έναν "πολη10μό των πολη10μών " μακριά από παραδοσιοκρατικές αντιλriψεις και

Transcript

1 Εισονωνή Η tt, μουσ<n, tt του ι<οσμου στο πλα{σ10 τnς πολ1τ1στ<nς Β1ομnχανίας Γιάννης θωμότος Υποψnφ1ος Δ~δάκτορας τμnματος Επ1κο1νωνfας & Μ.Μ. Ε. του Πανεπ~στnμf ου Αθnνών. Επ. ΤΛΠΜ ΤΕΙ Συνεργάτnς Ηπεfρου ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: Σε όλο κ01 μεγαλύτερο βαθμό σης μέρες μας n πολ1ηκri. n δnμόσtα δραστnρ1ότnτα κ01 n καθnμερ1νri ζωri αξ1ολογούντ01 με κρπriρ10 πολπ1σηκά. Το "μεγαλύτερο " κ01 το "περ10σότερο" που είνα1 ο στόχος τnς 0 1κονομ1κriς ανάπτυξnς. υποχωρεί στο " 1δ10ίτερο" 1<01 το " εξε1δ1κευμένο" τnς πολπ1σηκriς ανάπτυξnς. 01 εξελίξεις αυτές οδnγούν στnν ανάγκn να επανεξεταστεί n έννοια του πολπ10μού κ01 να προβλεφθε ί ό σο είν01 δυνατόν n πορεία του καt n κατεύθυνσn του. Αναπτύσσοντ01 κατά συνέπεια, θεωρίες γlα τον πολ1ησμό ri σε σχέσn μ ' αυτόν και διερευνάτ01 διεξοδικά n σύνδεσn του με τnν παράδοσn 1<01 τnν ανάπτυξn. Όλα αυτά συμβαίνουν μέσα στο τεταμένο κλίμα κ01 τ~ς αντ1θέσε1ς τnς λεγόμενnς παγκοσμ10ποίnσnς. τnν κατάστασn τnς πλriρnς απελευθέρωσnς τnς αγοράς από εθν1κούς κ01 δlεθνείς περ1ορ1σμούς. Τα σύvορα που προστάτευαν. αλλά κ01 περ1όρ1ζαν τα εθν1κά κράτn. καταλύοντ01 μπροστά στ~ς ανάγκες μετακίνnσnς του κεφαλαίου. τnς εργαηκriς δύναμnς κ01 των προϊόντων. Παράλλnλα. n επ1κοινωνία απελευθερώvετ01 από κάθε εθν1κό κ01 τεχν1κό περ10ρ10μό. Η κατακόρυφn κα1 ορ1ζόνηα εξάπλωσri τnς αγοράς. αλλά κ01 n ραγδαία αύξnσn του 01κονομ<0ύ δυναμ1κού rων "πολπ1σηκών" αγαθών. όπως ο τουρ10μός. n επ1κο1νωνία. n τέχνn. ο αθλnησμός, 01 πλnροφορίες. όχ1 μόνο αποτελούν riδn μlα νέα πραγματ1κότnτα. αλλά οδnγούν δυναμ1κά σε αλλαγές που εγείρουν κρίσψα ερωτriματα. Ποtα εfν01 τα χαρακτnρ10ηκά τnς νέας πραγμαηκότnτας: Πο1ες ανάγκες 1κανοπο1εί 1<α1 που μας οδnγεί. αν τελ1κά έχε1 1ωτεύθυνσn : Η τάσn να Βαφτίζοντ <01νων1κές 1<01 πολπ1κές συγκρούσε1ς "1δεολογ1κές" υποχωρεί κα1 κερδ1ζε1 έδαφος n τάσn να θεωρούντ01 01 συγκρούσε1ς που συνοδεύουν τnν παγκοσμ1οποίnσn ως " πολπ1στ1κές". Έτσ1 το ενδιαφέρον των κο1νων1κών επ1στnμών μετακινεfτ01 προς εκείνες τ~ς θεωρfες που αναλύουν. προβλέπουν ri οραματfζοντ01 το πολπισηκό μέλλον του πλανriτn μας. Σχnμαηκά. 01 θεωρfες αυτές χωρίζονται σε δύο κύρια στρατόπεδα. Τ n θεωρfα περί ' Όύγκρουσnς των πολπισμών " που σriμερα ε1ωυγχρονfζετ01 κ01 αποτυπώνετ01 στο σχriμα " ανατολri -δύσn" κ01 τnν προσπάθε1α μιας θεωρnηκοποfnσnς τnς επαφriς των πολπ10μών με δlάφορες " διαπολπισμικές" και "πολυπολπ1σμικές" προσεγγίσε1ς που οραματfζοντ01 27

2 έναν "πολη10μό των πολη10μών " μακριά από παραδοσιοκρατικές αντιλriψεις και συγκρούσεις. ένα εfδος κοσμοπολfτικnς ουτοπfας οπού όλοι μπορούν να συνυπάρξουν ειρnνικά με όλους χωρfς να θυσιάσουν τα ιδιαηέρα τους χαρακτnριστικά. Στο πλαfσιο αυτού του άρθρου θα εξετάσουμε κρηικά τn θεωρfα τnς υβριδιακότnτας όπως αυτri αναπτύσσεται κυρfως στα γραπτά του Hommi Bhabha και του Stuart Hall χρnσιμοποιώντας ως παράδειγμα τn " μουσικri του κόσμου ". μια μουσικri κατnγορfα που υττοτfθεται σχnματοποιεf το δnμιουργικό δυναμικό το οποfο απελευθερώνεται όταν εισερχόμαστε σε ποληισμικό διάλογο με το διαφορετικό χωρfς ουσιοκρατικές προκαταλriψεις. θα υποστnρfξουμε. ότι n έμφασn στον υβριδικό χαρακτriρα τnς συγκεκριμένnς μουσικriς κατnγορfας κατά κάποιον τρόπο υποτιμά τnν τάσn τnς ποληισμικriς Βιομnχανfας να ομογενοποιεf τα προϊόντα τnς και να αποδυναμώνει φωνές που διεκδικούν κάτι περισσότερο από τnν απλri αναγνώρισn του δικαιώματος έκφρασnς τnς διαφορετικότnτας τους μέσα στο σύστnμα τnς αγοράς. Ιεκινώντας. εfναι σκόπιμο να παρουσιαστεf μια πολύ σύντομn ιστορfα τnς " μουσικriς του κόσμου " ώστε να διευκολυνθεf n κατανόnσn όσων θα εκτεθούν στn συνέχεια. Η ''μουσική του κόσμου" Ο όρος χρnσιμοποιriθnκε από τους ανθρωπολόγους και μουσωλόγους των αρχών τnς δεκαετfας του '60 με σκοπό να κλονfσει τnν Δυτικοκεντρικri προσέγγισn στn μελέτn τnς μουσικriς. Η επιλογri τnς χρriσnς των συγκει<ριμένων λέξεων καθόρ10ε ότι "μουσικri του κόσμου " εfναι n μn Δυτικri μουσικri. Ο διαχωρ10μός αυτός καθιέρωσε τnν μουσικολογfα ως το γνωστικό πεδfο που ασχολεfται με τn μελέτn τnς σοβαρriς Δυτικriς μουσικriς και τnν εθνομουσ1κολογfα ως έναν κλάδο τnς που θα ασχολεfται με τn μελέτn τnς μn Δυτικο~υρωπαικriς μουσικriς. τnς λαϊκriς μουσικriς και τnς μουσικriς των φυλετικών και εθνοτικών μειονοτriτων 1 Όσο n εθνικri παραγωγri nχογραφnμάτων κάλυπτε τις ανάγκες τnς εθνικnς αγοράς. n μουσικri βιομnχανfα δεν εfχε κfνnτρο να προωθεf τις μουσικές του κόσμου έξω από τον τόπο παραγωγriς τους και n μοναδικri μουσικri που κυκλοφορούσε διεθνώς riταν n Δυτικri δnμοφιλriς μουσικri. Σε περfπτωσri που κάποιο nχογράφnμα άλλου εfδους κατάφερνε να αποκτriσει μια υπερεθνικri διανομri τότε ι<ατnγοριοποιούταν κάτω από τους όρους εξωτικό. παραδοσιακό. ethnic. roots κ.ο.κ. Στnν πρώτn του εμφάνισn στn δnμόσια σφαfρα ο όρος " μουσικri του κόσμου " σriμαινε κυρfως μουσικri του τρfτου κόσμου και δεν εfχε καμιά σχέσn με τn δυτικri δnμοφιλri μουσικri. Όταν τn δεκαετfα του '60 οι Beatles nχογραφούν το τραγούδι "Norwegian Wood" με τον George Harrison να παfζει το ινδικό έγχορδο sitar και οι hippies ερωτοτροπούν με τnν ανατολικri κουλτούρα κανεfς δεν μιλάει για " μουσικri του κόσμου ". " Μουσικri του κόσμου " μέχρι τότε και μέχρι αρκετά αργότερα riταν n "αυθεντικri " μουσικri που βρfσκεται μακριά από τις επιρροές τnς σύγχρονnς δυτικriς κουλτούρας και που όφειλε να διατnρnθεf ως έχει. Υπriρχε. με εξαιρέσεις. μια οριενταλιστικri -πριμηιβιστικri αντιμετώπισn των μουσικών του κόσμου τόσο από τnν κυρfαρχn ακαδnμαϊκri ι<ριτικri όσο και από τnν μουσικri βιομnχανfα οι οποfες εγκλώβιζαν τις μουσικές αυτές σε συγκεκριμένες ταυτότnτες οδnγώντας τες εfτε σε ποληισμικri απομόνωσn εfτε σε στασιμότnτα 1 Οτιδriποτε εfχε διαμεσολαβnθεf με οποιοδriποτε τρόπο από τn Δυτικri κουλτούρα δεν εfχε θέσn σ ' αυτriν τnν κατnγορfα. Παράδειγμα n blues και n jazz τnς Βόρειας Αμερ1κriς. μουσικά εfδn με αφρικανο -ευρωπαϊκές ρfζες δεν θεωρriθnκαν ποτέ " μουσικri του κόσμου " και ο Bob Marley που ενώ έγινε παγκόσμια γνωστός δεν riταν ποτέ " μουσικός του κόσμου " άσχετα με το αν n reggae εfναι ένα μουσικό ιδfωμα τnς Τζαμάικα. Ακόμα και σriμερα υπάρχουν ορισμένες δυσκολfες στn κατnγοριοποf nσn. Για παράδειγμα. r."'"' ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: / )ο--( ι.,_ι \_,/

3 όταν το αμερ1κάν1κο hip-hop δανείζετα1 δείγματα - στο1χεία ( samples) από το flamenco δεν ανnκε1 στο είδος. αλλά 01 Ojos de Brujo που αναμ1γνύουν flamenco και hip-hop φόρμες ανnκουν. Σε γεν1κές γραμμές μπορούμε να πούμε όη οπο1αδrlποτε δnμοφ1λrlς ( ρορ) μουσ1κn εκτός Βορε10δυηκnς Ευρώπnς και Βόρε1ας Αμερ1κnς. κα1 οπο1αδrlποτε λαϊκn. παραδοσ1ακn μουσ1κn και μουσ1κn εθνοηκών με1ονοτnτων ανnκουν γ10 τn μουσ1κn Β1ομnχανία κα1 το ευρύ καταναλωηκό κο1νό στn κατnγορία " μουσ1κn του κόσμου ". Κατά τn δεκαετία του '80 και του '90 ο τρόπος που n δυηκn δnμοφ1λrlς μουσ1κn προσεγγίζε1 ης μουσ1κές παραδόσε1ς του υπόλο1που κόσμου αλλάζε1 χαρακτnρα. Από τn μ10 μερ1ά έχουμε δ1άσnμους μουσ1κούς αστέρες που συνεργάζονται με μουσ1κούς από ης χώρες τοy τρίτου κόσμου 1 κα1 από τnν άλλn. μ1α σεφά από μn - δυηκούς καλλπέχνες που καταφέρνουν να πραγματοπο1nσουν το λεγόμενο crossoνer 4 να γfνουν δnλαδrl ευρύτερα γνωστοf εκτός από το κο1νό τnς χώρας τους και στο ευρύ Αμερ1κανο -ευρωπαϊκό κο1νό. Ανάμεσα στους μεγάλους κερδ1σμένους αυτών των ανταλλαγών είναι κα1 n μουσ1κn β10μnχανία που βλέπε~ τnν αγορά τnς να δ1ογκώνεται μέσω τnς δ1ασποράς τnς μουσ1κnς. Όπως κα1 παλα1ότερα. ανταποκρίνετα1 σης εξελίξε1ς δnμ1ουργώντας μ1α ξεχωρ10τn μουσ1κn κατnγορία προκεψένου να ταξ1νομnσε1 ης μορφές καλλπεχν1κnς δnμ10υργίας κ01 να ης προωθnσε1 αποτελεσμαηκότερα στο παγκόσμ10 καταναλωηκό κο1νό. Το 1990 το Billboard. το περ1οδ1κό τnς αμερ1καν1κnς μουσ1κnς β1ομnχανίας. αρχίζε1 να δnμοσ1εύε1 μnν10ία λίστα με ης εμπορ1κότερες κυκλοφορίες τnς κατnγορίας. το 1991 n American National Academy of Recording Arts and Sciences δίνε~ το πρώτο Βραβείο Grammy 5 στον καλύτερο " μουσ1κό του κόσμου " και αμέσως μετά ακολουθούν εξε1δ1κευμένα περ10δ1κά. δ10κοκρπ1κοί. ατζέντnδες. εξε1δ1κευμένες εταφείες δίσκων. μουσ1κά φεσηβάλ μεγαλύτερn προβολrl στα nλεκτρον1κά ΜΜΕ κα1 όλα όσα χρε1άζοντα1 ώστε n " μουσ1κn του κόσμου " να ενσωματωθεί και να αφομο1ωθεί πλnρως από τn μουσ1κn Β1ομnχανία και να γίνε~ μ1α ακόμα κατnγορία - όχnμα προώθnσnς του μουσ1κού προϊόντος. Σriμερα αν και είναι γεν1κά αποδεκτό όη πρόκεπαι γ1α μ10 τέτο1α κατnγορία και όχ1 γ1α ένα μουσ1κό είδος. n " μουσ1κn του κόσμου " νοείται τόσο από το κο1νό όσο και από τn μουσ1κn Β1ομnχανία ως όρος που περ1γράφε1 γεν1κά τn μουσ1κn που δ1αμορφώνετα1 από ης επψε1ξίες μουσ1κών 1δ1ωμάτων κέντρου. περ1φέρε1ας και δ1ασποράς. Ο όρος αυτός γ1α πολλούς σnματοδοτεί τnν ολοκλnρωηκn επ1κράτnσn τnς δnμοφ1λούς δυηκnς μουσ1κnς ε~ς Βάρος των μουσ1κών παραδόσεων του υπόλο1που κόσμου κα1 τnν σταδ1ακn εξαφάν10n τους. ενώ γ10 άλλους αποτελεί τnν απόδε1ξn μ~ας 1δαν1κnς πολυπολπ1σμ1κnς κατάστασnς στnν οποία n δnμ1ουργ1κότnτα των καλλπεχνών αντλεί έμπνευσn από ης μουσ1κές παραδόσε1ς όλου του κόσμου. ελεύθερα χωρ ίς κανόνες και περ1ορ1σμούς. Υποστnρίζεται όη n σnμερ1νn " μουσ1κn του κόσμου ". καθ1στά ης εθνοκεντρ1κές και παραδοσ10κρατ1κές προσεγγίσε1ς ης καλλπεχν1κnς δnμ1ουργίας προβλnμαηκές κα1 θέτε1 νέα δεδομένα που αναγνωρίζουν τnν πολυπλοκότnτα των νοnμάτων που κατευθύνουν τnν πράξn κατασκευnς και επανέκφρασnς των ταυτοτnτων μέσω τnς μουσ1κnς 6 Πρ1ν εξετάσουμε τα πλεονεκτnματα και τα με1ονεκτnματα τnς κάθε άποψnς θα nταν χρriσψο να τονίσουμε δυο σnμεία που καθορίζουν τα όσα ακολουθούν. l. Με τnν εξέλ1ξn τnς τεχνολογίας ο αρχαιότερος τρόπος γνωρψfας μας με τn μουσ1κn. n προσωπ1κn επαφn. αποδυναμώνετα1 σnμανηκά. Η τεχνολογ1κn εξέλ1ξn των επ1κο1νων1ακών δ1κτύων κα1 των δ1κτύων δ1ανομnς τnς μουσ1κnς καταργούν το εμπόδ10 τnς απόστασnς και του χρόνου. μεταφέροντας nχογραφnμένn μουσ1κn από ολόκλnρο τον κόσμο. σε ολόκλnρο το πλαγnτn. σε ελάχ1στο χρόνο. Σnμερα. σχεδόν αποκλε1σηκά. n μουσ1 κ n φτάνε1 στους ακροατές δ10μεσολαβnμένn από τn μουσ1κn Β1ομnχανία. Άρα μ~α προσπάθε1α κρ1ηκnς εξέτασnς του μουσ1κού φαινομένου θα πρέπε1 να λάβε1 υπόψn τnς 9 ΠΟΛΙΤΙ.ΣΜΟΣ: r' ΘΕΣΜQΙ & / (...ι

4 3 το πώς κα~ σε πο10 βαθμό αυτn n δ~αμεσολάβnσn επnρεάζε1 το χαρακτnρα του. 2. Τα υβρ1δ1κά εfδn μουσ1κnς δεν εfνα~ σύγχρονο φα~νόμενο. Η συνύπαρξn στn δnμόσ1α σφαfρα μουσ1κών 1δ1ωμάτων δ10φορετ1κού ύφους κα~ καταγωγnς βάζουν τα μουσ1κά εfδn κα~ ης μουσ1κές ταυτότnτες συνεχώς σε θέσε1ς δ~απραγμάτευσnς με το " άλλο ". το " δ~αφορεηκό ". το " ξένο " με αποτέλεσμα 01 δnμ10υργfες μουσ1κών υβρ1δ1ων να εfν01 αναπόφευκτες. Δεδομένnς τnς χωροχρον1κnς συμπfεσnς οι επψειξfες μουσικών ειδών αυξάνοντα~ σε αρ1θμό κα~ μαζf τους αυξάνοντα~ κα~ 01 ανnσυχfες γ~α το μ έλλ ον των μοuσ1κών παραδόσεων. θα προσπαθnσουμε να εξετάσουμε αυτές ης ανnσυχfες με τn βοnθε1α τnς θεωρfας τnς υβρ1δ10κότnτας του Hommi Bhabha. Το ζήτημο της υβριδιοκότητος Ο Hommi Bhabha 1σχυρfζετ01 όη όλα τα πολπ1σμ1κά συστnματα εfνα~ αποτέλεσμα των ανταλλαγών κα1 των συγκρούσεων μεταξύ ταυτότnτας κα~ ετερότnτας που συμβαfνουν στον ρευστό "χώρο τnς δ~ατύπωσnς" που δεν εfνα~ άλλος από τον χώρο τnς συνάντnσnς. τnς ερμnνεfας. τnς μετάφρασnς κα1 τnς 01κε10ποfnσnς στο1χεfων του δ~αφορεηιωύ. Στο χώρο αυτόν το " κα1νούργ10 γενν1έτ01 στον κόσμο " κα~ μας στέλνε1 το μnνυμα τnς δnμιουργfας μ~ας παγκόσμ~ας κουλτούρας που δεν βασfζετα~ στον φ1λελεύθερο "σε βασμό τnς δ1αφορεηκότnτας" n σε κάπο~α 1δαν1κn πολύ -πολπ10μ1κn κατάστασn όπου όλο1 θα εfνα~ 1σο1 εν τn δ1αφορά. αλλά στn παραδοχn όη όλες οι πολ1ησμ1κές εκφράσε1ς εfν01 κ1νούμενες κα~ " υβρ1δ1κές". Mia αντf-ουσ10ιφαηκn προσέγγ1σn που σκοπεύει στnν κατάργnσn οπο10νδnποτε παραδοσ10κραηκών. εθνοκεντρ1κών ανηλnψεων περf πολπ10μού 9 Τα αποτελέσματα αυτnς τnς συνθnκnς. τα "πολπ1σμ1κά υβρfδ~α ". εfνα~ n κατάστασn που προκύπτε1 από τον ανταγων10μό. τn μεfξn κα~ το συνδυασμό ποικt'λων πολπισμικών ταί.ποτnτων. Γ1a παράδε1γμα n μουσ1κn hip-hop είνα1 ένα υβρίδ10 που δnμ10υργnθnκε τn δεκαετία του ΊΟ από τn μεfξn στο1χείων τnς αφροαμερ1καν1κ nς κουλτούρας κα1 τnς υποκουλτούρας των Τζαμαϊκανών sound-system στn περ10χn B r onχ τnς Νέας Υόρκnς 10 Μέσω τnς τεχνολογίας το hip-hop μεταφέρετα~ σε κάπο10 άλλο γ ε ωγραφ1κό χώρο οπού ανοίγε1 δ ι άλογο με ης υπάρχουσες μουσ1κές ταυτότnτες που μεταφράζουν. 01κε1οπο1ούντ01 n/ κα1 μψούντα~ τα χαρακτnρ10ηκά του κα~ έτσι δnμ10υργείτ01 ένα νέο υβρfδ10. Χαρακτnρ1σηκό παράδε1γμα το hip-hop με ελλnν1κό στίχο. Κάτω από τn συνεχόμενn ροn υβρ1δ1κών πολπ1σμ1κών μορφωμάτων όλες 01 ταυτότnτες 1<01 όλες 01 μουσ1κές παραδόσε1ς βρfσιωντα1 συνεχώς σε αναταραχn. Η " υβρ1δ10κότnτα " δεν εfνα~ τίποτε άλλο από μ~α τnρnσn ίσων αποστάσεων. μ1α ανο1χτn ανταλλαγn μεταξύ πολπ1σμ1κών ταυτοτnτων χωρίς προαπαπούμενα κα~ προκαταλι1ψε1ς με σκοπό τn δnμ10υργί α μ1ας n πολλών νέων ταυτοτι1των που θα βρίσκοντα~ συνεχώς υπό δ1απραγμάτευσn. Σε αυτn τn προσέγγ10n n ταυτότnτα κα~ n ετερότnτα δε θεωρούντα~ προσυγκροτnμένες ουσίες. αλλά 01 συν10τώσες μ1ας δυναμ1κnς δ1αλεκηκnς σχέσnς. Ι<ατά συνέπε~α. n πολπ1σμ1κn επψειξfα δεν β1ώνετ01 ως απώλε~α τnς ταυτότnτας αλλά ως τnν π10 θεμελ1ακn εμπεφfα σχnμαησμού τnς. Ο Stuart Ha θεωρεf όη n ε1σροn υβρ1δ1κών καλλπεχν1κών μορφών με στο1χεία " μαύρnς κουλτούρας" στnν Βρεταν1κn δnμόσ~α σφαfρα δεν αλλάζε1 μόνο τnν ουσ1οκοκραηκn αντt'λnψn του nγεμον1κού λόγου περf Βρεταν1κnς εθν1κnς ταυτότnτας. αλλά σnμαfνε1 κα~ τnν αρχn του τέλος γ~α το " ουσ1οκραηκό μαύρο υποκεf μενο ". Αναφέρετα~ στnν κατασκευn τnς 10τορ1κnς μνnμnς. τnν κατασκευn ενός α10θnματος κο1νότnτας. θέλοντας να δεfξε1 όη 01 1δεολογίες που εξυπnρετούν τnν κάλυψn βασ1κών μας αναγκών γ~α κο1νές αναφορές στο παρελθόν κα~ ένταξn σε συλλογ1κές δομές είνα~ τεχνnτές. Το τέλος του 'Όυσ10κραηκού μαύρου υποκειμένου " σnμαίνε1 τnν παραδοχn τnς ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ : 1 G

5 εξαφεηκnς πολυπο1κ1λότnτας των θέσεων του "μ αύρου " υποκειμένου. των κοινωνικών εμπεφιών και των πολιτισμικών ταυτοτnτων που συνθέτουν τnν κατnγορfα " μαύρο " όταν αναφερόμαστε στn " μαύρn μουσικn ". στο " μαύρο κ1νnματογράφο " κ.ο.κ. Ο Stuart Hall 1σχυρfζετα1. ότι το " μαύρο " εfναι μια πολιτικά και πολιτιστικά κατασκευασμένn κατnγορfα. n οποfα δε μπορεf να θεμελιωθεf σε ένα σύνολο σταθερών υπερπολ1ησμ1κών n υπερβατικών φυλετικών κατnγορ1ών και n φύσn τnς οπο fας δεν εfναι ποτέ εγγυnμένn Αυτό συνεπάγεται τnν υποχώρnσn τnς άποψnς ότι n φυλιl n κάποια ανάλογn σύνθεσn με κύριο συστατικό τn φυλιl και βασισμένn στον όρο " μαύρο " εfτε εξασφαλfζει τnν αποτελεσματικότnτα οποιασδιlποτε πολιτ1σμ1κnς -πολιτ1κnς πρακτικnς εfτε καθορfζει με οποιονδιlποτε ολοκλnρωτικό τρόπο τnν αισθnτικn τnς αξfα. Με λfγα λόγια. n " μαύρn " μουσικn δεν εfναι καλn επειδιl εfναι χαρακτnρισμένn ως μαύρn ούτε επειδιl 01 δnμιουργοf τnς εfναι μαύρο1 1 Ό Η συνειδnτοποfnσn τnς 1<01νων1κnς κατασκευnς τnς ταυτότnτας μας οδnγεf σε μια αντf-ουσιοκραηκn αντfλnψn τnς. που αναγνωρfζει ότι όλο1 εκφέρουν λόγο α πό μια συγκεκριμένn θέσn. μια συγκεκριμένn 1στορ fα. μια συγκεκριμένn εμπεφfα. μια συγκεκριμένn κουλτούρα χωρf ς όμως n τοποθέτnσn αυτn να τους περ1ορfζε1 στο ρόλο του ' φυλεηκού ' καλλιτέχνn. Παρόλα αυτά. με τnν έμφασn στnν κο1νων1κn κατασκευn των ταυτοτnτων εν γένει διατρέχουμε τον κfνδυνο να αποσπαστεf n προσοχn μας από τnν ιστορ fα και τnν ανάγκn συλλογικών διεκδικnσεων. Τα παραδεfγματα επιτυχnμένnς ενσωμάτωσnς κάποιων μαύρων υποκειμένων n μορφών αναπαράστασnς στο ευρύτερο σύστnμα δεν σnμαfνει όη εξ αλεfφθnκε ο φυλετικός ρατσισμός ούτε ότι οφε1'λε1 να λnσμονnσε1 το μαύρο υπο κεf μεν ο τnν 1στορfα των συλλογικών δ1εκδ1κnσεων του και τnν 1στορfα τnς εκμετάλλευσnς που έχει υποστεf. Όσο ο ρατσ10μός παραμένει δεν εfναι δυνατόν να εξαλε1φθούν 01 δ1εκδ1κnσε1ς ούτε του " μαύρου ". ούτε κανενός άλλου συλλογικού υποκειμένου (Βασισμένες σε τάξn. φύλο. σεξουαλικότnτα. εθνότnτα) για αλλnλεγγύn και δράσεις ενάντ1α σε κατεστnμένες μορφές καταπίεσnς 14 Τελικά εκείνο που ενδ1αφέρε1 δεν είναι το αν 01 ταυτότnτες εfνα1 κατασκευασμένες όσο το ποιο1 είνα1 01 φορείς τους. ποια n 1στορία τους και πο1ες 01 δ1εκδ1κnσε1ς και 01 μέθοδο~ τους. Με τnν έμφασn στο ανατρεπτικό δυναμικό τnς παρουσίας υβρ1δ1κών μορφών στn σφαίρα τnς αναπαράστασnς γενικά. παραβλέπονται 01 δομικές αν1σότnτες τnς πραγματικnς δnμόσ~ας σφαίρας που εξακολουθούν να υπάρχουν κα1 το γεγονός ότι τα μnνύματα μιας καλλιτεχνικnς έκφρασnς δεν ερμnνεύονται με τον fδιο τρόπο από όλους τους δέκτες. Ας μnν ξεχνάμε ότι 01 πλnροφορίες. ρέουν μεν προς όλες ης κατευθύνσεις. αλλά δεν έχουν τnν ίδια έντασn και δυναμικn από και προς τnν nγεμονικn κουλτούρα και ότι ο ισχυρότερος θα δύναται να επnρεάσει τον ΠΙΟ αδύναμο περισσότερο και πιο ουσιασηκά. Στn θέσn του ελεγκτn των πλnροφοριακών ροών και του ισχυρότερου βρίσκεται n πολιτισηκn Βιομnχανία n οποfα έντεχνα απλοποιεί τnν εκάστοτε πολιτ1σμ1κn έκφρασn μετατρέποντας τn σε στερεότυπο. Αν εξετάσουμε το παράδειγμα τnς μουσ1κnς hip-hop. μ ι ας μουσικnς έκφρασnς που σnμερα κυριαρχεί εμπορικά στο παγκόσμιο μουσικό στερέωμα θα δ1απ10τώσουμε όη n ορατότnτα τnς. πολύ λίγο Βοnθnσε στο να Βελτιωθεί n ζωn στα γκέτο των Αμερικανικών μnτροπόλεων. Αντιθέτως n β ία. n ανεργία. τα ναρκωτικά και ο κοινωνικός αποκλεισμός των κατοίκων τους αυξάνεται. Αν το προεκτεfνουμε αυτό και στnν Αφρ1καν1κn nπεφο όπου ξεκίνnσε τn πορεία τnς n σnμερ1νn " μαύρn " μουσ1κn θα δούμε ότι 01 πωλι1σε1ς CD αυξάνονται με ρυθμούς ανάλογους τnς φτώχε1ας που μαστίζε1 τnν nπεφο. Με άλλα λόγια. το ότι κάπο101 καταφέρνουν να βρουν ένα τρόπο να εκφραστούν δεν σnμαfνε1 απαραίτnτα ότι θα βρουν το δfκιο τους 15 Δεν ύπάρχει αμφιβολία ότι n μουσ1κn. ο κ1νnματογράφος. 01 καλές τέχνες κα1 όλες 01 άλλες μορφές αναπαράστασnς μπορούν ανάλογα με τον δέκτn να λειτουργnσουν ανατρεπτικά και να δnμιουργnσουν κάπο1α νέα. λ~γότερο ουσικοκρατικά. συλλογ1κά ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ : 1 3 Ι

6 υποκεf μενα. νεες εθνότnτες" κατά τον Ha. Όμως ης περ~σσότερες φορές τα "νέα " υποκε fμενα έρχοντω να συνυπάρξουν με τα " παλ1ά " χωρfς καμ1ά δ~άθεσn ανατροπnς n έστω κρη1κnς του συστnματος επ1λογnς μορφών που εμφανfζοντα1 στn δnμόσ10 σφαfρα. Γ1α παράδε1γμα. n δ~αφορά ενός λευκού κω ενός μαύρου star εfνω μόνο το χρώμα του δέρματος. ενώ κα1 01 δύο προσφέρουν τnν απόδε1ξn όη το σύστnμα που τους ανέδε1ξε δεν άλλαξε καθόλου στο να προτεfνε1 πρότυπα κ01 κομφορμ1σηκούς τύπους συμπερ1φοράς. Γ1α να τα καταφέρε1 κάπο10ς να αποκτnσε1 ορατότnτα θα πρέπε1 να συμφωνεf με τους κανόνες τnς πολπ10ηκnς β1ομnχανfας πολύ πρ1ν αποκτnσε1 δ~ασnμότnτα. Αν δεν εfνω σύμφωνος τότε περ1ορfζετ01 στον " απόκρυφο χώρο του ερασηέχνn κ01 εfνα1 αναγκασμένος να αποδεχτεf μ1α οργάνωσn που επ1βάλλετα1 από πάνω 'Ί 6 Με λfγα λόγω. το θέμα δεν εfνω χαρακτnρ1στεf θεηκό το όη με1ονοηκές ομάδες κω υβρ1δ1κές καλληεχν1κές μορφές. καταφέρνουν να παρουσ1αστούν στn δnμόσ10 σφαf ρα αλλά να εξεταστεf κρη1κά το σύστnμα που τους ανέδε1ξε κ01 η ακρ1βώς καταφέρνουν να αναι<01νώσουν. Γ10 να επ1στρέψουμε στο παράδε1γμά μας. n θεωρfα τnς υβρ1δ 1 ακότnτας. αντ1λαμβάνετ01 όη n παράδοσn εfν01 _ κάη το ολότελα ζωντανό κ01 ευμετάβλnτο κ01 γ1α αυτό αντψάχετα1 ευθέως ης κατασκευές εχθρ1κών ταυτοτnτων ( π.χ. ανατολ1κοf αμανέδες που απε1λούν να εκφυλfσουν τn γνnσ10 ελλnν1κn λαϊκn μουσ1κn) κ01 εμποδfζε1 τn δnμ1ουργfα μ1ας ετερότnτας θύματος ( π. χ. αυθεντ1κn λαϊκn μουσ1κn που εfνα1 απροστάτευτn μπροστά στον επ1θεηκό πολη1σηκό ψπερ1αλ10μό τnς Δύσnς). Επίσnς. καταφέρνε1 να δ1ατnρεf ρευστές ης μουσ 1 κές ταυτότnτες κω με αυτό τον τρόπο επηρέπε1 μουσ1κές συμμαχfες κ01 συνεργασ fες. Εfν01 όμως όλες 01 πολη1σμ1κές επψε1ξfες εξορ1σμού ευπρόσδεκτες : Αν όλες οί υβρ 1 δ1κές μορφές πολη1σηκnς έκφρασnς φέρουν θεηκά μnνύματα αρμον1κnς συνύπαρξnς τότε πο10 n δ~αφορά μεταξύ τnς λύρας του Ψαραντώνn στο Α Tomorrows Parties 17, τnς λύρας που ακούγετ01 στnς Έκκλnσ1άς τn Πόρ i-α 18 ' κα1 στο τ ραγούδ1 'Number 1' που κατέισnσε τn ιωρυφn τnς Euroνision. Αν κρηnρ10 γ~α τnν τελ1κn αξ10λόγnσn ε fν01 το εύρος τnς ορατότnτας κ01 n υβρ1δ1κn τnς μορφn. τότε τ ο 'Number 1' απευθύνετ01 σε μεγαλύτερο κο1νό. εfχε περ1σσότερες πωλrlσε1ς κ01 άρα έχε1 προβάδ1σμα σε σχέσn με ης προnγούμενες μορφές υβρ1δ1κnς καλληεχν1κnς ~ κφρασnς. Δ 1 αφορεηκά. αν δεχτούμε τnν πολη1σηκn αλλnλεπfδρασn ως γοnτευηκn κ01 χρnσψn γ~α τnν δnμ 1 ουργfα n ανανέωσn τnς ταυτότnτας θα πρέπε1 να διευκρ1ν10τεf πο1α εfν01 τα στο1χεfα τnς ετερότnτας που θα επ1λέξουμε να 01κε10πο1nθούμε. πο1α εκεfνα που θα αποκλεfσουμε κ01 με πο1α κρηnρ~α. Εκεfνο που συνnθως παρατnρεfτ01 στn " μουσ1κn του κόσμου ". εfνω 01 μουσ<0f δnμ1ουργοf να 01κε1οπο10ύντ01 τα τεχν1κά - μορφολογ1κά χαρακτnρ1σηκά των μουσ 1 κών παραδόσεων υποβ1βάζοντας το ανθρωπολογ1κό κα1 κο1yων1κό περ1εχόμενο τους. που συνnθως δ10λύετα1 στn σύνθεσn. Το αποτέλεσμα εfνω να συναντάμε καλληεχν1κές εκφράσε1ς με δ~άσπαρτα στο1χεfα μουσουλμαν1κnς μουσ1κnς που δεν έχουν τ fποτα να κάνουν με τ n θρnσκευηκότnτα. στο1χεία punk που δεν προκαλούν κανέναν. λα ϊ κnς μουσ1κnς που δεν εκφράζουν καμ1ά λα ϊκότnτα. παραδοσ~ακnς μουσ1κnς που δ ε ν ε κ φράζουν καμfα παράδοσn κ. ο. κ. Επόμενο εfνω. όη όταν ο δnμ1ουργός βλέπε~ τn μουσ1κn αποσπασμένn από τον ανθρωπολογ1κό - κο1νων1κό τnς πυρnνα. τnν χεφfζετω δnλαδrl αποκλε~σηκά ως προϊόν προς εκμετάλλευσn. τότε ο στό χ ος τnς πολη~σηκnς β10μnχανfας (ο ολο κ λnρωηκός έλεγχός κω n τυποπο fnσn τnς μουσ 1 κnς δnμ10υργfας) εfνα1 ευκολότερο να επηευχθεf. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ : 1 f" 3 ΘΕΣΜΟΙ & ~

7 Η δράση της πολιτιστικής βιομηχοvίος Κατά τον Adorno. n πολπισηκn β10μnχανfα εfναι μ~α β10μnχανία που σε όλους τnς τους κλάδους κατασκευάζε1 με λfγο n πολύ σχεδ1ασμένο τ ρόπο προϊόντα προορισμένα να καταναλωθούν από μάζες 01 οποίες από τn μερ1ά τους καθορfζουν σε μεγάλο βαθμό αυτn τnν κατανάλωσn. Το γεν1κό προϊόν τnς πολ1ησηκnς β~ομnχαν ίας. n μαζ1κn κουλτούρα. δεν εfνα1 μ~α "γνnσ1α λαϊκn " μορφn κουλτούρας που αναδύεται αυθόρμnτα μέσα από ης μάζες. αλλά ένα κατασκεύασμα προσαρμοσμένο στους τρέχοντες όρους τnς κατανάλωσnς. Τ1ς προτιμnσε1ς των αγοραστών ης λαμβάνε1 υπόψ n τnς n πολπισηκn β~ομnχανfα μόνο και μόνο γ~α να καταφέρε1 να ενισχύσε1 τnν nδn υπάρ χ ουσα νοοτροπfα των μαζών. να 1κανοπο1nσε1 ης επ1θυμ(ες τους που ης προϋποθέτε1 ως δεδομένες κα1 αμετάβλnτες. Όη θα μπορούσε να αλλάξε1 αυτn τn νοοτροπ(α αποκλε(εται από το σύστnμα 19 Οι κρπ1κοf τnς παραπάνω άποψnς ~σχυρ(ζονται όη ο Adorno δεν λαμβάνε1 υπόψn του το γεγονός όη πολπισμικn β1ομnχαν(α επnρεάζε1 τn ζωn αμέτρnτων ανθρώπων και κατά συνέπε~α υποβαθμfζε1 _ τον κοινων1κό τnς ρόλο. Ε(ναι αλr1θε1α. για παράδε1γμα. όη ο απεριόριστος αριθμός nχογραφnμάτων που κυκλοφορούν στnν αγορά δnμ10υργεf ένα χαοηκό μουσικό περιβάλλον και n κατnγορ1οποfnσn τους βοnθάει τους καταναλωτές να ανακαλύψουν ευκολότερα νέα μουσ1κά ε(δn. Εfναι επfσnς αλrlθεια όη συμβάλλει να γfνουν γνωστές οι μουσ1κές παραδόσεις στο ευρύ κοινό και να διασωθεf n παγκόσμια μουσικn κλnρονομ1ά. Αυτό όμως δε σnμαfνε1 όη πρέπε1 να παραμερfσουμε τα ερωτnματα σχετικά με τnν πο1ότnτα κα1 τnν α~σθnηκn αξfα των προϊόντων τnς. τον τρόπο που μεταχειρ(ζεται τnν ιστορfα n τn σκοπιμότnτα των πράξεων τnς. Το όη δ~ανέμει πλnροφορfες. δfνει συμβουλές και αφορά τn ζωn αμέτρnτων ανθρώπων δεν αποτελεf εγγύnσn των καλών προθέσεων τnς και τnς αξfας των δ1ανεμόμενων προϊόντων. Κάη τέτο10 θα σnμα1νε πως ό.τι αποκτά μεγάλn απnχnσn αυτομάτως εξαιρεfται από τnν ιφπ1κn εξέτασn του βαθύτερου χαραισnρα του. Γράφει ο Adorno: 'Ή σπουδα1ότnτα τnς πολπισηκnς β ι ομnχανfας στον ψυχ1σμό των μαζών δεν απαλλάσσει κανέναν. και 1δ1αfτερα μ~α επιστnμn που αυτοεκλαμβάνεται ως πραγμαησηκn. από τnν υποχρέωσn να σκεφτεf πάνω στnν αντικειμενικn νομιμότnτα τnς. το καθεαυτnν τnς.'ισα-fσα το επιβάλλει. Το να πάρουμε στα σοβαρά. όπως ανταποκρ(νεται στον αδιαμφισβnτnτο ρόλο τnς. σnμα(νει να τnν πάρουμε με κρπικό τρόπο στα σοβαρά. να μnν υποκύπτουμε μπροστά στο μονοπώλ10 τnς." 1 0 Ο πολπισμός που σύμφωνα με το εγγενές νόnμα του πρέπει να έχε~ υπερβαηκό. αρνnτ1κό. υπονομευηκό χαρακτnρα και να αποτελε( μια πnγn συνεχούς κρπικnς του status quo σnμερα ενσωματώνεται πλrlρως σης κοινωνικές συνθnκες και απλά ης αντανακλά χωρfς να ης εξετάζει κρπικά. Γ1α αυτn τnν εξέλιξn δεν ευθύνεται ούτε το κοινό που δεν ξεχωρfζει το πο10ηκό από το μn -πο10ηκό. ούτε 01 εξελ(ξεις στο χώρο τnς τεχνολογfας 21 αλλά n (δια πολιτισηκn Βιομnχανfα που έχει μετατρέψει το κερδοσκοπικό κfνnτρο σε ιδεολογfα με αποτέλ ε σμα τα πνευμαηκά μορφώματα να μnν 'ε(ναι και εμπορεύματα αλλά εντελώς και μόνο τέτο10 '. 2 1 Δεν γνωρfζουμε αν υπnρξε ποτέ εποχn που το πολιτισμ ι κό προϊόν οιοδrlποτε τύπου nταν ανεξάρτnτο από υπολογισμούς απnχnσnς n / κα1 κέρδους, ούτε παραγνωρ(ζουμε το γεγονός όη οι πολιησηκές β1ομnχανfες πάντα nταν και πάντα θα εfνα1 επ1χειρnσε1ς με σκοπό το κέρδος. Το ζnτnμα ε(ναι όη σnμερα. n ιδεολογ (α τnς πολ1ησηκnς β1ομnχανfας αξιολογεf τα προϊόντα τnς κυρ(ως σύμφωνα με το μέγεθος τnς απnχnσnς τους 21 και λιγότερο σύμφωνα με τnν nθικn και ι<αλλπεχνικn τους αξfα. Ο πλαηνένιος δfσκος του τάδε καλλιτέχνn. τα εκατομμύρια που έσπευσαν να δουν μ~α ταινfα τnν πρώτn εβδομάδα προβολrlς τnς n n θέσn που κατέκτnσε ένα τραγούδ1 στn λfστα ευπόλnτων. δnλαδrl n φnμn κα1 n δnμοσιότnτα. αποβα(νουν καθορισηκά κρπnρια για τnν αξ10λόγnσn μ~ας ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ : 3 3 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣ Ε ΙΣ

8 κα λλ πε χ νικriς έκφρασnς. Αν λάβουμε υπόψn μας ότι σriμερα n δnμοτικότnτα ενός κ α λλπεχνικού προ ϊόντος εξαρτάται στο μεγαλύτερο βαθμό από τnν έντασn και τnν αποδοτι κ ότnτα των μnχανισμών προβολriς, προώθnσnς και διαφriμισnς. οδnγούμαστε στο συμπέρασμα ότι κρπriριο γ~α τnν τελικn αποτf μnσn ενός καλλπεχν1κού έργου εfναι n αποδοτικότnτα τnς fδ1ας τnς πολπ1στικnς Βιομnχανfας. δnλαδιl παράγοντες εντελώς έξω από τον έλεγχο του καλλπέχνn αλλά ι<αι του κοινού το οποf ο θεωρεf ότι διαμορφώνει τις εξελfξε ι ς ενώ τελικά προσαρμόζεται σε αυτά που n β~ομnχανfα θεωρεf ότι θα εfναι ευπρόσδεκτα. Εν τέλει n 01κονομ1κn αναγκαιότnτα τnς γρriγορnς επιστροφriς του τεράστιου κεφαλαfου που επενδύθnκε στο πολπ1στικό προϊόν για να αποκτriσε1 φnμn. μετατρέπε1 τnν καλλπεχν1κri έκφρασn σε αριθμnτικό πρόβλnμα και καταστρέφει τnν αυτονομfα τnς. Ο φόβος μιας αποτυχnμένnς επένδυσnς εξnγεf τnν τυποποf nσn των πολπ ι σμικών προ ϊόντων και τα επαναλαμβανόμενα μοτfβα που συναντάμε σnμερα στα παράγωγα τnς πολπιστικriς β10μnχανfας. Όλο και περ1σσότερο το εύρος τnς θεματολογfας με1ώνετα1. τα κλ1σέ αυξάνοντα~. 01 διαφορές εξομο1ώνοντα1 και οι δnμ1ουργοf προσαρμόζονται στις εξελfξεις κα1 τις απαπnσε1ς τnς επ_οχriς. Όσο n αγορά επεκτεfνεται τόσο το κυρ fαρχο ρεύμα θα προσφέρε1 τυποπο1nμένα κα1 απλοπο1nμένα προϊόντα με σκοπό τn μέγιστn δυνατri δ~εfσδυσn και εμπορικri εππυχfα. Δεν έχουμε παρά να ρfξουμε μια ματιά στn μουσ1κri καθnμερ1νότnτα για να δ1απ1στώσουμε μ~α συνεχri ρori των fδ1ων γεν1κών χαρακτnρ1στ1κών σε διαφορετικές μορφές. Επανάλnψn παρόμο1ων μουσ1κών θεμάτων στα Μέσα Μαζικriς Επικοινωνfας μέχρι κορεσμού. διασκευές παλαιών μοτfβων που προωθούνται ως νέα. αφιερώματα σε " διαχρονικούς" καλλπέχνες. επαναφορά στn μόδα παλαιοτέρων τάσεων. εκμετάλλευσn στο1χε fων τnς λαϊκriς κουλτούρας που αποχωρfζονται από τα πολιτιστικά τους συμφραζόμενα. καθιέρωσn νέων θεμάτων που δεν εfνα1 καθόλου νέα κ.ο.κ. Όμως όσο εύκολα μπορούμε σnμερα να διακρfνουμε στnν κυρ(αρχn κουλτούρα τnν ομοιομορφ{α τnς "προϋπολογισμένnς εππυχίας" άλλο τόσο διαπιστώνουμε και μια άνευ προnγουμένου ποικιλομορφία που ικανοποιεί τις προτψriσεις κα1 του π10 απαπnτικού καταναλωτri. Η κατnγορία μουσικriς που εξετάζουμε. προτάσσεται ως n εππομri τnς μουσικriς ποικιλομορφίας και ως απόδειξn για τον υπερβολικά δραματικό τόνο του προnγούμενου επιχειρriματος. Για τον Adorno όμως πρόκειται για διαφορετικές όψεις του 1διου νομ{σματος. Η ποικιλομορφ{α των παραγώγων τnς πολιτιστικriς βιομnχαν{ας που εκφράζεται με το " απ ' όλα έχουμε " και το " μόνο γ ι α σένα " τnς αγοράς είναι ε1κον1κri και καθόλου απελευθερωτικn. Σκοπός τnς είναι να τονίσει και να προωθriσει κάπο ι ες ασnμαντες λεπτομέρειες ενώ n ουσία του προϊόντος παραμένει πάντα το κέρδος και n μεγιστοποίnσn τnς αγοράς μέσω τnς αφομοfωσnς των ιδιαπεροτriτων. Όσο περισσότερο επεκτεfνεται n αγορά. τόσο n τροφοδότnσn του κο1νού με μια ιεραρχικri σειρά προϊόντων διαφορετικriς ποiότnτας θα ε(ναι αναγκαfα και θα εξυπnρετεf το νόμο τnς απόλυτnς ποσοστικοποfnσnς. 24 Ο καθένας δ~αλέγει το τύπο προϊόντος που έχει γfνει για τον ανάλογο τύπο ανθρώπου και έτσι οι καταναλωτές αντψετωπfζονται ως στατιστικό υλικό ανάλογα με το εισόδnμα τους. εθνότnτα. φύλο κ.ο. κ. Το μετά -φορντικό μοντέλο παραγωγriς εfναι ακριβώς αυτό. Μιιφri. ευέλικτn παραγωγri που ανταποκρfνεται σε εξε1δ1κευμένες προτψriσεις και απευθύνεται σε μ~κρο - κοινά. "Υπάρχει κάποια μέρψνα για όλους ώστε να μn ξεφύγει κανένας. οι δ1αφορές τον{ζονται και διαδlδονται ". 15 Αν ρίξουμε μια ματιά στις διαφnμ(σε1ς γύρω μας θα δούμε ότι κάθε προϊόν εμφανfζεται ως ατομικό. προοριζόμενο ειδικά για εμάς. 'Ότα μέτρα μας". " φτιαγμένο όπως το ονειρευτnκαμε " ακριβώς γιοτ( n παραγωγn μπορεf να προσφέρε1 μοναδικά προϊόντα για ε1δικούς τύπους ανθρώπων. Αυτri τnν εξέλιξn ακολουθεf και n μουσικri του κόσμου '. 'Οταν το εμπόδιο τnς γεωγραφίας ξεπερνιέται και ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: 3 4.

9 3 το δ~αφορεηκό εμφαν!ζεται. n πολ~τ10μ1κn βιομnχαν!α δnμ1ουργε{ μ~α κα1νούργ1α κατnγορ{α κα1 το εντάσσε1 στους κόλπους τnς. με τους δ~κούς τnς όρους. Αμέσως μετά το δ1αφnμ{ζε1 ως τnν απόδε1ξn τnς συνύπαρξnς των μουσ1κών δ~αφορεηκοτnτων κάτω από τον ρυθμό τnς αγοράς. Η πο1κ1λομορφ{α των προϊόντων τnς πολ~τ1σμ1κnς Β1ομnχαν!ας αποτελε1 απλώς μ~α διαφnμισn του τρόπου λειτουργ{ας τnς αγοράς. όπως ακρ1βώς κάθε προϊόν τnς πολ~τ1σηκnς Β1ομnχαν!ας ε!να1 n διαφnμ1σn του συστnματος που του επέτρεψε να διακρ1θε1. Συχνά. δε μέχρι και ο {διος ο δnμ1ουργός. όταν για παράδειγμα παραλαμβάνει ένα βραβε{ο n όταν προωθε{ τnν κα1νούργια του δουλειά. συγχα!ρει και με αυτόν τον τρόπο δωφnμ!ζει το σύστnμα το οπο!ο του έδωσε τnν ευκαιρ{α να αναδειχθε1. Αποτέλεσμα ε!ναι n γενικn άκρ~τn συνα!νεσn. Πρόκε~ται για έναν ταυτολογικό χαρακτnρα τnς πολ~τισμικnς Βιομnχαν{ας που απορρέει από το γεγονός όη τα μέσα που χρnσιμοποιε1 ε{ναι και ο σκοπός τnς. το μέσο σε αυτn τn περ!πτωσn ε!ναι το μnνυμα. 'Όη στnν πολ~τισηκn βιομnχαν{α εμφαν{ζεται ως πρόοδος. το αδιάκοπα νέο που αυτn προσφέρει. παραμένει n περιβολn του παντοηνά απαράλλακτού. Οι εναλλαγές συγκαλύπτουν παντού έναν σκελετό. που άλλαξε τόσο λlγο όσο κα1 το {διο το κερδοσκοπικό κ!νnτρο. αφότου 26 επέβαλε τnν κύρ1αρχ{α του πάνω στον πολ~τ10μό ". Επίλογος Επεκτε{νοντας τn σκέψn του Adorno. μπορούμε να πούμε όη ο διάλογος που προκαλε1 τn δnμιουργ{α μουσικών υβριδlων δε διεξάγεται μεταξύ πολ~τισηκών ταυτοτnτων. αλλά μεταξύ πολιησηκών ταυτοτnτων και μουσικnς β1ομnχαν!ας. Δεδομένου δε και του σχεδόν ολοκλnρωηκού ελέγχου τnς διαδικασ!ας επιλογnς των αναπαραστάσεων που θα εμφαν10τούν στn δnμόσια σφα{ρα. αυτός ο δ~άλογος τε{νε1 να γ!νε1 μονόλογος με αποτέλεσμα τn δnμ1ουργ{α πολ~τ1σηκών υβρ1δfων απογυμνωμένων από το ανθρωπολογ1κό και κ01νων1κό τους περ1εχόμενο. Αντf γ10 τον " πολ1ησηκό δ~άλογο χωρ!ς προκαταλnψε1ς " τnς θεωρ!ας τnς υβρ1δ10κότnτας παρατnρε!τα1 μ~α δ1αδ1κασ!α επαναφομο!ωσnς zι των μουσ1κών 1δ1ωμάτων. Δnλαδr! τον αποχωρ1σμό μ~ας ρ~ζοσπασηκnς πράξnς n ιδέας από μ~α συνολ1κn δ~εκδlκnσn και τnν ενσωμάτωσn τnς στο θέαμα ως μεμονωμένο πολ1ηκό n πολ~τ1σηκό στοιχε!ο, χωρ!ς αυτό να σnμα!νε1 ότ1 το σύστnμα τnν επιδοκιμάζει Έτσι οι όποιες προσπάθε1ες υβριδικnς καλλ~τεχνικnς έκφρασnς προσπαθούν άμεσα n έμμεσα να εκφράσουν έναν αντι - nγεμον1κό λόγο τοποθετούνται αρχικά στnν ανώδυνn κατnγορ{α ' μουσ1κn του κόσμου ' n στnν κατnγορ{α ' μουσικn διαμαρτυρ {ας ' κα1 τελικά ενσωματώνονται 28 Αν δε το κάνουν. οι πιέσεις που δέχοντα1 από ης πολιησμικές Βιομnχαν!ες να υποχωρnσουν ε!ναι τόσο μεγάλες που σύντομα ωθούντα1 στο περ1θώριο και τελικά φθ!νουν. Υπό αυτές ης προϋποθέσεις n πρόσκλnσn τnς θεωρ{ας τnς υβριδιακότnτας να εγκαταλε1φθούν οι ουσιοκραηκές αντ1λr1ψε1ς προς μια πιο ρευστn εννοιολόγnσn τnς ταυτότnτας. μπορε! και να ερμnνευθε{ και ως πρόσκλnσn γ~α τnν έναρξn ενός διαλόγου με τnν πολιησηκn βιομnχαν!α. ' Ενας τέτοιος δ~άλογος πρέπε1 να γ!νει. αλλά αφού πρώτα τεθε{ το ζnτnμα τnς εξουσ!ας τnς βιομnχαν!ας n οπο!α έχε1 επ1βλnθε! με μn δ~αλεκηκό τρόπο. Το ενδιαφέρον σε αυτn. τn περ!πτωσn θα πρέπει να στραφε{ σε μορφές καλλ~τεχν1κnς έκφρασnς που αντ1λαμβάνοντα1 τον εξ1σωηκό χαρακτnρα τnς πολ~τισηκnς Βιομnχαν{ας. αμφ1σβnτούν τnν εξουσ!α τnς κα1 ακολουθούν δnμιουργ1κούς δρόμους συνειδnτά έξω από αυτn. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: 1 1 5

10 1 Fe1d. 2000:147 1 Στn δεκαετfα του '80 εμφανfζοvrα1 1<01 01 πρώτες έρευνες που μας δεfχνουν όη. συχνά. το αποτέλεσμα τnς προσπάθε1ας δ1άσωσnς των αυθεvr1κών μουσ1κ ών που έρχοvr01 από μακρ1νές. τόσο χρον1κά όσο κ01 γεωγραφ1κά. παραδόσε1ς εfν01 να εν10χυθούν αναχρον1σηκές ανηλrlψε1ς εvrός κ01 εκτός ομάδας που θέλουν να περ1φρουρriσουν τnν "αυθενηκότnτα " τους κ01 να εμποδfσουν οπο10δriποτε εξέλ1ξn. Βλέπε. Frith Chambers Midd1eton Shepherd McC1arγ Χαρακτnρ10ηκά παραδεfγματα κα1 " σταθμοl' στnν 10τορfα τnς εξέλ1ξnς τnς " μουσ1 1< nς του κόσμου " εfνα1 n συνεργασfα του Pau1 Simon με Νοηοαφρ<ανούς μουσ1κούς στο Grace1and ( 1986). του Daνid Byrne με μουσ<0ύς από τn Λαηv<n Αμερ<n στο Rei Momo ( 1989) 1<01 n όλn καλλπεχν1κri κ01 επ1χεφnμαηκri δράσn το υ Peter Gabrie1. 1δρυτri κα1 1<0λλπεχν1κού δlευθυvrri του φεσηβάλ WOMAD ( Wor1d of Music and Dance) κα1 τnς εταφεfας δfσκων Rea1 Wor1d. ' Π. χ. The Gipsy Kings. Natasha At1as. Manu Dibango. Omar Faruk Tekbi1ek. Nustrat Fateh A1i Khan 1 Σriμερα βέβ01α υπάρχουν δύο κατnγορfες " Παραδοσ10κri μουσ1κ ri του κόσμου " κα1 "Σύγχρονn μουσ1κri του κόσμου ". Αν πρέπε1 απαραfτnτα να ακολουθriσουμε τn κατnγορ10ποfnσn των Βραβεfων Grammy τότε θέμα μας εfν01 περ10σότερο n " Σύγχρονn μουσ1κri του κόσμου ". 6 Gui1bau1t. 1997: Harνey Ashcroft. 1995:183 9 ό.π Gi1roy. 1993:33 Ha. 1995:18 Ha. 2006:57 ό.π Γ1α περ1οσότερα βλ. Spiνak κ01 Sharma & Hutnyk Benjamin. 1978:36 16 Adorno. 1984:7 1 Το Α Tomorrow's Parties εfνω ένα εναλλακηκό μουσ1κό φεσηβάλ τnς Μ. Βρετανfας που προσκαλεf καλλπέχνες κυρfως από το χώρο τnς rocl<. post-rock. aνant -garde κ01 ανεξάρτnτnς hiphop μουσ1κriς. Φέτος στο εναλλακηκό πρόγραμμα θα συμμετέχε1 κα1 ο Ψαραvrώνnς. 18 Σε συνέvrευξri του σε περ10δ1κό στο δlαδf κτυο ο Μ. Πυροβολάκnς δnμ10υργός τnς εμπορ1κriς εππυχfας Ίτnς εκκλnσfας τn πόρτα ' το εvrάσσε1 στn κατnγορfα "ποπ -λαϊκό -ροκ" ενώ στnν fδ10 συνέvrευξn χαφεήζε1 τnν εππυχfα "Number 1" γlαή όπως 10χυρfζετ01 συνέβαλλε στο να κατοχυρωθεf περ1σσότερο το σηλ τnς "ποπ- ροκ - έθvlκ" μουσ1κriς κα1 να γfνε1 ευρύτερα γνωστri n κρnηκri λύρα. ( gr / grpages/ artic1es/ piroνo1akis.htm1) Η σnμασfα τnς ορατότnτας φαfνετ01 να υπερ10χύε~ τnς όπο~ας άλλnς συζriτnσnς ( καλλπεχν1κri αξfα. τρόπος 01κε10ποf nσnς τnς παράδοσnς ι<. ο.κ) γύρω από το 1<0λλπεχν1κό προϊόν. 19 Adorno. 1989:15 10 Adorno. 1989:25 Εδώ θα πρέπε1 να τονfσουμε όη n τεχνολογ1κri πρόοδος εν γένε1 δεν αρκε f γ 1 α να εγγυnθεf ούτε τn πρόοδο. ούτε φυσ1κά να προκαλέσε1 τnν κατασ τ ροφri. 01 χρriσε1ς τnς τεχνολογfας ενδέχετ01 να τπν ωθriσουν εξfσου σε πολ1ηκά κα1 πολπ10ηκά θεηκές ri αρνnηκές 1<0τευθύνσε1ς. Χαρακτnρ10ηκό παράδε1γμα εfν01 το αεροπλάνο ως μεταφορ1κό μέσο κ01 ως πολεμ1κri μnχανri. Δυστυχώς n 10τορfα δεfχνε1 όη 01 δυνάμε1ς τnς αγοράς δεν μπορούν να εγγυnθούν ένα θεηκό αποτέλεσμα. (Μπραvrλπζερ. 1999: ). Γ1α το πως 01 νέες τεχνολογfες τnς πλnροφορ1κriς κ01 τnς επ1κο 1νωνfας αποσκοπούν. τελ1κά. στnν αναπαραγωγri των συvrnρnηκών κο1νων1κών πρακηκών. Β λ. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: Δ ΙΑΧΕ Ι Ρ Ι Σ ΕΙ Σ 3 ο/'

11 Robins Adorno. 1989:17 ( έμφασn στο πρωτότυπο) Bauman. 2002: Άdorno. 1984: ό.π Adorno, 1989:19 Internationale Situationiste: 'Άυτn n κο1νωνfα με τον έντονο 01σθnησμό τnς. δεν ενσωμάτωσε μnπως μέσα τnς τον παλ1ό ρομαντ10μό: Τον σουρεαλ10μό: Τον υπαρξ10μό : Ένα μεγάλο μέρος του μαρξ10μού : Πραγμαηκά... Μέσω τnς αγοράς. με τn μορφn ε~δών κατανάλωσnς. Χθεσ1νn αμφ10βnτnσn. σnμερ1νό προϊόν πο1ότnτας γ10 τnν πολ1ησηκn κατανάλωσn. Αυτn n κατανάλωσn κατάπ1ε καθεή που επ1ζnτούσε να δώσε~ κάπο10 νόnμα. " Lefebνre, 197 Ο : ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ : 3 7 θ Ε Σ Μ ΟΙ & Δ ΙΑΧ Ε ΙΡ Ι Σ ΕΙ Σ

12 Βιβλιογραφία: Adorno. Τ.. ( 1989) Σύvοψn τnς πολιτιστικnς Βιομnχαvίας ( μτφ. Λ. Αναγνώστου). Αθnνα. Αλεξάνδρε10 Adorno. Τ. & Horkheimer. Μ.. ( 1986) Η διαλεκτικn του διαφωτισμού ( μτφ. Λ. Αναγνώστου). Αθnνα.'Υψ1λον Αντόρνο. Τ.. Μαρκούζε. Χ.. Χορκχαϊμερ. Μ.. Λόβενταλ Τ.. ( 1984) Tέxvn και Μαζικn Κουλτούρα ( μτφ. & επ. Ζ. Σαρί κας). Αθnνα.'Υψ1λον Ashcroft. Β.. Gareth Griffiths. Helen Tiffin ( eds. ) The Post-Colonial Reader. London. Routledge Attali. J.. ( ) θόρυβοι. ( μτφ. Ν. Ανδρπσάνου). Αθ n να. Ράππα Baudriard. J.. ( ) Baudrillard live: Selected interviews. London. Routledge Londo n Baudriard. J.. ( 1993) Οι Μάζες : Η εισβολn του κοινωνικού στα Μέσα ( μτφ. Π. Καλαμαράς). Αθnνα. Ελευθερ1ακn Κουλτούρα Bauman. Ζ.. ( 2 Ο Ο 2 ) Τα δεινό τnς μεταvεωτερικότnτας ( μτφ. Γ.Ι. Μπαμπασάκnς). Αθnνα. Ψυχογίος Benjamin. W.. ( 19 78) Δοκίμια για τnv τέχvn ( μτφ. Δ. Κούρτοβ1κ). Αθnνα. Κάλβος Bhabha. Η.. ( 1994) The Location of Culture. London. Routledge Clifford J.. ( 1994) Diasporas. Cultural Anthropology Vol. 9, Νο 3. Further Inflections: Toward Ethnographies of the Future. ρρ Γ1όκα. Λ.. ( 2 Ο Ο 6 ) Επε1σόδ1α τnς ετερότnτας στο Κυρ1ακάκnς Γ.. Μ1χαnλίδου. Μ.. ( επ. ) ( 2006) Η τφοσέγγισn του άλλου : Ιδεολογία Μεθοδολογία και Ερευvnτικn Πρακτικn. Αθnνα. Μεταίχμ10 Feld. S.. ( 2 Ο Ο Ο ) Α Sweet Luaby f or World Music. Public Culture 12 ( 1 ): Frith. S.. ( ed.) ( ) World music. politics. and social change. Manchester. Manchester University Press. Garofalo. R.. ( 1993) Whose world. what beat: The transnational music industry. identity and cu1tura1 imperialism. The World of Music 35 ( 2 ): Gilroy. Ρ.. ( ) The Black Atlantic: Modernity and Double Consciousness. London. Routledge Gilroy, Ρ.. ( ) There Ain t Νο Black in the Union Jack. London. Routledge Guilbault. J.. ( 1997) Interpreting World Music: Α Chaenge in Theory and Practice. Popular Music. Vol. 16. Νο. 1. (Jan.. ): Ha. S.. ( 1995) Black and White Television. in Givanni. June ( ed.) Remote Control: Dilemmas of Black Intervention in British Film and TV. B.F.I. Ha. S.. (2006) Νέες Εθνότnτες. στο Κυρ10κάκnς Γ.. Μ~ζαnλίδου. Μ.. (επ.) (2006) Η προσέγγισn του όλ~ου: Ιδεολογία Μεθοδολογία και Ερευvnτικn Πρακτικn. Αθnνα. Μεταίχμ10 Ha. S.. ( 1996) When was the Postcolonial: Thinking About the Limit. in Iain Chambers and Linda Curtis ( eds). The Post-colonial Question. London. Routledge. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: 3 r'\ )ο..( \_,)

13 Harvey. D.. ( ) The condition of postmodernity, Oxf ord. Basi1 Blackwe Hebdidge. D.. ( 1981) Υποκουλτούρα: Το vόnμα του στυλ ( μτφ. Ε. Ι<αλλ1φατίδn). Aθriva. Γνώσn Hutnyk, J.. ( 1998) Adorno at Womad: South Asian crossovers and the limits of hybridity-talk. Postcolonial Studies. Vol 1. Νο '3 : 4Ο Hutnyk. J.. ( 2 Ο Ο 5 ) Hybridity. Ethnic and Racial Studies Vol. 28 Νο. 1: 7 9-1Ο2 Internationale Situationiste ( 1999) Συλλογιi Κειμέvωv- Το ξεπέρασμα τnς τέχνnς ( μτφ. & επ. Γ. Ιωαννίδnς). Αθriνα. Ύψ 1 λον 1999 Κυρ1ακάκnς Γ.. Μ~χαnλίδου. Μ.. (επ. ) (2006) Η προσέγγισn του άλλου : Ιδεολογία Μεθοδολογία και Ερευvnτικιi Πρακτικιi, Αθriνα, Μεταίχμ10 Lash. S.. & Friedman. J.. ( eds) ( 1992) Modernity & Identity, London. Blackwell Lefebvre. Η.. ( 19 7 Ο) Η καθnμεριvιi ζωιi στο σύγχρονο κόσμο ( μτφ. Γ. Κρnη κό ς ). Aθriva. Ράππα Μπραντλπζερ. Π.. ( 1999) Άρτος & θεάματα: θεωρίες για τn μαζικιi κουλτούρα ως κοιvωvικιi παρακμιi ( μτφ. Ζ. Σαρίκας). θεσσαλον1κn. Νnσ 1 δες Robins. Κ.. ( 2 Ο Ο 2 ) Η εποχιi του τεχvοπολιτισμού: Από τnv κοιvωvία τnς πλnροφορίας στnv εικοvικιi ζωιi ( μτφ. Κ. Μεταξά). Aθriva. Κασταν1ώτnς Sharma. Sanjay. John Hutnyk. and Ashwani Sharma. ( eds ) ( 1996) Dis-orienting rhythms: The politics of the new Asian dance music. London: Zed Bool<s. Shis. Ε.. ( ed) ( ) Mass Communication Vol 1. Culture and Mass Culture. Cambridge. Chadwyck-Healey Spivak. G. C.. ( 199'3) Outside in the Teaching Machine. New York. Routledge Swingewood. Α.. ( ) The myth of mass culture. London. Macmillan Press Taylor. Τ.. ( ) Global pop: World music. world markets. New Υ ork. Routledge ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ : 3 9