Φάκελος αιγοπροβατοτροφία Ευκαιρία ανάπτυξης η αιγοπροβατοτροφία στην Ελλάδα

Transcript

1 περιοδικη έκδοση για την αγροτική οικονομία απο την τραπεζα πειραιως 04 τευχοσ Νο καλοκαιρι 2015 Φάκελος αιγοπροβατοτροφία Ευκαιρία ανάπτυξης η αιγοπροβατοτροφία στην Ελλάδα Συμβολαιακή Κτηνοτροφία: Η Τράπεζα Πειραιώς στηρίζει την ελληνική κτηνοτροφία Τυριά με ονομασία προέλευσης ο χαρτησ των ελληνικων εισαγωγων - εξαγωγων Στον «αφρό» οι ζυθοποιίες το Βήματα για ασφαλή χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων

2 περιεχομενα 02 Καλοκαίρι 2015 ειδικη εκδοση για την αγροτικη ΟΙΚΟνομία τευχοσ Νο 04 ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ εκδοτησ Gravity the newtons Εθνικής Αντιστάσεως 57, κτήριο Β, Χαλάνδρι, Τηλ: , gravitythenewtons.gr υπευθυνοσ εκδοσησ Στέλιος Ζωντός φωτογραφιεσ Shutterstock ειδικη εκδοση που διανεμεται δωρεαν απο ΤΑ ΚΑΤΑΣΤΗμΑΤΑ του ομιλου πειραιωσ Το περιεχόμενο αυτής της έκδοσης εκφράζεται με γενικούς όρους και περιορίζεται στην πληροφόρηση και μόνο. Οι αναγνώστες θα πρέπει να συμβουλευτούν επαγγελματίες για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων θεμάτων και να μην βασίζονται μόνο σε πληροφορίες αυτού του εντύπου, το οποίο δεν αποτελεί οποιαδήποτε μορφή συμβουλών ή συστάσεων από τον Όμιλο της Τράπεζας Πειραιώς. Η Τράπεζα Πειραιώς δεν αποδέχεται ούτε αναλαμβάνει οποιαδήποτε ευθύνη σε σχέση με το περιεχόμενο αυτής της έκδοσης και εξαιρεί κάθε είδους εγγυήσεις, δεσμεύσεις και εκπροσωπήσεις (είτε ρητές είτε σιωπηρές) στο μέγιστο προβλεπόμενο πλαίσιο που ορίζει η σχετική νομοθεσία. Απαγορεύεται η ολική ή μερική ανατύπωση, δημοσίευση ή αναπαραγωγή χωρίς ειδική άδεια της εκδότριας εταιρείας. editorial «Ευκαιρία» ανάπτυξης η αιγοπροβατοτροφία στην Ελλάδα Δεδομένης της οικονομικής συγκυρίας στη χώρα μας, το περιοδικό «ΕΠΙ ΓΗΣ», μέσα από την τέταρτη έκδοσή του, είναι αφιερωμένο στην ελληνική αιγοπροβατοτροφία. Ο συγκεκριμένος κλάδος αναδεικνύεται ως μια μεγάλη αναπτυξιακή ευκαιρία στον πρωτογενή τομέα, με πολύ θετική επίδραση στο αγροτικό εμπορικό ισοζύγιο και εντέλει στην εθνική μας οικονομία. Για την Τράπεζα Πειραιώς, η στήριξη της ελληνικής κτηνοτροφίας αποτελεί προτεραιότητα, με σκοπό την ενίσχυση της αυτάρκειας της χώρας σε κρέας και γαλακτοκομικά προϊόντα, σε βασικά διατροφικά είδη και την υποστήριξη της εξωστρέφειας του κλάδου. Η στήριξη της Τράπεζας στον κλάδο γίνεται πράξη με την ανάπτυξη και προσφορά του προγράμματος Συμβολαιακής Κτηνοτροφίας. Το πρόγραμμα της Συμβολαιακής Κτηνοτροφίας καλύπτει όλη την παραγωγική, εφοδιαστική και μεταποιητική αλυσίδα του αγροτικού προϊόντος, υποστηρίζοντας συντεταγμένα την επωφελή συνεργασία κτηνοτρόφων και επιχειρήσεων από την παραγωγή μέχρι τη μεταποίηση και την εμπορία των προϊόντων. Η Τράπεζα ΠΕΙΡΑΙΩΣ με την παρέμβαση της ολοκληρώνει και διασφαλίζει τη συστηματική μορφή της συμβολαιακής κτηνοτροφίας, λειτουργώντασ ως χρηματοδότης, αλλά και ως συντονιστής των συνεργασιών αυτών Η αιγοπροβατοτροφία αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς κλάδους πρωτογενούς παραγωγής στην Ελλάδα και ο τομέας γαλακτοκομίας έχει ιδιαίτερη σημασία, τόσο για τη γεωργική όσο και την εθνική οικονομία. Εφοδιάζει τον πληθυσμό με προϊόντα υψηλής αξίας και δίνει απασχόληση σε χιλιάδες οικογένειες. Άλλωστε, η χώρα μας έχει μακρά ιστορία στην παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων, πολλά από τα οποία αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της πολιτιστικής τους κληρονομιάς. Είναι συνδεδεμένα με τα ήθη, τα έθιμα, τις παραδόσεις, με τη διατροφική κουλτούρα κάθε περιοχής και καταλαμβάνουν σημαντικό τμήμα στο διαιτολόγιό τους. Στο πλαίσιο της συζήτησης για την ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα και ιδιαίτερα του κλάδου της αιγοπροβατοτροφίας, υπάρχουν πεδία, όπως η βελτίωση της αυτονομίας ως προς τις ζωοτροφές, η μικρής κλίμακας καθετοποίηση μέσω της δημιουργίας μικρών τυροκομικών μονάδων, η ορθολογική κλίμακα επενδυτικών σχεδίων κ.λπ., οι οποίες αναδεικνύονται στις σελίδες που ακολουθούν και μπορεί να δημιουργήσουν μια θετική δυναμική στη στήριξη του κλάδου. Η ελληνική γαλακτοκομία παρουσιάζει πολλά συγκριτικά πλεονεκτήματα, αλλά και αδυναμίες. Για να συνεχίσει να υπάρχει η γαλακτοκομία μας, ενδεχομένως και για να διαδραματίσει πιο σημαντικό ρόλο στην οικονομία της χώρας, θα πρέπει να γίνουν βελτιωτικές παρεμβάσεις, όπως η αλλαγή στη δομή και το μέγεθος των κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων, η βελτίωση των συνθηκών άσκησης της κτηνοτροφίας, ιδιαίτερα της αιγοπροβατοτροφίας, καθώς και ο εκσυγχρονισμός των μέσων και του εξοπλισμού των κτηνοτροφικών μονάδων, ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων. Τα συστήματα προστασίας της ονομασίας προέλευσης και των γεωγραφικών ενδείξεων μπορούν να αποτελέσουν μοχλό ανάπτυξης των μειονεκτικών και απομακρυσμένων περιοχών, αυξάνοντας την αναγνωρισιμότητα των προϊόντων και επομένως το εισόδημα των παραγωγών. Στο τεύχος που κρατάτε στα χέρια σας, θα διαβάσετε επίσης ενδιαφέροντα στοιχεία σχετικά με τις τάσεις που επικρατούν στις αιγοπροβατοτροφικές εκμεταλλεύσεις, τη δυναμική των τοπικών φυλών για τη στήριξη της βιωσιμότητας του κλάδου και τη σημαντικότητα των κτηνοτροφικών φυτών για τη σωστή και πλήρη διατροφή των ζώων. Τέλος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και μια σειρά από άλλα θέματα, τα οποία παρουσιάζονται στην παρούσα έκδοση, όπως είναι η διαχείριση ρίσκου από τη χαλαζόπτωση, η παρακολούθηση των τιμών ως θεμελιώδες εργαλείο στήριξης των αγροτών, αλλά και η επενδυτική σκέψη που θα πρέπει να διέπει τις αναπτυξιακές προσπάθειες των φορέων του πρωτογενούς τομέα, μέσα από την αρθρογραφία στελεχών της Τράπεζας Πειραιώς σχετικά με τα ζητήματα αυτά. Μπορείτε επίσης να διαβάσετε το «ΕΠΙ ΓΗΣ» και ηλεκτρονικά ή να «κατεβάσετε» όλα τα αρχεία των τευχών στην ηλεκτρονική διεύθυνση: Σας ευχόμαστε καλή ανάγνωση. ξερετε οτι: 6,1 δισ. ευρώ ήταν το καθαρό εισόδημα των αγροτών το 2014, από 7,3 δισ. ευρώ το 2007, σημειώνοντας πτώση που αγγίζει το 16,4% 17,7% αυξήθηκε το αγροτικό εισόδημα στα κράτη-μέλη της Ε.Ε, κατά την περίοδο από το 2005 έως το 2012, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 18% των παραγόμενων αγροτικών προϊόντων αφορά τα λαχανικά και τα κηπευτικά, 16,6% τα φρούτα και το ελαιόλαδο, 7,5% τα δημητριακά και 2,9% τις πατάτες

3 Καλοκαίρι 2015 ΑGROΒUSINESS 03 νεα προϊοντα χρηματοδοτικα προγραμματα επιδοτησεισ Διαχείριση ρίσκου από τη χαλαζόπτωση στις καλλιέργειες Ηαγροτική εκμετάλλευση είναι ο μοναδικός τύπος επαγγελματικής δραστηριότητας της οποίας το οικονομικό αποτέλεσμα είναι εκτεθειμένο σε απρόβλεπτους παράγοντες, όπως οι φυσικοί εχθροί, οι ασθένειες, οι τιμές του προϊόντος στις διεθνείς αγορές κ.ά. Ωστόσο, ένα από τα μεγαλύτερα άγχη που κυριεύουν τους αγρότες είναι άμεσα συνυφασμένο με τον καιρό. Αυτό το «άγχος» αποτυπώνεται και στη λαϊκή παράδοση με τις παροιμίες για τις βασικές καλλιέργειες, όπως τα σιτηρά, το αμπέλι και τις ελιές: «Αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σε εκείνον το ζευγά (γεωργό) που έχει πολλά σπαρμένα», «Αύγουστος άβρεχτος μούστος άμετρος», «Τ Αυγούστου το νερό αρρώστια στον ελιοκαρπό», «Του Απρίλη η βροχή κάθε στάλα και φλουρί» κ.λπ. Οι καιρικές συνθήκες, λοιπόν, είναι ο κυριότερος παράγοντας, επηρεάζοντας αφενός μεν άμεσα την καλλιέργεια αφετέρου δε έμμεσα, αφού η ανάπτυξη των προσβολών από εχθρούς και ασθένειες επηρεάζεται από αυτές. Παρ όλα αυτά, σε καθημερινή βάση, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες, ο αγρότης παίρνει αποφάσεις για τις εργασίες που θα κάνει στην εκμετάλλευσή του, όπως το όργωμα, τη σπορά, το κλάδεμα κ.λπ. Οι αποφάσεις αυτές όμως μπορεί να καταδικαστούν σε αποτυχία, επειδή ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως το χαλάζι, τις περισσότερες φορές επιφέρουν καταστροφές τόσο στην παραγωγή όσο και στο φυτικό κεφάλαιο. Αυτό συμβαίνει διότι η γεωργική παραγωγή είναι, σε μεγαλύτερο βαθμό από κάθε άλλη, μια υπαίθρια δραστηριότητα και γι αυτό υπόκειται σε καιρικούς κινδύνους, η έλευση και οι επιπτώσεις των οποίων δεν μπορούν να αποφευχθούν χωρίς τεχνικές παρεμβάσεις που απαιτούν επιπλέον κόστος. Τα τελευταία χρόνια, όπως προκύπτει και από τον Πίνακα 1 (επεξεργασία των δεδομένων χαλαζόπτωσης για τα έτη 2010 έως και 2014 στην Ελλάδα), το φαινόμενο της χαλαζόπτωσης γίνεται πιο συχνό και οι μήνες με τη μεγαλύτερη εμφάνιση χαλαζόπτωσης πανελλαδικά είναι ο Ιούνιος, ο Μάρτιος και ο Οκτώβριος, αντίστοιχα. Δεδομένου, όμως, ότι οι μήνες αυτοί είναι οι πιο κρίσιμοι για τις περισσότερες καλλιέργειες και σηματοδοτούν το αναμενόμενο οικονομικό αποτέλεσμα της αγροτικής εκμετάλλευσης και κατ επέκταση το εισόδημα του αγρότη, γίνεται εύκολα αντιληπτό το κόστος αυτών των ζημιών. Είναι ενδεικτικό ότι ο ΕΛΓΑ για την περίοδο έχει καταβάλει αθροιστικά πάνω από 500 εκατ. ευρώ σε αποζημιώσεις από το χαλάζι, ποσό που αντιστοιχεί σε περίπου 51 εκατ. ευρώ κατ έτος. Αδήριτη λοιπόν προκύπτει η ανάγκη της προστασίας των καλλιεργειών από το χαλάζι. Μπορούμε όμως να κάνουμε κάτι τέτοιο και με ποιους τρόπους; Μπορούμε. Η προστασία από το χαλάζι μπορεί να εφαρμοσθεί με τρεις μεθόδους: 1. Καταστολή του χαλαζιού με τη «σπορά των καταιγιδοφόρων νεφών» με εναέρια μέσα 2. Αντιχαλαζικά Κανόνια Ηχοβολής 3. Αντιχαλαζικό δίχτυ. Από τις παραπάνω μεθόδους το αντιχαλαζικό δίχτυ απαιτεί το χαμηλότερο κόστος επένδυσης και μπορεί να εφαρμοσθεί και σε μικρή έκταση. Μάλιστα, ο ΕΛΓΑ επιδοτεί το Πίνακας 1. Πλήθος χαλαζοπτώσεων ανά γεωγραφική περιοχή Περιοχές Σύνολο 14ετίας Αν. Μακεδονία και Θράκη Κεντρική Μακεδονία Δυτική Μακεδονία Θεσσαλία Ήπειρος Στερεά Ελλάδα Ιόνιοι Νήσοι Δυτική Ελλάδα Αττική Πελοπόννησος Βόρειο Αιγαίο Νότιο Αιγαίο Κρήτη Τα δεδομένα αντλήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Βάση Ακραίων Καιρικών Φαινομένων (ESWD). Οι τιμές για την περίοδο από τη μελέτη του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών «Ανάλυση επιπτώσεων καιρικών φαινομένων την περίοδο στην Ελλάδα». γραφει ο Αλέκος Παργινός Στέλεχος της Διεύθυνσης Ανάπτυξης Εργασιών Αγροτικού Τομέα & Αγροτικής Επιχειρηματικότητας της Τράπεζας Πειραιώς κόστος εγκατάστασης αντιχαλαζικών διχτυών σε ποσοστό 60%. Κάθε χρόνο ανακοινώνεται από τον ΕΛΓΑ το ετήσιο πρόγραμμα ενεργητικής προστασίας και οι ενδιαφερόμενοι υποβάλλουν αιτήσεις για την ένταξή τους. Αναλυτικές πληροφορίες για τις καλλιέργειες και τις περιοχές που επιχορηγούνται παρέχονται μέσω της ιστοσελίδας του ΕΛΓΑ, Ενεργητική Προστασία, Ετήσια Προγράμματα. Συνεπικουρώντας αυτή την προσπάθεια του ΕΛΓΑ, η Τράπεζα Πειραιώς στηρίζει τον αγρότη στη χρηματοδότηση των δαπανών εγκατάστασης αντιχαλαζικών διχτυών, με το Δάνειο «Ενεργητικής Προστασίας Αγροτικής Καλλιέργειας», που καλύπτει την αγορά υλικών και τα έξοδα εγκατάστασης αντιχαλαζικών διχτυών και αντιβρόχινης μεμβράνης. Το ύψος της χρηματοδότησης ανέρχεται μέχρι το 90% της αναμενόμενης επιχορήγησης του ΕΛΓΑ και μέχρι το 80% της ίδιας συμμετοχής, δηλαδή του μη επιχορηγούμενου ποσοστού (40%). Η διάρκεια του δανείου είναι έως 6 χρόνια. Με την καταβολή της επιχορήγησης απομειώνεται ισόποσα το κεφάλαιο του δανείου και τυχόν υπόλοιπο άληκτο κεφάλαιο εξοφλείται με ίσες χρεολυτικές δόσεις και καταβολή τόκων ανά εξάμηνο. Έτσι, ο αγρότης έχει τη μικρότερη δυνατή επιβάρυνση σε τόκους, αφού το μεγαλύτερο ποσό του δανείου εξοφλείται σε σύντομο χρονικό διάστημα. Η εγκατάσταση αντιχαλαζικών διχτυών είναι μια επένδυση που διασφαλίζει το ετήσιο εισόδημα των παραγωγών και δίνει τη δυνατότητα να πετύχει καλύτερες τιμές σε χρονιές όπου η χαλαζόπτωση έχει μειώσει τις διαθέσιμες ποσότητες των προϊόντων στην αγορά.

4 4 φακελοσ: ΠΡΟΒΑΤΟΤΡΟΦΙΑ Τάσεις των εκμεταλλεύσεων αιγοπροβατοτροφίας στην Ελλάδα Ηαιγοπροβατοτροφία αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους κλάδους πρωτογενούς παραγωγής στην Ελλάδα. Συμβάλλει στη διατήρηση του κοινωνικού ιστού της υπαίθρου, αφού προσφέρει εισόδημα σε αγροτικές οικογένειες, ιδιαίτερα στις απομονωμένες και μειονεκτικές περιοχές της χώρας μας. Η αιγοπροβατοτροφία ενισχύει παράλληλα την αυτάρκεια της χώρας σε προϊόντα κτηνοτροφίας, διατηρεί τη βιωσιμότητα της μεταποιητικής βιομηχανίας και συνεισφέρει στη βελτίωση του αγροτικού εμπορικού ισοζυγίου μέσω των εξαγωγών, προσφέροντας πληθώρα ποιοτικών προϊόντων. Η αιγοπροβατοτροφία είναι σε μεγάλο βαθμό μια παραδοσιακή μορφή κτηνοτροφίας που έχει προσαρμοστεί στις ιδιαιτερότητες του ελληνικού μικροκλίματος, αξιοποιώντας τους βοσκοτόπους, τις οριακές και ακατάλληλες για καλλιέργεια εκτάσεις. Οι αιγοπροβατοτροφικές εκμεταλλεύσεις στην Ελλάδα είναι, στην πλειονότητά τους, μικρές, εκτατικές και οικογενειακές, με υψηλό βαθμό διαφοροποίησης αναφορικά με το ζωικό κεφάλαιο, τον εξοπλισμό, τις εγκαταστάσεις και την παραγωγικότητα. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία, παρουσιάζεται μείωση των εκμεταλλεύσεων, αύξηση του αριθμού των ζώων των προβάτων και κατά συνέπεια αύξηση του μέσου κοπαδιού, σε αντίθεση με τις αίγες που παρουσιάζουν μείωση ζωικού κεφαλαίου (Πίνακας 1). Επίσης, παρατηρείται μία τάση εγκατάστασης νέων, σύγχρονων και εντατικών εκμεταλλεύσεων σε πεδινές περιοχές που παράγουν ζωοτροφές για να καλύψουν όλες ή μέρος των αναγκών των εκτρεφόμενων ζώων και εμφανίζουν μεγαλύτερο επενδεδυμένο κεφάλαιο. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα οικονομικά στοιχεία του Ευρωπαϊκού Δικτύου Γεωργικής Λογιστικής, παρατηρείται μια μείωση τόσο του δείκτη εισοδήματος όσο και του δείκτη της κερδοφορίας των αιγοπροβατοτροφικών εκμεταλλεύσεων. Σημειώνεται ότι από την ανάλυση των σχετικών στοιχείων προκύπτει ότι η παραγωγή του κρέατος παρέμεινε σταθερή, αλλά η συμβολή του γάλακτος στα μεγέθη του κλάδου παρουσίασε σημαντική μείωση. Επιπλέον, σημειώνεται ότι η μεγάλη οικονομική κρίση συνέβαλε στη συρρίκνωση της κτηνοτροφικής δραστηριότητας και σε αλλαγές μέσα Πίνακας 1. Βασικά μεγέθη αιγοπροβατοτροφίας στην Ελλάδα Προβατοτροφία Αιγοτροφία Αριθμός Τάση Αριθμός Τάση Αριθμός εκμεταλλεύσεων Αριθμός κεφαλών Μέσο κοπάδι Εκμεταλλεύσεις με 1-19 ζώα 52% 62% Εκμεταλλεύσεις με ζώα 15% 21% Εκμεταλλεύσεις με>100 ζώα 33% 17% Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή Διάγραμμα 1. Κατανομή Δαπανών αιγοπροβατοτροφικών εκμεταλλεύσεων Παραγωγή ζωοτροφών 7% Γράφει Η Ειρήνη Τζουραμάνη Ενοίκια 4% Εργατικό δυναμικό 8% Λοιπές δαπάνες 5% Πηγή: Farm Accountancy Data Network Ερευνήτρια Ινστιτούτου Αγροτικής Οικονομίας & Κοινωνιολογίας, ΕΛΓΟ «Δήμητρα» Αγορά ζωοτροφών 76% σ αυτόν τον τύπο εκμεταλλεύσεων. Στις εκμεταλλεύσεις αυτές, το μεγαλύτερο ποσοστό των παραγωγικών δαπανών του κλάδου καταλαμβάνει το αναλώσιμο κεφάλαιο και πιο συγκεκριμένα το κόστος των ζωοτροφών (Διάγραμμα 1). Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται μείωση του κόστους των αγοραζόμενων ζωοτροφών, ενώ αυξήθηκαν οι δαπάνες που σχετίζονται με την παραγωγή ζωοτροφών από την ίδια την εκμετάλλευση. Οι κτηνοτρόφοι, συνεπώς, παρουσιάζουν μια αλλαγή στις δραστηριότητές τους, εμπλουτίζοντάς τες με την παραγωγή ζωοτροφών, στρατηγική που μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την οικονομική θέση της εκμετάλλευσης και να βοηθήσει στην οικονομική της βιωσιμότητα. Επίσης, τα οικονομικά στοιχεία δείχνουν ότι οι κτηνοτρόφοι περιόρισαν και τις δαπάνες για το αμειβόμενο προσωπικό την αναφερόμενη περίοδο, παρ όλη τη μεγάλη εξάρτηση του κλάδου σε εργατικά χέρια λόγω της καθημερινής φροντίδας των ζώων. Αντίθετα, τα ενοίκια παρουσίασαν σημαντική άνοδο σε συνδυασμό με τις αντίστοιχες δαπάνες φυτικής προέλευσης. Τέλος, είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι, σύμφωνα με στοιχεία της έρευνας που πραγματοποιήθηκε στο ερευνητικό πρόγραμμα DoMEsTIC, οι κτηνοτρόφοι σημειώνουν ως κύριους περιορισμούς που αντιμετωπίζουν: το κόστος μεταφοράς της πρώτης ύλης, την έλλειψη πρακτικών εμπορίας/προώθησης τοπικών πιστοποιημένων προϊόντων και την ορθολογική διαχείριση των βοσκοτόπων. Επιπρόσθετα, προτείνουν ως σημαντικές παρεμβάσεις για την ενίσχυση του κλάδου τη βελτίωση των υποδομών στις ορεινές περιοχές, την προώθηση της εκτατικής κτηνοτροφίας και την υποστήριξη άλλων τοπικών δραστηριοτήτων, όπως του αγροτουρισμού, που θεωρούν ότι θα συμβάλουν σημαντικά στην ενίσχυση του κλάδου.

5 Καλοκαίρι 2015 φακελοσ ΠΡΟΒΑΤΟΤροφια 5 Κτηνοτροφικά φυτά Σημαντικά και αναντικατάστατα Γράφει ο Χρήστος Αυγουλάς Καθηγητής Γεωργίας στο Τμήμα Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών Το σύνολο των κτηνοτροφικών φυτών που μπορούν να δώσουν ζωοτροφές ανήκει σε διάφορες οικογένειες, με δύο από αυτές να είναι οι σπουδαιότερες: η οικογένεια των σιτηρών και η οικογένεια των ψυχανθών (υπάρχουν βέβαια και κτηνοτροφικά φυτά που ανήκουν σε άλλες, πλην των σιτηρών και των ψυχανθών, οικογένειες). Στις δύο αυτές οικογένειες ανήκουν τα πιο σημαντικά κτηνοτροφικά φυτά, όπως ο αραβόσιτος, το κριθάρι, η βρώμη και η σίκαλη στα σιτηρά (κτηνοτροφικά σιτηρά) και η μηδική, τα τριφύλλια, ο βίκος, τα κτηνοτροφικά κουκιά, τα κτηνοτροφικά μπιζέλια, το κτηνοτροφικό ρεβίθι κ.ά. στα ψυχανθή. Κτηνοτροφικά σιτηρά είναι ακόμα το σόργο και το κεχρί, που δεν καλλιεργούνται όμως στη χώρα μας, ενώ σπουδαίο κτηνοτροφικό ψυχανθές είναι η σόγια, που επίσης δεν καλλιεργείται στην Ελλάδα. Τα κτηνοτροφικά σιτηρά και τα κτηνοτροφικά ψυχανθή συμπληρώνουν το ένα το άλλο, αφού και τα δύο είναι απαραίτητα για την ορθολογική ανάπτυξη της ζωικής παραγωγής σε μια χώρα που προσπαθεί να απεξαρτηθεί ως έναν βαθμό από τις εισαγωγές ζωοτροφών, συγχρόνως όμως να ελέγξει το κόστος παραγωγής των κτηνοτροφικών της προϊόντων. Τα κτηνοτροφικά φυτά που ανήκουν στην οικογένεια των ψυχανθών διατηρούν (αυτά μόνο σε όλο το φυτικό βασίλειο) το πλεονέκτημα του εμπλουτισμού του εδάφους σε άζωτο (ως αζωτολόγα) και επομένως είναι, εκτός των άλλων, ιδανικά ως φυτά αμειψισποράς, αλλά και βασικοί πυλώνες της αειφορίας, αφού συμμετέχουν ενεργά στην οικονομία αζώτου στη φύση και στην αναπλήρωση μέρους των απωλειών του. Συγχρόνως, η συμβολή τους στη γονιμότητα του εδάφους είναι παραπάνω από αναμφισβήτητη. Τα κτηνοτροφικά ψυχανθή είναι φυτά των οποίων τόσο ο σανός (ξηρό χόρτο) όσο και ο καρπός αποτελούν ζωοτροφές υψηλής θρεπτικής αξίας, λόγω της σημαντικής περιεκτικότητάς τους σε πρωτεΐνες (τα περισσότερα με περιεκτικότητα 30-35%, η σόγια μέχρι 50%), σε ανόργανα άλατα Ca και Ρ και σε βιταμίνες Α και D. Επιπλέον, πέραν από την ποσοτική υπεροχή των κτηνοτροφικών ψυχανθών σε πρωτεΐνες (λευκώματα), οι τελευταίες χαρακτηρίζονται ποιοτικά ως ανώτερης βιολογικής αξίας, γεγονός που δίνει πρόσθετη αξία στις ζωοτροφές των ψυχανθών, από την άποψη ότι συμπληρώνουν την αξία των καρπών των κτηνοτροφικών σιτηρών, που μόνα τους δεν διαθέτουν τις κατάλληλες πρωτεΐνες για να συνθέσουν ένα ισόρροπο σιτηρέσιο για τα ζώα παραγωγής. Ανάλογα με το είδος, τα κτηνοτροφικά ψυχανθή καλλιεργούνται για διάφορους σκοπούς. Μερικά από αυτά, όπως η μηδική και τα τριφύλλια, καλλιεργούνται αποκλειστικά και μόνο για το χόρτο τους, που χρησιμοποιείται στη διατροφή των ζώων υπό διάφορες μορφές, όπως σανός, άλευρο σανού, ενσιρωμένο χόρτο κ.ά. (σανοδοτικά ψυχανθή). Άλλα πάλι, όπως τα κουκιά και τα λούπινα, καλλιεργούνται για τα ξερά σπέρματά τους, που χρησιμοποιούνται στη διατροφή των ζώων σε διάφορες μορφές και αυτά (αυτούσια, χονδροαλεσμένα, αλευροποιημένα κ.ά.), αμιγή ή και σε μείγματα με καρπούς σιτηρών. Μερικά άλλα κτηνοτροφικά ψυχανθή, όπως ο βίκος, το μπιζέλι, το λαθούρι, η ρόβη και το ρεβίθι (με την κτηνοτροφική τους διάσταση), καλλιεργούνται τόσο για το χόρτο τους, που χρησιμοποιείται κυρίως ως σανός, και σπανιότερα ως ενσιρωμένο χόρτο, όσο και για τα ξερά σπέρματά τους, που χρησιμοποιούνται αυτούσια συνήθως στη διατροφή των αιγοπροβάτων και των πτηνών. Χορτοδοτικά ή σανοδοτικά ψυχανθή Το σπουδαιότερο χορτοδοτικό ή σανοδοτικό ψυχανθές είναι η μηδική, γιατί το χόρτο της είναι πλούσιο σε πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, ανόργανα άλατα και βιταμίνες. Αποτελεί ζωοτροφή υψηλής θρεπτικής αξίας, πολύ εύγεστη και ελκυστική για τα ζώα. Είναι η πιο διαδεδομένη χορτοδοτική καλλιέργεια στη χώρα μας (καλλιεργούνται κάθε χρόνο πάνω από 1,5 εκατ. στρέμματα, με την τάση της καλλιέργειας να είναι αυξητική) και είναι φυτό πολυετές, πολλαπλών κοπών, γρήγορης αναβλάστησης έπειτα από κάθε κοπή, αρδευόμενη ή ξηρική. Τα καλύτερα εδάφη για την καλλιέργεια της μηδικής είναι τα βαθιά (χαρακτηριστικό βαθύρριζο φυτό), περατά, γόνιμα, με ph ουδέτερο, πλούσια σε ασβέστιο. Όπως ήδη αναφέρθηκε, η μηδική καλλιεργείται αποκλειστικά και μόνο για το χόρτο της που χρησιμοποιείται στη διατροφή των ζώων υπό μορφή σανού (ξηρού χόρτου),ύστερα από φυσική ξήρανση (στον ήλιο). Το χόρτο της μπορεί να χορηγηθεί ακόμη στα ζώα ως χλωρό ή ενσιρωμένο ή να καλλιεργηθεί η μηδική σε μείγματα με άλλα φυτά για βόσκηση. Τα τριφύλλια είναι χορτοδοτικά επίσης ψυχανθή που μοιάζουν πολύ με τη μηδική. Διακρίνονται σε ετήσια και πολυετή. Σπουδαιότερα ετήσια τριφύλλια είναι το αλεξαν-

6 6 φακελοσ ΠΡΟΒΑΤΟΤΡΟΦΙΑ Καλοκαίρι 2015 δρινό και το περσικό, κατάλληλα για τη Νότια Ελλάδα, λόγω της μειωμένης αντοχής τους στις χαμηλές θερμοκρασίες. Ανθεκτικά στο ψύχος είναι το σαρκόχρουν και το λάσιο, που βρίσκονται συνήθως αυτοφυή στις πιο βόρειες περιοχές της χώρας. Από τα πολυετή τριφύλλια πιο παραγωγικά είναι το έρπον και το λειμώνιο. Όλα τα τριφύλλια καλλιεργούνται για το χόρτο τους (χλωρό ή ξερό) και για βόσκηση. Καρποδοτικά κτηνοτροφικά ψυχανθή Το μεγάλο τους πλεονέκτημα, εκτός των άλλων, είναι ότι προσαρμόζονται άριστα στη χώρα μας και μπορούν να αντικαταστήσουν σε ένα σημαντικό ποσοστό τη σόγια στα σιτηρέσια όλων των παραγωγικών ζώων. Τα σπουδαιότερα από αυτά είναι: Ο βίκος, καρποδοτικό και σανοδοτικό ψυχανθές, προσαρμόζεται καλά σε όλες τις περιοχές της χώρας, αποτελώντας επιπλέον κατάλληλο φυτό αμειψισποράς σε εναλλαγή με σιτηρά σε χωράφια ξηρικά, που έχουν εξαντληθεί από τη συνεχή καλλιέργεια (μονοκαλλιέργεια) σιταριού ή κριθαριού. Είτε ο καρπός του είτε ο σανός του αποτελούν άριστη ζωοτροφή, ενώ το φυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί συχνά και για βόσκηση, σπανιότερα για συγκαλλιέργεια με ένα σιτηρό (φθινοπωρινό ή χειμωνιάτικο). Το κτηνοτροφικό μπιζέλι είναι αξιόλογο κτηνοτροφικό ψυχανθές, κατάλληλο για περιοχές χαμηλών θερμοκρασιών στις οποίες δεν αντέχει ο βίκος, τον οποίο και αντικαθιστά. Αποτελεί πολύ παραγωγικό είδος, που στη χώρα μας όμως καλλιεργείται ελάχιστα και που ο σανός του είναι κατάλληλος για προβατίνες που θηλάζουν, εξαιτίας της μεγάλης του περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες και υδατάνθρακες. Το ίδιο και ο καρπός του, πλούσιος σε πρωτεΐνες, υδατάνθρακες και βιταμίνες. Το κτηνοτροφικό μπιζέλι χρησιμοποιείται τέλος και για ενσίρωση. Τα κτηνοτροφικά κουκιά (ή φούλια) αποτελούν ίσως το πιο σημαντικό καρποδοτικό ψυχανθές, πλην της σόγιας, την οποία όμως άνετα μπορούν να αντικαταστήσουν (περιεκτικότητα του καρπού σε πρωτεΐνες 35%). Έχουν τις υψηλότερες αποδόσεις από όλα τα ξηρικά, καρποδοτικά ψυχανθή και ο καρπός τους αποτελεί μια άριστη, πρωτεϊνούχο, συμπυκνωμένη ζωοτροφή. Είναι φυτό που αποδίδει ικανοποιητικά ακόμα και σε άγονα ή εξαντλημένα χωράφια που δεν ποτίζονται, δεν πλαγιάζει όπως άλλα κτηνοτροφικά ψυχανθή και γι αυτό η καλλιέργειά του εκμηχανίζεται σε όλα της στα στάδια. Το κτηνοτροφικό λαθούρι είναι ψυχανθές κατάλληλο για ξηρές και θερμές περιοχές, στις οποίες μπορεί να αντικαταστήσει Τα κτηνοτροφικά ψυχανθή μπορούν να καλλιεργηθούν (αρκετά καλλιεργούνται) με επιτυχία στη χώρα μας και να αντικαταστήσουν σε έναν βαθμό τις εισαγωγές της σόγιας το βίκο αλλά και άλλα κτηνοτροφικά ψυχανθή, εξαιτίας της μεγαλύτερης αντοχής του στις υψηλές θερμοκρασίες και την ξηρασία. Δεν αντέχει σε συνθήκες υπερβολικής υγρασίας. Μεταξύ καρπού και σανού υπερτερεί ο δεύτερος, γιατί έχει ελάχιστη περιεκτικότητα σε λαθυρίνη, επικίνδυνο αλκαλοειδές, κυρίως για τα μόνοπλα θηλαστικά. Αυτό ισχύει υπό την προϋπόθεση ότι ο θερισμός του χόρτου έγινε κανονικά, πριν από το πήξιμο του καρπού. Το κτηνοτροφικό ρεβύθι είναι ένα αξιόλογο καρποδοτικό, πρωτεϊνούχο ψυχανθές, που μπορεί επίσης να αντικαταστήσει άριστα τη σόγια στα σιτηρέσια των παραγωγικών ζώων. Η περιεκτικότητα της πρωτεΐνης των ρεβυθιών σε αμινοξέα είναι ανώτερη από εκείνη πολλών άλλων καρποδοτικών κτηνοτροφικών ψυχανθών, για ζωοτροφή δε χρησιμοποιούνται οι μικρόσπερμες ποικιλίες με σπόρους σκούρου χρώματος. Η ρόβη καλλιεργείται σε περιοχές με θερμοκρασίες παρόμοιες με εκείνες του κτηνοτροφικού μπιζελιού, αποδίδει όμως ικανοποιητικά σε ξηροθερμικά περιβάλλοντα και σε φτωχά χωράφια, όπως το λαθούρι. Χρησιμοποιείται περισσότερο ως καρποδοτικό και λιγότερο ως σανοδοτικό, γιατί έχει μικρή βλαστική ανάπτυξη. Το κτηνοτροφικό λούπινο, τέλος, καλλιεργείται για τον σπόρο του που είναι πολύ πλούσιος σε πρωτεΐνες (38%-42%) και σε ενέργεια, γιατί έχει υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρές ουσίες (περίπου 10%). Είναι φυτό ασβεστόφοβο, ευδοκιμεί μόνο σε όξινα εδάφη και δεν αντέχει την υπερβολική εδαφική υγρασία. Έχει καλή αντοχή στην ξηρασία. Ο σπόρος περιέχει πικρές, αλκαλοειδείς ουσίες, γι αυτό και απαιτεί εκπίκρανση. Το λούπινο σπέρνεται και στο πρόσωπο, σε έδαφος που δεν έχει οργωθεί. Επίλογος Ο προσεκτικός αναγνώστης αυτού του άρθρου θα παρατηρήσει ότι λείπει μια εκτενής αναφορά στη σόγια. Πρόθεσή μου ήταν να αναφερθώ στα κτηνοτροφικά ψυχανθή που μπορούν να καλλιεργηθούν (αρκετά καλλιεργούνται) με επιτυχία στη χώρα μας και να αντικαταστήσουν σε έναν βαθμό τις εισαγωγές της σόγιας, στην οποία μπορούμε να αφιερώσουμε ένα ιδιαίτερο, ολοκληρωμένο άρθρο στο μέλλον, περιγράφοντας τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της καλλιέργειας.

7 Καλοκαίρι 2015 φακελοσ ΠΡΟΒΑΤΟΤροφια 7 Οι τοπικές φυλές προβάτων και αιγών ως στοιχείο των παραγωγικών συστημάτων και η δυναμική τους ΗΕλλάδα χαρακτηρίζεται από πλούσια βιοποικιλότητα και έναν μεγάλο αριθμό τοπικών φυλών και πληθυσμών προβάτων και αιγών που, σε συνδυασμό με το περιβάλλον, το παραγωγικό σύστημα στο οποίο εκτρέφονται και τα προϊόντα τους, συνθέτουν ένα δυναμικό κομμάτι της υπαίθρου. Στο πλαίσιο του δικτύου ερευνητικής συνεργασίας χωρών της Μεσογείου ARIMNET, ολοκληρώνεται αυτό το διάστημα το ερευνητικό έργο DoMEsTIc (Mediterranean biodiversity as a tool for the sustainable development of sheep and goat production systems: From traditional knowledge to innovation - με τον συντονισμό της Ελλάδας σε συνεργασία με ερευνητικές ομάδες από την Κύπρο, την Κορσική και το Μαρόκο. Το έργο εξετάζει τη δυναμική που παρουσιάζουν οι τοπικές φυλές ως μέσο στήριξης της βιωσιμότητας του τομέα της αιγοπροβατοτροφίας. Κεντρικό στοιχείο του έργου είναι η αναγνώριση του ρόλου των τοπικών φυλών και των προϋποθέσεων για την αξιοποίηση του δυναμικού τους, δημιουργώντας την προστιθέμενη αξία που θα εγγυάται (βελτιώνει) το εισόδημα των κτηνοτρόφων, συνδυάζοντας την παραγωγή και το περιβάλλον με την κατάλληλη διαχείριση των γενετικών πόρων. Η φυλή αποτελεί τον φυσικό πόρο που αξιοποιείται σε συγκεκριμένο παραγωγικό σύστημα, αλλά παράλληλα είναι και το προϊόν μακροχρόνιων πρακτικών επιλογής και βελτίωσης μέσα στο παραγωγικό σύστημα στο οποίο εκτρέφεται. Επιπλέον, οι αλλαγές στην αντίληψη της κοινωνίας για συστήματα παραγωγής φιλικά προς το περιβάλλον και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής επιδρούν στα πρότυπα και στα κριτήρια επιλογής των φυλών. Κάτω από αυτό το πρίσμα, οι πρακτικές διαχείρισης και επιλογής παρουσιάζουν ενδιαφέρον, καθώς αυτές συνδέονται με τις προσδοκίες των κτηνοτρόφων, αποτελούν βασικό συστατικό του παραγωγικού συστήμα- τος και μπορούν να αποτελέσουν τον συνδετικό κρίκο μεταξύ του συστήματος εκτροφής και του προϊόντος. Στο έργο DoMEsTIc εξετάσθηκε η αλληλεπίδραση των προγραμμάτων διαχείρισης και των προγραμμάτων απόδοσης αξίας στα προϊόντα των φυλών, όπως η διαδικασία για ένταξη σε κάποιο σήμα ποιότητας ΠΓΕ ή ΠΟΠ. Τα διάφορα σήματα δεν περιλαμβάνουν αποκλειστικά την προϋπόθεση ότι το προϊόν που πιστοποιείται προέρχεται από συγκεκριμένη φυλή, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις οι τοπικές φυλές προωθούνται στο πλαίσιο αυτών των σχημάτων, τα οποία προαπαιτούν ότι τα ζώα εκτρέφονται σε παραδοσιακά συστήματα σε καθορισμένες περιοχές. Στους παράγοντες που συντελούν στην επιτυχία μιας συλλογικής προσπάθειας πιστοποίησης τυπικού προϊόντος ζωικής προέλευσης περιλαμβάνονται η αναγνώριση της αναγκαιότητας για την πιστοποίηση και η ύπαρξη αρχικού ενδιαφέροντος από τους εμπλεκομένους, η αναγνώριση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του προϊόντος που βασίζονται στην ιδιαιτερότητα της φυλής και του παραγωγικού συστήματος, η ύπαρξη αγοράς, καθώς και η οργάνωση των διαδικασιών ελέγχου και η γραφει Η Δρ Χριστίνα Λίγδα Αναπληρώτρια ερευνήτρια - Γενετική Βελτίωση Αγροτικών Ζώων, Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών, Θεσσαλονίκη - Τ.Θ , chligda@ otenet.gr πιστοποίηση από δημόσια αρχή. Στο πλαίσιο αυτό, εντάσσονται και δράσεις με στόχο την αναγνώριση των πολιτισμικών και περιβαλλοντικών υπηρεσιών των φυλών. Από την ανάλυση των διαφορετικών περιπτώσεων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του έργου, προκύπτει η ανάγκη ενίσχυσης των πρωτοβουλιών και της συλλογικής οργάνωσης ανά περιοχή και η δημιουργία του κατάλληλου θεσμικού και ρυθμιστικού πλαισίου για την επίλυση των διενέξεων μεταξύ των εμπλεκομένων. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τα προγράμματα διατήρησης γενετικών πόρων, στη μελέτη περίπτωσης συμπεριλήφθηκε το παράδειγμα της φυλής Κατσικά (Καραμάνικο), τοπική φυλή της Ηπείρου. Η φυλή Κατσικά παρέμεινε «ζωντανή» λόγω της επιμονής ορισμένων κτηνοτρόφων για τα ιδιαίτερα μορφολογικά χαρακτηριστικά της φυλής και κυρίως στη συνέχιση της τοπικής παράδοσης στο σύστημα εκτροφής και στη μετακίνηση των κοπαδιών το καλοκαίρι στις ορεινές ζώνες της Ηπείρου, αξιοποιώντας την τοπική βλάστηση. Η φυλή Κατσικά περιλαμβάνεται στις απειλούμενες με εγκατάλειψη φυλές (συνολικός αριθμός θηλυκών ζώων μικρότερος των ζώων) και η Ένωση Μετακινούμενων Κτηνοτρόφων Ηπείρου υλοποιεί το πρόγραμμα τήρησης στοιχείων γενεαλογίας και ελέγχου των αποδόσεων της φυλής με την εποπτεία του Κέντρου Γενετικής Βελτίωσης Ζώων Ιωαννίνων. Τα προγράμματα διατήρησης γενετικών πόρων έχουν συμβάλει ουσιαστικά στην αύξηση του αριθμού των εκτρεφόμενων ζώων και στην ενημέρωση ευρύτερου μέρους των πολιτών για την αξία των τοπικών φυλών, εντούτοις οι κτηνοτρόφοι αντιμετωπίζουν συνεχώς αυξανόμενα προβλήματα, που οφείλονται σε ελλείψεις σε υποδομές και τεχνική στήριξη και όταν σε αυτά προστεθούν και οι καθυστερήσεις όσον αφορά την καταβολή των οικονομικών ενισχύσεων για τη συνέχιση της εκτροφής φυλών με μικρό πληθυσμό συμπληρώνεται ένα αρνητικό περιβάλλον για την εξέλιξη της φυλής και γενικότερα της μετακινούμενης κτηνοτροφίας στην περιοχή, το οποίο απαιτεί συντονισμένες δράσεις για να αναστραφεί. Από την πλευρά της έρευνας, η προκήρυξη εθνικών προγραμμάτων με στόχο την ενίσχυση της μελέτης και του χαρακτηρισμού των φυλών ως προς τις παραγωγικές και αναπαραγωγικές τους ιδιότητες, την ανθεκτικότητα σε ασθένειες, τη διάρκεια παραγωγικής ζωής και άλλων χαρακτηριστικών που σχετίζονται με την προσαρμοστικότητα σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα, θα συμβάλει στην αξιοποίηση των τοπικών φυλών στα παραγωγικά συστήματα όπου αυτές εκτρέφονται και στη στήριξη της εκτατικής κτηνοτροφίας.