FISH (Fluerescence In Situ Hybridisation)

Transcript

1 FISH (Fluerescence In Situ Hybridisation) Ενδείξεις 1) Σε περιπτώσεις με συγκεκριμένο φαινότυπο στις οποίες δεν αναγνωρίζεται με την κλασική κυτταρογενετική ανίχνευση χρωμοσωμικών ανωμαλιών. 2) Σε περιπτώσεις όπου δεν είναι εύκολη η ταυτοποίηση μικρών χρωμοσωμάτων αγνώστου προελεύσεως (ssmcs) με την κλασική κυτταρογενετική. FISH (Fluorescence In Situ Hybridisation). H Fish είναι μία τεχνική που επιτρέπει την ανίχνευση αλληλουχιών του DNA σε μεταφασικά χρωμοσώματα ή σε πυρήνες. Η συγκεκριμένη τεχνική χρησιμοποιεί αλληλουχίες του DNA που υβριδοποιούν με ολόκληρο το χρωμόσωμα ή με κάποιο τμήμα αυτού. Καμία. Σε ασθενείς με πυρετό ή κοινό κρυολόγημα να αποφεύγεται η λήψη αίματος. 2.5 ml περιφερικού αίματος σε ηπαρηνισμένο σωληνάριο (Sodium Heparin). Aνακινήστε ελαφρά και διατηρήστε στους 8 βαθμούς Κελσίου. Αποστολή αυθημερόν, με μέγιστο χρόνο 48 ώρες. Παραδείγματα Μικροελλειπτικών συνδρόμων 1.Μονοσωμία 1p36 σύνδρομο (OMIM ) Συχνότητα: 1/5.000 γεννήσεις. Η έλλειψη στην περιοχή 1p36 είναι από τα πιο συχνά σύνδρομα δημιουργώντας μια ποικιλία δυσμορφικών χαρακτηριστικών και διανοητικής καθυστέρησης. Τα πάσχοντα παιδιά παρουσιάζουν υποτονία, χαμηλό ύψος, προεξέχων μέτωπο, βραχυκεφαλία, χαμηλή πρόσφυση αυτιών, μικροφθαλμία, κοντό λαιμό και στένωση πνευμονικής αορτής. Επίσης, ένα μεγάλο ποσοστό των ασθενών παρουσιάζει κρυπτορχιδισμό και υποθυρεοειδισμό. 2. Σύνδρομο Angelman (OMIM ) Συχνότητα: 1/ γεννήσεις. Τα κύρια χαρακτηριστικά του συνδρόμου Angelman είναι η σοβαρή διανοητική καθυστέρηση, η απουσία ομιλίας και προβλήματα στην κίνηση. Επίσης χαρακτηριστική είναι η στάση των άκρων, που εμφανίζουν κλίση προς τα έξω. Στο 50-75% των ασθενών με σύνδρομο Angelman παρατηρείται έλλειψη μητρικών αλληλομόρφων στην περιοχή 15q11-q13, το 2-4% παρουσιάζει πατρική δισωμία (UPD15) στην ίδια περιοχή, και επίσης μπορεί να παρατηρηθούν μεταλλαγές στο imprinting centre ή μεταλλαγές στο γονίδιο UBE3A. Η παρούσα εξέταση μπορεί να διαγνώσει την πρώτη κατηγορία δηλαδή την έλλειψη αλληλομόρφων στην περιοχή 15q11-q Σύνδρομο DiGeorge (OMIM ) 1 / 8

2 Συχνότητα: 1/4.000 γεννήσεις. Το παραπάνω σύνδρομο προκαλείται από έλλειψη στην περιοχή 22q11.2. Το σύνδρομο χαρακτηρίζεται από υποπλασία του θύμου αδένα, προβλήματα στο ανοσοποιητικό σύστημα, υπο-ασβεστιαιμία και συγγενείς καρδιοπάθειες. Περίπου 200 διαφορετικά κλινικά συμπτώματα συνδέονται με την έλλειψη στο 22q Σύνδρομο Miller-Dieker (OMIM ) Συχνότητα: 1/ έως 1/ γεννήσεις. Αυτό το σύνδρομο οφείλεται σε έλλειψη γονιδίων στην περιοχή p13.3 του χρωμοσώματος 17. Χαρακτηρίζεται από λυσεγκεφαλία, διαταραχές στην ανάπτυξη, επιληψία και σοβαρά προβλήματα διατροφής. Σχεδόν 100% των ασθενών παρουσιάζουν ελλείψεις στην περιοχή 17p13.3 του γονιδίου LIS1. 5. Σύνδρομο Prader-Willi (OMIM ) Συχνότητα: 1/ έως 1/ γεννήσεις. Tο σύνδρομο Prader-Willi είναι ένα σχετικά συχνό δυσμορφικό σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από παχυσαρκία, πολυφαγία, μικρό μέγεθος άκρων, χαμηλό ανάστημα, υπογοναδισμό και διανοητική καθυστέρηση. Σε 70-75% των ασθενών παρατηρείται έλλειψη πατρικών αλληλομόρφων στην περιοχή 15q11-q13, το 20% παρουσιάζει μητρική δισωμία (UPD15) στην ίδια περιοχή και επίσης μπορεί να παρατηρηθούν μεταλλαγές στο imprinting centre (πολύ σπάνια). Η παρούσα εξέταση μπορεί να διαγνώσει την πρώτη κατηγορία δηλαδή την έλλειψη αλληλομόρφων στην περιοχή 15q11-q Σύνδρομο Smith-Magenis (OMIM ) Συχνότητα: 1/ γεννήσεις. Η ενδιάμεση έλλειψη στο χρωμόσωμα 17p11.2 είναι η αιτία του συνδρόμου αυτού. Τυπικά χαρακτηριστικά είναι οι ανωμαλίες του προσώπου και του κρανίου, βραχυδακτυλία, χαμηλό ανάστημα και υποτονία κατά την βρεφική ηλικία. Διανοητική καθυστέρηση, καθυστέρηση ομιλίας, ψυχοκινητικά προβλήματα και προβλήματα συμπεριφοράς είναι από τα συχνότερα κλινικά στοιχεία που συναντάμε σε παιδιά που πάσχουν από το Smith-Magenis syndrome. Άλλα συμπτώματα περιλαμβάνουν τη βραχνή φωνή, συγγενείς καρδιοπάθειες, σκολίωση και ανωμαλίες των νεφρών. 7. Σύνδρομο Williams-Beuren (OMIM ) Συχνότητα: 1/ γεννήσεις. Το σύνδρομο Williams-Beuren δημιουργεί ανωμαλίες στην ανάπτυξη και συνδέεται με δυσμορφίες, καρδιοπάθειες (70% των περιπτώσεων), διανοητική καθυστέρηση (τεστ IQ ανάμεσα στο 55-60) και χαρακτηριστική συμπεριφορά. Η αιτία του συνδρόμου είναι μια μικροέλλειψη του χρωμοσώματος 7, στην περιοχή 7q Εκτός από το χαρακτηριστικό προσωπείο (μεγάλο στόμα και χείλη, επίπεδη μύτη, υποπλασία της γνάθου, μακριές βλεφαρίδες), τα πάσχοντα παιδιά παρουσιάζουν στένωση αορτής και περιφεριακή πνευμονική στένωση. Στην υπεύθυνη περιοχή είναι γνωστά σήμερα 16 γονίδια που σχετίζονται με το συγκεκριμένο σύνδρομο. Τον πιο σημαντικό ρόλο παίζουν το ELN (γονίδιο για την ελαστίνη) που συνδέεται με δυσμορφίες και προβλήματα των αγγείων, LIMK1 που συνδέεται με προβλήματα προσανατολισμού και γενικότερα απώλεια συγκέντρωσης και το STX1A. 2 / 8

3 8. Σύνδρομο Wolf-Hirschhorn (OMIM ) Συχνότητα: 1/ γεννήσεις. Το σύνδρομο Wolf-Hirschhorn (WHS) συνδυάζει ένα χαρακτηριστικό πρόσωπο (μικροκεφαλία, υπερτελορισμό, φαρδιά μύτη, δυσπλαστικά αυτιά, μικρογναθία), διανοητική καθυστέρηση, συγγενείς καρδιοπάθειες και ανωμαλίες στα γεννητικά όργανα και στους νεφρούς. Η αιτία του συνδρόμου είναι η έλλειψη της ζώνης 4p16.3. Στο 5-13% των περιπτώσεων η έλλειψη μπορεί να οφείλεται στον μη σωστό διαχωρισμό μιας μετάθεσης των γονέων. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις η έλλειψη είναι de novo ή οφείλεται σε μετάθεση de novo (1,6%). ΚΑΡΥΟΤΥΠΟΣ ΑΜΝΙΑΚΟΥ ΥΓΡΟΥ Ο χρωμοσωμικός έλεγχος από αμνιακό υγρό (16η-18η εβδομάδα της κύησης) εφαρμόζεται σε περιστατικά με συγκεκριμένες ενδείξεις όπως: * Προχωρημένη ηλικία της μητέρας (τουλάχιστον 35 ετών κατά την αναμενόμενη ημερομηνία τοκετού). * Προγενέστερο παιδί με de novo χρωμοσωμική ανωμαλία. * Ύπαρξη δομικής χρωμοσωμικής ανωμαλίας σε έναν από τους δύο γονείς. * Αυξημένη αυχενική διαφάνεια. * Υπερηχογραφικά ευρήματα (υπερηχογενές έντερο, IUGR κτλ.). * Αυξημένες τιμές βιοχημικών δεικτών (A test, Papp-A). Συγκεκριμένες χρωμοσωμικές ανωμαλίες είναι υπεύθυνες για τουλάχιστον 60 διαφορετικά σύνδρομα. Οι ανωμαλίες αυτές απαντούν στο 0,7% περίπου των νεογέννητων βρεφών, στο 2% περίπου όλων των κυήσεων, σε γυναίκες άνω των 35 ετών. 1) Χρωμοσωμικές αριθμητικές ανωμαλίες του φύλου 47,ΧΧΥ 47,ΧΥΥ 45,Χ 47,ΧΧΧ 2) Αριθμητικές ανωμαλίες των αυτοσωματικών χρωμοσωμάτων Τρισωμία 21 Τρισωμία 18 Τρισωμία 13 Σπανιότερες τρισωμίες 3) Δομικές ανωμαλίες Ισοζυγισμένες ανακατατάξεις 3 / 8

4 Μεταθέσεις κατά Robertson Ελλείψεις Marker χρωμοσώματα Καλλιέργεια αμνιακών κυττάρων (in situ, flask). Χρώση GTG. Μετά από συνεννόηση με το θεράποντα ιατρό. 20 ml αμνιακού υγρού σε αποστειρωμένο σωληνάριο τύπου universal ΚΑΡΥΟΤΥΠΟΣ ΙΣΤΩΝ (πχ. βιοψία δέρματος) Καλλιέργεια του ιστού. Χρώση GTG. Το δείγμα τοποθετείται σε αποστειρωμένο σωληνάριο που περιέχει θρεπτικό υλικό (παρέχεται από το εργαστήριο). ΚΑΡΥΟΤΥΠΟΣ ΜΥΕΛΟΥ Κυτταρογενετική στις Κακοήθειες Οι κακοήθειες είναι ένα από τα πλέον συνηθισμένα και σοβαρά προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει η κλινική ιατρική. Οι στατιστικές δείχνουν ότι οι κακοήθειες, σε όλες τις μορφές τους, προσβάλλουν περισσότερο από το 1/3 του πληθυσμού, ευθύνονται για το 20% των θανάτων και στις αναπτυγμένες χώρες απορροφούν τουλάχιστον το 10% των συνολικών δαπανών για ιατρική περίθαλψη. Οι κυτταρογενετικές αλλαγές αποτελούν τεκμήριο για την ύπαρξη κακοηθειών είναι πολύ πιο συνήθεις σε μεταγενέστερα και πιο κακοήθη ή μεταστατικά στάδια. Οι δομικές μεταλλάξεις είναι ένας μόνον από αρκετούς μηχανισμούς που μπορούν να επάγουν την ενεργοποίηση των ογκογονιδίων. Οι χρωμοσωμικές μεταθέσεις είναι ένας συνήθης μηχανισμός για την ενεργοποίηση πρωτοογκογονιδίων σε πολλές κακοήθειες. Ένα σημαντικό εύρημα που ενοποιεί την Κυτταρογενετική με την Μοριακή Γενετική του καρκίνου είναι το ότι σε ορισμένες περιπτώσεις ένα πρωτοογκογονίδιο ενεργοποιείται μέσω κάποιας χρωμοσωμικής μετάθεσης. Δύο πολύ γνωστά παραδείγματα, τα δύο πρώτα στα οποία κλωνοποιήθηκαν τα σημεία θραύσης της μετάθεσης, είναι η μετάθεση των χρωμοσωμάτων 8 και 14, στο λέμφωμα Burkitt, και η μετάθεση μεταξύ 9 και 22 που παρατηρείται στη χρόνια μυελογενή λευχαιμία (CML). 4 / 8

5 Καλλιέργεια 2h, 24h 48h και FISH (Fluorescence In Situ Hybridisation). Χρώση GTG. 2.5 ml περιφερικού αίματος σε ηπαρηνισμένο σωληνάριο (Sodium Heparin). ΚΑΡΥΟΤΥΠΟΣ ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ Ο χρωμοσωμικός έλεγχος περιφερικού αίματος εφαρμόζεται σε περιστατικά με συγκεκριμένες ενδείξεις όπως: * Προβλήματα αμέσως μετά τη γέννηση (δύσμορφο προσωπείο, ασαφή γεννητικά όργανα, πολλαπλές διαμαρτίες). * Προβλήματα κατά την πρώιμη αύξηση και ανάπτυξη (δύσμορφο προσωπείο, ασαφή γεννητικά όργανα, πολλαπλές διαμαρτίες, χαμηλό ανάστημα, νοητική υστέρηση, προβλήματα αναπτυξιακής εξέλιξης). * Ζευγάρια με καθ έξιν αποβολές. * Ζευγάρια που πρόκειται να ακολουθήσουν πρόγραμμα εξωσωματικής γονιμοποίησης. * Αμηνόρροια * Ολιγοσπερμία, αζωοσπερμία. * Προβλήματα στειρότητας. * Οικογενειακό ιστορικό (γονείς φορείς δομικών ανακατατάξεων). 1) Αριθμητικές ανωμαλίες των αυτοσωματικών χρωμοσωμάτων Τρισωμία 21 Τρισωμία 18 Τρισωμία 13 2) Χρωμοσωμικές αριθμητικές ανωμαλίες του φύλου 47,ΧΧΥ 47,ΧΥΥ 45,Χ 47,ΧΧΧ 3) Δομικές ανωμαλίες Ισοζυγισμένες ανακατατάξεις Μεταθέσεις κατά Robertson Ελλείψεις (πχ. σ. Cri du chat) 5 / 8

6 Καλλιέργεια των λεμφοκυττάρων για 72h ύστερα από προσθήκη θυμιδίνης για υψηλής ευκρίνειας χρωμοσώματα. Χρώση GTG. Καμία. Σε ασθενείς με πυρετό ή κοινό κρυολόγημα να αποφεύγεται η λήψη αίματος. 2.5 ml περιφερικού αίματος σε ηπαρηνισμένο σωληνάριο (Sodium Heparin). ΚΑΡΥΟΤΥΠΟΣ ΠΡΟΙΟΝΤΟΣ ΑΠΟΒΟΛΗΣ Το 50%-60% όλων των αποβολών που σημειώνονται στο πρώτο τρίμηνο της κύησης οφείλονται σε χρωμοσωμικές ανωμαλίες. Η συνηθέστερη αιτία αυτόματων αποβολών είναι η δημιουργία de novo αριθμητικών χρωμοσωμικών ανωμαλιών και συγκεκριμένα τρισωμιών των 13, 14, 15, 16, 18, 21 και 22 όπως και της μονοσωμίας Χ. 1) Χρωμοσωμικές αριθμητικές ανωμαλίες του φύλου 45,Χ 2) Αριθμητικές ανωμαλίες των αυτοσωματικών χρωμοσωμάτων Τρισωμία 13 Τρισωμία 14 Τρισωμία 15 Τρισωμία 16 Τρισωμία 18 Τρισωμία 21 Τρισωμία 22 3) Δομικές ανωμαλίες Ελλείψεις Marker χρωμοσώματα Καλλιέργεια του εμβρυικού ιστού. Χρώση GTG. Σε αποστειρωμένο σωληνάριο που περιέχει θρεπτικό υλικό (παρέχεται από το εργαστήριο). 6 / 8

7 ΚΑΡΥΟΤΥΠΟΣ ΧΟΡΙΑΚΩΝ ΛΑΧΝΩΝ Ο χρωμοσωμικός έλεγχος από χοριακές λάχνες (10η-12η εβδομάδα της κύησης) εφαρμόζεται σε περιστατικά με συγκεκριμένες ενδείξεις όπως: * Προχωρημένη ηλικία της μητέρας (τουλάχιστον 35 ετών κατά την αναμενόμενη ημερομηνία τοκετού). * Προγενέστερο παιδί με de novo χρωμοσωμική ανωμαλία. * Ύπαρξη δομικής χρωμοσωμικής ανωμαλίας σε έναν από τους δύο γονείς. * Αυξημένη αυχενική διαφάνεια * Αυξημένες τιμές βιοχημικών δεικτών (Papp-A). Συγκεκριμένες χρωμοσωμικές ανωμαλίες είναι υπεύθυνες για τουλάχιστον 60 διαφορετικά σύνδρομα. Οι ανωμαλίες αυτές απαντούν στο 0,7% περίπου των νεογέννητων βρεφών, στο 2% περίπου όλων των κυήσεων, σε γυναίκες άνω των 35 ετών. 1) Χρωμοσωμικές αριθμητικές ανωμαλίες του φύλου 47,ΧΧΥ 47,ΧΥΥ 45,Χ 47,ΧΧΧ 2) Αριθμητικές ανωμαλίες των αυτοσωματικών χρωμοσωμάτων Τρισωμία 21 Τρισωμία 18 Τρισωμία 13 3) Δομικές ανωμαλίες Ισοζυγισμένες ανακατατάξεις Μεταθέσεις κατά Robertson Ελλείψεις Marker χρωμοσώματα Καλλιέργεια χοριακών λαχνών (in situ, flask). Χρώση GTG. Μετά από συνεννοήσεως με το θεράποντα ιατρό mg ιστού χοριακών λαχνών σε αποστειρωμένο σωληνάριο που περιέχει θρεπτικό υλικό (παρέχεται από το εργαστήριο). 7 / 8

8 ΥΠΟΤΕΛΟΜΕΡΙΔΙΑΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΧΡΩΜΟΣΩΜΑΤΩΝ Ο τελομεριδιακός έλεγχος για την ανίχνευση χρωμοσωμικών ανακατατάξεων είναι ένα σημαντικό εργαλείο της Μοριακής Κυτταρογενετικής. Στο μεγαλύτερο ποσοστό των μεταθέσεων συμμετέχουν οι άκρες των χρωμοσωμάτων. Ανεξαρτήτως από το μέγεθος της ανακατάταξης η μέθοδος αυτή μπορεί να το διαγνώσει λόγω της υψηλής ευκρίνειας. Η περιοχή γύρω από τα τελομερή είναι πλούσια σε γονίδια για το λόγο αυτό έχει σημαντικό ρόλο στην ανάλυση γενετικών ασθενειών. Έχει αποδειχτεί ότι οι ανακατατάξεις των τελομερών είναι υπεύθυνες για το 7,4% των παιδιών με διανοητική καθυστέρηση. Ισοζυγισμένες ανακατατάξεις Ελλείψεις FISH (Fluorescence In Situ Hybridisation). H Fish είναι μία τεχνική που επιτρέπει την ανίχνευση αλληλουχιών του DNA σε μεταφασικά χρωμοσώματα ή σε πυρήνες. Η συγκεκριμένη τεχνική χρησιμοποιεί αλληλουχίες του DNA που υβριδοποιούν με ολόκληρο το χρωμόσωμα ή με κάποιο τμήμα αυτού. Καμία. Σε ασθενείς με πυρετό ή κοινό κρυολόγημα να αποφεύγεται η λήψη αίματος. 2.5 ml περιφερικού αίματος σε ηπαρηνισμένο σωληνάριο (Sodium Heparin) 8 / 8