Η πολιτισμική διαχιίρισn

Transcript

1 το l Μουσεfο ως Δ1αχειρ10τr1ς ι. 1 Πολ1τ1σμού: το παράδε1γμα 1 των Μουσεf ων Σύγχρονnς Τ έχνnς Ειρήνη ΙΊαπαδόκn επικοινωνιολόγος. επιστnμονικός συνεργάτnς ΤΛΠΜ ΤΕΙ Ηπείρου. Άρτα διδάσκουσα ( ) στα τμnματα: Ιστορίας, Αρχαιολογίας & Διαχεί ρισnς Πολιησμικών Αγαθών. Πανεπιστnμιο Πελοποννnσου & Επιστnμών τnς Προσχολικnς Αγωγnς & του Εκπαιδευηκού Σχεδιασμού. Πανεπιστnμιο Αιγαίου Η παρούσα εισnγnσn προσπαθε( να εντοπ(σει τα όποια ζnτnματα προκύπτουν από τnν υιοθέτnσn των τακτικών τnς διαχείρισnς στον τομέα του πολιτισμού και συγκεκριμένα στο πεδίο του μουσειακού θεσμού. Αποτελε( έναν πρώτο προβλnματισμό και ταυτόχρονα τnν αφετnρ(α για μια συζnτnσn γύρω από τn διαχείρισn των πολιτιστικών αντικειμένων από τα μουσεία, μέσα και έξω από τους χώρους όπου αυτά στεγάζονται. Η πολιτισμική διαχιίρισn Το περιβάλλον και οι μορφές οργάνωσnς των πολιτιστικών οργανισμών. ο στρατnγικός σχεδιασμός και n λriψn αποφάσεων, n αποστολri. οι αντικειμενικο( και λειτουργικο( στόχοι των πολιτιστικών οργανισμών. ο προγραμματισμός και n διο(κnσn έργων. n ανάπτυξn κοινού. n στελέχωσn και n διο(κnσn ανθρώπινου δυναμικού. n nγεσία. n εμψύχωσn και n δυναμικn ομάδων. τα κριτnρια επ(δοσnς και n λειτουργία του ελέγχου. n οικονομία του πολιτισμού. το μάρκετινγκ των πολιτιστικών αγαθών και n προσέλκυσn οικονομικών πόρων στον πολιτιστικό τομέα είναι μερικοί μόνο από τους τομείς με τους οποfους ασχολεfται n πολιτισμικn διαχεf ρισn. Από τους πρωταρχικούς στόχους τnς διαχε(ρισnς εfναι n ανάπτυξn κοινού. Το κοινό, το οποίο έρχεται στους χώρους μας θα πρέπει να φεύγει ικανοποιnμένο. Επ(σnς. θα πρέπει να υ ι οθετnθούν πολιτικές προσέλκυσnς κοινού -δεν αρκεί να ικανοποιούμε τους υπάρχοντες επισκέπτες. αλλά θα πρέπει να δnμιουργnσουμε και νέους. Κατά τn δ ι αδικασ(α δnμιουργ(ας του υλικού προώθnσnς. το μάρκετινγκ έρχεται να δανείσει κάποιες από τις πρακτικές του στο χώρο τnς διαχε(ρισnς. Η σωστn (για τους κανόνες του μάρκετινγκ ο όρος " σωστός" ταυτίζεται με τον όρο "ελκυστικός") σχεδίασn του υλικού. n χρnσn των μέσων μαζικnς επικοινωνίας ως κανάλια μεταφοράς τnς πλnροφορ(ας σε όσο το δυνατό πιο ευρύ κοινό. n διαρκnς ενnμέρωσn σε προ -επιλεγμένους χώρους, n μελέτn και αξιολόγnσn του κοινού (έρευνες κοινού ). n δnμιουργ(α τnς κατάλλnλnς ατμόσφαιρας. ο προγραμματισμός και n στελέχωσn του χώρου : όλα έχουν ως μοναδικn αφετnρ(α και απώτερο στόχο τnν προσέλευσn όσο το δυνατόν μεγαλύτερου κοινού στο χώρο και κατά επέκτασn το μεγαλύτερο δυνατό κέρδος. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ : ΙΙ

2 Ιδιοιτιρότητις της διαχείρισης πολιτισμού 01 1δ1απερότnτες των πολπ10ηι<ών αντ1ι<ειμένων είνα1 πολλές. 01 ιδιαπερότnτες αυτές δεν εππρέπουν τnν υωθέτnσn των γενιι<ών ι<ανόνων δ1αχείρ1σnς στον τομέα του πολπισμού. Κάθε πολπ1σηι<ό αγαθό έχει χαραι<τriρα "έργου " ι<αι όχι "προϊόντος". είναι δnλαδtl μοναδ1ι<ό - δεν υπάρχε1 τυποποίnσn των πολπ10τ1ι<ών αγαθών. Τα πολπ10ηι<ά αντ1ι<είμενα είναι ετερογενn. Είναι δύσι<ολο να περ1γράψουμ ε πολπισηι<ά αντ1ι<είμενα με Βάσn ένα ι<οινό. σταθερό σύνολο γνωρ1σμάτων. Κάθε είδος αντικειμένων έχει τα δ1ι<ά του 1δ1αίτερα γνωρίσματα. Τα πολπ1σηι<ά αντ1ι<είμενα χρε1άζοντα1 ε~δ1ι<ό χειρ10μό γ1α τnν αποτελεσματ1ι<n τει<μnρίωσn ι<αι παρουσίασn τους n 1<α1 τn μελέτn γύρω από αυτά. Ι<άθε ερευνnτnς n ι<άθε ομάδα επ10τnμόνων που μελετά μ1α ομάδα αντιι<ειμένων - μια συλλογn - μπορεί να αντ1λnφθε ί ι<αι να παρουσ1άσει μια διαφορεηι<n ερμnνευηι<n προσέγγ10n τnς συλλογnς αυτnς ανά περ ίπτωσn. ανά χώρο n ανά χρον11<n συγι<υρία. Ο πολπισμός συσσωρεύεται σε μία "παράδοσn " που αποτελεί ι<ο1νωνιι<ό ι<εφάλαιο γ~α χ ρnσn από όλες ης επερχόμενες γενεές. Το ι<αλλπεχν1ι<ό ι<εφάλαιο δεν απαξ1ώνεται με το πέρασμα του χρόνου. Αντίθετα. αποι<τά μέγαλύτερn αξία λόγω σπαν1ότnτας. παλαιότnτας n συναισθnμαηι<nς αξίας. Τα πολπισηι<ά προϊόντα είναι 1<01νωνιι<ά αγαθά. απαραίτnτα γ 1α τnν πο1ότnτα τnς ζωnς. που πρέπει να απολαμβάνουν όλα τα μέλn τnς ι<ο1νωνίας. ανεξάρτnτα από τnν 01ι<ονομ1ι<n τους δυνατότnτα. μορφωηι<ές n άλλες ι<αταβολές. Σύμφωνα με το Νόμο '3028 / n προστασία τnς πολπ10ηι<nς ι<λnρονομιάς τnς χώρας. που έχε1 ως σι<οπό τn δ1ατnρnσn τnς 1στορ1ι<nς μνnμnς χάρ1ν τnς παρούσας ι<αι των μελλοντ1ι<ών γενεών και τnν αναβάθμ10n του πολπισηκού περιβάλλοντος συνίσταται. μεταξύ άλλων. στn δ1ευκόλυνσn τnς πρόσβασnς κα1 τnς επ11<01νωνίας του ι<οινού με τnν πολπ10ηι<n κλnρονομ1ά και στnν ανάδε1ξn κα1 τnν ένταξn τnς στn σύχρονn i<οινωνιι<n ζωn. Άρα. ο καθένας έχει ατομ1κό δικαίωμα πρόσβασnς στα εκηθέμενα στα μουσεία αντ1ι<είμενα. έργα τέχνnς n επιστnμnς ι<αι σης παράλλnλες ι<αλλπεχν ικές. επιστnμονικές και εκπα1δευηι<ές δραστnρ1ότnτες των μουσείων. ι<αθώς κα1 ατομ1ι<ό δικαίωμα πρόσβασnς στα αντ1ι<είμενα των μουσε1αι<ών συλλογών. ει<ηθέμενα και μn. 1<01 στα σχεηκά πλnροφορ10ι<ά δεδομένα. γ1α επ10τnμον1ι<ούς ι<α1 ερευνnηι<ούς σκοπούς. Επομένως. 01 δ1αχειρ10τές του πολ1ησμού θα πρέπε1 να υωθετούν μ10 πολπικn γ10 τn δ10θεσιμότnτα αυτών των αγαθών και τn δ1ευκόλυνσn τnς απόλαυσnς τους από τον ευρύτερο δυνατό ι<ύι<λο πολπών. Το πολπ1σηι<ό σύστnμα αποτελε1τα1 από τρε1ς Βασικές παραμέτρους: τον τομέα του δnμωυργού. τον τομέα τnς δ1ακίνnσnς κα1 τον τομέα τnς κατανάλωσnς. Στον τομέα τnς δ1ακίνnσnς ανnκουν χιλ1άδες πολπισηκο ί οργαν10μοf - κερδοσκοπ1κοf n μn - κερδοσκοπ1κοί - που ελέγχουν το μnχαν1σμό διάδοσnς του πολπ10μο ύ ι<αι μπορούμε να τους δούμε ως δ~αχειρ1στές του. Οι πολιτιστικές βιομηχανίες Ο όρος "πολπισηκn Β1ομnχανία " εμφανίζεται για πρώτn φορά στο Βιβλίο των Adorno κα1 Horl<heimer Διαλεκτικrί του Διαφωτισμού. το οποίο δnμοσ1εύτnκε το σης ΗΠΑ όπου είχαν αυτοεξοριστεί γ10 να γλυτώσουν από το φασ10ηκό καθεστώς τnς Γερμανίας. 01 επ1στnμονες τnς λεγόμενnς Σχολrlς τnς Φρανκφούρτnς 1σχυρίζονται όη ο πολπ1σμός χρnσιμοπο1είται από το ι<αππαλ1σηι<ό σύστnμα με στόχο να χειραγωγnσει ένα ευρύ κο1νό. να ασκnσε1 δnλαδtl κοινων1κό έλεγχο. Ο όρος καταγράφnι<ε στον πλnθυντ1κό αριθμό από πολιτισμοσ: Ι r-c,.

3 Γάλλους κοινωνιολόγους (ανάμεσα τους 01 Morin Huet κλπ). για να δnλώσε1 όλες αυτές ης επ1χεφnσε1ς ΚΟΙ τους οργαν~σμούς που εμπλέκοντοι σε αυτn τn διαδ1κασία. Σnμερα. εκτός από τnν άσκnσn κοινωνικού ελέγχου. ο όρος υποδnλώνε1 επίσnς τnν υ1οθέτnσn Β1ομnχαν1κών τρόπων παραγωγnς κα1 δ1ακίνnσnς του ι πολπ~σμού. τnν τυποποίnσn n κα1 τnν εμπορευματοποίnσn των πολ1ησμ1κών αγαθών. 01 πολπ~σηκές β1ομnχανίες εμφανίζοντα1 στον τομέα τnς δωκίνnσnς του πολπ1σηκού συστnματος -λεπουργούν. δnλαδrl. ως δ1αμεσολαβnτές. ενδιάμεσοι ανάμεσα στnν παραγωγn κ01 τnν κατανάλωσn του πολπ~σμού. Υπάρχουν περ1πτώσε1ς όπου μπορούμε να ισχυριστούμε όη 01 διαμεσολαβnτές αυτοί καθορίζουν τελ1κά τnν παραγωγn. επιβάλλοντας στους δnμ1ουργούς συγκεκρψένες φόρμουλες που έχουν αποδε1χθεί εμπορικά επiτυχnμένες. Ένα τέτο10 παράδε1γμα θα μπορούσαμε να πούμε όη nταν ΚΟΙ 01 εκθέσε1ς που πραγματοπο1ούντα1 από το με αφετnρία τn Ζυρίχn. σε δnμόσ1ους χώρους διαφόρων-ανάμεσά τους κα1 n Αθnνα - με τον τίτλο "Cow Parade". Η 1δέα ανnκε στον Ελβετό Pasca1 Knapp. γλύπτn κ01 επψελnτn ( =δ1αχεφ1στn) ΚΟΙ Ο απώτερος στόχος nταν να αυξnθεί n κίνnσn στα εμπορ1κά μαγαζ1ά. Δnμ1ουργnθnκαν λευκές πλασηκές αγελάδες σε φυσικό μέγεθος κ01 σε διάφορες στάσε1ς κ01 δόθnκαν μετά σε καλλιτέχνες. 01 οποίοι ης χρnσψοποίnσαν ως καμβά κα1 ζωγράφ1σαν επάνω δ1άφορα μοτίβα. 01 ζωγραφισμένες αγελάδες εκτέθnκαν σε δnμόσ1ους χώρους των πόλεων γ1α ης οποίες προορίζονταν-πάνω από 60 πόλε1ς σε σύνολο. σε Αμερ1κn. Ευρώπn. Ασία κ01 Αυστραλία. Έτσ1. προέκυψαν γ10 τnν Ελλάδα. ανάμεσα σε άλλες: n αγελάδα τnς Vodafone. που αγοράστnκε τελικά 1<01 εκτέθnκε έξω από το κεντρ1κό κτίρ10 τnς εταιρίας. n αγελάδα 'Άγελαδοκαθάψ10" επίσnς με χορnγό τn Vodafone-. που εκτέθnκε στο Σύνταγμα κω 01 αγελάδες "King Cow Ceasar "- με χορnγό τα καταστnματα Kessaris-πoυ εκτέθnκαν κοντά σε πολυσύχναστα εμπορ 1 κά καταστnματα ΚΟΙ ψπορ1κά κέντρα. Τέχνn στο δnμόσ10 χώρο n δnμ1ουργία τυποπο1nμένων και επομένως υπερβολικά εύπεπτων κατασκευών που προσφέροντα~ σε γρnγορους περασηκούς των πολυσύχναστων πρωτευουσών τnς Ευρώπnς : Η προσπάθεια χεφαγώγnσnς είν01 και εδώ εύλογn. Δεν δίνοντοι σnμερα στο δnμόσ10 χώρο έργα πλασηκά. γ1ατί τα έργα αυτά απαπούν χρόνο. προσοχn. αφοσίωσn από τον θεατn γ10 να αποκωδ1κοπο1nθούν. να 01κε10πο1nθούν. να προσφέρουν τnν αλι1θε1α τους. τn φ1λοσοφ1κn προσέγγ~σn πίσω από τn δnμ10υργία τους. n απλώς 01σθnηκn απόλαυσn. Απαπούν τnν 3 ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: Ι "Αγελαδοιωθάψ1α". Ναταλf α Μελά. Queen Cow Ceasar κω King Cow Ceasar. Τάσος Χών1ας κω Δriμnτρα Καίσαρn. τρεις από ης αγελάδες τnς έκθεσnς "(ow Parade". Αθnνα. 2006

4 κίνnσn του θεατn γύρω τους. ώστε να συλλάβε1 οπηκά όλες ης οπηκές γωνίες. τn φόρμα κα1 ης λεπτομέρε1ές τους. 01 κατασκευές τύπου " αγελάδας". από τnν άλλn πλευρά. δεν είν01 παρά γνωστές. αναγνωρίσψες μορφές - δεν χρε1άζοντ01 παρά λίγες μαηές. δεν απαπούν σκέψn. γ1ατί δεν εμπερ1έχουν φ1λοσοφία n οπο1αδι1ποτε άλλn επ1στnμον 1 κn θεώρnσn. Η παρέμβασn των χορnγών ( βλ. Vodafone). n ταχύτnτα δ1εκπεραίωσnς κ01 n έλλε1ψn χρnματοδότnσnς απέτρεψαν ακόμα κα1 κάθε σπίθα π1θανnς δnμ1ουργ1κnς πνοnς. Ο στόχος μετασχnματίστnκε δεν nταν n δnμ1ουργία ε1κασηκών έργων. αλλά n παρουσίασn κατασκευών- θεαμάτων που θα μπορούσαν να τραβnξουν τα βλέμματα. χωρίς όμως να προκαλούν σκέψε1ς. προβλnμαησμό n κάπο1α μορφn αμφ10βnτnσnς. Δεν είν01 n μοναδ1κn περίπτωσn. Δ1σκογραφ1κές εταφίες. εκδοηκοί οίκοι γκαλερί κα1 μέσα μαζ1κnς ενnμέρωσnς επ1βάλλουν σε μεγάλο βαθμό ης προτψnσε1ς τους στnν παραγωγn πολπ10μ1κών αγαθών. Το μουσείο. ως δ1αχεφ1στnς πολπ10ηκnς κλnρονομ1άς. μπορε ί ακόμα κ01 να θέσε~ κρπnρ1α γ1α αυτό που ονομάζουμε σnμερα πολπ1σμό. να ορίσει δnλαδιl. τον πολπ1σμό. Το μουσείο μπορε(. σύμφωνα με τον Γ ρnγόρn Πασχαλίδn. να ορ1στεί ως " ο θεσμός. ο οποίος. αξ1ώνοντας τnν 1δεολογ1κο -πολπ1κn του ουδετερότnτα κ01 τnν επ1στnμολογ1κn του αν1δ1οτέλε1α κ01 αντ1κεψεν1κότnτα. ανέλαβε να αναπαραστnσε1 τον πολπ1σμό. τn γνώσn κ01 το παρελθόν με τέτο10 τρόπο. ώστε να παρουσ1άζετ01 ως φυσ1κός. νομψοπο1ώντας έτσ1 τnν nγεμον1κn κοσμοε1κόνα του δυηκού μοντερν10μού " ( Πασχαλfδnς : 2 14). Στnν ερώτnσn "η εfνα1 τέχνn " που τέθnκε σε φοπnτές Ιστορίας τnς Τέχνnς του Πανεπ1στnμfου Ιωαννfνων. n απάντnσn nταν "ό.η μπορε ( να στεγαστε( σε ένα Μουσε(ο Τ έχνnς"! Εfνα1 n ίδ10 ακρ1βώς αντ1'λnψn που οδnγnσε έναν επ10κέπτn στο Μουσε (ο Σύγχρονnς Τέχνnς τnς Νέας Υόρκnς - το περ(φnμο ΜΟΜΑ - να στέκετ01 γ1α αρκετn ώρα θαυμάζοντας ως έκθεμα έναν πυροσβεστnρα! Το. μουσείο ως θεσμός και διαχειριστής πολιτισμού Wunderkammer ( Wonder-Room). Χαρακηκό εξώφυλλου του τόμου "Musei Wormiani Historia ". Λάιντεν φωτογραφία : Βρετανικri Βιβλιοθriκn Με βάσn τον π10 σύγχρονο ορ10μό του Δ1εθνούς Συμβουλtου Μουσεfων ( ICOM). που δ1ατυπώθnκε το μουσε(ο εfνα1 ενας οργαν1σμός μόνψος. χωρ(ς κερδοσκοπ1κό χαραι<τnρα. υποταγμένος στnν υπnρεσ(α τnς κο1νωνίας κα1 τnς ανάπτυξnς τnς κ01 ανο1κτός στο κο1νό. ο οποfος αποκτά. συντnρεf. μελετά. κο1νοπο1ε( κ01 εκθέτε1 υλ1κές μαρτυρίες του ανθρώπου κ01 του περ1βάλλοντός του με σκοπό τn μελέτn. τnν εκπαίδευσn κ01 τnν ψυχαγωγ(α ". Η βάσn. επομένω ς. των μουσείων εfνα1 01 συλλογές. Τα μnνύματα των μουσε(ων προκύπτουν από τnν άμεσn ερμnνεία των συλλογών τους. Η κατnγορ1οπο(nσn. δ1αχε(ρ10n. αλλά 1<01 ο τρόπος παρουσίασnς των συλλογών επnρεάζε1 τα νοnματά τους. Σnμερα το μουσεfο δε(χνε1 1δ10(τερο ενδ1αφέρον γ10 τον τρόπο παρουσίασnς κ01 ερμnνε(ας των συλλογών. αναγνωρ(ζοντας όη n επ11<01νωνία ε ίνα1 μία από ης π10 σnμαντ1κές λεπουργ(ες του. Από τα τέλn του l 9 υ α1ώνα. άρχ1σε να υπογραμμ(ζετ01 ο κοινων1κός χαρακτnρας του μουσε1ακού θεσμού - το μουσε(ο έπρεπε να λεπουργε ί ως κέντρο μάθnσnς και πλnροφόρnσnς. Η 1δέα του συλλέγε1ν άρχ10ε να φαfνεται ανεπαρκnς. Από το Cabinet of curiosities και το περίφnμο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ : Ι 4

5 Wunderkammer ( Wonder-Room). όπου τα ανηκεfμενα τοποθετούνταν κα1 παρουσ1άζονταν ως ο μ~κρόκοσμος του πραγμαηκού κόσμου. χωρf ς κανένα fχνος στο~χε1ώδους οργάνωσnς. έχουμε φτάσε~ σnμερα σης πολλαπλές ερμnνευηκές προσεγγfσε1ς κω εναλλακτ1κές ταξ1νομnσε1ς στους μουσε~ακούς χώρους. Η επ1θυμfα να εκημnσουμε KQl να κατανοnσουμε με σχέσε1ς. παρά με συγκεντρωμένα κω ταξ1νομnμένα δεfγματα γfνετω όλο κα1 π10 έντονn. Ο κόσμος άρχ1σε να παρουσ1άζετ01 ως μ~κρές. χωρ1στές κο1νότnτες κα1 όχ1 ως ένα εν1αfο σύστnμα - πλέον τα μουσεf α μελετούν κα~ παρουσ1άζουν παραδεfγματα κω Αfθουσα του μουσεfου του Λούβρου. φωτογραφ iα: Eιprivn Παπαδάκn όχ1 δεfγματα του υλ11<0ύ πολ1ησμού. Η "λατρεfα" των αντ1κεψένων αντ1καταστάθnκε από προσεκηκά σχεδ~ασμένn έκθεσn κα1 πολ1ηκές πρόσβασnς. Το μουσεfο έγ1νε ανθρωποκεντρ1κό. στράφnκε προς τους επ1σκέπτες κω υ~οθέτnσε δ1άφορες δραστnρ1ότnτες προσέγγ1σnς τους: π.χ. χρnσn μουσε1ολεωφορεfων. μεταφορά αντ1κεψένων. οργάνωσn παραστάσεων n παραγωγn οπτ1κοακουσηκού υλ1κού. Σύμφωνα με τn Μαρf α Ο1κονόμου ( 2 Ο 03 ). το μουσεf ο του 2 Οου ωώνα. επnρεασμένο από τnν έλλε1ψn κραηκnς χρnματοδότnσnς, τnν τnλεόρασn κω τn Βελτfωσn τnς κ1νnηκότnτας του κο1νού μετατρέπετω σε εμπορ1κό κέντρο. σε επ1χεfρnσn n πάρκο δ1ασκέδασnς. με στόχο να φέρε~ κο1νό στους χώρους του. Αυτό το νέο ενδ1αφέρον γ~α τnν προσέλκυσn κο1νού οδr1γnσε το μουσεfο στnν υ10θέτnσn τακηκών επnρεασμένων από το μάνατζμεντ κω το μάρκεηνγκ - n δ10χεfρ10n των συλλογών. αλλά κα1 τnς συνολ1κnς ε~κόνας του μουσεfου. έχε1 σriμερα 1<0θορ10ηκri σnμασf α γ~α το μουσεf ο. Σύμφωνα με τον Turner ( 1977: ). το " μουσε1ακό σενάρ10 " n " κώδ1κας" δ~αμορφώνετω από τnν πρώτn μέχρ1 τnν τελευταf α εντύπωσn που θα σχnματfσε1 ένα μουσεf ο στον επ10κέπτn του. Ιεκ1νώντας από το κτf ρ10. τn δ~αμόρφωσn των χώρων. τnν παρουσf ασn των συλλογών. ο "κώδ1κας" του μουσεfου σχεδ1άζετ01 με τρόπο ώστε να προκαλεf συγκεκρψένα συνα~σθnματα. Πρόκεπα1 γ~α μ~α πε1θαρχnμένn 1εροτελεστfα. Σύμφωνα με τnν Susan Pearce ( 2 Ο Ο 2 ). n παρουσfασn τnς συλλογnς ενός μουσεfου οργανώνετα~ συνnθως πάνω στn Βάσn τρ1ών Βασ1κών φ1λοσοφ1κών παραμέτρων στn μελέτn του υλ1κού πολ1ησμού. που σχετfζοντα1 με τα τρfα Βασ1κά χαρακτnρ1σηκά των αντ1κεψένων : τn λεπουργ1κn τους ύπαρξn. το σnμε1ωηκό τους ρόλο ως μnνύματα κα~ τnν 10τορ1κότnτά τους. Τα αντ1κεf μενα. επομένως. κατnγορ10πο10ύντ01 στο μουσεfο με Βάσn μ~α συγκεκρψένn επ10τnμον1κri αρχn. Συχνά 01 εκθέσε1ς εκφράζουν συγκεκρψένες αξfες. υποδnλώνοντας μ~α 1δεολογ1κri στάσn από τnν πλευρά του μουσεfου n του οργανωτn τnς έκθεσnς. Το μουσεf ο δεν παρουσ1άζε1 τnν μόνn αλr1θε1α. αλλά μόνο μ~α ερμnνευηκn προσέγγ10n. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: Ι 5

6 Τ ακτικίς διαχείρισης μουσειακών συλλογών μίσα και ίξω από το μουσείο 01 πολπ1κές δ1αχείρισnς μουσε 1 ακών συλλογών παίζουν σnμαντ1κό ρόλο γ1α τn δ1αμόρφωσn των μnνυμάτων των μουσείων. Γ1α παράδε1γμα. τα αντ1κείμενα που ανταποκρίνονται θεηκά στnν κατnγορ10πο ίnσn θα εκτεθούν περισσότερο. θα Βρίσκονται στον κατάλογο τnς έκθεσnς. θα χ ρnσψοπο10ύνται στα πόστερ του μουσείου. Το περ1εχόμενο κα1 ο τρόπος δ1αμόρφωσnς των εκθέσεων έχε1 αποτελέσε1 αντ1κείμενο πολλών και πο1κ1'λων συζnτnσεων. 01 εκθέσε1ς είναι μέσα προβολrlς συλλογών. όπου το όλο έχε1 μεγαλύτερn Βαρύτnτα από τα μέρn που το αποτελούν. Κάθε έκθεσn είναι μ1α παραγωγn. με σκnνοθέτn τον επψελnτn n / κα1 τον μουσε1ολόγο του μουσείου. Η πρώτn σnμαντ1κn επιλογn που γίνεται είναι ο χώρος όπου θα τοποθετnθεί n έκθεσn. Ακολουθε ί n δ 1 αμόρφωσn τnς μορφολογίας τnς έκθεσnς. Σύμφωνα με μελέτες. οι άνθρωπο1 επ 1 λέγουν το π10 σύντομο μονοπάη γ~α τον προορισμό τους. Άρα n κάτοψn ενός μουσείου μ πορεί να μας δε ίξει η θα δουν 01 επισκέπτες. Η σχέσn ανάμεσα στους χώρους και ης αίθουσες ενός μουσείου επnρεάζει τον τρόπο απόκτnσnς τnς γνώσnς. Σύμφωνα με τnν Pearce ( 2 Ο Ο 2 ). το Β ά θος (ο δι αχωρισμός των χώρwν ανάμεσα σης Βπρίνες ). τα δαχτυλίδ~α ( 01 πιθανές εναλλακη κέ ς διαδρομές που μπορεί να ακολουθnσει ο επ ι σκέπτnς ) και n εντροπία κάθε έ κθ εσ nς ( n ευ κ ολ ία κατανόnσnς του πλάνου μ1ας αίθουσας ι1 του μουσείου στο σύνολό του ) επnρε ά ζου ν σε σnμαντ1κό Βαθμό τn συνολικn εντύπωσn του επ1σκέπτn. 01 εκθέσεις με δυνατές δομές (λίγο Βάθος 1<01 λίγα δαχτυλίδ~α) παρουσ1άζουν τn γνώσn ως ένα χάρτn γνωστών περ ι οχών. όπου ο ι σχέσεις ανάμεσα στα αντικείμενα γίνονται εύκολα και γρnγορα κατανοnτές. Ο ι εκθέσε1ς με υψnλό Βαθμό εντροπίας ( ι1 ασθενέστερn δομn. μεγάλο Βάθος και πολλά δαχτυλίδια) παρουσιάζουν τn γνώσn ως προτεινόμενn. Στn δεύτερn περίπτωσn. ο θεατnς έχε ι τnν ευχέρε~α να κ1νnθε ί περ1σσότερο ελεύθερα στο χώρο του μουσείου. επιχειρώντας τn δ1κn του ' Όνάγνωσn " τnν έκθεσnς. τnς συλλογnς ι1 και κάπο1ου συγκεκρψένου εκθέματος. Ο τρόπος τοποθέτnσnς των εκθεμάτων μέσα στους χώρου<; του μουσείου επnρεάζει επίσnς τ nν πρόσλnψn του θεατn. Όλες οι επιλογές του επψελnτn ( θέσn αντ1 κεψένων. πλnροφορ~ακά κείμενα που Βρίσκονται κοντά στα εκθέματα. χρώμα. φωησμός) συντελούν στn δ~αμόρφωσn τnς προτε1νόμενnς ερμnνείας τnς συλλογnς από το μουσείο. Όταν μιλάμε γ1α διαχείρισn συλλογών. δεν αναφερόμαστε μόνο στα αντ1κείμενα. αλλά και σης πλnροφορίες που τα συνοδεύουν. Η συλλογn. δ1αχείρισn και χ ρnσn πλnροφορ1ών δ~απερνούν όλες ης δραστnριότnτες τnς έρευνας και τnς προστασίας των αντικεψένων και των συλλογών των μουσείων. Από τnν ώρα τnς εισαγωγnς ενός αντικεψένου στο μουσείο συλλέγονται πλnροφορ ίες γ1α το lστορ1κό του (από τον προnγούμ ενο κάτοχο. από έγγραφα ι1 άλλες πnγές κλπ). Η αναζnτnσn πλnροφορ1ών γ~α κάθε αντ1κείμενο δεν σταματά ποτέ. κ ατά τn δ1άρκε1α παραμονnς του αντικεψένου στο μουσείο. Η λεπτομερnς ιωταγραφn των συμφραζομένων των αντ1κεψένων είναι απαραίτnτn γ1α τn μορφολογ1κn και τn λεπουργ1κn ένταξn των αντικεψένων στn συλλογn του μουσείου. 01 επψελnτές κα1 01 τεκμnρ1ωτές δ1εξάγουν λεπτομερείς μορφολογ1κές και εργαστnριακές αναλύσε1ς για κάθε αντικείμενο και για τn συλλογn στο σύνολό τnς. Επ1λέγουν. τελικά. να παρουσ1άσουν κάπο1ες από ης πλnροφορίες που έχουν συγκεντρωθεί ως κείμενα (εισαγωγικά. ομαδικά. μεμονωμένες π1ναι<ίδες κλπ) που συνοδεύουν τα εκθέματα και προτείνουν ερμnνείες. Η τελικn πρόσλnψn και ερμnνεία. Βέβαια. εξαρτάται και από άλλους παράγοντες : από το μορφωηκό υπόβαθρο του θεατn. από τnν προσώπικότnτά του. ακόμα και από τn σηγμn τnς θέασnς. Σύμφωνα με τον Foucau1t. τα μουσεία δnμ10υργούν κανόνες. που χαρακτnρίζουν τnν ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: 1,. 0,

7 αφnγnματικri πρακτικri και οι οποfοι εfναι αλλnλένδετοι με τα αντικεf μενα. τα οποfα συνδέουν ( 1927: 127 ). Ο Baudrillard μιλάει για τον κώδικα. ο οποfος κυκλοφορε( και αναπαράγεται στnν ανταλλαγri των αντιιωμένων ( 1975: 54). Ο Bourdieu μιλάει για το πολιτιστικό κεφάλαιο ( habitus) ( 19 77: 72). ο Gellner για νόρμες γνώσnς ( 1974: 28). Τα μουσεfα εfναι μέρος των κανόνων / κωδικων/ κεφαλαfου / νορμων του μοντερνισμού. εφόσον δnμιουργούν αφnγriσεις επιστnμονικriς λογικriς και υπογραμμfζουν τnν αξf α τnς ιστορικriς εμπεφ(ας. ' Τα εξουσιαστικά παιχν(δια εfναι υπαρκτά σε όλο το εγχεfρnμα" ( Pearce. 2002: 321). Από τn στιγμri που οι κανόνες τnς διαχεf ρισnς άρχισαν να εφαρμόζοvrαι στους χώρους των μουσεfων- και γενικότερα στους χώρους των οργανισμών που ασχολούνται με τον πολιτισμό -. από τn στιγμri που το μουσεfο έθεσε ως προτεραιότnτα τnν προσέλκυσn και ικανοπο(nσn του κοινού. n λειτουργ(α τnς επικοινωνfας απέκτnσε πρωταρχικό ρόλο στο μουσεfο. "Αν και ο εκδnμοκρατισμός των μουσεfων δεν μπορε( παρά να ε(ναι θετικri εξέλιξn. έχει επfσnς ανημετωπιστε( ως απειλri για τις λειτουργfες τnς συντriρnσnς και τnς μελέτnς. αντικαθιστώντας τn σοβαρri επψέλεια των συλλογών με το μάρκετινγκ και άλλες συναφε(ς δραστnριότnτες που σχετfζονται με τn Βιομnχαν(α " ( Μπούνια. 2 Ο Ο 6: 52 ). Ο επισκέπτnς παύει να αvrψετωπfζεται ως κάποιος που ενδιαφέρεται για τn συλλογri που στεγάζει και παρουσιάζει το μουσεfο που επισκέπτεται και γ(νεται πλέον αντιλnπτός ως πελάτnς που πρέπε ι πάσn θυσfα να ικανοποιnθε(. Η εμπορευματοποf nσn εfναι πλέον εύλογn σε όλες τις λειτουργ(ες και τις πρακτικές του μουσεfου: από το κτfριο στο οπο(ο στεγάζεται. που σε πολλές περιπτώσεις αποτελεf από μόνο του ένα μνnμε(ο ri έναν τουριστικό προορισμό ( π.χ. το μουσεfο Guggenheim στο Bilbao). τ n χρέωσn στnν εfσοδο. ως τις διαδρομές μέσα στο μουσεfο και τnν πώλnσn μικρογραφιών. αντιγράφων-σουβεν(ρ στο πωλnτriριο. Ο ρόλος του μουσεfου ως θεσμού θα έπρεπε να εfναι να διαφυλάσσει τnν υλικri απόδειξn γεγονότων και να προσφέρει ευκαφfες για απόκτnσn γνώσnς και διεξαγωγri περαιτέρω έ ρευνας. Σriμερα τα μουσεfα παρουσιάζουν ιδεολογ(α. όχι γνώσn -μεταμφfεσn των κοινωνικών μnχανισμών. Σε αντfθεσn με τα εργαστriρια και τους ιδιωτικούς χώρους - όπου n γνώσn παράγεται - τα μουσε(α και οι πινακοθriκες αποτελούν χώρους όπου n γνώσn. οριοθετnμένn. συσκευασμένn από τn διεύθυνσn και το προσωπικό του μουσεfου. προσφέρεται προς κατανάλωσn. Η ιπικοιvωvιοκή πολιτική του μουσείου Η επικοινωνιακri πολιτικri που υιοθετε( το κάθε μουσεfο εfναι επfσ nς σnμαντικri για τn διαχεf ρισn τnς συλλογriς του. Οι αφ(σες και τα φυλλάδια παρουσ ι άζουν τnν ε ι κόνα. τnν οποfα τα μουσεfα επιθυμούν να παρουσιάσουν-αποτελούν άμεσn διαφriμισn για τις εκθέσεις και τις συλλογές του μουσεfου. Προτεfνουν. ουσιαστικά. τρόπους θέασnς μέσα στο μουσεfο. Το αντικε(μενο -σύμβολο. το αντικεfμενο που θεωρεfται από το μουσεfο ως το πιο εντυπωσιακό. αυτό που προσελκύει κόσμο στο μουσεf ο. απεικονfζεται στο εισιτriριο του μουσεfου. στο φυλλάδιο που μοιράζεται στnν εf σοδο. στnν αφ fσα που ξεδιπλώνεται πάνω από τnν εfσοδο του κτφ(ου. Οι εικόνες λειτουργούν μετωνυμικά - το ένα αυτό αντικεfμενο -σύμβολο χαρακτnρfζει. ως μέρος. το όλο. τn συλλογri και κατ ' επέκτασn το μουσεfο που τn στεγάζει Για παράδειγμα. το φυλλάδιο που δfνεται κατά τnν εfσοδο στο μουσε(ο του Λούβρο υ προτεfνει στον επισκέπτn μια σύντομn διαδρομri μέσα στους χώρους του. έτ σι ώστε ο επισκέπτnς να δει όλα αυτά τα αντικε(μενα που έχουν αποκτriσει φriμn και εfναι ευρέως γνωστά - τn Μόνα Λlζα. τnν Αφροδfτn τnς Μriλου. τn Ν1κn τnς Σαμοθράκnς κλπ. Αυτό επιτυγχάνεται μ ε τnν τοποθέτnσn εικόνων των αντικεψένων αυτών στnν κάτοψn κάθε ορόφου του κτφfου. στα 7 ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ : Ι

8 8 ' """'''' Σελfδα από το φυλλάδιο που δfνεται στους εmσκέπτες κατά τnν εf σοδό τους στο μουσεf ο του Λούβρου σnμεfα όπου εfν01 τοποθετnμένα τα συγκεκριμένα αντικε!μενα.έτσι ο επ10κέπτnς δεν θα χάσει χρόνο σε άλλες α!θουσες κ01 θα μπορέσει εύκολα να εντοπ!σει και να θαυμάσει τα αντικε!μενα που του προτε!νονται ως τα πιο "αξιόλογα " n πιο " σnμαντικά " από το fδιο το μουσε!ο. Η χρήση των ΜΜΕ & του διαδικτύου Τα nλεκτρονικά ΜΜΕ μπορούν να προσφέρουν πολλές ερμnνευτικές δυνατότnτες στους χώρους των μουσε!ων. Έχουν φέρει μια επανάστασn στον τρόπο με τον οποf ο τα μουσε!α διαχειρ!ζονται κ01 παρουσιάζουν τις συλλογές τους : εξασφαλ!ζουν ευχέρεια διαχε!ρισnς του υλικού. προσφέρουν υλικό για εκπαιδευτικn χρnσn και προσφέρουν γνώσn με τn δnμιουργ!α κ01 διάθεσn CD-ROM. Β1ντεο κ01 άλλων σύνθετων δnμοσιεύσεων. πέρα από τα φυλλάδ1α κα1 τους καταλόγους. Οι διάφοροι τρόποι τεκμnρ!ωσnς ( πινακ!δες. λεζάντες, χάρτες, κλπ) που συνοδεύουν τα αντικε!μενα n τα έργα τέχνnς στις εκθέσεις των μουσε!ων μπορούν να εν10χυθούν με τn χρnσn ΜΜΕ κ01 πολυμέσων. Σύμφωνα με τnν Αλεξάνδρα Μπούνια, τα nλεκτρονικά μέσα στα μουσε!α μπορούν να προσφέρουν "πολλές ετερογενε!ς πλnροφορ!ες σχετικά με τnν έκθεσn. συμπεριλαμβανομένων φωτογραφιών. σχεδ!ων 1<01 κατόψεων. αρχιτεισον1κών μοντέλων. Βίντεο. ομο1ωμάτων. σχολιασμών από αφnγnτn. κειμένων κ01 δεδομένων τεκμnρfωσnς" (Μπούνια. 2004: 21). Οθόνες αφnς που επιτρέπουν επεμβάσεις των χρnστών στα εκθέματα. υπολογιστές και άλλες συσκευές έχουν Βρει τn θέσn τους δ!πλα στα εκθέματα των μουσε!ων. Η χρnσn φορnτών συσκευών n/ και συσκευών χειρός για επ10κέπτες έχει αυξnθε1. Οι συσκευές αυτές επιτρέπουν τnν ανεξάρτnτn κfνnσn του επ10κέπτn και του προσφέρουν. ανάλογα με το προφfλ του. το αντfστοιχο πρόγραμμα πλnροφοριών. Πρόκειται για εξατομ1κευμένα μnνύματα. δfνουν δnλαδιl στους θεατές μόνο τις πλnροφορ!ες που ανταποκρ{νονται στα ενδιαφέροντά τους. κι επομένως μπορούν να ικανοποιούν επιθυμ!ες κ01 ανάγκες διαφορετικών ομάδων κοινού. Η χρnσn οπτικοακουστικών μέσων μέσα στα μουσε!α θεωρε{ται ως επανάστασn κ01 όσον αφορά στnν ερμnνεf α των εκθεμάτων. Μέσα από τους υπολογιστές που ε!ναι τοποθετnμένοι ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: Ι,... ΘΕΣΜΟΙ & Η Ι,_..ι

9 μπροστά στα εκθέματα των μουσείων 01 επ1σκέnτες μπορούν να δουν πο1κίλα άλλα εκθέματα - ακόμα κα1 εκθέματα που δεν βρίσκοντ01 στο συγκεκρψένο μουσείο -. να συνδέσουν αντικείμενα. τεχνοτροπίες. 10τορ1κές εποχές κ01 κο1νων1κές συνθnκες. να προσεγγίσουν τελ1κά ατομ1κά το έκθεμα. τnν έκθεσn. να κατασκευάσουν δlαφορεηκές ερμnνευηκές αφnγnσε1ς. από αυτ n που το μουσείο προτείνει Από τnν άλλn πλευρά. έχει παρατnρnθεί όη τέτοια μέσα μπορούν να απομακρύνουν το ενδ~αφέρον των επ~σκεnτών από τα αντ1κείμενα τnς έκθεσnς n ακόμα κα1 να αποξενώσουν τους επ10κέnτες που δεν 01σθάνοντ01 εξο1κειωμένοι με ης νέες τεχνολογίες. Αντί ο υπολογ~στnς να αποτελεί ένα αόρατο και αποτελεσματικό εργαλείο. προκαλεί τnν περιέργεια των χρnστών ri ακόμα κα1 τον θυμό. όταν δεν λειτουργεί όπως θα έπρεπε. Τα αντ1κείμενα μπορούν να θεωρnθούν ως πομποί κλnρονομnμένου κο1νων1κού νοnματος. Τα μουσε(α. ως μ(α από ης πιο σnμαντικές β1ομnχαν(ες κουλτούρας τnς σύγχρονnς εποχnς. έχουν δlπό χαρακτnρα: στεγάζουν τα πραγμαηκά. αυθεντ1κά αντ1κε(μενα. αλλά μέσα από τn σύνθεσn κ01 τnν τοποθέτnσn τους δ(νουν μια προτε1νόμενn ερμnνε(α. μια κατασκευασμένn δnλαδr'i κατανόnσn του παρελθόντος. Από τnν άλλn πλευρά. το διαδ(κτυο και τα νέα μέσα μεταφέρουν τα πολιτ~σηκά αντ1κείμενα σε πο1κίλα περ1βάλλοντα πρόσλnψnς. Η πλε10νότnτα των μουσε(ων σnμερα δ~αθέτει σελlδες στο διαδ(ιαυο. Η τεχνολογ(α μπορεί να συνδυάσε1 εικόνα. nxo. κεf μενο. κ(vnσn κ01 γραφικά σε ένα μέσο. Η αλλnλεπ(δρασn εfvαι σnμαντικό εργαλείο γνώσnς. καθώς το εντυπωσ1ακό του ε1κον1κού συγκεντρώvε1 τnv προσοχn ακόμα κ01 εκείνων που δεν έχουν ενδιαφέρον για τον συγκεκρψέvο πολιτ1σμό κα1 τα επιτεύγματά του. Σης περ1σσότερες περιπτώσεις όμως, 01 κόμβο1 των μουσε(ωv στο δlαδ(κτυο ακολουθούν ως μοντέλο τα πλnροφοριακά έντυπα. τους χάρτες κα1 τnv ιδέα τnς ξενάγnσnς. προσεγγfζοντας ΤΟ δlαδ(κτυο ως τρόπο προβολr'iς. παρά ως μέσο έκφρασnς rl εργαλε(ο εκπαιδευηκnς ΚΟ1 πολιτισηκnς διάχυσnς... Κ01 σης δύο περ1nτώσε1ς πάντως. τόσο στn διαμεσολάβnσn πολιτισμού από τα ΜΜΕ και τnv μεταφορά των εlκόvων τους στον 1δ1ωηκό χώρο κάθε δυvnηκού αποδέκτn. όσο κ01 στnv χρnσn οnτ1κοαιωυσηκών μέσων ως βοnθnηκά ερμnνευηκά εργαλε(α μέσα στα μουσε(α. ασυνέπε1ες υπάρχουν στα μnvύματα που μεταδfδονται. όπως σε κάθε μορφn αλλnλόδρασnς. Ο θεατnς που προσλαμβάvε1 τα μnvύματα των μέσων στο σπίη του θα πρέπε1 να έχε1 υπόψn του και να εντοπ(ζει αυτές τις ασυvέπε1ες. Ο επισκέnτnς του μουσείου θα πρέπε1 να προσέξε1 ώστε το πα1χνfδ1 του με τα μέσα να μnv τον απομαιφύνε1 από τnν εμπεφία τnς επίσκεψnς στο μουσείο. Το Μουσείο Σύγχρονης Τ ixvnς Δύο αιώνες πριν. 01 αίθουσες τέχνnς. αντανακλούσαν τnv επιθυμfα των σχεδιαστών τους γlα μ~α παρουσίασn με βάσn τnν 10τορία τnς τέχνnς - συvnθως κατά σχολές n κ1vnματα. Από μουσείο - θnσαυροφυλάκ10. το μουσείο μετατράπnκε σε μουσείο -1στορ1κn τομn. Μετά τα μέσα του 19ου 01ώvα. ο συνδυασμός έργων δ1αφόρωv καλλιτεχνών στnν ίδ1α αfθουσα στόχευε στnv υ10θέτnσn κα1 παρουσίασn μlας ερμnνευηκnς προσέγγ1σnς από τον επψελnτn. Από τnv ίδρυσn του. το το ΜΟΜΑ έδε1ξε 1δ1αίτερn προτfμnσn στα έργα τέχνnς που προέρχονταν από το Παρfσι και τn Νέα Υόρκn. θεωρώντας τις δύο αυτές πόλεις ως κέντρα τnς καλλιτεχν1κnς δnμ1ουργίας τnς εποχnς. Ιεκ1νώντας από τον Μετα -ψπρεσ1οv1σμό. ο επ1σκέnτnς του ΜΟΜΑ καταλr1γε1 σnμερα στον Υπερρεαλ~σμό. Αντίστο1χα. n Τ ate Galleιγ στο Λονδίνο ξεκ1vάε1 τnv παρουσίασn από τον Ιμπρεσιοv~σμό κ01 καταλr'iγε~ στnv Εννο1ακn Τ έχνn. Η τάσn γ1α πεφαμαησμό εμφανίζετα1 γlα πρώτn φορά στο μουσείο Πομπ1ντού στο Παρίσ1 το ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: Ι 9

10 Μετά το n απλr1 παρουσfασn των έργων επ1κράτriσε τnς ανάλυσnς. Κάπο1α μουσεfα. όπως το ΜΟΜΑ στn Νέα Υόρκn. υ1οθέτnσαν έναν tτ10 θεατρ1κό τρόπο παροuσfασnς. Σε μ1κρές. χαμnλοτάβανες αfθουσες. εκτfθενταν έργα του ίδ10υ καλλπέχνn. έτσ1 ώστε τίποτα να μnν αποσπά τnν προσοχn του θεατn. Ο χώρος μετασχnμαηζόταν έτσ1 σε χώρο λατρείας. n Βόλτα στους δωδρόμους του μουσείου σε 1εροτελεστία. Ο επ1σκέπτnς επ1χεφούσε τn δ1κn του 'Όνάγνωσn ". ενώ ο ρόλος του επψελnτn περ1ορ1ζόταν σε αυτόν του σκnνοθέτn. Σύμφωνα με το Serota ( 1999). ο 2 σος αιώνας είδε τρε1ς αλλαγές όσον αφορά στnν παρουσίασn των έργων τέχνnς στα μουσεία: τnν αλλαγn στn σχέσn του έργου τέχνnς 1<01 του χώρου όπου αυτό εκτίθεται τn μεταφορά έργων i<αλλπεχνών από το χώρο τnς δοuλε1άς τους - το εργαστnρ1ό τους - στο δnμόσ10 χώρο του μουσείου και τέλος τnν επίγνωσn των καλλπεχνών γ1α τους όρους λεπουργίας των μουσείων. Ο Μπρανκούζι γ1α παράδε1γμα. κλnροδότnσε το έργο του στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνnς του Παρ1σ1ού. με τον όρο να εκτίθεται όπως nταν. Πολλά έργα άρχ1σαν να φ1λοτεχνούνται στο χώρο τnς έκθεσnς - το μουσείο μετατράπnκε σε εργαστnρ10 και ο επψελnτnς σε συνεργάτn του καλλ1τέχνn. Σnμερα στα μουσεία τέχνnς παρουσ1άζονται tτολλές και δ1αφορεηκές προσεγγίσε1ς. έτσ1 ώστε να μπορούμε να χαρακτnρf σου με το μουσείο ως έναν τόπο εμπεφ1ών. Σε κάπο1ες περ1πτώσε1ς. ένας αρ1θμός καλλπεχνών εκπροσωπείται με δέσμες έργων. προκαλώντας απρόβλεπτες αναγνώσεις και συγκρίσε1ς. Σε άλλες περ1πτώσε1ς. σύγχρονα έργα τέχνnς συνδυάζοντ01 με έργα παλα1ότερων κ1νnμάτων και εποχών. Σε άλλα μουσεία. ένας αρ1θμός καλλπεχνών μπορεί να απο1<αλύψε1 ομο1ότnτες n/ 1<01 δ1αφορές μεταξύ σύγχρονων. προσεγγίσεων σε ένα θέμα. Επίσnς. έργα του fδ1ου καλλπέχνn μπορεί να συνυπάρχουν με έργα άλλων καλλπεχνών σε δ1άφορες αfθουσες. Συγκεκρψένα έργα καλλπεχνών εξακολουθούν να λεηουργούν ως πόλο1 έλξnς στο μουσείο. Ως ενδ1άμεσοι δ1αμεσολαβnτές ανάμεσα στο δnμ1ουργό κα1 το κο1νό. τα Μουσεία Σύγχρονnς Τ έχνnς εκθέ-γουν έργα καλλπεχνών που Βρίσκονται εν ζωn. επnρεάζοντας ης προτψnσε~ς του αγορασηκού κο1νού. Μετά το Δεύτερο Παγκόσμ10 Πόλεμο εππαχύνετα1 παγκοσμίως n δnμ1ουργία Μουσείων Σύγχρονnς Τέχνnς ως νευραλγ1κά κέντρα ελέγχου και επέκτασnς τnς αγοράς τέχνnς. Από εθν1κά επ1στnμον1κά 1δρύματα. που θα έπρεπε να δ1οχετεύουν επ1στnμον1κn γνώσn και αισθnηκn δ1απαιδαγώγnσn στnν κο1νωνία. τα Μουσεία Σύγχρονnς Τέχνnς μετασχnματίζονται σε πεδία συναλλαγnς με χορnγούς. 1δ1ωηκά 1δρύματα και γκαλερί. με απώτερο στόχο τον έλεγχο τnς αγοράς. Πολλά από αυτά τα 1δρύματα λεηουργούν ως franchise. όπως το Guggenheim. που λεπουργεί σε Νέα Υόρκn. Μπ1λμπάο. Βενετία. Βερολίνο 1<01 Λος Βέγκας. Ιδ1αίτερn σnμασία δίνεται σε αυτό το μουσείο στο κτίρ10. που στόχο έχε1 να εντυπωσ1άσει να τραβnξε1 τα Βλέμματα. να αποτελέσε1 τουρ10ηκό προορ10μό κα1 να δώσε~ μ1α πρώτn οπτ1κn του "μοντέρνου " στον επ1σκέπτn. Στα περ10σότερα από τα μεγάλα Μουσεία Μοντέρνας Τέχνnς ( ΜΟΜΑ στn Νέα Υόρκn, Pompidou στο Παρίσ1. Tate Modern στο Λονδίνο) εκθέσε1ς παρουσ1άζονται κα1 μέσω δ10δ1κτύου. όπως και πλnροφορίες γω τnν πρόσβασn. το ε1σπnρ10 και το χαρακτnρα του μουσείου. Σε όλες τ1ς 10τοσελίδες υπάρχε1 nλεκτρον1κό πωλnτnρ10. από όπου ο ε1κον1κός επ1σκέπτnς μπορεί να αγοράσε1 αντ1κείμενα που θα μπορούσαν να συμπερ1λnφθούν στον όρο " μοντέρνο ". Το Μουσείο Μοντέρνας Τ έχνnς τnς Νέας Υ όρκnς ( ΜΟΜΑ) προωθεί 1δ1αίτερα μέσω τnς 1στοσελίδας του τα εσηατόρ1ά του. ανάμεσα στα οποία και το εσηατόρ10 "Το Μοντέρνο ". το οποίο σύμφωνα με τους TIMES έχε1 Βαθμολογnθεί με τρία αστέρω. "Στnν Ελλάδα. n καθυστερnμένn εμφάν1σn του Εθν1κού Μουσείου Σύγχρονnς Τ έχνnς - σε περίοδο που n παραι<μn αυτών των δ1εθνών κέντρων έχε1 δnμ1ουργnσε1 μεγάλες αμφ10βnτnσε1ς - του επ1βάλλε1. προκεψένοu να ενσωματωθεί σε μ1α αγορά σε κρίσn. να ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: / L-ι,,..., G

11 Άποψn του κτφfου του μουσεfου Guggenheim Bi1bao τnς στο Ισπανfας. φωτογραφία: Ειρ riν n Παπαδάκn υ~οθετεf ης π10 αποκρουσηκές πρακηκές τnς δ~εθνούς εμπεφfας κ01 να μεταμορφώνετ01 σε franchise. Πρώτn από όλες αυτές ης πρακηκές εfνα1 n άμεσn εξάρτnσn των οργάνων του από τnν εκάστοτε υπουργ1κn πολπ1κn κα1 ης 01κονομ1κές π1έσεις που ασκούνται σε αυτnν" ( Παπαδάκnς. 2006: 3). Ef-101 αλr1θε1α όη το Εθν1κό Μουσεfο Σύγχρονnς Τέχνnς τnς Αθnνας έχε1 δεχθεf πολλές κρπικές για ης επ1λογές των έργων που αγοράζε1 n/ και εκθέτει. Το προσωπικό πάθος των επιμελnτών n τnς διεύθυνσnς των μουσεfων επnρέαζε πάντοτε τn δ1αμόρφωσn των συλλογών τους. Γ1α μεγάλο χρον1κό δ~άστnμα. το ΜΟΜΑ θεωρούσε το Παρfσι ως τnν κύρια πnγn γ10 τnν απόκτnσn έργων. Το n Τ ate Ga11ery εξnγούσε τnν πολπικn των αγορών τnς: " Προσπαθnσαμε να δnμιουργnσουμε μια συλλογn που αφενός να περιλαμβάνει έργα υψnλnς ποιότnτας και αφετέρου να αποδfδει τον πλούτο και τnν ποικιλfα r-- Ι ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: / ι_ι

12 τnς μοντέρνας τέχνnς. παρουσιάζοντας όλα τα σnμαντικά κινnματα. καθώς και τους πιο σnμαντικούς καλλιτέχνες. Οι κύριες αγορές έγιναν όχι μόνο με βάσn τnν αξfα των έργων. αλλά και με σκοπό να ενισχυθεf n ιστορικn συνοχn των συλλογών μας στο σύνολό τους. Για πρώτn φορά οι επισκέπτες τnς Τ ate Galleιγ μπορούν πια να βλέπουν ένα πραγματικό πανόραμα τnς τέχνnς του 2 Οου αιώνα " ( Alley. 1981: χνii ). Το ερώτnμα εfναι: τι προσδοκά κανεfς από ένα Μουσεfο Σύγχρονnς Τ έχνnς τον 2 1 ο αιώνα : Σαφώς δεν εfναι πια ικανοποιnτικό ένα μουσείο -εγκυκλοπαfδεια n ένα μουσεfο -λεξ1κό. Όμως το μουσεfο θα πρέπει vα έχει αfσθnσn τnς θεσμικnς του ευθύνnς ως επιστnμονικό fδρυμα με σnμαντικό παιδευτικό ρόλο. Σαφu')ς τα μουσεfα τέχνnς δέχοντα1 πιέσε1ς από τις συμβατικές προσδοκfες του κο1νού. Αλλά πέρα από τnν προσπάθε1α προσέγγ1σnς κοινού στους χώρους του. προτεραιότnτα του Μουσεf ου Σύγχρονnς Τ έχνnς θα έπρεπε να εfναι n μελέτn τόσο τnς συλλογnς του. όσο και των γεν1κότερων τάσεων που διαμορφώνονται στο δ~εθνές ε~καστικό στερέωμα και n πρωnθnσn τnς έρευνας αυτnς σε ακαδnμαϊκά και άλλα επωτnμονικά ιδρύματα. Τα Εθν1κά Μουσεfα Σύγχρονnς Τέχνnς εfναι πολιτιστικά 1δρύματα που ως αποστολtl έχουν να προάγουν στον τομέα τους - στον τομέα τnς σύγχρονnς καλλπεχνικnς δnμιουργfας μετά το 19 5 Ο - τους παρακάτω στόχους : 1. Τnν αποτύπωσn των αντιπροσωπευτικών τάσεων τnς εξέλιξnς τnς καλλιτεχν1κnς δnμιουργfας με τρόπο επ10τnμον1κό. 01 συλλογές θα πρέπει να συγκροτούνται από αγορές και δωρεές. που θα καταγράφουν 10τορ 1 κά τις αισθnτικές απόψε1ς -προτάσε1ς (και τάσεις) σε όλα τα εfδn τnς σύγχρονnς ε~καστικnς δnμιουργfας. θα πρέπει να παρέχεται στnριξn των συλλογών με επ10τnμον1κά κεf μενα. 2. Τ nν ενθάρρυνσn τnς καλλιτεχνικnς δnμ10υργfας και έρευνας. θα πρέπει να παρέχονται όλες οι υλ1κές προϋποθέσεις γ~α τnν παρουσfασn n τn δnμιοuργf α και παρουσf ασn έργων καλλπεχνών. που έχουν εγκρ1θεf από τις αρμόδιες επιτροπές του μουσεf ου. καθώς και θεώρnτικn στnρ1ξn και προβολtl (εκδόσεις κ.λ.π.). 3. Τ nν εξοικεfωσn του κο1νού με τn σύγχρονn ιωλλιτεχνικn δnμιουργfα. μέσω εκθέσεων. σεμιναρfων. εκπαιδευτικών προγραμμάτων και εκδόσεων. 4. Tn δnμιουργ fα τnς υποδομnς για τnν προώθnσn τnς επιστnμονικnς έρευνας των φαινομένων και του περιεχομένου τnς καλλιτεχνιι<nς δnμιουργfας. τnς θεωρnτικnς πρόσλnψnς και τnς πρόσλnψnς του έργου τέχνnς από το κο1νό. 5. Όλα τα πιο πάνω θα πρέπε1 να εντάσσονται στο παγκόσμ10 γfγνεσθαι των ε~καστικών τεχνών μέσω διεθνών συνεδρfων. συμμετοχών σε ευρωπαϊκά και άλλα ερευνnτικά προγράμματα. Συμπιρόσμοτο Από τα παραπάνω γfνεται φανερό ότι το μουσεf ο θα πρέπει να προβεf σε μ~α κριτ1κn επανεκτf μnσn του ρόλου του ως θεσμού. όπως και του ρόλου των επαγγελματιών του ως μεσολαβnτών. ερμnνευτών n δnμιουργών πολπισμού. θα πρέπει να γfνε1 κοινό κτnμα όλων - επαγγελματιών και ' επισκεπτών του μουσεfου - ότι τα μουσεfα παρουσ1άζουν ερμnνεfες. όχ1 αλtlθειες. Η νομιμότnτα πολλαπλών αναγνώσεων και δ~αφορετικών ερμnνειών των συλλογών εfναι εύλογn.'εχουμε φτάσε~. ουσ~αστικά. στο τέλος τnς εποχnς τnς αθωότ nτας γ~α τα μουσεfα. Η κυρ~αρχfα του επψελnτn θα πρέπε1 να αμφ1σβnτεfται. αφού εfναι π~α επιται<τικn n ανάγκn συνεργασf ας και με άλλους ε~δικούς. Το ζnτούμενο εfναι να υπάρχει μεγαλύτερn ελευθερfα πειραματισμού. να δοθεf στους επισκέπτες n δυνατότnτα να συμμετέχουν στnν ερμnνευτικn διαδ1κασf α. χωρf ς όμως να δ~ακόπτεται n να αναστέλλεται n εμπειρf α τnς επf σι<εψnς τους στο / / ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: 1 r r ι.,_ι ι.,_ι

13 μουσεfο. Το κο1νό του μουσεfου έχε1 σnμερα διευρυνθε1: αποτελεfται από τους πραγμαηιωύς επισκέπτες. τους εν δυνάμει επισκέπτες και τους ε~κονικούς επισκέπτες. Οι στρατnγικές προσέλκυσnς νέων ι<ατnγοριών επισκεπτών. τα προγράμματα προσέγγισnς (προγράμματα σε νοσοκομεf α. φυλακές. χώρους διαμονnς nλικιωμένων. πολιτισηκά κέντρα μειονοτnτων. 1<1νnτές εκθέσεις με μουσειολεωφορεfα) κα1 n σύνδεσn μουσεfων με ευρύτερα κο1νωνικά στρώματα (άνθρωποι απομακρυσμένο~ για λόγους οικονομικούς. χωροταξικούς, ψυχολογικούς. ιδεολογικούς n λόγους υγεfας). οι έρευνες κοινού και α ξ ιολόγnσnς στοχεύουν στnν αύξnσn του κοινού του πολιτισμού. στnν αύξnσn των μελλοντ1κών επισκεπτών μουσεfων. Η πρακηκn αυτn εξυμνnθnκε από πολλούς ως εκδnμοκραησμός του μουσε1ακού πολιτισμού. 'Έάν ο ι επfσnμες ανακαλύψε1ς στο θέατρο aνant -garde. στnν αφnρnμένn ζωγραφικn n απλά στnν κλασικn μουσ1κn. δεν προκαλούν το ενδιαφέρον τnς εργαηκnς τάξnς. αυτό συμβαfνει κατά ένα μέρος επειδrl ν1ώθουν ανf κανο1 να κατανοnσουν η σnμαfνουν αυτά τα πράγματα. εφόσον ε{ναι σnμεfα" ( Bourdieu. 1984:4 '3). Η απλrl παρουσfασn έργων. όταν συνοδεύεται από τn μετάδοσn λfγων. αλλά κατανοnτών πλnροφοριών. n διαμεσολάβnσn έργων από τα μέσα μαζικnς ενnμέρωσnς n και τα νέα. μέσα. μπορε1 να Βοnθnσει προς τnν εξο1κεfωσn του κο1νού με τα έργα τέχνnς 1 Η {δια πρακηκn αμφισβnτnθnκε από άλλους. αφού δfνει έμφασn στn διαχεfρισn και τnν πρόσέγγισn κο1νού. αφnνοντας σε δεύτερο ρόλο τον επιστnμονικό ρόλο του μουσεfου. "Αν όλο το συναfσθnμα που σχετfζετα1 με ένα αισθnηκό αντ1κεfμενο έχει μια τυχαfα πλευρά. συνnθως αυτn τnς ψυχολογικnς προβολrlς. τότε αυτό που το έργο απαιτε1 από τον παρατnρnτn του εfναι γνώσn. και μάλιστα γνώσn που το δ~καιώνει: το έργο επ1θυμε{ τnν αρπαγn τnς αλrlθε1ας και τnς αναλrlθε1ας του " ( Adorno :1 5). 'Αρα ο στόχος δεν θα πρέπε1 να εξαντλε fται στnν προσέλκυσn τnς προσοχnς των πολλών μέσω τακηκών μάρκεηνγκ. αλλά θα πρέπει να περιλαμβάνει κα1 τnν εξο1κεfωσn τους με τα πολιησηκά αγαθά. κάη που απαιτε1 προσεκηκό σχεδ1ασμό κα1 μπορε1. μέσω τακτικών προβολrlς -προώθnσnς n και κυρfως μέσω εκπαιδευτικών δράσεων να φέρει και κόσμο στους χώρους των μουσεfων. θα πρέπε1 n δ1αχεf ρισn να προσαρμοστε1 σης 1διαιτερότnτες του πολιτισμού και όχ1 ο πολιτισμός να παρουσιάζεται - σε πολλές περ1πτώσε1ς να παράγεται ακόμα σε άμεσn εξάρτnσn με τους γεν1κούς κανόνες του Βιομnχανικού μάνατζμεντ. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ : 3 ":; ι...,ι

14 1 Γ10 μ~α θεώρnσn τnς δ1αμεσολάβnσnς πολπ10μού από τα μέσα μαζ1κnς ενnμέρωσnς 1<01 τα νέα μέσα βλ. Παπαδάκn. Ε. ( 2002). The Mediation of Απ through the Mass Media. Δ1δακτορ1κn δ1ατρ1βn. Canterbuιy. UΚ: School of Drama. Film & Visual Studies. Uniνersity of Kent at Canterbuιy κω Παπαδάκn. Ε. ( 2 006). " Κ1 όμως. τα Οπηκοαι<0υσηκά Μέσα μπορούν να προσκαλέσουν στnν Α10θnηι<n Εμπεφfα. Τ ρε1ς Αναλύσε1ς Περ1πτώσεων". Γ Δ~εθνές Συνέδρ10 Μουσε1ολογfας. Μυηλriνn. Ιούνως 2006 ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: 24

15 r Βιβλιογραφία: Adorno & Horl<heimer ( 1947 / 1984). 'Ή βιομnχανία τnς κουλτο ύ ρ α ς : Ο Δ~αφωησμός ως εξαπάτnσn των μαζών ". στο Αντόρνο. Λόβενταλ Μαρκούζε. Χορκχ άιμερ. Τέχνn κ αι Μα ζι κn Κουλτούρα. επ1λογn κειμένων - μετάφρασn κα1 εωαγωγn Ζnσnς Ζαρίκας. Α θ n να:ύψ 1λον Adorno. Τ. W. ( ). Aesthetic Theory. edited by Gretel Adorno and Rolf Tiedemann. London: The Athlone Press Alley. R. ( 1981 ). Catalogue of the Tate Gallery's Collection of Modern Art. London: The Tate Gallery Baudrillard J. ( ). The Mirror of Production. Τ elos Press Benjamin W. ( 19 7 Ο). 'The Work of Art in the Age of Mechanical Reproduction". Στο Illuminations. επιμέλε1α Hannah. Arendt. London: Jonathan Cape Bourdieu. Ρ. ( ). Outline of a Theory of Practice. Cambridge Uniνersity Press Bourdieu. Ρ. ( 1984). Distinction: a Social Critique of the Judgement of Taste. London: Routledge Foucault, Μ. ( ), The Archaeology of Knowledge. London: Τ raνistock Press Ge11ner. Ε. ( ). Legitimation of Belief. Cambridge Uniνersity Press Morin. Ε. ( 1962). ι esprit du temps. Bernard Grasset. Paris Pearce. S. Μ. ( 2002 ). Μουσεία. Αντικείμενα και Συλλογές. θεσσαλονίκ n: εκδόσε1ς Βάν1ας Serota. Ν. ( 1999). Εμπειρία n Ερμnνεία: Το ΔιΛnμμα των Μουσείων Μοντέρνας Τέχνnς. Αθnνα : εκδόσε1ς Άγρα Τ Lirner. V. ( ). The Ritual Process. Λονδίνο: Penguin Books Μπο ύ ν~α. Α. ( 2 004). τα πολυμέσα ως ερμnνευηκά εργαλεία στα ελλnν1κά μουσεία : Γεν1κές αρχές κα~ προβλnμαησμοl'. στα πρακηκά του πρώτου δ~εθνούς συνεδρίου μουσε1ολογίας Μουσείο. Επικοινωνία και Νέε ς Τεχνολογίε ς. Τ μ nμα Πολπ 1 σμ1κ n ς Τεχνολογίας κα1 Επ1κο1νων ίας. Πανεπ1στnμ10 Α ~ γαίου. 31 ΜαϊΌυ - 2 Ιουν ίου 2 Ο Ο 2. Μυηλιlνn. επιμέλεια Σοφία. Δασκαλοπούλου. Αλεξάνδρα Μπούνια. Νίκn Ν~κονάνου. Σοφία Μπακογιάννn Μπούνια, Α. ( 2 005). 'Τα μουσεία ως πολιησηκές β~ομnχανίες: θέματα κα 1 προβλnμαησμοί - Mia προκαταρκηκn συζnτnσn " στο Πολιτιστικές Βιομnχανίες: Διαδικασίες. Υπnρεσίες. Αγαθό. επιμέλεια Νικόλας Βερνί κος. Σοφία Δασκαλοπούλου. Φιλιlμων Μπαντιμαρούδnς. Νίκος Μπουμπάρnς, Δnμnτρnς Παπαγεωργίου. Αθnνα: εκδόσεις Ι<ρπικn Οικονόμου, Μ. ( 2 003). Μουσείο : Αποθnκn n ζωντανός οργανισμός :. Αθnνα : εκδόσε ι ς Κρηικn Παπαδάκnς. Μ. ( 2 006). 'ΈΜΠ : Η πολιηκn κα~ 01 παράγκες". άρθρο που δnμοσιεύτ nκε στnν Εφnμερ ίδα του Επιμελnτnρίου Εικασηκών Τεχνών. Νοέμβριος Πασχαλίδnς, Γ. ( ). "Από το μουσείο του πολπισμού στον πολπισμό του μουσείου ". στα πρακηκά του διεθνούς συμποσ ίου Η Μουσειολογία στον 21 ο Αιώνα: θεωρία και Πpόξn. που πραγματοποιnθnκε από το ΥΠΠΟ κα~ το Ελλnνικό Τ μnμα ICOM στn θεσσαλον ίκn Νοεμβρίου επιμέλεια Ματούλα Σκαλτσά. θεσσαλονίκn: εκδόσεις Εντευκτnριο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ : 1 5- / ι,._ι