κ01 τον Μορφωεκπολ1ησηκό Σύλλογο Ιnροποτάμου 6 11) Ζήσf; εσυ κ:αι ι,-γfο ας πεοάνω 12) L:τη..; Μαντζουράνας τον ανθ6

Transcript

1 1 ΠροΒλnμαπ-,, σμο1 σχετ11<α με τnν, καrαγραφn 1<α1 μελέτn, τωντοmι<ων τραγουδ1ών. των σλαβόφωνων, ι<αrο11<ων των, περ1οχων 'Εδεσσας 1<α1 Αλμωπίας Θεοδώρα Γ κουρόvπ Μουσικολόγος, υπ. διδ. Ιονίου Πανεπιστnμίου Εισογωγή Η παρούσα ε~σnγnσn εσηάζε1 στα προβλrlματα που προέκυψαν κατά τnν έρευνα και μελέτn τnς τοπ1κnς μουσ1κnς δύο γε~τον1κών περ10χών. με 1δ1αfτερα γ10 τον ελλnν1κό χώρο 10τορ1κά. κο1νων1κά και εθνοηκά χαρακτnρ1σηκά 1 Πρόκε~ται γ~α ης περ1οχές Έδεσσας και Αλμωπfας. περ10χές τnς Κεντροδυηκnς Μακεδονf ας. σης οποfες φορέας τnς τοπ1κnς μουσ1κnς εfναι τα συγκροτnματα χάλκ1νων πνευστών. μ10 καθαρά οργαν1κn μουσ1κn παράδοσn. Παρά τnν ύπαρξn και άλλων πλnθυσμ10κών ομάδων σης περ1οχές αυτές ( Βλάχοι πρόσφυγες από τnν Μ~κρά Ασfα. Πόντ101. Αρβανfτες κ.α.). n μουσ1κn που σης μέρες μας αντ1προσωπεύε1 τnν παράδοσn των περ1οχών αυτών εfναι κυρfως. αν όχ1 μόνο. αυτn των σλαβόφωνων. των λεγόμενων "ντόπ1ων» ( κα τοfκων) 1 Το τραγούδ1 θεωρεfται από τους «ντόπ10υς» μ10 πρακηκn του παρελθόντος. που πλέον δεν σχετfζεται ούτε με τnν καθnμερ1νότnτά τους. ούτε κα1 με εξαφεηκές σηγμές. όπως κάπο1ες γ~ορτές. Η εξάλε1ψn του οφεfλετα1 κυρfως στnν απαγόρευσn τnς γλώσσας. του τοπ1κού σλαβ1κού γλωσσικού 1δ1ώματος που ομ1λεfτα1 σης δύο περ1οχές '. λόγω τnς σύνδεσnς του με βουλγαρ1κές και μακεδον1κές εθν1κές συνε1δrlσε1ς. που δ1έκρ1ναν τον ντόπ10 πλnθυσμό από το κυρf αρχο ελλnν1κό στο1χεf ο. 01 γλωσσ1κές απαγορεύσε1ς εfχαν ξεκ1νnσε1 nδn από τnν ενσωμάτωσn των Μακεδον1κών εδαφών στο ελλnν1κό κράτος. αλλά έγ1ναν αισθnτές κυρfως κατά τnν δ~κτατορfα του Μεταξά και μέχρ1 τnν δεκαετf α του '80. επnρεάζοντας και τnν μουσικn. Το σλαβόφωνο τραγούδ1 απαγορευόταν σε δnμόσ10υς χώρους κ01 συνδέθnκε έντονα με εθνοηκούς χαρακτnρ1σμούς 4 Παρά ης γλωσσ1κές απαγορεύσε1ς. το γλωσσ1κό 1δf ωμα τελ1κά επ1βfωσε. Δεν μπορούμε να πούμε όμως το fδ10 κ01 γ1α το τοπ1κό σλαβόφωνο τραγούδι Όλες 01 εκδόσε1ς δf σκων ακτfνας που αφορούν τnν παραδοσ1ακn μουσ1κn τnς Κεντροδυτ1κnς Μακεδονfας περ1λαμβάνουν τnν ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ 3 3 ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

2 καθαρά οργαν1κri εκδοχri των συγκροτnμάτων χάλκ1νων πνευστών. Εξαfρεσn γlα τον ελλnν1κό χώρο αποτελούν 01 nχογραφriσε1ς τραγουδ1ών σε σλαβ1κά 1δ1ώματα από τον Κώστα Νοβάκn 5 κ01 τον Μορφωεκπολ1ησηκό Σύλλογο Ιnροποτάμου 6 (. 7 ι : 11ι'frΙVι~ιrtιJ Ιfl"ΤΙ~i>ς 1.~\:# ί C rl.'s ;:..t1fcπ1.h-.\rct IT "rcι N,l.zz:ι: IbH)11JOlJJAKOlΊJ X01)0YlJ Ii:M 1ΓΡ1ΗΌΥJLι 1ΌΥ ΤΟΙΙΟΥ ΜΑΣ τριz:;οrιδι:. \r.μίση..\ιι.:ατφ ί νη 1 ι.:ι\ 1 1η Ελ':>η )iψα.:. \r.μίση" Λβραι i.μ Χαι "1ι-.);!\ 1ιι>λ u ι>; ιτuψi.ι;: \r.μίσης ~f-\\'()ίlj\ τί\'ος ~ηλιn:η ς Νι.. -ίv.αη~ Ο 1 ) Μαύρο γεράκι 02) ~ αυτό το σπίτι ττ_) ψηλό 03) Κόρη παύλαγε ιcρασi 04) Τ ρέξί: l ϊάννα 05) Κόρη Ελένη 06) Του Παπά η κόρη 07) Μαρία Μαρία ΟΧ) Τρά1Cα τρα~α Β) Ροδούλα ιcόρη 09) Πήγr. η Μήνα για νερό 1 U) Ξύπνα Γuο 11) Ζήσf; εσυ κ:αι ι,-γfο ας πεοάνω 12) L:τη..; Μαντζουράνας τον ανθ6 Ι J) ΜαραΟήκαvε τα. χόρτα 14) ϊ >λε.; οι μ(χνες ( μφολ<'η ) 1 5) Τσi:ρνu πiλε 16) ΙΙόπου βα τα κέρ.._u 17} Κα.λίνου μόμε 1 8) Μπουφιάνιcα 19) Του Ξηρuπuτάμου τα παιδία Ιnροπόταμος: κυκλοφορία CD με τραγούδια τόσο στο σλαβόφωνο ιδίωμα. όσο και σε μετάφρασn στα ελλnνικά Γ10τ( λο1πόν το τοπ1κό τραγούδ1 έπαψε να υπάρχε1. ενώ n γλώσσα τελ1κά επ1β1ώνε~: Φαfνετα1 εξωπραγμαηκό γlα έναν πλnθυσμό να μnν έχε1 καθόλου τραγούδ1α. έστω του κύκλου τnς ζωriς. γlα να εκφράσε1 τnν χαρά κ01 τον πόνο του. Η δlερεύνnσn αυτού του φ01νόμενου κρfθnκε απαραfτnτn. τόσο γlα να κατανοnθεf n δ1αδ1κασfα συγκρότnσnς τnς παραδοσ1ακriς μουσ1κriς σης δύο περ1οχές. όσο κ01 γ10 να δlερευνnθεf ο χαρακτriρας τnς παλ01άς τοπ1κriς τραγουδ~σηκriς τέχνnς κ01 01 λόγο1 που οδriγnσαν στnν σnμερ1νri εξάλε1ψri τnς. Στον ελλnν1κό επ10τnμον1κό χώρο τα σλαβόφωνα τραγούδ10 δεν έχουν αποτελέσε1 ποτέ μέχρ1 σriμερα ανηκεf μενο συστnμαηκriς έρευνας κα1 μελέτnς. Πλnν ελάχ~στων περ1πτώσεων όπου στfχο1 τραγουδ1ών εκδόθnκαν σε μετάφρασn στα ελλnν1κά 1 κανένα ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ 3 4 ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

3 άλλο κεlμενο n μελέτn για τα τραγούδια των δύο περιοχών δεν έχει ποτέ δnμοσιευτεί. Έτσι. όλο το υλικό προς μελέτn θα έπρεπε να Βασιστεί στnν συλλογn και μελέτn υλικού μέσα από επαφές με τους ντόπιους κατοίκους. Η έρευνα που πραγματοποιnθnκε ακολούθnσε τις αρχές και μεθόδους του επιστnμονικού χώρου τnς εθνομουσικολογίας. όπου σύμφωνα με τις νέες τάσεις ο ερευνnτnς επιχεφεl να προσεγγίσει το θέμα του όχι μόνο παρατnρώντας και συλλέγοντας μουσικά στοιχεία. αλλά ερχόμενος σε διαρκn επαφn με τον ντόπιο πλnθυσμό και δlνοντας 1δ1αίτερn Βαρύτnτα στις δικές του θέσε1ς. στο να κατανοnσει τnν μουσικn του 8 Τα τρlα μεθοδολογικά στάδ1α που ακολουθnθnκαν είναι αυτά τnς επιτόπιας έρευνας. δnλαδπ α. τnς συλλογnς υλ1κού μέσω μουσικών nχογραφnσεων και συνεντεύξεων. Β. τnς επεξεργασlας του συλλεγέντος υλ1κού μέσω μουσ1κών και στιχουργικών μεταγραφών. καθώς κα1 απομαγνnτοφωνnσεων των συνεντεύξεων και γ. τnς μελέτnς και αξιολόγnσnς τόσο των μουσ1κών δεδομένων. όσο και των συνεντεύξεων. αλλά και τnς υπάρχουσας Βιβλιογραφίας. Μέσα από τnν περ1γραφn των τριών αυτών σταδίων. θα προσπαθnσω να εστιάσω στις δυσκολίες πού αντψετωπίζει ένας ερευνnτnς. που προσπαθεί να εισέλθε1 στον άβατο αυτό μουσικό χώρο κα1 να θέσω προβλnματισμούς που σχετίζονται με τnν ετερότnτα που συνιστά n απουσlα του τραγουδιού από τnν τοπ1κn μουσ1κn παράδοσn. 1. Επιτόπιο iριυvο - συλλογή υλικού Το πρώτο Βnμα. nταν n εύρεσn πλnροφορnτών που θα γνώριζαν όσο το δυνατόν τnν μουσ1κn κατάστασn που επικρατούσε παλαιότερα, θα nταν ι<αλλlφωνοι. θα θυμόντουσαν τα τραγούδ1α και κυρ{ ως θα δέχονταν να τραγουδπσουν και να nχογραφnθούν. Τόσο στnν εύρεση όσο και στnν προσέγγισn αυτών των πλnρnφορnτών. κρίθnκε αναγκαία n Βοnθεια ενός μεσολαβnτn. που ουσιαστικά αναλάμβανε να εγγυnθεί γ~α τον ερευνnτn. να εξnγnσει και να πείσε~ τον ντόπιο κάτοικο πως δεν υπάρχε1 πλέον πρόβλnμα στο να τραγου-δr1σε1. Οι μεγαλύτερο~ σε nλ1κlα πείθονταν δυσκολότερα και n αίσθnσn του φόβου nταν πολλές φορές έντονn. Συνnθως ξεκ1νούσαν λέγοντας πως δεν έχουν δικά τους τραγούδια. πως γνώριζαν μόνο ελλnν1κά ( n δnμοτικά) υποτψώντας τnν γλωσσικn και πολπισμ1κn τους ετερότnτα 9 Αν και τελικά n εμπιστοσύνn αποκτnθnκε. υπnρξαν και ορ1σμένες περιπτώσε1ς που κυρίως γυναίκες αρνnθnκαν να τραγουδπσουν. είτε γιατί πενθούσαν και ντρέπονταν μnπως τις ακούσε1 κάπο1ος από το χωριό. n γιατί δεν τους το επέτρεπαν οι άντρες τους. Δεν έλειψαν Βέβαια και οι περ1πτώσεις που n nχογράφnσn έγινε στο σπfτι του ερευνnτn. για να μnν γίνει γνωστn στο χωριό. Έντονο χαρακτnρ1στικό σε όλες σχεδόν τις nχογραφnσεις και συνεντεύξεις αποτέλεσε ένα είδος αυτολογοκρισίας που επέβαλλαν οι πλnροφορnτές στον εαυτό τους. έτσι ώστε να μnν αναφερθούν σε τραγούδια που θα έθιγαν κατά τnν γνώμn τους τnν Ελλάδα 10 Απέφευγαν να τραγουδπσουν όποιο τραγούδι πίστευαν πως είχε αναφορές n συνδεόταν με τnν εποχn του εμφύλιου και αναφερόταν γενικότερα σε πόλεμο. άσχετα αν το τραγούδι είχε στο1χεία που αποδείκνυαν τnν ύπαρξn του από τnν περίοδο τnς Τουρκοκρατίας. άρα κα1 τnν παλαιότnτά του στnν περιοχn. Ακόμα. απέφευγαν τραγούδια που τα θεωρούσαν ως μn δ1κά τους. ως ξένα. ασχέτως με το αν τα τραγουδούσαν από μικρά παιδιά. Τέλος. ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ 3 5 ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

4 προσπαθούσαν να κρύψουν στο1χεία ri να μεταφράσουν με τον δ1κό τους τρόπο τους στίχους. κυρίως όταν το θέμα αναφερόταν σε πολεμ1στές ri σε οηδriποτε «μακεδον1κό». Η αλriθε1α βέβωα είνα1. όη όσο π10 συχνn nταν n επαφn με τους ντόπ1ους κατοίκους. τόσο λ1γότερο εμφαν1ζόταν n αυτολογοκρ10ία αυτn. Ένα άλλο πρόβλnμα που δεν σχετίζετα1 με εθνοηκές τάσε1ς κ01 φόβο. nταν αυτό τnς μνnμnς. Η πλε1οψnφία των ατόμων που ερωτnθnκαν είχαν γεννnθεί κυρίως μεταξύ των δεκαεηών του '20 κα1 του '50. nταν δnλαδri μεγάλο1 σε nλ1κία. ri ζούσαν πλέον γ10 πολλά χρόνω μακρ1ά από το χωρ1ό. σης πόλε1ς τnς Έδεσσας κ01 τnς Αλμωπίας. αποκομμένο1 από τοπ1κά έθψα ΚΟ1 συνnθε1ες. Τραγουδούσαν όταν nταν μ1κροί 1<01 κυρίως μέσα στο σπίη. μαζί με τους τότε μεγαλύτερούς τους. Με εξαίρεσn νεότερα τραγούδ10 που άκουγαν από κασέτες που τους έφερναν συγγενείς κ01 φ1'λο1 από τnν Βουλγαρία κ01 τnν FYROM. n προφορ1κn παράδοσn. από στόμα σε στόμα. είχε δ10κοπεί. Έτσι αρχ1κά μπορούσαν να θυμnθούν μόνο μερ1κούς στίχους 1<01 σκόρπ1ες μουσ1κές φράσε1ς. 01 συχνές επαφές έλυσαν κ01 πάλ1 το πρόβλnμα. καθώς 01 μελωδίες κ01 01 στίχο1 ανακτώνταν σταδ1ακά. Επίσnς. επ1χεφnθnκαν συναντnσείς πλnροφορnτών που είχαν συγγεν1κn σχέσn μεταξύ τους. ώστε να θυμίσε1 ο ένας στον άλλο αυτό που κάποτε nταν καθnμερ1νότnτα. Αυτές nταν ΚΟ1 01 καλύτερες σηγμές. γ10τί ξαναζούσαν πλέον το παρελθόν. 1δίως όταν συναντ1όνταν μάνα 1<01 κόρn. θυμίζοντας n μ1α στnν άλλn τα τραγούδ10 που συνόδευαν ης καθnμερ1νές εργασίες ri τnν προετοψασία του γάμου. Χαρακτnρ1σηκό στο1χείο των συνεχών αυτών συναντnσεων αποτέλεσε n απουσία ενός σταθερού ερωτnματολόγ10υ. 01 «συνεντεύξε1ς» είχαν περ10σότερο τnν μορφn συζnτnσnς. κατά τnν οποία εκμωεύονταν στο1χεία μέσα από αφnγnσn 10τορ1ών κ01 σnμαντ1κών πέρ1σταηκών. Το ερωτnματολόγ10 υπnρχε μόνο στο μυαλό του ερευνnτn κ01 δεν ακολουθnθnκε ποτέ κατά γράμμα. Κάθε συνάντnσn nταν κ01 δ1αφορεηκn. κα1 όφε1λε να σεβαστεί τον πλnροφορnτn. τον τρόπο που εκείνος nθελε να αναφερθεί στnν μουσ1κn. l. Μουσική κοτογροφή Το στάδ10 των nχογραφnσεων κα1 των συνεντεύξεων ακολουθnθnκε από αυτό τnς επεξεργασίας του συλλεγέντος υλ1κού. δnλαδri των μεταγραφών μουσ1κnς κ01 στίχων κ01 τnς απομαγνnτοφώνnσnς των συνεντεύξεων. Στον τομέα των μουσ1κών μεταγραφών δεν υπnρξαν προβλriματα δ1αφορετ1κnς φύσnς απ ' ό.η θα παρουσίαζε n μεταγραφn τραγουδ1ών από οπο10δriποτε άλλn περ1οχn τnς Ελλάδας. 01 μελωδίες ακολουθούν το τροπ1κό σύστnμα. με κάπο1ες αποκλίσε1ς από το καθ1ερωμένο "κούρδ1σμα» τnς δυηκnς μουσ1κnς. με τnν βοnθε1α ορ1σμένων επ1πλέον συμβόλων. 01 μουσ1κές μεταγραφές βασίστnκαν σης απόψε1ς του Σπυρίδωνα Περ1στέρn. όπως αυτές αναλύοντ01 στnν ε10αγωγn του Γ' Τόμου τnς Εκλογrίς που εκδόθnκε από τnν Α1ωδnμία Αθnνών ( Περ1στέρnς. Σπυρ1δάκnς 1968: 1ε'-ν'). Το ζnτnμα που προβλnμάησε nταν n γραφ1κn απόδοσn του ασαφούς ρυθμού των 11 / 8. Αυτός ο ρυθμός φαίνετα1 να είν01 κ01 ο π10 χαρακτnρ10ηκός γ10 τnν περ10χn. κα1 δεν απαντάτ01 σε άλλες γεπον1κές ελλnν1κές περ10χές. 01 μελωδίες που ακολουθούν το ρυθμ1κό αυτό σχnμα δεν μπορούν να αποδοθούν με τnν έννο10 του ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΑ ΒΜΚΑΝΙΑ 3 0.',. μουσ1κού μέτρου τnς

5 Stani Stanke Μπο ζ ίνη ΜΟ η στροφ 1i ~ v - (\ (\ v - f\, ~ ι:::;::::=.f'\ f\ f\ t4 ω J ; J jj ω Ί ι ; 8 J. jj J ι ;τυ J. jj ω. ; " ι J ω J J. J u.._.. ~ _..._. '- --"'-- ~ Sta - 11ί Sta - nkc sta - ni ke - Γkο dvo - ro - ν ί da j J '\ (\,'\ v (\ (\ ' J J J. jj J J 1-' J J J. i-sιηe - ti s, ' v--- (\ (\ (\ /:'\ CJ ι ω 8 J. jj ω. ;1 ι \.:,.ι 1 j J 3 ;. J dνο - ro - vi da ί- s ιη e - tis kc - rko ρο - ιi ί da jo tfo ris. 2η στροφή ~ v - (\ /\ f'\ v,'\.f'\ ' v - f\ ' ('~ /:'\ } ω 8 J. jj ω J ι _ω J ;. CJ ι ω 8 J. JJ ω J ι 1 j 33 ;. J.._......_ Ρο - rti da jo tfo - ri s ke - ι k ο sfa - to - ν ί da pri - cc kas, 3 η στροφή 13 v--- v (\ (\ ' j {) J. JJ j J 1 j J J. CJ ' v--- (\ (\ (\ (\ (\ /:'\ ι ω υ J. JJ ω J ι j a " π ;. J sί3 - to - vi ki doj - dat Sta - nke jot di - le - ko ιηe sto 11 Μεταγραφές του τραγουδ10ύ Stankena ( γ10 γραφικn απόδοσn του ρυθμού των ασαφούς ρυθμού των!! / 8) Stani Stanke ' Ρο δο βίτη ς, MD ' '" t ' () /:'\ ; JJJJJ J JJJJJfjJJJJ)JJJ.JJ IP1'4)JJ JJjJj l,.. J JjJ J '--' ~ ~ '------'... ~ ~ ~ Sta - ni Sta Sta - ni kc - rko, dvo - ro - ν ί da s ιηe - tis, 5~ ' ' ' ' ij J. JJ131 JJJ JJJ ω ; J. J J ι n jj ω J"MJ ι J JJJJJ 1 ι t) ~ ~ ~ ~ ~.....,... ~ ο - r e dvo- ro - ν ί da s111e - tis Sta - nόι Γ i stro - j- η ί - ci ki do -.i- dat, /:'\ (φ "ι Ji d. j. j J 3J 1 1 )1 j J Jj j J' J. J J 1 n jl J j J1 J 1 J'j 1 j JJJJJ J. 1 u - ~ ~ '- _..,,, -..._,....., wc stroj- ni - ci ki do -j - dat Sta - 11 '0!1 ιn ο - ri no - g ιι jo di - le - ko, ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ 3 7 ΣΤΑ ΒΜΚΑΝΙΑ '

6 δυηκοευρωπαϊκnς μουσικnς γραφnς. μιας και απουσιάζει n έννοια του tactus. του δυναμικού τονισμού. Όταν εκτελούνται οργανικά. αρ χ ικά θυμίζουν τον φωνnηκό τρόπο εκτέλεσnς. σαν ο ρυθμός να είναι ελεύθερος. με τα κρουστά όμως να γνωρίζουν ακριβώς ποιο χρονικό σnμείο θα τον ίσουν. Μόλις επιταχυνθεί n ρυθμικn αγωγn. τότε ο ρυθμός γ ίνεται σαφnς. Στnν τραγουδισηκn όμως εκτέλεσn. ο ρυθμός δεν είναι ποτέ σαφnς και δ ίνει συνnθως τnν αίσθnσn των 8/ 8 και σπανιότερα των 13 / 8. χωρίς να μπορεί να αποδοθε ί σωστά και σε αυτά τα μέτρα. Αντίθετα. δίνεται πάντα n αίσθnσn. σε όσες εκτελέσεις και αν nχογραφnθnκαν. μιας ποσοηκnς δια ίρεσnς του χρόνου. που απομακρύνεται από τnν σnμερινn θεώρnσn του δυναμικού δυηκοευρωπαϊκού μέτρου. Τέλος. στο θέμα του ρυθμού. εντύπωσn προκάλεσε n απουσία τραγουδιών στον ρυθμό των πλnν ελάχιστων περιπτώσεων που ίσως πρόκειται για νεότερα τραγούδια 1 1 ABECEDAR ι-.: ;. dz dz-a dza dz-e dz-i dzi < l ιί-ι l, J >. ι< I Ι ίι()--< 1 :tι' Jl f)(fzf> ιnrι l (l:t.ιtn ιηc)!ctr.. ~ 1 >ιic \ >t j r- \ ί..:(ιί,.i;l"' llht\ 111 ι_i\(' Ι l(ι (lζ.( 1ιι;ι ίί,:.1-11ιi ι11v l cl:-.i k c)>;ιι.ι ) : ~ λet llxatt f"t11 (> 1: ι ι :.,,., Λ λλf'ιοτ ι~t:. ~ ; t ιι : ιι ιαιι:'i}) <}\':Ί r.ιn i >ttί - ' t'c( ι 1111:111~: ~u r ~ ιι ι.ιχ ιιιι ιlχι ;. Abecedary : προσπάθε1ες συγγραφnς αναγνωση κών - α λ φα β nτα ρ f ων στο παρε λ θόν ( ) Αντίθετα με τnν μουσικn. n μεταγραφn των στ ίχων των τραγουδιών υπnρξε ιδιαίτερα προβλnμαηκn. Μ έ χρι σnμερα δεν έχει κατοχυρωθεί επ ίσnμα ένα αλφάβnτο που να αποδ ίδει γραπτώς τα γλωσσικά ιδιώματα των σλαβόφωνων κατοίκων τnς Μακεδονίας. παρόλο που υπnρξαν πολλές προσπάθειες καταγραφnς τους με τnν βοnθεια των υπαρχόντων αλφάβnτων n / και δnμιουργίας νέων. Τα περισσότερο συνnθισμένα αλφάβnτα nταν το κυριλλικό και το ελλnνικό. ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις παρατnρείται n χρnσn του λαηνικού καθώς και γλωσσολογικών αλφαβnτων n χρnσn φωνnηκών συμβόλων. Τα συγγράμματα που μελετnθnκαν για τον τρόπο γραφnς των γλωσσικών ιδιωμάτων ανnκουν κυρίως στον 20ό αιώνα και ασχολούνται είτε άμεσα με το θέμα τnς γλώσσας ( αλφαβnτάρια και αναγνωσηκά 12 n εκδόσεις σχετικές με τn γλώσσα 11 ) n μας δίνουν έμμεσες πλnροφορίες για αυτnν (άρθρα σε εφnμερ ίδες και περιοδικά ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ Γ"-\ & Μ ΟΥ ΣΙ Κ Η Η ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ \_.)

7 επ1στολές 1 5, τρόπος γραφnς τίτλων τραγουδ1ών ΚΟ1 χορών σε cd n / κ01 λαογραφ1κές. μουσ1κές. χορευηκές μελέτες). Το στοιχείο στο οποίο θα πρέπε1 να δοθεί 1δ1αίτερn βαρύτnτα είν01 πως n επ1λογn του εκάστοτε αλφάβnτου σχετίζετ01 άμεσα με ης κο1νων1κο -πολη1κές συνθnκες που επ1κρατούσαν κάθε εποχn. καθώς κ01 με ης πολη1κές πεπο1θnσε1ς του γράφοντος. Ε1δ1κότερα. στα συγγράμματα που αφορούν σε μουσ1κά θέματα στον ελλnν1κό χώρο. όσες εκδόσε1ς τραγουδ1ών βρέθnκαν. απέδ1δαν μόνο τnν μετάφρασn των στίχων στα ελλnν1κά όπως προαναφέρθnκε. κ01 τους τίτλους χορών κ01 τραγουδ1ών στο ντόπ10 μεν 1δίωμα. αλλά με ελλnν1κά γράμματα κ01 σε ελάχ1στες περ1πτώσε1ς με τnν Βοnθε1α δ10κρη1κών. όπως στα κείμενα του Παύλου Κούφn από τnν Φλώρ1να 16 Σης γεηον1κές τnς ξp.~(/voi Τi'Ο~Ρ.ΠΟΙ (Χ!}ιιι,ιιιιrιυrιt roιιρrί:tlft ) ΜΟ!ΤΟ f\ιι<λ n..: ιlf tt;-- ι.rηιι Ι'J %,, ~ 11 ~ ~ V i ρ Μά -μα μι..:0v -ιι 1 λα \;l:ι.-ρι:-νο ι Πiό-ρο. ιιοι 11 Μά -μα μι 1.:ο ύ. χ1 λο (Jά..pε-WΙ τdό-pα - ΧΟ Ι vιά-λιvtα γιςι νό-οαμ ί-λιvfα 'f'κ\ χού-λαμ % 1 J Ι 1 J J i C D Ι}===@ΞΕJ Ι ζ ι μ πόί.~ '1. ζι να rh στc ί.u cl11 τ ι ιι&:<> ;,iιι..1ι ιι.-..;._-.q..; ~ - ιι~"= ;_.ι :1..., -~ π ~ι t1 ι ι-τι ιιοnοίiιι.πιιπ,ρ.,,,.j;ι"'1'οτn.r.ι;.ι:: 1 1οι ιιι(!:1'1ιt'r<η tjι~υ!)'<':ιι.~',.t"'''..,'.rι)αvt';,υ; l 'l<>l'ιli(?'"j>'!<rιιjwit ψ:>'!v'l_u-.~.r?ι.1ιι1",.!'i ΙΤΙ!{'.<; ΜWιιι!" χιn πιλt_ι (ίιίρηvι riίd9<1.1qι (4 q<ψt;j Η μαμά μοu αγόρuυt χρ.ι~ιιn1ιmί. 1 ι.ιορ4..1ια (η νrιwνrα γκι ~ιλι νru ;n<ι _,. (JΙΙΑαιι:IJ ψ)ιjiςι ναταφορώήvατ α ~ιιμαί,)(iινu ~; (η Χουεύετιu. ε πί τό:ι:υι μι ~ήs (ιτ«κοφτά. ζιι111q<' i εκ!('ρrcσωιιi. Ο ν{ι >Ι χορει-τ{; < ι.-rcf.-.rηt><i\' χιιιww{ιγιιι. Χ\."'!J (ΙΤΙ<JΤ(ι τιj<ιι"}ι i.τιu (".ιϋ.τu r:;). Κιι ι :ι" u t f ; 1 Q ;ω-:ο πιφψ{\νι χι:"qι χiρι rκι:ιι~ί.<il\'() Ι \ n1 χιφ ί rιtι ; με ό/.ιι ι ιι rκtfιμ11 τr(κι ί μ{ι.1α ;tuι bw.utτouν~ τη <μιιvή rου;. τψ κivηι.11 1 (χiιι«ι. πι\ό1α. JΙ.ΟQ!Ι(Ι(ΠΙιυιιί). n1 ν lκικκιuη ι οt :ιqι.χjιί1:ιιι11. τη m ινrχή rπrη W.ηψη foo /"bωυ ιαωωιί. Μ ι. τσv πρώτο υτίχο όω.λιιλοιh: ιο οςμεγάλο ιο ιεγο1'<);. Κά\υ ι..,. bι.\ο βιjμαω μnιιος :ωφτι.i.. Υ»ηρά μr πεp 1\φ fινη κοp11οσrασ~:ύ κοι ψlιλό τα χίqιιι. Μετιi ΊVρί"ζο~ν.-i(Qu.ι μ l! w. ίδια βήματα. Ο σtίχ~ αuηsι; r:tαν(ιλαμβάνετιιι η:σσ ερrr; qx>ρi;. Ebi,.) rιi..ιω:.νει η ψrιχοίνιοοη ιου "μtγάλhu" γιγον6rος. Μ ε,-ά ~b.tν ξl!qq\iv" ιιu)ς νο rκφpάιιιιν ν. π~ να b<.ι:t).(ι.λήοοuν τη χαρά τυι:;. - τι νn ~οκi1'.'οιι11ι; ν«~fι φοράμε ή να τα κ(ψuρώνοvιι t: Χαμ1Ji.ιίι1 οι..., τα :tt@a κφ. ΧOQO~u; :ια χν b άt?ικ<ι. ορμnίiνί πi'vτ,ι βήμαιι.ι μ:ιq\)\1τcί.11ε τη χtι. ~ιlfl\ ~νηση (.εχδήί.ιοοη χαq(1;) χtqιιiιν κ.eφ<u.ιαύ Ι«tι τα ξανασηκwν<>vν σι9 IUfl'"O βήμα. Γvqιtpuν τlοσβ QΟ μιι<qό'ι:ερα βήμt.rttι ιάσω cnοτίλος: τον στίχον f~ κο. nπ.π001αμ;j t.μνw.ι:φβάνσνιας: τiοσι~ ιwρl; 6λο το στίχο. Και... 'ξα ~ αnι6 την~ wς ιwv να μdθt.ι, smτtlouς, 6λος ο κόσμο;, 10 "μεyw.ο,.!""' Ι>' """' ι~-υ -τ<ψ,..,. :.,;,.,.,- ι : ~ ~., ~-- ~.ω.τι 1~.,. "ι"',;:,., ~ :~ι"}ι ~ : ~,w,,. 1., '"!>'"'~"'' ;.,.ι.~ Ι7S Μεταγραφn τραγουδ1ών με ελλnνιιωύς χαρακτr\ρες κω δ1ακρ1ηκά ( Κούφnς. 1994) Ελλάδας χώρες. σε εκδόσε1ς που αφορούν τραγούδ1α του ευρύτερου μακεδον1κού χώρου. 01 στίχο~ καταγράφοντα1 στn γλώσσα του εκάστοτε ερευνnτn. δnλαδr1, άλλοτε στnν βουλγαρ1κn κ01 άλλοτε στnν στάνταρτ σλαβομακεδον1κn 11 Στα πλαίσ1α τnς παρούσας καταγραφnς. n επ1λογn του αλφαβnτου θεωρnθnκε πως όφε1λε να γίνε~ καθαρά με Βάσn επ1στnμον1κά κρηnρ1α. Μελετώντας τους στίχους των τραγουδ1ών με τnν πολύημn Βοnθε1α τnς σλαβολόγου Αλεξάνδρας Ιωαννίδου. αποφασίστnκε ως καλύτερn κα1 επ10τnμονικά ορθότερn λύσn. n χρnσn του συστnματος μεταγραφnς του κυρ1λλ1κού αλφαβnτου σε λαην1κό. Βάσε~ των κανόνων του Internationa1 Standardization Organization ( ISO) system 18 Αυτό το σύστnμα μεταγραμμαησμού ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ 3 9 & Μ Ο ΥΣΙΚΗ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

8 -MaMO.ιι.e, MaMO.ne, Ηaωeτο KOMWH'le ΡΗJ1 Ε Π <: μ 111? 1 CJ~I!r Υ Ef 1 ~ Αι-.Αe. aj ι.e...ιιa 6e ran---. ~ 1 ;1,ε.ιιe. aj,ιιe, ΜΟ - Me Cτο1 - ne,.n:a ra - ue 5. Μεταγραφn τραγουδιού από έκδοσn στα Σκόπtα ( Firfov '3) πάνω Μεταγραφn τραγουδιού από έ κδοσn στn Σόφια 118. ome Cτolloe, 11a 6eraMe ~ΜΜ. J ~ ι;;ιjι(jj Ιr $ aιr -/..κ- ne. frr n.e. Μό. Me Cτ~ft- He, f r.411 J J 1 j. ι 1 J. ~ r 6'- f- Μ3Η, ra....αα.ιιe, a/!.ιιe, ΜόΜe Cτόl!He, (2).n:a 6eraMe, ΑΜ3Η, amah, ΜόΜe Cτό/!κe,.LJ:3 6eraMe 1 1 -, He CDM ΜόΜ3 3a 6erM\He, Τyκ CDM ΜόΜa, 11y110 ΜΙΙa.ιιο, 3a 3eMaiine, ΕΜ Jt3 n11aqe..! φ!ι r )J ~ J J 1 r. -.,.,s.... cτό11- " Α3 -,HMaM qeepe 2 33 eeaenbe, Ηr.ι3Μ qeepe, ny110 i!nati.o, 3a eeaenbe". -,όctabh ΓΟ Η3 cecτpa ΤΗ, Εr.ι πa Beae, r.ιόμe CτόliHe, ΕΜ Jt3 nee. CnywaHa οτ 6naropό.ιιHa Eypeea ll~κonosa οτ WHn. ΑΜ3Η, ar.ιah, ΙΙΥΤΙ.0 MJ!311.0, 3a aemaι;he. HMaM nnaτno 33 τκ3e11be, ( ) κάτω J 6{. ΗΜ3Μ nnaτho, ny ΤΙ.Ο Mnaπo, 3a τκ3eobe". -, όcτaβ11 ro Η3 Maliκa ΤΗ, ΕΜ Jt3 τκae, Μόr.ιe Cτόiine, 1 Π1ιpΒa τa cτpoφa e o6paaeu 33 ΑΡΥΓΗΤe. 2 4 e Β Ρ e - ΠΟΙ<pΗΒ Κ3., 33Β ΗΒΚ3 33 n.ρeχ ιι ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ 1 ΣΤΑ ΒΜΙ<ΑΝΙΑ I 4 G J 1 J. t 1 ra- Mei

9 ( transliteration) στα λατιν1κά. χρnσψοπο1εfτ01 δ1εθνώς κυρfως από Β1Βλ1οθnκονόμους. αλλά κα~ χαρτογράφους. Με τnν χρnσn αυτnς τnς μεθόδου. 01 στfχο1 καταγράφοντα~ σε λατιν1κό αλφάβnτο όπως ακρ1βώς θα καταγράφονταν στα αντfστο1χα κυρ1λλ1κά αλφάβnτα. μπορούν να δ~αβαστούν δ1εθνώς. κα~ αποφεύγοντα~ προβλrlματα που σχετfζοντα1 με τnν επ1λογn του ενός n του άλλου εθν1κού αλφάβnτου ( σλαβομακεδον1κού n Βουλγαρ1κού). Η χρnσn τnς ελλnν1κnς γλώσσας κρfθnκε εξ αρχnς ακατάλλnλn. μ1ας κα1 τα γλωσσ1κά 1δ1ώματα ανnκουν στον σλαβ1κό γλωσσολογ1κό χώρο κα~ δεν μπορούν να αποδοθούν 01 φωνnτικές 1δ101τερότnτες που παρουσ1άζουν 01 νοτιοσλαβ1κές γλώσσες ( π.χ. τα παχ1ά συρ1στικά) με τους ελλnν1κούς χαρακτnρες. 3. Μελίτη - οξιολόγnσn Το υλ1κό λο1πόν συλλέχτnκε. καταγράφnκε κα~ απέμενε να μελετnθεf. Αρχ1κά. μελετnθnκε n μουσ1κοπο1nτικn δομn των τραγουδ1ών. Σε αρκετές περ1πτώσε1ς μπόρεσαν να συνδυαστούν δ1αφορεηκές εκτελέσε1ς του fδ1ου τραγουδ1ού κα~ να αλλnλοσυμπλnρωθόύν n να συγκρ1θούν τα μουσ1κοπο1nηκά τους στο1χεfα. Επfσnς. όλα τα τραγούδ~α οργανώθnκαν σύμφωνα με δ1άφορους πfνακες. ώστε να μπορεf να ελεγχθεf κάθε φορά ΚΟ1 ΚάΠΟ10 δ~αφορεηκό μουσ1κό rl σηχουργ1κό στο1χεfο. 01 περ1σσότερες εκτελέσε1ς όμως παρουσfαζαν αποσπασμαηκότnτα. με αρκετές πο1nτικές στροφές να λεfπουν n ακόμα να περ1έχουν λάθn. με μπερδεμένους μεταξύ τους στfχους. Σε ορ1σμένες περ1πτώσε1ς κάπο101 πλnροφορnτές εfχαν συνδυάσε1 δύο τραγούδ1α μαζf. γ~ατf δεν τα θυμόντουσαν καλά. Η ασθενnς μνnμn λο1πόν. αποτέλεσε το μεγαλύτερο πρόβλnμα. που οξυνόταν από τnν έλλε1ψn προnγούμενnς συστnμαηκnς καταγραφnς από κάπο1ον ερευνnτn στον ελλnν1κό χώρο. Στο σnμεfο αυτό Βοnθnσαν 01 μουσ1κές μεταγραφές σε εκδόσε1ς που προέρχοντα1 από ης γεπον1κές Βαλκαν1κές χώρες. αναφέροντα~ σε τραγούδ1α του ευρύτερου μακεδον1κού χώρου. κα~ περ1έχουν τραγούδ1α που βρfσκουμε κα~ σης περ1οχέςέδεσσας κα~ Αλμωπfας. Σnμαντ1κότερες από όλες τις εκδόσε1ς εfνα~ αυτές του Biceνski 1 9 από τα Σκόπ1α. Σης μουσ1κές μεταγραφές αυτών των εκδόσεων δεν χρnσψοπο10ύντ01 ε1δ1κά σύμβολα γ~α τnν απόδοσn των τον1κών 1δ10περοτnτων που π1θανόν να υπnρχαν στnν αρχ1κn εκτέλεσn. Αποτελούν άλλοτε καταγραφές nχογραφnσεων πολπ1κών προσφύγων που κατάγοντα1 από ης ελλnν1κές περ1οχές n γεν1κότερα αποκρυσταλλωμένες εκδοχές τραγουδ1ών που χαρακτnρfζοντα~ από τους μελετnτές τους άλλοτε ως Βουλγάρ1κα κα~ άλλοτε ως μακεδον1κά τραγούδ1α. Η μελέτn αυτών των μεταγραφών όφε1λε να μεfνε1 μακρ1ά από εθνοηκούς χαρακτnρ1σμούς. επ1κεντρώνοντας καθαρά στα μουσ1κοπο1nηκά στο1χεfα των τραγουδ1ών κα~ εξετάζοντας πο~α από τα τραγούδ~α που nχογραφnθnκαν στις περ10χέςέδεσσας κα~ Αλμωπf ας εfνα1 γνωστά σης γεπον1κές τnς Ελλάδας χώρες κα1 κυρfως πόσο παλ1ά θεωρούνται σε πο1ες ιωτnγορfες εντάσσοντα~ κα~ πο1α εfνα~ n μουσ1κοπο1nηκn μορφn τους. Η μουσ1κn όμως μελέτn κα~ μόνο δεν επαρκεf γ1α να κατανοnσε1 ο ερευνnτnς τnν μουσ1κn πραγματικότnτα τnς περ1οχnς. Η μουσ1κn επ1στnμn θα πρέπε1 να συνεργαστεf κα~ με άλλες επ1στnμες. όπως n 1στορf α κα1 n ανθρωπολογfα. έτσ1 ώστε να δ1ερευνnθεf το ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΑ ΒΑΛΙ<ΑΝΙΑ 1 4 Ι

10 κο1νων1κό - πολ1ησμ1κό πλαfσ10 στο οποfο δρουν 01 πλnροφορnτές κω εξελfσσετω n τοπ1κn μουσ1κn. Έτσ1. τα μουσ1κά συμπεράσματα μελετώντω εκ νέου. μέσα από τnν οπηκn των fδ1ων των πλnροφορnτών. σε συνδυασμό με τα συμπεράσματα δ~αφόρων επ1στnμόνων που έχουν ασχολnθεf. κυρfως από τnν τελευταfα δεκαετfα του 2 Οού ωώνα κω εξnς. με τnν 10τορfα του τόπου κω τα εθνοηκά - κο1νωνικά δεδομένα του. Μόνο έτσι μπορεf κάπο1ος να καταλάβε1 η πραγμαηκά έχε1 συμβεf σης περ1οχές αυτές μουσ1κά. πώς δnμ10υργnθnκε n τωρ1νn μουσ1κn παράδοσn που έχε1 άμεσα επnρεαστεf από μn μουσ1κά γεγονότα. Συμπιρόσματα Λαμβάνοντας λο1πόν υπ ' όψ1ν τα παραπάνω. παρατnρούμε πως 01 ντόπ101 κάτο1κο1 των δύο περ10χών δεν εμπιστεύοντω εύκολα τον ξένο ερευνnτn. υποτψούν συχνά τnν ετερότnτά τους. αυτολογοκρfνοντω κω κυρfως έχουν απωθnσε1 από τnν μνnμn τους τnν τραγουδ1σηκn παράδοσn τnν οποfα ανακαλούν πλέον με δυσκολf α. Ο ερευνnτnς βρfσκετω σε μfα δ~αρκn δ~αδ1κασfd όπου πρέπε~ να εκμωεύε1 κω έπεπα να ερμnνεύε1 ης πλnροφορfες που του δfνοντω κω όχ1 απλώς να ης καταγράφει Η 1δ1ωτερότnτα αυτn. εfχε ως αποτέλεσμα τα τρf α στάδ~α που περιγράφnκαν παραπάνω. στnν ουσf α να συνυπάρχουν. Ακολουθούσαν πάντα το ένα το άλλο. χωρfς όμως να πρέπε1 να ολοκλnρωθεf πρώτα ένα στάδ10 γ~α να περάσουμε στο επόμενο. σαν να έχουμε έναν κλε1στό κύκλο. Η όλn δ~αδ1κασfα μπορεf να απε1κον10τεf καλύτερα σαν μfα σπεfρα, που μετά τnν μελέτn μέρους του υλ1κού επ1βάλλονταν περαπέρω nχογραφnσεις. Μfα σπεf ρα που κάπου τελε1ώνει. όσον αφορά ης μεθόδους. που όμως θα τnς έχουν δ~αφύγει σnμαντ1κά στο1χεf α. Παρά ης παραπάνω δυσκολfες. n έρευνα συμπέρανε πως το τραγούδ1 ως τοπικό φωνόμενο υπnρξε σης περ1οχέςέδεσσας κω Αλμωπfας. αλλά πλέον αποτελεf παρελθόν. Η τελευταf α εποχn δυναμ1κnς του παρουσf ας φαfνετω να εfνω αυτn του εμφυλf ου πολέμου.έκτοτε. έμε1νε κλε10μένο στο σπfη. στάσψο. n μεταφέρθnκε με τους πολπ1κούς πρόσφυγες κυρfως στnν πρώnν Γ1ουγκοσλαβfα. όπου κω ενορχnστρώθnκε σύμφωνα με τα μουσ1κά παραδοσ~ακά πρότυπα που όρ1ζε το τότε σοσ~αλισηκό καθεστώς. Η σύνδεσn τnς γλώσσας με το σλαβ1κό στο1χεfο nταν αυτn κυρfως που απαγόρευσε τnν εξέλ1ξn του. Ο σλαβόφωνος πλnθυσμός που παρέμε1νε σε ελλnν1κά εδάφn θα έπρεπε να ξεχάσε~ τnν τοπ1κn του παράδοσn. Η μετακfνnσn μάλ10τα μεγάλου μέρους του πάλω ποτέ καθαρά αγροηκού αυτού πλnθυσμού προς τnν πόλn κυρfως τnς Έδεσσας με σκοπό τnν εργασfα στα εργοστάσ~α. δεν ευνοούσε τnν συντnρnσn κω εξέλ1ξn των εθf μων του χωρ10ύ. πόσο μάλλον του τραγουδ10ύ. που τόν1ζε τnν δ~αφορεηκότnτα του ντόπ10υ πλnθυσμού από το ελλnν1κό στοιχεfο λόγω τnς γλώσσας. και που nταν ανηκεfμενο εντονότερων απαγορεύσεων απ' ό.η στο χωρ1ό. Σης μέρες μας. n γλώσσα δεν θεωρεfτω πλέον απαγορευμένn. αλλά εξακολουθεf να συνδέετω με εθνοηκές συνε1δrlσε1ς.έτσ1. ενώ n οργαν1κn μουσ1κn μπορεf να περάσε1 τα γεωγραφ1κά όρ~α των δύο περ1οχών κω να ης αντ1προσωπεύσε1 στnν υπόλο1πn Ελλάδα αλλά κω στο εξωτερ1κό. το τραγούδ1 απουσ1άζε1. Κ1 αυτό γ~ατf. εfνω σλαβόφωνο κω δεν 4 /""' ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ / ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ι.._.ι

11 μπορεf να συμπλεύσει με τον ελλnνικό πολιτισμό. Τι κι αν n μελέτn όσων τραγουδιών νfκnσαν τον χρόνο αποδεικνύει τnν ύπαρξn μιας καθαρά τοπικnς προφορικnς παράδοσnς. που φέρει στοιχεfα τόσο από τον ελλnνικό πολιτισμό όσο και από τον γενικότερο βαλκανικό. όπως αυτός διαμορφώθnκε επf Τουρκοκρατfας: Οι εθνικιστικές τάσεις του 2 Οού αιώνα θα το χαρακτnρfσουν άδικα και απερfσκεπτα ανθελλnνικό. μn πρέπον για τα ελλnνικά δεδομένα. σβnνοντάς το από τον πολιτισμικό χάρτn και αφnνοντας χώρο στο εισαχθέν έντεχνο σλαβικό τραγούδι να καλύψει το κενό. 1 Η έρευνα αυτn εντάσσεται στο πλαfσ10 τnς διδακτορικnς μου διατριβιlς που εκπονεfται από τον Νοέμβρ10 του στο Ιόν10 Πανεπιστnμ10. με επιβλέποντα τον Αναπλnρωτn Καθnγnτn Ευ. Μακρn και θέμα : «Η παραδοσιακn μουσικn των περ10χώνέδεσσας και Αλμωπfας. Εντοπισμός και έρευνα του τοπικού ρεπερτορfου ". Οι nχογραφnσεις όμως των τραγουδιών ξεκfνnσαν τον Οκτώβριο του στα πλαfσια προσπάθειας συγγραφnς μιας διπλωματικnς εργασfας (Τμnμα Μουσικών Σπουδών. ΑΠθ) που θα αφορούσε μόνο τα σλαβόφωνα τραγούδια των ντόπιων κατοfκων τnς Έδεσσας. Η ουσιαστικn έρευνα των τραγουδιών ξεκfνnσε το και συνεχfζεται μέχρι και σnμερα. 1 Τ ο φαινόμενο αυτό έχει περιγραφεf πολύ εύστοχα από τον Γιάννn Μάνο σε μελέτες του για τnν γειτονικn περιοχn τnς Φλώρινας (Μάνος. 2004a και 2004b). 1 Βλ. Ιωαννfδου για τις νεότερες τάσεις τnς διεθνούς γλωσσολογfας, που: α. χαρακτnρfζει αυτά τα ιδιώματα ως «σλαβικά " και όχι «βουλγαρικά " ι1 «σλαβομακεδονικά ". Β. αναγνωρfζει επτά μεγαλύτερες ομάδες σλαβικών ιδιωμάτων στον ελλnνικό χώρο. πέντε στn Δυτικn και δύο στnν Κεντρικn -Ανατολικn Μακεδονfα. Έτσι παρατnρούμε πως δεν μπορούμε να μ1λάμε για μfα ενιαfα γλώσσα. «Βουλγαρικn". "σλαβομακεδονικn" ι1 «μακεδονικn ". αλλά γ~α διαφορετικά γλωσσικά ιδιώματα. με πολλά συγγενικά στοιχεfα. ' Για τις απαγορεύσεις των τραγουδιών. Βλ. Κωστόπουλος ( 2000: ). καθώς και Danforth ( 1999:251 ). Ό Κώστας Νοβάκnς κυκλοφόρnσε μια σειρά τριών δfσκων ακτfνας ( «Λευκός κάμπος πλάι σε θάλασσα λευκn ". «Πράσινο Δάσος " και «Προσφορά από τn θεσσαλονfκn " ) όπου παρουσιάζει τραγούδια στο ντόπιο σλαβικό ιδfωμα με συνοδεfα συγκροτnματος χάλκινων πνευστών. 6 0 δfσκος αυτός περιλαμβάνει τραγούδια τόσο σε ελλnνικn μετάφρασn όσο και στο σλαβόφωνο γλωσσικό ιδfωμα. με συνοδεfα λύρας και νταϊρέ. 7 Στfχους τραγουδιών τnς περιοχnςέδεσσας βρfσκουμε στο άρθρο του Μαγκούτn για τον χορό στnν πόλn τnςέδεσσας. στα Εδεσσαϊκό Χρονικά ( Μαγκούτnς ), και έπειτα σε ένα βιβλιαράκι που εκδόθnκε από το 1 ο Γ υμνάσ10 Έδεσσας. καρπό των nχογραφnσεων που πραγματοποfnσαν μαθnτές αλλά και n καθnγnτρια γαλλικών Καfτn Τζώγα ( Τζώγα ). Και στις δύο περιπτώσεις οι στfχοι αναγράφονται σε μετάφρασn στα ελλnνικά. Για τnν περιοχn τnς Αλμωπfας. στfχους πάλι σε μετάφρασn στα ελλnνικά βρfσκουμε στο βιβλιαράκι που συνοδεύει το cd «Μακεδονικές μουσικές ρfζες". Δnμnτρnς Ιωάννου. Ακρfτες Αλμωπfας, Πολιτιστικός Λαογραφικός Όμιλος Αριδαfας, Αριδαfα Ιδιαfτερα Βοnθnτικά για τnν μεθοδολογfα που ακολουθnθnκε. τόσο στnν έρευνα όσο κα1 στnν μελέτn. αποτέλεσαν τα άρθρα των Titon ( 1997) και Rice ( 1997) από τον συλλογικό τόμο "Shadows in the field ' Ό καθώς και n μελέτn του Rice ( 1994) για τnν μουσικn στnν Βουλγαρfα. 9 0 Γιώργος Αγγελόπουλος αναλύει έξι εfδn ετερότnτας. Βασιζόμενος στnν έρευνά του στnν 43 ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ 1 ΣΤΑ ΒΑΛΙ<ΑΝΙΑ

12 περιοχri Φλώρ1νας. Εδώ συναντάμε το τρ!το ε!δος, που το ονομάζε1 " υποτ!μnσn τnς ετερότnτας,, (Αγγελόπουλος. 2006:16 7-8) Αγγελόπουλος περ1γράφε1 αντ!στο1χα αυτriν τnν αυτολογοκρ1σ!α ως «έλεγχο νοriματος " (Αγγελόπουλος, 2ΟΟ6 : ). 1 'Οσα τραγούδ1α καταγράφnκαν να ακολουθούν τον ρυθμό των 718 θεωρούντα1 νεότερα. δάνε1α κυρ!ως από τnν FYROM. ενώ έχε1 αναφερθε1 πως κάπο10 από αυτά riταν τοπ1κά. σε ελεύθερο ρυθμό. που ε10αγόμενα πλέον στnν περιοχri προσαρμόστnκαν στον κυρ{αρχο γ10 τnν γε!τονα χώρα ρυθμό των Τ ο γνωστότερο αλφαβnτάριο ε!να1 το ABECEDAR. που εκδόθnκε το ( ξανακυκλοφόρnσε το 2006). Αναφορές γ10 αυτό βρ{σκουμε στους: Ζάχος - Παπα ζαχαρ{ου ( 1999: ). Μ~χαnλ!δnς ( 1999: ). Κωστόπουλος ( 2000: 97-98). Danforth ( 1999: 77-8). Κούφnς ( 1996:18). Γ10 εκτενri φ1λολογ1κri ανάλυσn του ABECEDAR. βλ. Ιωαν!δου ( 1999) κα1 «Ιός τnς Κυρ10κriς» στnν Κυριακάτικn Ελευθεροτυπία τnς ( / wwνν. iospress. gr / mikro2006 / mikro htm) και τnς ( / iosl 997 / iosl htm). Γεν1κότερα στο δ~αδlκτυο : / doncat.blogspot.com/ 2006/ l l/to-abecedar.htm1 ( ) / 2007 / 08 / abecedary.htm1 ( ) / archiνe / _ cyri11ic_ abecedar_gr.htm1 ( ) / abecedar.htm ( ) / na4 l 8/ abecedar_ 418.htm ( ). Γ10 άλλα αλφαβnτάρ10 βλ. Κούφnς (1996:19-23). Ιωανν!δου (1999:113) και Κωστόπουλος (2000: ). 11 Γ1α ελλnν1κά συγγράμματα σχεηκά με τα σλαβ1κά 1δ1ώματα στο α ' μ10ό κυρ!ως του 20ού αι ώνα. βλ. ΙώαVν{δου ( 1999). 1 ' Γ10 εκδόσε1ς εφnμερ!δων τόσο στnν Ελλάδα όσο και στο εξωτερ1κό. σης οπο!ες υπάρχουν κε!μενα που σχετ!ζονται με τα σλαβ1κά γλωσσ1κά 1δ1ώματα βλ. Κωστόπουλος ( 2000: κα ). Κούφnς (1996: ). Χοτζ!δnς (1997: < ) κα1 Danforth (1999:135). 1 5 Γ1α μελέτn επ10τολών βλ. στο Γλωσσικές ετερότnτες στnv Ελλάδα ( 2001 :212). τnν άπο ψn τnς Ιωανν!δου. 16 Γ1α τnν περ1οχri τnς Έδεσσας, βλ. υπ. 2. Στον γεν1κότερο χώρο τnς Κεντροδυηκriς Μακεδον!ας. δεσπόζε1 n καταγραφri δύο τραγουδ1ών από τον Παύλο Κούφn ( Κούφnς. 1994) στο τοπ1κό γλωσσ1κό 1δ!ωμα τnς Φλώρ1να ς. χρnσψοπο 1ώντας το ελλnνικό αλφάβnτο και ορ10μένα δ1ακρπ1κά. Επ!σnς. στ!χους τραγουδ1ών σε μετάφρασn από τον γεν1κότερο χώρο τnς κεντροδυτ1κriς Μακεδον{ας. βρ{σκουμε στο cd " Πούνουντα οτ Σόλουν " του Κ. ΝοΒάκn. 11 Βλ. Biceνski ( 1985 και 1989), Cbriousanoν ( 1956), Vasi1hebic ( 1953). Verkoνic ( 1860), Firfoν ( 1953), Firfoν -Simonoνsl<i ( 1959). 1 8'0πως αυτό περ1γράφεται στο β1βλ{ο The Slavonic Languages. υπό τnν επψέλε10 των Comrie Bernard κα1 Corbett Greνi11e ( 2 Ο Ο 2 ). 19 Η καταγωγri του 1δ1ου του Biceνski ε!ναι από τnν Ελλάδα. Στο Ινστπούτο Marko Sepenkoν στα Σκόπ1α υπάρχε1 μ~α τεράσηα συλλογri nχογραφriσεων που πραγματοπο!nσε ο 1διος, nχογραφώντας κα1 μελετώντας τα τραγούδ10 των πολπ1κών μεταναστών που κατάγονταν από δ~άφορα μέρn τnς Βόρε1ας Ελλάδας. Έχε1 δnμοσ1εύσε1 β1βλ{α με μεταγραφές τραγουδ1ών από τnν Φλώρ1να. τnν Έδεσσα. τnν Αλμωπ!α. τn Δράμα κα1 τnν Καστορ1ά. ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ 4 4 ΣΤΑ ΒΜΚΑΝΙΑ

13 Βιβλιογραφία: Ελληνική: Αγγελόπουλος. Γ1ώργος. 2 Ο Ο 6: «Τ nγενεf ς" και ανθρωπολόγο~ : Εθνογραφ1κές εμπεφfες από τn Δυηκn Μακεδονfα». στο Παπαταξ1άρχnς. Ευθύμ10ς ( επψ.): Περιπέτειες τnς ετερότnτας. Η παραγωγn τnς πολιτισμικnς διαφοράς στn σnμερινn Ελλάδα. Αθnνα: Εκδόσε1ς Αλεξάνδρε1α. σσ. l Ο Ζάχος - Παπαζαχαρfου. Ευάγγελος. 1999: «Βαλκαν1κn Βαβέλ Πολπ1κn ιστορfα των αλφαβnτων που χρnσιμοπο1nθnκαν στα Βαλκάν1α». στο Τ σπσελfκnς Κωνσταντfνος ( επιμ.): Γλώσσες. αλφάβnτα και εθνικn ιδεολογία στnν Ελλάδα και τα Βαλκάνια. Κέντρο Ερευνών Με1ονοηκών Ομάδων. Σεφά Μελετών 1. Αθnνα: Κρπ1κn. σσ Ιωαννfδου. Αλεξάνδρα. 1999: «Το Abecedar από φ1λολογ1κn σκοπ1ά», στο Τσπσελfκnς Κωνσταντfνος ( επιμ. ): Γλώσσες. αλφάβnτα και εθνικn ιδεολογία στnν Ελλάδα και τα Βαλκάνια. Κέντρο Ερευνών Με1ονοηκών Ομάδων. Σεφά Μελετών 1. Αθnνα : Ι<ριηκn. σσ Ιωαννfδου. Αλεξάνδρα. 1997: «Τα σλαβικά 1δ1ώματα στnν Ελλάδα. γλωσσολογ1κές προσεγγίσε1ς και πολπ1κές αποκλίσε1ς». στο Γ ούναρnς Β.. Μιχαnλfδnς Ιακ.. Αγγελόπουλος Γ. ( επψ.): Ταυτότnτες στn Μακεδονία. Αθnνα: Εκδόσεις Παπαζnσn σσ Κούφnς, Παύλος. 1994: Άλωνα - Άρμενσκο Φλώρινας. Αθnνα Κωστόπουλος, Τάσος. 2 Ο Ο 2: Η απαγορευμένn γλώσσα. Κρατικn καταστολrf των ΣλαΒικών Διαλέκτων στnν Ελλnνικn Μακεδονία. Αθnνα: Εκδόσεις Μαύρn Λfστα Μαγκούτnς. Πέτρος : «Δnμοηκοf χοροf τnς Εδέσσnς και τnς περ10χnς». Ανάτυπο από το 9ο Τεύχος των Εδεσσαϊκών Χρονικών (Τετράμnνn περ10δικn έκδοσn του Φ1λοπρόοδου Συλλόγου Εδέσσnς «Μέγας Αλέξανδρος» ). 'Εδεσσα Μάνος. Ιωάννnς. 2004a: «Σύγχρονn Ανθρωπολογ1κnΈρευνα στn Φλώρ1να : θεωρnηκοf άξονες. εννο1ολογικά εργαλεfα και πολιησμ1κές αναπαραστάσε1ς τnς τοπ1κnς πραγμαηκότnτας. ανάτυπο από τα Πρακηκά Συνεδρfου Φλώρινα Ιστορία και Πολιτισμός. Φλώρ1να: Αρ1στοτέλε10 Πανεπιστnμ10 Φλώρ1νας. Παιδαγωγ1κn Σχολr1 Φλώρινας. Τ μnμα Βαλκαν1κών Σπουδών. σσ '3 Μάνος. Ιωάννnς. 2004b: «Ο χορός ως μέσο γ10 τn συγκρότnσn και δ~απραγμάτευσn τnς ταυτότnτας στnν περ1οχn τnς Φλώρ1νας». στο: Γ. Αυδf κος. Ρ. Λουτζάκn. Χρ. Παπακώστας ( επιμ.). Χορευτικά Ετερόκλnτα. Λύκε10 Ελλnνίδων Δράμας. Αθnνα: Εκδόσεις Ελλnν1κά Γράμματα. σσ. Μ~χαnλfδnς l Ιάκωβος Δ : «Με1ονοηκές ευαισθnσfες και εκπαιδευηκά προβλr1ματα: n περfπτωσn του Abecedar». στο Τ σπσελf κnς Κωνσταντfνος ( επψ.): Γλώσσες. αλφάβnτα και εθνικn ιδεολογία στnν Ελλάδα και τα Βαλκάνια. Κέντρο Ερευνών Με10νοηκών Ομάδων. Σεφά Μελετών l. Αθnνα: Κρπ1κn. σσ Περ1στέρnς, Σπυρfδων Δ. - Σπυρ1δάκnς. Γεώργ1ος Κ : Ελλnνικά Δnμοτικά Τραγούδια, τ. Γ ( Μουσ1κn Εκλογn). Αθnνα: Ακαδnμfα Αθnνών, Δnμοσ1εύματα του Κ. Ε.Ε.Λ. αρ. l Ο Τζώγα. Καfτn. 1995: Αντί ερωτικού λόγου. Επιτραπέζια Τραγούδια Γάμου. περιοχn ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ 1 4 ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ 5 ~

14 Έδεσσας ο Γυμνάσιο Έδεσσας. ΠεριΒαλλοντικn Εκπαίδευσn. ' Εδεσσα Χοτζίδnς. Άγελος. Α : «'Αρθρωσn και δομn του μειονοτικού λόγου. Το παράδειγμα των Μογλενών και τnς Ζόρα». στο Γ ούναρnς Β.. Μιχαnλίδnς Ιακ.. Αγγελόπουλος Γ. ( επιμ.) : Τ αυτότnτες στn Μακεδονία. Αθnνα: Εκδόσεις Παπαζnσn. σσ Ο Γλωσσικri Ετερότnτα στnν Ελλάδα. Οι γλώσσες τnς μειονότnτας τnς Δυτικriς θράκnς ( τούρκικα -πομάκικα). τα Βλάχικα. οι σλαβικές διάλεκτοι τnς Μακεδονίας. τα αρβανίτικα. ( επιμ) : Εμπειρίκος Λ.. Ιωαννίδου Αλ.. Καραντζολα Ε.. Μπαλτσιώτnς Λ.. Μπέnς Σ.. Τσιτσελίκnς Ι<.. Χριστόπουλος Δ : Κέντρο Ερευνών Μειονοτικών Ομάδων. Αθnνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια ( Κοινωνία και πολιτισμός) Iivn Biceνski. Τ rpko : Makedonski narodni pesni od Meglencko. Slωpje: Institut za Folklor «Marlω Cepenlων». 1989: Makedonski narodni pesni od Vodensko. Skopje: Institut za Folklor "Marko Cepenkoν» Danforth. Loring. 1999: Η Μακεδονικri Διαμάχn. Ο εθνικισμός σε έναν υπερεθνικό κόσμο ( The Macedonian Conflict. Ethnic Nationalism in a Transnational World. 1995). Μετάφρασn Σπύρος Μαρκέτος. Επιστnμονικn θεώρnσn : Ευθύμιος Παπαταξιάρχnς. Αθnνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια Firfoν. Giνko ( redactor). 1953: Macedonian music Folklore. songs Ι. Skopje: Publishing House Ι<ocho Ratsin Rice. Timothy. 1994: May It Feel Your Soul, Experiencing Bulgaria n Music. Chicago: The Uniνersity όf Chicago Press. 1997: 'Toward a mediation of Field methods and Field Experience in Ethnomusicology." Barz Gregory. Cooley Timothy ( editors). Shadows in the field. New perspectiνes for fieldworl< in Ethnomusicology, New York: Oxford Uniνersity Press. pp.l ο 1-12 ο Titon. Jeff Τ odd : "Knowing Fieldwork". Barz Gregory, Cooley Timothy ( editors). Shadows in the field. New perspectiνes for fieldwork in Ethnomusicology, New York: Oxford Uniνersity Pre:;s. pp VasilhebiC. A.Miodrag : Jugosloνensl<i Muzicki Folklor ΙΙ. narodne melodije koje se peνaju u Makedoniji. Prosνeta. Beograd: Izdaνacko Preduzece Srbije. VerkoνiC. Stefani. 1860: Narodne pecme. makedoncki Bugara. Beogradi Cbriousanoν. Kosta ( tekst i melodii zapisal), 1956: Makedonski narodni pesni. Balgarska Akademija na Naukite. Ethnografski Institut s Muzej. Izdanie na Balgarskata Akademija na Naukite. Sofija Firfoν. Giνko και Simonoνski. Metodija ( muzicki redaktori). 1959: Makedonski Muzicki Folklor. pesni ΙΙ. Redaktor na teksoνite Risto St. Prodanoν. Skopje Comrie. Bernard και Corbett. Greνille (editors) ( lst Routledge): The S!aνonic Languages. Cornwa11: Τ J International Ltd ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΠΑ ΒΜΚΑΝΙΑ 46

15 Δίσκοι ακτίνας Ιωάννου. Δnμnτρnς. 1998: Μακεδονικές ρίζες. Αρ1δαία : Ακρίτες Αλμωπίας. Π.Α. Ο. Αρ1δαίας ΝοΒάκnς. Κώστας. 2 Ο Ο 3: Λευκός κάμπος πλάι σε θάλασσα λ ευκrί. Πράσινο Δάσος κω Προσφορά από τn θεσσαλονίκn. Avlos Editions Μορφωεκπολπ~σηκός Σύλλογος Ιnροποτάμου : Παραδοσιακοί χοροί και τραγούδια του τόπου μας Εφnμιρίδις Κυριακάτικn Ελευθεροτυπία. " Ιός τnς Κυρ1ακnς,, τnς κω τnς Ο Ο 6 ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ 4 7 ΠΑ ΒΜΚΑΝΙΑ