ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΠΡΟΩΠΙΚΟΤ ΕΚΠΑΙΔΕΤΘ. ΔΙΑΔΙΚΑΙΕ ΟΡΓΑΝΩΘ ΕΚΠΑΙΔΕΤΘ Ενότθτα: Χ6. Οργάνωςθ & υλοποίθςθ Εκπαιδευτικισ δραςτθριότθτασ

Transcript

1 ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΠΡΟΩΠΙΚΟΤ ΕΚΠΑΙΔΕΤΘ ΔΙΑΔΙΚΑΙΕ ΟΡΓΑΝΩΘ ΕΚΠΑΙΔΕΤΘ Ενότθτα: Χ6. Οργάνωςθ & υλοποίθςθ Εκπαιδευτικισ δραςτθριότθτασ Εφορεία Εκπαίδευςθσ Γενικισ Εφορείασ Ακινα θ Ζκδοςθ 1

2 υγγραφζασ Τλικό από: Επιςτθμονικι Ζνωςθ Εκπαιδευτϊν Ενθλίκων Εκπαιδευτικό υλικό από τον Εκνικό Οργανιςμό Πιςτοποίθςθσ Προςόντων & Επαγγελματικοφ Προςανατολιςμοφ (Ε.Ο.Π.Ε.Π) Νεκτάριοσ Σςεςμελόπουλοσ (Εκπαιδευτήσ Σ.Ε.Π.) Τπεφκυνοσ Διαμόρφωςθσ επιςτθμονικών προδιαγραφών του εκπαιδευτικοφ υλικοφ Νεκτάριοσ Σςεςμελόπουλοσ υμβουλευτικι Τποςτιριξθ Επιςτθμονικι Ζνωςθ Εκπαιδευτϊν Ενθλίκων Επιμζλεια κειμζνων Σο παρόν δθμιουργικθκε ςτο πλαίςιο δθμιουργίασ εκπαιδευτικϊν εγχειριδίων για τθν «ευζλικτθ εκπαίδευςθ» του ϊματοσ Ελλινων Προςκόπων (.Ε.Π). Η ςυγγραφι των κειμζνων ζχει γίνει με τθ βοικεια τεκμθριωμζνων εγχειριδίων τα οποία αποτελοφν το υφιςτάμενο υλικό τθσ Επίςθμθσ εκπαίδευςθσ Ενθλίκων τελεχϊν του.ε.π.. Οι ςυγγραφείσ ζχουν επιλεγεί με τθ βοικεια τθσ Εφορείασ Εκπαιδεφςεωσ και είναι ενεργά μζλθ του Εκπαιδευτικοφ προςωπικοφ του.ε.π. ι εγκεκριμζνοι ειδικοί επιςτθμονικοί ςφμβουλοι. 2

3 Περιεχόμενα κοπόσ... 6 Προςδοκώμενα αποτελϋςματα... 6 Ειςαγωγι... 7 Ενότθτα Πριν την εκπαύδευςη (Πολλών ωρών ό ημερών) Έγκαιρη προετοιμαςύα Επιλογό και ςτελϋχωςη «Εκπαιδευτικόσ Ομϊδασ» Κατανομό αρμοδιοτότων και ευθυνών Διϊρκεια Σχολόσ, Τόποσ-Χώροσ πραγματοπούηςησ Θεματολόγιο Δραςτηριότητεσ Έντυπα Καταρτιςμόσ Προγρϊμματοσ Σχολόσ Κατϊ την διϊρκεια τησ Εκπαύδευςησ (Σχολόσ): «Δημιουργύα Πνεύματοσ Σχολόσ» Πιςτό εφαρμογό του Προγρϊμματοσ Εκπαύδευςησ Συνοχό και αλληλεξϊρτηςη Θεμϊτων (ςε πολυόμερεσ εκπαιδεύςεισ) Ελκυςτικϋσ - πρωτότυπεσ - μεθοδικϋσ παρουςιϊςεισ Αξιοπούηςη ελεύθερου χρόνου Μετϊ τη λόξη τησ εκπαιδευτικόσ δραςτηριότητασ: Παρϊδοςη χώρου και υλικών Αξιολόγηςη Ενότθτα Η Δυναμικι τθσ Ομάδασ Οριςμόσ ομϊδασ Τι ςημαύνει «ρόλοι» μϋςα ςε μύα ομϊδα; Ποιοι ρόλοι αναδύονται μϋςα ςε μύα ομϊδα; Γιατύ εύναι χρόςιμοι οι ρόλοι ςε μύα ομϊδα; Τι εύδουσ πληροφορύεσ μπορεύ να προςφϋρουν ςτον εκπαιδευτό ενηλύκων οι «δύςκολοι» ρόλοι ςτην ομϊδα για την πορεύα τησ ςυμβουλευτικόσ διαδικαςύασ Πωσ θα πρϋπει να αντιμετωπύζει ο εκπαιδευτόσ τουσ ρόλουσ Πώσ μπορεύ ο εκπαιδευτόσ ενηλύκων να ενεργοποιόςει τη ςυμμετοχό ςτην ομϊδα ενόσ εξωςτρεφούσ μϋλουσ, αξιοποιώντασ τουσ ρόλουσ; Τα ςτϊδια ςτην πορεύα ανϊπτυξησ και ωρύμανςησ μύασ ομϊδασ

4 Πώσ μπορεύ να ςυνειςφϋρει ο εκπαιδευτόσ κατϊ το ςτϊδιο τησ «ςύγκρουςησ» τησ ομϊδασ Γνωριμύα εκπαιδευτό με τουσ εκπαιδευόμενουσ Για ποιουσ λόγουσ οι ομαδικϋσ, βιωματικϋσ αςκόςεισ ϋχουν ςημαντικό ρόλο ςτην ανϊπτυξη τησ διεργαςύασ τησ ομϊδασ Ποιεσ εύναι οι προδιαγραφϋσ διεξαγωγόσ των ομαδικών, βιωματικών αςκόςεων προκειμϋνου αυτϋσ να ϋχουν θετικϊ μαθηςιακϊ αποτελϋςματα και να ςυμβϊλουν ςτην ανϊπτυξη τησ διεργαςύασ τησ ομϊδασ Οριςμόσ τησ επικοινωνύασ: Ποια εύναι η διαδικαςύα τησ επικοινωνύασ; Tα βαςικϊ ςτοιχεύα τησ λεκτικόσ επικοινωνύασ που επηρεϊζουν το δϋκτη να μεταβϊλλει μύα ςτϊςη ό ςυμπεριφορϊ του Ποια εύναι τα κύρια μϋςα τησ προφορικόσ επικοινωνύασ Ποια εύναι τα πλεονεκτόματα τησ προφορικόσ επικοινωνύασ; Ενότθτα κεματολόγιο Πρόγραμμα εκπαιδεφςεων εκπαίδευςθσ Θεματολόγιο Κύκλοσ Προπαραςκευαςτικόσ Εκπαύδευςησ Κύκλοσ Προςκοπικόσ Μεθοδολογύασ Κύκλοσ Ηγεςύασ Κύκλοσ Καταςκηνωτικόσ Τεχνικόσ/Μεγϊλων Δρϊςεων / Σύνθετο (μεγϊλο) ταξύδι Κύκλοσ Διακριτικού Δϊςουσ Υπόμνημα Συμβολιςμού Υπόμνημα Ενότθτα Αξιολόγθςθ αυτοαξιολόγθςθ ςυνεχισ ανάπτυξθ Η Αξύα τησ αυτοαξιολόγηςησ Παρακολούθηςη των εξελύξεων με ςτόχο την βελτύωςη Πωσ ςυνδϋεται η αυτοαξιολόγηςη με το κύροσ του εκπαιδευτό; Η αυτοαξιολόγηςη ωσ η μόνη ϋγκυρη αξιολόγηςη του εκπαιδευτό; Η αξιοπούηςη ενόσ φακϋλου υλικού του εκπαιδευτό (portfolio) ςτην αυτοαξιολόγηςό του Πωσ οι εκπαιδευτϋσ μπορούν να καλύψουν τα πιθανϊ κενϊ τουσ και να ενημερωθούν για τισ τρϋχουςεσ εξελύξεισ ςτο πλαύςιο τησ επαγγελματικόσ τουσ ανϊπτυξησ Σύνοψη

5 5

6 Σκοπόσ κοπόσ αυτισ τθσ εκπαιδευτικισ ενότθτασ είναι να ενθμερϊςει και να εξθγιςει ςτο προςωπικό εκπαίδευςθσ του ϊματοσ Ελλινων Προςκόπων τον τρόπο οργάνωςθσ μιασ εκπαιδευτικισ διαδικαςίασ, τθν διαχείριςθ του ανκρϊπινου δυναμικοφ, τθν δυναμικι και τθν αποτελεςματικότθτα τθσ ομάδασ, κακϊσ και τθν κεωρία και τθν αξία τθσ αυτό-αξιολόγθςθσ και τθσ αξιολόγθςθσ γενικά Προςδοκώμενα αποτελϋςματα Με τθν ολοκλιρωςθ αυτισ τθσ εκπαιδευτικισ ενότθτασ τα μζλθ του προςωπικοφ εκπαίδευςθσ, κα είναι ςε κζςθ να γνωρίηουν: Σο πϊσ Οργανϊνεται μία Εκπαιδευτικι Δραςτθριότθτα Σθν δυναμικι τθσ Ομάδασ εκπαιδευτϊν και εκπαιδευομζνων Σο κεματολόγιο πρόγραμμα Εκπαιδεφςεων Ευζλικτθσ Εκπαίδευςθσ Σθν αξία τθσ αυτό αξιολόγθςθσ υνεχισ ανάπτυξθσ Λϋξεισ Κλειδιϊ -Εκπαιδευτικι δραςτθριότθτα -Θεματολόγιο -Εκπαίδευςθ ενθλίκων -Μζςα εκπαίδευςθσ -Αξιολόγθςθ -Δυναμικι τθσ ομάδασ 6

7 Ειςαγωγό τα 100 και πλζον χρόνια ηωισ και λειτουργίασ του ϊματοσ Ελλινων Προςκόπων, παράλλθλα με το πρόγραμμα που πραγματοποιείται ςτα τμιματα με τα ανιλικα ςτελζχθ μασ, πραγματοποιοφνται εκπαιδεφςεισ οι οποίεσ ςαν ςτόχο ζχουν τθν καλφτερθ τεκμθρίωςθ των ενιλικων ςτελεχϊν μασ. Εκπαιδεφςεισ οι οποίεσ μεταφζρουν ςυνεχϊσ γνϊςεισ με τισ οποίεσ τα ενιλικα ςτελζχθ μασ κα μπορζςουν να «παίξουν» με τα παιδιά των τμθμάτων τουσ, μεταφζροντάσ τουσ βιωματικά, γνϊςεισ οι οποίεσ ςτοχεφουν ςτθν δθμιουργία ενεργϊν και χριςιμων πολιτϊν. Η εκπαίδευςθ με λίγα λόγια αποτελεί ζνα από τα μεγαλφτερα γρανάηια του.ε.π., από αυτά που κινοφν τθν διαδικαςία επιμόρφωςθσ των ενιλικων ςτελεχϊν μασ, ςεβόμενθ πάντα τα χαρακτθριςτικά ενόσ ενιλικου εκπαιδευόμενου τα οποία είναι ςυγκεκριμζνα και είναι αυτά τα οποία μασ κακορίηουν τελικά τον τρόπο που κα επιλζξουμε να μεταφζρουμε τθ γνϊςθ και τθν εμπειρία μασ. Μασ κακορίηουν τον τρόπο, τον τόπο και τθ διάρκεια τθσ εκπαίδευςθσ προςπακϊντασ να ζχουμε το καλφτερο αποτζλεςμα, με το λιγότερο κόςτοσ. Και όταν μιλάμε για κόςτοσ δεν αναφερόμαςτε μόνο ςτο οικονομικό. Αλλά και ςτο κζμα τθσ κοφραςθσ, των πολλϊν ωρϊν εκπαίδευςθσ, και πολλζσ φορζσ τθν λάκοσ επιλογι κεματολογίου, ι λάκοσ τρόπουσ παρουςίαςθσ. Ζτςι ωσ εκπαιδευτζσ κατά τθ διάρκεια προετοιμαςίασ μίασ εκπαιδευτικισ διαδικαςίασ κα πρζπει να λάβουμε υπόψθ μασ, πολλά για να ξεκινιςουμε δυναμικά ζχοντασ ςχεδόν εξαςφαλίςει από πριν ζνα καλό εκπαιδευτικό αποτζλεςμα. Μιλάμε για καλι επιλογι ςυνεργατϊν, καλι διαχείριςθ τθσ ομάδασ των εκπαιδευτϊν αλλά και των εκπαιδευομζνων, επιλογι ςωςτϊν εκπαιδευτικϊν-εποπτικϊν μζςων και ςωςτισ εκπαιδευτικισ φλθσ. τισ εκπαιδευτικζσ ενότθτεσ που κα ακολουκιςουν, κα γίνει προςπάκεια να εξθγθκοφν και να τεκμθριωκοφν όλα όςα περιγράφονται παραπάνω. 7

8 Ενότητα 1 Οργϊνωςη εκπαιδευτικόσ δραςτηριότητασ 1.1. Πριν την εκπαύδευςη (Πολλών ωρών ό ημερών) Η κάκε εκπαιδευτικι διαδικαςία ςτο.ε.π. χαρακτθρίηεται από ςυγκεκριμζνεσ κινιςεισ και ενζργειεσ τισ οποίεσ κα μποροφςαμε να τισ χωρίςουμε ςε τρία ςτάδια. το τι κινιςεισ κάνουμε πριν τθν εκπαίδευςθ, ςτο τι γίνεται κατά τθ διάρκεια τθσ εκπαίδευςθσ και ςτο πωσ κα κινθκοφμε κατόπιν τθσ εκπαίδευςθσ. τθν εκπαιδευτικι ενότθτα Χ4 όςον αφορά ςτθν οργάνωςθ μίασ εκπαίδευςθσ, αναφζρονται τα παρακάτω: Για μια ουςιαςτικι εκπαίδευςθ, για μια ποιοτικι εκπαίδευςθ που κα κινιςει το ενδιαφζρον των εκπαιδευομζνων το εκπαιδευτικό πρόγραμμα πρζπει να είναι άψογα οργανωμζνο ςε όλα τα επίπεδα. Πολλζσ φορζσ παρατθρείται αρνθτικι ςυμπεριφορά των εκπαιδευομζνων όταν, παρ όλεσ τισ προςπάκειεσ και τθν ποιότθτα των εκπαιδευτϊν, το πρόγραμμα ζχει αδυναμίεσ ςε ό,τι αφορά τθν υποδομι, το εκπαιδευτικό υλικό, τθ γραμματειακι υποςτιριξθ, τθν εκπλιρωςθ των οικονομικϊν και άλλων υποχρεϊςεων προσ τουσ ςυμμετζχοντεσ. Το θετικό ςτοιχείο των Εκπαιδευτϊν του Σ.Ε.Π πάνω ςτην οργάνωςη είναι ότι πραγματικά ξζρουν να οργανϊνουν ωραίεσ εκπαιδεφςεισ κυρίωσ γιατί ςτην Προςκοπική τουσ διαδρομή ζχουν μάθει να οργανϊνουν δράςεισ. Ξζρουν να ςυντάςςουν ζνα πρόγραμμα, ξζρουν τι ενζργειεσ πρζπει να κάνουν πριν / κατά / μετά την δράςη και αυτή η εμπειρία μετατρζπεται ςε ενζργειεσ πριν / κατά/ μετά την εκπαίδευςη. Σα τελευταία χρόνια θ κεντρικι διοίκθςθ, ζχει εκςυγχρονίςει το υποςτθρικτικό υλικό των εκπαιδεφςεων το οποίο είναι άμεςα διακζςιμο ςε όλουσ τουσ εμπλεκόμενουσ ςε μια εκπαίδευςθ βοθκϊντασ και ενιςχφοντασ τουσ Εκπαιδευτζσ ςτο ζργο τουσ για μια ςωςτι οργάνωςθ μιασ εκπαιδευτικισ διαδικαςίασ. Ετςι λοιπόν, πριν ξεκινιςουμε τθν οργάνωςθ μιασ εκπαιδευτικισ δραςτθριότθτασ κα πρζπει να: Έγκαιρη προετοιμαςύα υνεργαςία υπευκφνων Εφορείασ Εκπαίδευςθσ για τθν επιλογι του χρόνου, τόπου και του Αρχθγοφ τθσ χολισ. Αίτθςθ για τθν άδεια τθσ χολισ από τον Αρχθγό ι τθν Εφορεία 8

9 Εκπαίδευςθσ, ανάλογα (προχπολογιςμόσ, επιτελείο, διαιτολόγιο, υλικά). Ζγκαιρθ ανακοίνωςθ από Εφορεία Εκπαίδευςθσ μινεσ πριν. (ανάλογα με το είδοσ τθσ εκπαίδευςθσ. αφϊσ δεν αναφερόμαςτε ςτθν εξ αποςτάςεωσ εκπαίδευςθ) Αιτιςεισ ςυμμετοχισ εκπαιδευομζνων. υναντιςεισ Εκπαιδευτϊν τουλάχιςτον ζνα μινα πριν, ενθμζρωςθ για τουσ ςτόχουσ τθσ χολισ από τον Αρχθγό. «Εκπαίδευςθ Εκπαιδευτϊν» κατά τισ υναντιςεισ Επιλογό και ςτελϋχωςη «Εκπαιδευτικόσ Ομϊδασ» Φροντίηουμε να υπάρχουν πεπειραμζνοι Εκπαιδευτζσ που γνωρίηουν επαρκϊσ τθ μεκοδολογία του Κλάδου ι τθσ Ειδικότθτασ, το αντικείμενο τθσ χολισ, το κεματολόγιο, το ςκοπό και τουσ ςτόχουσ τθσ ςυγκεκριμζνθσ Εκπαίδευςθσ. Προςκαλοφμε Εκπαιδευτζσ που ανικουν ςτο Προςωπικό Εκπαίδευςθσ τθσ Εφορείασ Εκπαίδευςθσ, δεν κάνουμε αποκλειςμοφσ, ενκαρρφνουμε τθ ςυμμετοχι και νζων Εκπαιδευτϊν για να εμπλουτίςουμε τθν Εκπαίδευςθ με νζα ςτελζχθ που κα αποκτιςουν εμπειρίεσ, για να προςφζρουν ςωςτά τθ βοικειά τουσ. ε οριςμζνεσ περιπτϊςεισ χρθςιμοποιοφμε και Πτυχιοφχουσ Δ.Δ. με ιδιαίτερεσ εκπαιδευτικζσ ικανότθτεσ, για τθ μελλοντικι διεφρυνςθ του Προςωπικοφ Εκπαίδευςθσ. Όταν οι ανάγκεσ τθσ χολισ επιβάλουν τθ χρθςιμοποίθςθ Παραςτατϊν πρζπει θ επιλογι των Εκπαιδευτϊν αυτϊν να γίνει με ιδιαίτερθ προςοχι. Πρζπει να είναι οι «καλφτεροι» και πιο ζμπειροι Εκπαιδευτζσ τθσ χολισ, διότι πάνω τουσ πζφτει το μεγαλφτερο βάροσ τθσ Εκπαίδευςθσ. Αν χρειαςτεί θ χρθςιμοποίθςθ Ειδικϊν υνεργατϊν ςτθ χολι, αυτοί πρζπει να ενθμερωκοφν από τον Αρχθγό τθσ χολισ, για να προςαρμοςτοφν ςτο ςκοπό, ςτουσ ςτόχουσ και τθ μζκοδο τθσ Προςκοπικισ Εκπαίδευςθσ. θμαντικό πρόςωπο για τθν επιτυχία τθσ χολισ είναι ο Διαχειριςτισ! Πρζπει να είναι μζλοσ του Προςωπικοφ Εκπαίδευςθσ, ικανόσ, πρόκυμοσ και δραςτιριοσ, να ζχει το χάριςμα να προβλζπει και να προνοεί ζγκαιρα για τθν τροφοδοςία και τα υλικά που χρειάηονται για τθν επιτυχία τθσ χολισ. ( Προςοχι ιδιαίτερθ ςτθ διαχείριςθ των οικονομικϊν)!! (Σιμολόγια αποδείξεισ απολογιςμόσ) κλπ. 9

10 Κατανομό αρμοδιοτότων και ευθυνών Καταμεριςμόσ ςε όλουσ Θεμάτων και δραςτθριοτιτων. Οι κφριοι υπεφκυνοι πρζπει να είναι μζλθ του Προςωπικοφ Εκπαίδευςθσ με αρκετι πείρα, ενϊ οι υπόλοιποι αναλαμβάνουν βοθκθτικοφσ ρόλουσ. Πρζπει να υπάρχουν υπεφκυνοι για : το υποςτθρικτικό υλικό, τα υλικά προγράμματοσ (παρουςιάςεισ, παιχνίδια κλπ.), τθ διακόςμθςθ του χϊρου, το ςλόγκαν, το ςιμα, τθν αφίςα και τα αναμνθςτικά τθσ χολισ. Πρζπει να υπάρχουν υπεφκυνοι επίςθσ για : το μαγειρείο, τα ηωθρά παιχνίδια, τα τραγοφδια, τισ προςευχζσ, τα τυπικά, τθ φωτογραφία, ςθμαία, ςιμα, - τςεκοφρι (όπου αυτό είναι απαραίτθτο) κλπ. Η γραμματεία τθσ χολισ πρζπει να ζχει τουσ καταλόγουσ των εκπαιδευομζνων, των Ενωμοτιϊν / Εξάδων / Ομίλων, τουσ φακζλουσ και τα προγράμματα τθσ χολισ και γενικά ότι ζχει να κάνει με τθν γραμματειακι υποςτιριξθ Εκπαιδευτϊν και εκπαιδευομζνων. ε ςυγκεκριμζνο ζντυπο, που ζχει τθν «Εκπαιδευτικι Ομάδα», αναγράφονται όλα τα ονόματα και οι αρμοδιότθτεσ των Εκπαιδευτϊν, ζτςι ϊςτε κάκε ςτιγμι όλοι να είναι ενιμεροι για το τι κάνει ποιοσ. Δίνουμε το καλό παράδειγμα τθσ καλισ λειτουργίασ ενόσ τμιματοσ, προςζχουμε τθν πεικαρχία, τθν τάξθ και τθν τυπικι διαδικαςία Διϊρκεια Σχολόσ, Τόποσ-Χώροσ πραγματοπούηςησ Η διάρκεια τθσ χολισ κακορίηεται από τισ οδθγίεσ τθσ Εφορείασ Εκπαίδευςθσ. Δεν κάνουμε χολι όςεσ μζρεσ βολεφει το Επιτελείο ι τουσ εκπαιδευόμενουσ, αλλά όςεσ μζρεσ κακορίηει θ Εφορεία Εκπαίδευςθσ, βάςει τθσ ςωςτισ διάρκειασ κεμάτων και δραςτθριοτιτων. Η κάκε χολι πρζπει να γίνεται τθν κατάλλθλθ εποχι (π.χ. όχι Κφκλοσ Καταςκθνωτικισ / ΜΔΤ το Χειμϊνα, όχι Α4 ςτο τζλοσ τθσ Προςκοπικισ χρονιάσ). Ο χϊροσ που πραγματοποιείται θ χολι είναι βαςικόσ παράγοντασ για τθν επιτυχία τθσ. τοιχεία απαραίτθτα για τθν επιλογι του χϊρου: 10

11 Καλά και άνετα κακίςματα Κατάλλθλοι και ιδιαίτεροι χϊροι για εργαςία των κφκλων Κατάλλθλθ αίκουςα κεμάτων (όχι κρφο το χειμϊνα, όχι ηζςτθ το καλοκαίρι, όχι εξωτερικοί κόρυβοι κλπ.) Επάρκεια οπτικοακουςτικϊν και άλλων μζςων(π.χ. πίνακεσ χαρτοπίνακεσ Η/Τ-Video Projector) Καλοί κοιτϊνεσ και επαρκείσ, κακαρζσ τουαλζτεσ. Κατάλλθλθ τραπεηαρία και μαγειρείο. Τπαίκριοι χϊροι για παιχνίδια, δραςτθριότθτεσ και κζματα Εφκολθ, γριγορθ και φκθνι πρόςβαςθ «Αιςκθτικι» χϊρου βοθκάει αφάνταςτα ςτο «κλίμα» τθσ χολισ Θεματολόγιο Δραςτηριότητεσ Έντυπα Σο κεματολόγιο και οι δραςτθριότθτεσ κακορίηονται από τθν Εφορεία Εκπαίδευςθσ. θμαντικό για το πρακτικό αποτζλεςμα μιασ χολισ είναι να επιλεγοφν κατάλλθλεσ δραςτθριότθτεσ, που κα υποςτθρίξουν τθ κεωρθτικι κατάρτιςθ των εκπαιδευομζνων. Πρζπει να υπάρχει ενθμερωτικό ζντυπο για τουσ εκπαιδευόμενουσ που περιζχει: γράμμα Αρχθγοφ, πρόγραμμα, οδθγίεσ πρόςβαςθσ, ατομικά και ομαδικά εφόδια, υποχρεϊςεισ και δικαιϊματα εκπαιδευομζνων κλπ. (Επικοινωνία με , δθμιουργία κλειςτοφ facebook Group )! Ο κάκε εκπαιδευόμενοσ πρζπει να πάρει το φάκελο τθσ χολισ με όλα τα απαραίτθτα εκπαιδευτικά ζντυπα (εγκεκριμζνα από τθν Εφορεία Εκπαίδευςθσ, ϊςτε να μπορεί να ανατρζξει ςτισ «πθγζσ» όποτε χρειαςτεί. Προςοχι όμωσ, δεν πρζπει να κάνουμε υπερβολζσ ςτθ παροχι των εντφπων (πχ. όχι ζντυπα του Δ.Δ. ςτθ Βαςικι). Μπορεί να υπάρχει και επιπλζον υποςτθρικτικό υλικό όπωσ παιδαγωγικά βιβλία, - ψυχοφζλιμα, CD τραγουδιϊν, παιχνίδια, ιςτορίεσ, προγράμματα δράςεων, κανονιςμοί, ανακοινϊςεισ κλπ. αρκεί να είναι κατάλλθλο και να προςφζρει κετικι βοικεια ςτουσ εκπαιδευόμενουσ, χωρίσ να τουσ μπερδεφει. 11

12 Καταρτιςμόσ Προγρϊμματοσ Σχολόσ Ο προγραμματιςμόσ εκτόσ από τθν χρονικι, ποςοτικι τυπικι ταξινόμθςθ κεμάτων, δραςτθριοτιτων και γενικά κινιςεων, ζχει ςκοπό να εκμθδενίςει πικανοφσ δυςμενείσ παράγοντεσ ςτθν εξζλιξθ τθσ εκπαιδευτικισ διαδικαςίασ. (Εναλλακτικζσ δραςτθριότθτεσ;) Σο πρόγραμμα είναι εκείνο που κα διαςφαλίςει κατά μεγάλο ποςοςτό το επιδιωκόμενο αποτζλεςμα και κα προςτατζψει τθ λειτουργία τθσ χολισ από ανεπικφμθτεσ επιπτϊςεισ & «εκπτϊςεισ». Κατά τον καταρτιςμό του προγράμματοσ κα πρζπει το επιτελείο «να ηει ςαν ςε πρόβα κεατρικισ παράςταςθσ» τουσ ρόλουσ και όλα που κα διαδραματίηονται κατά τθ διάρκεια τθσ Εκπαίδευςθσ. Σο πρόγραμμα μιασ χολισ πρζπει να ζχει τα παρακάτω χαρακτθριςτικά: Κίνθςθ και εναλλαγι Ροι και ηωντάνια Ποικιλία πρωτοτυπία και «εκπλιξεισ». υμμετοχι και ςυνεργαςία Ελκυςτικζσ παρουςιάςεισ Μικρζσ ειςθγιςεισ (κατανοθτζσ) Δραςτθριότθτεσ με ςκοπιμότθτα και πρωτοτυπία Λεπτομερι καταγραφι υπευκφνων, μζςων, υλικϊν Πρζπει να προβλζπεται αρκετόσ χρόνοσ για ξεκοφραςθ, να μθ γίνονται κζματα μετά το δείπνο και βζβαια θ κατάκλιςθ να μθν είναι μετά τισ (υπάρχουν κι άλλεσ χολζσ)!! Δίνουμε λίγθ λίγθ τθν πνευματικι τροφι (όχι όλα τα κζματα μαηί). Περιςςότερο ηθτάμε να παίξουν και να δράςουν. Εξάλλου το πλζον κεωρθτικό Θζμα, με τθν ςυμμετοχι αυτϊν που το παρακολουκοφν, γίνεται πρακτικό και εμπεδϊνεται ςαν αντικείμενο πράξεων και όχι λόγων. Ο ςτόχοσ μιασ εκπαίδευςθσ δεν είναι «να τα πει καλά ο Εκπαιδευτισ, αλλά να μάκει να τα πραγματοποιεί ο εκπαιδευόμενοσ»!!! Επιπλζον υλικό και προτάςεισ κα βρείτε ςτο Παράρτθμα Χ6.1 12

13 1.2. Κατϊ την διϊρκεια τησ Εκπαύδευςησ (Σχολόσ): «Δημιουργύα Πνεύματοσ Σχολόσ» Οι εκπαιδευόμενοι πρζπει να αποτελοφν μια Ομάδα με το δικό τθσ Πνεφμα και τθν δικι τθσ Προςωπικότθτα. Σο «Πνεφμα χολισ» είναι εκείνο που κα τουσ ενϊςει και κα πολλαπλαςιάςει τθ δφναμθ και τθ βοφλθςι τουσ για περιςςότερθ προςπάκεια, ςυμμετοχι, ςυνεργαςία, αλλθλοκατανόθςθ και αυτοπεικαρχία. Ζτςι κα αντιλθφκοφν τι ηθτάει από αυτοφσ θ Προςκοπικι Κίνθςθ. τα παραπάνω βοθκάει το «φνκθμα τθσ χολισ» που μεταφζρεται από ςτόμα ςε ςτόμα και βζβαια θ ενεργόσ ςυμμετοχι και θ ςυνεχισ παρουςία του Αρχθγοφ τθσ χολισ θμαντικόσ είναι και ο ρόλοσ τθσ «Εκπαιδευτικισ Ομάδασ» τθσ χολισ που πρζπει πάντα να ενκουςιάηει τουσ εκπαιδευόμενουσ Πιςτό εφαρμογό του Προγρϊμματοσ Εκπαύδευςησ Δεν κάνουμε ότι και όπωσ μασ αρζςει. Πρζπει να γίνεται το ςωςτό με τον ςωςτό τρόπο. Η εκπαίδευςθ πρζπει να είναι ενιαία και πανομοιότυπθ ςε όλθ τθν Ελλάδα και αυτό γίνεται μόνο με τισ υποδείξεισ τθσ Εφορείασ Εκπαίδευςθσ, τα εγκεκριμζνα Θεματολόγια, τθν τιρθςθ των Αρχϊν και τθσ Μεκοδολογίασ των Κλάδων. Η Εκπαίδευςθ δεν πρζπει να αλλάηει από τόπο ςε τόπο. Ο κάκε Εκπαιδευτισ κα βάλει και το προςωπικό του ςτοιχείο, τισ δικζσ του εμπειρίεσ, το δικό του τρόπο, τα δικά του πιχειριματα, όλα όμωσ κα τείνουν να εξυπθρετιςουν τουσ βαςικοφσ ςτόχουσ του κζματοσ χωρίσ παρεκκλίςεισ και αλλοιϊςεισ επί τθσ ουςίασ Συνοχό και αλληλεξϊρτηςη Θεμϊτων (ςε πολυόμερεσ εκπαιδεύςεισ) Όπωσ και ςτο τμιμα ι ςτθν Εφορεία, θ λειτουργία τθσ χολισ είναι μια ενότθτα ενεργειϊν άρρθκτα ςυνδεδεμζνων μεταξφ τουσ, ςαν καλοβαλμζνθ ιςτορία. Η αλλθλουχία κεμάτων-ειςθγιςεων ι δραςτθριοτιτων που ςυναποτελοφν τα ςτοιχεία του προγράμματοσ τθσ χολισ κα πρζπει να είναι ςα μια ςυνζχεια, ζνα ςιριαλ, χωρίσ κενά και κοιλιζσ που ςπάνε τθν αγωνία τθσ ςυνζχειασ και τθ διάκεςθ παρακολοφκθςθσ (το κάκε Θζμα «κουμπϊνει» με το επόμενο). 13

14 Ο Αρχθγόσ κλείνει με ςυντομία κάκε Θζμα, χωρίσ να το «παρουςιάηει» από τθν αρχι. υνδζει το επόμενο Θζμα με τα προθγοφμενα και παρουςιάηει τον επόμενο Εκπαιδευτι που κα κάνει ειςιγθςθ. Επίςθσ ο Αρχθγόσ δεν επιτρζπει επικαλφψεισ Θεμάτων και άςκοπεσ παρεμβάςεισ από Εκπαιδευτζσ και εκπαιδευόμενουσ. (Πρόβλεψθ γνϊςθ ειςθγιςεων)! Ελκυςτικϋσ - πρωτότυπεσ - μεθοδικϋσ παρουςιϊςεισ Η παρουςίαςθ ενόσ Θζματοσ ι μιασ δραςτθριότθτασ ςτθ χολι ζχει διπλι ςθμαςία. Από τθ μια είναι αυτά που κα μάκει ο εκπαιδευόμενοσ και από τθν άλλθ το πϊσ (μζςα, τρόποι παρουςίαςθσ, υλικά) του παρουςιάηονται. Οι παρουςιάςεισ των Θεμάτων πρζπει να ζχουν ποικιλία και «κατάχρθςθ» υλικϊν και μζςων (πίνακεσ, χαρτόνια, μαρκαδόροι, μπογιζσ, αφίςεσ, Η/Τ, CD PLAYER, Video Projector, μπλοκ μαμοφκ κλπ.). Επίςθσ προςπακοφμε, αν είναι εφικτό, να γίνονται παρουςιάςεισ και ςτθν φπαικρο και να μθν είμαςτε ςυνζχεια κλειςμζνοι ςε τζςςερισ τοίχουσ!!! Η ειςιγθςθ-παρουςίαςθ πρζπει να είναι ςφντομθ και περιεκτικι, διότι αυτό που μασ ενδιαφζρει δεν είναι μόνο θ κεωρία αλλά κυρίωσ θ πρακτικι εφαρμογι μζςω τθσ απόκτθςθσ εμπειριϊν και βιωμάτων. Η κεωρία χρειάηεται μόνο ςαν γνϊςθ επιβεβαίωςθσ και υποςτιριξθσ τθσ Πράξθσ Αξιοπούηςη ελεύθερου χρόνου Ελεφκερθ ςυηιτθςθ, λφςιμο ατομικϊν αποριϊν, δθμιουργία φιλικϊν δεςμϊν. Ζκκεςθ βιβλίων κατά κατθγορίεσ (Προςκοπικά, παιδαγωγικά, ψυχολογικά, παιχνιδιϊν, δραςτθριοτιτων, χειροτεχνιϊν κλπ.) Επιπλζον υλικό και προτάςεισ κα βρείτε ςτο Παράςτθμα Χ6.2 14

15 1.3. Μετϊ τη λόξη τησ εκπαιδευτικόσ δραςτηριότητασ: Παρϊδοςη χώρου και υλικών Αφινουμε το χϊρο καλφτερο από ότι τον βρικαμε (παλιά Προςκοπικι παράδοςθ), κάτι που λειτουργεί και ςαν παράδειγμα για τουσ εκπαιδευόμενουσ, όταν κι εκείνοι κα κάνουν το ίδιο, ςαν θγζτεσ, με τα τμιματα ι τισ Εφορείεσ τουσ. Παράδοςθ των υλικϊν που χρθςιμοποιοφμε ςε άψογθ κατάςταςθ και αντικατάςταςθ όςων υλικϊν ζχουν καταςτραφεί ι χακεί. Κάκε εκπαιδευτικό κζντρο ι χϊροσ που μασ φιλοξζνθςε πρζπει να ςυνεχίςει να προςφζρει τισ υπθρεςίεσ του και ςε άλλουσ, χωρίσ προβλιματα που κα του δθμιουργιςουν κακοί χριςτεσ, πόςο μάλλον αν αυτοί προζρχονται από τθν Εκπαίδευςθ! (εβαςμόσ ςτθν εργαςία και τθν προςφορά των άλλων) Αξιολόγηςη Είναι ζνα από τα ςθμαντικότερα μζρθ μιασ χολισ. Αξιολογοφμε : λειτουργία - εξζλιξθ εκπαιδευτικισ διαδικαςίασ, χρόνουσ παρουςίαςθ προγράμματοσ, κεματολόγιο, δραςτθριότθτεσ, ζντυπα, χϊρουσ και εγκαταςτάςεισ, τροφοδοςία, διαιτολόγιο. Σε εμφανέσ ςημείο ο κωδικόσ αξιολόγηςησ τησ εκάςτησ εκπαιδευτικήσ ενότητασ και παρότρυνςη προσ τουσ εκπαιδευόμενουσ να αξιολογούν απευθείασ μετά το πέρασ τησ ειςήγηςησ Μεγάλθ ςθμαςία δίνουμε επίςθσ ςτο κομμάτι του εντφπου όπου οι εκπαιδευόμενοι γράφουν γενικζσ παρατθριςεισ και ςχόλια. Αξιολόγθςθ (γριγορθ) το τελευταίο βράδυ τθσ χολισ από τουσ Εκπαιδευτζσ Μετά τθν αναχϊρθςθ των εκπαιδευόμενων, θ «Εκπαιδευτικι Ομάδα» τθσ χολισ τουσ αξιολογεί ζναν ζναν ξεχωριςτά λαμβάνοντασ υπόψθ τα κριτιρια που προβλζπει ο κανονιςμόσ Εκπαίδευςθσ. ε περίπτωςθ που προκφψει οποιοδιποτε πρόβλθμα, με κάποιον εκπαιδευόμενο, πρζπει να ενθμερωκεί και το διοικθτικό του κλιμάκιο, ϊςτε να ζχουμε μια πλθρζςτερθ εικόνα του εκπαιδευόμενου και του λόγου που πικανϊσ δθμιουργικθκε το πρόβλθμα (θ αξιολόγθςθ ανκρϊπων και ιδιαίτερα για τόςο μικρό χρονικό διάςτθμα, είναι πολφ ςοβαρι υπόκεςθ και κζλει μεγάλθ προςοχι)!! το τζλοσ τθσ αυτισ εκπαιδευτικισ ενότθτασ (Χ6) υπάρχει ειδικό κεφάλαιο για τθν αξία τθσ αξιολόγθςθσ και τθσ αυτό-αξιολόγθςθσ. 15

16 Επιπλζον υλικό και προτάςεισ κα βρείτε ςτο Παράρτθμα Χ6.3 Πθγζσ : Βαςιςμζνο ςε ζντυπο του Θανάςθ Βόςςθ «Ακρίτα» Ζντυπο Λίηασ Μαντηαβίνου θμειώςεισ Γιϊργου Παπανδρζου θμειώςεισ Γιάννθ Μιχάλθ 16

17 Ενότητα 2 Η Δυναμικό τησ Ομϊδασ 2.1. Οριςμόσ ομϊδασ Μια ομάδα αποτελείται από δφο ι περιςςότερα άτομα που αλλθλοεπιδροφν για τθν επίτευξθ ενόσ κοινοφ ςτόχου. Σα βαςικά χαρακτθριςτικά αυτοφ του οριςμοφ είναι οι άνκρωποι, θ επικοινωνία πρόςωπο µε πρόςωπο και ο τουλάχιςτον ζνασ κοινόσ ςτόχοσ. Ζνα ςφνολο ανκρϊπων που χρθςιμοποιοφν ζνα φωτοτυπικό µμθχάνθμα δεν αποτελεί ομάδα, παρόλο που ζχουν επαφι πρόςωπο µε πρόςωπο, γιατί δεν αλλθλοεπιδροφν µμεταξφ τουσ. Σα µζλθ µμιασ ομάδασ γνωρίηουν ότι ανικουν ςτθν ομάδα, µμοιράηονται κοινά πιςτεφω και ςτάςεισ και αποδζχονται ςυγκεκριμζνουσ κανόνεσ. τθ βιβλιογραφία ςυναντάμε διάφορουσ οριςμοφσ για το τι είναι ομάδα. Από τουσ πιο γνωςτοφσ είναι αυτόσ που ζδωςαν οι Katzenbach και Smith, ςφμφωνα µε τουσ οποίουσ ομάδα είναι ζνασ µμικρόσ αρικμόσ ατόμων µε ςυμπλθρωματικζσ ικανότθτεσ δεξιότθτεσ που είναι αφοςιωμζνοι ςε ζναν κοινό ςκοπό, ζνα ςφνολο ςτόχων απόδοςθσ και µια προςζγγιςθ για τθν οποία είναι αμοιβαία υπεφκυνοι. Όπωσ ιδθ αναφζρκθκε ςτθν Ενότθτα 1 ο υπεφκυνοσ (ι ςυντονιςτισ ι ο Αρχθγόσ) μίασ εκπαιδευτικισ δραςτθριότθτασ, για να πραγματοποιιςει τον ςτόχο του κα πρζπει να διαχειριςτεί μία ομάδα ανκρϊπων που κα μποροφςαμε να ποφμε πωσ χωρίηεται ςε δφο μικρότερεσ ομάδεσ. Αυτζσ τθσ Εκπαιδευτικισ Ομάδασ και τθν Ομάδα των εκπαιδευόμενων. Οι ομάδεσ χαρακτθρίηονται από δφο καταςτάςεισ: Σθν δυναμικι μιασ ομάδασ αλλά και τισ διεργαςίεσ μιασ ομάδασ. φμφωνα με το βιβλίο τθσ κασ τθσ Ά. Σςιμπλουκι (2012) «Δυναμικι τθσ Ομάδασ και Επικοινωνία ςτθν Εκπαίδευςθ Ενθλίκων» (Εκδ. ΙΝΕ/ΓΕΕ): Η «δυναμικι» τθσ ομάδασ αναφζρεται ςε οτιδιποτε ςυμβαίνει ςε μια ομάδα: τα χαρακτθριςτικά τθσ ομάδασ, οι αξίεσ που ζχει, θ ποιότθτα του θγζτθ, οι ςχζςεισ που αναπτφςςονται ςτο εςωτερικό τθσ, οι ρόλοι που εμφανίηονται, θ ενεργθτικι ςυμμετοχι των μελϊν τθσ, το είδοσ και θ φφςθ τθσ, θ δομι και θ ςυνοχι τθσ, θ ςχζςθ τθσ με το ευρφτερο περιβάλλον (π.χ., με τον εκπαιδευτικό φορζα ςτον οποίο εντάςςεται). Κακϊσ τα μζλθ τθσ ομάδασ αλλθλεπιδροφν και επθρεάηουν το ζνα το άλλο, ςτο εςωτερικό των ομάδων αναπτφςςεται μια δυναμικι (κανόνεσ, ςχζςεισ, ρόλοι, κοινωνικζσ επιρροζσ, επιδράςεισ ςτθ ςυμπεριφορά) που τθ διαφοροποιεί από τθν τυχαία ςυνάκροιςθ ατόμων. Η «διεργαςία» τθσ ομάδασ αφορά ςτθν αλλθλουχία των γεγονότων όπωσ εκτυλίςςονται, τα οποία επιφζρουν τθν αλλαγι ςε μια ομάδα, δθλαδι το «ςφνολο των πράξεων, των αντιδράςεων και των ςυμπεριφορϊν που δοκιμάηει μια ομάδα για να επιτφχει τουσ ςτόχουσ τθσ» (Douglas, 1997:87). Η διεργαςία, επομζνωσ, τθσ ομάδασ αναφζρεται ςτθν κατανόθςθ τθσ 17

18 ςυμπεριφοράσ των μελϊν τθσ. Για παράδειγμα, όταν προςπακοφν να λφςουν ζνα πρόβλθμα ι να πάρουν μια απόφαςθ. Ο εκπαιδευτισ τθσ ομάδασ μπορεί να τθ βοθκιςει να επιτφχει τουσ ςτόχουσ τθσ, παρακολουκϊντασ, για παράδειγμα, πόςο καλά λειτουργεί ςτθ λιψθ των αποφάςεων και παρεμβαίνοντασ όταν κρίνει ότι χρειάηεται για να τθ βοθκιςει να κατανοιςει τθ ςυμπεριφορά τθσ και εάν χρειαςτεί να τθν αλλάξει. Με τθ δυναμικι και τθ διεργαςία των ομάδων ζχει αςχολθκεί θ ψυχοδυναμικι προςζγγιςθ και ιδιαιτζρωσ ο Kurt Lewin: Ο οποίοσ ζχει εντρυφιςει ςτθν επιςτθμονικι μελζτθ των ομάδων. Ειςιγαγε τον όρο «δυναμικι των ομάδων» για να περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο οι ομάδεσ και τα άτομα αντιδροφν ςτθν αλλαγι. Η ψυχοδυναμικι προςζγγιςθ του Lewin υποςτθρίηει ότι θ ςυμπεριφορά των ανκρϊπων ςτθν ομάδα ςχετίηεται με τθν παιδικι θλικία και ςυγκεκριμζνα τισ οικογενειακζσ ςχζςεισ και τθν ποιότθτά τουσ (π.χ. ςυγκρουςιακζσ, ιρεμεσ). Όταν θ ομάδα προςφζρει αςφάλεια και ςζβεται το δικαίωμα ζκφραςθσ των εκπαιδευομζνων και των εκπαιδευτϊν, χωρίσ να Με τθ δυναμικι και τθ διεργαςία των ομάδων ζχει αςχολθκεί θ ψυχοδυναμικι προςζγγιςθ και ιδιαιτζρωσ ο Kurt Lewin Ο οποίοσ ζχει εντρυφιςει ςτθν επιςτθμονικι μελζτθ των ομάδων. Ειςιγαγε τον όρο «δυναμικι των ομάδων» για να περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο οι ομάδεσ και τα άτομα αντιδροφν ςτθν αλλαγι. Η ψυχοδυναμικι προςζγγιςθ του Lewin υποςτθρίηει ότι θ ςυμπεριφορά των ανκρϊπων ςτθν ομάδα ςχετίηεται με τθν παιδικι θλικία και ςυγκεκριμζνα τισ οικογενειακζσ ςχζςεισ και τθν ποιότθτά τουσ (π.χ. ςυγκρουςιακζσ, ιρεμεσ). Όταν θ ομάδα προςφζρει αςφάλεια και ςζβεται το δικαίωμα ζκφραςθσ των εκπαιδευομζνων και των εκπαιδευτϊν, χωρίσ να τουσ «υποτιμά» ι να τουσ «εξοςτρακίηει», τότε εκπαιδευόμενοι και εκπαιδευτζσ μποροφν να επιβλθκοφν ςτα δυςάρεςτα ςυναιςκιματά τουσ. τθν ίδια οπτικι ςτο πεδίο τθσ ψυχαναλυτικι προςζγγιςθσ των ομάδων και θ κεωρία του Ο Wilfred Bion, ο οποίοσ υποςτθρίηει ότι ςε κάκε ομάδα υπάρχουν τρεισ βαςικζσ υποκζςεισ: α) θ εξάρτθςθ (dependency) β) θ ςφγκρουςθ-φυγι (fight-flight) γ) το ηευγάρωμα (pairing). Η «εξάρτθςθ» ζχει κφριο ςτόχο να δθμιουργιςει ςτα μζλθ αίςκθμα αςφάλειασ και να τουσ προςφζρει προςταςία. Σα μζλθ τθσ ομάδασ ενεργοφν πακθτικά και λειτουργοφν κεωρϊντασ ότι ο εκπαιδευτισ ζχει τον απόλυτο ζλεγχο τθσ κατάςταςθσ. τθ φάςθ αυτι ο εκπαιδευτισ εξιδανικεφεται από τθν ομάδα και αντιμετωπίηεται ςαν «κεόσ». Εκπαιδευτζσ που ζχουν φιλοδοξίεσ είναι ταυτόχρονα ευάλωτοι ςτθν ανάλθψθ αυτοφ του ρόλου. Η αποςτροφι, όμωσ, που μπορεί να αιςκανκοφν τα μζλθ τθσ ομάδασ, λόγω τθσ εξάρτθςισ τουσ, μπορεί να τα οδθγιςει ςτθν «αποκακιλωςθ» του εκπαιδευτι και ςτθν αναηιτθςθ ενόσ άλλου θγζτθ. 18

19 Η «ςφγκρουςθ-φυγι» ςθμαίνει ότι θ ομάδα λειτουργεί ςαν να πρζπει να διατθριςει τθν φπαρξι τθσ με κάκε τρόπο και αυτό μπορεί να ςυμβεί μόνο όταν αποφεφγει κάποιον ι ςυγκροφεται με κάποιον ι κάτι. τθ ςφγκρουςθ θ ομάδα χαρακτθρίηεται από επικετικότθτα και οργι. τθ φυγι θ ομάδα ςχολιάηει, λζει ιςτορίεσ, αρχίηει αργά ι κάνει άλλεσ δραςτθριότθτεσ που εξυπθρετοφν τθν ανάγκθ τθσ να αποφφγει τισ εργαςίεσ. τισ περιπτϊςεισ αυτζσ ο εκπαιδευτισ μπορεί να κινθτοποιιςει τθν ομάδα προσ τθ ςφγκρουςθ ι να τθν οδθγιςει ςτθν αποφυγι. Σο «ηευγάρωμα» βαςίηεται ςτθν υπόκεςθ ότι θ ομάδα ζχει ςτόχο τθν αναπαραγωγι τθσ. Δυο εκπαιδευόμενοι, ανεξαρτιτωσ φφλου, κάνουν τθ δουλειά τθσ ομάδασ μζςα από τθ ςυνεχι αλλθλεπίδραςι τουσ. Σα υπόλοιπα μζλθ παρακολουκοφν με ενδιαφζρον και με ζνα αίςκθμα ανακοφφιςθσ και προςμονισ. Ο Bion υποςτθρίηει μάλιςτα ότι οι τρεισ παραπάνω βαςικζσ λειτουργίεσ ςτθν ουςία αποτελοφν μθχανιςμοφσ άμυνασ των ςυμμετεχόντων απζναντι ςτα αιςκιματα άγχουσ και εκφράηονται μζςα από ςυγκεκριμζνεσ ςυμπεριφορζσ ωσ ςυνολικι αντίδραςθ τθσ ομάδασ. Επομζνωσ, παρότι θ ομάδα μπορεί να ςυναντάται ζχοντασ ςυγκεκριμζνο εργαςιακό ςτόχο, μια δραςτθριότθτα που προςπακεί να φζρει ςε πζρασ, ο ςτόχοσ τθσ μπορεί να παρεμποδίηεται από κάποιουσ αςαφείσ ςυναιςκθματικοφσ λόγουσ Τι ςημαύνει «ρόλοι» μϋςα ςε μύα ομϊδα; Οι ρόλοι μζςα ςε μια ομάδα, είναι ςφνολα από ςυμπεριφορζσ και προςδοκίεσ για τθ ςυμπεριφορά των μελϊν τθσ. Οργανϊνονται γφρω από τθν ευκφνθ για κάποιο ςθμαντικό ζργο μζςα ςτθ διεργαςία τθσ ομάδασ και επενδφονται με τθν αντίςτοιχθ ιςχφ. Αποτελοφν αλλθλζνδετουσ ςυμπλθρωματικοφσ κρίκουσ ςτθ διεργαςία τθσ ομαδοποίθςθσ και θ εμφάνιςθ τουσ ςτθν ομάδα ςυνιςτά κάτι ευρφτερο από τθν ζκφραςθ προςωπικϊν αδυναμιϊν και ιδιαιτεροτιτων. ε όλεσ τισ ομάδεσ τα μζλθ αναλαμβάνουν διαφορετικοφσ ρόλουσ, ανάλογα με το τι πιςτεφουν ότι απαιτείται από αυτά και ανάλογα με τθν ιδζα που ζχουν για τισ ικανότθτζσ τουσ, ενϊ ςυχνά υπάρχει διάςταςθ ανάμεςα ςτθ προςωπικι αντίλθψθ του μζλουσ τθσ ομάδασ για το ρόλο του και ςτθν αντίςτοιχθ αντίλθψθ των άλλων μελϊν. Οι ρόλοι που εμφανίηονται ςε κάκε ομάδα δεν είναι πάντα οι ίδιοι, ενϊ και ο ίδιοσ ρόλοσ δεν εκφράηεται κάκε φορά με πανομοιότυπο τρόπο και ίδια ζνταςθ ςτισ διαφορετικζσ ομάδεσ. Η ποικιλία εξάλλου των ρόλων που ςυναντϊνται ςε μια ομάδα είναι μεγάλθ και θ τυπολογία με τθν οποία αναφζρονται ςτθ βιβλιογραφία ποικίλλει, κακϊσ ςε πολλζσ περιπτϊςεισ ςτον ίδιο ι ςε παρεμφερείσ ρόλουσ αντιςτοιχοφν διαφορετικζσ ονομαςίεσ. Θα εξετάςουμε ςτθ ςυνζχεια το περίγραμμα ρόλων που ςυχνότερα απαντϊνται ςτισ εκπαιδευτικζσ ομάδεσ, αναφζροντασ και τισ ανάγκεσ τθσ διεργαςίασ που εκφράηεται μζςω αυτϊν. 19

20 Ποιοι ρόλοι αναδύονται μϋςα ςε μύα ομϊδα; Θγζτθσ (ζργου ι ομάδασ) που αντιςτοιχεί είναι προςανατολιςμζνοσ ςτθν επίτευξθ του ζργου τθσ ομάδασ ι ςτθν ζκφραςθ των αναγκϊν και τθν υπεράςπιςθ των ςυμφερόντων τθσ. Μζςω αυτϊν των ρόλων υπθρετείται θ ανάγκθ τθσ ομάδασ να επιτφχει τουσ ςτόχουσ τθσ, αλλά και να αναπτφξει υψθλό ομαδικό πνεφμα. υναιςκθματικά υπεφκυνοσ/ςυγκινθςιακό βαρόμετρο, που εκφράηει ςτενοχϊρια, δυςφορία ι παράπονα, όταν κάτι δεν πάει καλά ανάμεςα ςτα μζλθ τθσ ομάδασ, όταν ηθτείται από τθν ομάδα κάτι καινοφριο (π.χ. αφιγθςθ προςωπικϊν εμπειριϊν), όταν υπάρχουν κακυςτεριςεισ ι δυςκολίεσ ςτο ζργο τθσ, διευκολφνοντασ ζτςι τθν ζκφραςθ ςυναιςκθμάτων από όλα τα μζλθ τθσ ομάδασ. Παρεμφερείσ ανάγκεσ υπθρετεί και ο ρόλοσ του αςτείου/γελωτοποιοφ (εκτόνωςθ, ςυναιςκθματικι αποφόρτιςθ, οικειότθτα, ξεκοφραςθ) ι αυτοφ που είναι το πειραχτιρι τθσ ομάδασ, αλλά και του εμψυχωτι, που ενκαρρφνει και επιβραβεφει διαρκϊσ τα μζλθ τθσ ομάδασ και ζχει πάντα ζναν καλό λόγο για όλουσ και αιςιοδοξία ςτισ δυςκολίεσ. Αμφιςβθτίασ/αντιρρθςίασ, που διαρκϊσ αμφιςβθτεί και φζρνει αντιρριςεισ, εκφράηοντασ τθν ανάγκθ τθσ ομάδασ για αυτόνομθ και δθμιουργικι ανάπτυξθ, για διαμόρφωςθ και ζκφραςθ άποψθσ μζςω και τθσ αντιπαράκεςθσ. Παρεμφερισ επίςθσ ρόλοσ είναι και αυτόσ του εριςτικοφ/αντιπολιτευόμενου. Ιδιαίτεροσ/αποκλίνων, που δρα με πιο προςωπικό και ατομικό προςανατολιςμό, επιδιϊκοντασ π.χ. τθ διατιρθςθ του δικαιϊματόσ του να ςυμμετζχει ςε δραςτθριότθτεσ όποτε ο ίδιοσ κζλει. Αλλά και όταν το πίνει, ο τρόποσ του είναι και πάλι ιδιαίτεροσ. Μζςω του ρόλου αυτοφ υπθρετείται θ ανάγκθ τθσ ομάδασ για αναηιτθςθ νοιματοσ ςτο ζργο τθσ και ςφνδεςισ του με τισ ανάγκεσ και τα ενδιαφζροντα των μελϊν τθσ, αλλά και με τθν πορεία τθσ ηωισ του εκτόσ ομάδασ. Αν περικωριοποιθκεί από τθν ομάδα, μπορεί να καταλιξει ςτο ρόλο του παρείςακτου. Αποδιοπομπαίοσ τράγοσ, ο «καρπαηοειςπράκτορασ» τθσ ομάδασ, που δζχεται το φορτίο τθσ αποτυχίασ, αναδεικνφοντασ ωςτόςο τθν ανάγκθ για αποδοχι τθσ αδυναμίασ και τθσ προςωπικισ ιδιαιτερότθτασ και κυμίηοντασ ςτθν ομάδα ότι τα λάκθ είναι αναμενόμενα και χριςιμα ςτον επαναπροςδιοριςμό των ςτόχων, προκειμζνου να γίνουν καταλλθλότεροι και εφικτοί. υνεχώσ ερωτών, που βρίςκει διαρκϊσ αφορμι να διακόπτει ηθτϊντασ διευκρινιςεισ, ςυχνά όχι ουςιαςτικζσ οφτε τθσ ςτιγμισ. Δίνοντασ όμωσ ζτςι το λόγο και πάλι ςτον εκπαιδευτι, παρατείνει τθ φάςθ τθσ ειςιγθςθσ, εκφράηοντασ τθν ανάγκθ να διατθρθκεί θ ομάδα ςτθν οικεία παραδοςιακι τθσ μορφι. Παντογνώςτθσ, ειδικόσ, λεπτολόγοσ, κυριολεκτικόσ, είναι οι ρόλοι που δε χρειάηονται επεξθγιςεισ για τον τρόπο που εκφράηονται. Η ςυμβολι τουσ ςτθ διεργαςία είναι κυρίωσ ςτο να προςανατολίηουν τθν ομάδα ςτο ζργο που ζχει αναλάβει. 20

21 Γιατύ εύναι χρόςιμοι οι ρόλοι ςε μύα ομϊδα; Οι ρόλοι είναι χριςιμοι για τθ διεργαςία τθσ ομάδασ, γιατί, όπωσ αναφζρκθκε προθγουμζνωσ, εκφράηουν και υπθρετοφν ςυγκεκριμζνεσ ανάγκεσ τθσ. Γίνονται όμωσ δυςλειτουργικοί ςε δφο περιπτϊςεισ: α) όταν παγιϊνονται με ςυγκεκριμζνθ μορφι και ςε ςυγκεκριμζνα πρόςωπα, χωρίσ να εναλλάςςονται ανάμεςα ςε περιςςότερα μζλθ και β) όταν δεν αξιοποιοφνται για τθν ικανοποίθςθ των αναγκϊν τθσ ομάδασ, αλλά αντίκετα κεωροφνται ενόχλθςθ και επιχειρείται θ αποςιϊπθςι τουσ. Σο ςθμαντικότερο λοιπόν μζλθμα του εκπαιδευτι, όταν αντιλθφκεί τθν φπαρξθ κάποιων ρόλων ςτθν ομάδα που ςυντονίηει, είναι να αναγνωρίςει τθν ανάγκθ τθσ διεργαςίασ που εκφράηεται μζςω αυτϊν, να αξιολογιςει λαμβάνοντασ υπόψθ του και άλλεσ ενδείξεισ π.χ. μθ λεκτικά μθνφματα, άλλεσ αντιδράςεισ των εκπαιδευομζνων το πόςο ςθμαντικι είναι θ ανάγκθ αυτι για τθ δεδομζνθ φάςθ τθσ ομάδασ και να κάνει τισ κατάλλθλεσ παρεμβάςεισ. Για παράδειγμα, αν κάποιο μζλοσ κάνει διαρκϊσ τα τελευταία λεπτά διάφορα αςτεία ςε ςθμείο που να διαςπάται ςυνεχϊσ θ προςοχι όλων αυτό μπορεί να ςθμαίνει ότι υπάρχει ανάγκθ για διάλειμμα ι για αλλαγι ςτθ διεργαςία (π.χ. αλλαγι τρόπου επεξεργαςίασ του κζματοσ). Ο εκπαιδευτισ λοιπόν μπορεί να ελζγξει αν αυτό ιςχφει, ειςάγοντασ μια νζα δραςτθριότθτα ςχετικι με το κζμα. Επίςθσ, μπορεί να κάνει άμεςθ παρζμβαςθ, αξιοποιϊντασ προσ όφελοσ τθσ ομάδασ τθ ςυμπεριφορά που εκδθλϊνεται μζςα από ζνα ρόλο (π.χ. ςτο προθγοφμενο παράδειγμα κα μποροφςε να πει ότι «απ ότι φαίνεται και μασ το δείχνει ςυνεχϊσ ο κ. Χ με τα αςτεία του, κουραςτικατε και ζχετε ανάγκθ για...», προτείνοντασ εναλλακτικζσ λφςεισ, ι ρωτϊντασ απευκείασ τουσ εκπαιδευόμενουσ τι επικυμοφν). Σζλοσ, ςτοχεφοντασ ςτθν ενεργοποίθςθ όλων των μελϊν, ο εκπαιδευτισ μπορεί να διευκολφνει τθν κατανομι των ρόλων μζςα ςτθν ομάδα, για τθν αποκατάςταςθ ιςορροπιϊν μζςα ςε αυτι. Ζχει διαπιςτωκεί ότι θ ςυμμετοχι των μθ δθμοφιλϊν ι αδφναμων μελϊν ενιςχφεται όταν τουσ ανατεκεί από τον εκπαιδευτι ςυγκεκριμζνθ εργαςία και τουσ δοκοφν κάποια εφόδια (π.χ. πλθροφορίεσ) που είναι ςθμαντικά για τθν υλοποίθςθ του ζργου. Αντίςτοιχα, ο εκπαιδευτισ μπορεί να αντιμετωπίςει τα μζλθ που κάνουν διαρκϊσ επίδειξθ γνϊςεων, προκαλϊντασ τθν αγανάκτθςθ των υπολοίπων, προςφεφγοντασ ςτθν ομάδα και εμπλζκοντασ όλα τα μζλθ ςτθ ςυηιτθςθ, ζτςι ϊςτε να αναδειχτοφν οι εμπειρίεσ και οι γνϊςεισ όλων Τι εύδουσ πληροφορύεσ μπορεύ να προςφϋρουν ςτον εκπαιδευτό ενηλύκων οι «δύςκολοι» ρόλοι ςτην ομϊδα για την πορεύα τησ ςυμβουλευτικόσ διαδικαςύασ Οι «δφςκολοι» ρόλοι δυςχεραίνουν τθν επικοινωνία ςε μια ομάδα, κακϊσ τα μζλθ που τουσ υποδφονται παρεμβαίνουν με το δικό τουσ τρόπο και αλλοιϊνουν τθ δυναμικι τθσ. Πολλζσ φορζσ αλλάηουν τθ ροι τθσ ςυμβουλευτικισ διαδικαςίασ, αναιρϊντασ ςε μεγάλο βακμό ακόμθ και τον αρχικό ςχεδιαςμό τθσ. Μολαταφτα, οι διακοπζσ και οι δυςχζρειεσ που προζρχονται από τζτοιου είδουσ ςυμπεριφορζσ μπορεί να είναι «νφξεισ» ότι κάτι δεν πθγαίνει 21

22 καλά ςτθ δυναμικι τθσ ομάδασ. Οι πλθροφορίεσ που μπορεί να αντλιςει ο εκπαιδευτισ ενθλίκων από «τα δφςκολα» μζλθ μπορεί να είναι πολφ διαφωτιςτικζσ, κακϊσ πολλζσ φορζσ εκφράηουν το γενικότερο κλίμα, τθ ςτάςθ και τθ διάκεςθ τθσ ομάδασ απζναντι ςτθ διαδικαςία τθ δεδομζνθ ςτιγμι, όπωσ και ςυγκεκριμζνα ςυναιςκιματα. Ζτςι μποροφν να προςφζρουν ςτον εκπαιδευτι ςθμαντικι ανατροφοδότθςθ που μπορεί να τθν αξιοποιιςει ωσ διαμορφωτικι αξιολόγθςθ και να αλλάξει κάτι ςτθν όλθ διαδικαςία ϊςτε να βελτιϊςει το κλίμα Πωσ θα πρϋπει να αντιμετωπύζει ο εκπαιδευτόσ τουσ ρόλουσ Α. Αναγνώριςθ των ρόλων: Ο εκπαιδευτισ, όταν αντιλαμβάνεται τθν φπαρξθ κάποιων ρόλων, καλείται να ενεργιςει ωσ εξισ: 1. Να αναγνωρίςει τθν ανάγκθ τθσ διεργαςίασ που εκφράηεται, ςφμφωνα με αυτά που ιδθ αναλφςαμε ςε αυτό το κεφάλαιο. 2. Να αξιολογιςει, αξιοποιϊντασ και άλλεσ ενδείξεισ, κατά πόςον θ ομάδα πράγματι ζχει αυτιν τθν ανάγκθ ςτθ δεδομζνθ φάςθ τθσ ανάπτυξισ τθσ. Για παράδειγμα, αν κάποιο μζλοσ ζχει τα τελευταία λεπτά κάνει πολλαπλζσ απόπειρεσ για αςτεία, ςε ςθμείο που να διαςπάται ςυνεχϊσ θ προςοχι, αυτό μπορεί να ςθμαίνει ότι θ ομάδα ζχει κουραςτεί και ζχει ανάγκθ για διάλειμμα ι για αλλαγι διαδικαςίασ. Ενδεχομζνωσ ο εκπαιδευτισ να χρειαςτεί να ελζγξει αυτζσ τισ αξιολογιςεισ του με κάποια δοκιμι ι και ρωτϊντασ απευκείασ τα μζλθ. 3. Να παρζμβει, αξιοποιϊντασ τθ ςυμπεριφορά ενόσ μζλουσ (ςτθν παραπάνω περίπτωςθ του «γελωτοποιοφ»), λζγοντασ π.χ. «από ό,τι φαίνεται και μασ το δείχνει ςυνεχϊσ και ο κ. Χ. με τα αςτεία του, κουραςτικατε και ζχετε ανάγκθ για κάτι άλλο» και να προτείνει τθν αλλαγι ςτο πρόγραμμα που κα ξεκουράςει τθν ομάδα. Β. ε περιπτώςεισ ομάδων με μεγάλο αρικμό ςυναντιςεων, εάν ο εκπαιδευτισ αντιλθφκεί ότι ο ίδιοσ ρόλοσ αναλαμβάνεται ςυνεχϊσ από το ίδιο πρόςωπο, είναι χριςιμο να παρζμβει ϊςτε να εμποδίςει τθν περαιτζρω παγίωςθ αυτοφ του φαινομζνου. Μπορεί π.χ. να ςχολιάςει «ο κ. Π. είναι πάντα πρόκυμοσ να μασ προςφζρει τθ διαφορετικι ςκοπιά και να μασ κάνει να αναρωτιόμαςτε αν όντωσ αυτά που ςυηθτάμε είναι ςτο ςωςτό δρόμο. Τπάρχει και κάποιοσ άλλοσ που προκυμοποιείται να κατακζςει μια διαφορετικι, ακόμα και αντίκετθ άποψθ, μια διαφορετικι οπτικι γωνία;» και να ςυνεχίςει, ενκαρρφνοντασ τθν ζκφραςθ αντίκετων απόψεων και άλλων μελϊν πζραν του κ. Π. Εάν ςτθν πορεία τθσ ομάδασ ο εκπαιδευτισ διαπιςτϊςει ότι τα μζλθ εναλλάςςονται ςτουσ ρόλουσ και διαφοροποιείται ολοζνα περιςςότερο ο τρόποσ ζκφραςισ τουσ, τότε ζχει μία ζνδειξθ ότι θ ομάδα προχωράει καλά και είναι χριςιμο να το εκφράςει αυτό και ςτα μζλθ, λζγοντασ π.χ. «διαπιςτϊνω ότι, από τθν πρϊτθ θμζρα μζχρι ςιμερα, θ ομάδα πιρε ιδζεσ και εναφςματα διαδοχικά από διαφορετικά μζλθ τθσ και αυτό είναι καλό, γιατί ζτςι δοκιμάςαμε διαφορετικοφσ τρόπουσ προςζγγιςθσ». Υςτερα, γυρίηοντασ προσ οριςμζνα μζλθ που μζχρι εκείνθ τθ ςτιγμι δεν είχαν δείξει ιδιαίτερθ πρωτοβουλία ςτο να κατευκφνουν το ζργο με δικζσ τουσ προτάςεισ, μπορεί να τουσ παροτρφνει να αναλάβουν το ρόλο του «θγζτθ ζργου», 22

23 λζγοντασ π.χ. «εςείσ δεν μασ ζχετε ακόμα δϊςει τισ δικζσ ςασ ιδζεσ και κατευκφνςεισ. Θα κζλατε να μασ προτείνετε κάτι από τθ δικι ςασ ςκοπιά;». Γ. Ενίςχυςθ των μθ δθμοφιλών μελών: Επίςθσ ο εκπαιδευτισ, εάν το κζλει, μπορεί να παρζμβει ςτθν κατανομι των ρόλων και τθσ ιςχφοσ μζςα ςτθν ομάδα. Μια τζτοια παρζμβαςθ είναι ιδιαίτερα επικυμθτι, εάν θ εκπαιδευτικι του φιλοςοφία δίνει αξία ςτθν ενεργοποίθςθ όλων των μελϊν κι όχι μόνο των λίγων. Ζχει διαπιςτωκεί ότι θ ςυμμετοχι των μθ δθμοφιλϊν («αδφναμων») μελϊν ενιςχφεται, εάν δοκοφν ςε αυτά κάποια εφόδια (π.χ. εργαλεία ι πλθροφορίεσ) που είναι ςθμαντικά για τθν υλοποίθςθ του ζργου τθσ ομάδασ. Σότε αλλάηει προσ το κετικότερο θ ςυμπεριφορά των υπόλοιπων μελϊν προσ αυτά και αυξάνει τθν επικοινωνία που απευκφνεται ςε αυτά. Ζτςι ανακατατάςςονται οι ρόλοι, με τρόπο που είναι πιο λειτουργικόσ για το ςφνολο των μελϊν Πώσ μπορεύ ο εκπαιδευτόσ ενηλύκων να ενεργοποιόςει τη ςυμμετοχό ςτην ομϊδα ενόσ εξωςτρεφούσ μϋλουσ, αξιοποιώντασ τουσ ρόλουσ; Κάκε μζλοσ είναι μοναδικό και ζχει τθ δικι του ξεχωριςτι προςωπικότθτα. Σα μζλθ που είναι λιγότερο κοινωνικά ι εξωςτρεφι ςυχνά αρνοφνται να αναλάβουν εφκολα διάφορουσ ρόλουσ, ι προτιμοφν να μζνουν ςτο περικϊριο τθσ επικοινωνίασ τθσ ομάδασ. ε αυτζσ τισ περιπτϊςεισ ο εκπαιδευτισ μπορεί να ςυμβάλει ςτθ διανομι των δραςτθριοτιτων τθσ ομάδασ με τζτοιο τρόπο, ϊςτε να καταςτεί πιο διακριτι θ παρουςία κάποιου λιγότερο εξωςτρεφοφσ μζλουσ. Είναι δυνατόν να του ανακζςει να φζρει εισ πζρασ κάποια δραςτθριότθτα που κα τον κζςει ςτο κζντρο τθσ επικοινωνίασ (π.χ. εκπρόςωποσ τθσ ομάδασ ςτθν ολομζλεια, κεντρικό πρόςωπο ςε ζνα παιχνίδι ρόλων, παρουςίαςθ μιασ δραςτθριότθτασ, κ.ά.) Ζτςι κα ενιςχφςει τθν αλλθλεπίδραςι του με τα άλλα μζλθ τθσ ομάδασ, με τρόπο που κα αλλάξει θ εικόνα τθσ ομάδασ και θ ςυμπεριφορά τθσ απζναντί ςτο ςυγκεκριμζνο μζλοσ, και το αντίςτροφο Τα ςτϊδια ςτην πορεύα ανϊπτυξησ και ωρύμανςησ μύασ ομϊδασ. Η ανάλυςθ των Tuckman & Jensen για τα ςτάδια τθσ ομάδασ είναι ςιμερα από τισ πλζον αποδεκτζσ ςτθ διεκνι βιβλιογραφία. Οι ςυγγραφείσ περιγράφουν πζντε ςτάδια ςτθν εξζλιξθ τθσ ομάδασ. 1. Διαμόρφωςθ (Forming): το ςτάδιο αυτό θ ομάδα προςπακεί να βρει τον ςτόχο και τον προςανατολιςμό τθσ, δθλαδι να διερευνιςει τισ προςδοκίεσ των μελϊν τθσ. ε αυτι τθ φάςθ οι εκπαιδευόμενοι προςπακοφν να γνωριςτοφν μεταξφ τουσ, να μάκουν πϊσ λειτουργεί θ ομάδα, να κακορίςουν τουσ ςτόχουσ και τισ προςδοκίεσ τουσ και να βρουν τθ κζςθ τουσ ςτθν ομάδα. Οι εκπαιδευόμενοι ζχουν άγχοσ, νιϊκουν εξαρτθμζνοι από τον 23

24 εκπαιδευτι, κζλουν να ζχουν τον ζλεγχο τθσ κατάςταςθσ και ςυνικωσ υιοκετοφν «κοινωνικά αποδεκτζσ» ςυμπεριφορζσ. τθ διάρκεια αυτοφ του ςταδίου εκδθλϊνεται το άγχοσ τθσ ομάδασ και θ εξάρτθςι τθσ από τον εκπαιδευτι. τθν ζναρξθ του ςταδίου αυτοφ είναι ςθμαντικό το να διαμορφϊνεται ςυνεργατικά ζνα «εκπαιδευτικό ςυμβόλαιο» μεταξφ εκπαιδευτι και εκπαιδευομζνων, το οποίο αφορά ςτουσ κανόνεσ και ςτον τρόπο με τον οποίο κα λειτουργεί θ ομάδα. 2. φγκρουςθ (Conflict): το ςτάδιο αυτό οι εκπαιδευόμενοι βιϊνουν ζντονο άγχοσ, το οποίο πθγάηει από τθν ζλλειψθ ςαφινειασ των ςτόχων τθσ εκπαιδευτικισ ομάδασ και των αποδεκτϊν ςυμπεριφορϊν ςτθν ομάδα και από το φόβο των εκπαιδευομζνων ότι θ ομάδα κα απορρίψει τισ απόψεισ και τισ ιδζεσ τουσ. ε αυτό το ςτάδιο ζρχονται ςε αντιπαράκεςθ (θ οποία μπορεί να είναι ςφοδρι ι θπιότερθ ι «υπόγεια») με τον εκπαιδευτι ι και μάχονται μεταξφ τουσ και με τον εκπαιδευτι για το ποιοσ κα ελζγχει τθν ομάδα. Σο ςτάδιο αυτό χαρακτθρίηεται από αρνθτικά ςχόλια και ζντονθ κριτικι των εκπαιδευομζνων προσ τον εκπαιδευτι, ενϊ ςυχνά εμφανίηονται ςυγκροφςεισ ανάμεςα ςτισ υποομάδεσ, αμφιςβιτθςθ του ρόλου του εκπαιδευτι, πόλωςθ και ςυναιςκθματικι αντίςταςθ των μελϊν ςτισ απαιτιςεισ του προγράμματοσ. 3. Ρφκμιςθ (Norming): το ςτάδιο αυτό ζχουν πλζον τεκεί οι κανόνεσ λειτουργίασ τθσ ομάδασ και ενκαρρφνεται θ ανοικτι ανταλλαγι εμπειριϊν, απόψεων και ςυναιςκθμάτων και θ ομάδα γίνεται παραγωγικι. Οι εκπαιδευόμενοι ζχουν αρχίςει να ςυνθκίηουν ο ζνασ τον άλλο και να αναπτφςςουν δεςμοφσ εμπιςτοςφνθσ. Ωςτόςο ςυμβαίνει ςυχνά οι ομάδεσ να διατθροφν κανόνεσ που τουσ είχαν τεκεί κάποτε και πλζον αυτζσ δεν τουσ χρειάηονται. Μερικοί από αυτοφσ τουσ κανόνεσ μπορεί να μθν είναι πια λειτουργικοί και να δυςχεραίνουν τθν επικοινωνία ανάμεςα ςτα άτομα. Οι κυριότεροι κανόνεσ τθσ ομάδασ είναι ςυνικωσ άγραφοι, κακορίηουν τθ ςυμπεριφορά των μελϊν τθσ, διαςφαλίηουν τθν εμπιςτοςφνθ ανάμεςα ςτα μζλθ, περιλαμβάνουν ςεβαςμό ςτισ απόψεισ των άλλων, ανοχι ςε ςυμβατικότθτεσ (όπωσ πικανι μθ ζγκαιρθ προςζλευςθ, ανάγκθ νωρίτερθσ αποχϊρθςθσ κ.α ). Οι κανόνεσ αυτοί διαμορφϊνονται ςε ςυνάρτθςθ με τθν κουλτοφρα τθσ ομάδασ, προςφζρουν αςφάλεια ςτα μζλθ τθσ και αναμφίβολα ςυμβάλλουν ςτθν ομαλι λειτουργία τθσ. 4. Απόδοςθ (Performing): το ςτάδιο αυτό θ ομάδα εργάηεται για ζναν ςυγκεκριμζνο ςτόχο με μεγάλθ δζςμευςθ, αποτελεςματικότθτα και ςυνεργαςία. Επίςθσ, επιλφονται διαπροςωπικά προβλιματα και αναπτφςςεται δθμιουργικά θ ςυνεργαςία ανάμεςα ςτα μζλθ για τθν επίτευξθ των ςτόχων. 5. Ολοκλιρωςθ -Σερματιςμόσ (Completion): το ςτάδιο αυτό οι ςτόχοι ζχουν επιτευχκεί, οι ρόλοι ζχουν ολοκλθρωκεί, ζχει μειωκεί θ εξάρτθςθ των μελϊν από τθν ομάδα και ο ςυναιςκθματικόσ δεςμόσ τουσ με αυτι, οπότε θ ομάδα βρίςκεται πλζον ςτθ φάςθ του αποχωριςμοφ και ςτθν ολοκλιρωςθ των ρόλων και των εργαςιϊν. Επιςθμαίνεται ότι θ ςειρά με τθν οποία τα ςτάδια εναλλάςςονται δεν είναι αυςτθρά κακοριςμζνθ, αφοφ θ ομάδα ςυχνά επανζρχεται ςε ζνα ςτάδιο που ζχει διανφςει. Ωςτόςο, μια ομάδα δεν μπορεί να φτάςει ςε ζνα ςτάδιο αν πρϊτα δεν ζχει διανφςει τα προθγοφμενα. Ο εκπαιδευτισ φροντίηει ϊςτε το κάκε ςτάδιο να επιτελζςει το ςκοπό του και να οδθγιςει ςτο επόμενο. 24

25 Πώσ μπορεύ να ςυνειςφϋρει ο εκπαιδευτόσ κατϊ το ςτϊδιο τησ «ςύγκρουςησ» τησ ομϊδασ Κατά το ςτάδιο τθσ ςφγκρουςθσ, ο εκπαιδευτισ μπορεί να βοθκιςει τα μζλθ: -να εντοπίςουν τθν πθγι του άγχουσ τουσ, -να κατανοιςουν τισ ςτάςεισ και τισ ςυμπεριφορζσ που προκαλοφν ςφγκρουςθ ςτθν ομάδα, -να τθροφν τουσ κανόνεσ λειτουργίασ που ζχουν ςυμφωνθκεί, -να αποςαφθνίςουν το ρόλο που επικυμοφν να ζχουν ςτθν ομάδα, -να αντιμετωπίςουν ευκζωσ και δθμιουργικά τισ ςυγκροφςεισ, -να προςτατευτοφν, μζςα από κατάλλθλεσ ενζργειεσ του εκπαιδευτι, από ακραίεσ ςυμπεριφορζσ (προςβολζσ, ζλλειψθ ςεβαςμοφ από μζλθ τθσ ομάδασ, αποχωριςεισ από τθν ομάδα, κ.ά), -να αναςτοχαςτοφν όςον αφορά ςτισ αιτίεσ των ςυγκροφςεων, -να επιλφςουν δθμιουργικά τισ διαφορζσ τουσ. Επίςθσ, ο εκπαιδευτισ ενκαρρφνει τα μζλθ τθσ ομάδασ να εργάηονται μαηί ςε υποομάδεσ και τουσ προτείνει να πραγματοποιοφν δραςτθριότθτεσ που ευνοοφν το «χτίςιμο» του ομαδικοφ πνεφματοσ. Αν χρειαςτεί, ςυντονίηει μία διαδικαςία ανακεϊρθςθσ του «εκπαιδευτικοφ ςυμβολαίου» με βάςθ το οποίο λειτουργεί θ ομάδα Γνωριμύα εκπαιδευτό με τουσ εκπαιδευόμενουσ Αυτο-παρουςίαςθ: Η ομάδα κάκεται ςε κφκλο ι ςε ςχιμα Π. Ο εκπαιδευτισ παρουςιάηει τον εαυτό του δίνοντασ ζμφαςθ κυρίωσ ςτθν επαγγελματικι και εκπαιδευτικι του πορεία. Κατόπιν, ο εκπαιδευτισ ηθτάει από τουσ εκπαιδευομζνουσ να ςυςτθκοφν ςτθν ομάδα. Οι πλθροφορίεσ που ζδωςε ο εκπαιδευτισ για τον εαυτό του κακορίηουν ανάλογα τισ ςυςτάςεισ που κα κάνουν οι εκπαιδευόμενοι για τον εαυτό τουσ. Εάν δθλαδι ο εκπαιδευτισ ζδωςε περιςςότερεσ επαγγελματικζσ παρά προςωπικζσ πλθροφορίεσ, αναμζνεται το ίδιο να κάνουν και οι εκπαιδευόμενοι. Εάν, όμωσ, ζχει αναφερκεί ςε προςωπικά δεδομζνα, προβλζπεται ότι και οι εκπαιδευόμενοι κα πράξουν ανάλογα. υνιςτάται οι πλθροφορίεσ να είναι μεςτζσ, χωρίσ διάκεςθ αυτοπροβολισ, και να περιζχουν επαγγελματικά, αλλά και οριςμζνα προςωπικά ςτοιχεία. Γνωριμία ςε ηευγάρια: Ο εκπαιδευτισ ηθτάει από τουσ εκπαιδευομζνουσ να χωριςτοφν ςε ηευγάρια. Τπάρχει ςυνικωσ θ τάςθ οι εκπαιδευόμενοι να επιλζγουν το άτομο το οποίο 25

26 κάκεται δίπλα τουσ ι αυτό ν/-θν που ιδθ γνωρίηουν ςτθν ομάδα. Η επιλογι αυτι δεν είναι θ καλφτερθ. Εάν τα άτομα ιδθ γνωρίηονται, ενδζχεται να δθμιουργθκεί μια υπο-ομάδα θ οποία ςτθν πορεία του προγράμματοσ εκπαίδευςθσ να λειτουργιςει αρνθτικά για τθ Αλυςίδα: Οι εκπαιδευόμενοι ςυςτινουν τον εαυτό τουσ ςτθν ομάδα λζγοντασ απλϊσ το μικρό τουσ όνομα και τα ονόματα όςων κάκονται πριν από αυτοφσ. Κάκε εκπαιδευόμενοσ που ςυςτινεται ςτθν αλυςίδα πρζπει να αναφζρει, εκτόσ από το όνομά του, τα ονόματα όλων όςων ζχουν ιδθ ςυςτθκεί πριν από αυτόν. Ο πρϊτοσ που ςυςτικθκε πρζπει να αναφζρει τα ονόματα όλων των μελϊν τθσ ομάδασ. Όνομα και ιςτορία: Κάκε εκπαιδευόμενοσ γράφει το μικρό του όνομα ςε ζνα χαρτί. Μετά τοποκετεί το χαρτί ςτο κζντρο του κφκλου (ςτο πάτωμα) και αναφζρει κάτι το οποίο να χαρακτθρίηει το όνομά του (Για παράδειγμα: «Με λζνε Μαρία και το όνομα αυτό μοφ αρζςει, γιατί είναι τθσ γιαγιάσ μου, τθν οποία αγαποφςα πολφ»). Ο εκπαιδευτισ είναι ο πρϊτοσ που γράφει το όνομά του και εξθγεί ςτθν ομάδα για ποιουσ λόγουσ του αρζςει ι δεν του αρζςει. Χαρακτθριςτικά: Οι εκπαιδευόμενοι γράφουν ςε ζνα χαρτί οριςμζνα πράγματα τα οποία προτιμοφν. Για παράδειγμα, μποροφν να γράψουν το αγαπθμζνο τουσ φαγθτό, βιβλίο, παιχνίδι, άκλθμα, μουςικι. τθ ςυνζχεια αναηθτοφν ςτθν ομάδα ζνα άλλο άτομο με το οποίο μοιράηονται κάποιεσ κοινζσ προτιμιςεισ. Αφοφ ςυηθτιςουν μεταξφ τουσ για 2-3 λεπτά τουσ λόγουσ για τουσ οποίουσ ζχουν αυτζσ τισ προτιμιςεισ και ποια είναι τα κοινά χαρακτθριςτικά τουσ, ςτθ ςυνζχεια παρουςιάηει ο κακζνασ ςτθν ομάδα τουσ λόγουσ αυτοφσ και λζει το όνομά του. Καρτελάκι: ε όλεσ τισ ομάδεσ, και ιδίωσ ςε αυτζσ που ο αρικμόσ των εκπαιδευομζνων υπερβαίνει τα 15 άτομα, ο εκπαιδευτισ μπορεί να μοιράςει καρτελάκια ςτα οποία οι εκπαιδευόμενοι και ο ίδιοσ κα γράψουν τα ονόματά τουσ και, εάν κζλουν, κάποια άλλθ πλθροφορία που κεωροφν ςθμαντικι (π.χ. το Πρ. φςτθμα από το οποίο προζρχονται) Για ποιουσ λόγουσ οι ομαδικϋσ, βιωματικϋσ αςκόςεισ ϋχουν ςημαντικό ρόλο ςτην ανϊπτυξη τησ διεργαςύασ τησ ομϊδασ Οι ομαδικζσ αςκιςεισ αποτελοφν ςθμαντικό μοχλό ςτθν ανάπτυξθ τθσ διεργαςίασ τθσ ομάδασ, γιατί: Οργανϊνουν τθ ςυναλλαγι μεταξφ των μελϊν, προςφζροντασ ςυγκεκριμζνο ζργο. υνδζουν τθ διεργαςία τθσ ομάδασ που αναπτφςςεται ςτθ ςυνάντθςθ με το γνωςτικό αντικείμενο. Προςφζρουν τον καμβά, πάνω ςτον οποίο «υφαίνεται» θ ςυνζχεια από ςυνάντθςθ ςε ςυνάντθςθ και διαμορφϊνεται μία ακολουκία κεμάτων και προβλθματιςμϊν ςχετικά με το αντικείμενο και τθ ςχζςθ των μελϊν με αυτό. Βοθκοφν τον εκπαιδευτι να αναγνωρίηει τισ δυνάμεισ και τισ αδυναμίεσ τθσ ομάδασ, τισ ανάγκεσ τθσ, κακϊσ και τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ςε εκείνθ τθ φάςθ. 26

27 Στην περίπτωςη μιασ βιωματικήσ ομαδικήσ άςκηςησ τα άτομα «μπαίνουν» ςε μια ςυγκεκριμζνη κατάςταςη, πραγματική ή φανταςτική, ή ςε ζνα ςυγκεκριμζνο ρόλο, βιϊνουν τα ςυναιςθήματα και τισ ςκζψεισ και λειτουργοφν μζςα από τη ςκοπιά αυτή. Στόχοσ είναι να καταλάβουν τη πραγματικότητα πιο ςφαιρικά και να διερευνήςουν τισ ςχζςεισ με άλλουσ ρόλουσ. Εάν θ άςκθςθ είναι βιωματικι, γίνεται ακόμα πιο ζντονοσ καταλφτθσ τθσ διεργαςίασ, ενεργοποιϊντασ επιπλζον τα εξισ: Ενκαρρφνεται θ αυτοςυγκρότθςθ, όχι μόνο των μελϊν, αλλά και τθσ ομάδασ ωσ ςυνόλου: όταν τα μζλθ βιϊνουν τα κζματα αντί να τα κουβεντιάηουν μόνο, αναγκάηονται να ςυγκροτοφν ςυναιςκιματα, ςκζψεισ, ςυμπεριφορζσ, κακϊσ και αξίεσ και πεποικιςεισ κι ζτςι θ ςυναλλαγι τουσ παίρνει χαρακτιρα πιο «αλθκινό». Καλλιεργοφνται νζεσ ικανότθτεσ ανοικτισ επικοινωνίασ, ςυνεννόθςθσ με ςυναδζλφουσ και ςυνεργαςίασ ςτθ λιψθ αποφάςεων και, μζςα από τθν πιο ελεφκερθ ζκφραςθ ςυναιςκθμάτων, αναπτφςςεται θ αυτοενθμερότθτα και θ ενςυναίςκθςθ του άλλου. Ζτςι ενιςχφονται οι ομόλογεσ ςχζςεισ ςτθν ομάδα. Αυξάνεται θ πικανότθτα να αλλάξουν οι ςτάςεισ των μελϊν και να διευρυνκεί το αντιλθπτικό τουσ πεδίο, γιατί θ ομάδα, ενεργοποιθμζνθ ςυναιςκθματικά από τθ βιωματικι άςκθςθ, πολλαπλαςιάηει τθν επίδραςι τθσ ςτα μζλθ. Αναπτφςςεται το προςωπικό ενδιαφζρον των μελών για το κζμα, γιατί τουσ δίνεται θ ευκαιρία να καταλάβουν και να μοιραςτοφν τον τρόπο με τον οποίο οι ίδιοι βιϊνουν κάποιεσ πλευρζσ του. Καλλιεργοφνται τρόποι ςυςτθματικισ αξιοποίθςθσ τθσ εμπειρίασ μζςα από τθν ομαδικι επεξεργαςία, που ακολουκεί τθν άςκθςθ. Η ικανότθτα αυτι είναι απαραίτθτθ ςε όλα τα πεδία ηωισ και ίςωσ είναι από τα πιο ςθμαντικά ςτοιχεία που ζχει να προςφζρει μια εκπαιδευτικι ομάδα Ποιεσ εύναι οι προδιαγραφϋσ διεξαγωγόσ των ομαδικών, βιωματικών αςκόςεων προκειμϋνου αυτϋσ να ϋχουν θετικϊ μαθηςιακϊ αποτελϋςματα και να ςυμβϊλουν ςτην ανϊπτυξη τησ διεργαςύασ τησ ομϊδασ. Η χριςθ ομαδικϊν αςκιςεων, ιδιαίτερα αυτϊν που φαίνεται να ζχουν γίνει δθμοφιλείσ ανάμεςα ςτουσ εκπαιδευτζσ ομάδασ, κινδυνεφει να γίνει επιφανειακι, αν δεν διαςφαλιςτοφν κάποιεσ προχποκζςεισ. Ζνα παράδειγμα είναι το ςυχνά χρθςιμοποιοφμενο παιχνίδι ρόλων που μπορεί να μθν προςδϊςει καμία άλλθ διάςταςθ ςτθ μάκθςθ των εκπαιδευομζνων πζρα από το να ζχουν περάςει ευχάριςτα παίηοντασ, αν δεν δοκεί θ απαραίτθτθ προςοχι ϊςτε να καταλάβουν κάποιεσ ςθμαντικζσ πτυχζσ, όπωσ π.χ. ότι οι ρόλοι κατά κάποιον τρόπο είναι «δυναμικοί ςχθματιςμοί τθσ διεργαςίασ» μζςα ςε μία κατάςταςθ, που εκφράηουν τισ ανάγκεσ τθσ και όχι ςτατικά χαρακτθριςτικά κάποιων προςϊπων. Επομζνωσ, προκειμζνου να λειτουργιςει καλά μια ομαδικι άςκθςθ, χρειάηεται να τθρθκοφν κάποιεσ προδιαγραφζσ: 27

28 1. Καταρχιν χρειάηεται ωσ εκπαιδευτζσ να νιϊκουμε ότι θ άςκθςθ που ηθτάμε από τα μζλθ να κάνουν είναι οικεία πρϊτα ςε εμάσ τουσ ίδιουσ, γιατί τθν ζχουμε ηιςει, δθμιουργιςει ι διαμορφϊςει με το δικό μασ τρόπο κι ζχουμε ζνα ξεκάκαρο ςκεπτικό για τθ χριςθ τθσ ςτο πλαίςιο τθσ επιςτθμολογικισ μασ προςζγγιςθσ. Παράγονται «ςτρεβλζσ» καταςτάςεισ, όταν μία βιωματικι άςκθςθ διεκπεραιϊνεται ωσ «τεχνικι». Οι τεχνικζσ που δίνονται ςτα ποικίλα βοθκιματα είναι καλό να αξιοποιοφνται ωσ ερζκιςμα για να διαμορφϊνουμε και να φτιάχνουμε τθ δικι μασ άςκθςθ. Δεν είναι φρόνιμο να τισ παίρνουμε κατά γράμμα, γιατί τότε λειτουργοφν ςαν «ξζνο ροφχο» για εμάσ και επομζνωσ και για τθν ομάδα. Επειδι ακριβϊσ θ ομάδα ςυνίςταται από «ηωντανζσ διεργαςίεσ», μία άςκθςθ, για να είναι εργαλείο και όχι εμπόδιο ςτο ζργο τθσ, χρειάηεται να γίνει πολφ «δικι μασ», να τθσ βάλουμε μζςα δικά μασ ςυςτατικά. Καλό λοιπόν είναι όταν ςχεδιάηουμε τθ διαδικαςία για τθν κάκε ςυνάντθςθ, να επεξεργαηόμαςτε πρϊτα για τον εαυτό μασ τθν άςκθςθ που ςκεφτόμαςτε να ηθτιςουμε από τουσ εκπαιδευομζνουσ, απαντϊντασ ςτο ερϊτθμα «τι αντλϊ για εμζνα από αυτι τθν άςκθςθ;». Να αποκτιςουμε δθλαδι τθ δικι μασ προςωπικι ςφνδεςθ με αυτιν. Ακόμθ κι αν δεν καταφζρουμε να τθν προςαρμόςουμε χρθςιμοποιϊντασ τθ φανταςία μασ, τα ειδικά ενδιαφζροντά μασ και τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαςτε τα ειδικά ενδιαφζροντα τθσ ομάδασ, το γεγονόσ ότι προςπακιςαμε να ςυνδζςουμε τθν άςκθςθ με τισ προςωπικζσ μασ εμπειρίεσ επιδρά μζςα μασ, ακόμα και με τρόπο όχι απόλυτα εμφανι. Επιςιμανςθ: Αρχι τθσ ςυνεξζλιξθσ Αυτό αγγίηει και πάλι τθν «αρχι τθσ ςυνεξζλιξθσ», που είναι εξαιρετικά δφςκολο να εξθγθκεί ςτον αρχάριο μελετθτι τθσ ομαδικισ δυναμικισ: «Η ομάδα των εκπαιδευομζνων ςυνεξελίςςεται με τον εκπαιδευτι, εφόςον και οι δφο αποτελοφν τμιματα του ευρφτερου ςυςτιματοσ, που διαμορφϊνεται από τθ ςυναλλαγι τουσ». Επομζνωσ, εάν περιμζνει ο εκπαιδευτισ μόνο από τουσ εκπαιδευομζνουσ να αναπτφςςονται και να μακαίνουν μζςα από τθ διεργαςία ομάδασ, μοιραία κάποια ςτιγμι θ διεργαςία κα «κολλιςει» και μαηί τθσ και θ επεξεργαςία του κζματοσ. 2.Εξίςου ςθμαντικό για τθν ομαλι ζκβαςθ τθσ άςκθςθσ είναι το να ηθτάμε τθ ςυνεργαςία των μελϊν μζςα από ζνα προςεκτικό ςυμβόλαιο κάκε φορά, γιατί δεν είναι κατ' ανάγκθν μία αναμενόμενθ ι ςυνικθσ γι' αυτοφσ διαδικαςία, ιδιαίτερα αν θ άςκθςθ εμπλζκει το προςωπικό ςτοιχείο. Για παράδειγμα, οι εκπαιδευτζσ που επιχειροφν αςκιςεισ, οι οποίεσ μοιάηουν με παιχνίδι, όπωσ αυτζσ που ηθτοφν τθν αναπαράςταςθ ρόλων ι χρθςιμοποιοφν λιγότερο ςυνθκιςμζνα κανάλια επικοινωνίασ, όπωσ ηωγραφικι ι κινιςεισ του ςϊματοσ, ζρχονται ςυχνά αντιμζτωποι με κάποια μζλθ που δεν παίρνουν ςτα ςοβαρά τθν άςκθςθ, χαςκογελοφν κ.λπ. Πικανόσ λόγοσ είναι ότι δεν ζχει ςυμφωνθκεί και τονιςτεί θ ςθμαςία τθσ άςκθςθσ για το ςυγκεκριμζνο γνωςτικό αντικείμενο. 3. Πζρα από αυτζσ τισ δφο ςθμαντικζσ προχποκζςεισ χρειάηεται να λαμβάνουμε υπόψθ και τισ υπάρχουςεσ ςυνκικεσ, αναφορικά με τον απαιτοφμενο χρόνο, ζτςι ϊςτε να διανυκοφν ςωςτά όλεσ οι φάςεισ τθσ ομαδικισ άςκθςθσ. Ιδιαίτερα αν είναι βιωματικι, κα είναι χρονοβόρα, γιατί απαιτεί κάποια ςτάδια προκειμζνου να ολοκλθρωκεί. 4. Να αξιολογοφμε αν ο αρικμόσ των παρόντων μελϊν επιτρζπει να γίνει θ ομαδικι άςκθςθ ολοκλθρωμζνα. Χρειάηεται όλα τα μζλθ να ςυμμετζχουν με ζναν υπεφκυνο και ενεργό ρόλο 28

29 και όχι να μζνουν παρατθρθτζσ (εκτόσ αν θ παρατιρθςθ είναι μζροσ τθσ άςκθςθσ). Καλό είναι βζβαια τα μζλθ να ζχουν επιλογι για το πότε, πϊσ, με ποιον τρόπο κα ςυμμετζχουν και βζβαια να διευκολφνονται από τον εκπαιδευτι, εάν τυχόν ςυναντοφν δυςκολίεσ. 5. Να είμαςτε ζτοιμοι να προςαρμόςουμε τθν άςκθςθ ςτθν περίπτωςθ που παρουςιαςτεί ζλλειψθ χρόνου, υλικϊν, ακαταλλθλότθτα χϊρου, αλλαγι ςτον αρικμό των μελϊν. 6. Να ζχουμε ετοιμάςει τισ πλθροφορίεσ και τισ οδθγίεσ που κρίνουμε ότι χρειάηονται τα μζλθ τθσ ςυγκεκριμζνθσ ομάδασ για να κάνουν τθν άςκθςθ. υχνά είναι χριςιμο οι οδθγίεσ να είναι γραμμζνεσ από πριν, γιατί όςο απλζσ κι αν φαίνονται αρχικά, όταν μποφμε ςτθ διαδικαςία να τισ γράψουμε, βριςκόμαςτε αντιμζτωποι με διαφορετικζσ επιλογζσ γραφισ, που δίνουν διαφορετικι ζμφαςθ και κατευκφνςεισ. 7. θμαντικό ςτάδιο μιασ ομαδικισ άςκθςθσ είναι θ ςυηιτθςθ ςτο τζλοσ, μζςα από τθν οποία «ςυγκροτείται ςε γνϊςθ» ό,τι βιϊκθκε και παρατθρικθκε κατά τθ διάρκειά τθσ, με κάποιο λειτουργικό και ςχετικό με το κζμα τρόπο. Ιδιαίτερα ςτθν περίπτωςθ τθσ βιωματικισ άςκθςθσ χρειάηεται να χειριςτοφμε με προςοχι τθ ςτιγμι που τα μζλθ κα «βγουν» από τθν «κατάςταςθ» ςτθν οποία μπικαν και να προβλζψουμε το χρόνο, ϊςτε να προλάβουν να ςυηθτιςουν τθν εμπειρία. υχνά θ απουςία αυτισ τθσ φάςθσ μπορεί να ςτεριςει από τα μζλθ τθσ ομάδασ τθν ουςιαςτικι μάκθςθ που εμπεριζχεται ςτισ ομαδικζσ αςκιςεισ. 8. Να βριςκόμαςτε ςε εγριγορςθ, ϊςτε να κρατάμε τθν υλοποίθςθ τθσ άςκθςθσ ςτα όρια που επιτρζπει θ πραγματικότθτα και θ ωριμότθτα τθσ ομάδασ. Επειδι κατά τθ διάρκεια των ομαδικϊν αςκιςεων, ιδιαίτερα των βιωματικϊν, αναμοχλεφονται ςυναιςκιματα και προςωπικζσ μνιμεσ, χρειάηονται τα μζλθ προςταςία από τον κίνδυνο να αποκαλφψουν για τον εαυτό τουσ ι για άλλουσ ςυμβάντα και ςυναιςκιματα που δεν ζχουν κζςθ ςτθν ομάδα ι δεν είναι ϊρα να ανοιχτοφν ακόμθ. Η καλι οριοκζτθςθ από τον εκπαιδευτι δθμιουργεί κλίμα αςφάλειασ. Ζχουν αναφερκεί ςυχνά από νζο-εκπαιδευομζνουσ ςτθν ομαδικι διεργαςία περιςτατικά, όπου κάποιο μζλοσ ανοίγεται ςυγκινθςιακά περιςςότερο από όςο πρζπει Οριςμόσ τησ επικοινωνύασ: Δφο οριςμοί μποροφν να κεωρθκοφν ωσ οι αντιπροςωπευτικότεροι του πλικουσ των οριςμϊν που υπάρχουν ςτθν βιβλιογραφία: 1.Επικοινωνία είναι θ διαδικαςία με τθν οποία μεταβιβάηονται πλθροφορίεσ και νοιματα από ζναν άνκρωπο ςε άλλον με τον προφορικό ι γραπτό λόγο ι με τθ γλϊςςα του ςϊματοσ. 2.Επικοινωνία είναι θ διαδικαςία με τθν οποία ζνασ πομπόσ Α (άνκρωποσ, ομάδα) μεταβιβάηει πλθροφορίεσ, ςκζψεισ, ιδζεσ, ςυναιςκιματα και ενζργεια ςε ζναν δζκτθ Β (άνκρωπο, ομάδα), με ςτόχο να ενεργιςει πάνω του με τρόπο ϊςτε να προκαλζςει ςε αυτόν τθν εμφάνιςθ ιδεϊν, πράξεων, ςυναιςκθμάτων, ενζργειασ και ςε τελικι ανάλυςθ να επθρεάςει τθν κατάςταςι του και τθ ςυμπεριφορά του. 29

30 Ποια εύναι η διαδικαςύα τησ επικοινωνύασ; Η διαδικαςία τθσ επικοινωνίασ αρχίηει από τθ ςτιγμι που ζνασ πομπόσ ι πθγι (άνκρωποσ ι ομάδα) ζχει τθν επικυμία να μεταβιβάςει μία πλθροφορία, μία ςκζψθ κτλ. τθ ςυνζχεια ο πομπόσ κωδικοποιεί αυτό που κζλει να μεταβιβάςει με τθ χριςθ ενόσ κϊδικα λζξεων, ςυμβόλων, κινιςεων κτλ., ςχθματίηοντασ ζνα μινυμα. Με τθ βοικεια καναλιϊν επικοινωνίασ ι δικτφων (δθλαδι μζςων επικοινωνίασ) μεταβιβάηει το μινυμα ςτο δζκτθ. Ο δζκτθσ λαμβάνει το μινυμα, το αποκωδικοποιεί, το ερμθνεφει και τελικά γνωρίηει, αντιλαμβάνεται, κατανοεί, αιςκάνεται αυτό που ο πομπόσ επικυμοφςε να μεταβιβάςει. Η επικοινωνία ςυνικωσ επιφζρει αποτελζςματα: επθρεάηει τθ γνϊςθ, τθ ςκζψθ, τθν ιδεολογία, τα αιςκιματα, τθ ςυμπεριφορά του παραλιπτθ. Σζλοσ, με τον μθχανιςμό ελζγχου(feed-back) ο πομπόσ πλθροφορείται για τθν εξζλιξθ του μθνφματόσ του Tα βαςικϊ ςτοιχεύα τησ λεκτικόσ επικοινωνύασ που επηρεϊζουν το δϋκτη να μεταβϊλλει μύα ςτϊςη ό ςυμπεριφορϊ του Τπάρχουν τρία βαςικά ςτοιχεία που μποροφν να πείςουν το δζκτθ να μεταβάλει τθ ςτάςθ του: 1.Σο ικοσ του ομιλθτι, 2.Η ςυγκίνθςθ που προκαλεί ςτο δζκτθ, 3.Σα πειςτικά ι φαινομενικά πειςτικά επιχειριματα που χρθςιμοποιεί (Αριςτοτζλθσ) Ποια εύναι τα κύρια μϋςα τησ προφορικόσ επικοινωνύασ Τη απαηηείηαη γηα κία επηηστή προθορηθή επηθοηλωλία α. Σο κφριο μζςο διεξαγωγισ τθσ προφορικισ επικοινωνίασ είναι ο λόγοσ, αλλά όχι και το μοναδικό. Η όλθ ςτάςθ, θ μορφι, θ αμφίεςθ, θ εμφάνιςθ, θ κόμμωςθ, το φφοσ, ο τόνοσ τθσ φωνισ, θ προφορά κ.τ.λ. είναι δυνατό να διαμορφϊςουν τθ γενικι εικόνα του δζκτθ για τον πομπό και να ςυντελζςουν κακοριςτικά ςτθν αποδοχι ι όχι του μθνφματοσ. β. Για να ζχει θ προφορικι επικοινωνία επιτυχία, επιβάλλεται να είναι όχι μόνο ο πομπόσ καλόσ μεταβιβαςτισ μθνφματοσ, αλλά ςυγχρόνωσ και ο δζκτθσ καλόσ ακροατισ. Παρόλα αυτά οι ζρευνεσ δείχνουν ότι οι περιςςότεροι άνκρωποι δεν είναι καλοί ακροατζσ. Η καλι ακρόαςθ προχποκζτει ςυνειδθτι προςπάκεια του δζκτθ να επιδείξει πνεφμα ςυνεργαςίασ και κατανόθςθσ, κακϊσ και αυξθμζνθ αυτοςυγκζντρωςθ. 30

31 Ποια εύναι τα πλεονεκτόματα τησ προφορικόσ επικοινωνύασ; Ποηο είλαη ηο βαζηθό κεηολέθηεκα ηες προθορηθής επηθοηλωλίας Τλικό για τθν απάντθςθ κα βρείτε, ενδεικτικά, ςτο παρακάτω κείμενο: α. Η προφορικι επικοινωνία ζχει τα πλεονεκτιματα τθσ αμεςότθτασ, τθσ ηωντάνιασ και τθσ παραςτατικότθτασ. Επίςθσ, ςτθν προφορικι επικοινωνία ο πομπόσ γνωρίηει ότι ο δζκτθσ ζλαβε το μινυμά του, ενϊ ςτθ γραπτι πάντα υπάρχει μία δόςθ αμφιβολίασ ςτο ςθμείο αυτό, θ οποία κορυφϊνεται ςτθν περίπτωςθ τθσ μθ απάντθςθσ. β. Σο βαςικό μειονζκτθμα τθσ προφορικισ επικοινωνίασ είναι ότι τα λεγόμενα δεν παραμζνουν, αφοφ δεν καταγράφονται, οπότε δεν υπάρχουν αποδείξεισ για το τι ελζχκθ ι και ςυμφωνικθκε. Tετληθές θαιής αθρόαζες: Οι ςθμαντικότερεσ τεχνικζσ καλισ ακρόαςθσ είναι: α. Ενεργθτικι προςπάκεια κατανόθςθσ, αυτοςυγκζντρωςθ β. Διάκεςθ κατανόθςθσ γ. Ακρόαςθ με ειλικρίνεια και ζλλειψθ προκατάλθψθσ δ. Ακρόαςθ με ενςυναίςκθςθ Τη είλαη ε ελζσλαίζζεζε Ενςυναίςκθςθ είναι θ κατανόθςθ με ςυναιςκθματικι ςυμμετοχι. θμαίνει τθν ικανότθτα από μζρουσ ενόσ ατόμου να βάηει τον εαυτό του ςτθ κζςθ του άλλου, ϊςτε να κατανοεί τα ςυναιςκιματά του. θμαίνει να ακοφει κανείσ με ακρίβεια και να αιςκάνεται τον εμπειρικό κόςμο του άλλου ανκρϊπου, να αντιλαμβάνεται τον κόςμο όπωσ τον βλζπει ο άλλοσ. Σο κλειδί για να μαντζψει κανείσ τα ςυναιςκιματα του άλλου βρίςκεται ςτθν ικανότθτα να διαβάηει και τα μθ λεκτικά ςτοιχεία τθσ επικοινωνίασ. Να ερμθνεφει τον τόνο τθσ φωνισ, τισ χειρονομίεσ, τθν ζκφραςθ του προςϊπου, κ.ά. Ποηες είλαη οη αηηίες ηοσ θαηλοκέλοσ ηοσ «θαθού «ή δύζθοιοσ αθροαηή 1. Η ακρόαςθ ενδεχομζνωσ πλθγϊνει τον εγωιςμό του δζκτθ. 31

32 2. Η ακρόαςθ υποχρεϊνει το δζκτθ, που ίςωσ κατζχει και κάποια θγετικι κζςθ ι αιςκάνεται ότι βρίςκεται ςε υψθλότερο κοινωνικό ι πνευματικό επίπεδο, να παραμερίςει το ςυνθκιςμζνο ρόλο εξουςίασ και υπεροχισ και να μεταβλθκεί ςε δζκτθ των λόγων του πομποφ, ο οποίοσ ζχει πλζον τθν πρωτοβουλία ςτθ ςυηιτθςθ. 3. Ο ακροατισ μπορεί να δεχτεί και να κατανοιςει πολφ περιςςότερεσ λζξεισ απ όςεσ μπορεί να πει ο ομιλθτισ. Η ςκζψθ δθλαδι του ακροατι προτρζχει των λόγων του ομιλθτι, γεγονόσ που ζχει ωσ αποτζλεςμα να παρεμβάλλεται ζνα κενό χρονικό διάςτθμα μεταξφ των λόγων του πρϊτου και τθσ λιψθσ τουσ εκ μζρουσ του δεφτερου. το κενό αυτό χρονικό διάςτθμα υπειςζρχονται ςτο νου του ακροατι άλλεσ ςκζψεισ, οι οποίεσ τον απομακρφνουν από τουσ λόγουσ του ομιλθτι. 4. υχνά κάποια λζξθ ι φράςθ του ομιλθτι ανακαλεί ςυνειρμικά ςτθ ςκζψθ του ακροατι κάποιεσ παραςτάςεισ από το παρελκόν του, που μοιραία αποςποφν τθν προςοχι του από τα λεγόμενα. Ο ακροατισ αποδζχεται κάποιεσ αξίεσ και γενικά ζχει τθ δικι του κοςμοκεωρία. Όταν λοιπόν ακοφςει κάτι το οποίο δε ςυμφωνεί με τα πιςτεφω του, τότε δαπανά χρόνο «ςυηθτϊντασ το» με τον εαυτό του και δεν παρακολουκεί με προςοχι το ςυνομιλθτι του. υχνά, μάλιςτα, παραςφρεται από το ιδεολογικό του υπόβακρο και τα ςυναιςκιματά του καταλιγοντασ προκαταβολικά ςε ςυμπεράςματα, πριν ακόμθ ολοκλθρϊςει ο ομιλθτισ τουσ ςυλλογιςμοφσ του ι αποδίδει ςτα λεγόμενα ςθμαςία διαφορετικι από αυτι που επικυμεί ο τελευταίοσ. 5. Η ακρόαςθ είναι μια δυναμικι διαδικαςία θ οποία απαιτεί ζντονθ προςοχι και αυτοςυγκζντρωςθ, γεγονόσ που κουράηει τον ακροατι. Ο ακροατισ λοιπόν, προκειμζνου να αποφφγει τθν κόπωςθ γίνεται πακθτικόσ δζκτθσ, χωρίσ να αυτοςυγκεντρϊνεται και να εντείνει τθν προςοχι του. 6. Επειδι θ ακρόαςθ απαιτεί τθν καταβολι νοθτικϊν και ςωματικϊν δυνάμεων, ςτθν περίπτωςθ που αυτι δυςχεραίνεται, λόγω τθσ χριςθσ εκ μζρουσ του ομιλθτι λζξεων και εννοιϊν δφςκολων, ο ακροατισ κουράηεται ακόμθ περιςςότερο, με αποτζλεςμα να αφαιρείται ι να παραιτείται από τθν προςπάκεια παρακολοφκθςθσ και κατανόθςθσ των λεγομζνων. 7. Σζλοσ, θ ιδζα που ζχει ο ακροατισ για το ςυνομιλθτι του είναι δυνατό να επιδράςει αρνθτικά ςτθν ακρόαςθ, ςτθν περίπτωςθ φυςικά που θ ιδζα αυτι είναι όχι καλι. Γιώζζα ηοσ ζώκαηος Όταν αναφερόμαςτε ςτθ γλϊςςα του ςϊματοσ εννοοφμε τον τρόπο που χρθςιμοποιοφμε για να ςτείλουμε μθνφματα με χειρονομίεσ, κινιςεισ του ςϊματοσ, εκφράςεισ του προςϊπου, τρόπο ζνδυςθσ κ.ά. Όλα αυτά μπορεί να γίνονται ςυνειδθτά, υποςυνείδθτα ι ακόμα και αςυνείδθτα. Η μθ λεκτικι επικοινωνία, όπωσ αλλιϊσ λζγεται, 32

33 περιλαμβάνει επίςθσ τον προςωπικό χϊρο που ζχει ανάγκθ ο κακζνασ γφρω του, το βλζμμα, αλλά και τθν αντίδραςθ ςτθ ςωματικι επαφι. Γηαηί είλαη ζεκαληηθή ε γιώζζα ηοσ ζώκαηος Η γλϊςςα του ςϊματοσ είναι ςθμαντικι γιατί: Δθμιουργεί τισ πρϊτεσ εντυπϊςεισ. Οδθγεί ςε ςυμπεράςματα για το χαρακτιρα του ατόμου, τθν κοινωνικι, πολιτιςμικι και οικονομικι του κζςθ. Αποτελεί εργαλείο τθσ αυτοπαρουςίαςισ μασ. Κακορίηει ςε μεγάλο ποςοςτό το είδοσ τθσ ςχζςθσ που κα δθμιουργιςουμε με τον/τουσ άλλουσ. Είναι κοινι ςε όλο τον κόςμο (οικουμενικι), παρότι ζχει διάφορεσ εκδοχζσ. Αποκαλφπτει τα ςυναιςκιματα, όςο και αν προςπακιςουμε να τα κρφψουμε. Αντανακλά ρόλουσ που αναλαμβάνουμε ςτισ ςχζςεισ μασ και ςτθ ηωι μασ γενικότερα, αλλά και τισ τάςεισ τθσ εκάςτοτε εποχισ μζςω του τρόπου που ντυνόμαςτε, τισ χειρονομίεσ, τισ κινιςεισ μασ και τθ ςτάςθ του ςϊματόσ μασ. Φανερϊνει το ψζμα, αφοφ θ αλικεια των ςυναιςκθμάτων και των λόγων μασ «διαρρζει» πάντα με κάποιον τρόπο μζςα από τθ γλϊςςα του ςϊματοσ, φτάνει να είναι κανείσ προςεκτικόσ και να ξζρει τι και ποφ να παρατθριςει. Αποτελεί διζξοδο για τισ ανζκφραςτεσ ςκζψεισ και τα ςυναιςκιματα που ο κακζνασ μασ ζχει. Πώς κπορεί έλας εθπαηδεσηής λα δηατεηρίδεηαη ηης δηθές ηοσ αληηδράζεης όηαλ αληηκεηωπίδεη δύζθοιοσς εθπαηδεσόκελοσς Μία πολφ ςθμαντικι δυςκολία των εκπαιδευτϊν ενθλίκων φαίνεται ότι είναι θ ικανότθτά τουσ να διαχειριςτοφν τισ δικζσ τουσ αντιδράςεισ όταν αντιμετωπίηουν «δφςκολουσ» εκπαιδευομζνουσ ςε μία ομάδα. Ο εκπαιδευτισ ενθλίκων πρζπει να κατανοεί πρϊτα τα δικά του ςυναιςκιματα και να μπορεί να τα διαχειρίηεται κατάλλθλα (Corey 1990). Με τον τρόπο αυτόν κα μπορζςει να αποφφγει τθ «βίαιθ» αντίδραςθ ςτισ προκλιςεισ, τισ οποίεσ δζχεται από τουσ δφςκολουσ εκπαιδευομζνουσ, και κα καταφζρει να αντιμετωπίςει τθ ςυμπεριφορά τουσ αποφεφγοντασ να χαρακτθρίςει τα πρόςωπα. Ο εκπαιδευτισ ενθλίκων είναι ςθμαντικό να ςυηθτιςει τθ δφςκολθ ςυμπεριφορά ςτθν ομάδα τονίηοντασ τισ επιπτϊςεισ που ζχει ςτθν προϊκθςθ τθσ ςυνεργαςίασ ανάμεςα ςτα μζλθ τθσ. Ωςτόςο, κα πρζπει να αποφφγει τον ςτιγματιςμό αυτϊν των εκπαιδευομζνων, οι οποίοι κα μποροφςαν εφκολα να κατθγορθκοφν από τθν ομάδα ότι παρακωλφουν το ζργο τθσ. Εξάλλου οι δφςκολοι εκπαιδευόμενοι είναι πικανόν να εκφράηουν τθ δυςαρζςκεια ολόκλθρθσ τθσ ομάδασ απζναντι ςτο ζργο που καλείται να επιτελζςει ι απζναντι ςτον εκπαιδευτι. Επίςθσ ο εκπαιδευτισ ενθλίκων κα πρζπει να δϊςει ιδιαίτερθ ςθμαςία και ςτθ μθ λεκτικι επικοινωνία, θ οποία προςφζρει αρκετά ςτοιχεία για τθ δυναμικι τθσ ομάδασ. 33

34 Ενότητα 3 θεματολόγιο Πρόγραμμα εκπαιδεύςεων εκπαύδευςησ 3.1. Θεματολόγιο τθν ενότθτα που ακολουκεί, κα γίνει αναφορά και ανάλυςθ ςχετικά με το νζο κεματολόγιο τθσ επίςθμθσ εκπαίδευςθσ του ϊματοσ Ελλινων Προςκόπων. Σο νζο μοντζλο εκπαίδευςθσ του.ε.π. υιοκετϊντασ προςεγγίςεισ επίςθμων φορζων εκπαίδευςθσ ενθλίκων, από το 2016 και μετά, προςαρμόςτθκε ςτθν κάλυψθ αναγκϊν των ενθλίκων και προςάρμοςε ςχετικά το κεματολόγιό του χωρίηοντάσ το ςε κφκλουσ εκπαίδευςθσ, ανανζωςθ (ωσ επί το πλείςτων) των εκπαιδευτικϊν εγχειριδίων, με τθν ςυνδρομι και τισ ςυμβουλζσ τθσ Επιςτθμονικισ Ζνωςθσ Εκπαιδευτϊν Ενθλίκων και πιο ςυγκεκριμζνα τον κφριο Αλζξιο Κόκκο. Ζτςι πλζον, ςεβόμενοι πάντα τισ ανάγκεσ των ενθλίκων ςτθν εκπαίδευςθ, «τμθματοποιικθκε» ςε κφκλουσ, και προςαρμόςτθκε ςε νζα δεδομζνα, όςον αφορά ςτον τόπο, χϊρο, χρόνο και τρόπο εκπαίδευςθσ. Πιο ςυγκεκριμζνα όλθ εκπαίδευςθ του.ε.π. Χωρίςτθκε ι ενοποιικθκε ανάλογα με το κζμα και τον κλάδο και τοποκετικθκε ςε κφκλουσ εκπαίδευςθσ που μασ παραπζμπουν ςτισ εκπαιδεφςεισ παλαιοφ τφπου, όπου είχαμε τθν Αρχικι εκπαίδευςθ για όλουσ τουσ κλάδουσ, τθν Βαςικι εκπαίδευςθ ανά κλάδο, τθν Καταςκθνωτικι Σεχνικι Για κλάδο Προςκόπων και κλάδο Λυκοποφλων / Μεγάλθ Δράςθ Τπαίκρου για τον κλάδο Ανιχνευτϊν και το φνκετο ταξίδι για τον Κλάδο Προςκοπικοφ Δικτφου. Σζλοσ ανά κλάδο πάλι, υπιρχαν οι ςχολζσ Διακριτικοφ Δάςουσ, και φυςικά οι ειδικζσ εκπαιδεφςεισ των ειδικοτιτων, των Ναυτοπροςκόπων και των Αεροπροςκόπων. Πλζον τα πράγματα δεν ζχουν διαφοροποιθκεί και πάρα πολφ. Σα ςτάδια εκπαίδευςθσ, πλζον ονομάηονται Κφκλοι εκπαίδευςθσ και μζςα ςε αυτοφσ υπάρχουν εκπαιδευτικζσ ενότθτεσ, άλλεσ κοινζσ για όλουσ τουσ κλάδουσ και άλλεσ, με το ίδιο περιεχόμενο μεν, προςανατολιςμζνο ανά κλάδο δε. Αρκετζσ είναι οι εκπαιδευτικζσ ενότθτεσ δε, οι οποίεσ δεν γίνονται με τθ μορφι ειςιγθςθσ ενόσ εκπαιδευτι, ανικουν πλζον ςτθν εξ αποςτάςεωσ εκπαίδευςθ με τθ μορφι του e- learning ι με τθν online ανάγνωςθ εκπαιδευτικϊν εγχειριδίων. Προςοχι! Δεν μιλάμε για κατάργθςθ του ςυμβολικοφ πλαιςίου του παλαιοφ μοντζλου εκπαίδευςθσ, αλλά για εμπλουτιςμό των μζςων εκπαίδευςθσ, απλοποίθςθ των διαδικαςιϊν και εξοικονόμθςθ χρόνου και χριματοσ. Πιο ςυγκεκριμζνα μιλάμε για εκπαίδευςθ θ οποία πλζον επικεντρϊνεται ςτον εκπαιδευόμενο και όχι ςτθν μικρι ομάδα ςτθν οποία ίςωσ να ανικει ο εκπαιδευόμενοσ δίνοντασ παραπάνω ςθμαςία ςτθν ατομικι παρουςία και προςπάκειά του. 34

35 Πλζον θ εκπαίδευςθ ζχει τρία ςτάδια: Σο πρϊτο είναι θ επηιογή, όπου ο εκπαιδευόμενοσ μαηί με τον Αρχθγό του υςτιματόσ του, κα επιλζξουν μαηί τθν «εκπαιδευτικι οδό» που κα ακολουκιςει ο εκπαιδευόμενοσ ανάλογα με τα κακικοντα και τον ρόλο που ζχει ο εκπαιδευόμενοσ ςτο ςφςτθμά του. Σο δεφτερο είναι το ςτάδιο παραθοιούζεζες, ςτο οποίο ο εκπαιδευτισ καλείται με ζναν από τουσ τρόπουσ που κα εξθγθκοφν παρακάτω να κατακτιςει τθ γνϊςθ και τζλοσ, Σο τρίτο ςτάδιο, αυτό τθσ εθαρκογής ςτο οποίο ο εκπαιδευόμενοσ με διάφορεσ μεκόδουσ καλείται να αποδείξει πωσ θ γνϊςθ που πιρε από τθν εκπαίδευςθ ζχει εμπεδωκεί. Αυτζσ οι μζκοδοι ποικίλουν, και εξαρτϊνται από το είδοσ τθσ εκπαίδευςθσ το οποίο παρακολοφκθςε ο εκπαιδευόμενοσ. Όςον αφορά ςτο e-learning γενικά, οι ςυνθκιςμζνθ μζκοδοσ είναι αυτι τθσ online απάντθςθσ ερωτθματολογίου. Άλλεσ φορζσ πάλι ο εκπαιδευόμενοσ καλείται να απαντιςει με ςυγγραφι κειμζνου ωσ απάντθςθ ςε ςυγκεκριμζνεσ ερωτιςεισ-εργαςίεσ, με επίςκεψθ ενόσ ςφμβουλου εκπαιδευτι ςτο τμιμα του εκπαιδευόμενου κατά τθ διάρκεια μιασ δράςθσ ι με αποςτολι υλικοφ τεκμθρίωςθσ (video-photo) ςτον εκπαιδευτι, μζςω διαδικτφου. Ζτςι καταλιγουμε ςτισ παρακάτω ςτιλεσ (δεν υπάρχει αντιςτοίχιςθ μεταξφ των δφο ςτθλϊν ) A/A Σηάδηο Παραθοιούζεζες Σηάδηο Δθαρκογής 1 Δια ηϊςθσ υηιτθςθ 2 Μικρι Ομάδα Πρακτικι Εφαρμογι 3 Ομάδα Ερωτθματολόγιο 4 e-learning Βιβλίο Προόδου 5 Online εγχειρίδιο/dvd Γραπτό υλικό 35

36 Σο ποιεσ εκπαιδευτικζσ ενότθτεσ επιλζχκθκαν, για να πραγματοποιοφνται εξ αποςτάςεωσ, είναι προϊόν ςυνεργαςίασ τθσ Εφ. Εκπαίδευςθσ Γ.Ε./.Ε.Π. και των Εφορειϊν Γ.Ε./.Ε.Π. όλων των κλάδων. Πιο ςυγκριμζνα, οι ενότθτεσ οι οποίεσ ςτθν ουςία ανικουν ςτο «κανονιςτικό» κομμάτι του.ε.π., όπωσ θ Διοίκθςθ Διάρκρωςθ Εκπαίδευςθ.Ε.Π. ι θ πρόοδοσ των παιδιϊν ςτα τμιματα, τα οικονομικά δράςεων, ςτιςιμο φακζλου δράςεων κλπ το περιεχόμενο των οποίων μπορεί απλά να αναγνωςτεί και να παραμείνει ωσ εκπαιδευτικό υλικό και ςτο μυαλό αλλά και ςτθ βιβλιοκικθ του κάκε εκπαιδευόμενου ζχουν επιλεγεί να πραγματοποιοφνται εξ αποςτάςεωσ, δίνοντασ τθν πολυτζλεια ςτον εκπαιδευόμενο, από το περιβάλλον του ςπιτιοφ του, μζςα ςε δζκα με δεκαπζντε θμζρεσ (ανάλογα τθν ενότθτα) να διαβάςει και ςτθν ςυνζχεια να περάςει ςτο ςτάδιο εφαρμογισ. Μζςα ςε αυτζσ τισ θμζρεσ ο κάκε εκπαιδευόμενοσ, με τθν γενικι εποπτεία ενόσ εκπαιδευτι ζχει πρόςβαςθ μζςα ςτο emathainoportal.gr μζςω του οποίου γίνεται θ online εκπαίδευςθ και μπορεί να παρακολουκιςει τθν ενότθτα όποια ϊρα κζλει, για όςθ ϊρα κζλει, ενϊ ςτθν περίπτωςθ το ςτάδιο εφαρμογισ είναι online ερωτθματολόγιο, μπορεί να απαντιςει, όςεσ φορζσ χρειαςτεί μζχρι να πιάςει το ποςοςτό του 75% και να κεωρθκεί πωσ ολοκλιρωςε με επιτυχία τθν ενότθτα. Όλθ αυτι θ «τμθματοποίθςθ» τθσ εκπαίδευςθσ μασ δίνει τθν δυνατότθτα, να «φερόμαςτε» πολφ καλφτερα ςτουσ εκπαιδευόμενουσ. Δθλαδι, δεν «βιδϊνουμε» τουσ εκπαιδευόμενουσ ςε καρζκλεσ από τισ 09:00 το πρωί μζχρι τισ 23:00 το βράδυ, με ειςθγιςεισ, δράςεισ κλπ. Ειδικά για τισ δράςεισ, δεν ιταν λίγεσ οι φορζσ που ο χρόνοσ τουσ κυςιάςτθκε ςτον βωμό των ειςθγιςεων, που πολλζσ φορζσ είχαν τθ μορφι διάλεξθσ. ιμερα πλζον, δίνεται μεγάλθ ζμφαςθ ςτον βιωματικό χαρακτιρα τθσ εκπαίδευςθσ, μια και οι προςομοιϊςεισ δράςεων, πλζον γίνονται υπό κανονικζσ ςυνκικεσ, ςυνικωσ ςε Προςκοπικζσ εςτίεσ και όχι ςε μεγάλεσ αίκουςεσ Προςκοπικϊν καταςκθνωτικϊν ι εκπαιδευτικϊν κζντρων. Ζχουν κανονικι διάρκεια, τόςθ όςθ περιγράφεται ςτισ μεκοδολογίεσ των κλάδων. Ερχόμαςτε λοιπόν ςε μία ςθμερινι κατάςταςθ θ οποία περιγράφει δράςθ περιβάλλοντοσ πόλθσ με διάρκεια ζωσ 4 ώρες και προςομοίωςθ δράςθσ υπαίκρου ζωσ 8 ώρες, δίχωσ, όπωσ αναφζρκθκε παραπάνω να κυςιάςουμε τθν πράξθ για τθν κεωρία και με τουσ ςυνοδοφσ εκπαιδευτζσ να είναι ςε ρεαλιςτικά νοφμερα βακμοφόρων ςε ζνα τμιμα, δθλαδι 3 με 4 άτομα το πολφ. Πιέολ κηιάκε γηα 6 θύθιοσς εθπαίδεσζες: Α) Προπαραςκευαςτικόσ Κφκλοσ Β) Κφκλοσ Μεκοδολογίασ Γ) Κφκλοσ Καταςκθνωτικισ Σεχνικισ / Μεγάλων Δράςεων / φνκετο (μεγάλο) ταξίδι Γ) Κφκλοσ Ηγεςίασ Δ) Κφκλοσ Διακριτικοφ Δάςουσ και ΣΤ) Κφκλοσ Εκπαιδευτϊν 36

37 3.2. Κύκλοσ Προπαραςκευαςτικόσ Εκπαύδευςησ Ο Κφκλοσ Προπαραςκευαςτικισ εκπαίδευςθσ εμπεριζχει 4 εκπαιδευτικζσ ενότθτεσ οι οποίεσ αναφζρονται ςε όλουσ τουσ ενιλικουσ οι οποίοι ξεκινοφν ςιμερα τθν εκπαίδευςι τουσ ςτο ϊμα Ελλινων Προςκόπων, είτε αυτοί προζρχονται μζςα από τουσ κόλπουσ τθσ κίνθςθσ, είτε για νεοφερμζνουσ εκελοντζσ μασ. Οι 4 ενότθτεσ που εμπεριζχονται είναι οι παρακάτω: Α1 Προςκοπιςμόσ Α2 Παιχνίδι Σραγοφδι Α3 Οργάνωςθ Διοίκθςθ.Ε.Π. και θ Ευζλικτθ Εκπαίδευςθ Α4 Προςκοπικι τεχνικι 37

38 3.4. Κύκλοσ Προςκοπικόσ Μεθοδολογύασ Ο Κφκλοσ Προςκοπικισ Μεκοδολογίασ εμπεριζχει 11 εκπαιδευτικζσ ενότθτεσ οι οποίεσ αναφζρονται ςε Τπαρχθγοφσ και Αρχθγοφσ τμθμάτων, όλων των κλάδων Οι 11 ενότθτεσ που εμπεριζχονται είναι οι παρακάτω: Β1 Αρχζσ ςτθν Πράξθ Β2 φςτθμα Προςκοπικϊν Σμθμάτων Β3 Χαρακτθριςτικά Ηλικίασ Β4 Οι 5 τομείσ και τα 6 Π.Α.Ε. Β5 Οργάνωςθ & λειτουργία τμιματοσ Β6 φςτθμα Προόδου Β7 Προγραμματιςμόσ Δράςεισ τμθμάτων Β8 Τποςτιριξθ Προγράμματοσ Β9 Εκδρομι πολυιμερθ δράςθ Β10 Δράςθ Περιβάλλοντοσ πόλθσ Β11 Εκδρομι Πολυιμερθ δράςθ, Δράςθ ςε αςτικό τοπίο Κοινωνικι προςφορά 38

39 39

40 3.5. Κύκλοσ Ηγεςύασ Ο Κφκλοσ Ηγεςίασ εμπεριζχει 11 εκπαιδευτικζσ ενότθτεσ οι οποίεσ αναφζρονται ςε Αρχθγοφσ τμθμάτων, όλων των κλάδων, Αρχθγοφσ υςτθμάτων και Εφόρουσ Οι 11 ενότθτεσ που εμπεριζχονται είναι οι παρακάτω: Θ2 Ηγεςία Ο Αρχθγόσ τμιματοσ Θ3 Κοινωνία Ε1 Οι ενιλικεσ ςτον Προςκοπιςμό Ε2 Οργάνωςθ Διοίκθςθ υςτιματοσ Ε3 6 Σομείσ Προςκοπικοφ ζργου Ε4 Τποςτιριξθ Προςκοπικοφ Προγράμματοσ - Κλάδοι Ε5 Διαχείριςθ Ανκρϊπινου δυναμικοφ Ε6 Αςφάλεια μελϊν Τγιεινι χϊρων Ε7 Εξωςτρζφεια - Επικοινωνία Ε8 Κ.Ο.Δ.Ε. Η1 Οργάνωςθ Διοίκθςθσ & λειτουργίασ Εφορείασ Η2 Τποςτιριξθ Πρ. Προγράμματοσ Η3 Η Ανάπτυξθ και θ επζκταςθ τθσ Κίνθςθσ 40

41 41

42 3.6. Κύκλοσ Καταςκηνωτικόσ Τεχνικόσ/Μεγϊλων Δρϊςεων / Σύνθετο (μεγϊλο) ταξύδι Ο Κφκλοσ Καταςκθνωτικισ Σεχνικισ/Μεγάλων Δράςεων / Μεγάλθ φνκετθ Δράςθ-Σαξίδι, εμπεριζχει 7 εκπαιδευτικζσ ενότθτεσ οι οποίεσ αναφζρονται ςε Τπαρχθγοφσ και Αρχθγοφσ τμθμάτων, όλων των κλάδων. Οι 7 ενότθτεσ που εμπεριζχονται είναι οι παρακάτω Κ1 Προετοιμαςία για καταςκινωςθ Κ2 Φάκελοσ Δράςεων Κ3 Διαιτολόγιο - Ποςοτολόγιο Κ4 Τγιεινι Αςφάλεια Δράςεων Κ5 Οικονομικά Δράςεων Κ6 Προ-καταςκινωςθ Κ7 Καταςκθνωτικι μζρα 42

43 3.7. Κύκλοσ Διακριτικού Δϊςουσ Ο Κφκλοσ Διακριτικοφ Δάςουσ εμπεριζχει 5 εκπαιδευτικζσ ενότθτεσ οι οποίεσ αναφζρονται ςτα ενιλικα ςτελζχθ του.ε.π. τα οποία ζχουν τα κακικοντα, Τπαρχθγοφ Αρχθγοφ Σμιματοσ, Αρχθγοφ υςτιματοσ και Εφόρου. Οι 5 ενότθτεσ που εμπεριζχονται είναι οι παρακάτω Δ1 Ιδεολογικι Ολοκλιρωςθ κοποφ και Αποςτολισ Προςκοπιςμοφ Δ2 φγχρονα Παιδαγωγικά υςτιματα και θ παιδαγωγικι Διάςταςθ του Προςκοπιςμοφ Δ3 Ηγεςία, Διοίκθςθ και αποτελεςματικι επικοινωνία Δ4 Προςκοπιςμόσ και φγχρονα Κοινωνικά Θζματα τθσ Ελλθνικισ Κοινωνίασ Δ5 τάδιο Μελζτθσ, υλοποίθςθ Πτυχιακισ Εργαςίασ 43

44 3.8. Υπόμνημα Συμβολιςμού Για πλθρζςτερθ ενθμζρωςθ και καλφτερθ αποτφπωςθ των ενοτιτων των εκπαιδευτικϊν κφκλων, θ Εφορεία Εκπαίδευςθσ Γ.Ε./.Ε.Π. δθμιοφργθςε ζνα δίπτυχο φυλλάδιο το οποίο εμπεριζχει όλα τα παραπάνω, ςυνοδευόμενο από υπόμνθμα το οποίο εξθγεί τον κάκε ςυμβολιςμό και χρϊμα. Όλο το φυλλάδιο κα μπορζςετε να το βρείτε εδϊ Υπόμνημα 44

45 45

46 Ενότητα Αξιολόγηςη αυτοαξιολόγηςη ςυνεχόσ ανϊπτυξη πλευρά των εκπαιδευομζνων. Η αξιολόγθςθ του εκπαιδευτικοφ ζργου ενόσ εκπαιδευτι που ζχει αναλάβει μια διδακτικι ενότθτα οριςμζνων ωρϊν ζχει ςτόχο τθ βελτίωςθ τθσ εκπαιδευτικισ διαδικαςίασ και του εκπαιδευτικοφ αποτελζςματοσ, τόςο από τθν πλευρά του εκπαιδευτι όςο και από τθν Αυτι μπορεί να είναι μια ςυνεχισ διαδικαςία, με τθν ζννοια ότι ο εκπαιδευτισ, κατά τθν άςκθςθ του ζργου του, αναηθτάει και ςυγκεντρϊνει ςτοιχεία που ςυνδζονται με τουσ δείκτεσ και τα κριτιρια μιασ επιτυχοφσ εκπαιδευτικισ διαδικαςίασ. Η αξιολόγθςθ αυτι ςτθν ουςία λειτουργεί ωσ αυτοαξιολόγθςθ. Οργανϊνεται από τον ίδιο τον εκπαιδευτι, που ζχει τθν ευκφνθ τθσ επιμζρουσ διδακτικισ ενότθτασ μζςα ςτο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Με τθ ςυνεργαςία των εκπαιδευομζνων ανιχνεφει και καταγράφει ενδείξεισ, τισ ερμθνεφει και ςτθ ςυνζχεια αναπροςδιορίηει τισ διαδικαςίεσ, τισ προτεραιότθτεσ, τα μζςα, τισ μεκόδουσ κ.ο.κ., με ςκοπό να υπάρξουν καλφτερα αποτελζςματα. Ανάλογα με τθ φάςθ, κατά τθν οποία γίνεται αυτι θ αυτοαξιολόγθςθ, μπορεί να είναι διαμορφωτικι ι τελικι Η Αξύα τησ αυτοαξιολόγηςησ Κείμενο του Γ. Μαυρογιϊργου: Είναι ςθμαντικι υπόκεςθ να ξεκινάει ι να ςυνεχίηει κανείσ τθ ςταδιοδρομία του ωσ εκπαιδευτισ με μια δζςμευςθ για διαρκι αυτοαξιολόγθςθ. ε τελικι ανάλυςθ μάλιςτα, μια τζτοια δζςμευςθ δεν μπορεί παρά να ςυμβάλει αποφαςιςτικά ςτθν αναβάκμιςθ ολόκλθρου του πεδίου τθσ ςυνεχιηόμενθσ εκπαίδευςθσ και κατάρτιςθσ και ςυνεπϊσ να επθρεάςει τόςο τθν επαγγελματικι κατάςταςθ όςο και το κφροσ των ίδιων των εμπλεκόμενων εκπαιδευτϊν. Βζβαια θ αλλαγι ςτο πεδίο αυτό δεν εξαρτάται μόνο από τουσ εκπαιδευτζσ. Ωςτόςο οι εκπαιδευτικζσ καινοτομίεσ και θ αλλαγι επαγγελματικισ νοοτροπίασ ζχουν περιςςότερεσ πικανότθτεσ να πραγματοποιθκοφν, όταν εμπλζκονται οι ίδιοι οι ενδιαφερόμενοι εκπαιδευτζσ. Ο A. Rogers, ςτο βιβλίο του Η Εκπαίδευςθ Ενθλίκων (2002: 297) υποςτθρίηει ότι «Κατά τθν αξιολόγθςθ των δραςτθριοτιτων μασ ςτθν εκπαίδευςθ των ενθλίκων υπάρχει μια ζγνοια που υπεριςχφει: αν οι εκπαιδευόμενοι μακαίνουν ι όχι. Αυτό πρζπει να αποτελεί το τελικό κριτιριο... Ο ςτόχοσ τθσ αποτελεςματικισ εκπαίδευςθσ είναι να μάκει ο εκπαιδευόμενοσ». Δεν διαφωνεί κανείσ με τθν παραπάνω εκδοχι, αν ςυμπλθρϊςει ότι μια εκπαιδευτικι ςυνάντθςθ αποκτάει ουςιαςτικζσ προχποκζςεισ ποιοτικοφ μεταςχθματιςμοφ των διαδικαςιϊν και των αποτελεςμάτων, όταν μακαίνουν και οι εκπαιδευόμενοι και οι εκπαιδευτζσ. 46

47 4.2. Παρακολούθηςη των εξελύξεων με ςτόχο την βελτύωςη Βαςικόσ ςτόχοσ του εκπαιδευτι ενθλίκων είναι να είναι διαρκϊσ ενθμερωμζνοσ ςτισ εξελίξεισ του αντικειμζνου του, μελετϊντασ και παρακολουκϊντασ τισ εξελίξεισ, διαβάηοντασ καινοφργια βιβλία, μακαίνοντασ νζα λογιςμικά, κλπ. Όμωσ, θ ποιότθτα του εκπαιδευτι δεν βελτιϊνεται μόνον με τθ διαρκι αναβάκμιςθ των γνϊςεϊν του πάνω ςτο αντικείμενο που διδάςκει. Μια ακόμθ μζκοδοσ βελτίωςισ του, είναι θ άντλθςθ από τισ προςωπικζσ του εμπειρίεσ ι τισ εμπειρίεσ άλλων ςυναδζλφων του «καλϊν» μοντζλων και μεκόδων, με τθν απαιτοφμενθ προςοχι, διότι υπάρχει ο κίνδυνοσ τθσ λανκαςμζνθσ μεταφοράσ μεκόδων από τθ ςχολικι εκπαίδευςθ ςτθν εκπαίδευςθ ενθλίκων. Επίςθσ, θ ςυνεχισ επιμόρφωςθ αφορά όχι μόνον τουσ εκπαιδευόμενουσ αλλά και τουσ εκπαιδευτζσ. Κρίνεται ςκόπιμθ θ ςυμμετοχι των εκπαιδευτϊν ςε ςεμινάρια επιμόρφωςθσ, εκπαίδευςθσ εκπαιδευτϊν ι ενίςχυςθσ των γνϊςεϊν τουσ μζςω τθσ απόκτθςθσ ενόσ μεταπτυχιακοφ τίτλου ςπουδϊν ι μζςω ενόσ επιμορφωτικοφ ςεμιναρίου. Επιπλζον, θ επανεξζταςθ των πρακτικϊν που εφάρμοςαν κατά τθ διάρκεια μιασ εκπαιδευτικισ ςυνάντθςθσ μζςω νζων δοκιμϊν με νζεσ ιδζεσ είναι μια καλι μζκοδοσ αυτοβελτίωςθσ. υςτινεται, επίςθσ, θ ςυνεργαςία και ανταλλαγι απόψεων με άλλουσ εκπαιδευτζσ του ίδιου ι αντίςτοιχου εκπαιδευτικοφ προγράμματοσ. Η προςζγγιςθ ενόσ εκπαιδευτι με διαφορετικζσ εμπειρίεσ και απόψεισ μπορεί να δϊςει μια νζα προοπτικι ςτθ διδαςκαλία ενόσ αντικειμζνου Πωσ ςυνδϋεται η αυτοαξιολόγηςη με το κύροσ του εκπαιδευτό; Η αυτοαξιολόγθςθ αποδεικνφει τθ διάκεςθ του εκπαιδευτι για αυτοκριτικι με ςτόχο τθ βελτίωςθ τθσ εκπαιδευτικισ του πρακτικισ. Είναι ςίγουρο πωσ αυτι θ διάκεςθ δεν χαρακτθρίηει όλουσ τουσ επαγγελματίεσ του πεδίου. Είναι όμωσ ςθμαντικό ο εκπαιδευτισ ενθλίκων να αρχίηει και να ςυνεχίηει τθ ςταδιοδρομία του ζχοντασ τθ δζςμευςθ για ςυνεχι και ςυςτθματικι αυτοαξιολόγθςθ. Με τον τρόπο αυτό, μπορεί να λειτουργιςει αναςτοχαςτικά και ανατροφοδοτικά ωσ προσ το ζργο του, επιδιϊκοντασ διαρκϊσ τθν επαγγελματικι του ανάπτυξθ και βελτίωςθ. Σο πλεονζκτθμα αυτισ τθσ δζςμευςθσ, μαηί με τθν υψθλοφ βακμοφ αυτογνωςία και αυτοκριτικι, αναβακμίηει το κφροσ του, ενϊ παράλλθλα μπορεί να ςυμβάλλει και ςτθν αναβάκμιςθ ολόκλθρου του πεδίου τθσ ςυνεχιηόμενθσ εκπαίδευςθσ και κατάρτιςθσ. 47

48 4.7. Η αυτοαξιολόγηςη ωσ η μόνη ϋγκυρη αξιολόγηςη του εκπαιδευτό; Αυτοί που κεωροφν τθν αυτοαξιολόγθςθ ωσ τθ μόνθ ζγκυρθ αξιολόγθςθ του εκπαιδευτι υποςτθρίηουν ότι ο εκπαιδευτισ γνωρίηει τον εαυτό του πολφ καλφτερα από οποιονδιποτε άλλο και επομζνωσ μπορεί να γνωρίηει το πόςο αποτελεςματικόσ είναι, ενϊ παράλλθλα μπορεί να αναγνωρίςει και τισ εκπαιδευτικζσ του ανάγκεσ. Παράλλθλα είναι ο εκπαιδευτισ που, γνωρίηοντασ ςε βάκοσ το πρόγραμμα που υλοποιεί, μπορεί να ερμθνεφςει καλφτερα από τον κακζνα τα αποτελζςματα τθσ διαδικαςίασ αυτοαξιολόγθςθσ. Παράλλθλα θ εγκυρότθτα τθσ αυτοαξιολόγθςθσ ενιςχφεται εφόςον Ο εκπαιδευτισ υλοποιεί τθ ςχετικι διαδικαςία με διάκεςθ να βελτιϊςει τθν πρακτικι του και άρα όταν επιδιϊκει τθ μζγιςτθ δυνατι αντικειμενικότθτα. Αυτοαξιολόγηςη α. Προετοιμαςία του εκπαιδευτικοφ ζργου. Ενδεικτικά ςθμεία προβλθματιςμοφ του εκπαιδευτι: Βακμόσ αξιοποίθςθσ τθσ διερεφνθςθσ αναγκϊν για τθν ομάδα-ςτόχο, ςτθν προετοιμαςία τθσ διδακτικισ ενότθτασ. Καταλλθλότθτα εκπαιδευτικοφ υλικοφ για τθ διδακτικι του ενότθτα. Εξοπλιςμόσ και οργάνωςθ του χϊρου εκπαίδευςθσ. Οργάνωςθ τθσ κατανομισ του χρόνου για τθ διδακτικι του ενότθτα. Πρόβλεψθ τρόπων αποτίμθςθσ των μακθςιακϊν αποτελεςμάτων των εκπαιδευομζνων ωσ προσ τισ γνϊςεισ, τισ δεξιότθτεσ και ικανότθτεσ και ωσ προσ τισ πικανζσ αλλαγζσ ςτισ ςτάςεισ και ςυμπεριφορζσ τουσ. β. Επιτζλεςθ του εκπαιδευτικοφ ζργου Ενδεικτικά ςθμεία προβλθματιςμοφ του εκπαιδευτι: Εναρκτιρια ςυνάντθςθ εκπαιδευτι-εκπαιδευομζνων: αλλθλογνωριμία, παρουςίαςθ και διευκρίνιςθ ςτόχων, παρουςίαςθ και διευκρίνιςθ των προτιμιςεων, των ενδιαφερόντων και των κινιτρων των εκπαιδευομζνων. Επίπεδο και αποτελεςματικότθτα τθσ διαπραγμάτευςθσ αναγκϊν με τουσ εκπαιδευόμενουσ (π.χ. διαφοροποίθςθ των ςτόχων, προςαρμογι του περιεχομζνου ςτο επίπεδο και ςτα ενδιαφζροντα των εκπαιδευομζνων). Καταλλθλότθτα των εκπαιδευτικϊν πρακτικϊν του εκπαιδευτι: εκπαιδευτικζσ πρακτικζσ ςτο χϊρο και ςτο χρόνο, ανταπόκριςθ των εκπαιδευομζνων. 48

49 Επικοινωνία εκπαιδευτι - εκπαιδευομζνων και επικοινωνία μεταξφ των εκπαιδευομζνων. φνδεςθ του περιεχομζνου τθσ διδακτικισ ενότθτασ με τισ εμπειρίεσ των εκπαιδευομζνων και κριτικι αξιοποίθςι τουσ. Κατανομι και χειριςμόσ του χρόνου ςτθ διδακτικι του ενότθτα. Δραςτθριότθτεσ που ανζλαβαν οι εκπαιδευόμενοι: οι δεξιότθτεσ και ικανότθτεσ με τισ οποίεσ ςχετίηονται. Ερωτιματα που υπζβαλαν οι εκπαιδευόμενοι: κζματα τα οποία αφοροφςαν, ςυχνότθτα και αρικμόσ εκπαιδευομζνων που τισ ζκεςαν. Κρίςιμα περιςτατικά που επθρζαςαν τθ μακθςιακι διεργαςία τθσ ομάδασ. Περιοδικι αποτίμθςθ των μακθςιακϊν αποτελεςμάτων ςτο επίπεδο των γνϊςεων, των δεξιοτιτων, των ικανοτιτων και των ςτάςεων. γ. Μετά το εκπαιδευτικό ζργο: Ενδεικτικά ςθμεία προβλθματιςμοφ του εκπαιδευτι: Προςζλευςθ των εκπαιδευομζνων. Εκτίμθςθ του κλίματοσ ςτθν ομάδα μάκθςθσ. Αποτίμθςθ γραπτϊν εργαςιϊν που κατζκεςαν οι εκπαιδευόμενοι. Μακθςιακά αποτελζςματα που επιτεφχκθκαν (γνϊςεισ, δεξιότθτεσ-ικανότθτεσ, ςτάςεισ). Μακθςιακά εμπόδια που παρουςιάςτθκαν, ο βακμόσ που επθρζαςαν τθ διεργαςία τθσ ομάδασ και οι τρόποι με τουσ οποίουσ αντιμετωπίςτθκαν. Αποτελεςματικότθτα εκπαιδευτικϊν πρακτικϊν ςε κρίςιμα περιςτατικά. Παραδοχζσ του εκπαιδευτι και των εκπαιδευομζνων που αποδείχτθκαν δυςλειτουργικζσ. Επίπεδο κριτικοφ ςτοχαςμοφ και αναςτοχαςμοφ τθσ ομάδασ. Προετοιμαςία για τθν επόμενθ εκπαιδευτικι ςυνάντθςθ. φνδεςθ με ευρφτερεσ δραςτθριότθτεσ δια βίου μάκθςθσ. Οι εκπαιδευτζσ με βάςθ το ερευνθτικό υλικό που ςυγκζντρωςαν μποροφν με τθ ςυςτθματικι ανάλυςι του να βρουν απαντιςεισ δικζσ τουσ και των εκπαιδευομζνων ςε πολλά από τα ερωτιματα αυτοαξιολόγθςθσ που παρακζςαμε. Θα πρζπει όμωσ να υπογραμμίςουμε ότι θ αυτοαξιολόγθςθ ζχει νόθμα κυρίωσ ωσ υλικό για τθν ανάπτυξθ του κριτικοφ ςτοχαςμοφ των εμπλεκομζνων, κακϊσ και για τθν ανάπτυξθ του ορκολογικοφ και κριτικοφ διαλόγου μεταξφ των εμπλεκομζνων: ςτελεχϊν του προγράμματοσ, εκπαιδευτϊν και εκπαιδευομζνων. Η αυτοαξιολόγθςθ είναι φερζγγυα όταν οι εμπλεκόμενοι γνωρίηουν ότι δεν κα χρθςιμοποιθκεί από τθ διοίκθςθ του κεςμοφ για τθν επιβολι κυρϊςεων ι για ανταμοιβζσ οποιουδιποτε είδουσ. 49

50 Σεχνικζσ αυτοαξιολόγθςθσ Οι κυριότερεσ τεχνικζσ, που κρίνονται αποτελεςματικζσ ςτθν αυτοαξιολόγθςθ του εκπαιδευτικοφ μασ ζργου (είτε πρόκειται για το πϊσ το ςχεδιάςαμε είτε/και για τισ εκπαιδευτικζσ τεχνικζσ που χρθςιμοποιοφμε είτε/και για τισ ςχζςεισ μασ με τουσ ςυμμετζχοντεσ είτε/και για τα εκπαιδευτικά αποτελζςματα), μεταξφ άλλων, είναι οι ακόλουκεσ : α. Παρατιρθςθ «επειςοδίων» εκπαιδευτικισ ςυνάντθςθσ ε ζνα κατάλλθλα προετοιμαςμζνο «Φφλλο παρατιρθςθσ» καταγράφουμε κατά τθ διάρκεια μιασ ι περιςςότερων εκπαιδευτικϊν ςυναντιςεων και κυρίωσ μετά από αυτζσ, δραςτθριότθτεσ, διευκετιςεισ, καταςτάςεισ. Με αυτό τον τρόπο διαμορφϊνουμε ςταδιακά μια κωδικοποιθμζνθ άποψθ για το εκπαιδευτικό μασ ζργο, παρατθρϊντασ τόςο τουσ εκπαιδευομζνουσ όςο και τον εαυτό μασ. Η άποψθ αυτι μπορεί να αφορά από ζναν ζωσ και τζςςερισ άξονεσ αξιολόγθςθσ. Η τεχνικι αυτι είναι ςχετικά απλι και εφκολθ για το ςυγκεκριμζνο ςκοπό. Προςφζρει ςυχνά αυκεντικζσ και αξιόλογεσ πλθροφορίεσ, τισ οποίεσ ο εκπαιδευτισ είναι δυνατό να επιβεβαιϊνει με το ςυνδυαςμό των άλλων τεχνικϊν, που καδοφμε ςτθ ςυνζχεια (ςυνεντεφξεισ, ερωτθματολόγιο, κλίμακεσ, βιντεοςκόπθςθ κ.ά.). Η παρατιρθςθ μπορεί να είναι ελεφκερθ ι εςτιαςμζνθ ςε ςυγκεκριμζνα ςθμεία. Πριν αρχίςει, ο εκπαιδευτισ είναι χριςιμο να αςχολθκεί με οριςμζνα βαςικά ερωτιματα, όπωσ: ποιοσ είναι ο ςκοπόσ τθσ παρατιρθςθσ; ςε ποιεσ πτυχζσ ι ςτιγμιότυπα του εκπαιδευτικοφ ζργου κα εςτιαςτεί θ παρατιρθςθ; ποια ποςοτικά ι ποιοτικά ςτοιχεία εξυπθρετοφν το ςκοπό τθσ ανατροφοδότθςθσ του εκπαιδευτικοφ ζργου; Κλίμακεσ αξιολόγθςθσ Μια κλίμακα αξιολόγθςθσ αποτελείται επίςθσ από δείκτεσ διακζςεων και ικανοτιτων. Η διαφορά από τον κατάλογο ελζγχου είναι ότι ο βακμόσ τθσ επιδεικνυόμενθσ ςυμπεριφοράσ μπορεί να βακμολογθκεί. Μερικζσ φορζσ χρθςιμοποιείται μια κλίμακα αξιολόγθςθσ τεςςάρων ι πζντε βακμίδων: Πρϊτο παράδειγμα: Ζνασ εκπαιδευόμενοσ λαμβάνει μζροσ ςε ςυηθτιςεισ ςτθν τάξθ: πολφ ςυχνά - ςυχνά - τακτικά - ςπάνια - ποτζ. Δεφτερο παράδειγμα: Ο παρατθρθτισ εξετάηει τθ ςυμπεριφορά των εκπαιδευομζνων, προκειμζνου να διαπιςτϊςει κατά πόςο διαμορφϊνονται μεταξφ τουσ ςχζςεισ εποικοδομθτικισ ςυνεργαςίασ. Κατατάςςει κάκε παρζμβαςθ εκπαιδευομζνου ςτθν ακόλουκθ «Κλίμακα εποικοδομθτικισ ςυνεργαςίασ»: 50

51 4. (άριςτο:) Εποικοδομθτικι ςυμβολι ςε ό,τι λζγεται ι ςυμβαίνει (δθμιουργικι προςκικθ ι ερϊτθςθ, επιβράβευςθ, ενκάρρυνςθ, παρότρυνςθ). 3. Παρζμβαςθ που αφορά διαδικαςτικά-οργανωτικά κζματα. 2. Παρζμβαςθ που αποπροςανατολίηει τθ ςυηιτθςθ μζςω ειςαγωγισ νζου κζματοσ. 1. (χειρότερο:) Παρζμβαςθ που περιζχει δυςπιςτία ι εχκρότθτα προσ ό,τι λζγεται ι ςυμβαίνει. Όπωσ είναι φανερό, θ παρατιρθςθ προςφζρεται, τόςο από μόνθ τθσ όςο και ςε ςυνδυαςμό με άλλεσ τεχνικζσ, για τθν ανίχνευςθ δεικτϊν που ςυνδζονται με τουσ τζςςερισ άξονεσ αξιολόγθςθσ, ςτουσ οποίουσ ζχουμε ιδθ αναφερκεί. β. υνζντευξθ από τουσ εκπαιδευομζνουσ Με τθ ςυνζντευξθ ουςιαςτικά αντλοφμε πλθροφορίεσ ι απόψεισ από τουσ εκπαιδευομζνουσ για κζματα που ςυνδζονται και με τουσ τζςςερισ άξονεσ αξιολόγθςθσ του εκπαιδευτικοφ μασ ζργου. Η ςυνζντευξθ μπορεί να είναι περιςςότερο ι λιγότερο κατευκυνόμενθ, με ανοικτά ι κλειςτά ερωτιματα. Σο ςθμαντικό είναι ο εκπαιδευτισ να ζχει τθν παρρθςία να παρακινιςει τουσ εκπαιδευομζνουσ να ςυμμετάςχουν ςτθ ςυνζντευξθ και να εκφράςουν ελεφκερα τισ απόψεισ τουσ. Όταν θ ςυνζντευξθ και ο ςχολιαςμόσ τθσ γίνονται ςε κλίμα ςυνεργαςίασ, εμπιςτοςφνθσ και ειλικρίνειασ, προςφζρουν πλοφςια ανατροφοδότθςθ, επειδι δίνουν τθ δυνατότθτα να προχωριςει θ ςυηιτθςθ ςε βάκοσ και να ζλκουν ςτο φωσ ςκζψεισ, ερμθνείεσ και αξίεσ των εκπαιδευτϊν και των εκπαιδευομζνων. Όλα αυτά μποροφν να εμπλουτίςουν τθν αυτογνωςία των εκπαιδευτϊν αλλά και των εκπαιδευομζνων. Μια ενδιαφζρουςα και απλι χριςθ τθσ τεχνικισ τθσ ςυνζντευξθσ είναι να ηθτάει ο εκπαιδευτισ από τουσ εκπαιδευομζνουσ, ςτο τζλοσ μιασ διδακτικισ ενότθτασ, να τθν κρίνουν και να αναπτφξουν προφορικά τισ απόψεισ τουσ, αναφζροντασ: τα δυνατά ςθμεία τθσ (καλζσ «πρακτικζσ»), τα αδφνατα ςθμεία τθσ, ευκαιρίεσ και εναλλακτικζσ δυνατότθτεσ που δεν αξιοποιικθκαν, κωλφματα και «εμπόδια», το βακμό τιρθςθσ του εκπαιδευτικοφ ςυμβολαίου κ.ά Η αξιοπούηςη ενόσ φακϋλου υλικού του εκπαιδευτό (portfolio) ςτην αυτοαξιολόγηςό του Ο φάκελοσ (portfolio) μπορεί να αποτελζςει ζνα εργαλείο αναςτοχαςμοφ, είναι προςωπικόσ και διαμορφϊνεται από τον ίδιο τον εκπαιδευτι, ο οποίοσ ζχει και τθν ευκφνθ του. Ο φάκελοσ είναι ζνα ςθμαντικό εργαλείο αναφοράσ του εκπαιδευτι και πρζπει να εμπλουτίηεται ςυνεχϊσ με βάςθ τισ εμπειρίεσ του. ε αυτό μπορεί να ςυμπεριλάβει: 51

52 Εργαςίεσ που ζχει ανακζςει ςτουσ εκπαιδευόμενουσ. Περιγραφι διδακτικϊν δραςτθριοτιτων που οργάνωςε και υλοποίθςε ςτθν τάξθ. Φφλλα εργαςίασ που μοίραςε. Επιςτθμονικά κείμενα που λειτοφργθςαν υποςτθρικτικά ςτο διδακτικό του ζργο (ειςθγιςεισ ςε ςυνζδρια, άρκρα ςε εκπαιδευτικά περιοδικά ι κεφάλαια από βιβλία). Οπτικοακουςτικό και ζντυπο υλικό που χρθςιμοποίθςε. Δείγματα από διορκωμζνα γραπτά εκπαιδευομζνων. Αυτοαξιολογικά ςχόλια. Επιςθμάνςεισ για ςτοιχεία του ζργου του που χρειάηονται βελτίωςθ. Όλα τα παραπάνω ςτοιχεία αλλά ιδιαίτερα τα τελευταία μποροφν να διευκολφνουν, είτε μετά τθν ολοκλιρωςθ είτε και κατά τθ διάρκεια του προγράμματοσ, τον αναςτοχαςμό του εκπαιδευτι ςχετικά με τισ δυνατζσ αλλά και τισ αδφνατεσ πτυχζσ του ζργου του όπωσ αυτζσ αναδείχκθκαν ςτθν πράξθ. Ζτςι μποροφν να δϊςουν μια ολοκλθρωμζνθ εικόνα και να οδθγιςουν ςτθ μελλοντικι του βελτίωςθ Πωσ οι εκπαιδευτϋσ μπορούν να καλύψουν τα πιθανϊ κενϊ τουσ και να ενημερωθούν για τισ τρϋχουςεσ εξελύξεισ ςτο πλαύςιο τησ επαγγελματικόσ τουσ ανϊπτυξησ α) Με αυτομόρφωςθ ι adhoc ςυνεργαςίεσ με άλλουσ εκπαιδευτζσ (δίκτυα εκπαιδευτϊν). β) Με γενικι επανεκπαίδευςθ, με τθν παρακολοφκθςθ ςεμιναρίων ι μεγαλφτερθσ διάρκειασ προγραμμάτων (π.χ. επιμορφϊςεισ ι ακόμα και μεταπτυχιακά προγράμματα) που ςτοχεφουν ςτθ βακφτερθ και πλατφτερθ γνϊςθ των μακθμάτων που διδάςκουν ι ςτθν ενθμζρωςι τουσ ςε κζματα εκπαιδευτικοφ ενδιαφζροντοσ. γ) Με τθν παρακολοφκθςθ προγραμμάτων που ςτοχεφουν ςτθν άςκθςθ των δεξιοτιτων τουσ και ςτθν ενθμζρωςι τουσ ςτισ νζεσ τεχνικζσ διδαςκαλίασ, ςτα ςφγχρονα εκπαιδευτικά εργαλεία (π.χ. ΣΠΕ) ι ςε τεχνικζσ ςχετικζσ με τον ςυντονιςμό τθσ τάξθσ (π.χ. ηθτιματα δυναμικισ τθσ ομάδασ) 52

53 Συνοψύζοντασ Είναι φυςιολογικό, όλα τα παραπάνω να μασ φαίνονται ι υπερβολικά ι εξωπραγματικά ι ζςτω και «επαγγελματικά». Η εκπαίδευςθ ενθλίκων ποτζ δεν βρίςκονταν ςε εραςιτεχνικό επίπεδο, ακόμα και αυτι γίνονταν από εραςιτζχνεσ. Οφείλουμε και ςτον εαυτό μασ αλλά και ςτον οργανιςμό τον οποίο υπθρετοφμε να βριςκόμαςτε ςε ςυνεχόμενθ κίνθςθ, να αυτοαξιολογοφμαςτε, να βελτιωνόμαςτε και να μάκουμε πάντα να ακοφμε καλοπροαίρετα τισ κριτικζσ και τισ απόψεισ των εκπαιδευομζνων αλλά και τον ςυν-εκπαιδευτϊν μασ. Κςωσ κάτι να ζχουν μασ πουν Παραφράηοντασ τον Ιςοκράτθ, κα λζγαμε το εξισ: πωσ κα μποροφμε να κρίνουμε ςωςτά, τα των άλλων, όταν δεν μποροφμε να κρίνουμε ςωςτά τα δικά μασ; Ιςοκράτθσ, π.χ., Ακθναίοσ ριτορασ «Ο κακϊσ διανοηθείσ περί των οικείων, ουδζποτε καλϊσ βουλεφεται περί των αλλοτρίων» μετφρ: αυτόσ που ζχει κανονίςει άςχθμα τα δικά του δεν μπορεί ποτζ να ςκζφτεται ςωςτά για τα ξζνα Σύνοψη Η εκπαιδευτικι ενότθτα που μόλισ ολοκλθρϊκθκε, είχε ωσ ςτόχο να εξθγιςει ςτο εκπαιδευτικό προςωπικό του.ε.π. Σο πϊσ Οργανϊνεται μία Εκπαιδευτικι Δραςτθριότθτα, Σθν δυναμικι τθσ Ομάδασ εκπαιδευτϊν και εκπαιδευομζνων, Σο κεματολόγιο πρόγραμμα Εκπαιδεφςεων Ευζλικτθσ Εκπαίδευςθσ, Σθν αξία τθσ αυτό αξιολόγθςθσ και τισ θλεκτρονικζσ διαδικαςίεσ e-training του.ε.π. με ςκοπό τθν καλφτερθ επιμόρφωςθ και τεκμθρίωςθ του εκπαιδευτικοφ μασ προςωπικοφ. 53