Εφαρμοσμένη Οικονομική Ανάπτυξη

Transcript

1 Εφαρμοσμένη Οικονομική Ανάπτυξη Δρ. Φάνης Παπαγεωργίου Τμήμα Οικονομικών Επιστημών ΝΟΠΕ

2 Πυλώνες Δημοσιονομικής Πολιτικής Αυτόματοι σταθεροποιητές Δημοσιονομική Πολιτική Διακριτή δημοσιονομική πολιτική η οποία υπόκειται σε αλλαγές στην οικονομία Διακριτή δημοσιονομική πολιτική η οποία δεν οφείλεται σε εξωγενείς μεταβολές στην οικονομία (κρίση). Η τελευταία μεταφράζεται σε μεταβολές της δημοσιονομικής πολιτικής «μετά-την-εποχικότητα» (after seasonality). Δεν υπάρχει κοινά αποδεκτή μεθοδολογία για την κατασκευή τέτοιου μέτρου (cyclically adjusted fiscal policy).

3 Δημοσιονομική Πολιτική Βιβλιογραφία: Σημασία δημοσιονομικής πολιτικής σε μεγέθυνση ή σημασία δημοσιονομικής πολιτικής σε εύρος διακύμανσης του παραγόμενου προϊόντος. Έννοιες: Δημοσιονομική πολιτική (επιθετική / αμυντική): έκταση δημοσιονομικών παρεμβάσεων από την πλευρά του κράτους. Διακριτή δημοσιονομική πολιτική (δεύτερη εκδοχή): Δημοσιονομική πολιτική η οποία δεν μεταβάλλεται ανταποκρινόμενη σε εξωγενή οικονομικά φαινόμενα όπως οι κρίσεις και μεταβαλλόμενες οικονομικές καταστάσεις. Άρα εξυπηρετεί «πολιτικούς» λόγους. Πολιτικές προκείμενες για τη δημοσιονομική πολιτική (Political constraints, political and institutional variables).

4 Δημοσιονομική Πολιτική Ανυπαρξία συμφωνίας σχετικά με τους μηχανισμούς και τις θεσμικές αλλαγές που απαιτούνται προκειμένου για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και άρα της μεγέθυνσης. Προτεινόμενα μέτρα δημοσιονομικής πολιτικής ποικίλλουν μεταξύ: Συνταγματικής εμβάθυνσης για ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς (ΗΠΑ) Λιγότερο περιοριστικών μέτρων για δημοσιονομικά ελλείμματα (ΟΝΕ) Τρόπου δόμησης θεσμών οι οποίοι περιορίζουν το εύρος της διακριτής δημοσιονομικής πολιτικής προς όφελος της πολιτικής.

5 Δημοσιονομική Πολιτική Είναι δεδομένο ότι η διακριτή δημοσιονομική πολιτική μπορεί να ζημιώσει τη μακροοικονομική σταθερότητα, λόγω του γεγονότος ότι δημοσιονομική πολιτική χωρίς περιορισμούς τείνει να προκαλεί ελλείμματα και χρέος. Φυσικά, η δημοσιονομική πολιτική όπως έχουμε δείξει είναι πολύ σημαντική στην καταπολέμηση των συνεπειών του οικονομικού κύκλου και της κρίσης. Ερώτημα: Χρειάζονται δημοσιονομικοί κανόνες ή η δημοσιονομική πολιτική πρέπει να αφήνεται ελεύθερη να αντιδρά στα οικονομικά φαινόμενα (επιθετική δημοσιονομική πολιτική). Συζήτηση συγκεντρωμένη γύρω από την περίοδο οικοδόμησης κριτηρίων ΟΝΕ και προ της κρίσης του 07-08, άρα διαφορετικό αφήγημα αν λαμβάναμε υπ όψιν την κρίση.

6 Δημοσιονομική Πολιτική-Πολιτικός Οικονομικός Κύκλος Άσκηση διακριτής δημοσιονομικής πολιτικής σχετίζεται με βιβλιογραφία του πολιτικού οικονομικού κύκλου (ύπαρξη οππορτουνίστικων και «πιστών-στην-ιδεολογία οικονομικών διακυμάνσεων). Ο όρος πολιτικός οικονομικός κύκλος χρησιμοποιείται για πρώτη φορά από τον Kalecki που υποστηρίζει ότι τα δημοκρατικά καθεστώτα είναι αδύνατον να φτάσουν σε πλήρη απασχόληση (Kalecki 1944), βασιζόμενος στις συσχέτισεις μεταξύ πολιτικής συμπεριφοράς των δρώντων, μακροοικονομικής πολιτικής και μακροοικονομικών μεγεθών. Θα μπορούσαμε να ορίσουμε τον πολιτικό οικονομικό κύκλο καθότι δεν υπάρχει ένας μοναδικός ορισμός (Price 1997) ως το φαινόμενο εκείνο που συνδέει την πολιτική συμπεριφορά με άξονα, συνήθως, τις εκλογές και έχει αποτυπώσεις στο επίπεδο των δημοσιονομικών μεταβλητών.

7 Δημοσιονομική Πολιτική-Πολιτικός Οικονομικός Κύκλος Ενώ, ένας συστηματικός ορισμός του πολιτικού οικονομικού κύκλου θα διατυπωνόταν περιγραφικά ως εξής: η τόνωση της οικονομίας αμέσως πριν τις εκλογές με χειραγώγηση εργαλείων οικονομικής πολιτικής (δημοσιονομικής και νομισματικής) που αποσκοπεί στην ενίσχυση της θέσης του κυβερνώντος κόμματος. Προϋπόθεση για την ύπαρξη πολιτικών οικονομικών κύκλων είναι η ευαισθησία των ψηφοφόρων στα μακροοικονομικά μεγέθη. Η διερεύνηση των σχέσεων μεταξύ μακροοικονομικής πολιτικής και συμπεριφοράς της κυβέρνησης και οι υλικές τους αποτυπώσεις με οικονομικές διακυμάνσεις έχει συγκεντρώσει την προσοχή τα τελευταία 30 χρόνια (π.χ. Efthyvoulou 2011, Katsimi και Sarantides 2011).

8 Δημοσιονομική Πολιτική-Πολιτικός Οικονομικός Κύκλος Τα μεγέθη που συγκεντρώνουν την προσοχή είναι εκείνα που η εκάστοτε κυβέρνηση μπορεί να χειραγωγήσει πιο εύκολα με την αίρεση ότι μπορούν να συγκεντρώνουν την προσοχή και κινητοποιούν με ικανοποιητικό τρόπο τους ψηφοφόρους. Εντός της ηγεμονίας των Κεϋνσιανών οικονομικών τη δεκαετία του 70, το ενδιαφέρον και από πλευράς επιστημονικού προσωπικού για τον πολιτικό οικονομικό κύκλο, αλλά και από πλευράς ενδιαφέροντος επανεκλογής δόθηκε στα μεγέθη της καμπύλης Phillips, δηλαδή στη σχέση μεταξύ ανεργίας και πληθωρισμού (Nordhaus 1975, και Lindbeck 1976, Alesina 1978 και Efthyvoulou 2011). Αντίθετα, ο Rogoff (1990) έστρεψε το ενδιαφέρον στη σχέση μεταξύ φόρων, μεταβιβάσεων και κρατικών δαπανών πριν και μετά τις εκλογές. Ακόμα, υπάρχει η πρόσφατη προσέγγιση της στρατηγικής δημιουργίας χρέους (strategic debt formation) που συνδέει τη συσσώρευση χρέους με τις διακυμάνσεις στις οικονομικές μεταβλητές. Τέλος, έχουν μελετηθεί ο ρόλος της αυτονομίας ή μη της κεντρικής τράπεζας ως πηγή χειραγώγησης νομισματικών πολιτικών και οι αποτυπώσεις της αυτονομίας αυτής στις οικονομικές διακυμάνσεις.

9 Δημοσιονομική Πολιτική-Πολιτικός Οικονομικός Κύκλος Δυο μεγάλες κατηγορίες μοντέλων με τις αντίστοιχες υποθέσεις έχουν δημιουργηθεί: τα οπορτουνιστικά (opportunistic) το ιδεολογικό και πολιτικό υπόβαθρο του κυβερνώντος δεν παίζει κανένα ρόλο, καθώς οι «ταυτότητες» τους έχουν καταρρεύσει και η πολιτική τους πρακτική είναι τελικά κοινή και τα πιστά στην ιδεολογία (partisan) το ιδεολογικό και πολιτικό υπόβαθρο του κάθε κόμματος έχει αποτύπωση στις πολιτικές επιλογές που αυτό λαμβάνει. Έτσι, κάθε κόμμα ανάλογα με το πολιτικόιδεολογικό του πλαίσιο θα σταθμίζει διαφορετικά την ανεργία και τον πληθωρισμό ή τις κρατικές δαπάνες και τους φόρους.

10 Δημοσιονομική Πολιτική-Πολιτικός Οικονομικός Κύκλος Σύμφωνα με τον Efthyvoulou (2011), τα μοντέλα των πιστών στην ιδεολογία κομμάτων αντανακλούν τις προτιμήσεις των ταξικά προσδιορισμένων ακροατηρίων του κάθε κόμματος και έτσι τα κόμματα είναι δέσμια της βάσης τους και των ακροατηρίων τους, σε ότι αφορά τις ασκούμενες πολιτικές. Υπάρχουν φυσικά και ενδιάμεσες καταστάσεις που προκύπτουν από εσωτερικές διαφοροποιήσεις του προηγούμενου διαχωρισμού, όπως διακυμάνσεις που οφείλονται σε κόμματα που είναι πιστά στην ιδεολογία και μη ορθολογικά (irrational partisan cycles), διακυμάνσεις που οφείλονται σε κόμματα που είναι μη ορθολογικά και οπορτουνιστικά (irrational opportunistic cycles), διακυμάνσεις που οφείλονται σε ορθολογικά κόμματα πιστά στην ιδεολογία (rational partisan cycles) και τέλος, διακυμάνσεις που οφείλονται σε ορθολογικά οπορτουνιστικά κόμματα (rational opportunistic cycles).

11 Δημοσιονομική Πολιτική-Πολιτικός Οικονομικός Κύκλος Το πρώτο σημαντικό μοντέλο είναι αυτό του Nordhaus (1975), και έχει ως βασικά συμπεράσματα ότι αφ ενός σε δημοκρατικά καθεστώτα θα επιλέγονται πολιτικές με χαμηλότερη ανεργία και ψηλότερο πληθωρισμό και αφετέρου ότι η ανεργία πρέπει να αυξάνεται κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης και αντίστοιχα πρέπει να μειώνεται ο πληθωρισμός. Οι υποθέσεις πάνω στις οποίες δομείται, είναι ότι η ανεργία είναι μια μεταβλητή πλήρως ελεγχόμενη από το κράτος, τα άτομα είναι ορθολογικά και άρα προτιμούν τις χαμηλές τιμές και την χαμηλή ανεργία, ενώ την ίδια στιγμή αγνοούν τη μακροοικονομική σχέση ανταλλαγής (trade-off) μεταξύ ανεργίας και πληθωρισμού. Οικονομικοί κύκλοι θα προκύπτουν λοιπόν, από την παρέμβαση του κράτους πριν τις εκλογές, παρέμβαση που θα μειώνει την ανεργία και θα αυξάνει τον πληθωρισμό.

12 Δημοσιονομική Πολιτική Βιβλιογραφία: Blanchard και Perotti (2002): Αντιδράσεις σε δημοσιονομικές διαταραχές (fiscal shocks). Fatas και Mihov (2000): Επιδράσεις μεταβολών της δημόσιας δαπάνης σε κατανάλωση και απασχόληση. Alesina, Ardagua, Perotti και Schiantarelli (1997): Επιδράσεις μεταβολών της δημόσιας δαπάνης σε κερδοφορία και επένδυση. Canzoneri, Cumby και Diba (2002): Διάδραση μεταξύ δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής. Alesina, Roubini και Cohen (2002): Ανάλυση σταθερών επιδράσεων (cross-section effects): ζητήματα ενδογένειας και προβλήματα υπολογισμού

13 Δημοσιονομική Πολιτική Μακροοικονομική διακυμενσιμότητα (επίπεδο διακύμανσης πολιτικών αλλά και προϊόντος) επηρεάζει τη μεγέθυνση. Παράγοντες που καθορίζουν το επίπεδο των οικονομικών διακυμάνσειων μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τρις κατηγορίες: τη σταθερότητα των μακροοικονομικών πολιτικών (Fatas και Mihov, 2003), την εμπορική και χρηματοοικονομική ενοποίηση καθώς και την ανάπτυξη του χρηματοοικονομικού κλάδου (Easterly, Islam και Stiglitz 2001, Kose, Prasad και Terrones 2003, Raddatz 2003) την ποιότητα των θεσμών (Acemoglou, Robinson και Thaicharoen 2003).

14 Ερωτήματα μαθηματικής υφής: Δημοσιονομική Πολιτική Αργή αλλαγή πολιτικών και θεσμικών χαρακτηριστικών που ορίζουν την άσκηση δημοσιονομικής πολιτικής. Χρήση cross-country variation. Επίπεδο διακύμανσης δημοσιονομικών πολιτικών κρίσιμη για μελέτη των επιπτώσεων της σε μακροοικονομική αστάθεια και όχι διακύμανση καθεαυτή (Fatas και Mihov 2003). Ρόλος πολιτικών θεσμών στα όρια άσκησης δημοσιονομικών πολιτικών (μαθηματική έκφραση). Διασύνδεση νομισματικών και δημοσιονομικών πολιτικών για χώρες εκτός νομισματικών ενώσεων.

15 Δημοσιονομική Πολιτική Fatas και Mihov (2003) Κυβερνήσεις που χρησιμοποιούν επιθετική δημοσιονομική πολιτική προκαλούν σημαντική μακροοικονομική αστάθεια. Θεσμικοί μετασχηματισμοί οι οποίοι περιορίζουν την διακριτή δημοσιονομική πολιτική μέσω ελέγχων και ισοζυγίων επιτυγχάνουν υψηλότερους ρυθμούς μεγέθυνσης (μακροοικονομικό περιβάλλον αξιοπιστία άσκησης πολιτικών). Μεγάλη «διακυμανσημότητα» της δημοσιονομικής πολιτικής προκαλεί ισχυρά αποσταθεροποιητικά αποτελέσματα στην οικονομία. Αύξησης της διακύμανσης του παραγόμενου προϊόντος προκαλούμενη από διακριτή δημοσιονομική πολιτική τείνει να μειώνει την μεγέθυνση κατά 0,8% για κάθε αύξηση της διακύμασης κατά 1% (σημασία πολιτικών κανόνων και περιορισμών και θεσμών).

16 Δημοσιονομική Πολιτική Fatas και Mihov (2003) Εστιάζει σε δημόσια δαπάνη και όχι σε ελλείμματα, λόγω της ύπαρξης ισχυρής ενδογένειας μεταξύ ελλειμμάτων και των μακροοικονομικών συνθηκών (Chalk 2002). Git, = ai+ β Y it, + γ Git, 1 + δ iw it, + ε it, Όπου G, o λογάριθμος της κυβερνητικής δαπάνης Και όπου Υ, ο λογάριθμος του παραγόμενου προϊόντος Όπου W, μεταβλητές ελέγχου (βλέπε προηγούμενη ενότητα) Και ε it, i i η ποσοτική εκτίμηση της διακριτής δημοσιονομικής πολιτικής. Διακυμενσιμότητα Var( ε it, ): μπορεί να γίνει αντιληπτή ως τυπική μεταβολή της δημοσιονομικής πολιτικής για κάθε χώρα.

17 Δημοσιονομική Πολιτική Fatas και Mihov (2003) Σύμφωνα με τον Blanchard (1993) μεταβολές της διακριτής δημοσιονομικής πολιτικής υπολογίζονται ως η διαφορά μεταξύ της πραγματικής δαπάνης και της δαπάνης που θα αναλογούσε σύμφωνα με τις μακροοικονομικές συνθήκες της προηγούμενης χρονιάς. Σύμφωνα με τους Fatas και Mihov (2003) υπολογίζεται ως η μεταβλητή που προκύπτει από την αφαίρεση τάσης (detrended) και η οποία δεν εξηγείται από την προηγούμενη δαπάνη και τις τρέχουσες μακροοικονομικές συνθήκες.

18 Instruments: Urbanization rate Logarithm of total population Fatas και Mihov (2003)

19 Fatas και Mihov (2003) Political and Institutional Setup Discretionary fiscal policy Output Volatility Growth

20 Fatas και Mihov (2003)

21 Kostantakis, Papageorgiou, Michaelides και Tsionas 2015

22 Papageorgiou, Michaelides και Tsionas 2016

23 Εισαγωγή: Νομισματική Πολιτική Σύμφωνα με την κυρίαρχη αντίληψη των οικονομικών η πλευρά της νομισματικής πολιτικής έχει όλο και λιγότερη δύναμη να προκαλεί μεταβολές στο παραγόμενο προϊόν άρα και στη μεγέθυνση. Το χρήμα γίνεται αντιληπτό σαν «κατάλοιπο» με την έννοια ότι η ποσότητα του χρήματος δεν έχει κάποια αιτιώδη λειτουργία μέσα στην προσέγγιση (Arestis 2009) και το επίπεδο του επιτοκίου ορίζεται από την εκάστοτε Κεντρική Τράπεζα και όχι από την αγορά. Σύμφωνα με τον King (2002): καθώς η σταθερότητα των τιμών έγινε αντιληπτή ως το κύριο αντικείμενο των Κεντρικών Τραπεζών, η η σημασία της ποσότητας χρήματος για τις Κεντρικές Τράπεζες μειώθηκε.

24 Έννοιες κρίσιμες για τη νομισματική πολιτική Συναλλαγματικές ισοτιμίες Πραγματικό και ονομαστικό επιτόκιο Πληθωρισμός Νομισματική Πολιτική Ρευστότητα: Σε περιόδους άνθισης τα βραχυχρόνια κέρδη επαρκούν για την αναχρηματοδότηση των επενδύσεων, ενώ σε περιόδους ύφεσης απομοχλεύονται οι επενδύσεις και μειώνονται τα σχέδια επένδυσης. Θεσμικό καθεστώς λειτουργίας Κεντρικής Τράπεζας Χρηματοοικονομική ανάπτυξη (financial development)

25 Νομισματική Πολιτική Η σχέση μεταξύ νομισματικής πολιτικής και μεγέθυνσης εξαντλείται στην βραχυχρόνια επίδραση της νομισματικής πολιτικής. Μακροχρόνια η κυρίαρχη οικονομική σκέψη θεωρεί ότι δεν υπάρχει σχέση μεταξύ νομισματικής πολιτικής και μεγέθυνσης. Με άλλα λόγια η καμπύλη Phillips είναι κάθετη. Η σχέση μεταξύ πληθωρισμού και μεγέθυνσης σύμφωνα με τη βιβλιογραφία δεν μπορεί να θεμελιωθεί με στατιστικά σημαντικό τρόπο (υψηλές και χαμηλές τιμές μεγέθυνσης και σε καθεστώτα μακροοικονομικής ισορροπίας αλλά και σημαντικού πληθωρισμού). Σήμερα σημασία χαμηλού πληθωρισμού, ανεξαρτησία Κεντρικής Τράπεζας και μακροοικονομικής σταθερότητας και σε ότι αφορά τις τιμές.

26 The pre-2007 consensus: Finance is pro-growth Thorsten Beck

27 and pro-poor Thorsten Beck

28 Ανεξαρτησία Κεντρικών Τραπεζών Νομισματική Πολιτική Οι Alesina και Summers (1993) έδειξαν ότι όσο πιο ανεξάρτητη ήταν η κεντρική τράπεζα, τόσο μικρότερος ήταν ο πληθωρισμός σε διάφορες χώρες από το 1955 μέχρι το Αύξηση της ανεξαρτησίας μειώνει το ενδεχόμενο ύπαρξης πολιτικού οικονομικού κύκλου εξαιτίας της βραχυχρόνιας και μυωπικής αντίληψης της κυβέρνησης στην άσκηση της οικονομικής πολιτικής. Ύπαρξη χρονικής ασυνέπειας της οικονομικής πολιτικής (μυωπική αντίληψη της κυβέρνησης και επομένως χρονική ασυνέπεια. Τάση οικονομικής πολιτικής για πληθωρισμό (πληθωριστική προδιάθεση)

29 Νομισματική Πολιτική Ανεξαρτησία Κεντρικών Τραπεζών και Inflation Targeting Αποκλειστικός στόχος της νομισματικής πολιτικής είναι η σταθερότητα των τιμών (δεν αποκλείεται η σταθεροποίηση του προϊόντος αλλά είναι μόνο δευτερεύον στόχος) Έκδοση τιμών στόχων για τον πληθωρισμό (συγκεκριμένοι στόχοι ή εύρος τιμών) Expectations Έκδοση χρονικού ορίζοντα για επίτευξη τιμών στόχων Expectations Σύσταση μηχανισμού διαφάνειας για έκδοση καταστάσεων πληθωρισμού και άλλων μεγεθών σε τακτική βάση Expectations Μηχανισμός ευθύνης (accountability) για περιπτώσεις που ο πληθωρισμός στόχος δεν επιτυγχάνεται (συγκεκριμένα βήματα και μέτρα).

30 Καθεστώτα συναλλαγματικών ισοτιμιών Σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες Κυμαινόμενες συναλλαγματικές ισοτιμίες Νομισματική Πολιτική Ρυθμιζόμενες (Pegged) συναλλαγματικές ισοτιμίες: ανακοινώνεται μια σταθερή ισοτιμία γύρω από κάποια όρια και οι αρχές δεσμεύονται να την υποστηρίξουν. Τα όρια αυτά συνήθως είναι ομάδες νομισμάτων (συνηθέστερα χωρών στις οποίες υπόκειται εξωτερικός δανεισμός ή υπάρχουν ισχυροί εμπορικοί δεσμοί). Σε περιπτώσεις ακραίων συνθηκών επιτρέπεται η μεταβολή της συναλλαγματικής ισοτιμίας. Προκειμένου για τη στήριξη μιας ρυθμιζόμενης συναλλαγματικής ισοτιμίας θα χρειαστούν από πλευράς κεντρικής τράπεζας (πχ περιορισμοί κίνησης κεφαλαίων).

31 Νομισματική Πολιτική Η αποτελεσματικότητα των νομισματικών πολιτικών σε καθεστώς ρυθμιζόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών εξαρτάται από την ικανότητα της Κεντρικής Τράπεζας να διενεργεί αγοραπωλησίες ξένου συναλλάγματος χωρίς όριο. Το ονομαστικό επιτόκιο σε αυτή τη κατηγορία μοντέλων (Inflation Targeting) θεωρείται το άθροισμα του πραγματικού επιτοκίου και του αναμενόμενου πληθωρισμού (forwardlooking inflation). Έτσι, προκύπτει μια «συμμετρική» προσέγγιση για τον πληθωρισμό (Arestis 2009). Πληθωρισμός άνω του στόχου υποδεικνύει υψηλότερα επιτόκια, ενώ πληθωρισμός κάτω του στόχου χρήζει χαμηλότερων επιτοκίων προκειμένου να σταθεροποιηθεί η οικονομία και να αυξηθεί ο πληθωρισμός. Ο πληθωρισμός εξαρτάται αποκλειστικά από την πολιτική των επιτοκίων σύμφωνα με την προσέγγιση του Inflation Targeting.

32 Νομισματική Πολιτική Νομισματικές πολιτικές επιδρούν στην μεγέθυνση μέσω της διαφοράς πραγματικών και ονομαστικών επιτοκίων. Συνήθως οι νομισματικές πολιτικές πιστεύεται ότι επιδρούν στην μεγέθυνση βραχυχρόνια. Σύμφωνα με τους Aghion, Farhi και Kharroubi (2012) αντί-κυκλικές νομισματικές πολιτικές (άρα σταθεροποιητικές) μπορούν να επηρεάσουν τη μεγέθυνση μακροχρόνια. Αντί-κυκλικές νομισματικές πολιτικές ενεργοποιούνται όταν τα πραγματικά βραχυχρόνια επιτόκια είναι χαμηλότερα των ονομαστικών σε υφέσεις και υψηλότερα σε περιόδους άνθισης. Αυτές οι πολιτικές έχουν αναντοίστιχα μεγαλύτερη θετική επίδραση στη μακροχρόνια μεγέθυνση σε κλάδους οι οποίοι τείνουν να είναι περισσότερο αδύναμοι στην πρόσβαση στην πίστη ή σε κλάδους οι οποίοι τείνουν να έχουν μικρότερη ρευστότητα.

33 Νομισματική Πολιτική Πολιτική επιτοκίων μπορεί να είναι Προ-κυκλική Αντί-κυκλική Σε περιπτώσεις αντί-κυκλικής νομισματικής πολιτικής ο σχεδιασμός για επενδύσεις εντείνεται μειώνοντας την απαιτούμενη ρευστότητα που πρέπει να διακρατείται σε περιόδους ύφεσης. Σύμφωνα με τους Aghion, Farhi και Kharroubi (2012) αντί-κυκλική νομισματική πολιτική τείνει να μετακινεί την επένδυση σε Έρευνα και Ανάπτυξη σε κλάδους με μικρότερη πρόσβαση στην πίστη και μικρότερη ρευστότητα αναντίστοιχα σε σχέση με άλλους κλάδους, με δεδομένο ότι πρόκειται για επενδύσεις μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας προκειμένου για τις χρηματικές ροές.

34 Νομισματική Πολιτική Σύμφωνα με τους Aghion, Farhi και Kharroubi (2012) η αξιοσημείωτη επίδραση στην μεγέθυνση των αντί-κυκλικών νομισματικών πολιτικών είναι πιο σημαντική σε περιόδους ύφεσης παρά σε περιόδους μεγέθυνσης. Διάκριση επενδυτικών σχεδίων σε: Γρήγορης απόδοσης (πλήρεις αποδόσεις εντός μιας περιόδου). Παράγουν άμεση ρευστότητα και εξαρτώνται από το ύψος της ρευστότητας. Αργής απόδοσης (πιθανότατα θα χρειαστεί επανεπένδυση). Δεν παράγουν άμεση ρευστότητα και είναι πιθανότερο να υλοποιηθούν σε κλάδους χαμηλής ρευστότητας όταν η νομισματική πολιτική είναι αντί-κυκλική.

35 Νομισματική Πολιτική Α' μέρος (Η χρηματοπιστωτική δομή) Χρηματοπιστωτικό σύστημα: «ο θεσμός που μετακινεί χρήματα από εκείνους που αποταμιεύουν σε εκείνους που επενδύουν». Λειτουργίες: Κινητοποιήση καταθέσεων (savings mobilization) Απόκτηση πληροφορίας (information acquisition) Διαχείριση κινδύνου (risk management) Οικονομίες κλίμακας Επιτελώντας τις παραπάνω λειτουργίες τα χρηματοπιστωτικά συστήματα βελτιώνουν την ποιότητα και την ποσότητα της πραγματικής επένδυσης, επιφέροντας έτσι μεγέθυνση και αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ.

36 Νομισματική Πολιτική Α' μέρος (Η χρηματοπιστωτική δομή) Χρηματοπιστωτικό σύστημα: Σημασία: σε αποτελεσματικότητα τόσο ελέγχου δανειοληπτών όσο και συλλογής καταθέσεων και κατανομής καταθέσεων. σε διαχείριση κινδύνου προκειμένου για ανάληψη σχεδίων μεγάλης απόδοσης και μεγάλου ρίσκου. Ερώτημα: πως λειτουργούν οι αγορές αντί πόσο καλά λειτουργούν. Παράδειγμα: Χρηματιστηριακή αγορά: εύκολη αγοροπωλησία τίτλων. Τράπεζες: άμβλυνση ρίσκου λόγω δανειοδότησης με βάση καταθέσεις.

37 Νομισματική Πολιτική Α' μέρος (Η χρηματοπιστωτική δομή) Η χρηματοπιστωτική δομή μπορεί να είναι 1. Market-based (ρυθμιζόμενη από την αγορά χρήματος, ΗΒ) 2. Intermediary based (διαμεσολαβημένη από τις τράπεζες, Γερμανία) 3. Financial services view (Ποιότητα θεσμών και υπηρεσιών) 4. Law and finance view (Νομικό πλαίσιο για τη λειτουργία χρηματοπιστωτικών αγορών). Βασική διάκριση μεταξύ των 1,2, (αμοιβαία αποκλειόμενες). Οι 3,4 θεωρούν τις επιλογές 1,2 συμπληρωματικές. Η χρηματοπιστωτική ολοκλήρωση και ανάπτυξη έχουν ισχυρή επίδραση στην μεγέθυνση (παράδειγμα Ευρώπη δεκαετίας 90 και ΗΠΑ).

38 Νομισματική Πολιτική Α' μέρος (Η χρηματοπιστωτική δομή) Intermediary based: διαμεσολαβημένη πίστη (συνήθως εννοούμε από τις τράπεζες χρηματοπιστωτική δομή) Σημασία σε μεσολαβητές για Αποκάλυψη «αποδοτικών» πρότζεκτς Έλεγχο μάνατζερς Διαχείριση κινδύνου Παράλληλα με κριτική σε market-based system Αποδοτική μέθοδος σε περιπτώσεις χρηματοοικονομικών πρότζεκτς στα οποία εμφανίζεται ασυμμετρία πληροφόρησης (adverse selection και moral hazard). Ακόμα, θεωρείται αποδοτική σε περιπτώσεις χωρών με πρώιμη χρηματοπιστωτική ανάπτυξη για την επίτευξη μεγέθυνσης Dolar και Meh 2002).

39 Νομισματική Πολιτική Α' μέρος (Η χρηματοπιστωτική δομή) Intermediary based: διαμεσολαβημένη πίστη (συνήθως εννοούμε από τις τράπεζες χρηματοπιστωτική δομή) Οι σχέσεις δανειστή δανειολήπτη είναι διαφανείς και μακροχρόνιες καθώς η τράπεζα έχει πρόσβαση στην πληροφορία. Έτσι ανακεφαλαιοποίηση δανεισμού, επαναδιαπραγμαρευσή δανεισμού και επιτοκίου μπορεί να γίνει ευκολότερα. Συμμετοχή στην κερδοφορία από πλευράς διαμεσολαβητών, μειώνει τα κίνητρα της τράπεζας να επενδύσει σε σχέδια μεγάλου ρίσκου (Rajan 1992).

40 Νομισματική Πολιτική Α' μέρος (Η χρηματοπιστωτική δομή) Market-based: ρυθμιζόμενη από την αγορά χρήματος, (συνήθως εννοούμε από αγορές ομολόγων και χρηματαγορές) χρηματοπιστωτική δομή). Δευτερογενής αγορά πώλησης εγγυήσεων, εξασφαλίσεων και δανείων. Η πληροφορία σχετικά με την φερεγγυότητα των δανειοληπτών μεσολαβούνται στην δημοσιευμένη πληροφορία (ισολογισμοί κλπ). Ανυπαρξία μηχανισμού συντονισμού των κατόχων εγγυήσεων και δευτερογενών προϊόντων για λήψη αποφάσεων αναχρηματοδότησης κλπ. Συναντάται συνήθως σε περιπτώσεις κλάδων με ώριμες και σχετικά ασφαλείς επιχειρήσεις (ειδικά η περίπτωση εταιρικών ομολόγων).

41 Νομισματική Πολιτική Α' μέρος (Η χρηματοπιστωτική δομή) Market-based: ρυθμιζόμενη από την αγορά χρήματος, (συνήθως εννοούμε από αγορές ομολόγων και χρηματαγορές) χρηματοπιστωτική δομή). Επιλύει το πρόβλημα ασύμμετρης πληροφόρησης καθώς η πληροφόρηση δημοσιεύεται χωρίς κόστος και είναι προσβάσιμη από όλους, διευκολύνοντας έτσι την κινητοποίηση των καταθέσεων και σε υποκείμενα risk-averse (under-investment in information). Κερδοφόρα αξιοποίηση καταθέσεων λόγω απελευθέρωσης αγοράς. Λειτουργία δευτερογενών αγορών: δημιουργία εργαλείων προκειμένου για βέλτιστη αξιολόγηση αποδόσεων.

42 Νομισματική Πολιτική Α' μέρος (Η χρηματοπιστωτική δομή) Market-based: ρυθμιζόμενη από την αγορά χρήματος, (συνήθως εννοούμε από αγορές ομολόγων και χρηματαγορές) χρηματοπιστωτική δομή). Θεωρείται αποδοτική σε περιπτώσεις κλάδων με συνεχείς τεχνολογικές καινοτομίες για την επίτευξη μεγέθυνσης (Dolar και Meh 2002, Allen και Gale 1999). Στους κλάδους αυτούς δεν έχει δημιουργηθεί ακόμα επαρκής πληροφόρηση και οι επενδυτές έχουν αντικρουόμενες απόψεις σχετικά με την έκβαση της επένδυσης, η πρόσβαση σε κεφάλαια απευθείας από την αγορά χρήματος συνιστά βέλτιστη επιλογή.

43 Νομισματική Πολιτική Α' μέρος (Η χρηματοπιστωτική δομή) Market-based: ρυθμιζόμενη από την αγορά χρήματος, (συνήθως εννοούμε από αγορές ομολόγων και χρηματαγορές) χρηματοπιστωτική δομή). Διευκόλυνση συμμετοχής και εξαγοράς εταιριών λόγω του δανεισμού τους. Διευκόλυνση hostile takeovers, ορθολογικά κίνητρα για καλή λειτουργία επιχείρησης υπό το φόβο επιθετικών εξαγορών από venture capitals. Ευθυγράμμιση συμφερόντων μάνατζερς και μετόχων/δανειστών, καθώς οι αμοιβές συναρτώνται με χρηματοοικονομικούς δείκτες (E/PV, BV, χρηματιστηριακή αξία κλπ). Δημιουργία χρηματοπιστωτικών προϊόντων και εργαλείων ελέγχου (οίκοι αξιολόγησης κλπ).

44 Νομισματική Πολιτική Α' μέρος (Η χρηματοπιστωτική δομή) Financial services view (Ποιότητα θεσμών και υπηρεσιών) Σημασία όχι σε διάκριση μεταξύ market-based και intermediary-based αλλά στα κανάλια λειτουργίας της χρηματοπιστωτικής σφαίρας (Δημιουργία κλίματος ευνοϊκού για λειτουργία μορφών πίστης). Από κοινού χρήση των δύο εκδοχών πίστης δημιουργεί συγκριτικό πλεονέκτημα. Περιορισμός ισχύος των τραπεζών με απελευθέρωση αγορών. Ερώτημα ανάπτυξη χρηματοπιστωτικού συστήματος (securities κλπ). Πως επιδρά η ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος σε οικονομικές διακυμάνσεις. Η μεγέθυνση που προκύπτει πηγαίνει χέριχέρι με την θραυστότητα της και της αύξηση των διακυμάνσεων.

45 Financial possibility frontier Financial depth Policy 0 0 Structural factors 0 Beck and Feyen (2013)

46 Νομισματική Πολιτική Α' μέρος (Η χρηματοπιστωτική δομή) Law and finance view ((Νομικό πλαίσιο για τη λειτουργία χρηματοπιστωτικών αγορών). Σημασία όχι σε διάκριση μεταξύ market-based και intermediary-based αλλά στο νομικό περιβάλλον και στην ισχύ των συμβολαίων. Ρυθμιστικές αρχές, νομικό πλαίσιο, μεταρρυθμίσεις αποτελούν το πεδίο μετασχηματισμών για επίτευξη μεγέθυνσης. Levine (2001) ποιότητα και θεσμών και νομικό πλαίσιο επεξηγηματικές μεταβλητές για σχέση μεγέθυνση και χρηματοπιστωτικής δομής. Levine και Zervos (1998): επεξηγηματική μεταβλητή η ρευστότητα της χρηματοπιστωτικής αγοράς, και οδηγεί σε μεγαλύτερη μεγέθυνση.

47 Νομισματική Πολιτική Α' μέρος (Η χρηματοπιστωτική δομή) Ερώτημα Υποκεφαλαίου: Σκεφτείτε την κρίση των δομημένων ομολόγων των ΗΠΑ του με βάση όσα έχουμε συζητήσει για τη λειτουργία της μεσολαβημένης και της αγοραίας (intermediary-based vs. market based) πίστης. Παραθέστε τα παραδείγματα των Ευρωπαϊκών Οικονομιών και τους διαφόρους τρόπους και βαθμούς έκθεσης σε τοξικά ομόλογα. Μην ξεχάστε να συζητήστε «Ποιος ή ποιοι κάνουν την αξιολόγηση των δανείων σε καθεστώς μεσολαβημένης και της αγοραίας (intermediarybased vs. market based) πίστης (Townsend 1979, Diamond 1984, Williamson 1987, Bernanke και Gertler 1989). Πως αυτές οι διαφορές μπορεί να επηρεάζουν την ένταση των οικονομικών διακυμάνσεων.

48 Νομισματική Πολιτική (Β μέρος Παγίδα Ρευστότητας) Η νομισματική πολιτική σύμφωνα με τον Keynes, δεν θα γίνεται αναποτελεσματική κατά τη διάρκεια μιας ύφεσης, εφ όσον οι policymakers είναι αποφασισμένοι να λάβουν μέτρα για την επαναφορά της άνθισης (Keynes 1930, σελ. 384). Μετά τις πετρελαϊκές κρίσεις και τον υψηλό πληθωρισμό των δεκαετιών 60 και 70, η νομισματική ισορροπία γίνεται σταδιακά ο πρώτος στόχος των κεντρικών τραπεζών. Ο χαμηλός πληθωρισμός και ο αντιπληθωρισμός της Ιαπωνίας φώτισαν τον εξίσου σημαντικό κίνδυνο και την παγίδα ρευστότητας.

49 Νομισματική Πολιτική (Β μέρος Παγίδα Ρευστότητας) Παγίδα ρευστότητας: Σύμφωνα με τους Krugman (1998) και Bernanle (2000) οι αιτίες της παγίδας ρευστότητας εντοπίζονται στον χαμηλό πληθωρισμό και το ρίσκο αποπληθωρισμού. Για αυτό το λόγο υποστηρίζουν μια αξιόπιστη δέσμευση από πλευράς Κεντρικής Τράπεζας σε βιώσιμη νομισματική χαλάρωση ως τον τρόπο αύξησης του πληθωρισμού. Η νομισματική πολιτική εστιάζει σήμερα στο ερώτημα του πως αποφεύγεται μια κατάσταση παγίδας ρευστότητας και zero bound. Έτσι, πολλές μελέτες εστιάζουν σε θετικό στόχο πληθωρισμού (Svensson 2000, σελ. 1).

50 Νομισματική Πολιτική (Β μέρος Παγίδα Ρευστότητας) Παγίδα ρευστότητας: Αντίθετα για τον Keynes (1936), η παγίδα ρευστότητας απορρέει από μια μεγάλη αύξηση στην «προτίμηση ρευστότητας» από πλευράς επενδυτών και το φόβο κεφαλαιακών ζημιών λόγω αβεβαιότητας για την πορεία των επιτοκίων. Η ανάλυση αυτή εστιάζει στην δυναμική δημοσιονομική πολιτική και πολιτικές αύξησης απασχόλησης, προκειμένου για την αύξηση της αναμενόμενης οριακής αποδοτικότητας του κεφαλαίου, ενώ η Κεντρική Τράπεζα σταθεροποιεί την καμπύλη αποδόσεων και μειώνει την διακύμανση των επιτοκίων προκειμένου να αμβλύνει τις προσδοκίες των επενδυτών για κεφαλαιακές ζημιές.

51 Νομισματική Πολιτική (Β μέρος Παγίδα Ρευστότητας) Παγίδα ρευστότητας: Το φαινόμενο κατά το οποίο ο αποπληθωρισμός σε μία κοινωνία έχει τόσο βάθος που τα πραγματικά επιτόκια είναι αρνητικά αναγκάζοντας τους πολίτες να κρατούν τα χρήματα σε μετρητά. Τα πραγματικά επιτόκια συνήθως είναι αρνητικά όταν τα ονομαστικά επιτόκια κινούνται γύρω από το 0 (zero bound). Zero bound interest rates: Ονομαστικά επιτόκια γύρω από το 0%, με δεδομένο ότι τα ονομαστικά επιτόκια της κεντρικής τράπεζας δεν μπορούν να είναι αρνητικά. Συνώνυμο της παγίδας ρευστότητας.

52 Παγίδα ρευστότητας

53 Νομισματική Πολιτική (Β μέρος Παγίδα Ρευστότητας) Η νομισματική πολιτική θεωρείται μη αποτελεσματική όταν μια οικονομία βρίσκεται σε καθεστώς «παγίδας ρευστότητας». Η περίοδος μετά την κρίση του 29 έχει, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, θεωρηθεί περίοδος παγίδας ρευστότητας, παρότι στην πραγματικότητα πρόκειται για μια περίοδο στρεβλής αντίληψης της νομισματικής πολιτικής σε περίοδο πολύ χαμηλών επιτοκίων. Keynes (1930, σελ. 207): απροθυμία κεντρικών τραπεζών να αφήσουν τα επιτόκια να πέσουν με επαρκώς γρήγορο ρυθμό. Το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται στην Ιαπωνία καθόλη την δεκαετία του 90.

54 Νομισματική Πολιτική (Β μέρος Παγίδα Ρευστότητας) Βιβλιογραφία πολιτικών απέναντι σε παγίδες ρευστότητας Svensson (1999): Μέτρα πολιτικής απέναντι σε διαφαινόμενη παγίδα ρευστότητας: πράξεις ανοιχτής αγοράς σε μακροχρόνια κρατικά και εταιρικά ομόλογα, απευθείας δανεισμός σε επιχειρήσεις, πράξεις στη διεθνή ισοτιμία καθώς και δημοσιονομική και νομισματική συνεργασία (δημοσιονομική επέκταση υποστηριζόμενη από αύξηση της κυκλοφορίας χρήματος συμπληρωματική προς την αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης). Krugman (1998): Η Κεντρική τράπεζα πρέπει να δεσμευθεί σε μακροχρόνια και μελλοντική αύξηση της κυκλοφορίας χρήματος (Η Ιαπωνία πρέπει να έχει 4% πληθωρισμό για τα επόμενα 15 χρόνια). Η ιδέα κινείται γύρω από την πρόκληση προτιμήσεων για μελλοντικό πληθωρισμό, κάτι που θα μειώσει το πραγματικό επιτόκιο, ακόμα κι αν τα ονομαστικά επιτόκια είναι zero bound.

55 Νομισματική Πολιτική (Β μέρος Παγίδα Ρευστότητας) Βιβλιογραφία πολιτικών απέναντι σε παγίδες ρευστότητας Meltzer (1999d, 1999b): προτείνει αύξηση της νομισματικής βάσης, με γνώμονα σε μια πραγματικά σταθερή επίδραση στην συναθροιστική ζήτηση (real-balance effect) καθώς θα ωθήσει σε αύξηση στις τιμές των λοιπών παγίων και στα επιτόκια ακόμα κι αν τα βραχυχρόνια ονομαστικά επιτόκια είναι μηδέν, υποτιμώντας σημαντικά το εγχώριο νόμισμα. Real-balance effect: Μεταβολή στην συναθροιστική δαπάνη η οποία διενεργείται από τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις, την κυβέρνηση και τους εξωτερικούς κλάδους αποτέλεσμα μιας μεταβολής των τιμών η όποια μεταβάλει την αγοραστική αξία του χρήματος (purchasing power of money).

56 Real-balance effect: Ψηλές τιμές οδηγούν σε χαμηλότερη αγοραστική δύναμη του χρήματος και με τη σειρά τους οδηγούν σε χαμηλότερη συναθροιστική δαπάνη, κατανάλωση, δημόσια δαπάνη, επενδύσεις και εξαγωγές. Το αντίθετο ισχύει επίσης. Real-balance effect: Σε καθεστώς παγίδας ρευστότητας και αν ο ιδιωτικός τομέας είναι ήδη «χορτασμένος» από την υπάρχουσα ρευστότητα τότε αυξημένη ρευστότητα είναι απίθανο να επηρεάσει την κατανάλωση.

57 Νομισματική Πολιτική (Β μέρος Παγίδα Ρευστότητας) Βιβλιογραφία πολιτικών απέναντι σε παγίδες ρευστότητας Meltzer (1999d, 1999b): σε καθεστώς παγίδας ρευστότητας η διακράτηση χρήματος είναι σχεδόν πλήρως υποκατάστατο της αγοράς κρατικών χρεογράφων. Έτσι πολιτικές ανοιχτής αγοράς που αποσκοπούν στην αύξηση της ιδιωτικής διακράτησης χρήματος σε βάρος της ιδιωτικής επένδυσης χρήματος σε βραχυχρόνια κρατικά ομόλογα θα έχουν μικρά αποτελέσματα. Αντί πολιτικών ανοιχτής αγοράς στην αγορά ομολόγων προτείνει πολιτικές ανοιχτής αγοράς σε άλλα χρεόγραφα όπως μακροχρόνια χρεόγραφα ή κρατικά χρεόγραφα σε ξένο συνάλλαγμα προκειμένου να μειώσουν τα επιτόκια μακροπρόθεσμου χρέους και να υποτιμήσει το εγχώριο νόμισμα. (υποθέτει μη υποκατάσταση μεταξύ αυτών των επενδύσεων και της διακράτησης χρήματος).

58 Νομισματική Πολιτική (Β μέρος Παγίδα Ρευστότητας) Svensson (2000): Ποιος ο τρόπος να ξεφύγει μια ανοιχτή οικονομία από την παγίδα ρευστότητας πετυχαίνοντας έτσι και αύξηση του ρυθμού μεγέθυνσης; Ανακοινώνοντας στόχο για αύξηση πληθωρισμού σε μακροχρόνιο επίπεδο, με χάρτη ενεργειών (target path). Ανακοινώνοντας ότι το νόμισμα θα υποτιμηθεί και ότι το καθεστώς συναλλαγματικών ισοτιμιών θα ρυθμιστεί (pegged) σε επίπεδο πραγματικής υποτίμησης ανάλογης στο καθεστώς ισορροπίας. Η ρυθμιζόμενη ισοτιμία θα εγκαταληφθεί προς όφελος πληθωρισμού στόχου (inflation targeting) από τη στιγμή που ο χάρτης ενεργειών έχει συμπληρωθεί.

59 Νομισματική Πολιτική (Β μέρος Παγίδα Ρευστότητας) Svensson (2000): Ο παραπάνω «οδοδείκτης» ενεργειών για την Κεντρική Τράπεζα θα οδηγήσει την οικονομία σε αύξηση του ρυθμού μεγέθυνσης με τους εξής τρόπους: Με την πραγματική υποτίμηση του εγχώριου νομίσματος στην κατεύθυνση της μακροχρόνιας ισορροπίας Με ένα χαμηλότερο μακροχρόνιο πραγματικό επιτόκιο Με μεταβολή των προσδοκιών του πληθωρισμού. Το παραγωγικό κενό (output gap) θα αυξηθεί λόγω των σημείων (1), (2) και ο αντιπληθωρισμός θα οδηγηθεί σε πληθωρισμό λόγω των (1) και (3). Το επίπεδο τιμών θα αυξηθεί πιάνοντας το χάρτη τιμών στόχου μετά το οποίο οι ρυθμιζόμενες ισοτιμίες θα εγκαταληφθούν.

60 Νομισματική Πολιτική (Β μέρος Παγίδα Ρευστότητας) Κανάλια διάδοσης νομισματικής πολιτικής (Svensson 2000). Εγχώριος πληθωρισμός: εξαρτάται από τις προσδοκίες για τον μελλοντικό πληθωρισμό και από το οριακό κόστος της παραγωγής. Το οριακό κόστος εξαρτάται από το παραγωγικό κενό (συναθροιστικής ζήτησης κανάλι του εγχώριου πληθωρισμού) και τη συναλλαγματική ισοτιμία. CPI (Δείκτης Τιμών Καταναλωτή): εξαρτάται από τον εγχώριο πληθωρισμό και τον πληθωρισμό εισαγωγών. Παραγωγικό κενό (πραγματικό δυνητικό προϊόν): εξαρτάται από το μακροχρόνιο πραγματικό επιτόκιο (αρνητικό πρόσημο) και από το πραγματικό επιτόκιο (θετικό πρόσημο). Μακροχρόνιο πραγματικό επιτόκιο: εξαρτάται από τα προσδοκώμενα πραγματικά ονομαστικά επιτόκια και αρνητικά από τον προσδοκώμενο εγχώριο πληθωρισμό.

61 Νομισματική Πολιτική (Β μέρος Παγίδα Ρευστότητας) Svensson 2000 Συναθροιστική καμπύλη προσφοράς (Phillips Curve): π t+ 1 = aππ t+ (1 aπ) π t+ 2 t + ayyt+ 1 t + aq( qt+ 1 t q) + ε t+ 1 Όπου x, x t+ r t δηλώνει την προσδοκώμενη τιμή της μεταβλητής x ω από την σκέπη των ορθολογικών προσδοκιών (rational expectations) Όπου π t ο πληθωρισμός Όπου y t το παραγωγικό κενό Και το πραγματική συναλλακτική ισοτιμία q t * Στα μοντέλα αυτής της οικογένειας το δυνητικό προϊόν θεωρείται εξωγενές και στοχαστικό υποδηλώνοντας ότι η νομισματική πολιτική εμφανίζεται με τυχαίες διαταραχές (random shocks).

62 Θεμελιώδη μεγέθη για την οικονομία της Ιαπωνίας: Δεκαετίες ισχυρή οικονομική μεγέθυνση Μελέτη περίπτωσης: Ιαπωνία Δεκαετίες 90 μέχρι σήμερα αναιμική έως αρνητική μεγέθυνση Δεκαετία 80 μεγάλη αύξηση της πίστης (speculation in real estate and financial assets), οδήγησε σε φούσκες σε αυτούς τους κλάδους, αξίες γης και αξίες μετοχών αυξήθηκε σημαντικά. Αρχές δεκαετίας 90 υποχώρηση φούσκας στις αξίες μετοχών, μειώνοντας το ΑΕΠ. Κάμψη παραγωγικότητας από το 90 (Πως σχετίζεται η παραγωγικότητα με TFP και bubbles;). Μειωμένος ρυθμός αύξησης εργατικού δυναμικού.

63 Equity bubble in Japan

64 Japan s GDP

65 Εξέλιξη πληθωρισμού (υπολογισμένο μέσω Implicit Price Deflator)

66 Επενδυτικά μεγέθη για την οικονομία της Ιαπωνίας: Μελέτη περίπτωσης: Ιαπωνία Χαμηλή δημόσια επένδυση από δεκαετία 90, μειούμενη σταθερά ιδίως από τις αρχές του 00. Σταθερή ιδιωτική επένδυση. Προτίμηση επενδύσεων σε ξένες αγορές αντί της εθνικής οικονομίας λόγω ασθμαίνουσας εγχώριας ζήτησης και υψηλό κόστος παραγωγής στην Ιαπωνία. Υψηλές επενδύσεις σε αναδυόμενες Ασιατικές οικονομίες προκειμένου να επωφεληθούν από την ισχυρή ανάπτυξη, την πρόσβαση στις αγορές και το χαμηλότερο κόστος παραγωγής και μισθών.

67 Ισοζύγια για την οικονομία της Ιαπωνίας: Μελέτη περίπτωσης: Ιαπωνία Η χώρα αντιμετώπιζε μεγάλα ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών ως ποσοστό του ΑΕΠ από το μέσο της δεκαετίας του 90. Έλλειμμα λόγω κυρίως κάμψης φορολογικών εσόδων (που οφείλεται στο αμετάβλητο του ΑΕΠ. Αύξηση δαπανών λόγω αυτόματων σταθεροποιητών (κοινωνικές δαπάνες, περίθαλψη και μεταβιβάσεις). Τα ελλείμματα με τη σειρά τους επέφεραν συσσώρευση χρέους και κάμψη ή αναιμική μεταβολή στο ΑΕΠ (Koo 2008).

68 Εξέλιξη χρέους Ιαπωνίας

69 Εξαγωγές για την οικονομία της Ιαπωνίας: Μελέτη περίπτωσης: Ιαπωνία Κάμψη εξαγωγών από το μέσο της δεκαετίας του 90, λόγω ανταγωνισμού αναδυόμενων οικονομιών και μεταποιητικών κέντρων (Ταϊβάν, Χόνγκ Κόνγκ, Κορέα, Κίνα κλπ), αλλά και ανταγωνιστές Γερμανία, ΗΠΑ. Ακόμα ανατίμηση γιεν αρχές 90, αρχές 00 και μέσα 00. Υποτίμηση γιέν Δεκέμβριος Παρά την υποτίμηση, οι εξαγωγές ήταν στάσιμες. Μείωση πραγματικών μισθών έκανε τις εξαγωγές πολύ σημαντικές για το ΑΕΠ και τις επενδύσεις.

70 Παράθεμα: Αυστριακή Σχολή (Παπαγεωργίου και Μιχαηλίδης 2017). Οι οικονομικοί κύκλοι, και γενικότερα οι οικονομικές διακυμάνσεις, πηγάζουν από τις πληθωριστικές πολιτικές. Η ύπαρξη της κεντρικής τράπεζας και του καθεστώτος αύξησης της φανταστικής πίστης προκαλεί τον οικονομικό κύκλο, ενώ κάνει και τα αποτελέσματα του ακόμα πιο έντονα (Grinder and Hagel 2006, σελ. 149).

71 Παράθεμα: Αυστριακή Σχολή (Παπαγεωργίου και Μιχαηλίδης 2017). Οι συστηματικές νομισματικές παρεμβάσεις στην οικονομία έχουν τρεις επιπτώσεις στην πραγματική οικονομία: πρώτον, επιφέρουν την περιοδικότητα του οικονομικού κύκλου, δεύτερον, επιφέρουν την συγκέντρωση των λανθασμένων αποφάσεων των επιχειρηματιών και, τρίτον, ο κλάδος των κεφαλαιουχικών αγαθών πλήττεται περισσότερο από τις περιόδους άνθισης και ύφεσης του οικονομικού κύκλου, έχοντας έτσι εντονότερες διακυμάνσεις από τον κλάδο των καταναλωτικών αγαθών.

72 Παράθεμα: Αυστριακή Σχολή (Παπαγεωργίου και Μιχαηλίδης 2017). Η δομή της παραγωγής δείχνει κάθε στιγμή τη σχέση αποταμίευσηςκατανάλωσης, ενώ το ποσοστό των κεφαλαιουχικών αγαθών δείχνει κάθε στιγμή την αποτύπωση του κοινωνικού επιτοκίου προεξόφλησης. Κάθε νομισματική παρέμβαση στρεβλώνει τη ροή της πληροφορίας, την ίδια στιγμή που, σύμφωνα με την θεωρία χρήματος του von Mises, κάθε αύξηση στη προσφορά χρήματος μεταβάλλει το επίπεδο του επιτοκίου πάνω από το κοινωνικό επιτόκιο προεξόφλησης. Οι μεταβολές είτε εμφανίζονται με τη μορφή μειωμένων επιτοκίων, είτε με τη μορφή αύξησης της προσφοράς χρήματος έτσι που, οι αλλαγές αυτές γίνονται αισθητές, όχι από το γενικό επίπεδο τιμών αλλά από τις σχετικές τιμές των αγαθών. Η στρέβλωση δεν μπορεί να διορθωθεί με τη διαφορά πραγματικού ονομαστικού επιτοκίου και αυτόματα να σταθεροποιηθεί η οικονομία στην κοινωνική της κατάσταση.

73 Παράθεμα: Αυστριακή Σχολή (Παπαγεωργίου και Μιχαηλίδης 2017). Οι νομισματικές αρχές είτε θα συνεχίσουν την προσφορά χρήματος για να διατηρήσουν τις ροές χρήματος στην οικονομία, είτε θα πρέπει να αφήσουν τις τιμές να επανέλθουν στο καθεστώς της φυσικής οικονομίας. Σύμφωνα με τον Hayek (1975 [1939], 147, 246), η ανάπτυξη ενέχει τη σπατάλη του κοινωνικού κεφαλαίου, και είναι η πιο αντικοινωνική φάση του οικονομικού κύκλου καθώς πλήττει κυρίως τις εργαζόμενες τάξεις, ενώ η ύφεση είναι η υγιής κάθαρση που επαναφέρει τις κοινωνικές ανάγκες. Ο οικονομικός κύκλος δεν πλήττει με τον ίδιο τρόπο όλα τα μέλη της κοινωνίας ούτε και φυσικά στον ίδιο χρόνο. Σε αυτό το πλαίσιο, το κράτος τίθεται ως βασικός εκφραστής αυτών που κερδίζουν από τον οικονομικό κύκλου που δεν είναι άλλοι από τον κλάδο των τραπεζών και μάλιστα των καρτέλ των τραπεζών που λειτουργεί στο πλαίσιο της κεντρικής τράπεζας.

74 Παράθεμα: Η Μετά-Κεϋνσιανή προσέγγιση (Παπαγεωργίου και Μιχαηλίδης 2017). Η μετά-κεϋνσιανή ανάλυση του οικονομικού κύκλου δίνει έμφαση στην «ενδογένεια» του χρήματος και στην αλληλεπίδραση αυτού με την επένδυση. Ο πιο σημαντικός, κατά πολλούς, μετά- Κεϋνσιανός οικονομολόγος είναι ο Hyman Minsky, ο οποίος, μεταξύ άλλων, έθεσε το ζήτημα του οικονομικού κύκλου στο πλαίσιο της λειτουργίας των χρηματοπιστωτικών αγορών διατυπώνοντας την «υπόθεση της χρηματοπιστωτικής αστάθειας» (financial fragility hypothesis). Το κλειδί για τις διακυμάνσεις του οικονομικού κύκλου, σύμφωνα με αυτή τη θεώρηση, βρίσκεται στο δανεισμό των επιχειρήσεων, και στην ιδιοκτησία των κεφαλαιουχικών παγίων.

75 Παράθεμα: Η Μετά-Κεϋνσιανή προσέγγιση (Παπαγεωργίου και Μιχαηλίδης 2017). Για τον Minsky (1975) υπάρχουν τρεις δυνατότητες στις επιχειρήσεις για την αποπληρωμή των υποχρεώσεων τους. η κεκαλυμμένη (hedge), η κερδοσκοπική (speculative) η Ponzi πίστη. Κεκαλυμμένη πίστη έχει λάβει μια επιχείρηση όταν τα ακαθάριστα έσοδα αναμένεται να ξεπεράσουν τις υποχρεώσεις που έχει αναλάβει η επιχείρηση. Όσο μεγαλύτερη είναι η κεκαλυμμένη (hedge) πίστη στην οικονομία, σαν ποσοστό επί της συνολικής, τόσο πιο σταθερή αναμένεται να είναι αυτή.

76 Παράθεμα: Η Μετά-Κεϋνσιανή προσέγγιση (Παπαγεωργίου και Μιχαηλίδης 2017). Μια επιχείρηση έχει λάβει κερδοσκοπική πίστη όταν μεν τα συνολικά αναμενόμενα ακαθάριστα έσοδα ξεπερνούν τις συνολικές υποχρεώσεις, αλλά που βραχυπρόθεσμα τα ακαθάριστα έσοδα, ενώ επαρκούν για την κάλυψη των δανειακών υποχρεώσεων, δεν επαρκούν για την κάλυψη του συνόλου των υποχρεώσεων της επιχείρησης. Έτσι, η επιχείρηση χρησιμοποιεί βραχυπρόθεσμο δανεισμό για να καλύψει τις μακροχρόνιες μελλοντικές της υποχρεώσεις και η κερδοσκοπική πίστη βασίζεται στην υπόθεση ότι οι επιχειρήσεις θα μπορέσουν να αναχρηματοδοτήσουν μέρος των υποχρεώσεων τους που ωριμάζουν. Τέλος, οι επιχειρήσεις που έχουν λάβει Ponzi πίστη είναι αυτές των οποίων τα ακαθάριστα έσοδα δεν αναμένεται να ξεπεράσουν ούτε και τις δανειακές υποχρεώσεις, ενώ την ίδια στιγμή, έχουν συσσωρεύσει ένα πολύ μεγάλο χρέος το οποίο θα μεγαλώνει.

77 Παράθεμα: Η Μετά-Κεϋνσιανή προσέγγιση (Παπαγεωργίου και Μιχαηλίδης 2017). Την προ της διαταραχής περίοδο, επιδεινώνονται οι χρηματοπιστωτικοί ισολογισμοί και η αυξημένη ζήτηση για ρευστότητα, η οποία πιέζει προς τα πάνω τα επιτόκια. Την ίδια στιγμή, οι παρεμβάσεις και οι περιορισμοί από τις νομισματικές αρχές περιορίζουν ακόμα περισσότερο την κυκλοφορία του χρήματος, με αποτέλεσμα την περαιτέρω αύξηση του επιτοκίου. Η διαταραχή συμβαίνει σαν αποτέλεσμα της αναντιστοιχίας μεταξύ της ανθούσας οικονομίας και της χαμηλής διαθεσιμότητας κεφαλαίου το οποίο έχει αποστερηθεί την ρευστότητα. Η διαταραχή μπορεί να διαρκέσει μέχρι τα πρώτα στάδια της ύφεσης και χαρακτηρίζεται από σημαντική αύξηση στα επιτόκια και σημαντική μείωση στις τιμές των δευτερογενών και χρηματιστηριακών αγορών, καθώς οι επενδυτές πωλούν, είτε γιατί θέλουν να μετατοπίσουν το χρήμα προς την αγορά της πίστης είτε γιατί φοβούνται μελλοντικές κεφαλαιακές ζημίες.

78 Παράθεμα: Η Μετά-Κεϋνσιανή προσέγγιση (Παπαγεωργίου και Μιχαηλίδης 2017). Υπάρχουν τρεις προϋποθέσεις σύμφωνα με τους Eckstein και Sinai για να ξετυλιχθεί μια πλήρης διαταραχή: 1)πίεση από μια ανεπτυγμένη πραγματική οικονομία για πόρους 2)έλλειψη δανειακών κεφαλαίων λόγω μικρότερων ροών και μειωμένης αποταμίευσης και 3)περιοριστική νομισματική πολιτική.

79 Παράθεμα: Η Μετά-Κεϋνσιανή προσέγγιση (Παπαγεωργίου και Μιχαηλίδης 2017). Την ίδια στιγμή, τα νοικοκυριά μειώνουν την δαπάνη, ιδίως σε διαρκή αγαθά, οι επιχειρήσεις απολύουν εργαζόμενους και περιορίζουν τις επενδύσεις σε πάγιο κεφάλαιο. Η ύφεση διαρκεί μεταξύ των δύο σημείων ελαχίστου και μέγιστου αλλά η διάρκειά της εξαρτάται από την νομισματική πολιτική. Τέλος, η επαναρευστοποίηση (reliquification), είναι η φάση εκείνη που συγκεντρώνεται κεφάλαιο και αυξάνεται η αποταμίευση, ενώ ταυτόχρονα παρατηρείται μερική ανάσχεση στις διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα, αρχής γενομένης από την διαταραχή. Η φάση αυτή είναι αναγκαίο στάδιο πριν την ανάκαμψη.