پست الكترونيك: چكيده. آناليز GC و GC/Mass درصد) گلواژگان:

Transcript

1 فصلنامه گياهان دارويي بررسي تاثير زمان اسانسگيري بر روي تركيبات روغن فرار گياه رازيانه *1 اميرحسين جمشيدي محمدرضا شمس اردكاني عباس حاجيآخوندي خسرو عبدي 1- دستيار تخصصي فارماكوگنوزي و عضو هيات علمي پژوهشكده گياهان دارويي جهاددانشگاهي 2- استاديار فارماكوگنوزي دانشكده داروسازي دانشگاه علوم پزشكي تهران 3 دانشيار فارماكوگنوزي دانشكده داروسازي دانشگاه علوم پزشكي تهران 4- كارشناس ارشد توكسيكولوژي دانشكده داروسازي دانشگاه علوم پزشكي تهران *آدرس مكاتبه: دانشگاه علومپزشكي تهران دانشكده داروسازي گروه فارماكوگنوزي كدپستي: تلفن: (021) نمابر: (021) پست الكترونيك: Jamshidi@imp.ac.ir چكيده تاكنون مقالات متعددي در رابطه با تركيبات موجود در روغن فرار گياه رازيانه منتشر شده است. هدف از اين تحقيق مطالعه تغييرات كمي و كيفي تركيبات موجود در اسانس شرايط مختلف اسانسگيري است. گياه رازيانه Mill.) (Foeniculum vulgare در اسانس گياه رازيانه به دو روش تقطير با آب داغ و بخار آب داغ تهيه گرديد. تقطير با آب داغ در 4 زمان متفاوت و 150 دقيقه و تقطير با بخار تنها با زمان 150 دقيقه انجام شد. روغنهاي فرار به دست آمده از طريق آناليز GC و GC/Mass مورد تجزيه و شناسايي قرار گرفتند. تعداد تركيب كه مجموعا حدود 91/37 روغن فرار را تشكيل ميدهند شناسايي شدند. از ميان روغنهاي شناسايي شده درصد) تا 97/57 درصد 47/89) E Anethole تا 62/73 9/41) Estragole تا 16/52 درصد) و (7/63 D-(+)-Fenchone تا 8/86 درصد) بيشترين درصد مواد را تشكيل ميدهند. بالاترين درصد آنتول در دقيقه 30 به دست آمد. گلواژگان: رازيانه روغن فرار آنتول 68

2 بررسي تاثير ميزان اسانسگيري... مقدمه اسانسها دستهاي از مواد تشكيلدهنده پرارزش در گياهان هستند كه از آنها در معطر ساختن فرآوردههاي غذايي و دارويي آرايشي و بهداشتي در تهيه ادويجات در صنايع عطرسازي و همچنين به جهت خواص درماني استفاده به عمل ميآيد. تاكنون در نقاط مختلف جهان تحقيقات فراواني بر روي روغن فرار گياه رازيانه Mill.) (Foeniculum vulgare انجام شده است. اما گزارشي در ارتباط با بررسي تاثير تغييرات زمان اسانسگيري ارايه نشده است. از آنجا كه آنتول (Anethole) موجود در اسانس گياه را مسو ول بروز اثرات فارماكولوژيك گياه ميدانند تلاش نمودهايم كه تغييرات ميزان اسانس و تركيبات آن (به ويژه آنتول) را در طي زمانهاي مختلف اسانسگيري مشخص نماييم. ريختشناسي گياه Mill. Foeniculum vulgare گياهي است افراشته و دايمي (گاهي دو ساله و به ندرت يكساله) به ارتفاع 1 تا 1/8 متر بدون كرك با ساقههاي منشعب و مدور كه بر روي آنها دندههاي ظريف مشاهده ميشود. برگهاي واقع در قاعده به ابعاد (يا بيشتر) سه گوش يا تخممرغي سه گوش 3 تا 4 بار منشعب شانهاي آخرين قطعه برگ به ابعاد 0/5 40 ميليمتر دمبرگ پهن و نيام مانند تعداد برگهاي موجود بر روي ساقه اندك و از لحاظ شكل شبيه برگهاي قاعده اما كوچكتر از آنها است. چترهاي مركب حاوي (3)15 8 شعاع نامساوي به طول 10 تا 40 ميليمتر و فاقد گريبان و گريبانك بوده و در انتهاي هر شعاع يك چترك با 18 الي 25 عدد گل زرد رنگ با دمگلهايي به طول 1 الي 7 ميليمتر وجود دارد [1 2]. مواد و روشها گياه رازيانه در مرداد ماه 1382 از مزرعه پژوهشكده گياهان دارويي جهاد دانشگاهي واقع در كيلومتر 16 اتوبان كرج قزوين با طول جغرافيايي 58 و 50º و عرض جغرافيايي 35 و 56º جمعآوري شد. به منظور انجام اين تحقيق از گياه كامل استفاده گرديد. پس از جمعآوري گياه مزبور در سايه خشك و آسياب شد. سپس توسط دستگاه كلونجر و با روش تقطير با آب در چهار زم ان و 150 دقيقه به طور جداگانه از آن اسانسگيري به عمل آمد. همچنين از گياه مزبور با بخار آب با زمان 150 دقيقه اسانسگيري به عمل آمد. اسانسگيري در تمام مراحل با 100 گرم گياه انجام و سه بار تكرار شد و ميانگين بازده اسانس محاسبه گرديد. روغنهاي فرار حاصل تقطير با هگزان نرمال استخراج و پس از آن با سولفات سديم انيدر خشك شد. اسانسهاي به دست آمده با استفاده از دستگاه GC/MS از نوع Trmoquest 2000 با سيستم مجهز به ستون مويينه DB1 (به طول 30 متر قطر ميليمتر و ضخامت لايه داخلي ميكرون) تجزيه گرديد. گاز حامل هليوم با جريان 1/5 ميليليتر در دقيقه و نسبت شكافت نمونه 1 به 10 بود. برنامه ستون از 50 تا 265 درجه سانتيگراد با سرعت 2/50 درجه در دقيقه تنظيم گرديد. طيفهاي جرمي در 70 الكترون ولت تهيه شد. شناسايي اجزاي اسانس در نتيجه مقايسه طيف جرمي آنها با بانك طيفي و مقايسه ضرايب بازداري با مقادير رفرانس صورت گرفت [3]. ضرايب بازداري با استفاده از زمان هاي بازداري آلكانهاي نرمال كه با همان دستگاه و تحت همان شرايط تزريق شد تهيه گرديدند. مقادير نسبي اجزا از روي سطح كل پيكها توسط نرم افزار دستگاه محاسبه شد. نتايج بازده اسانس گياه رازيانه با سه تكرار نسبت به وزن خشك در شرايط مختلف اسانسگيري به دست آمد (جدول شماره 1) F 60 F 30 F 15 و F 150 اسانسهاي حاصل از گياه رازيانه ميباشد كه به ترتيب مدت زمان اسانسگيري آنها دقيقه بوده است. 'F 150 اسانسي است كه در زمان 150 دقيقه و توسط بخار آب گرفته شده است. با توجه به مطالعه طيفهاي جرمي حاصل از GC/Mass و اعداد كواتس محاسبه شده و مقايسه اين مشخصات با تركيبات استاندارد و مراجعه به منابع مختلف 37 تركيب در اسانس رازيانه شناسايي گرديد كه مجموعا 91/37 تا 97/57 درصد اسانس را تشكيل ميدادند. عمدهترين تركيبات تشكيلدهنده اسانس در شرايط مختلف عبارت بودند از: 47/89) E Anethde تا 62/73 درصد) 9/41) Estragole تا 16/52 درصد) (7/63 D-(+)-Fenchone تا 8/86 درصد) و (3/88 dl Limonene تا 8/12 درصد). كليه تركيبات شناسايي شده به همراه شاخص بازداري كواتس و درصد كمي هر تركيب در روغن فرار حاصل از روشهاي مختلف اسانسگيري در جدول شماره 2 آورده شده است. ميزان و درصد آنتول كه تركيب شاخص در اسانس رازيانه ميباشد در زمانهاي مختلف متفاوت است. همانگونه كه در شكل شماره 1 مشاهده ميگردد و بيشترين ميزان اين تركيب در زمان 30 دقيقه به دست ميآيد. 69

3 جمشيدي و همكاران جدول شماره 1 ميزان روغن فرار به دست آمده در شرايط مختلف اسانسگيري از گياه رازيانه F' 150 F 150 F 60 F 30 F 15 0/50 0/95 0/75 0/60 0/55 درصد روغن فرار به دست آمده به صورت حجمي / وزني (حجم اسانس بر حسب ميليليتر بر 100 گرم گياه خشك) محاسبه شده است. رديف جدول شماره 2- تركيبات تشكيلدهنده روغنهاي فرار به دست آمده از گياه رازيانه در شرايط مختلف اسانسگيري F 150 2/63 0/87 1 0/84 0/89 2/11 2 6/72 0/61 0/5 8/86 0/ /85 1/29 2/62 0/52 47/89 5 0/27 0/69 0/ F150 2/99 9 0/67 0/71 2/72 6 8/12 0/84 0/89 7/63 0/7 12/52 2/01 3/ /22 4 0/ F60 2/61 2 0/82 0/86 2/13 0/26 6/03 0/63 8/20 9 0/ /22 1/68 3/48 0/59 52/ / /09 0/29 0/43 1 0/ F30 1/89 4 0/42 1/29 3/88 0/23 0/27 8/82 3 0/49 5 9/41 1/06 2/12 62/ /42 3 F15 2/56 1 0/86 0/92 2/64 5 6/1 0/65 8/73 1/05 16/52 2/1 1/ / نام تركيب زمان بازداري α Pinene Camphene Sabinene 2- ß-Pinene ß-Myrcene α Phellandrene P-Cymene dl Limonene Cis- ß -Ocimene γ - Terpinene Cis-Sabinene hydrate D-(+)-Fenchone Trans-Limonene Oxide Camphor 4-Terpineol Estragole Fenchyl Acetate <endo> Fenchyl Acetate <exo> Z Anethole E Anethole α -Copaene Trans-Caryophyllene Fenchyl N-Valerate Trans-β-Farnesene Terpinyl Isobutyrate Germacrene D Bicyclogermacrene α -Muurolene Bisabolene δ - Cadinene Myristicin Geranyl n butyrate Germacrene D 4 ol Caryophyllen oxide Epi-α-Cadinol Apiol ß- sinensal

4 بررسي تاثير ميزان اسانسگيري... جدول شماره 3 درصد و ميزان دسته تركيبات شناسايي شده در اسانس گياه رازيانه مونوترپن هيدروكربني مونوترپن اكسيژنه مجموع مونوترپن ها سزكوييترپن هيدروكربني سزكوييترپن اكسيژنه مجموع سزكوييترپنها مجموع فنيل پروپانوييدها درصد آنتول مجموع تركيبات هيدروكربني مجموع تركيبات اكسيژنه درصد تركيبات شناسايي شده F ' /60 13/59 29/19 1/07 1/73 2/80 59/38 47/89 16/67 74/70 91/37 F /36 13/72 31/08 0/83 1/90 2/73 63/ /19 78/74 96/93 F60 14/17 15/01 29/18 1/3 3/02 4/32 63/64 52/58 15/47 81/67 97/14 F 30 8/95 12/95 21/90 0/48 0/85 1/33 72/60 62/73 9/43 86/40 95/83 F 15 14/39 13/67 28/06 0/57 1/68 2/25 66/ /96 82/61 97/ دقيقه درصد آنتول شكل شماره 1 تغييرات درصد آنتول در اسانس در زمانهاي مختلف اسانسگيري بحث در اين مطالعه اثر تقطير و نوع روش به كار رفته بر تركيبات اسانس حاصل از گياه رازيانه مورد بررسي قرار گرفته است. در اسانسهاي به دست آمده از گياه 37 تركيب شناسايي شدند. همانگونه كه در جدول شماره 3 نشان داده شده است تركيبات فنيل پروپانوييدي بيشترين ميزان تركيبات اسانس را به خود اختصاص ميدهند. اگر به كل تركيبات نظر بياندازيم متوجه ميشويم اكثر تركيبات موجود در اسانس ها اكسيژنه هستند (74/70 تا 86/40 درصد). عمده تركيبات موجود در اسانسها را D- (+) Fenchone, Estragole, E Anethole تشكيل ميدهند. با مقايسه اسانسهاي حاصل از گياه كه به دو روش تقطير با بخار و با آب به دست آمدهاند مشخص ميگردد كه ميزان آنتول و تركيبات فنيل پروپانوييدي در روش تقطير با آب كمي بيشتر است. بيشترين ميزان فنيل پروپانوييدها كه آنتول را نيز شامل ميشوند در دقيقه 30 به دست ميآيد و با افزايش زمان درصد آن در اسانس كاهش مييابد (شكل شماره 1). آنچه مسلم است اينكه درصد تركيبات موجود در اسانس گياه در طي زمان اسانسگيري تغيير مييابد كه اگر هدف به دست آوردن اسانسي با درصد خاصي از تركيبات باشد ميتوان با تنظيم زمان تقطير تا حدي به اين مهم دست يافت. 71

5 جمشيدي و همكاران 1. Rechinger KH, Hedge IC. Umbelliferae. In: Rechinger KH. Flora Iranica. Graz. Akademische Druck-u. Verlagsanstat. 1986, p: Davis PH. Flora of Turkey. Edinburgh. University Press. 1972, pp: منابع 3. Adams RP. Identification of Essential oil Components by Gas Chromatography/Mass spectroscopy. Allured publishing Corp. Carol Stream. IL