικοί ανεμόμυλοι δεσπόζουν σε εξέχον σημείο, στο ανατολικό άκρο της Χώρας και υψώνονται επιβλητικά πάνω σε ένα μικρό λόφο κοιτώντας το πέλαγος. Οι Κάτω Μύλοι, όπως λέγεται η τοποθεσία, μπορεί σήμερα να αποτελούν το πιο διάσημο αξιοθέατο της Μυκόνου, ως τις αρχές του 20ού αιώνα όμως αποτελούσαν για τους ντόπιους χώρο δουλειάς, αφού με σύμμαχο το Βοριά άλεθαν αδιάκοπα τα σιτηρά τους και προμήθευαν τα καράβια που ταξίδευαν στο Αιγαίο με παξιμάδια. Αφήνοντας πίσω σας τους Κάτω Μύλους και περπατώντας παραλιακά θα φτάσετε στην Αλευκάντρα και ακριβώς απέναντί σας θα αντικρίσετε τη μο- 60

20 in the beginning of the 20th century people were using them for their jobs. With the north wind as their ally, the windmills were grinding the grains without stop and supplied the ships, which were travelling in the Aegean, with rusks. Once you leave Kato Myloi, walk by the coast you will get to Alefkantra and you will be able to see the unique beauty of Mikri Venetia (Little Venice) exactly in the opposite side. The small square white houses which seem to pop up from the sea with their colored wooden balconies that nearly lick the wave offer a breathtaking view. There you can definitely enjoy one of the most magnificent sunsets of Greece. As you continue your tour by the coast you will arrive in the district of Castro where Panagia Paraportiani, the jewel of Mykonos ναδικής ομορφιάς Μικρή Βενετία. Τα μικρά τετράγωνα λευκά σπιτάκια λες και ξεπήδησαν από τη θάλασσα, με τα πολύχρωμα ξύλινα μπαλκόνια τους που «γλύφει» το κύμα, προσφέρουν ένα θέαμα που κόβει την ανάσα. Από εκεί αδιαμφισβήτητα μπορείτε να απολαύσετε ένα από τα ωραιότερα ηλιοβασιλέματα της Ελλάδας. Συνεχίζοντας την περιπλάνηση παραλιακά θα φτάσετε στη συνοικία του Κάστρου, όπου δεσπόζει η Παναγία η Παραπορτιανή, στολίδι της Μυκόνου αλλά και όλων των νησιών του Αιγαίου. Χτισμένη πάνω στα ερείπια του μεσαιωνικού κάστρου της Μυκόνου, βρίσκεται σε προνομιακό σημείο της Χώρας και κοιτάει τη βραχώδη ακτή και το απόλυτο γαλάζιο του πελάγους. Σε απόσταση λίγων μέτρων 62