Identification of essential oil components of Thymus daenesis Celak. in field condition in Qazvin

Transcript

1 JQUMS, Vol.12, No.3, Autumn Identification of essential oil components of Thymus daenesis Celak. in field condition in Qazvin A Akbarinia* M Mirza * Assistant professor of plant physiology, Qazvin Agriculture and Natural Resources Research Center, Qazvin, Iran ** Associate professor of Chemistry, Research Institute of Forests and Rangelands Abstract Background: Thyme is a perennial plant from Lamiaceae family and an important medicinal plant worldwide. Thymus daenensis is distributed in Iran and used as a traditional medicine. Objective: Identification of Thymus daenesis components cultivated in Qazvin. Methods: Aerial parts of Thymus daenensis were collected from a research farm (Qazvin Agriculture and Natural Resources Research Center) at flowering stage in The essential oil was initially prepared by hydro-distillation technique followed by GC and GC/MS for determination of chemical compositions. Findings: The ratio of aromatic components to its dry weight in essential oil of Thymus daenensis cultivated in Qazvin was measured at 2.8±0.1% (w/w). Twenty four components were identified. The main constituents of the essential oil were thymol (74.61%), p-cymene (4.6%), γ-terpinene (4.48%) carvacrol methyl ether (4.27%), 1.8 cineol (1.64%), borneol (1.61%), and carvacerol (1.40%). Conclusion: The results of this study showed that the Thymus daenensis essential oil is rich in monoterpene phenols, especially thymol. Keywords: Thymus daenensis celak, Medical Plants, Essential oil, Thymol, Qazvin Corresponding Address: Qazvin Agriculture and Natural Resources Research center, Beheshti Bulvar, No 118 Qazvin, Iran akbarinia2002@yahoo.com Tel: Received: /04 Accepted: 2008/04/19

2 و 1 و 1 و 3 59 مجله علمي دانشگاه علوم پزشكي قزوين سال دوازدهم شماره 3 (پيدرپي 48) پاييز 1387 شناسايي تركيبهاي معطر گياه دارويي آويشن دنايي كشت شده در قزوين دكتر احمد اكبري نيا* دكتر مهدي ميرزا** * استاديار فيزيولوژي گياهي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي قزوين ** دانشيار شيمي مو سسه تحقيقات جنگلها و مراتع آدرس مكاتبه: قزوين بلوار شهيد بهشتي شماره 118 مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي قزوين تلفن akbarinia2002@yahoo.com تاريخ دريافت: 86/8/13 تاريخ پذيرش : 87/1/31 چكيده زمينه: آويشن گياهي چند ساله از خانواده نعناع و از گياهان دارويي مهم در دنياست. گونه آويشن دنايي در ايران پراكنش دارد و به صورت سنتي استفاده ميشود. هدف: مطالعه به منظور شناسايي تركيب هاي معطر آويشن دنايي كشت شده در قزوين انجام شد. مواد و روشها: سرشاخههاي گلدار آويشن دنايي پس از برداشت در سايه خشك و آسياب شدند. سپس با دستگاه كلونجر عصارهگيري شدند. تركيبهاي معطر با دستگاه كروماتوگرافي گازي و كروماتوگراف گازي متصل به طيف سنج جرمي شناسايي شد. يافتهها: ميزان تركيبهاي معطر آويشن نسبت به وزن خشك آن 2/8% بود. تعداد 24 تركيب شناسايي شدند. تيمول با 74/61% پاراسيمن 4/6% گاما ترپينن 4/48% كارواكرول متيل اتر 4/27% 8 سيني ول 1/64% بورني ول 1/61% و كارواكرول 1/40% از تركيبهاي اصلي و عمده عصاره بودند. نتيجهگيري: عصاره آويشن دنايي سرشار از فنول هاي منوترپن به ويژه تيمول است. كليد واژهها: آويشن دنايي گياهان دارويي عصاره تيمول قزوين مقدمه: آويشن گياهي معطر از خانواده لامياسه (Lamiaceae) از گياهان دارويى با ارزش و متداول در طب سنتى و جديد دنياست. پراكنش 215 گونه آويشن (1) در دنيا و 14 گونه از آن در ايران گزارش شده است. اين گياه به صورت سنتي به عنوان ضد نفخ هضم كننده غذا ضد اسپاسم ضد سرفه و خلط آور و به علت داشتن تركيب اصلي تيمول در صنايع غذايى دارويى بهداشتى و آرايشى استفاده مىشود. از عصارههاي آبي آبي الكلي و پروپيلن گليكولي آويشن نيز در تهيه شامپو كرم و پماد (2) استفاده ميشود. اثرات ضد قارچ ضد انگل و ضد باكتري اين گياه و اثرات درماني آن براي درمان آسم سرفههاي خشك مكرر و برونشيت به اثبات رسيده است. از اين گياه داروهايي به شكل شربت قرص مكيدني بخور قرص و عصاره تهيه شده و به تا ييد واحد ن«ظارت بر امور دارو» وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي رسيده است كه از آن جمله ميتوان شربت توسيان قطره توسيگل قطره توسيوين قطره تيم آرتا شربت تيمكس شربت تيميان وشربت برونكوتيدي را نام (3-5) برد. قسمتهاى درمانى اين گياه سرشاخه گلدار و برگهاي خشك شده آن است. گونه آويشن دنايي celak) (Thymus daenensis در مناطق مختلف كشور و (6 ) استان قزوين پراكنش دارد. اين گياه از طريق بذر و تقسيم قابل تكثير است. تيمول تركيب اصلي و عمده آويشن است و مقدار آن از حدود 40 درصد در گونه آويشن كوهي تا بيش از 70 درصد در گونه دنايي گزارش (7-9 ) شده است. براساس نتايج تحقيق نيك آور و همكاران عصاره آويشن دنايي جمعآوري شده از استان همدان شامل 26 تركيب 99/7 درصد بود كه تيمول با 74/7 درصد پارا سيمن با 6/5 درصد بتاكاريوفيلن با 3/8 درصد و متيل كارواكرول 3/6 درصد از عمدهترين تركيبهاي آن بودند. آويشن باغي (.L (Thymus vulgaris همه ساله در سطوح وسيعي از

3 ه ب و 2 و 1 شناسايي تركيبهاي معطر گياه دارويي.../ دكتر احمد اكبرينيا و همكار ٦٠ مزارع در كشورهاي اروپايي شمال آفريقا و آمريكا كشت ميشود. بازده اسانس آن 2 تا 3 درصد و مقدار تركيب تيمول در اسانس حدود 40 تا 65 درصد گزارش شده (10 ) است. تحقيقهاي انجام شده در مورد آويشن باغي نشان داده است كه بالاترين عملكرد سرشاخه و اسانس گياه آويشن باغي كاشته شده در ارتفاع پايين در مقايسه با مناطق مرتفع و در مراحل گلدهي كامل به دست ( 10 و 11 ) ميآيد. با توجه به نياز كشور به گياهان دارويي مانند آويشن ارزيابي عملكرد كمي و كيفي اسانس اين گياه ضروري است و در اين راستا گونه آويشن دنايي انتخاب شد و تركيبهاي معطر سرشاخههاي هوايي گلدار آن در شرايط كشت شده در مزرعه مورد شناسايي قرار گرفت. مواد وروش ها: تعدادي پايه آويشن دنايي به روش تقسيم ريشه در ماههاي بهمن و اسفند ماه 1383 از عرصه طبيعت (منطقهاي كوهستاني يا ارتفاع 1450 متر از سطح دريا در آبگرم- 70 كيلومتري جنوب غربي قزوين) تهيه شدند و در گلدانهايي كه حاوي مخلوط مساوي خاك ماسه و كود دامي پوسيده بودند كاشته شده و در اواخر فروردين 1384 در مزرعه ايستگاه تحقيقات كشاورزي قزوين كه دشتي به ارتفاع 1300 متر از سطح دريا و در 5 كيلومتري غرب قزوين است در فواصل بين رديف 50 سانتيمتر و روي رديف 40 سانتيمتر كاشته شدند. آبياري هر 6 تا 8 روز يكبار در طول دوره رويش گياه انجام شد. از كودهاي فسفره و نيتروژن هريك به (2) مقدار 100 كيلوگرم در هكتار در هر مزرعه استفاده شد. 3 نمونه 100 گرمي از سرشاخههاي هوايي گلدار در سال 1385 (سال سوم) از مزرعه برداشت شدند. نمونهها در حرارت حدود 35 درجه در سايه خشك شدند و با الك شماره 1 به مدت 3 ساعت با دستگاه كلونجر آسياب و به روش تقطير با آب عصارهگيري شدند. عصاره حاصله پس از رطوبت زدايي با نمك سولفات سديم بر اساس وزن خشك سرشاخه گلدار محاسبه شدند. تركيبهاي عصارههاي دست آمده با دستگاههاي كروماتوگراف (GC) وگاز كروماتوگراف متصل به طيف سنج جرمي (4) (GC/MS) شناسايي شدند. يافتهها: ميزان عصاره سرشاخههاي گلدار آويشن دنايي جمعآوري شده از مزرعه 2/8 درصد بود. 24 تركيب در عصاره آويشن دنايي شناسايي شد كه تيمول با 74/61 درصد پاراسيمن 4/6 درصد گاما ترپينن 4/48 درصد. كارواكرول متيل اتر 4/27 درصد 8 سيني ول 1/64 درصد بورني ول 1/61 درصد و كارواكرول 1/40 درصد از تركيبهاي اصلي و عمده ع صاره بودند(جدول شماره 1). جدول 1 - نوع و ميزان تركيبهاي عصاره آويشن دنايي رديف نام تركيب Thymol شاخص بازداري( Ri ) درصد 74/61 4 /6 4 /48 4 /27 1 /64 1 /61 1 /40 0 /99 0 /94 0 /87 0 /8 0 /75 0 /64 0 /57 0 /53 0 /33 0 /33 0 /32 0 /27 0 /18 0 /17 0 /16 0 /13 0 / p-cymene γ- Terpinene Carvacrol/Methyl Ether 1,8-Cineole Borneol Carvacrol β -Caryophyllene α -Murolene Myrcene Cis-Sbinene hydrate α -Terpinene Germacrene B Terpinene-4-ol Tricyclene Limonene α-tujene Camphene Trans-Sabinene hydrate β-pinene β-bisabolene Delta -Cadinene α- Phellandrene Terpinolene تركيبها بر اساس درصد آنها در عصاره مرتب شدهاند.

4 و 8 و 3 م 61 مجله علمي دانشگاه علوم پزشكي قزوين سال دوازدهم شماره 3 (پيدرپي 48) پاييز نيك آور ب مجاب ف. بررسي اجزاي تشكيل دهنده اسانس سرشاخههاي گلدار آويشن دنايي. فصلنامه گياهان دارويي سال 1383 شماره : 4. Adam PR. Identification of essential oil components by GC-MS. European Pharmacopoeia, : Senatore F. Influence of harvesting time on yield and composition of the essential oil of a Thyme (Thymus pulegioides L.) growing wild in Campania (Southern Italy). Agric Food Chem 1996; 44 (5): اكبري نيا ا باباخانلو پ. جمعآوري و شناسايي گياهان دارويي استان قزوين. تحقيقات گياهان دارويي و معطر سال 1381 : جمشيدي م امين زاده م. تا ثير ارتفاع بر كميت و كيفيت اسانس گياه آويشن كوهي. فصلنامه گياهان دارويي سال 1385 شماره : حبيبي ح چاييچي م. اثر عوامل محيطي (ارتفاع از سطح دريا) بر روي روغن اسانس و متابوليتهاي ثاويه گياه دارويي آويشن وحشي Thymus kotschyanus در جبهه جنوبي البرز(منطقه طالقان). خلاصه مقالات دومين همايش گياهان دارويي دانشگاه شاهد سال Stahl-Biskup E. Essential oil and glycosidically bound volatiles of lemonscented thyme (Thymus citriodorus Pers). Flavour Fragrance J. 1995; 10: Ozguven M, Tansi S. Drug yield and essential oil of Thymus vulgaris L. as in influenced by ecological and ontogenetical variation. Tr. J. Agricul Forestry 1998; 22: Hudaib M, Aburjai T. Volatile components of Thymus vulgaris L. from wild-growing and cultivated plants in Jordan. Department of Pharmaceutical Sciences, Faculty of Pharmacy, University of Jordan, Amman 11942, Jordan, 2003, بحث و نتيجهگيري: اين مطالعه نشان داد كه آويشن دنايي كاشته شده در مزرعه در مقايسه با نمونههاي جمعآوري شده آن از عرصه طبيعي استان قزوين از اسانس بيشتري برخوردار بود. (2/8 در مقابل 2/4 درصد) اما تركيب تيمول آن با نمونههاي جمعآوري شده از طبيعت تفاوت نداشت. به نظر ميرسد رطوبت كافي حاصل خيزي خاك درجه حرارت و ساعات آفتابي كه در مزرعه به طور معمول بيشتر از عرصه طبيعت است در افزايش ميزان اسانس (12-14 ) نمونههاي كشت شده در مزرعه مو ثر باشد. تعداد تركيبهاي شيميايي اسانس و تركيبهاي عمده اسانس آويشن دنايي در اين تحقيق با گزارش نيك آور و (7 ) همكاران و جمشيدي و همكاران مطابقت داشت. از لحاظ ميزان تيمول كه اصليترين تركيب معطر آويشن دنايي است بين نمونههاي مزرعه در مطالعه حاضر و گزارش نيك آور و همكاران مطابقت وجود داشت. البته ميزان تيمول در اين مطالعه از آويشن باغي كشت شده ( 10 و 15 ) در ايران كه حدود (50 درصد) بالاتر بود. لذا نتايج اين آزمايش بيانگر موفقيت آميز بودن كشت آويشن دنايي در شرايط كشت در مزرعه از لحاظ درصد اسانس و تركيبهاي معطر به ويژه تيمول است و پيشنهاد ميشود گونه آويشن دنايي در مزارع كشت شود. سپاسگزاري: از همكاري آقاي مهندس علي محمدي و كاركنان بخش تحقيقات گياهان دارويي موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع قدرداني ميشود. راجع: 1. جم زاد ز. آويشن. انتشارات موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع سال 1373 شماره 17-1 : اميدبيگي ر. توليد و فرآوري گياهان دارويي. انتشارات آستان قدس رضوي سال

5 شناسايي تركيبهاي معطر گياه دارويي.../ دكتر احمد اكبرينيا و همكار ٦٢ 12. Miguel MG, Gujerrero C, et al. Essential oils of Portuguese Thymus mastichina (L.) L. subsp. mastichina grown on different substrates and harvested on different dates. J Horticultural Sci Biotechnol 2003; 78: Cabo J, Crespo M, et al. Seasonal variation of essential oil yield and composition of Thymus hyemalis. Planta Med 1982 Aug; 69(5): Akbarinia A, Sharifabadi A, et al. Influence of harvest dynamics on herb and oil yield of Thymus kotschyanus and Thymus daenensis cultivated at two sites. International workshop on medicinal and aromatic plant15-18 Thialand: 2006; يزداني د شهنازي ف. بررسي تغييرات كمي و كيفي اسانس گياهان آويشن (.L (Thymus vulgaris و ترخونL Artemisia dracunculus در اندام هاي خشك و تر گياه. فصلنامه گياهان دارويي سال 1384 شماره 15-7 :17