ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΤΑΦΕΣ ΜΕ ΓΡΑΠΤΑ ΑΓΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΤΤΙΚΗ ΤΟΥ 5ου ΑΙΩΝΑ Π.Χ.

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΚΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΤΑΦΕΣ ΜΕ ΓΡΑΠΤΑ ΑΓΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΤΤΙΚΗ ΤΥ 5υ ΑΙΩΝΑ Π.Χ. ΔΕΠΩΝ ΕΥΣΤΑΘΙΑ, ΑΡΙΘΜΣ ΜΗΤΡΩΥ Επιβλέπντες καθηγητές: Παλαιθόδωρς Δημήτρις Αεβέντη Ιφιγένεια

2 Πανεπιτήμι Θεαλίας ΒΙΒΛΙΘΗΚΗ & ΚΕΝΤΡ ΠΛΗΡΦΡΗΣΗΣ Ειδική Συλλγή «Γκρίζα Βιβλιγραφία» Αριθ. Ει.: 7190/1 Ημερ. Ει.: Δωρεά: Συγγραφέα Ταξιθετικός Κωδικός: ΠΤ - ΙΑΚΑ 2009 ΔΕΠ

3 ΠΕΡΙΕΧΜΕΝΑ Σελ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 ΧΡΝΛΓΙΚΗ ΔΙΑΣΠΡΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΤΑΦΩΝ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ 4 1. Γεωμετρική περίδς 4 2. Αρχαϊκή περίδς 5 3. Κλαική περίδς 6 4. Ελληνιτική περίδς 7 ΚΕΦ.1 :ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΦΥΛΥ ΚΑΙ ΗΛΙΚΙΑΣ ΕΝΤΑΦΙΑΣΜΕΝΩΝ 8 ΚΕΦ.2 :ΤΑ ΝΕΚΡΤΑΦΕΙΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΤΑΦΙΚΑ ΕΘΙΜΑ Τα νεκρταφεία ι τύπι τάφων και τα ταφικά έθιμα Τα νεκρικά έθιμα ρόλς των νεκρταφείων την καθημερινή ζωή των Αθηναίων 25 ΚΕΦ.3 :ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΤΑΦΕΣ 11ς -7ς ΑΙΩΝΑΣ π.χ. 27 ΚΕΦ.40:ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΤΑΦΕΣ ζ αιώνας π.χ ς αιώνας π.χ ς αιώνας π.χ. 42

4 Σελ. ΚΕΦ.5 :ΚΤΕΡΙΣΜΑΤΑ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΤΑΦΩΝ Τ είδς των κτεριμάτων Χόες Εικνγραφία χών 51 ΚΕΦ.6 :ΕΙΚΝΓΡΑΦΗΣΗ ΑΓΓΕΙΩΝ Νεκρταφεία Αθηνών Νεκρταφεί Ελευίνας 55 ΚΕΦ.7 :ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΜΡΦΕΣ ΣΕ ΑΝΑΓΛΥΦΑ 57 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 63 ΒΙΒΛΙΓΡΑΦΙΑ 64 ΕΥΡΕΤΗΡΙ ΠΙΝΑΚΩΝ ΚΑΙ ΧΑΡΤΩΝ 1. Πίνακας 1: Κατάλγς παιδικών ταφών Αθηνών Πίνακας 2:Κατάλγς παιδικών ταφών Ελευίνας 69 Χάρτες 1. Χάρτης Αττικής Χάρτης πυλών Αθήνας Χάρτης Αθήνας 7ς-5ς αιώνας π.χ Χάρτης Αθήνας 5ς-4ς αιώνας π.χ Χάρτης Αθήνας 4ς-1ς αιώνας π.χ Χάρτης τειχών της Αθήνας Χάρτης Κεραμεικύ Κάτψη ιερύ Ελευίνας 77 ΚΑΤΑΛΓΣ ΕΙΚΝΩΝ 78 ΕΙΚΝΕΣ 2

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αρχαιλόγι και επιτημνικί ερευνητές διαρκώς αχλύνται με την καταγραφή και την ανάλυη των τιχείων πυ πρκύπτυν από τις ωτικές ανακαφές. όγκς των αρχαιλγικών καταλίπων είναι αρκετά μεγάλς και η υτηματική καταγραφή τυς είναι απαραίτητη. Υπάρχει πλήθς αρχαιλόγων από την Ελλάδα και τ εξωτερικό, πυ έχυν μελετήει τν καθημερινό τρόπ ζωής των αρχαίων Ελλήνων, τα έθιμα και τις παραδόεις τυς. Μέα ε αυτά υγκαταλέγεται και τρόπς πυ έθαβαν τυς νεκρύς τυς, πώς αντιλαμβάννταν τ θάνατ και με πι τρόπ τυς επηρέαζε την καθημερινότητα τυς, καθώς για κάθε κινωνία αντανακλά ξεχωριτό τρόπ αντίληψης και δρατηριπίηης. Η επιλγή τυ θέματς της έρευνας μυ για τις παιδικές ταφές την κλαική Αθήνα, πρκύπτει από την διαπίτωη μυ, ότι η πλεινότητα των αρχαιλόγων καταγράφει τα ευρήματα και τα αρχαιλγικά κατάλιπα υλλγικά, ώτε να μην κάνει ιδιαίτερη μνεία τις ταφές παιδιών και να μην μελετιόνται ξεχωριτά. Πρηγύμενι μελετητές έχυν αχληθεί με τα έθιμα ταφής, τα ευρήματα των τάφων και τα επιτύμβια μνημεία, πρπαθώντας να ερμηνεύυν τη λειτυργία τυς και τη ημαία πυ είχαν τη ζωή των αρχαίων Ελλήνων. Θέληα έτι να κάνω μια υγκεντρωτική έρευνα ως πρς τα ιδιαίτερα γνωρίματα πυ χαρακτηρίζυν τις παιδικές ταφές την κλαική Αθήνα. Να μελετήω ξεχωριτά τυς τάφυς, τα κτερίματα τυς και τν τρόπ αντιμετώπιης τυς από τυς ενήλικες τ θέμα τυ θανάτυ. Τ υλικό πυ υγκέντρωα και μελέτηα αναφέρεται διεξδικά τν τρόπ ταφής των ενηλίκων. Στις παιδικές ταφές η δυκλία έγκειται την αναγνώριη τυς, καθώς ε πλλές περιπτώεις ι μελετητές δεν δίνυν αφή τιχεία για τ χαρακτηριμό τυς, θέμα πυ ερευνηθεί παρακάτω. Η βιβλιγραφία πυ μελέτηα καλύπτει χρνικά τν 7 μέχρι και τν 4 αιώνα π.χ., αν και η βαική έρευνα αφρά τν 5 αιώνα π.χ. Τα τιχεία πυ παραθέτω τυς πίνακες πρέρχνται από τ δείγμα των τάφων πυ μελέτηα. 3

6 Χρνλγική διαπρά των παιδικών ταφών την Αθήνα αριθμός των νεκρταφείων πυ έχυν έρθει τ φως την Αττική είναι αρκετά ημαντικός αν και ακόμα ι έρευνες δεν έχυν ανακαλύψει τ πραγματικό μέγεθς και την πλήρη εικόνα των αρχαίων νεκρταφείων. Έχυν απκαλυφθεί μεγάλα νεκρταφεία1 2τν Κεραμεικό, την Ακαδημία και την Ελευίνα, όπως και μικρότερα, τις Αχαρνές, τ Σύνι, τ Σύνταγμα, τ Θρικό, την Μερέντα, τν Ωρωπό. Τα μεγάλα νεκρταφεία καλύπτυν αρκετές χρνικές περιόδυς.(χάρτης 1) Τα νεκρταφεία επί τ πλείτν βρίκνται εκτός των ρίων και των δήμων της πόλης, ακλυθώντας τις κύριες δικές αρτηρίες.(χάρτης 6) Σε ελάχιτες περιπτώεις ι τάφι τπθετύνται εντός των τειχών, και αυτό υμβαίνει ε ριμένες παιδικές ταφές3 ι πίες θα αναφερθύν πι κάτω. Συγκεκριμένα τν Κεραμεικό, ι τάφι διατάνται γύρω από τ Θεμιτόκλει τείχς4 και τις πύλες, καθώς και τις κύριες δύς. Η έλλειψη χώρυ εντός των τειχών της πόλης για την ταφή των νεκρών ήταν η κυριότερη αιτία πυ ι ταφές βρίκνταν εκτός των ρίων των πόλεων, και ε μια απόταη πυ βηθύε την εκφρά τυ νεκρύ5. Γεωμετρική περίδς Ταφές πυ χρνλγύνται τη Γεωμετρική περίδ έχυμε από τ Νότι νεκρταφεί τυ Κεραμεικύ, τα όρια των Ηρίων πυλών, και από τάφυς πυ ανακάφθηκαν πρόφατα την Πειραιώς και την Κριεζή6. Τάφι γεωμετρικί βρέθηκαν και την περιχή τυ λυμπείυ και νότια κατά μήκς τυ Ιλιύ. Αρκετί τάφι βρέθηκαν κντά την Άλαδε πύλη, τ δρόμ πρς τ Φάληρ, όπως επίης την Πνύκα, τν Άρει Πάγ και τν λόφ τυ Αγραίυ Κλωνύ. 1 Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988, 14. Bardman-Kurtz 1988, 86 2 Bardman-Kurtz 1988, 87. Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988, Huby-Nielsen 2000, 151, 155, 161. Huby-Nielsen 1996,243. Oakley 2003, Bardman-Kurtz 1988, 87 4 Knigge 1990, Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988, Bardman-Kurtz 1988, Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988, 17 6 Bardman-Kurtz 1988, 40-41, Κάντα-Κίτυ 1990, Huby-Nielsen 2000, ελ. 156,158. Mrris 1987, Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988,

7 ι παιδικές ταφές παρυιάζυν αρκετή μιότητα με τις ταφές των ενηλίκων, με μόνη διαφρά ότι δεν είναι τό επιμελημένες και πρεγμένες. Υπήρχε ειδικός χώρς μέα τν ικιμό για την ταφή των παιδιών ή τα μεγάλα νεκρταφεία όπυ θάβνταν μαζί με τυς ενήλικες7. ι τάφι ήταν υνήθως λάκκι πυ καλύπτνταν με πήλινες πλάκες. Τα παιδιά μικρής ηλικίας και τα νήπια θάβνταν ε αγγεία. Για τυς εγχυτριμύς8 χρηιμπιύαν πίθυς, υδρίες, αμφρείς και ινχόες. Τα αγγεία είχαν είτε γραπτή ή εγχάρακτη διακόμηη, ή ήταν άβαφα9. ι πίθι τπθετύνταν όρθιι, με τ μιό μέρς τυ ώματς θαμμέν τ έδαφς. Τα υπόλιπα αγγεία τπθετύνταν ριζόντια τ έδαφς10. Στις αρχές της Ύτερης Γεωμετρικής περιόδυ ήταν ύνηθες την Αθήνα να ενταφιάζυν τα παιδιά τα αγγεία. Τα κτερίματα των παιδικών τάφων τπθετύνταν δίπλα τ αγγεί. Συνήθη κτερίματα ήταν πήλινα μιώματα ζώων, παιχνίδια και μικρά αγγεία πόεως Αρχαϊκή περίδς Νεκρταφεία με ταφές πυ χρνλγύνται τυς Αρχαϊκύς χρόνυς, υναντάμε τ Παλαιό Φάληρ και τη Παλαιά Κκκινιά. Στη δυτική Αττική έχυμε τάφυς από την Ακαδημία και από την Ελευίνα, η πία έχει δώει ένα ικανό αριθμό παιδικών ταφών. Επίης τν Κεραμεικό, αρχαϊκί τάφι βρίκνται από τ Τριτπατρείν μέχρι την Πειραιώς, την Αχαρνική πύλη. Υπάρχυν ταφές παιδιών ε άτεχνυς πίθυς, όπυ τα ώματα τυς είναι υνεταλμένα. Πρς τ τέλς της Αρχαϊκής περιόδυ χρηιμπιύν ξύλινα φέρετρα, όμια με αυτά των ενηλίκων, κάφες ή και λυτήρες13. Αρκετί ήταν και ι απλί λάκκι. Τα παιδιά θάβνταν κντά τυς ενηλίκυς ή ι τάφι ήταν υγκεντρωμένι ε 7 Oakley 2003, 176. Mrris 1989, Mrris 1989, Bardman-Kurtz 1988, Huby-Nielsen 2000, Oakley 2003, Knigge 1990, Huby-Nielsen 2000, , Bardman-Kurtz 1988, 65-66,87,89. Κάντα-Κίτυ 1990, 70,71,96,97. Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988, Bardman-Kurtz 1988, 68 5

8 υγκεκριμένη περιχή14. Για τα νήπια και τα μικρά παιδιά υνεχίζεται η χρήη των αγγείων ως μέ ταφής. κυριότερς τύπς αγγείυ ήταν αμφρέας, υχνά τύπυ SOS15 και ι πίθι. Μερικά αγγεία ήταν ιδιαίτερα διακμημένα, ενώ κάπια τελείως ακόμητα και χρητικά. Είναι πάνια η ταφή ενηλίκων μέα ε αγγεία την περίδ αυτή. Κλαική περίδς ι κλαικές ταφές καλύπτυν ένα αρκετά ευρύ πεδί16. Συνεχώς έρχνται τ φως νέι κλαικί τάφι, χωρίς να μπρύν να μελετηθύν διεξδικά, αφύ ι περιότερι ανακαλύπτνται κατά τη διάρκεια ιδιωτικών έργων ή ωτικών ανακαφών. Τα παιδιά εξακλυθύν να θάβνται ε λίθινες αρκφάγυς ή ε πήλινυς λυτήρες, ι πίι απτελύνται από δυ κμμάτια. ι λυτήρες ήταν ρθγώνιι ή ωειδείς, και υχνά έφεραν πλύια διακόμηη. ι πρφρές των τάφων υνήθως έμεναν άθικτες, καθώς η ταφή ήταν κλειτή και παρέμεναν την αρχική τυς θέη. Αλλς τρόπς ταφής ήταν λάκκς, πίς καλυπτόταν με επίπεδα πήλινα κεραμίδια, καθώς επίης και πήλινι τργγυλί αγωγί, αν αυτύς πυ χρηιμπιύαν για την υδρδότηη. Στυς αγωγύς βρίκνταν θαμμένα νήπια και έμβρυα r Ι r r r r r Η πρακτική της καύης των παιδιών ήταν απδεκτή, αλλά βέβαια πι περιριμένη ε χέη με τις καύεις των ενηλίκων. Έχυν αναγνωριτεί αρκετά τά παιδιών ε απθέεις, χωρίς να είναι πάντα εύκλη η αναγνώριη τυς. ι πρφρές περιλάμβαναν αγγεία πόεως, λεκανίδες, ληκύθυς, υδρίες, πινάκια. Στις παιδικές ταφές υναντάμε κυρίως τ θήλατρ και τις χόες. Τ θήλατρ είναι υνήθως μελαμβαφές, ενώ ι χόες ερυθρόμρφες με παρατάεις παιδιών πυ παίζυν19. Εκτός από τα αγγεία, 14 Oakley 2003, Bardman-Kurtz 1988, Bardman-Kurtz 1988, Huby-Nielsen 2000, 157. Σημαντώνη-Μπυρνιά, 1988, Σημαντώνη-Μπυρνιά 1977, 4-5. Mrris 1994, Knigge 1990, Huby-Nielsen 1996, Παρλαμά-Σταμπλίδης 1992, , 225, 248, Σαλλιώρα-ικνμάκυ 2005, 71, Bardman-Kurtz 1988, Bardman-Kurtz 1988, Πλάτωνς 2004, Σημαντώνη-Μπυρνιά 1977, 6. Mrris 1994,142,147. Μυλωνάς 1975, Bardman-Kurtz 1988, Huby-Nielsen 1995,

9 βρίκυμε παιχνίδια, γυναικείες μρφές πυ κρατύν τα χέρια τυς νήπια, ζώα και κύκλες20. Ελληνιτική περίδς Κατά την Ελληνιτική περίδ παρυιάζεται αλλαγή τις ταφές ως πρς την πικιλία, και τα κτερίματα21 είναι τώρα λιγτά. Αυτό φείλεται τ νόμ τυ Δημήτριυ Φαληρέως ( π.Χ.), πυ περιόριε τις δαπάνες για τη ήμανη των τάφων. Τώρα πια χρηιμπιύν κινίκυς, ι πίι αντικαθιτύν τις επιτύμβιες τήλες και τα επιτύμβια αγγεία22. Τα παιδιά εξακλυθύν να θάβνται ε πήλινυς λυτήρες και τα αγγεία, ιδίως ι αμφρείς χρηιμπιύνται για τη ταφή νηπίων. 20 Bardman-Kurtz 1988, Πλάτωνς 2004, Cllingridge 1999, Πλάτωνς 2004, Huby-Nielsen 1995, Huby-Nielsen 1998, Σημαντώνη-Μπυρνιά 1977, 6 7

10 ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΦΥΛΥ ΚΑΙ ΗΛΙΚΙΑΣ ΕΝΤΑΦΙΑΣΜΕΝΩΝ Είναι λίγες ι πηγές και ι αναφρές πυ γίννται από τυς μελετητές για τ αν η ταφή ανήκει ε ενήλικα ή ε παιδί και κατά πό ιδιαίτερα ε άρρεν ή ε θήλυ. Δεν υπάρχυν αφή χαρακτηριτικά για να απδείξυμε ε όλες τις περιπτώεις αν ε κάπι τάφ είναι θαμμέν αγόρι ή κρίτι. Η μεγαλύτερη πλεινότητα των παιδικών ταφών απαντάται ε υγκεκριμένυς τύπυς τάφων. Αν τα τιχεία είναι επαρκή, όπως διατάεις τάφυ, αναλύεις από τα τά για τν πρδιριμό της ηλικίας, τα κτερίματα, τα αγγεία, ή τα παιχνίδια, μπρύμε να βγάλυμε αφαλή υμπεράματα, αλλιώς μόν να εικάζυμε μπρύμε. Στα περιότερα νεκρταφεία η αναλγία ανδρικών και γυναικείων τάφων φαίνεται να είναι ίη". Μόν τ νεκρταφεί της Αγράς τυς Πρωτγεωμετρικύς χρόνυς υπερτερύν ι γυναικείι τάφι, και τα τέλη της Γεωμετρικής περιόδυ, ι ανδρικί ανέρχνται ε 53 και ι γυναικείι ε 22. Τα υπλείμματα από τ κελετικό υλικό δυτυχώς τις περιότερες φρές είναι δύκλ να μελετηθύν Τα τά των παιδιών είναι εύθραυτα, και όταν μένυν αρκετό καιρό ε διαβρωτικές υνθήκες είναι πι χρνβόρ να αναγνωριτύν25. Όταν δεν μας βηθάει η τελγική ανάλυη, μπρύμε να αναλύυμε τα κτερίματα26, 27 τα πία τις περιότερες φρές είναι χαρακτηριτικά για τ κάθε φύλ. Αυτό όμως δεν είναι καθλικό, γιατί ριμένα αντικείμενα έχυν βρεθεί και ε γυναικείυς και ε ανδρικύς τάφυς. Από τις διατάεις τυ τάφυ μπρύμε ίως να πρεγγίυμε την ηλικία τυ ενταφιαμένυ. Παρατηρώντας τα τιχεία πυ παραθέτει Χαριτωνίδης από τις ταφές τυ Συντάγματς, βλέπυμε ότι ι μεγαλύτερι ε μήκς παιδικί τάφι μπρεί να φτάυν τ 1,30μ. όπως τάφς CII, έχυμε τάφυς κντά τ ένα μέτρ όπως 23 Mrris 1987,57 24 Huby-Nielsen 2000, 152. Angel 1945, , Bardman-Kurtz 1988, Haentjens 1999, Huby-Nielsen 1995, Huby-Nielsen 2000, Πλάτωνς 2004, Mrris 1994, Bardman-Kurtz 1988, Χαριτωνίδης 1958, Μυλωνάς 1975, Παρλαμά- Σταμπλίδης 1992, ,225, ,248, , 311, ,331,343,364. Cllingridge 1999, Huby-Nielsen 1996, Χαριτωνίδης 1958, 28 8

11 OO OQ 1Λ τάφς CIV και τάφς LIII. Μικρότερι ε μέγεθς είναι τάφς I πυ τ 2 1 μήκς τυ είναι 0,80μ., τάφς IV τυ πίυ τ μήκς είναι 0,70μ. και τάφς LVI πυ τ μήκς τυ είναι 0,60μ. πότε αν υγκρίνυμε τ μέγεθς τυ τάφυ και λάβυμε υπόψη μας και τα υπόλιπα τιχεία, αρκεί να είναι επαρκή, υμπεραίνυμε ότι η ταφή είναι παιδική. Από την επχή τυ Σιδήρυ28 33, δεν έχυμε πλλά ευρήματα, για να καθρίυμε τ φύλ των ενταφιαμένων, και από την κλαική περίδ, περιότερ πρδιρίζνται ι τάφι των ενηλίκων και των εφήβων παρά των παιδιών και των νηπίων34. Αντικείμενα όπως κάτπτρα, χρωτικές υίες, πυξίδες, γυναικεία αγαλμάτια, χαρακτηρίζυν κυρίως γυναικείες ταφές35. Επίης κμήματα και ριμένα χήματα αγγείων (αλάβατρα και λήκυθι) βρίκνται κυρίως ε γυναικείες ταφές. Μικρά ειδώλια36 έχυν βρεθεί ε τάφυς τυ Κεραμεικύ, την Ιερά δό και την δό των Τύμβων. Τα αντικείμενα παρόλα αυτά δεν έχυν βρεθεί μαζί με κάπι άλλ χαρακτηριτικό αντικείμεν, όπως τλεγγίδα, αρύβαλλ ή κύλικα για να χαρακτηρίυν την ταφή. Ωτό υπάρχυν δυ παραδείγματα τάφων37 όπυ βρέθηκαν μαζί ειδώλια και πυξίδα και καταδεικνύυν γυναικεία ταφή. Η ταφή αυτή βρέθηκε κντά τυς τύμβυς, όπυ τ βιβλί τυ Kubler, όπως αναφέρεται από την Cllingridge38, η περιχή αυτή χαρακτηρίζεται γυναικεία. Τ ώμα ήταν καλυμμέν με κόκκιν ένδυμα, χρώμα πυ είναι απδεκτό για τις γυναίκες. Όν αφρά τυς ανδρικύς τάφυς39, τυς χαρακτηρίζει κυρίως αρύβαλλς και ι τλεγγίδες. Από τ νεκρταφεί της Ελευίνας, τμήματα τλεγγίδας και μια 28 Χαριτωνίδης 1958, Χαριτωνίδης 1958, Χαριτωνίδης 1958, Χαριτωνίδης 1958, Χαριτωνίδης 1958, Haentjens 1999, 477. Bardman-Kurtz 1988, Huby-Nielsen 1995, Huby-Nielsen 1995, Huby-Nielsen 1995, 138,141, Πλάτωνς 2004, Χαριτωνίδης 1958, 45,93. Μυλωνάς 1975,45, Cllingridge 1999, Cllingridge 1999, Cllingridge 1999, Κάντα-Κίτυ 1990, 97. Πλάτωνς 2004, Huby-Nielsen 1995, 138,170. Χαριτωνίδης 1958, 93 9

12 ακέραιη βρέθηκαν τις παιδικές ταφές Θ1740 και Θ20α41. ι διατάεις των τλεγγίδων απδεικνύυν ότι τις χρηιμπιύαν ενήλικα άτμα, αλλά τις εναπόθεαν τυς τάφυς ως ένδειξη τιμής τυς ενταφιαμένυς. Χάλκινη τλεγγίδα από τ ίδι νεκρταφεί βρέθηκε ε τάφ αγριύ μαζί με τόφλια από αυγά42. Η ταφή ήταν ε λάρνακα και περιείχε ένα μικρό ληκύθι. Από τυς τάφυς της πλατείας Συντάγματς, μια ιδερένια τλεγγίδα βρέθηκε δίπλα ε ένα κελετό από κεραμκεπή τάφ μήκυς 1,50 μ. πυ πιθανόν να ανήκει ε νεαρό αγόρι43. Από τ ίδι τ νεκρταφεί τυ Συντάγματς44, έχυμε έναν κελετό κριτιύ, αν ληφθύν υπόψη τα κτερίματα όπως 2 μεγάλες πλαγγόνες(εικ.ι) και ένα ειδώλι γυναικείας μρφής. Σε έναν ακέραι χύ πυ βρέθηκε τ ίδι νεκρταφεί εικνίζεται (εικ.2)ένα παιδί ε αμαξίδι και μπρτά τυ ένα κρίτι πυ πιθανόν να είναι η θανύα. κελετός βρέθηκε μέα ε λάρνακα, πίς δεν ξεπερνά τα 0,90 μ. Ως πρς τν τρόπ ταφής των παιδιών, υπάρχει πικιλία τυς τύπυς των τάφων, παίρνντας κατά βάη όχι μόν τις πρωπικές υνήθειες ή τα κινωνικά δεδμένα αλλά και τ φύλ και την ηλικία τυ παιδιύ. Η διαδικαία της απτέφρωης45 πυ άρχιε από την Πρωτγεωμετρική περίδ, ήταν υνήθης για τις ταφές των ενηλίκων και πάνια για τα παιδιά. Κατά γενικό κανόνα ι αμφρείς με λαβές τυ ώμυς απτελύαν τεφρδόχα αγγεία για τις γυναικείες ταφές και ι αμφρείς με λαβές από τ λαιμό χαρακτήριζαν τις ανδρικές46. Κάτι ανάλγ υνηθιζόταν και από την επχή τυ Σιδήρυ47, και τα τέλη της Γεωμετρικής ι κρατήρες χαρακτήριζαν ανδρικές ταφές και ι αμφρείς γυναικείες. Στην εικνγραφία των αγγείων και κυρίως των χών, τ κατεξχήν αγγεί πυ βρίκυμε ε παιδικές ταφές, υπάρχει μια διάκριη ανάμεα ε γυναικείες και ανδρικές μρφές. Τα αγόρια απεικνίζνται υνήθως γυμνά ενώ τα κρίτια πάντα με ένδυμα. ι γυναικείες μρφές δεν είναι πτέ τεφανωμένες, δεν υπάρχει απεικόνιη ταφυλιών ή 40 Μυλωνάς 1975, Μυλωνάς 1975, Κάντα-Κίτυ 1990, Χαριτωνίδης 1958, Χαριτωνίδης 1958, Haentjens 1999, Haentjens 1999, Huby-Nielsen 1995,

13 γλυκών. Αντικείμενα όπως φυλακτά ή κρδέλες φρεμένες τ καρπό ή τ λαιμό απεικνίζνται και ε αγόρια και ε κρίτια48. Καταλαβαίνυμε λιπόν ότι αν ι πληρφρίες μας για την ταφή είναι ααφείς, τό πι δύκλη είναι και η αναγνώριη της. Δεν αρκεί να ξέρυμε μόν τ μέγεθς τυ τάφυ για να πύμε με ιγυριά ότι πρόκειται για τάφ παιδιύ. Θα πρέπει παράλληλα να ερευνηθύν τα κτερίματα και ιδίως τα τά, πυ αν αναλυθύν ίως αυτά μας δώυν μια πι ξεκάθαρη απάντηη. Συμπεραίνυμε ότι με καμία παράμετρ ξεχωριτά δεν μπρύμε να βγάλυμε αφαλή υμπεράματα, πρέπει να υνηγρύν αρκετά τιχεία μεταξύ τυς για να χαρακτηριτεί τ φύλ και η ηλικία τυ ενταφιαμένυ. 48 Seifert 2005,

14 ΤΑ ΝΕΚΡΤΑΦΕΙΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΤΑΦΙΚΑ ΕΘΙΜΑ Νεκρταφεία Από τα ευρήματα των ανακαφών πυ έχυν πραγματπιηθεί κατά καιρύς την περιχή της Αττικής, υμπεραίνυμε ότι ι τάφι ακλυθύν τις κύριες δικές αρτηρίες, βηθώντας μάλιτα να απκατατήυμε τα όρια των τειχών και των πυλών49. ι νεκρί θάβνται έξω από τα όρια της πόλης, και με την κατακευή τυ Θεμιτόκλειυ τείχυς, αυτό κατέτη φανερότερ. Η μόνη φιλλγική μαρτυρία πυ τ απδεικνύει, είναι μια επιτλή τυ Κικέρωνα50, πίς είχε πρπαθήει να θάψει ένα Ρωμαί φίλ τυ τ Αθηναϊκό άτυ:«αεν μπόρεα να υμφωνήω με τυς Αθηναίυς για την παραχώρηη τάφυ μέα τ άτυ, γιατί λένε ότι τυς είναι απαγρευμέν από θρηκευτικύς λόγυς». Η απαγόρευη αυτή θεπίτηκε μαζί και με άλλυς νόμυς ως πρς την μείωη των πλυδάπανων μνημείων μέα τν 6 αι. π.χ. Παρά τ γεγνός αυτό, μέα τα όρια τυ άτεως, έχυν απκαλυφθεί τυλάχιτν δυ μάδες τάφων, η μία με έντεκα τάφυς την δό Λεωκρίυ και η άλλη με δυ τάφυς την δό Καραϊκάκη51. Στην πρώτη μάδα βρέθηκαν αγγεία, τα πία πιθανόν χρηιμπιήθηκαν για παιδικές ταφές, και λάκκι, ι πίι επίης θεωρήθηκαν τάφι, χωρίς ωτό να βρεθύν ανθρώπινα λείψανα. Επιπλέν βρέθηκαν ότρακα χρνλγύμενα από την Αρχαϊκή μέχρι την Ελληνιτική περίδ, και ένα μικρό ανάγλυφ με παράταη νεκρόδειπνυ. ι τάφι της δύ Καραϊκάκη χρνλγύνται τα τέλη τυ 5υ αιώνα π.χ. Υπάρχυν ίχνη καμένων αγγείων πυ ίως χρηιμπιήθηκαν ως τεφρδόχι. Ακόμη μια μαρτυρία ταφής μέα τν ικιμό, πρέρχεται από τ Θρικό52, όπυ κντά τ θέατρ βρέθηκαν παιδικί τάφι και ένας τυλάχιτν ενηλίκυ. Τ ημαντικότερ νεκρταφεί των Αθηνών είναι Κεραμεικός53. Δυ δί τν διαπερνύαν, η Ιερά δός και η δός πρς την Ακαδημία. Η Ιερή Πύλη βρικόταν τ 49 Bardman-Kurtz 1988, 87. Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988, Huby-Nielsen 2000, 151, 155, 161. Huby-Nielsen 1996,243. Oakley 2003, Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988, Bardman-Kurtz 1988, Bardman-Kurtz 1988, Bardman-Kurtz 1988, Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988, Bardman-Kurtz 1988, Σημαντώνη-Μπυρνιά 1977, 4 12

15 ημεί όπυ η Ιερά δός υνεχιζόταν πρς τ Ιερό της Ελευίνας, ενωματώνντας τη βόρεια πλευρά της την κίτη τυ Ηριδανύ. Νότια της Ιεράς δύ υπάρχει νεκρταφεί τ πί χρηιμπιήθηκε από τυς Πρωτγεωμετρικύς μέχρι και τυς κλαικύς χρόνυς. Κατά τη διάρκεια τυ 5υ ή αρχές τυ 4υ αιώνα π.χ., η νότια περιχή αλλάζει διαμόρφωη και δημιυργείται η «Δυτική δός» γνωτή και ως «δός των Τάφων», όπως ακόμη και η «Νότια δός» γνωτή ως «Πλάγια δός». Στις δυ αυτές ταφικές δύς, βρέθηκαν μεγαλόπρεπα ταφικά αρχιτεκτνήματα. Τ νεκρταφεί, γνωτό και ως νεκρταφεί τυ Ηριδανύ, χρηιμπιήθηκε για την ταφή επιφανών Αθηναίων πλιτών. Η περιχή ανατλικά της «Νότιας δύ», υπήρξε νεκρταφεί παιδιών, κρατικών αξιωματύχων και κινών πλιτών. Όταν έγιναν ι αλλαγές και δημιυργήθηκαν τα πλυτελή ταφικά μνημεία, η περιχή δεν ξαναχρηιμπιήθηκε ως χώρς ταφής. ι τελευταίι τάφι ανάγνται τυς ελληνιτικύς χρόνυς. Τ νεκρταφεί54 βόρεια της Ιεράς δύ, τη θέη τυ Υπμυκηναϊκύ «νεκρταφεί τυ Πμπείυ», δεν χρηιμπιήθηκε κατά την κλαική περίδ. Δυτικά της δύ Πειραιώς και κατά μήκς της Ιεράς δύ, βρέθηκαν τύμβι, κτιτί τάφι και ταφικί περίβλι, όμιι τ μέγεθς και την πλυτέλεια με εκείνυς τυ νεκρταφείυ τυ Ηριδανύ. (χάρτης 7) Βόρεια της Ιεράς δύ, βρίκνται ι Θριάιαι πύλα/55.(χάρτης 2) Τ όνμα τυς τ φείλυν τη Θρία, την Ελευινιακή πεδιάδα, από όπυ περνύε δρόμς πρς αυτήν. χώρς αυτός δεν χρηιμπιήθηκε ιδιαίτερα ως νεκρταφεί, παρά μόν την κλαική επχή όπυ κατακευάτηκαν ι τάφι επιφανών ανδρών της πόλης, όπως τυ Κίμωνα Βρειανατλικά τυ Κεραμεικύ, την ημερινή πλατεία Ελευθερίας και κατά μήκς της δύ Πειραιώς, βρέθηκε νεκρταφεί χρνλγύμεν από τυς Υπμυκηναϊκύς μέχρι και τυς κλαικύς χρόνυς. Παλαιότερα τ νεκρταφεί αυτό είχε θεωρηθεί ως πρέκταη τυ νεκρταφείυ τυ Κεραμεικύ, αλλά ήμερα είναι γνωτό ότι απτελεί ξεχωριτό νεκρταφεί έξω από τις Ήριαι Πύλαι (πύλες των 54 Σημαντώνη-Μπυρνιά 1977, 4. Bardman-Kurtz 1988, Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988, Bardman-Kurtz 1988, 88. Σημαντώνη-Μπυρνιά 1977, 4. Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988, Bardman-Kurtz 1988, Σημαντώνη-Μπυρνιά 1977, 5. Bardman-Kurtz 1988, 89. Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988, 16 13

16 νεκρών ). δρόμς πυ περνύε από την πύλη, ακλυθύε τη ημερινή δό Λεωκρίυ. Στη βόρεια πλευρά της πόλης, την Αχαρνική πύλη58, υπήρχε νεκρταφεί από την Υπμυκηναϊκή περίδ. Ανατλικά της πόλης, μεταξύ των δών Βυλής και Νίκης, υπήρχαν ι Αιχάριαι τώλαι59. Δεν έχυν βρεθεί τάφι πρωϊμότερι της ύτερης Αρχαϊκής περιόδυ. Τ νεκρταφεί τ πί εκτείνεται κατά μήκς των δών Σταδίυ και Πανεπιτημίυ περιλαμβάνει κλαικές ταφές και ταφικύς περιβόλυς. Στα νότια τυ Θεμιτόκλειυ τείχυς, υπάρχυν ι Διόμιαι πύλαι60,όπυ αναφέρεται τις αρχαίες πηγές, ένα κλαικό νεκρταφεί, και τ πί επιβεβαιώνεται ανακαφικά. Στις Ιτώνιαι τώλαι61 την δό Μακρυγιάννη, έχυν βρεθεί πλλί αδημίευτι κλαικί τάφι. Στα δυτικά, κντά τα Μακρά Τείχη, υπάρχυν κλαικές ταφές, όπυ δρόμς πυ τις περιέτρεχε έβγαινε από την πόλη την Άλαδε πύλη62. Τ δεύτερ πλήρως δημιευμέν νεκρταφεί, είναι τ Δυτικό νεκρταφεί της Ελευίνας.(χάρτης 8) Απκαλύφθηκε από τν Γεώργι Μυλωνά κατά μήκς της αρχαίας δύ πρς τα Μέγαρα. Τ νεκρταφεί απαριθμεί τάφυς από τα μεελλαδικά ( μ.χ.) μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια (2ς -3ς αι. π.χ.)63. Χρηιμπιήθηκε περιότερ κατά τν 5 αιώνα, και την έκταη τυ έχυν απκαλυφθεί 115 καλά διατηρημένες ταφές και 22 πυρές της ίδιας περιόδυ. Από τυς καλά διατηρημένυς τάφυς ι 82 ήταν παιδικί και ι 33 ενηλίκων64. Από αυτύς τυς τάφυς ι 67 ήταν ενταφιαμί και ι 13 ήταν πυρές. Τάφι κλαικί απκαλύφτηκαν τ Σύνι, την περιχή τυ Πανόρμυ. Βρέθηκε κλαικό νεκρταφεί65 κντά τα μεταλλυργικά εργατήρια. Σε ένα ικόπεδ, ανατλικά από κει πυ βρίκνται τώρα ι εγκατατάεις της ΛΥΜΠΙΚ ΜΑΡΙΝ, έχυν βρεθεί 80 λακκειδείς τάφι ι πίι χρνλγύνται από τη παλαιχριτιανική 58 Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988, 16. Σημαντώνη-Μπυρνιά 1977, 5. Bardman-Kurtz 1988, Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988, 16. Σημαντώνη-Μπυρνιά 1977, 5. Bardman-Kurtz 1988, Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988, 17. Σημαντώνη-Μπυρνιά 1977, 5. Bardman-Kurtz 1988, Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988, 17. Σημαντώνη-Μπυρνιά 1977, 5. Bardman-Kurtz 1988, Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988, 17. Σημαντώνη-Μπυρνιά 1977, 5. Bardman-Kurtz 1988, Κάντα-Κίτυ 1990, Μυλωνάς 1975, Σαλλιώρα-ικνμάκυ 2005, 71 14

17 μέχρι και την ρωμαϊκή περίδ. Τ νεκρταφεί ήταν ανεπτυγμέν ε ικιμό κλαικών και ελληνιτικών χρόνων. Νεκρταφεία έχυν βρεθεί και τις περιχές Αγριλέζα, Σπιθαρπύι, Πυνταζέζα, τ λιμάνι Παά, την κιλάδα Μπόταρη-Νόρι66. Τ νεκρταφεί τη δυτική πλευρά τυ ακρωτηρίυ, περιλάμβανε μαρμάρινυς ταφικύς περιβόλυς, πυ χρνλγύνται από τυς ύτερυς γεωμετρικύς μέχρι και τυς κλαικύς χρόνυς. Κατά την ελληνιτική περίδ τ νεκρταφεί επεκτάθηκε πρς βρειδυτικά. Στν κεντρικό δικό άξνα της Αγριλέζας βρέθηκαν τάφι και μαρμάρινα επιτύμβια μνημεία. Λακκειδείς τάφι έχυν βρεθεί τ Σπιθαρπύι, ταφές ε χιμές βράχων τη Αγριλέζα και τη Σύριζα. Στη κιλάδα Μπόταρη67 ανακαλύφθηκαν πάνω από 220 τάφι κιβωτιόχημι, λακκειδείς και πυρές. Τα κτερίματα ήταν φτωχά και κινότυπα. Με βάη τις πρφρές και τ είδς των τάφων, τν Πάνρμ, τ Λιμάνι Παά, την Πυνταζέζα και τυ Μπόταρη, περιότερς πληθυμός ήταν αγρότες. Αντίθετα την Αγριλέζα πυ έχυν βρεθεί ταφικί περίβλι και μνημεία, ήταν τόπς κατικίας και ταφής εύπρων ικγενειών και γαικτημόνων. Τέλς τ νεκρταφεί των Αχαρνών, ι περιότερι τάφι χρνλγύνται τυς κλαικύς χρόνυς. ι παιδικί τάφι είναι κυρίως λάρνακες ή λυτήρες. Στ νεκρταφεί των Αχαρνών έχυν βρεθεί αρκετές πυρές, ι περιότερες από τις πίες είναι ρθγωνίυ χήματς. 66 Σαλλιώρα-ικνμάκυ 2005, Σαλλιώρα-ικνμάκυ 2005, 96 15

18 ι τύπι των τάφων και τα ταφικά έθιμα Έθιμα ταφής Κατά την κλαική περίδ χρηιμπιύαν και την καύη και τν ενταφιαμό ως τρόπ ταφής. Αυτό παρέμενε θέμα πρωπικής πρτίμηης. απλύτερς τρόπς ταφής είναι λάκκς. νεκρός βρίκεται τ έδαφς και ι πρφρές τπθετύνται είτε τ εωτερικό,είτε τ εξωτερικό τυ τάφυ. Στυς κεραμκεπείς τάφυς, τ ώμα καλύπτεται από δυ επίπεδες πλάκες, ενώ δεν είναι λίγες ι φρές πυ καλυπτόταν μόν τ ανώτερ μέρς τυ ώματς με κεραμίδια. Τα παιδία θάβνταν μέα ε αρκφάγυς ή ε μια παραλλαγή αυτών, τις /" πήλινες λάρνακες-λυτήρες (εικ.3). Χρηιμπιύαν δυ κμμάτια τ ένα ανετραμμέν τ άλλ. ριμένι λυτήρες έχυν διακμημένα τα εωτερικά ή τα εξωτερικά τυς τιχώματα. ι πρφρές όταν βρίκνταν τ εωτερικό, έμεναν απείραχτες και μας δίνυν ήμερα μια καθαρή εικόνα της αρχικής τυς θέης Συχνό είναι επίης τ φαινόμεν, ιδίως για τα βρέφη να θάβνται ε αγγεία. Αυτός τρόπς ταφής νμάζεται εγχυτριμός. Τ τόμι των αγγείων καλυπτόταν με μικρότερ αγγεί ή πηλό ή με κάπι πώμα. Στις περιπτώεις πυ τ αγγεί ήταν μικρό για την ειαγωγή τυ ώματς, ανιγόταν μια πή τα τιχώματα τυ αγγείυ τόη ώτε να χωράει τ ώμα, είτε αφαιρύαν λόκληρ κμμάτι από τ αγγεί, τ πί τη υνέχεια διρθωνόταν70. Στη Νότια δό, βρέθηκαν πλυάριθμες ταφές νεγέννητων βρεφών μέα ε αμφρείς ίνυ71(εικ. 4). Γύρω τ 425 π.χ., ημειώνεται μια αλλαγή, και η ταφή ε πήλινη κτιτή λάρνακα είναι υχνότερη από τν εγχυτριμό. ι πρφρές πρς τυς νεκρύς τπθετύνται ε ειδικές «θέεις» πρφρών και αύλακες πρφρών72. Τα κτερίματα τπθετύνται είτε ε τάξη είτε κρπιμένα 68 Bardman-Kurtz 1988, 92. Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988, 18. Πλάτωνς 2004, 126,128,130. Μυλωνάς 1975, Yung 1951, Mrris 1994, Bardman-Kurtz 1988, Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988, Μυλωνάς 1975, 280. Oakley 2003, Knigge 1990, Bardman-Kurtz 1988, 91, Huby-Nielsen 1998, 133,134. Χαριτωνίδης 1958,

19 κντά τ τάφ. ι αύλακες πρφρών περιείχαν κυρίως παμένα αγγεία, τέφρα ή και τά. Εκτός από τα φθαρτά υλικά πυ έχυν βρεθεί, τπθετύνται και αγγεία, υνήθως λήκυθι, λεκανίδες, ινχόες, και γενικά αγγεία πόεως. Ειδικά τυς παιδικύς τάφυς υνηθέτερς τύπς αγγείων είναι τ θήλατρ και χύς, υνήθως με εικνγραφικές παρατάεις παιδιών πυ παίζυν73. Στις παιδικές ταφές βρίκνται επίης και παιχνίδια, πλαγγόνες και μικργραφικά ειδώλια ζώων και αντικειμένων. ι τύπι των τάφων Κατά την κλαική περίδ δημφιλείς τρόπι ταφής ήταν εξίυ και ενταφιαμός και η καύη. Η επιλγή της ταφής ήταν πρφανώς θέμα πρωπικής ή ικγενειακής πρτίμηης. Με βάη τν κατάλγ74 μυ για τις ταφές της Αθήνας και τυ νεκρταφείυ της Ελευίνας, έχυμε τρεις ταφές ε λάκκ από την περιχή των Αθηνών, ενώ από την Ελευίνα για την περίδ πυ μελετάμε δεν υπάρχει κάπι παράδειγμα, αλλά υναντάμε πέντε ταφές ε ρύγματα και τέερις ταφές ε ξύλινα κιβώτια. Επίης έχυμε πέντε τάφυς από την Ελευίνα και τρεις από την Αθήνα, τέερις αρκφάγυς από τ νεκρταφεί της Ελευίνας, ενώ για την Αθήνα δεν υπάρχει κάπι παράδειγμα. Στ νεκρταφεί της Ελευίνας υναντάμε δέκα εγχυτριμύς και την Αθήνα δυ. ι λάρνακες από τυς τάφυς της Αθήνας αριθμύν πενήντα έξι ενώ την Ελευίνα δώδεκα. I. λάκκς απλύτερς τύπς ενταφιαμύ ήταν λάκκς, διαμρφωμένς τ έδαφς. Τα τιχώματα τυ είχαν επικάλυψη από αβετκνίαμα ή από λεπτό μαρμαρκνίαμα. 73 Bardman-Kurtz 1988, Τα τιχεία πυ δίνω βρίκνται τυς πίνακες 1,2 17

20 Τ πάτωμα ήταν υνήθως τρωμέν με χαλίκια. Στην δό Φαλήρυ75 βρέθηκε λακκειδής τάφς με τα διαλυμένα τά τυ παιδιύ. τάφς ήταν κτεριμένς με εννιά μελανόμρφες και μια ερυθρόμρφη λήκυθ, χρνλγύμενες τ πρώτ μιό τυ 5υ αιώνα π.χ. II. κεραμκεπής Στυς κεραμκεπείς τάφυς μεγάλα επίπεδα κεραμιδιά τπθετύνταν τ ένα πλάι τ άλλ, ώτε να διαμρφώυν ένα τέγατρ για τ νεκρό. ι άκρες αφήννταν ανιχτές ή κλείννταν και αυτές με κεραμίδια76. Στην γωνία της δύ Σταδίυ και μήρυ ανακάφθηκε κεραμκεπής τάφς77 78 τ εωτερικό τυ πίυ βρέθηκαν καμμένα τά. Τα κτερίματα απτελύνταν από πήλινα πτηνά, ληκύθι, πυξίδα, ινχόη με ερυθρόμρφη παράταη παιδιύ πυ παίζει και ένα γυναικεί ειδώλι. Από την πλατεία Συντάγματς από τις ανακαφές πυ έγιναν τ 1957, κεραμκεπής είναι τάφς LI, με κατεύθυνη ανατλικά πρς δυτικά. κελετός είχε μήκς 1,50 μ. με την κεφαλή πρς τα ανατλικά και ανήκει ε παιδί. Μαζί βρέθηκε μια ιδερένια τλεγγίδα ε τεμάχια. Από τ νεκρταφεί της Ελευίνας τν κεραμκεπή τάφ βρέθηκε μικρό τεμάχι τλεγγίδς. III. Η αρκφάγς Συνηθιμένς τύπς ταφής για τα παιδιά ήταν ι λίθινες αρκφάγι ή ι πήλινι λυτήρες. Απτελύνται από δυ κμμάτια και τπθετύαν τ ένα πάνω τ άλλ για να περιβάλυν τ ώμα τυ παιδιύ. Μερικί λυτήρες είχαν ζωγραφιμένα τα τιχώματα, εωτερικά και εξωτερικά, και περιείχαν πλύιες πρφρές. 75 Αλεξανδρή 1973, Bardman-Kurtz 1988, Ανδρειωμένυ 1966, Χαριτωνίδης 1958, Μυλωνάς 1975,

21 Από τ νεκρταφεί της Ελευίνας την παιδική αρκφάγ Η380, είχαν χρηιμπιηθεί για τ πώμα τρωτήρες κεραμίδες κρινθιακύ τύπυ.(εικ.5) κελετός βρέθηκε εκτάδην με τα χέρια κατά μήκς τυ ώματς και τα κτερίματα είχαν τπθετηθεί εντός και εκτός της αρκφάγυ. Τα περιότερα κτερίματα ήταν αγγεία και ανάμεα τυς και λευκές λήκυθι. Σε νεκρταφεί τις Αχαρνές κατά την διάρκεια εργαιών ήρθαν τ φως δυ τάφι, δεύτερς από τυς πίυς ήταν αρκφάγς81 πυ περιείχε κελετό ε ύπτια θέη αρκετά καλά διατηρημέν. Από τα είδη των κτεριμάτων πυ βρέθηκαν, υμπαιρένυμε ότι νεκρός πρέπει να ήταν μικρής ηλικίας. Στ εωτερικό της βρέθηκαν περίπυ 150 ατράγαλι, πλλί από αυτύς διάτρητι. Η ταφή ήταν κτεριμένη με δέκα αγγεία, πέντε λευκές ληκύθυς πυ είχαν τπθετηθεί κντά τ κεφάλι, τ δεξί χέρι και τα πόδια τυ νεκρύ. Τα αγγεία δεν βρέθηκαν ε καλή κατάταη και δεν φαίνεται καθαρά η εικνγράφηη τυς. Βρέθηκαν ακόμα τέερις λήκυθι με διακόμηη φύλλων κιύ. ι δυ μεγαλύτερες βρέθηκαν ακέραιες τπθετημένες τ ύψς της λεκάνης τυ κελετύ. ι δυ μικρότερες βρέθηκαν ε κμμάτια πάνω τ τήθς τυ νεκρύ. Ανάμεα τα πόδια τυ είχε τπθετηθεί ένα μικρό τργγυλό μελαμβαφές ληκύθι. Κμμάτια δυ μικρών χάλκινων κυταλιών βρέθηκαν κντά τ δεξί χέρι. Συνελέγηαν ακόμα από τν τάφ δυ ιδερένια καρφιά και μικρά τμήματα από λεπτά τέινα εργαλεία, όπως μίλες και περόνες. IV. Πήλινς αγωγός-εγχυτριμός Τα παιδιά επίης θάβνταν μέα ε πήλινυς αγωγύς, αν εκείνυς πυ χρηιμπιύαν για την υδρδότηη82. Τα νήπια και τα παιδιά μικρότερης ηλικίας θάβνταν μέα ε αγγεία.(εικ.6)υπήρχε μια ύνδεη ανάμεα τ φύλ και τ είδς τυ αγγείυ πυ θα χρηιμπιύαν ως τεφρδόχ. Τα κρίτια θάβνταν τυς αμφρείς με λαβές από τν ώμ, ενώ για τα αγόρια χρηιμπιύαν τυς αμφρείς με λαβές από τ λαιμό Μυλωνάς 1975, Πλάτωνς 1997, Bardman-Kurtz 1988, Haentjens 1999, 477. Huby-Nielsen 1995,

22 Η πι δημφιλής θεωρία για τη χρήη των τεφρδόχων αγγείων είναι κυρίως ικνμικί, αφύ αυτός τρόπς ήταν πι φθηνός. Δυτυχώς δεν υπάρχυν αναφρές για την ακριβή αξία των αγγείων. Αλλά αν ακόμα δεν υνέτρεχαν ικνμικί λόγι, ίως χρηιμπιύαν τις τεφρδόχυς ως τν πι εύκλ τρόπ μεταφράς τυ νεκρύ. Υπθέτυμε ότι τα παιδιά τ πλύ μέχρι έξι ετών θάβνταν τα αγγεία και όχι μεγαλύτερα, αλλά παρόλα αυτά, παραμένει δύκλ να μεταφερθεί ένα αγγεί τ πί περιέχει τ ώμα τυ παιδιύ, τις πρφρές με τα δώρα και τα αγγεία. ριμένες φρές τα κτερίματα τα τπθετύαν μέα τις τεφρδόχυς όταν έφταναν τν τάφ,και αυτό γίνεται καμιά φρά και με τ ώμα τυ παιδιύ. Τ μετέφεραν ι γνείς τα χέρια μέχρι τ νεκρταφεί και ύτερα τ έθαβαν μέα τ αγγεί. Η διαδικαία της μεταφράς ή τυ εγχυτριμύ τυ ώματς τις τεφρδόχυς γινόταν με ιδιαίτερη φρντίδα και πρχή. Τα τά πυ έχυν αναλυθεί δεν δείχνυν ημάδια τραυματιμύ ή παίματς, πότε εγχυτριμός θα πρέπει να γινόταν είτε λίγ μετά τ θάνατ, είτε τ πλύ μέα ε τρεις ημέρες, καθώς από τότε και μετά αρχίζει η δυκαμψία τυ νεκρύ, και θα ήταν δύκλη η τπθέτηη τυ ώματς μέα τ r r r 85 αγγεί χωρίς τραυματιμύς. Παιδιά μεγαλύτερα των έξι ετών δεν πρέπει να εγχυτρίζνταν αλλά να θάβνταν όπως ι ενήλικι. Αυτό ίως υνέβαινε γιατί ακόμη και μέχρι ήμερα η ηλικία των έξι ετών απτελεί ένα μεταβατικό τάδι. Τ παιδί πηγαίνει τ χλεί, μαθαίνει να γράφει και να διαβάζει, και ιγά-ιγά αρχίζει να περνά τν κόμ των ενηλίκων. V. Η λάρνακα πι διαδεδμένς τύπς ταφής είναι η λάρνακα, η πία απτελεί τ μεγαλύτερ πτό των ευρεθέντων τάφων. Από τ νεκρταφεί της δύ Σταδίυ και μήρυ(εικ.7) τάφς II είναι παιδική λάρνακα τν πί βρέθηκαν λίγα κατετραμμένα τά, ένα πήλιν παμέν ειδώλι παιδιύ, ειδώλια πτηνών(εικ.δ) και '.. 84 Haentjens 1999,' Haentjens 1999, Ανδρειωμένυ 1966, 79 20

23 δυ μελαμβαφή φιαλίδια. Η ταφή χρνλγείται τν 5 αιώνα π.χ. Στην δό Ευρυμέδντς η ανακαφική έρευνα είχε φέρει τ φως μια υτάδα τάφων, από τυς πίυς τάφς I87 είναι πήλινη λάρνακα και περιείχε τα διαλυμένα τά ενός παιδιύ. Τα κτερίματα πυ ανακαλύφθηκαν ήταν αγγεία τυ 5υ αιώνα π.χ. Βρέθηκε τ κάτω μιό μιας μελαμβαφής λεκανίδας, μια μελαμβαφή όλπη και μια λήκυθς λευκύ βάθυς με μελανόμρφα ανθέμια. Κατά την ανακαφή πυ διενεργήθηκε τ νεκρταφεί της δύ πρς τν Ίππι Κλωνό ήρθαν τ φως αρκετί τάφι88 και μερικί από αυτύς ήταν παιδικές λάρνακες. τάφς I είναι λάρνακα και βρέθηκε με παμέν τ κάλυμμα της και τ εωτερικό τα τά τυ παιδιύ. Έξω από την λάρνακα βρέθηκαν τρεις μελανόχρωμες λεκανίδες με τα καλύμματα τυς, ενώ τ εωτερικό υπήρχαν δυ μελανόμρφα φιαλίδια και ένα άβαφ κυφίδι. τάφς V είναι παιδική πήλινη λάρνακα, η πία περιείχε δυ μικρά μελαμβαφή αγγεία, μια ινχόη και έναν κάνθαρ. Πάνω από την ταφή υπήρχαν ίχνη πυράς τυ τέλυς τυ 5υ αιώνα π.χ. τάφς V είναι μαρμάρινη λάρνακα η πία είχε χρηιμπιηθεί και για πρηγύμενη ταφή. Στν τάφ βρέθηκε ένα ερυθρόμρφ αρυβαλλειδές ληκύθι τυ 5υ αιώνα π.χ. τάφς VI είναι πήλινη λάρνακα επιχριμένη τ εωτερικό με μαύρ βερνίκι. Η ταφή περιείχε δυ μελανόγραφα ληκύθια τυ πρώιμυ 5υ αιώνα π.χ. Επίης τάφς LII είναι πήλινη λάρνακα, την πία βρέθηκε κελετός τυ παιδιύ μαζί με αρυβαλλειδές ληκύθι τυ 5υ αιώνα π.χ. τάφς LVI είναι πήλινη λάρνακα και αν κτερίματα βρέθηκαν πέντε μελαμβαφή αγγεία, μια λεκανίδα, ένα θήλατρ, ένα κύφ, μια λήκυθ και μια κύλικα, επίης μια λευκή λήκυθ και τρεις μελανόγραφες τυ πρώιμυ 5υ αιώνα π.χ. τάφς LI είναι πήλινη λάρνακα και η ταφή ήταν κτεριμένη με έντεκα αγγεία, από τα πία έξι λήκυθι,δυ κύαθι, δυ αρυβαλλειδή ληκύθια και μια πυξίδα τυ 5υ αιώνα π.χ. τάφς LI είναι πήλινη λάρνακα επιχριμένη εωτερικά με μαύρ βερνίκι, περιείχε υπλείμματα από τν παιδικό κελετό και τέερα αγγεία, τρεις μελανόγραφες ληκύθυς και μια λεκανίδα τυ πρώιμυ 5υ αιώνα π.χ. Τέλς τάφς LII είναι πήλινη λάρνακα και αν 87 Αλεξανδρή 1976, Καραγιώργα-Σταθακπύλυ 1979, 23 21

24 κτερίματα βρέθηκαν, μια μελανόγραφη κύλικα και τρεις μελανόγραφες ληκύθυς τυ πρώιμυ 5υ αιώνα π.χ. VI. Η καύη Η διαδικαία της πρωτγενύς καύης, όπυ νεκρός καίγεται μέα τν τάφ τυ είχε ξεκινήει από την Αρχαϊκή περίδ και υνεχίζεται και την Κλαική. Η διαφρά είναι ότι την κλαική περίδ ι καύεις δεν είναι τό επιμελημένες και απυιάζυν ι αγωγί αεριμύ. ι δευτεργενείς καύεις, όπυ νεκρός καίγεται ε άλλ μέρς και μεταφέρνται ι τάχτες και τα κόκαλα τν τάφ, είναι περιότερες και υπάρχει μεγαλύτερη πικιλία τυς τύπυς των τεφρδόχων αγγείων89. Και τις δυ περιόδυς η καύη των νηπίων ήταν μια απδεκτή πρακτική χωρίς όμως να υμβαίνει υχνά. Έχυν βρεθεί τά παιδιών ε απθέεις με υπλείμματα πυράς, χωρίς όμως να μπρεί να πρδιριτεί με ακρίβεια αν ήταν καύεις νηπίων, ή αν μαζί με την καύη των πρφρών υρρικνώθηκαν τα τά από τα ίχνη της φωτιάς Bardman-Kurtz 1988, Σημαντώνη-Μπυρνιά 1977, 6 90 Bardman-Kurtz 1988, 93 22

25 Τα νεκρικά έθιμα Η διαδικαία της ταφής για τυς αρχαίυς Έλληνες ήταν ιδιαίτερα ημαντική για αυτό θα αναφερθύμε λίγ και τα νεκρικά έθιμα, όπως τα γνωρίζυμε από τις φιλλγικές πηγές. Για κάθε Έλληνα πλίτη ήταν τιμή να ταφεί την πατρίδα τυ και να λάβει τη φρντίδα πυ τυ άρμζε από τα τενά υγγενικά τυ πρόωπα ή αν δεν είχε ικγένεια από τν τενότερ φίλ ή τ δήμαρχ91. Πρόθεη Στη διαδικαία της πρόθεης είχαν τ δικαίωμα να λάβυν μέρς μόν ι γυναίκες της ικγένειας, ι πίες ήταν άνω των εξήντα ετών ή όες ήταν πλύ τενές υγγενείς. Έπλεναν τ ώμα τυ νεκρύ, τ άλειφαν με λάδι, τ έντυναν και τ τόλιζαν με άνθη, κρδέλες, τεφάνια και κμήματα. Τν νεκρό τν τπθετύαν με τα πόδια πρς την πόρτα τυ δωματίυ και ξαπλωνόταν πάνω ε «κλίνη» με ψηλά πόδια. Τα νεκρικά ρύχα ήταν τ «ένδυμα», τ άβαν πυ τύλιγαν τ ώμα τυ νεκρύ, τν τπθετύαν πάνω ε ένα ύφαμα, τ «τρώμα», και τν κέπαζαν με τα «επιβλήματα». Τ κεφάλι τυ νεκρύ ακυμπύε τα «πρκέφαλα», και για μην ανίγει τ τόμα έδεναν την κάτω ιαγόνα με ταινίες, τις «θόνες». Η πρόθεη γινόταν την επόμενη μέρα τυ θανάτυ και διαρκύε μια μέρα. κπός ήταν να βεβαιωθεί θάνατς τυ νεκρύ και να έχυν την ευκαιρία ι υγγενείς και ι φίλι να εκφράυν την λύπη τυς92. Εκφρά Την τρίτη μέρα μετά τ θάνατ πριν την ανατλή τυ ηλίυ, νεκρός μεταφερόταν από τ πίτι τυ τν τάφ, υνδευόμενς από πμπή και περνώντας από αύχνατυς και δευτερεύντες δρόμυς. Τ φέρετρ μεταφερόταν πάνω ε άρμα ή τυς ώμυς ανδρών. Από πίω ακλυθύαν ι άντρες υγγενείς και φίλι και ύτερα 91 Bardman-Kurtz 1988, 134. Seafrd 2003, Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988, 22 23

26 ι γυναίκες. Η ενδυμαία των γυναικών περιριζόταν τα κύρα ενδύματα, ενώ ι άνδρες μπρύαν να φρέυν είτε κύρα ή λευκά ενδύματα. Όταν η πμπή έφτανε τν χώρ ταφής χαμήλωναν τ φέρετρ και τ τπθετύαν μέα τν τάφ. «Τα τρίτα» Ήταν ένα είδς τελετής πυ γινόταν τν τάφ την τρίτη μέρα μετά τ θάνατ. Δεν υπάρχυν πλλές πληρφρίας για αυτή την τελετή. Ίως ήταν ι πρφρές και τα αγγεία πυ έκαιγαν τις θέεις πρφρών και τις αύλακες. Περίδενπνν Είναι τ γεύμα πυ παρέθεταν τ πίτι τυ νεκρύ μετά την ταφή και είχαν την ευκαιρία να μιλήυν για τις αρετές τυ νεκρύ. Τα έννατα ι μόνες πληρφρίες πυ έχυμε είναι πως πρόκειται για μια τελετή πυ λάμβανε χώρα τν τάφ τυ νεκρύ την ένατη μέρα μετά τ θάνατ τυ και την πία μετείχαν υγγενείς και φίλι. Τέλς τυ πένθυς Με την τελετή αυτή τελείωνε η περίδς τυ πένθυς, πυ γινόταν την τριακτή μέρα μετά τ θάνατ. Έτι η ικγένεια ξανάρχιζε την φυιλγική δρατηριότητα μέα την κινωνία, αφύ εκτελύε τα έθιμα, τα «νμιζόμενα». Ετήιες τελετές Τ τέλς τυ πένθυς δεν ήμαινε ότι ταματύε και η φρντίδα πρς τ νεκρό. Από φιλλγικές πηγές έχυμε κάπια νόματα για ετήιες τελετές όπως, Γενέια, 24

27 Νεμέια, Νεκύια, Επιτάφια, Αλαθεάδης, Ωραία, Απφράδες, Μιαραί ημέραι, Ανθετήρια, Ενιαύια. Ίως πρόκειται και για επικέψεις τν τάφ και απόθεη πρφρών, λυλυδιών και τεφανιών93. Ακόμη θα γίννταν και τελετές τ πίτι πρς τιμήν των «πατρώων ιερών», πυ θα υνδένταν με τα «νμιζόμενα» για τυς νεκρύς. ρόλς των νεκρταφείων την καθημερινή ζωή των Αθηναίων Σε μερικές περιόδυς, ι Αθηναίι έθαβαν τα παιδιά τυς με τέτι τρόπ πυ δεν μας έχυν αφήει αρχαιλγικά κατάλιπα, ενώ άλλτε τα νεκρταφεία εκτείννται ε μεγάλες περιχές κντά τις πύλες της πόλης και ε κύριες δικές αρτηρίες94. Η πρόβαη ε αυτά τα νεκρταφεία ήταν εύκλη καθώς ι πλίτες πήγαιναν τη δυλειά τυς, τα ιερά, ε ικγενειακές υνετιάεις ή για πώληη και αγρά πρϊόντων95. Η θέη των νεκρταφείων, θα έπρεπε να ήταν τέτια, ώτε να μπρεί η κάθε αξιπρεπής γυναίκα να επικεφθεί τν τάφ τυ παιδιύ της. χώρς πυ διάλεγαν για τα νεκρταφεία είχε άμεη χέη με τις κινωνικές υνήθειες των κατίκων και ιδίως των γυναικών. Τ νεκρταφεί πυ βρίκεται την Ιερά δό και πυ δηγεί τ ιερό της Δήμητρας την Ελευίνα, είναι θέη κλειδί, καθώς τέτιι χώρι είναι άμεα υνδεδεμένι με τις θρηκευτικές υνήθειες των γυναικών. Κατά την κλαική περίδ η υχνότητα ταφής παιδιών αλλά και ενηλίκων κατά μήκς της Ιεράς δύ αυξήθηκε. ι γυναίκες ήταν ιδιαίτερα εξικειωμένες με αυτό τ κμμάτι τυ δρόμυ, αφύ από εκεί περνύαν κατά τη διάρκεια της πμπής πρς τ Ιερό της Δήμητρας, όπως επίης και κατά τη διάρκεια άλλων γιρτών, για παράδειγμα τα Θεμφόρια96. Σε παιδικό νεκρταφεί τις Ήριαι τώλαι, δρόμς πυ περνύε πρς τα εκεί δηγύε πρς ένα άλλ ιερό της Δήμητρας. 93 Bardman-Kurtz 1988, Huby-Nielsen 1996, Huby-Nielsen 2000, Huby-Nielsen 2000,

28 Από τα τέλη της Γεωμετρικής περιόδυ, δρόμς πυ περνύε από τ Δίπυλ και δηγύε τ Ιερό τυ Ακάδημυ δέχτηκε μεγάλ αριθμό τάφων, ενηλίκων και παιδιών, ενώ την Αρχαϊκή περίδ ι παιδικές ταφές απυιάζυν, και κατά τν 5 αιώνα ι ιδιωτικές ταφές παύυν να γίννται εκεί και να υγκεντρώννται ε άλλα τμήματα κεντρικών δρόμων. Από την περίδ αυτή και πέρα ταματάνε ι ταφές τν δρόμ πρς την Ακαδημία, καθώς εκεί λαμβάνυν χώρα άλλες δρατηριότητες, όπυ δεν υμμετέχυν τα παιδιά και ι γυναίκες97. Η επιλγή για τ χώρ ταφής των παιδιών κντά την πόλη, ίως εξηγείται και από άλλυς λόγυς. ι Αθηναίι θα ήθελαν να λιγτέψυν τις δραματικές κηνές πυ θα εκτυλίνταν κατά τη μεταφρά των νεκρών παιδιών και των πρφρών τ χώρ ταφής. 97 Huby-Nielsen 2000,

29 ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΤΑΦΕΣ: 11ς -70ς αι. π.χ. ι Πρωτγεωμετρικές και Γεωμετρικές ταφές πρέρχνται κυρίως από τν χώρ της Αγράς, και περιμετρικά της Ακρόπλης. ι δικές αρτηρίες98 και ι πύλες των Αθηνών απτελύν εύκλ πρβάιμ χώρ για την ταφή και την λατρεία των νεκρών. Κατά μήκς της δύ Πειραιώς, κντά την πλατεία Ελευθερίας υπάρχει νεκρταφεί από τυς Υπμυκηναϊκύς και τυς Πρωτγεωμετρικύς χρόνυς. Στην περιχή αυτή ι αρχαιλόγι τπθετύν τις Ήριαι πύλαι. Στη Διόμεια πύλη υπάρχει Γεωμετρικό νεκρταφεί πυ υνεχίζει να χρηιμπιείται μέχρι τυς κλαικύς χρόνυς. Στην πύλη πυ δηγύε τις Αχαρνές, υπήρχε νεκρταφεί ε χρήη από τυς Υπμυκηναϊκύς III και Γεωμετρικύς χρόνυς. Κάτω από τ ναό τυ Άρεως, τ βόρει τμήμα της Αγράς, βρέθηκε ένας Πρωτγεωμετρικός παιδικός λακκειδής τάφς, πίς είχε κατακευατεί τ δρόμ ενός Μυκηναϊκύ θαλαμειδύς τάφυ99. Ταφές έξω από τα όρια της πόλης, δεν γίννται υχνά, όπως μαρτυρύν τα λιγτά γεωμετρικά ευρήματα. Ένα δυτικό γεωμετρικό νεκρταφεί έξω από την Αθήνα, βρίκεται κντά τη Νέα Ιωνία, κντά τν Κηφιό, όπυ έχυν βρεθεί τάφι ενηλίκων και παιδιών μέα ε περίβλ100. Από την Υπμυκηναϊκή101, 102 μέχρι και τη Μεγεωμετρική περίδ, δεν έχυν βρεθεί τάφι παιδιών και νηπίων τα νεκρταφεία πλάι την κίτη τυ Ηριδανύ. Λιγτές είναι ι εξαιρέεις τάφων πυ υπάρχυν τν Κεραμεικό και ανάμεα τυς μια παιδική ταφή. Στ νεκρταφεί τ Πμπεΐ, ταφές μεγαλύτερων παιδιών έχυν βρεθεί ανάμεα ε ταφές ενηλίκων103. Από τ λόφ τυ Αγραίυ Κλωνύ πρέρχνται Πρωτγεωμετρικές ταφές παιδιών και νηπίων μαζί με αυτές των ενηλίκων. Παιδικό γεωμετρικό νεκρταφεί έχει απκαλυφθεί τ δρόμ από τις Ήριαι τώλαι πρς τ ιερό της Δήμητρας την Ελευίνα.104 Κατά την Υπμυκηναϊκή περίδ, ι ταφές μεγαλύτερων παιδιών είναι πι υχνές από τις ταφές των νηπίων. Στην Πρωτγεωμετρική και Μεγεωμετρική περίδ, 98 Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988, Σημαντώνη-Μπυρνιά 1988, Bardman-Kurtz 1988, Huby-Nielsen 2000, Huby-Nielsen 2000, Huby-Nielsen 2000, Huby-Nielsen 2000,

30 ι παιδικές ταφές παρυιάζυν μια μείωη, ενώ τα τέλη τυ 8υ αιώνα π.χ. ι ταφές νηπίων παρυιάζυν μια ξαφνική άνδ.105 Ως πρς τν τύπ ταφής, τα παιδιά κυρίως ενταφιάζνται, ενώ για τυς ενήλικυς αρκετή υχνή ήταν η καύη. Η γενική ιδέα πυ επικρατύε ήταν εκείνη της απλύτερης κατακευής των τάφων. Από την Πρωτγεωμετρική περίδ έχυμε τα πρώτα παραδείγματα εγχυτριμύ παιδιών. Χρηιμπιύαν μεαίυ μεγέθυς αγγεία, τα πία φράγιζαν με μια πέτρα ή με ένα κμμάτι από ότρακ. Από τα τέλη της Γεωμετρικής περιόδυ έχυμε παραδείγματα μεγαλύτερων παιδιών πυ θάβνταν μέα ε αγγεία, την Ελευίνα ένα παιδί πέντε ετών από τν τάφ Γ11106 και ένα παιδί επτά ετών από τν τάφ Γ Από την Αγρά και την Ελευίνα, έχυμε ταφή δυ παιδιών μέα τ ίδι αγγεί, πράγμα αύνηθες Ταφές παιδιών ε αγγεία έχυν τπθετηθεί αρκετές φρές μέα ε ταφές ενηλίκων, μέθδς πυ ίως εξηγείται από πρακτικύς λόγυς ικνμίας χώρυ. Τ περιεχόμεν των Πρωτγεωμετρικών τάφων απτελείται από αντικείμενα από πηλό, όπως ένα πήλιν άλγ με τρχύς τα πόδια τυ, πυ πρέρχεται από τάφ παιδιύ τ Ηφαίτει. ι υνηθέτερι τύπι αγγείων είναι λήκυθι, ινχόες, κύφι και γενικά αγγεία πόεως. Κμήματα, όπως περόνες, πόρπες, δαχτυλίδια και βραχιόλια πρέρχνται από παιδικές ταφές. Από παιδικό τάφ την Αγρά βρέθηκε μια περόνη πάνω τ ένδυμα, τν ώμ τυ νεκρύ110. τάφς βρέθηκε κατά τη διάρκεια των εργαιών πυ γινόντυαν τ ταθμό τυ Μετρό τν Κεραμεικύ, και απτελεί εγχυτριμό ε αμφρέα. Η ταφή χρνλγείται από τ 680 με 660 π.χ. και αν κτερίματα βρέθηκαν αγγεία, όλα μελανόγραφα, μια ινχόη, πυξίδα, θήλατρ και μικκύλα κύπελλα. Όλα τα αγγεία ανήκυν την «μάδα τυ Φαλήρυ», η πία καλύπτει χρνλγικά την περίδ από τα Υτεργεωμετρικά έως και τν 7 αιώνα π.χ. τάφς επίης 239 είναι εγχυτριμός ε αμφρέα και χρνλγείται από τ 675 με 660 π.χ. Στη ταφή βρέθηκε μια πυξίδα και 105 Huby-Nielsen 2000, 155. Mms 1987, Mrris 1987, Mrris 1987, Bardman-Kurtz 1988, Bardman-Kurtz 1988, Bardman-Kurtz 1988, Παρλαμά-Σταμπλίδης 1992,

31 μια μελανόμρφη ινχόη από την «μάδα τυ Φαλήρυ». Και τα δυ τεφρδόχα αγγεία μια πλάκα κάλυπτε τ τόμι και τα αγγεία ήταν τπθετημένα περιμετρικά τυς. Από την δό Δράκυ έχυμε έναν Πρωτγεωμετρικό εγχυτριμό112 πίς περιείχε μια πυξίδα και τα καμένα τά τυ παιδιύ. 112 Mrris 1987, 59. Huby-Nielsen 2000,

32 ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΤΑΦΕΣ 6ς αι. π.χ. Νότια της Ακρόπλης βρίκεται χώρς νεκρταφείυ πίς έχει χρηιμπιηθεί από τ παρελθόν ως χώρς ταφής παιδιών και νηπίων. Δυ ακόμα νεκρταφεία, τα πία δεν είχαν ξαναχρηιμπιηθεί για ταφές παιδιών, βρίκνται κντά τις Ήριαι πόλι, την περιχή κντά την Ιερά δό και την Ιερά πύλη. Τα νεκρταφεία αυτά δέχτηκαν έναν μεγάλ αριθμό τάφων παιδιών, και αυτό ίως εξηγείται από τ γεγνός, ότι πρτιμύαν τό τις κεντρικές αρτηρίες113 για τυς τάφυς, γιατί είχαν ευκλότερη πρόβαη ι υγγενείς, και ιδίως ι μητέρες.(χάρτης 3) Επίης την Αθήνα, ε δυ ακόμα πύλες της πόλης, την Αχαρνική και την πύλη τυ Διχάρυς, βρίκνται δυ ακόμα μεγάλα και ημαντικά νεκρταφεία, τα πία χρηιμπιήθηκαν κυρίως κατά τν 6 αιώνα. Στν χώρ της Αγράς, τ λόφ τυ Αρείυ Πάγυ114 από τν 6 αιώνα έχυμε μια ειρά από τάφυς πυ δείχνυν τη υνεχή χρήη τυ χώρυ ως νεκρταφεί. Σε τάφυς πυ είχαν διαταραχθεί από μεταγενέτερες ταφές, ήταν δύκλη η εύρεη κεραμεικής και η χρνλόγηη των τάφων. Τν 7 αιώνα π.χ., ι ταφές των ενηλίκων φτάνυν τ 60 με 85%, ενώ τα τέλη τυ 6υ αιώνα ι ταφές των παιδιών ξεπερνύν τ 50%. Την περίδ αυτή έχυμε μια ημαντική αύξηη τ πτό των νεκρών ετηίως. Στ νεκρταφεί τυ Κεραμεικύ, τα παιδιά θάβνται κυρίως ξεχωριτά από τυς ενηλίκυς. Ανάμεα τ 700 με 560 π.χ., ι παιδικές ταφές ίως μαζεύνται γύρω από ένα τύμβ όπυ χαρακτηρίζει μνή ταφή ενήλικα. Μια υτάδα παιδικών τάφων μπρεί να είναι είτε ανάμεα ε τάφυς ενηλίκων, είτε υγκεντρωμένη ε ξεχωριτή τπθεία115. κύρις τρόπς ταφής παραμένει ενταφιαμός, και ι τύπι των τάφων είναι ίδιι με εκείνυς των ενηλίκων. Πρς τ τέλς της Αρχαϊκής περιόδυ, χρηιμπιύαν 113 Huby- Nielsen 1996, Yung 1951, Huby- Nielsen 1995,

33 πι υχνά τα ξύλινα φέρετρα και τυς πήλινυς λυτήρες. Η ημαντικότερη διαφρά μεταξύ των παιδιών και των ενηλίκων είναι ότι τα παιδιά πάνια απτεφρώννται. Για τις μικρότερες ηλικίες, ήταν υχνή η χρήη των τεφρδόχων αγγείων και κυρίως των αμφρέων, τύπυ ss, και ι πίθι116. Τα αγγεία κατά τ πλείτν ήταν χρητικά και ακόμητα. ι πρφρές τπθετύνταν μέα ή και έξω από τα αγγεί. Η χρήη των ταφικών αγγείων για μεγαλύτερα παιδιά δεν ήταν υνήθης. Από την Ελευίνα, την δό Βελυχιώτη117 έχυμε ενταφιαμό παιδιύ ε πήλινη ελλειψειδή λάρνακα. Στ εωτερικό βρέθηκαν λίγα τά, μια λεκανίδα με πώμα και τέερα κυφίδια πυ χρνλγύνται τ τελευταί τέταρτ τυ 6υ αιώνα π.χ. Στην δό Θηβών118 επίης την Ελευίνα ε γωνία ενός ικπέδυ και ε βάθς 0,60 μ. απκαλύφθηκε αρκφάγς από κγχυλιάτη λίθ, με δυ καλυπτήριες πλάκες, η πία τένευε πρς τα πόδια. τάφς είχε πρανατλιμό από ανατλικά πρς δυτικά. Τ εωτερικό τυ τάφυ περιείχε ελάχιτα τά, και κντά τη βρειανατλική πλευρά υπήρχαν δυ κρανία πυ ανήκαν ε άτμα νεαρής ηλικίας. Έξω από τν τάφ βρέθηκε κρινθιακός αρύβαλλς πυ χρνλγείται γύρω τ 500 π.χ. 116 Bardman-Kurtz 1988, Παπαγγέλη 1997, Ζρίδης 1996,61 31

34 5ς αι. π.χ. Τ νεκρταφεί τυ Κεραμεικύ τν 5 αιώνα π.χ., απαριθμεί 445 δημιευμένες ταφές παιδιών, 510 ενηλίκων και 54 αβέβαιης ηλικίας Την 121 περίδ γύρω τ 500 π.χ. χαρακτηρίζει μια ξαφνική άνδς τις ταφές παιδιών και νηπίων πυ υπερτερύν εκείνες των ενηλίκων. Η υχνότητα των παιδικών τάφων αντανακλά και μια αλλαγή την υμπεριφρά έναντι των παιδιών, κατά την περίδ της πόλης - κράτυς.(χάρτης 4) Μια υνήθης πρακτική την Αθήνα, ήταν η εγκατάλειψη και η έκθεη τν κίνδυν των ανεπιθύμητων νηπίων. Τ νεκρταφεί τυ Κεραμεικύ ήταν χώρς ταφής επιφανών πλιτών και πλεμιτών και είναι δύκλ να φαντατύμε πως ι Αθηναίι θα έθαβαν εκεί τα ανεπιθύμητα παιδιά. Η ξαφνική άνδς την παιδική θνηιμότητα την περίδ αυτή, φαίνεται να απτελεί ένα γενικό φαινόμεν, καθώς χαρακτηρίζει και άλλες πόλεις της Ελλάδας.122 ι αρχαιλόγι έχυν κάνει έναν διαχωριμό, ε τρεις περιόδυς ηλικίας, όν αφρά τις παιδικές ταφές. Η πρώτη μάδα περιλαμβάνει τα παιδιά από ηλικία 0-1 έτυς, η δεύτερη μάδα τις ηλικίες 1-3/4, και η τρίτη τα μεγαλύτερα παιδιά από 3 /4 χρνών μέχρι 8/10 χρνών123. Κεραμεικός τυ 5υ αιώνα, αριθμεί 260 ταφές από την μάδα 1, 112 ταφές από την μάδα 2, και 57 από την μάδα 3. Τα ίδια περίπυ πτά πυ χαρακτηρίζυν κάθε ηλικιακή μάδα, τα υναντάμε και τα υπόλιπα νεκρταφεία της Αθήνας124.Στ τελευταί τέταρτ τυ 5υ αιώνα, αριθμός των παιδικών τάφων μειώνεται εκ νέυ και μένει χαμηλός μέχρι την Ελληνιτική περίδ. Τν 5 αιώνα, ι ταφές των παιδιών δεν χαρακτηρίζνται από ταφικές κατακευές, και υπάρχυν πλλές περιπτώεις όπυ τα παιδιά θάβνται πλύ κντά ή μαζί με τυς ενήλικες. Από τις αναλύεις των τών και των κτεριμάτων, φαίνεται ότι 119 Mrris 1987, Huby-Nielsen 2000, 155, Huby-Nielsen 1995, Huby-Nielsen 1995, Huby-Nielsen 2000, 152. Huby-Nielsen 1996, 244. Mrris 1987, Huby-Nielsen 1996,

35 τ μεγαλύτερ μέρς των ενηλίκων πυ βρέθηκαν θαμμένι κντά ε παιδιά είναι γυναίκες125. Από τ νεκρταφεί της Ελευίνας ι ταφές ε ρύγματα126 ήταν επτά και ι πέντε από αυτές παιδικές. Τα κτερίματα ήταν αγγεία και μια τλεγγίδα. ι αρκφάγι τυ νεκρταφείυ είναι τετράπλευρι. Έχυν χρηιμπιηθεί κεραμίδες για την κάλυψη τυ ώματς. Τα κτερίματα ήτα κυρίως αγγεία, λευκές λήκυθι και τις παιδικές ταφές πήλινα ειδώλια. Ελάχιτες ήταν ι ταφές ε ξύλινα κιβώτια, όπως μαρτυρύν τα υπλείμματα καρφιών και ξύλυ. Από τις 4 ταφές, ι 3 ήταν παιδικές. ι πρφρές πυ ήταν αγγεία ήταν τπθετημένα και εντός και εκτός των κιβωτίων. Μία από αυτές τις ταφές είναι και τάφς Θ20α,(εικ.9) πίς απτελεί ταφή ε όρυγμα τ πί είχε επενδυθεί με μικρές πλάκες και πάνω τ κάλυμμα είχαν υωρευθεί λίθι. Στ εωτερικό βρέθηκαν τά κρανίυ και κντά μια καννικών διατάεων τλεγγίδα και ένας μεγάλς αριθμός αγγείων.(εικ.1θ) Τ μεγαλύτερ πτό καταλαμβάνυν ι λάρνακες127, ε αριθμό 16, πυ χρνλγύνται τν 5 αιώνα π.χ. Μεταξύ τυς δεν έχυν κινό πρανατλιμό. Σε κάμμα μέα με πεπατημέν χώμα, τπθετύαν τη λάρνακα απτελύμενη από δυ κμμάτια, τη θήκη και τ πώμα. Σε ριμένες από αυτές έχυν βρεθεί ίχνη πυράς. Η τάη των παιδιών, όπως την μαρτυρύν τα κατάλιπα πρέπει να ήταν τεταμένη με τα χέρια κατά μήκς τυ ώματς. Τα κτερίματα τπθετύνταν και εντός και εκτός της λάρνακας. Και τ νεκρταφεί της Ελευίνας, υπάρχει η υνήθεια ταφής των νηπίων ε αγγεία. Κυρίως χρηιμπιύαν ξυπύθμενυς αμφρείς, και τ τόμι κλεινόταν είτε με κμμάτι λίθυ ή με ότρακ. Τα κτερίματα βρίκνταν και μέα και έξω από τα αγγεία. Ταφή ε λάρνακα είναι τάφς ,(εικ. 11) δίπλα τν πί έχυν διαωθεί υπλείμματα πυράς. Είχε ταφεί μικρό παιδί πυ βρέθηκε ε τάη τεταμένη με τα χέρια κατά μήκς τυ ώματς, όπως υπδηλώνυν τα λείψανα. Στην λάρνακα βρέθηκαν κελύφη από αυγά, ένα ειδώλι πυ παρίτανε ιππέα και αγγεία. τάφς χρνλγείται τν 5 αιώνα π.χ. 125 Huby-Nielsen 2000, Μυλωνάς 1975, Μυλωνάς 1975, Μυλωνάς 1975,

36 129 τάφς Θ17 (εικ.12) είναι λάρνακα την πία βρέθηκαν κατάλιπα λειψάνων. Η τάη τυ νεκρύ ήταν τεταμένη. Στ πώμα της λάρνακας είχε τπθετηθεί ωρός ατραγάλων, ενώ μια ακόμα βρικόταν εντός αυτής. Η λάρνακα περιείχε μια τλεγγίδα και αρυβαλλειδή ληκύθια.(εικ.13-15) Από τ νεκρταφεί της Ελευίνας, λάρνακα είναι τάφς Ζ , 131 η πία 132 έχει ακανόνιτ χήμα και ώθηκε κυρίως πυθμένας της. νεκρός βρέθηκε ε τάη τεταμένη και αν κτερίματα υπήρχαν τεμάχια τλεγγίδς και μικρά κμμάτια 131 μαχαιριδίυ. Τα ίδια κτερίματα βρέθηκαν και την λάρνακα Ζ17. Επίης λιγάριθμι ήταν και ι κεραμκεπείς τάφι, όπυ από τυς 9, ι 4 ήταν παιδικί. Χρηιμπιύαν τέερις τρωτήρες κεραμίδες για τις μακριές πλευρές τυ τάφυ και από ένα κμμάτι την τενή πλευρά. Υπάρχυν και τάφι ι πίι δεν καλύπτνταν την τενή τυς πλευρά. νεκρός βρικόταν τ έδαφς, και τα κτερίματα είναι κυρίως αγγεία. ι παιδικί τάφι περιείχαν χόες, θήλατρα, και αρυβαλλειδή ληκύθια. Κεραμκεπής είναι τάφς Ε24133, τν πίν κντά τ κρανί βρέθηκαν τεμάχια από χάλκιν ενώτι και πέντε αγγεία. Στν τάφ Ε25134 υπήρχαν 135 δύ κελετί, ένας ανήκει ε γυναίκα και άλλς ε παιδί. Δίπλα τα λείψανα είχε τπθετηθεί μια λήκυθς ενώ εκτός της ταφής υπήρχε και δεύτερη. Στ νεκρταφεί της Ελευίνας υναντάται τέλς και κτιτός τάφς. τύπς αυτός χρηιμπιήθηκε για τη ταφή δυ παιδιών. Είναι ιδιαίτερα δαπανηρός ως πρς την κατακευή τυ και ε αυτό φείλεται η πανιότητα τυ. τάφς Δ5136 κατακευάτηκε για ενταφιαμό παιδιύ. Υπάρχυν υπλείμματα από τά και κατά μήκς των πλευρών είχαν εναπτεθεί τα κτερίματα. Βρέθηκαν 15 υνλικά λήκυθι, ι έξι από αυτές ήταν τη νότια πλευρά και μία βρέθηκε έξω από τν τάφ. ι δέκα ήταν μελανόμρφες, τρεις ανθεμωτές και δυ μελαμβαφείς. Επίης βρέθηκαν δυ ειδώλια την νότια πλευρά και τέερα τη βόρεια πλευρά. Όλα τα 129 Μυλωνάς 1975, Μυλωνάς 1975, Μυλωνάς 1975, Μυλωνάς 1975, Μυλωνάς 1975, Μυλωνάς 1975, Μυλωνάς 1975, Μυλωνάς 1975,283 34

37 ειδώλια παριτάνυν καθιμένες γυναικείες μρφές με τα χέρια ακυμπιμένα τα γόνατα. Στη κατηγρία των κτιτών τάφων πρέπει να πρτεθεί και τάφς Γ12.Τ δάπεδ τυ τάφυ ήταν χαλικότρωτ και τ παιδί βρέθηκε ε τεταμένη τάη με τα χέρια κατά μήκς τυ ώματς, όπυ είχαν τπθετηθεί και τα κτερίματα, τρία γυναικεία ειδώλια, δύ από τα πία ήταν τυ καθήμενυ τύπυ, χτώ λήκυθι από τις πίες ι πέντε ήταν μελανόμρφες και ι τρεις ανθεμωτές. Επίης βρέθηκαν τέερα φιαλίδια, δύ κύλικες, μια λεκανίδα, μια πυξίδα και ένα κυφίδι. Από τ ίδι νεκρταφεί τάφς Ζ , είναι αρκφάγς την πία βρέθηκαν δύ κελετί, ανδρός και παιδιύ. Η ταφή τυ ενήλικα είχε πρηγηθεί από αυτής τυ παιδιύ. Τα κτερίματα και εδώ είχαν τπθετηθεί εντός και εκτός της αρκφάγυ. Μαζί με τα αγγεία βρέθηκαν επίης μια τλεγγίδα και ξειδωμένα τμήματα από ένα μαχαιρίδι. Η αρκφάγς Β17139 (εικ.16) ήταν ταφή παιδιύ, τπθετημένυ εκτάδην με τα χέρια κατά μήκς τυ ώματς. Κανένα κτέριμα δεν βρέθηκε εντός της αρκφάγυ αλλά όλα είχαν τπθετηθεί τ κάλυμμα κατά μήκς των εξωτερικών πλευρών. Μεταξύ των αγγείων είχαν απτεθεί ως κτερίματα και πήλινα ειδώλια, ένα πυ παριτάνει κλάζντα παιδί και τρία με μρφές πτηνών και ζώων. Στην ταφή είχαν απτεθεί επιπλέν τρεις μελαμβαφείς λήκυθι, έξι με εικνγράφηη κιύ, μία κυλινδρική πυξίδα με ερυθρόμρφη παράταη ζώων, η πία θυμίζει παρατάεις από τις χόες. Επίης από τ νεκρταφεί της Ελευίνας η αρκφάγς Ζ25140(εικ.17) περιείχε τ κελετό ενός παιδιύ, πίς είχε τπθετηθεί εκτάδην με τα χέρια κατά μήκς τυ ώματς. Τα κτερίματα απκαλύφτηκαν κατά μήκς των λειψάνων τυ ώματς. Βρέθηκε πήλιν ειδώλι κλάζντς παιδιύ(εικ. 18), τέερις μελαμβαφείς λήκυθι και μια με διακόμηη κιύ, (εικ ) 137 Μυλωνάς 1975, Μυλωνάς 1975, Μυλωνάς 1975, Μυλωνάς 1975,

38 Από τ νεκρταφεί της Ελευίνας εγχυτριμός Γ1141 ήταν ε πίθ και μέα τ κίλ ενός πρϊτρικύ τάφυ. Στην ταφή βρέθηκαν εννιά αγγεία και τέερα ειδώλια. Επίης τν εγχυτριμό Ε20142 είχαν απτεθεί έξι αγγεία και ένα ειδώλι. Από την περιχή των Αχαρνών, την διάρκεια εργαιών την δό Φιλαδέλφειας και Λευκάδας, πρέρχεται εγχυτριμός 1143,(εικ.21) πίς βρέθηκε την ανατλική πλευρά τυ κάμματς. Τ ταφικό αγγεί ήταν ένας μεγάλς αμφρέας με ανιχτό τ τόμι. Τα αγγεία πυ βρέθηκαν ήταν δυ μελαμβαφή κυάθια με μια λαβή, μια μελαμβαφή πυξίδα με πώμα και ένας χύς με ερυθρόμρφη παράταη εφήβυ πυ παίρνει μέρς ε λαμπαδηδρμία. Στ εωτερικό τυ αγγείυ υπήρχε μια πήλινη καθιτή γυναίκα. Η ταφή χρνλγείται από τα μέα τυ 5υ αιώνα μέχρι και τα μέα τυ 4υ αιώνα π.χ. Από τ ίδι κάμμα πρέρχεται και εγχυτριμός 2144,(εικ.22)τ ταφικό αγγεί ήταν ένας αμφρέας πυ είχε τπθετηθεί ριζόντια τ έδαφς. Από τν κελετό διαώθηκε τ κρανί. Τα κτερίματα ήταν μια πρόχυς με διακόμηη κατανής ταινίας τ πάνω μέρς της κιλιάς και δυ μελανόμρφες ληκύθυς. Η χρνλόγηη τυ είναι επίης τα μέα τυ 5υ αιώνα μέχρι τα μέα τυ 4υ αιώνα π.χ. Κεραμκεπής ήταν παιδικός τάφς Κ2 τυ πρώτυ τετάρτυ τυ 5υ αιώνα π.χ. Είχε πρανατλιμό από τα βόρεια πρς τα νότια., αλλά κελετός δεν έχει διατηρηθεί. Η ταφή περιλάμβανε ένα μελανόμρφ ληκύθι με παράταη τυ θεύ Δινύυ,(εικ.23) ένα μελανόμρφ ληκύθι με παράταη αλόγων, ένα κυλινδρικό πυξίδι με πώμα, όπυ τ εωτερικό βρέθηκαν δυ χάλκινα δαχτυλίδια, και δυ πήλινες καθιμένες κύκλες145.(εικ.24) Από την περιχή των Αθηνών, την δό Κωνταντινυπόλεως κατά την διάρκεια ανακαφών ήρθαν τ φως θεμέλια και τμήματα τίχυ από ταφικό περίβλ πυ περιείχε παιδική ταφή. τάφς 1146 είναι πήλινη λάρνακα η πία είχε πρανατλιμό από ανατλικά πρς τα δυτικά. Βρέθηκαν απαρθρωμένα τα τά τυ νεγνύ και εκτός ταφής βρέθηκαν μια λευκή και μια μελαμβαφής λήκυθς τυ α μιό τυ 5υ αιώνα 141 Μυλωνάς 1975, Μυλωνάς 1975, Πλάτωνς 2004, Πλάτωνς 2004, Πλάτωνς 2004, Κκκλιύ 1995, 39 36

39 π.χ. Από την κεραμεική πυ βρέθηκε και από τις θεμελιώεις των τίχων η χρήη τυ χώρυ τπθετείται τν 5 αιώνα π.χ. Ιδιαίτερα πλύια ε κτερίματα είναι μια ταφή από την δό Γενναίυ Κλκτρώνη, η λάρνακα IV147. Στ κάλυμμα της βρέθηκαν 27 αγγεία και ειδώλια χρνλγύμενα μέχρι τα μέα τυ 5υ αιώνα π.χ.(εικ.25) Τα ειδώλια ήταν, επτά ειδώλια γυναικείας θεότητας και ένα ειδώλι κύλυ. Τα αγγεία απτελύνταν από μια λήκυθ με ερυθρόμρφη διακόμηη ανθεμίων, λήκυθ με μελανόμρφη παράταη ανθεμίων, λήκυθ με μελανόμρφη παράταη από τν Δινυιακό κύκλ, ένα αρυβαλλειδές ληκύθι, τέερις μελαμβαφείς κτύλες, δυ μικργραφικές κτύλες, ένα κύφ με μελανόμρφη παράταη πτηνών, κύφ με παράταη μελανόμρφης φίγγας και γρύπα, μελαμβαφή πυξίδα, μελαμβαφή κύλικα, μελανόμρφη ινχόη με απεικόνιη της θεάς Αθηνάς, ερυθρόμρφη πρχΐκη, μελαμβαφές μίκκυλ πινάκι, μελαμβαφή μικργραφική κύλικα. Μέα την λάρνακα βρέθηκαν, μελανόμρφ αλάβατρ με αθλητική κηνή, τρεις μελανόμρφες λήκυθι από τ Δινυιακό κύκλ, χτώ λήκυθι με μελανή διακόμηη ανθεμίων,λευκή λήκυθς, λήκυθς με παράταη ελαφιύ, ειδώλι γυναικείας καθιτής θεότητας και ένα φνδύλι. Στην περιχή τυ Αγίυ Αρτεμίυ, ανακαλύφθηκε παιδικός τάφς μέα ε πήλινη λάρνακα, πίς χρνλγήθηκε τις αρχές τυ 5υ αιώνα π.χ. Τα τά πυ βρέθηκαν ήταν κατετραμμένα. Η ταφή περιείχε έντεκα αγγεία, δυ μικργραφικές ινχόες, τρεις ληκύθυς με μελανόμρφη διακόμηη ανθεμίων, μια λήκυθς με παράταη από τ Δινυιακό κύκλ, μελαμβαφή όλπη, δυ πυξίδες με πώμα και μια κρινθιακή τύπυ κτύλη. Στ φρέαρ Πετμεζά κατά την διάρκεια εργαιών ήρθε τ φως τάφς 41]49, παιδική λάρνακα (εικ.26)η πία χρνλγείται τα τέλη τυ 5υ αιώνα π.χ. Τα κτερίματα βρέθηκαν τ εωτερικό τυ τάφυ μαζί με λίγα τά πυ διαώθηκαν. Τα αγγεία ήταν, μελανόμρφη λήκυθς με διακόμηη μαιάνδρυ και ακτινωτό κόμημα, μια μελανόγραφη λήκυθς λευκύ βάθυς, μια ερυθρόμρφη λήκυθς με παράταη Νίκης να πετά πρς τα δεξιά και τ δεξί της χέρι να κρατάει κάτπτρ, ένας ερυθρόμρφς χύς με παράταη γυμνύ τεφανμένυ αγριύ, τρεις χόες, μια 147 Αλεξανδρή 1968, Αλεξανδρή 1968, Παρλαμά-Σταμπλίδης 1992,

40 μελαμβαφής λεκανίδα με πώμα, ένας μελαμβαφής κύφς κρινθιακύ τύπυ, ένα μελαμβαφές αλατδχεί, ένα πήλιν ειδώλι κλάζντς παιδιύ και ένα πήλιν ειδώλι λέαινας, (εικ.27-30) Από τ νεκρταφεί της πλατείας Συντάγματς πρέρχεται τάφς CIV150,είναι πήλινη λάρνακα με κατεύθυνη από βόρεια πρς νότια. Στ εωτερικό της λάρνακας βρέθηκε κελετός τυ παιδιύ με τ κεφάλι τραμμέν τα νότια. Κατά μήκς τυ αριτερύ κέλυς ήταν τπθετημένα τα αγγεία. Βρέθηκαν δυ φιαλίδια, ένα φιαλίδι κρινθιακύ τύπυ, ένα φιαλίδι με κυρτά τιχώματα, δυ αρυβαλλειδή ληκύθια και ένας κύφς με διακόμηη από ζεύγη εγχάρακτων κύκλων. Όλα τα αγγεία ήταν μελαμβαφή. Η ταφή χρνλγείται γύρω τ 425 π.χ. Επίης τάφς CII151, είναι παιδική λάρνακα τυ 5υ αιώνα π.χ. με κατεύθυνη από βόρεια πρς τα νότια. Τ κάλυμμα της λάρνακας βρέθηκε παμέν και κελετός ήταν ε κακή κατάταη. Τ κεφάλι τυ παιδιύ ήταν τραμμέν πρς τ βρρά. Τα κτερίματα της ταφής ήταν, ένα ληκύθι με διακόμηη τη λαβή από ταινία με κμήματα (εικ.31), ένας κρμός πλαγγόνας με λευκό επίχριμα (εικ.32), ένα τεμαχιμέν ειδώλι, ένα μελαμβαφές ληκύθι, ένα ερυθρόμρφ ληκύθι με παράταη καθιμένης γυναίκας και μπρτά της βρίκεται ένα καλάθι διακμημέν από δυ ειρές χντρών τιγμών. τάφς LIII152, είναι παιδική λάρνακα με κατεύθυνη από ανατλικά πρς τα δυτικά. Στ εωτερικό της είχαν διαωθεί λίγα λείψανα από τν κελετό. Τ κρανί ήταν κλλημέν τ ντιανατλικό άκρ και αν κτέριμα βρέθηκε μια πλαγγόνα.(εικ.33) Η ταφή χρνλγείται τα τέλη τυ 5υ αιώνα π.χ. τάφς LVI153, είναι παιδική λάρνακα με κατεύθυνη ανατλικά πρς δυτικά. Η ταφή βρέθηκε μέα ε όρυγμα και τ εωτερικό τυ βρέθηκαν τα κτερίματα της ταφής. Απτελύνται από επτά τεμάχια λευκών ληκύθων, ένα τεμάχι ληκυθίυ, τεμάχι φιαλιδίυ με δακτυλιόχημη βάη, τεμάχι ταινιωτύ πινακίυ και ένα τεμάχι λεκάνης. Εκτός της λάρνακας βρέθηκαν, ένα ληκύθι με διακόμηη. Στ εωτερικό της λάρνακας βρέθηκαν τα τά τυ παιδιύ και τέερα αγγεία, μια λεκάνη με πώμα, ένα 150 Χαριτωνίδης 1958, Χαριτωνίδης 1958, Χαριτωνίδης 1958, Χαριτωνίδης 1958, 83 38

41 μελαμβαφές ληκύθι, ένα ληκύθι και ένα φιαλίδι με μελανό γάνωμα. Η ταφή χρνλγείται τα τέλη τυ 5υ αιώνα π.χ. Σε παιδική ταφή154 την Ηλιύπλη την τπθεία Αγία Μαρίνα, ανακάφθηκε λάκκς με μεγάλ αριθμό κτεριμάτων. ρθγώνις λάκκς της πυράς είχε πρανατλιμό από βόρεια τα νότια. ι διατάεις τυ ήταν 1,40 με 0,80 μ. και νεκρός ήταν νεαρής ηλικίας. Σε κανένα από τα ευρήματα δεν διαπιτώθηκαν ίχνη καύης. Από αυτά ξεχωρίζυν 1. μια τριφυλλότμη ινχόη, τη βάη της πίας υπήρχε ειρά γραμμιδίων. Στ ώμα εικνγραφύνται πυλιά και την κάτω μεριά της κύριας εικνγράφηης περιτρέχυν τ αγγεί δυ μελανές ταινίες. Η ινχόη ανήκει την «μάδα των κύκνων». Η μάδα αυτή περιλαμβάνει μικκύλα αγγεία τυ 6υ αιώνα π.χ. διαφόρων χημάτων. Τέτια αγγεία χρηίμευαν ως κτερίματα ε τάφυς και αρκετά πιθανώς ήταν παιδικά παιχνίδια. 2. ερύθρμρφ αλάβατρ πυ τ επάνω τμήμα τυ ώματς υπάρχυν δυ μικρές απφύεις. Η πάνω επιφάνεια τυ χείλυς κμείται με δυ μόκεντρυς μελανύς κύκλυς. Στ ώμα απεικνίζνται δυ γυναίκες, η μια καθιτή ε κλιμό να κρατάει κάτπτρ τ αριτερό της χέρι, και η άλλη όρθια Η καθιτή γυναίκα φράει χιτώνα και ιμάτι, και τ κεφάλι της έχει τυλιγμέν νεκρκέφαλ. Η όρθια γυναίκα φράει πδήρη χιτώνα και τ αριτερό της χέρι πέφτει τ ιμάτι. Στ κεφάλι φράει και αυτή νεκρκέφαλ. Τ αλάβατρ χρνλγείται γύρω τα 500 π.χ. και εντάεται την «μάδα των αλαβάτρων τυ Παιδικύ». 3. μελανόμρφη λήκυθς με γλωωτό κόμημα τ κάτω μέρς τυ λαιμύ και άνθη λωτύ τν ώμ. Η κύρια εικνγράφηη απτελείται από δυ έφιππες Αμαζόνες. Φράνε κράνς με χαμηλό λφί και είναι πλιμένες με ακόντι. Διακρίννται και τα ηνία των αλόγων. Διακρίνεται επίης η θεά Αθηνά, ντυμένη με πέπλ, ιματίδι και αιγίδα. Στ κεφάλι φράει κράνς με ψηλό λφί. Στ δεξί της χέρι κρατάει δόρυ, τ πί τρέφει κατά τυ Γίγαντα ενώ αυτός γνατίζει μπρτά της. Στην αριτερή μεριά τυ Γίγαντα βρίκεται μια κυκλική απίδα. Γίγαντας φράει χιτωνίκ και κράνς με ψηλό λφί. Η λήκυθς είναι ζωγραφιμένη κατά την τεχντρπία τυ ζωγράφυ τυ Αίμνς. 154 Πωλγιώργη 1995,

42 4. μελανόμρφη λήκυθς πυ ώζεται η βάη και τμήμα τυ ώματς. Από την κύρια διακόμηη ώζεται ένα πλύ μικρό τμήμα. Πιθανόν απεικνιζόταν κηνή αρματδρμίας με τέθριππ και πλίτη πυ έχει κατέβει από τ άρμα τυ και τρέχει δίπλα τυ. Μάλλν πρόκειται για τ αγώνιμα τυ «απβάτυ δρόμυ». Η λήκυθς είναι διακμημένη με την τεχντρπία τυ ζωγράφυ τυ Αίμνς. 5. μελανόμρφς κύφς τ επάνω μέρς τυ ώματς καλύπτεται από λευκό επίχριμα διακμημέν με κιό. 6. μελανόμρφ κυφίδι, μελανό γάνωμα καλύπτει τ κυφίδι τ εωτερικό, τ χείλς, τ κατώτερ μέρς τυ ώματς, και τη βάη. Τ πάνω μέρς τυ ώματς καλύπτεται με λευκό επίχριμα. Στη μια πλευρά τυ αγγείυ εικνίζνται δυ ανθέμια και ανάμεα τυς μια ανθρώπινη μρφή καθιτή ε δίφρ. Στην άλλη πλευρά ώζεται μόν ένα ανθέμι. Λεπτή μελανή ταινία περιτρέχει τ αγγεί κάτω από την παράταη. 7. μελανόμρφ κυφίδι από τ αγγεί λείπει η λαβή. Σαν κύρια διακόμηη είναι μια καθιτή μρφή πυ ίως να κρατάει τεφάνι. 8. μελανόμρφ κυφίδι, όπυ διακρίνεται καθιτή μρφή ανάμεα ε δυ ανθέμια. 9. μελανόμρφ κυφίδι, όπυ διακρίννται δυ ανθέμια κντά τις λαβές. 10. μελανόμρφ κυφίδι 11. ειδώλι ίππυ με αναβάτη, λείπυν κμμάτια από τα χέρια τυ ιππέα, τ μεγαλύτερ μέρς τυ κεφαλιύ και τα κέλη τυ ίππυ. Στ κεφάλι ιππέας ίως φρύε χαμηλό πίλ. Τα περιότερα αγγεία χρνλγύνται γύρω τα π.χ. Τ ερυθρόμρφ αλάβατρ δείχνει ότι η ταφή μπρεί να ανήκει ε κρίτι. Ιδιαίτερα πλύις ε κτερίματα είναι ένα κιβωτιόχημς τάφς από την Αργυρύπλη155, (εικ.34-35) Μαζί με τν κελετό βρέθηκαν τρία ειδώλια γυναικείας μρφής και είκι πέντε αγγεία. Η αρίθμηη μερικών από αυτών είναι: 1. μελανόμρφη λήκυθς με παράταη υνωρίδς. 2. λήκυθς με παράταη φίγγας και μρφή ανδρός καθιμένυ μπρτά της. 3. λήκυθς με παράταη Κενταύρυ και Σατύρυ. 4. λήκυθς με δυ ανακεκλιμένες μρφές και δυ καθιτές. 5. λήκυθς με παράταη άρματς και δυ πεζές μρφές. 6. λήκυθς με παράταη τεθρίππυ. 7. ερυθρόμρφη λήκυθς με παράταη γυναικός πυ κρατάει κάτπτρ. 8. μελανόμρφ πινάκι με διακόμηη ανθεμίων και φύλλα κιύ. 9. μελανόμρφ αλάβατρ με παράταη γυναικός πυ κρατάει κάτπτρ, την μρφή τυ Ερμή και μιας άλλης ανδρικής πυ κρατάει ένα ζώ. 10. μελανόμρφ ληκύθι με παράταη ανδρός. 11. κυκλική πυξίδα με πώμα Λαζαρίδης 1966,

43 πυξίδα με εικνγραφία ζώνης από φύλλα. 13. πινάκι με παράταη κράνυς τ εωτερικό. Η ταφή χρνλγείται τ π.χ. 41

44 4ς αι. π.χ. Κατά τν 4 αιώνα παρατηρείται μια μίκρυνη τα παιδικά νεκρταφεία και μια πτώη τα πτά των παιδικών τάφων. Αυτό γίνεται φανερό τις μεμνωμένες ταφές και τα μεγαλύτερα νεκρταφεία όπως για παράδειγμα η απότμη εγκατάλειψη τυ νεκρταφείυ της πύλης τυ Αιχάρυς.(χάρτης 5) Μετά τν 5 αιώνα ακόμα και τ νεκρταφεί της Ελευίνας χρηιμπιείται πραδικά. Από τις δεκατρείς ταφές158 μια πυρά (Γλ), ένας εγχυτριμός (Ε6), και ένας κεραμκεπής τάφς (Λ5) ανήκυν ε παιδιά. Τα χαρακτηριτικά πυ παρυιάζυν ι τάφι είναι όμια με τις πργενέτερες ταφές. τάφς LIV159 είναι παιδική λάρνακα, με πρανατλιμό από ανατλικά πρς τα δυτικά και πρέρχεται από τ νεκρταφεί της πλατείας Συντάγματς. κελετός ήταν κακώς διατηρημένς με την κεφαλή πρς τα ανατλικά. Η χρνλόγηη τυ τάφυ τπθετείται τ 400 π.χ. Στη νότια πλευρά της λάρνακας και παράλληλα πρς αυτήν βρέθηκαν δυ λευκές λήκυθι160. Μια τρίτη λευκή λήκυθς βρέθηκε τ χώρ μεταξύ της λάρνακας και της βόρειας πλευράς τυ ρύγματς. Στην άκρη τυ δεξιύ πδιύ βρέθηκαν δεκαέξι αλείαντι ατράγαλι, δυ τέινα αντικείμενα (ένας δίκς και ένα κυλινδρικό τέλεχς) και ένα χάλκιν τεμάχι, ίως από δαχτυλίδι. Στις αρχές τυ 4υ αιώνα χρνλγείται κα τάφς I161, πρόκειται για παιδική λάρνακα με κατεύθυνη από βόρεια πρς νότια. Στ εωτερικό της βρέθηκε παιδικός κελετός κακώς διατηρημένς με τ κρανί τη ΒΑ γωνία. Δεξιά από την λεκάνη βρέθηκε τ μναδικό κτέριμα, ένα ληκύθι με μελανό γάνωμα. Από τις ανακαφές τυ Κεραμεικύ πυ πραγματπιήθηκαν τ χώρ τυ τάφυ της Δημητρίας και της Παμφίλης,(εικ. 36) πρέρχεται τάφς λ162, μια αρκφάγς την πία κελετός είχε διατηρηθεί ε καλή κατάταη και φαίνεται ότι ανήκε ε άτμ νεαρής ηλικίας. Η κεφαλή είχε πρανατλιμό πρς τα βόρεια. Στ 156 Huby-Nielsen 2000, Huby-Nielsen 2000, Μυλωνάς 1975, Χαριτωνίδης 1958, , Χαριτωνίδης 1958, Χαριτωνίδης 1958, 64-65, Κυρυνιώτης 1913,

45 δεξιό μηρό βρέθηκε ένα αλάβατρ και τ δεξί πόδι ένα αρυβαλλειδές ληκύθι και μια ιδερένια τλεγγίδα. (εικ. 37) Από τυς τάφυς τις Αχαρνές ε εργαίες πυ γινόντυαν για την ανέγερη ικδμής απκαλύφτηκαν τρεις παιδικές λάρνακες163. Στην λάρνακα 1 (εικ.38) κελετός δεν διατηρήθηκε και τ κάλυμμα της βρέθηκε παμέν. Η ταφή περιείχε μια μελανόμρφη λήκυθ με παράταη νεκρικής κλίνης πάνω ε άρμα και μια λήκυθ με διακόμηη ανθεμίων. Η λάρνακα 2 βρέθηκε με παμέν τ κάλυμμα. Περιείχε μια μελανόμρφη λήκυθ με παράταη άρματς και μια μελαμβαφή πυξίδα με πώμα. Η λάρνακα 3 διατηρύε τ κάλυμμα της. Στα πόδια τυ νεκρύ είχε τπθετηθεί ένα μελαμβαφές θήλατρ. Από τν κελετό ώθηκε δεξιός βραχίνας, η μια κνήμη και κόκαλα από τν θώρακα. Στ νεκρταφεί πυ εκτείνεται τν αρχαί δρόμ πυ άρχιζε από τ Δίπυλ και κατέληγε την Ακαδημία, απκαλύφθηκε τάφς 1164,πήλινη λάρνακα πυ βρέθηκε τη βρειανατλική γωνία τυ ικπέδυ. Η ταφή είχε πρανατλιμό από ΒΑ τα ΝΑ και τ κάλυμμα της λάρνακας βρέθηκε ε κμμάτια. Τ κρανί τυ νεκρύ ήταν τα ΒΑ και νότια από τ κρανί είχε τπθετηθεί μια μελαμβαφής λήκυθς τυ 4υ αιώνα π.χ. Στν νεκρταφεί τυ 4υ αιώνα π.χ. την Ιερά δό ανακαλύφθηκε τάφς I πυ πρόκειται για πήλινη παιδική λάρνακα. Στ εωτερικό της βρέθηκαν υπλείμματα κελετύ ενός παιδιύ και ένα γυναικεί ειδώλι(εικ.39). Τ ειδώλι βρέθηκε ακέραι, παριτάνει μια γυναικεία μρφή γνατιμένη, φράει χιτώνα και ιμάτι και τα μαλλιά της είναι χτενιμένα ε κρωβύλ ψηλά τ κεφάλι. τύπς αυτύ τυ αγγείυ εμφανίζεται τ π.χ. Στ πρώτ μιό τυ 4υ αιώνα τα παιδιά θάβνται και κάτω από ταφικό μνήμα. Βόρεια της δύ των Τύμβων ι παιδικές ταφές κάτω από μνημεί απτελύν τ 18%'66 τυ υνόλυ των παιδικών ταφών. Μια γενική αλλαγή την ταφική δρατηριότητα εντπίζεται τα βρειδυτικά της πόλης και τυς δρόμυς πυ δηγύν την Ακαδημία και την Ελευίνα, φανερώνντας μια αλλαγή τις ταφικές υνήθειες. ι τάφι των νηπίων και των μικρών 163 Πλάτωνς 2004, Λυγκύρη 1989, Καπετανάκη 1973, Huby- Nielsen 1998,

46 παιδιών άρχιαν να κατακευάζνται με ιδιαίτερη φρντίδα την επχή της πλιτικής ταθερότητας και της πόλης-κράτυς. Αυτές ι μάδες εν υνεχεία την Αρχαϊκή και την Κλαική περίδ χημάτιαν εκτεταμένα νεκρταφεία τις κυριότερες πύλες της Αθήνας και τυς δρόμυς πυ δηγύαν ε ημαντικά ιερά. Αυτό άλλαξε τις αρχές τυ 4υ αιώνα π.χ. όταν η Αθήνα έπαψε να απτελεί ανεξάρτητ πλιτικό κράτς και τα παιδικά νεκρταφεία άρχιαν να εκλείπυν Huby- Nielsen 2000,

47 ΤΑ ΚΤΕΡΙΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΤΑΦΩΝ Κατά την αρχαϊκή περίδ τα κτερίματα τπθετύνται κατά πλείτν μέα τν τάφ, υγκεκριμένα τα πόδια ή τ κεφάλι τυ νεκρύ ή και κατά μήκς τυ ώματς. Σε ταφές παιδιών και νηπίων πυ έχυν γίνει μέα ε αγγεία, τα κτερίματα τπθετύνται μέα ή και έξω από τ αγγεί. Από τ νεκρταφεί της Ελευίνας τυς εγχυτριμύς 111, Γ1, Ε20, Ε8, Η18, και Β7, τα κτερίματα είχαν τπθετηθεί μέα τ αγγεί168, ενώ τυς εγχυτριμύς Ζ4, Η2 και Θ18169 τα κτερίματα βρέθηκαν εκτός αγγείυ. ριμένες πρφρές τπθετύνται έξω από τν λάκκ, ε ειδικό χώρ καμμέν τ έδαφς, είτε ε αύλακες πρφρών. ι αύλακες είναι κατακευαμένες από πλίνθυς. Τ μήκς τυς δεν ξεπερνύε υχνά τα 12 μέτρα και τ βάθς τα 20 εκαττά. ι πρφρές χύννταν και ε κτιτά πλίνθινα αυλάκια, τις υγρές170. ι αύλακες πρφρών ήταν ε υνεχή χρήη τ πρώτ τέταρτ τυ 6υ αιώνα, ενώ τν 5 τις υναντάμε πραδικά. Τις αύλακες τις υναντάμε ξανά τν 4 αιώνα ε μεγάλ πτό τις ταφές τυ Κεραμεικύ. Τα αγγεία πυ έχυν βρεθεί παμένα μέα τις αύλακες φτάνυν τις εκατντάδες171. Υπάρχυν δυ διαφρές ανάμεα τις αύλακες της Αρχαϊκής και της Κλαικής περιόδυ. Η πρώτη διαφρά εντπίζεται τ περιεχόμεν. Στα τέλη της κλαικής περιόδυ τα αγγεία όπως πιάτα, και φιάλες ταματύν να έχυν λειτυργική και υμβλική ημαία. αριθμός των αγγείων πυ έχυν βρεθεί τις αύλακες πρφρών της Αρχαϊκής περιόδυ είναι μικρός ώτε να απτελύε ταφικό γεύμα172. Η δεύτερη διαφρά είναι ότι ι αύλακες πρφρών της κλαικής περιόδυ υνδένται περιότερ με τις παιδικές ταφές. Τ περιεχόμεν από τις αύλακες πικίλει από τέφρα, τά ζώων, ότρακα και παμένα αγγεία173. Παρατηρείται μια διαφρά τν 7 και τν 6 αιώνα ανάμεα τις ταφές ενηλίκων και τις παιδικές ταφές, όν αφρά τα κτερίματα. ι ταφές ενηλίκων κυρίως λαμβάνυν κτερίματα ε αύλακες πρφρών, ενώ τις παιδικές ταφές ι πρφρές 168 Μυλωνάς 1975, Μυλωνάς 1975, Πλάτωνς 2004, Huby-Nielsen 1998, Huby-Nielsen 1998, Bardman-Kurtz 1988,

48 τπθετύνται μέα τν τάφ174. Ωτό υπάρχυν ελάχιτα παραδείγματα πυ παιδικές ταφές υνδένται με αύλακες πρφρών. Η ίδια πρακτική υνεχίζεται και κατά την κλαική περίδ. Τα κτερίματα βρίκνται μέα ή έξω από τν τάφ. Κατά την πλεινότητα τυς δεν είναι καλής πιότητας, παρόλα αυτά όμως, τ κλειτό περιεχόμεν των αρκφάγων δίνει μια πι καθαρή εικόνα για την ακριβή τπθέτηη των κτεριμάτων μέα τν τάφ. Τα κτερίματα πυ πρέρχνται από τις επιχώεις των τάφων, καθιτύν λίγ δύκλη την αντιτιχία τυς με τν τάφ, και ειδικά όταν ι τάφι είναι κντά ένας κντά τν άλλν. Τ είδς των κτεριμάτων Ως πρς τα κτερίματα των τάφων τα κυριότερα ήταν τα αγγεία και ύτερα τα ειδώλια. Τ πλήθς των αγγείων πυ βρίκυμε απτελείται από αγγεία πόεως, λεκανίδες, κύφυς, πινάκια, ληκύθυς, υδρίες Τπθετύαν επίης αντικείμενα, όπως κάτπτρα, τλεγγίδες, κμήματα. Από τα αγγεία υπερέχυν ι λήκυθι, λευκές είτε μελανόμρφες, με παρατάεις από την μυθλγία, όπως Ύπνς και Θάνατς πυ μεταφέρυν τν νεκρό, Χάρς με την βάρκα, Ερμής, ή και κηνές από τν Δινυιακό κύκλ. ι ερυθρόμρφες λήκυθι φέρυν παρατάεις από την καθημερινή ζωή. Είναι αγγεία ψηλά, με τενό λαιμό. ι περιότερες λευκές λήκυθι, εικνγραφύνται με την επίκεψη των υγγενών τν τάφ τυ νεκρύ, φέρνντας 17 τεφάνια και δώρα. Στην Αρχαϊκή Αθήνα, βρίυμε αγγεία πόεως, φιάλες, δχεία για λάδι, λεκανίδες και υδρίες. Όπλα και κμήματα δεν απαντιόνται καθόλυ177. Από την κλαική περίδ έχυμε αγγεία, όπως πυξίδες, πλημμχόες, αλάβατρα. Στυς τάφυς επίης τπθετύνται και αντικείμενα πυ χρηιμπιύε νεκρός εν ζωή ή χαρακτηριτικά τυ επαγγέλματς τυ. Βρίκυμε τλεγγίδες κυρίως ε ανδρικές 174 Huby-Nielsen 1995, Χαριτωνίδης 1958, 136. Πλάτωνς 2004, Μυλωνάς 1975, Πλάτωνς 2004, Πλάτωνς 2004,

49 ταφές, καθρέφτες και παιχνίδια, όν αφρά τις παιδικές ταφές178. Κμήματα χάλκινα ή χρυά, όπως δαχτυλίδια, κρίκυς για τα αυτιά, έχυν βρεθεί ε κλαικές ταφές. Κατά την Ελληνιτική περίδ, ι ταφές δεν είναι ιδιαίτερα κτεριμένες. Στις πι πλύιες έχυν βρεθεί κμήματα, φύλλα από χρυό, τεφάνια και χρυές ταινίες. Αρκετά δαχτυλίδια και κμήματα είναι φτιαγμένα από μη πλύτιμα μέταλλα. ι παιδικές ταφές είναι κτεριμένες με αγγεία μινιατύρες, χήματα πυ χρηιμπιύαν για φαγητό και αγγεία πόεως.179 Στ νεκρταφεί της Ελευίνας τ μεγαλύτερ μέρς των ληκύθων πρέρχεται από τυς παιδικύς τάφυς. Στ ίδι νεκρταφεί, ύνηθες κτέριμα για τις παιδικές ταφές απτελύν και τα αρυβαλλειδή ληκύθια180. Πενήντα ε αριθμό βρέθηκαν ε καλά διατηρημένυς τάφυς. Από έναν κεραμκεπή τάφ τις Αχαρνές ένα μελανόμρφ ληκύθι είχε παράταη τυ θεύ Δινύυ, και άλλ ένα μελανόμρφ με παράταη αλόγων Κύλικες, κυφίδια και φιάλες έχυν βρεθεί ε αρκετύς παιδικύς τάφυς τ νεκρταφεί της Ελευίνας. Σε τάφυς τυ 5υ αιώνα από τν Κεραμεικό, έχυμε και την παρυία τυ εξάλειπτρυ. Δυ τύπι αγγείων είναι υνδεδεμένι με τις παιδικές ταφές, τ θήλατρ, πυ υνήθως είναι μελαμβαφές και χύς, ένα τριφυλλόχημ ινχίδι πυ έχει υνήθως ερυθρόμρφες παρατάεις παιδιών πυ παίζυν. Τα ειδώλια, απαντώνται υχνά ε παιδικύς τάφυς. Από τ νεκρταφεί της Ελευίνας, ε δεκαέξι τάφυς πυ βρέθηκαν ειδώλια, ι δεκατέερις ήταν παιδικί. Τα ειδώλια ήταν γυναικείες μρφές καθιμένες ε θρόν με τα χέρια τπθετημένα τα, 184 γόνατα. Και από τ νεκρταφεί της πλατείας Συντάγματς, τα περιότερα ειδώλια, βρέθηκαν μέα ε παιδικές λάρνακες. Τα πήλινα ειδώλια και από τ νεκρταφεί τυ Κεραμεικύ, είναι γυναικείες μρφές πυ κρατύν νήπια, απμιμήεις παιχνιδιών, ζώων και πλαγγόνες. Τα κάτπτρα απαντύν επίης ε γυναικείες ταφές, ενώ αντίθετα ι τλεγγίδες χαρακτηρίζυν ανδρικές ταφές. 178 Πλάτωνς 2004, Bardman-Kurtz 1988, 95. Χαριτωνίδης 1958, Μυλωνάς 1975, Πλάτωνς Μυλωνάς 1975, Πλάτωνς 2004, Huby-Nielsen 1995, Huby-Nielsen 1995, Μυλωνάς 1975,

50 Αντικείμενα όπως τ αγγεί θήλατρ, κελύφη αυγών, ατράγαλι φαίνεται πως υνδένται με παιδικές ταφές. Από τ νεκρταφεί της Ελευίνας έχυμε αρκετό δείγμα ατραγάλων, όπως και από τ νεκρταφεί της πλατείας Συντάγματς. Απτελύν παιχνίδια και η απόθεη τυς τυς τάφυς θεωρείται και φρντίδα πρς τα παιδιά για την άλλη ζωή Στην Ελευίνα, από Γεωμετρικές ταφές, πρέρχνται δυ μπτάκια, ένα ειδώλι αλόγυ, δυ φαίρες, και μια κυδυνίτρα η πία περιείχε χαλίκια.(εικ ) Ανάμεα τα κτερίματα πυ έχυν βρεθεί ε παιδικύς τάφυς, αξιόλγ αντικείμεν είναι και ι βραχίνες ε μικργραφία. Έχυν επίπεδη βάη, τα δάχτυλα είναι τεντωμένα και κντά τ ένα τ άλλ, ε μια χειρνμία πυ απκαλείται απτρεπτική. Ένας βραχίνας με λευκό επίχριμα βρέθηκε ε κλαικό παιδικό τάφ μαζί με πήλινα ειδώλια, πρτμές γυναικών και πλαγγόνες. Δυ βραχίνες, ένας πήλινς και ένας από ελεφανττό, βρέθηκαν ε τάφ της δύ Πειραιώς. Δεν υπάρχει αφής πρδιριμός της χρήης των αντικειμένων αυτών. Η ηλικία τυ παιδιύ παίζει καθριτικό ρόλ ως πρς τ είδς και τν αριθμό των κτεριμάτων, πυ μπρεί να λαμβάνει. Στην Αρχαία Ρώμη, ι νόμι αναφέρυν πως δεν είναι αρμόζν να θρηνύν ένα νεγέννητ ή ένα παιδί πυ δεν έχει κλείει ακόμα τα τρίτα τυ χρόνια.189 Στην Δανία, την επχή τυ Σιδήρυ, η ηλικία τυ παιδιύ καθόριζε τα κτερίματα πυ θα έπαιρνε τν τάφ. Τα νεγέννητα δεν κτερίζνταν καθόλυ, και τα παιδιά πυ ήταν μέχρι τριών ετών έπαιρναν τ πλύ δυ αντικείμενα. Στη Αθήνα τυ 6υ και 5υ αιώνα π.χ., υπγράμμιζαν την ηλικία τυ νεκρύ παιδιύ με τα ανάλγα αντικείμενα-κτερίματα. Ό μεγαλύτερ ήταν τ παιδί, τό περιότερ ι γνείς, ιδίως ι μητέρες, τ κτέριζαν με κμήματα, αντικείμενα από τερακότα, παιχνίδια και γενικά αντικείμενα πυ πρέρχνταν από τν κόμ των ενηλίκων.190 Τέτια χαρακτηριτικά πράγματα μπρεί να ήταν, πυξίδες, αμφρείς, αρύβαλλι, καθρέφτες, βελόνες,αιχμές βελών και αντικείμενα καλλωπιμύ. Στις μεγαλύτερες ηλικίες υναντάμε υχνότερα τις ληκύθυς, ε αντίθεη με τις μικρότερες 185 Μυλωνάς 1975, Κάντα-Κίτυ 1990, Bardman-Kurtz 1988, Bardman-Kurtz 1988, Huby-Nielsen 1995, Huby-Nielsen 1996,

51 ηλικίες πυ εμφανίζνται πι πάνια και τα νήπια καθόλυ.191 Τα παιδιά τις μικρότερες ηλικίες τα κτέριζαν με αγγεία φαγητύ, πόεως και αγγεία μινιατύρες. Στην Αρχαϊκή και την Κλαική Αθήνα, τα κτερίματα των παιδικών τάφων πικίλυν περιότερ από τα κτερίματα των ενηλίκων και βεβαίως είναι τ ίδι πλυάριθμα, και κρατάνε τν πλύι χαρακτήρα τυς από πρηγύμενες περιόδυς. Χόες Γύρω τ 510 π.χ. έκαναν την εμφάνιη τυς κάπια αγγεία, τα πία χαρακτηρίτηκαν ειδικά για τις παιδικές ταφές192. Ήταν χήματα αγγείων κατάλληλα για την τρφή τυς, και πρέρχνταν από ταφές νηπίων και παιδιών, ενώ απύιαζαν από τις ταφές ενηλίκων. Σε αυτά υγκαταλέγνται ι χόες και ι όλπες. ι παρατάεις τυς είναι εμπνευμένες από την καθημερινή ζωή των παιδιών. Μια ειρά από χόες με ερυθρόμρφες παρατάεις μικρών παιδιών μέυ ύψυς 0,10 μ. έχυμε από τ νεκρταφεί της Ελευίνας193. Εννιά χόες χρνλγύνται τ δεύτερ μιό τυ 5υ π.χ. αιώνς και δυ τις αρχές τυ 4υ αιώνα π.χ. Τρεις από τυς χόες βρέθηκαν ε πυρές, δύ ε λάρνακες, ένας χύς ε εγχυτριμό, ένας ε ξύλιν κιβώτι και δυ ε κεραμκεπείς τάφυς194. ι χόες ήταν αγγεία πυ υνδένται με την γιρτή των Ανθετηρίων. ι υγγραφείς έχυν και μια διαφρετική γνώμη ως πρς την εικνγράφηη των αγγείων και τ διαχωριμό τυς ε διάφρες κατηγρίες. Γενικά θεωρύνται ως παιδικά κτερίματα τάφων. 191 Huby-Nielsen 1995, Huby-Nielsen 1995, Whitley 1991, Κάντα-Κίτυ 1990, Μυλωνάς 1975,

52 O Smith θεωρεί ότι ι μικρές χόες ήταν ταφικά κτερίματα και δεν βρίκει ύνδεη τυς με την γιρτή των Ανθετηρίων και κάνει ένα διαχωριμό ανάμεα την εικνγράφηη των μεγάλων και των μικρών χών.195 Metzger196 βάζει την άκρη τα μικρά αγγεία και υγκεντρώνεται τυς διάφρυς τύπυς αυτών πυ απεικνίζνται τυς μεγάλυς χόες. Γενικά υπτηρίζει και τη θεωρία τυ Rumpf, ότι αν και μερικές κηνές φαίνεται να έχυν κάπια χέη με τα Ανθετήρια, ι περιότερες δεν έχυν. Σύμφωνα με τν Metzger, ι κηνές πυ παρυιάζυν τν Διόνυ ε ένα ελευινιακό θέμα δεν είναι διαφρετικές από τις παρόμιες κηνές πυ βρίκνται τυς άλλυς τύπυς αγγείων. Αυτό πυ είναι αξιημείωτ είναι ι πλυάριθμες μικρές χόες με τις κηνές από τη ζωή των παιδιών. Green197 χωρίζει τυς χόες ε δυ μάδες με βάη τ μέγεθς τυς. Υπτηρίζει ότι ι χόες δεν χρηιμπιύνται τις γιρτές και τ δικαιλγεί με βάη την ηλικία των παιδιών πυ απεικνίζνται τα αγγεία, τα πία δεν πληιάζυν την ηλικία των τριών ετών. Επίης πλλί από τυς χόες είναι πλύ μικρί για να χρηιμπιηθύν ε γιρτές. Η εικνγραφία τυς είναι όμια με εκείνη των ληκύθων. Green πιτεύει πως ι χόες απτελύν απλώς τν βαικό ταφικό εξπλιμό για τις ταφές παιδιών. Metzger έχει κάνει μια διάκριη και ξεχωρίζει ένα είδς χών πυ απεικνίζυν διάφρες κηνές, ι κηνές πυ δεν έχυν παράλληλα με τα Ανθετήρια βρίκνται ε χόες πυ έχυν ύψς μεγαλύτερ από 17 εκαττά. ι χόες πυ έχυν ύψς από 10 έως 15 εκαττά έχυν χέη με τα Ανθετήρια και αυτές πυ είναι μικρότερες των 10 εκαττών δείχνυν παιδιά πυ παίζυν. Θεωρεί πως τα αγγεία ήταν δώρα για τα παιδιά πυ έπαιρναν μέρς τις γιρτές Σε 460 χόες απεικνίζνται παιδιά πυ παίζυν. Από αυτές τις 290 τα παιδιά παίζυν με δώρα, ενώ μόν ε 90 θαυμάζυν απλώς ένα μικρό χύ. Η Stem "υμφωνεί πως ι μικρί χόες, ανάμεα τα 9 εκαττά, ήταν δώρα για τα παιδιά. Από τυς 30 παιδικύς τάφυς με κτερίματα από τ νεκρταφεί τυ Ηριδανύ, μόν ι τέερις περιείχαν χόες. Συνήθως η ηλικία τυ νεκρύ είναι κντά 195 Hamiltn 1992, Hamiltn 1992, Hamiltn 1992, Hamiltn 1992, Hamiltn 1992, 66 50

53 την ηλικία τυ εικνιζόμενυ τα αγγεία. Μερικές χόες φέρυν παρατάεις ι πίες δεν έχυν χέη με τν Δινυιακό κύκλ και τα Ανθετήρια, ενώ κάπιες δείχνυν αθλητικές κηνές. Όλα αυτά τα αγγεία έχυν ύψς πάνω από 15 εκαττά. Τ μεγαλύτερ μέρς των Αττικών αγγείων κυμαίνεται τα 9 εκαττά και για αυτό τ λόγ εξηγείται γιατί ένα μεγάλ μέρς των κριτικών κατατάυν τυς χόες πάνω από τα 10 εκαττά ε διαφρετική κατηγρία. Bazant κατατάει τυς χόες πυ έχυν ύψς κάτω από 10 εκαττά την κατηγρία με τα παιδιά πυ παίζυν, αυτές πυ έχυν ύψς από 10 μέχρι 15 εκαττά υνδένται με τα Ανθετήρια. Εικνγραφία χών ι χόες απεικνίζυν παιδιά, κυρίως αγόρια, από νήπια μέχρι εφήβυς. Στα αγγεία κάτω των 9 εκαττών είναι υνήθης η απεικόνιη των παιδιών πυ έρπυν πρς ένα αντικείμεν200.(εικ.42) Απεικνίζνται επίης ζώα όπως πετεινί, λαγί, κυλιά, πίθηκι, και περιτέρια. Ένας χύς πυ βρίκεται τ Λνδίν απεικνίζει ένα νέ αγόρι να παίζει λύρα και μαζί τυ βρίκνται ένα κυλί και ένα πτηνό(εικ.43). Γυμνά παιδιά, υχνά φρώντας φυλακτά, εικνίζνται με τις μητέρες τυς. Επίης εργαλεία εμφανίζνται την εικνγραφία τα πία χρηιμπιύνται για την τήριξη αντικειμένων. Καρότια βρίκνται ε διάφρες μρφές και χετίζνται με τα παιδιά. Ένας χύς203 πυ βρίκεται τώρα την ξφόρδη εικνίζει ένα μικρό παιδί να έρπει πρς ένα τραπέζι με γλυκά και πίω τυ βρίκεται ένα καρότι. Είναι πιθανό ε πλλές περιπτώεις να διακρίνυμε φρύτα, αυγά και μπάλες. Γλυκίματα και μερικές φρές ταφύλια απτελύν τν κύρι εξπλιμό τα τραπέζια υμπίων πυ εικνίζνται τα αγγεία. 200 Μυλωνάς 1975, Huby-Nielsen 1995, Dickmann 1999, Seifert 2005,

54 Τα παιδιά πυ εικνγραφύνται τα αγγεία υνήθως έρπυν, και όταν τέκνται ε μερικές περιπτώεις κρατάνε κάπι αντικείμεν. Τα αντικείμενα αυτά μπρεί να θεωρηθύν δώρα, αλλά εξίυ και αν απλά παιχνίδια χωρίς κάπι ιδιαίτερ νόημα. Όπως για παράδειγμα ένας χύς204 πυ εικνίζει ένα γυμνό παιδί να φράει φυλαχτά και να πρώχνει ένα παιχνίδι με ρόδες, (εικ.44) Τ πτό 205 των παιδιών πυ είναι γυμνά και φράνε φυλακτά ανέρχεται τ 72%, τα παιδιά πυ έρπυν και υνήθως φράνε φυλακτά τ 80%, τα καρότια υνήθως υνδένται με τα παιδιά πυ δεν έρπυν τ 81%. Όπως επίης και τα ζώα ε πτό 73% δεν εικνίζνται με τα παιδιά πυ έρπυν. Σε πτό 57% ι ίδιες ι χόες εμφανίζνται με τα παιδιά πυ έρπυν. Αυτό βέβαια δεν είναι απόλυτ καθώς ι χόες μπρεί να εμφανιτύν και ε άλλες κηνές, όπως και με παιδιά πυ δεν έρπνται. Στ χύ πυ ανέφερα πι πάνω με τ παιδί πυ φράει φυλαχτά και πρώχνει ένα παιχνίδι, από πίω τυ υπάρχει τ έδαφς ένας χύς. Επίης και ε ένα χύ206 από τ μυεί της Βτώνης εικνίζεται ένα γυμνό παιδί να είναι ξαπλωμέν και να κρατάει τ δεξί τυ χέρι ένα χύ. (εικ.45) 204 Hamiltn 1992, Hamiltn 1992, Hamiltn 1992, fig

55 ΕΙΚΝΓΡΑΦΗΣΗ ΑΓΓΕΙΩΝ Νεκρταφεία Αθηνών Από τις κλαικές παιδικές ταφές πρέρχεται ένας μεγάλς αριθμός αγγείων πυ πικίλει την τυπλγία και την εικνγράφηη. Μπρεί κάπια από τα αγγεία αυτά να μην είχαν χρηιμπιηθεί καθόλυ την καθημερινή ζωή και να πρρίζνταν για να υνδεύυν τ νεκρό, παρόλα αυτά όμως η εικνγραφία τυς είναι ημαντική, καθώς τα πτά ίως δείχνυν ότι ριμένα θέματα πρτιμώνται περιότερ, όταν πρόκειται για παιδικές ταφές. Τα τιχεία πυ παραθέτω πρέρχνται από ένα δείγμα τάφων πυ έχυν επιλεγεί για την ανάλυη τυς. Τα πι δημφιλέτερα αγγεία πυ υναντάμε είναι η λήκυθς και τ ληκύθι. Από τις παιδικές ταφές ι λήκυθι αριθμύνται 104 και τα ληκύθια 35. Συχνή είναι και η εμφάνιη των φιαλιδίων πυ αριθμύν δεκαχτώ, ι κύφι είναι δεκαεπτά, έχυμε επίης δεκαέξι κτύλες, δεκαπέντε πυξίδες και δεκατέερις λεκανίδες. Έχυν βρεθεί ακόμη δώδεκα πινάκια, δεκαχτώ χόες, επτά ινχόες, τέερις κύαθι, τέερις κύλικες, τέερα αλάβατρα, δυ όλπες, δυ θήλατρα, δυ χύτρες, δυ πρόχι, ένα αλατδχεί και ένας αρύβαλλς. Μία λήκυθς από τάφ Λ1207 τις Αχαρνές έχει παράταη νεκρικής κλίνης πάνω ε άρμα. Τ ίδι θέμα εικνγράφηης έχει μια μελανόμρφη λήκυθς από τ ίδι νεκρταφεί και μια λήκυθς πυ πρέρχεται από ταφή την Αργυρύπλη208 και εικνίζει άρμα μαζί με δυ μρφές πεζές. Από τν εγχυτριμό 1 τις Αχαρνές μια πρόχυς209 είχε ερυθρόμρφη παράταη εφήβυ πυ παίρνει μέρς ε λαμπαδηδρμία. Διακόμηη με ανθέμια έχυν μια λήκυθς από τν τάφ Λ1 τις Αχαρνές, από τν τάφ 1 την δό Ευρυμέδντς210 μια λήκυθς λευκύ βάθυς έχει μελανόμρφα ανθέμια, επίης χτώ λήκυθι από την ταφή211 την δό Γενναίυ Κλκτρώνη, την 207 Πλάτωνς 2004, Λαζαρίδης 1966, Πλάτωνς 2004, Αλεξανδρή 1976, Αλεξανδρή 1968,50 53

56 δό Αντιταύρυ και Χειμάρρας η ταφή περιείχε τρεις ληκύθυς με μελανόμρφα ανθέμια. Στα αγγεία εικνίζνται και ανθρώπινες μρφές όπως ε ένα χύ από τν τάφ από τ φρέαρ Πετμεζά πυ απεικνίζει ένα γυμνό αγόρι τεφανωμέν, από τν ίδι τάφ ε χύ εικνίζεται πάλι ένα παιδί πυ τρέχει γυμνό πρς τα δεξιά, ε ένα ερυθρόμρφ χύ εικνίζεται ένας γενειφόρς φαλακρός άντρας και ένα παιδί πυ τρέχει πρς τα δεξιά. Ένας μελανόμρφς αμφρέας213 πυ είχε χρηιμπιηθεί για τν εγχυτριμό παιδιύ εικνίζει ένα πλεμιτή έτιμα να πηδήει τ άλγ τυ(εικ.46). Από τάφ την δό Σταδίυ και μήρυ214 πρέρχεται μια ερυθρόμρφη ινχόη με παράταη ενός παιδιύ πυ παίζει. Επίης από την ταφή την Αργυρύπλη215 έχυμε μια λήκυθ πυ εικνίζει φίγγα και μια ανδρική μρφή πυ κάθεται μπρτά της, μια λήκυθ πυ εικνίζει γυναίκα, η πία κρατάει κάτπτρ, ακόμη ένα αλάβατρ με παράταη γυναικός να κρατάει κάτπτρ, τν Ερμή και μια ανδρική μρφή να κρατάει ένα ζώ(εικ ). Επίης έχυμε παρατάεις πρερχόμενες από την μυθλγία. Από τ τάφ 41 πυ ανακάφθηκε τ φρέαρ Πετμεζά μια ερυθρόμρφη λήκυθς εικνίζει τ ώμα της μια Νίκη να πετά πρς τα δεξιά και να κρατάει κάτπτρ τ δεξί της χέρι. Από την δό Γενναίυ Κλκτρώνη έχυμε τέερις μελανόμρφες ληκύθυς με παρατάεις από τν Δινυιακό κύκλ και μια μελανόμρφη ινχόη με απεικόνιη της θεάς Αθηνάς. Από τν τάφ την δό Αντιταύρυ και Χειμάρρας μια λήκυθς φέρει παράταη από τν Δινυιακό κύκλ. Επίης και την ταφή την Ηλιύπλη έχυμε μια λήκυθ με παράταη Κένταυρυ, Σατύρυ και μιας γυναικείας μρφής πυ φράει κράνς. Τέλς έχυμε και κάπια αγγεία πυ απεικνίζυν ζώα, όπως από τν τάφ την δό Γενναίυ Κλκτρώνη, μια κύφ με παράταη πτηνών, μια κύφ με παράταη φίγγας και γρύπα, και μια λήκυθ με παράταη ελαφιύ. 212 Παρλαμά-Σταμπλίδης 1992, Knigge 1990, Ανδρειωμένυ 1966, Λαζαρίδης 1966, Παρλαμά-Σταμπλίδης 1992, Πωλγιώργη 1995,

57 Νεκρταφεί Ελευίνας Όπως και από τα νεκρταφεία των Αθηνών η λήκυθς είναι τ αγγεί πυ υναντάμε πι υχνά έτι και εδώ απτελεί τ ημαντικότερ κτέριμα πυ βρέθηκε τν υνλικό αριθμό των αγγείων. Μεγάλ πτό κατέχει και την κατηγρία των παιδικών ταφών. Συνλικά βρέθηκαν 212 λήκυθι από τις πίες ι 151 είχαν τπθετηθεί ε 49 παιδικές ταφές. Κάτι ανάλγ βλέπυμε όν αφρά και τυς εγχυτριμύς. Στυς 31 παιδικύς εγχυτριμύς βρέθηκαν 42 λήκυθι. Μυλωνάς χωρίζει τις ληκύθυς ε επτά κατηγρίες , παίρνντας ως βάη την τεχνική διακόμηης τυς. Στην πρώτη κατηγρία τπθετεί τις μελανόμρφες ληκύθυς, τη δεύτερη τις μελαμβαφείς, η τρίτη απτελείται από αυτές πυ έχυν διακόμηη ανθεμίων, τη τέταρτη κατηγρία ι λήκυθι έχυν διακόμηη κιύ ε λευκό επίχριμα, την πέμπτη κατηγρία ανήκυν αυτές πυ φέρυν γεωμετρική διακόμηη ε λευκό επίχριμα, ι λευκές λήκυθι είναι την έκτη κατηγρία και την έβδμη ι ερυθρόμρφες. Ληκύθυς με παράταη τεθρίππων έχυμε από τυς τάφυς Ζ17, Ζ30, Η19. Από τυς τάφυς Γ12,Δ5 και Ε20 πρέρχνται λήκυθι με παράταη αρμάτων και αναβάτες. Από τν τάφ Γ1 πρέρχεται μια λήκυθς με παράταη τν άθλ της Λερναίας Ύδρας, μια λήκυθς με την αρπαγή τυ δελφικύ τρίπδα, και τν τάφ Δ5 ε μια λήκυθ εικνίζεται τ λιντάρι της Νεμέας. Από τις ταφές Α1 και Γ1, έχυμε ληκύθυς με παρατάεις από τν Δινυιακό κύκλ, με Σατύρυς και Μαινάδες, και επίης από τυς τάφυς Γ1, Γ8, Δβ2 και Ζ17, ι λήκυθι έχυν παρατάεις με πλεμιτές. Άμεα υγγενικά των ληκύθων είναι τα ληκύθια, τα πία και αυτά βρίκνται ε μεγάλ αριθμό τις παιδικές ταφές. Και ι δυ αυτί τύπι αγγείων, ήταν δημφιλείς εξαιτίας τυ χαμηλύ κότυς παραγωγής, λόγω της όχι και τό καλής πιότητας τυς. Από τν τάφ Ε πρέρχεται ληκύθι με παράταη πτηνύ και κλαδιά ελιάς. Τα ληκύθια από τυς τάφυς Η17 και Ζ17 εικνίζυν κεφαλή ε κατατμή πλαιιωμένη με μτίβα θαλλύ. 218 Μυλωνάς 1975, Μυλωνάς 1975,

58 220 Από τν τάφ Δ13, πρέρχεται μια πυξίδα με ερυθρόμρφη παράταη κηνών επαυλίων. Στν τάφ Β17 η πυξίδα φέρει παράταη με αντιμέτωπα ζώα. Τα θέματα της εικνγράφηης των αγγείων μπρεί να είναι τα ίδια ε ριμένες περιπτώεις ή να αντλύν παραδείγματα από την καθημερινή ζωή των ανθρώπων και ιδίως τυς χόες από τις υνήθειες των παιδιών. Τα ερεθίματα πυ λάμβαναν από τν εξωτερικό τυς κόμ και μάλιτα ιτρίες από την μυθλγία, τα απτύπωναν πάνω τα αγγεία. ι παρατάεις των αγγείων πυ βρίκνται τις παιδικές ταφές μπρύν να βρεθύν και ε τάφυς ενηλίκων, για αυτό δεν μπρύμε να μιλάμε για καθλική ταυτπίηη της εικνγραφίας και τν χαρακτηριμό της ταφής ε παιδιύ ή ενήλικα Μυλωνάς 1975,277 56

59 ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΜΡΦΕΣ ΣΕ ΑΝΑΓΛΥΦΑ Πλυάριθμες είναι ι επιτύμβιες τήλες από την αρχαϊκή μέχρι και την ελληνιτική περίδ, ι πίες απτελύν μια καλή πηγή πληρφριών για την απεικόνιη των παιδιών την τέχνη κατά την αρχαιότητα. Τ μεγαλύτερ μέρς των τηλών πρέρχεται από ωτικές ανακαφές ή από εργαίες. πι γνωτός τύπς είναι η όρθια τήλη με ανάγλυφες μρφές. Στη βάη της τήλης ημειωνόταν τ όνμα της μρφής πυ απεικνιζόταν. Επιτύμβιες τήλες μπρύμε να βρύμε χεδόν ε όλα τα νεκρταφεία της Αττικής. Συγκεκριμένα η Αθήνα είχε μια παλιά παράδη την παραγωγή ανάγλυφων Από την αρχαϊκή επχή η πλεινότητα των μνημείων τήννταν από τυς γνείς πάνω τν τάφ των παιδιών ως ήματα. Η παραγωγή των ανάγλυφων παρυίαε μια κάμψη από τ 500 με 480 π.χ. λόγω ενός απαγρευτικύ νόμυ τν πί αναφέρει Κικέρωνας. Με την επανεμφάνιη τυς την Αττική τ π.χ., ένας μεγάλς αριθμός τηλών απεικνίζει παιδιά. Εκείνη την επχή υπάρχει ένα έντν ενδιαφέρν για την απεικόνιη τυ παιδιύ την τέχνη, αλλά και την λγτεχνία. ι τήλες υνεχίζυν να παράγνται και κατά την διάρκεια τυ 4υ αιώνα π.χ. μέχρι Δημήτρις Φαληρέας με ένα νόμ τυ τ 317π.Χ.223 να απαγρεύει τις πλυδάπανες μνημειακές κατακευές την Αθήνα. Στην εικνγράφηη των επιτύμβιων τηλών εκτός από τις ανθρώπινες μρφές εμφανίζνται υχνά κυλιά και πτηνά224. Συνήθης κηνή είναι ένα κυλί να πηδάει πρς τ μέρς τυ πτηνύ. Γενικά η εικνγράφηη κατικίδιων ζώων έχει χέη με τη ζωή τυ παιδιύ. Όταν την εικνγράφηη των τηλών πρωταγωνιτύν παραπάνω από δυ πρόωπα είναι πι δύκλ να καθριτεί η ακριβής ταυτότητα τυς. Πιι από αυτύς είναι ι ζωντανί και πις είναι νεκρός. Τα παιδιά επίης μπρεί να απεικνίζνται και μαζί με τυς υπηρέτες. Στις κηνές όπυ τα παιδιά εικνίζνται μαζί με τυς γνείς, όταν είναι με τις μητέρες τυς υνήθως κάθνται τα γόνατα τυς. Η 221 Oakley 2003, Oakley 2003, Oakley 2003, Oakley 2003,

60 ηλικία των παιδιών είναι κυρίως από τριών έως έξι ετών, πότε είναι άμεα εξαρτημένα από αυτές. Έχυν επιλεχθεί να αναλυθύν τήλες με απεικόνιη παιδιών και ενός δεύτερυ ή τρίτυ πρώπυ από τν κατάλγ τυ Oakley τ «Cming f age in ancient Greece», και μερικά παραδείγματα από τν κατάλγ τυ Clairmnt, όπυ επιλέχθηκαν τήλες με ένα ή δυ παιδιά, εξαιτίας της πληθώρας των ανάγλυφων με παιδιά και ενήλικες μαζί. ι τήλες με ανάγλυφη παράταη ενός ή δυ παιδιών αριθμύν τις 136. Αρχικά θεώρηα κόπιμ να γίνει ανάλυη των ανάγλυφων πυ επέτεφαν και κάπι ταφικό μνημεί, αλλά μελετώντας και τν κατάλγ τυ Clairmnt και τις παραπμπές τυ ε κάπιες υλλγές διαπίτωα την έλλειψη τιχείων. Για τ μεγαλύτερ μέρς των τηλών από τν κατάλγ τυ Clairmnt δεν δίννται πληρφρίες ως πρς την πρέλευη της τήλης, ύτε αν επέτεφαν κάπι μνημεί, έτι επιλέχθηκε ένα μικρό πτό για ανάλυη. Μναδικό παράδειγμα απτελεί η τήλη 0.856α (εικ.47)όπυ αναφέρεται πως βρέθηκε μαζί με τάφυς πυ χρνλγύνται όμως τυς βυζαντινύς χρόνυς. Αναφέρω κάπια παραδείγματα τηλών ή παράγματα από αυτές πυ είχαν 228 χρηιμπιηθεί μεταγενέτερα για διαφρετικύς κπύς. Η τήλη χρηιμπιήθηκε ως πλάκα ε υδραγωγό, η τήλη ε αρχιτεκτνικό μνημεί και η τήλη την πλατεία μνίας., η πία βρέθηκε τα θεμέλια κτηρίυ την δό Αθηνάς κντά Στήλη με τν αδερφό και την αδερφή231 Τ ανάγλυφ είναι από την αρχαϊκή επχή, χρνλγείται τ 540 με 530π.Χ. Η τήλη παρυιάζει έναν αδερφό και μια αδερφή, ι πίι πέθαναν την ίδια τιγμή ή ε κντινό χρνικό διάτημα. αδερφός της εικνίζεται ε μεγαλύτερη κλίμακα ε χέη με την μικρότερη αδερφή τυ πυ τέκεται μπρτά τυ. Τ αγόρι κρατάει τ χέρι τυ 225 Clairmnt 1993, Δραγάτης 1910, 75. Τιριβάκς 1968, 112. Αλεξανδρή 1976, 25. Κατριώτης 1909, Clairmnt 1993, 177. Αλεξανδρή 1976, Clairmnt 1993, Clairmnt 1993, Clairmnt 1993, Oakley 2003,

61 έναν αρύβαλλ δείχνντας την αριτκρατική καταγωγή τυ και την αθλητική ιδιότητα τυ. Τ κρίτι φράει πέπλ και ιμάτι και με τ αριτερό της χέρι κρατάει ένα λυλύδι πυ τ φέρνει πρς τ πρόωπ της.(εικ.48) Στήλη τυ Ξανθίππυ Τ ανάγλυφ χρνλγείται τ π.χ., δείχνει τν πατέρα μαζί με τις δύ τυ κόρες. πατέρας κάθεται ε έναν κλιμό κρατώντας τ δεξί τυ χέρι ένα μίωμα από μια πατύα. Τ αριτερό τυ χέρι πέφτει πάνω τν ώμ της μικρότερης κόρης η πία ηκώνει τα χέρια πρς τ μέρς τυ. Η μεγαλύτερη κόρη τυ τέκεται μπρτά από τα γόνατα τυ, κρατώντας τ δεξί της χέρι ένα πυλί.(εικ.49) 233 Στήλη της Μνηαγόρας και τυ Νικχάρη Χρνλγείται από τ 420π.Χ, δείχνει μια μεγαλύτερη αδερφή να τέκεται και να κρατάει τ αριτερό χέρι ένα πτηνό και μπρτά της ένα μικρό αγόρι πεμέν τα γόνατα να πρπαθεί να πιάει τ πτηνό.(εικ. 50) Παρόμιες απεικνίεις αγριών ε αυτή την τάη βρίκυμε τις ερυθρόμρφες χόες. Η γυναικεία μρφή φαίνεται να είναι η μητέρα τυ παιδιύ, αλλά η επιγραφή τ πάνω μέρς της τήλης μαρτυρά πως είναι κεντάφι για δυ αδέρφια. Στήλη τυ Πλύευκτυ Τ ανάγλυφ χρνλγείται τ π.χ., τ αγόρι Πλύευκτς εικνίζεται τραμμένς πρς τα αριτερά. Πάνω από τυς ώμυς τυ πέφτει τ ιμάτι τ πί αφήνει ακάλυπτ τ τήθς τυ. Τα μαλλιά τυ είναι τυλιγμένα ε πλεξύδες και τηρίζνται από μια λεπτή κρδέλα πυ είναι δεμένη γύρω από τ κεφάλι. Στ δεξί τυ χέρι κρατάει ένα πτηνό, τ πί πρπαθεί να φτάει πηδώντας ένας κύλς πυ βρίκεται μπρτά τυ. 232 Oakley 2003, Oakley 2003, Oakley 2003, Clairmnt 1993,

62 Στήλη της Αμφαρέτης Συχνές είναι ι κηνές πυ τα παιδιά εμφανίζνται μαζί με τις μητέρες τυς ή γιαγιάδες, όπως η τήλη της Αμφαρέτης236 χρνλγύμενη τ 410 π.χ. Η γυναίκα είναι καθιμένη και ντυμένη με χιτώνα και μανδύα. Στ αριτερό της χέρι κρατάει ένα νήπι, τ πί κεπάζει μερικώς με τν μανδύα της. Η επιγραφή237 της τήλης μαρτυρά πως πρόκειται για μια γιαγιά και τ εγγόνι της, ι πίι είναι και ι δυ νεκρί.(εικ.51) Στήλη τυ Μνηικλή238 Η τήλη χρνλγείται τ πρώτ μιό τυ 4υ ( π.χ.)δείχνει ένα αγόρι τεάρων ή πέντε ετών. Στ δεξί τυ χέρι κρατάει τα χερύλια από ένα αμαξίδι και με τ αριτερό υγκρατεί τ χιτώνα τυ, πυ πέφτει πάνω από τ ώμα τυ.(εικ.52) Στήλη με δίδυμα αδέρφια Επίης πλυάριθμες είναι ι κηνές με δίδυμα αδέρφια. Μια τήλη239 (εικ.53)πυ χρνλγείται τ δεύτερ μιό τυ 4 αιώνα π.χ. δείχνει μια ώριμη γυναίκα να κρατά την αγκαλιά της ένα νεγέννητ. Μπρτά της βρίκεται μια νεαρή γυναίκα υπηρέτης, επίης να κρατά τα χέρια της ένα νεγέννητ. Τα νήπια φαίνεται να έχυν την ίδια ηλικία, πότε πιθανόν να είναι δίδυμα. Στήλη με δυ παιδιά Μια άλλη τήλη πυ δείχνει δυ παιδιά πρέρχεται από τ δεύτερ μιό τυ 4υ αιώνα π.χ.240 (εικ.54). Εικνίζεται μια μητέρα την αριτερή μεριά και μπρτά της τέκεται γις της, Σωκράτης. Μια άλλη γυναικεία μρφή κρατάει ένα νεγέννητ. Τα δυ παιδιά πρέπει να είναι αδέρφια και η μητέρα τυς να πέθανε μετά τη γέννηη τυ δεύτερυ παιδιύ. 236 Oakley 2003, Oakley 2003, Oakley 2003, Oakley 2003, Oakley 2003,

63 Στήλη της Φαινύς Η τήλη βρέθηκε την δό Αθηνάς κντά την πλατεία μνίας, χρνλγείται τ π.Χ. Τ κρίτι τέκεται ε τάη τριών τετάρτων πρς τα αριτερά, με τα μαλλιά να είναι πλεγμένα ε πλεξίδες, (εικ.55) Στήλη τυ Πείδιππυ Η τήλη βρέθηκε τις δύς Κόνωνς και Φωκίωνς κντά τις ιδηρδρμικές γραμμές τυ Ηλεκτρικύ Σιδηρδρόμυ. Χρνλγείται τ π.χ. Τ αγόρι τέκεται ε τάη τριών τετάρτων με τ κεφάλι να γέρνει πρς τα δεξιά. Εικνίζεται γυμνός παρά μόν ένας μανδύας πέφτει πάνω τν αριτερό τυ ώμ. Στ δεξί τυ χέρι κρατάει ένα πτηνό τ πί πρπαθεί να φτάει κύλς πυ βρίκεται δίπλα τυ, ενώ τ αριτερό κρατάει ένα παιχνίδι, (εικ.56) Στήλη της Καλλιτνίκης Η Καλλιτνίκη εικνίζεται κατά μέτωπν με τ κεφάλι να γέρνει πρς τα αριτερά. Φράει χιτώνα με κντά μανίκια και αν ζώνη ένα χιτώνα ή πέπλ. Με τ αριτερό της χέρι κρατάει τις άκρες τυ χιτώνα ενώ με τ δεξί της χέρι κρατάει μια γυμνή κύκλα από της πίας λείπυν τα πόδια από τα γόνατα και κάτω. Στήλη τυ Φίλωνς Η τήλη βρέθηκε τις ανακαφές πυ έγιναν τ νεκρταφεί τυ Κεραμεικύ και χρνλγείται τ π.χ. Φίλων είναι ένα αγόρι τριών έως πέντε ετών, τέκεται ε τάη τριών τετάρτων πρς τα αριτερά όπυ γέρνει και τ κεφάλι. Εικνίζεται γυμνός με μια χλαμύδα να πέφτει τν αριτερό τυ ώμ και η άκρη να καταλήγει τ αριτερό χέρι όπυ κρατάει τις λαβές από ένα παιχνίδι. Τ δεξί τυ χέρι 241 Clairmnt 1993, Clairmnt 1993, Clairmnt 1993, Clairmnt 1993,

64 είναν χαμηλά και κντά τη μύτη ενός μικρύ κύλυ, πίς αναπηδά πρς τ χέρι τυ. Στήλη 0.868a245 Η τήλη βρέθηκε την Καλλιθέα την δό Ματζαργιωτάκη, και χρνλγείται τ π.χ. Έχει βρεθεί αππαματικά, εικνίζεται ένα βρέφς να κάθεται κλαδόν, και τυ πίυ τ κεφάλι λείπει. Μια χλαμύδα πέφτει πάνω τν αριτερό τυ ώμ και πόδι.(εικ.57) Στήλη της Δημαινήτης Η τήλη 246εικνίζει ένα νεαρό κρίτι πυ φράει χιτώνα και ιμάτι, και κρατάει ένα πτηνό τ δεξί της χέρι. Στα δεξιά της τέκεται ένα μικρό κρίτι τ πί πιθανώς κρατά μια πάπια. Τ κρίτι-υπηρέτης είναι ε μικρότερη κλίμακα απόδης η πία δεν φείλεται την ηλικία αλλά την ιδιότητα της. Η τήλη χρνλγείται τ 310π.Χ. (εικ.58) Τ ενδιαφέρν των Ελλήνων για τα παιδιά φαίνεται και την απόδη των μρφών και των κινήεων τις κηνές όπυ αυτά πρωταγωνιτύν. Η παρυία των αγριών και τα αντικείμενα πυ τα υνόδευαν τις κηδείες είναι πι πλλά από αυτά των κριτιών, και φαίνεται έτι μια πρτίμηη για τα αγόρια, αλλά πλλές είναι ι φρές πυ και τα ίδια τα αντικείμενα χετίζνται με τα κρίτια Τα νήπια δεν έπαιρναν την ίδια πρχή ό τα μεγαλύτερα παιδιά. Όταν εμφανίζνταν την τέχνη, ήταν την αγκαλιά της μητέρας τυς και πλλές φρές η μητέρα είχε πεθάνει την γέννα. Η εικνγράφηη των παιδιών γινόταν με τιχεία πυ ανήκυν τ δικό τυς κόμ. Ώτε παρατηρύμε τις κηνές τυς μαζί, κατικίδια ζώα, κυλιά, πτηνά, γάτες, κότες. Παιχνίδια, καρότια και αμαξίδια για τα αγόρια και κύκλες και καθρέφτες για τα κρίτια Ήταν ημαντικό για τυς γνείς να αιθάννται ότι τα παιδιά τυς ήταν χαρύμενα και κατά τη διάρκεια της ζωής τυς και μετά τ θάνατ τυς. 245 Clairmnt 1993, Oakley 2003,

65 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ι πληρφρίες πυ έχυμε από τυς μέχρι ήμερα ανακαμμένυς τάφυς, μας βηθάνε τ να κατανήυμε τν τρόπ κέψης των αρχαίων Αθηναίων απέναντι τα παιδιά και τα βρέφη κατά τη διαδικαία της ταφής τυς. Τ περιεχόμεν των τάφων είναι ικανπιητικό, για να μπρέυμε να τ αναλύυμε, αν και ε ριμένες περιπτώεις θα ήταν ευκλότερ αν ι τάφι δεν είχαν υληθεί ή κατατραφεί. Στ μεγαλύτερ πτό τυς η κεραμική έχει διατηρηθεί και η πιότητα των κτεριμάτων είναι καλή. ι πι πλύιες ε κτερίματα ήταν ι λάρνακες, πυ υπερτερύαν και ε αριθμό, ι πίες τις περιότερες φρές υνδεύνταν από ένα μεγάλ αριθμό αγγείων και ιδιαίτερα ληκύθων. ι γνείς και ιδιαίτερα ι μητέρες, φρόντιζαν τ νεκρό παιδί τπθετώντας τν τάφ παιχνίδια και αγγεία, ι παρατάεις των πίων πρέρχνταν από την ενήλικη ζωή, αφύ δεν θα πρλάβαιναν να βιώυν τις υγκεκριμένες κατατάεις. Παράδειγμα απτελεί τ αγγεί με την παράταη των επαυλίων πυ αναφέρθηκε τ κεφάλαι με την εικνγράφηη των αγγείων. Ως πρς τ χώρ ταφής τα παιδιά είτε θάβνταν κντά τυς ενήλικες, ιδίως όταν πρόκειται για μητέρα και παιδί, είτε ι τάφι ήταν υγκεντρωμένι ε ξεχωριτό μέρς τυ νεκρταφείυ. Τ πτό των ευρεθέντων παιδικών τάφων πικίλει ανάλγα με την χρνική περίδ, έχντας άλλτε μεγαλύτερα πτά από αυτά των ενηλίκων και άλλτε μικρότερα. Αυτό βέβαια μπρεί να υμβαίνει γιατί υπάρχυν πλλές γνωτές περιχές με αρχαία πυ δεν έχυν ανακαφθεί και υπάρχυν και άλλες τόες ανεξερεύνητες πυ θα μπρύαν να μας δώυν περαιτέρω τιχεία πρς μελέτη. 63

66 ΒΙΒΛΙΓΡΑΦΙΑ Αλεξανδρή, : «Αθήναι», Αρχαιλγικόν Α ελτίν:82-\ 08 Αλεξανδρή,. 1974: «Αθήναι», Αρχαιλγικόν Αελτίν: Αλεξανδρή,. 1976: «Ανακαφικές εργαίες», Αρχαιλγικόν Δελτίν:2\-6\ Αλεξανδρή,. 1976: «Ανακαφές», Αρχαιλγικόν Αελτίν:33-\09 Αλεξανδρή,. 1977: «Ανακαφικές εργαίες», Αρχαιλγικόν Αελτίν: Ανδρειωμένυ, A. 1966: «Ανακαφαί εντός της περιμετρικής ζωής των Αθηνών», Αρχαιλγικόν Αελτίν:55-91 Angel, J.L. 1945: «Skeletal material frm Attica», Hesperia 14: Bazant, J : «Icngraphy f ches recnsidered», Listy fillgicke 98: Bardman, J.-Kurtz, D Έθιμα ταφής τν Αρχαί Ελληνικό κόμ, Θεόδωρς Ξένς(επιμ,), Αθήνα Clairmnt, C.W. 1993: «Tmbstnes with ne child r children», Classical attic tmbstnes vl. 7: Cllingridge, K. 1999: «Hell Dlly : figurines as an indicatr f gender in child graves», Prceedings f the 16th Internatinal cngress f classical Archaelgy, Bstn 2005: Δραγάτης, I. 1910: «Πειραϊκαί αρχαιότητες», Αρχαιλγική Εφημερίς:66-82 Dickmann, J. 1999: «Adult s children r childhd gendered twice», Prceedings f the 16th Internatinal cngress f classical Archaelgy, Bstn 2005: Ζρίδης, Π. 1992: «Ανακαφικές εργαίες», Αρχαιλγικόν Αελτίν:! 1-56 Ζρίδης, Π. 1996: «Ανακαφές», Αρχαιλγικόν Αελτίν:40-64 Green, J.1971: «Ches f the later fifth century», BSA 66: J?6 Haentjens, A. 1999: «Mrs Immatura in Irn age Attica», Prceedings f the 16th. Internatinal cngress f classical Archaelgy, Bstn 2005: Hamiltn, R Ches and Anthesteria: Athenian icngraphy and ritual. University f Michigan Press Huby-Nielsen, S. 1992: «Interactin between chieftains and citizens? 7th cent. B.C. Burial custms in Athens», Acta Hyperbrea 4 :

67 Huby-Nielsen, S. 1995: «Burial language in Archaic and Classical Kerameiks», Prceedings f the Danish institute at Athens 1 : Huby-Nielsen, S. 1996: «Wmen and the frmatin f the Athenian city-state: the evidence f burial custms», Metis 77: Huby-Nielsen, S. 1998:«Revival f Archaic funerary practices in the Hellenistic and Rman Kerameiks», Prceedings f the Danish Institute at Athens 2: Huby-Nielsen, S. 2000: «Child burials in ancient Athens», Children and Material culture, Lndn: Κάντα-Κίτυ, K Ελευίνα: αρχαιλγικός χώρς και τ μυεί της : μυθλγία-μυτήρια, Αθήνα Καπετανάκη, Π. 1973: «Νεκρταφείν τυ 4υ αι. π.χ. εις Αθήνας παρά την Ιεράν δόν», Αρχαιλγικά Ανάλεκτα Αθηνών: Καραγιώργα-Σταθακπύλυ, Θ. 1979: «Ανακαφικές εργαίες», Αρχαιλγικόν ΑελτίνΑ 1-62 Κατριώτης, Π. 1909: «Ανάγλυφα επιτύμβια μετά πλαγγόνς», Αρχαιλγική Εφημερίς: Knigge, U Κεραμεικός της Αθήνας: ιτρία-μνημεία-ανακαφές μτφ, Σεϊρλή Αλίκη, Αθήνα Κκκλιύ, Τ. 1995: «Ανακαφικές εργαίες», Αρχαιλγικόν Δελτίν:29-54 Κυρυνιώτης, Κ. 1913: «Κεραμεικύ Ανακαφαί», Αρχαιλγική Εφημερίς : Κυπαρίης, Ν. 1923: «Εξ Αθηνών και Αττικής», Αρχαιλγικόν Ηελπν:55-83 Λαζαρίδης, Δ. 1966: «Αρχαιότητες και μνημεία Αττικής και νήων», Αρχαιλγικό Δελτίν: Λιάγκυρας, Α : «Αθήναι», Αρχαιλγικόν Δελτίν:31-82 Λυγκύρη, Ε. 1989: «Ανακαφικές εργαίες», Αρχαιλγικόν Δελτίν:23-49 Metzger, Η Recherches sur Vimagerie athenienne, Paris Mrris, I Burial and ancient sciety: the rice f the Greek city-state, Lndn Mrris, I. 1989: «Attitudes tward Death in Archaic Greece», Class Ant 8 :

68 Mrris, I Ταφικά τελετυργικά έθιμα και κινωνική δμή την κλαική αρχαιότητα, Ηράκλει Mrris, I. 1995: «Burning the dead in Archaic Athens, men and heres». Culture et cite. L Arinement d Athenes a I'epque Archaique, Bruxelles: Mrris, I. 1998: «Burial and ancient sciety after ten years», Necrples et puvir: idelgies, practiques et interpretatins, Lyn :21-32 Μυλωνάς, Γ T δυτικό νεκρταφεί της Ελευίνας, Αθήνα Oakley, J. 2003: «Death and the child», Cming f age in Ancient Greece.images f childhdfrm the classical past, Berkeles: Παπαγγέλη, K. 1997: «Ανακαφές Μητρπλιτικύ Σιδηρδρόμυ Αθηνών», Αρχαιλγικόν ΔελτίνΆ5-Ί0 Παρλαμά, Α.-Σταμπλίδης, Ν Η πόλη κάτω από την πόλη: ευρήματα από τις ανακαφές τυ Μητρπλιτικύ Σιδηρδρόμυ των Αθηνών, Αθήνα Πλάτωνς, Γ. Μ. 1997: «Ανακαφικές εργαίες», Αρχαιλγικόν ΔελτίνΠ 1-96 Πλάτωνς, Γ. Μ Αχαρναί : Ιτρική και τπγραφική επικόπηη των αρχαίων Αχαρνών, των γειτνικών δήμων και των χυρώεων της Πάρνηθας, Αχαρναί Πωλγιώργη, Μ. 1995: «Παιδική ταφή την Ηλιύπλη», Αρχαιλγική Εφημερίς: Σαλλιώρα-ικνμάκυ, Μ αρχαίς δήμς τυ Συνίυ : ιτρική και τπγραφική επικόπηη, Αθήνα Seafrd, R Ανταπόδη και Τελετυργία: Όμηρς και η τραγωδία την αναπτυόμενη πόλη-κράτς, Αθήνα. Seifert, Μ. 2005: «Children withut childhd? Scial status and child representatin n Attic vases and vtive reliefs (sixth-furth century B.C.)», Acts f the VIth Internatinal cngress f classical Archaelgy, Bstn Shapir, H. 2003: «Fathers and sns, men and bys», Cming f Age in Ancient Greece.images f childhdfrm the classical past, Berkeles: Σημαντώνη-Μπυρνιά, E Αττικά κλαικά επιτύμβια μνημεία, Αθήνα Σημαντώνη-Μπυρνιά, Ε Αττικά κλαικά επιτύμβια ανάγλυφα, Αθήνα 66

69 Σκιρλάντι, Δ. 1968: «Ανακαφαί παρά τας Ηρίας πύλας», Αρχαιλγική Εφημερίς: 8-52 Σκιρλάντι, Δ. 1975: «Ανακαφή παρά τα Μακρά Τείχη και η ινχόη τυ Ταύρυ», Αρχαιλγική Εφημερίς:66-\Α9 Smith, H.R.W Crpus Vasrum Antiqurum University f Califrnia, Berkeley Stem, E.M. 1978: «Kinderkannchen zum Chenfest», Thiass:Sieben archalgische Arbeiten, Amsterdam: Τιριβάκς, H. 1968: «Αρχαιότητες και μνημεία Αττικής και νήων Σαρωνικύ», Αρχαιλγικόν Αελτίν: Χαριτωνίδης, Σ. 1958: «Ανακαφή κλαικών τάφων παρά την πλατείαν Συντάγματς», Αρχαιλγική Εφημερίς: Χατζηπύλιυ, Σ. 1993: «Ανακαφικές εργαίες», Αρχαιλγικόν Αελτίν:31-62 Χατζηπύλιυ, Ε. 1996: «Ανακαφικές εργαίες», Αρχαιλγικόν ΔελτίνΑΙ -64 Van Hrn, G Ches and Anthesteria,Le\den Whitley, J Style and sciety in Dark Age: The changing face fpre-literate sciety b.c., Cambridge Yung, R. 1951: «Sepulturae intra urbem», Hesperia 20:

70 θ' ΕΖ ζ Ol ζ. E E E E E E E E E 6 a 6 6 a a a B 5 1/ υ O O O O O U υ* ΙΩ O ΙΩ t ΙΩ O U 0 ΙΩ ΙΩ t t Η α 3 ΙΩ *ω ZL 10 O' O' E.e 3 3 CL Q. t Ζ3 ΙΩ Ό D ZL a CO >- Ι CD Ι 9^ > α_ fs I is - - =L 04 I -c 1 S-" c- _ - Vi - CL 3 GJ D Q. CD >- 3 O Vi > -cr CD - q 2 a «a. Is uj 3 -c * I- ΚΑΤΑΛΓΣ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΤΑΦΩΝ (ΑΘΗΝΩΝ) θ 0_ ε _ Θ ί α UJ θ. 2 III θ m ε 111 ε O O > g JO -c gθα lo g JO - g3-04 cr _ O' - Q. x O CD > > 5 V. UJ O 9 D 5 '=> a * CL O O 5 * O' cd ^ v* m a * == 3 JO D ^ 5C > - B *cr a - vi Q. ω *- - Μ Μ θ Μ C ΐ Μ θ > Q- 111 Ζ > J f-a s E a» D O CT O' =L O 9-5-g v: 3 > 3 >- 9 E" -c t a 1= *. _ CL ΌΤ θ' 3-9- R 1* 3 g Ι - g Ι -c CL Ό - CL Ό Ό - Ό θ>θ>θ = w,4>:u CM>:0ii>;xcM>:i>:x O^JCMj^CMj^CSjCMjy, 9--cr == 0--cr =5 9--cr Q -c =z \*-cr =5 ^ > O if'o if'o if ^ if 0^0 ^ c»- * 3 a q_q- -Sq-ORcl9'q-'0 2-0 JhS-OOS-OH Ρ > B- 3-3 * j 1 '2 3. f ^ 2 3J CL CD - W a Ρ gs 3 is Vi O Vi Vi O > CL > CL CL > Ό Ό Ό - - O' 3 UJ * Vi _J * Vi * * Vi Vi cm 04 J CM CM ^ CM >= 3 CM _l 04 f _l 0 0 Sj 0 cr * Κ-Γ O u O O' 1 O > *0 *0 = cl 9-9- u»- 1- *a ι- *1 *i 2gv n1- > O 9 2

71 ζ Χ E 5 3 O m D 3. δ 3 Oin Ό D ZL. π. Χ. π. Χ. δ 3 in Ι 1 ZL to α ^ Ε t m 6 3 m CO 'Μό 05 t Ι CM 'Μ- >ό 1^ Μ" Ι D ό CT t ι Μ- - Μ- t ZL >- t- CD Μ1 ό h~- CD Μ 3 m 3 τ έ τ α ρ τ τ α ι. π. Χ π. Χ > 6 CD CM - * > D D cp α.- κ_τ D ^ D C 1= υ» t CM Is ν' c. c 3 - α. α CT * *2 ί- ι -t y ^ ω *9 ^ w τ Φ 3 3 t * 5 > * Ι - - α α> c. > δ ^ cp > - ^ α ω «υ* CT Ό, - _- Ν ί Χ> 2 53 *3 -ς CD 3* y ι* * -. : > ««.l 3 ν υ* u tr ω φ - s CM 3 CL Ι D S 2? F ν' CD e Q- Ό Ql s t= c- υ* Ql Θ CD >- 3 Q. 5C cr Ill - CL e I Q- CM D - O O CQ. s cd - 3 -C z C- - - δ CM *3 bc 5 D 5 s β " - O «5 m t g CD -CD s %r ϊ 3 u cp Ό VC t= 3 t J ω > - Ό E Ξ * * CP ^ 3 s ε J G ω p CD CD - 05 D OQ. CL O O D CQ. p *3 Bf II ν' in *cr - CM i s O CD *=S V/1 Vi t h u v? CD O CL δ D CEL - D cp > * U v: O ' IO U lyi5,= U O w 3- _ ^ - 3 P -=>» CD _ p 9- CQ. i 3 u- - * 3 -ς c CL -» CP t t= O CD CD *3 id O > Ul *1 g4 c 2 >- O M - *? ω 2 * e»- M i= > D Ή 2-5 D O D O > 3. T υ 3 -CQ 1 cp 2 z O 1 f z 3 0? Ό 1 t Ό e τ f - Π Ul D» CD» t CD T T CD > Ι - 3 m α a 2 ω_ O 8#.. VC Z 9- t ω CD D rt CP CP 3. ZL D tr- a > to 3 ^ O D O CQ IP tr a v: i ν' CP CT CP D 5C CL tc D Ul > > > > D v: CL P D > - > CL Q. 3C Q. CL O * CL 3- CL * Ό Ό v: Ό Ό»» P P c CQl CQ. -cr v: 3. CO 3 3 ^ ω Π - i- g ω S-» - t F- t ^ 3v: D P - w O Θ ^ > > λ - *0 0-0* > 3- ω Ό if * cp _ 3 O ^ 9 as I? Ί! i C U q. c - *3 CL CL CM υ* 9- Ό '3 CQ. CP Ό 5C -Γ u» T. l ^ t cp* S CP -g. 1 CD - t= -3 O - t= u» cp O 3- Ό > P CL ZL CL D t CL e i O 1 3- P CP 9- P.0 >x D CP 9- P h _ D D»- > '3 CM CM

72 Τ Α Φ Σ Τ Υ Π Σ Τ Α Φ Η Σ Ν Ρ Ι{ ρ η ν Ε ΙΔ Ω Λ ΙΑ Μ Ε Λ Α Μ Β Α Φ Η Μ Ε Λ Α Ν Μ Ρ Φ Α Ε Ρ Υ Θ Ρ Μ Ρ Φ Α Α Λ Λ Η Κ Ε Ρ Α Μ ΙΚ Η Α Λ Λ Α Υ Λ ΙΚ Α Χ Α Λ Κ ΙΝ Α Χ Ρ Ν Λ Γ Η Σ Η ω» ΙΛ -ω Ε t= yi v Q- ^ CL t P 5 e B? *=? *= 5 6 D χ^ I O ^ 6 3 O 3 O CM m 0 0 υ m m in 0 m in. Μ- cr M- CM m cr cr 8 cr 8 M N cr ω ^ x m- cr ΗλΙ w MU) υ> 1» HU 1 HU t m > >- >- χ χ Ι >- > χ CT > CL CO 1= '3 u» O CM > 0 «5 0 0 t 0" u» CD u* 0 *3 CM >0 CD O 3 0 vi y3u 3 u* O rs O > 9 CD *3 m - V Vi CD ^ *U 3 Θ- 0 ^ * x '3 CD π U) cr Vi τί -cr ic 3 '3 - Id 0 SC 9 x CD * O * yx 11 5 & => 0 cr Q C «O ί > δ E- 0 CD CD a 3 > Vi - Vi ZL Ό -cr 5 ω > 0^ y >- - 3 y 0 3 t= u >- CM -CT -cr y U ZL CJ - ω r-- J τ T > f O J 3- a ω ω 9- ui u Vi 0 «ΙΛ» θ' S2 0^ Js ^ ω» τηρύμενι κελετό ς Ν,κεφ α λή - BA Τ m τ 1 Ό" 9^ ω ί Τ a Βΐ ω ε CM θ > t= *0 - j^"lo τ 0- ΜΌ U) 5 * S > CD 3 1 cr 0-^ ω y Τ» - CT C => - ϊ- * CT Ό& υ» ω 0- ί= ^ Η ι *Ρ 3! CD CD a a a 1= uν 0 a νί Vi y y y Vi Vi y Vi vi Vi Vi 0 a 0 > > > > > > u > > > > > > α_ CL CL. CL CL 0 CL CL CL CL CL CL Ό Ό Ό Ό Ό - ZL -a O Ό Ό * CL V» υ* KA υ* KA ΚΑ > > \Α υ* ΚΑ > 0 O O 0 ΚΑ ΚΑ ΚΑ ~ Ό ω Ό Ό Ό =) ^ ιᾱ Ι ι- a. ab >- ZL ZL 3. - Ρ ιγμα, τά LIII γμα, τά LVIII γμα, τά I γμα, τά VII γμα, τά VIII ιγμα, τάι LI ιγμα, τά' LVI ιγμα, τά' LIV O 0 1- O D» > > 1 >- *- *- 0 3 > > > > >» >- >- 3 3 '3 '3 *3» > > > I > > 0 D D O 3 D '3 τ τ ΕΓ τά φ ς 18 ( * 1= CO h- CO CD O CM CO *$- m CD 00 > CM CM CM CO CO CO CO CO CO CO CO CO CO

73 O' O' O' O' O' O' O' O' O' O' O' O' O' D M t t t t t t t t t t t t jj 1= JO l > CL CL CL CL CL CL CL CL CL Q_ CL CL tel tel tel tel tel tel tel tel tel tel tel tel C a E ϊ= t= 1= 1= t 1= 1= V υ 6 cr cr C" cr cr cr cr cr cr cr cr ^r 2 CM CM υ y y y y y y y y y: y D D D D O O D D O O D O O a O a in t x x c -c Χ y y y y y y y y y y O' O 2* x: O t 28 y ^ O CL CL O Q. 6 tel CL tel tel Ι t= O CD O to t Ql ZL ZL > Κ tel >- CL >- ω fai *9^ D D t Q. Ό - α t CO. if1 CM CD t 2- y v: a~ 2 t 3- O' tel t > Π.9 GI n U O O w 3- p l if CD CL "3 3 Π D 59 g 3- > θ_ Jr ω CL v: if zl T cr 3-3 tel ^ * s i τ CQ T T m CL D cr g t CL CD ό-β ic D jr > ω * I 3 CQ 3 - CL \- CD O O D O D O > O' tel «F * Π t» I a 3 > t Ό tel O 2 > i* t F- *: > O' k*i Ό =1 *- g t ω «V ^ Θ- fit 3 =i e π t 1*1 O e O' 3 CQ. v 3 O' O O 3 CM 3 ω T- ω S-tfSf If «Η Ό - O > x CQ. 3 Ό 't *" 01 2* CM S O' " 2 > *" 3 ι- Ό - a a -cr y y y y y y v: y y * y t y ay y a a y > > > > > > > > > > > tel > > > CL a. CL CL CL CL CL CL CL CL CL CL CL CL > a a -a - CL a *a Ό Ό y Ό Ό CM M- O' O' 3 3 tel tel Ό zz Ό O ξ> j= Ι > e.o > ~ t- t- u > Ό > Ό i ι- > > 3 3 ^ O' CL -cr 3 ZL = c ^r in M- CD M- S Ξ V - 2 t sc *2 ^O, t t O _ O' * 3 3 Ό.9 * t Ι r^- CD O m ic > 2*^" * «- ^ D 3 O D O ff fisists 8- S s - " 9 Q. y α 3-3- CM CO cl> 2 * B * t= 9- zl *a CL Ό lo Ό CL O' O > ' D a. ft Ό O' O D O t

74 O' O w M" Μ- ΜΤ y Ι O L t- *- Ι»- ι- > c D 6 6 Q- a x. αχ. V 3 6 a si ei pi u* ^r υ hi - UI. U1. U) - 1 t * 1 ~ z t» Mh ^r υ ^r V M- CT -hi - vv 0 O UI IO CL IO IO IO 1/ υ υ«va V/ Χ * - a IO Ι Ι Ι Ι CD t D IO Ι >- 1 5 >!9 UJ >- α. >- UI UI g- D 9 3 D ^ Ό cq. -3 JO >- χ ω - ΐ 1 3 CD α_ 3 S& - 5 >ω *9 CQ. ω 25 JO ULT CQ Q. Ι CQ. ι 2 > q 2 3? y CJ> U3 t ω CD ^ Ξ 5 c- * Q- CD υ» ω Ι ω CD 3 C- -". - CM - J- Is CJ* >ω «ω * -- θ-. U» «ω Ι s -c ί D r- 9-^-5 GL α - CD G UI α> α * * 9" δ. 0Τ τ ι- ' Γ ^ «5 * D - Ι τ τ *ίίΐ mu δ. CT 3 *O^Q- CD CQ. -ui CT > α. Cr. Ι e Ό 9 Ό.. Q. Ό - CL Ό CL Ό α_ >. - Ό. -C Ό - W e 9- Ό. >- υ* 9 Ό W* U* _ V/* _ υ ν/* α α. - & κτ * 9- * - wdfl ι/.5γν***ν/' Ό 1* - Ό ν υ> - *«? Τϊ =» «9 =>~ 2-3 θ' ^ if Ό 9- υ. 3 - χί V» π 2? 3? > > 2Ό = 5,2- ία s. i π CL 3 ηα.9-! 2 = κ χ - 5 * 2 9 ^ Ό C/i _ ν» * 9 ^» Ό KJ* D Η *«Η. *. ω ι 25 * «β _ V» * 9-» Ό Ό vy»*c α hi 'ί 9-. π 2? ω π *» 5 '«ν 'S 3 - ΐ β «CD CM CD CO s CD 00 CD CD CO O Is-

75 CM C/> O > c CO O t= Ό 1*1 Ι ζ χ Ζ * Ε Ε Ρ= Ρ= E E P P P Ε Ε Ε Ε Ε Ε δ δ 3 δ δ δ Β δ δ δ δ δ δ m m ιη ιη υ ι/ v tf ΙΛ * θ' u* θ' in in Ι Ι Ι Ι ι in m ιη m Ι ιη -ω OJ ω α_ 3 >- 3 Q. LU 9- Ι > CD Ζ> 5ί θ' ω ω c> * ^ 5-2 * CT 1J* ς 8. δ c-φ φ d 3 CT CT CD 3 CT * 13- * Ε- - =J- 5Γ D -cr t) c D - C7 ** - y Ι Μ S ^*2 ω 5 π Ogf63 CD 3 ς-1= 1 3 ii 1 Π L γ «CD - ^ ό CM π ^ CT Ι ζ>! w. ζ- >- ιυ U1 { ULT ι u/' V-Λ /S CD 5-5 α ω. hso α χ ι= 1*1 ΐ- 3!2 3 Ε *- u CO > 1 $ 1 Ε - > 9 Ρ= ω > 2 ^ -CT R 1= >- α. LU Ζ ι-? 3 α δ Q. * Ι ν_/λ =l ω I - - Ι - Ρ ω g. - = ω Ι θ' Ι 1= Ι W> Ι si *: ω Ι νν* 5? Ρ ω -h) 9- CD CQ δ* t ΕΞ α 9- m ί θ CD 9- CD cr _ [. 9 ^ s η 1_ τ s 5 5 > > s τ r- - Ι ^O1^c-«C] b Sm > > ί- V cr - ω > ω ω - =ϊ β C >- 9- m. CL α α α 3. α. α. >->->->->»r 1.^ ι.ι ι w» t _ 9- * ΡΧ 9- D 9-3 CQ- 9-3 CQ. 9-3 C3L 9- Ό -3 CQ. 9- CT p: τ- 9- -*3 ^ ^ ι ^ > υ'ί.* CM sl! I«NI 0 cr CD h- N O lo CM r^ _ CM c μ- in c h-

76 CM O' Ό > a > CO CM ζ _ >- O Q. LII is ui O 111 CL Ξ O * Θ m s UJ s a UI UJ e»- M O El >- e H χ' χ \ζ Ε tz ti tz Ε Ό L L L L L L 1= t= 5 Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι U*» cr cr cr cr VJ* L/ 1/ Ι-Λ V/ CO CO CO fal CL CL CL CL fa) CL fa) Ι Ι Ι Ι ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι U D χ -α * Ι» Ξ Ι >: Γ Q. t l Β. χ! 2 > ϋ fal >- 7 > Ζ - t gs. t m -ω. Q_ CO - Ft - y IO O > I* g JO g & ^ Μ q-y _C Ofli Ό g. a -! & m T h- N 3δ t * -Cli -cr Ι cr fa) fa) 2 ^ =2 3 1ε ft Is 5 CO -CT CO CM - - > ω fa) - c-z & τ s Ό ξ1 δ 3 n. 2 > fal -fal -» O C» w x cr kj* 5? g-- =-" 2- ^ CD cr CL - *3 cr O > -fa) _ =2- a 2 > ω *«CD cr CL e e O t O t cf cf > f > f fal > -fal > ~l -fa) IL -fa) K» fal fa) Tt CM CD CD CM CM NO 0 Θ- =3 O 1 > - T v_r _ D CD CL 3 Ό 3-» JL 3 *C- O x 3 - ZL Q fa) *= 1 CDT h t) > v/ υ> u υ ό - ϋ> - =3-^-3. p 5. _ D O D υ c a a a q χ i- i y ZLf h D 3 3 t> 3 > > > CL {Z_ fal ^ CM T- N χ V Ό S 9- P CL C -O u 2- t CM E CD t= O CL «* " 31 ZL ω O > CD z> T υ*» CD CD CD 3 O' O' CD CD ZL ZL 3. CL CL CL 2 > E 3 > Ό p 3-03 u a ^ r CD af -fa) Ι 1= LU E 25 κεραμκεττής κελετί γυναικός λήκυθς λήκυθς ανθεμωτή λήκυθς 50?-30ί ι ττ,χ και παιδιύ, CM CO M- t CD N CO 03 T- CM CO M- IO CD N CO 03 O CM CM CM CM CM CM CM CM CM CM CO CO CO CO CO CO CO CO CO CO M-

77 3 από 69 kj ζ Χ * Ε 5 Ε t= Ε = Ε > * > ω n. t CT * 9- ζ i S Ε 5 * >.*9 > ω ^ i S ϋ* Ε. CD cm 3*: v/»i «g F. s C" -ω y - a. υ* 3 i q - Q - Ό > ta 5i. Ul t 3 3. ω 0-2 ω 53 *?!d 3. t a hf CD? θ > *c - a -CT '3 CO - * I υ^> ι ω α 0 3 * ω ι/q- ω. t. ="- - ; 3 D CD CL 3 0 ; - - «-Γ -t I 3 3. ω? - CO *cr ' - > - θυ» CD ϊ Q- UI 23 in α. S χ θ m ε 111 ε α 111 3*9-9 5 % uj > -3 KJ> Z c >- T a «-λ O a.. Ul z t t cr CL CD F-d s δ Ό CO cr t > 3. O1 t E 3 * 5 O '2 i- O a * O1 t S α> t t * Q. CO. KJ' t «O R ω * s *2 φ ω ^ t tj * Z 1 Q- ca CO e Ό 9- O *: Q. O O 0 cm Oi ^ J - CQ. J CM GO. 1 2*.. ^ U1

78 ΑΤΤΙΚΗ ΡΑΜΝΥΣ *- ΜΑΡΑΘΩΝ' ΜΕΝΙΔΙ (ΑΧΑΡΝΑΙ) ΝΕΑ ΜΑΚΡΗ ΝΈΑ ΙΩΝΙΑ _ ΒΡΙΛΗΣΣΙΑ ^ ΓΑΛΑΤΣΙ * Ν ΤΡΑΦΙ w ΨΥΧΙΚ» ΐΛΐηυ ΠΙΚΕΡΜΙ ΑΙΓΑΛΕΩ*" %&> wy i ΒΥΡΒΑΣ.ΑΠΑ ΣΩΤΗΡΑ >, a? pfxtu * ΑΘΗΝΑ (ΧΑΡΒΑΙΙ) m 9 (ΒΕΛΑΝΙΔΕΖΑ) Si'1 ΝΊΚΑΙΑ. ΤΑΥΡΣ. ^ΊΊΑΤΑ ΚΑΛΛΙΘΕΑ «ΠΑΙΑνΤα ύ -/λ ΠΑΛ. KOKKINIA Γνι> ΣΑΛΑ ΜΙΣ ΗΛΙΥΠΛΙΣ(ΛΙ0ΠΕΣΙ) ΠΕΙΡΑ ΙΕ ΥΣ ΠΑΛ. ΤΡΑΧΩΝΕΣ ή). 5^ ΦΑΛΗΡΝ ΚΡΩΠΙ ΠΕΡΑΤΗ > τ* ΕΛΛΗΝΙΚΝ. % V,- Υ μαρκπυδ μ ερεν^ ββυλα Άν # R Δ ΡΗ ΒΥΛΙΑΓΜΕΝΗ «, C f Η ΚΑΛΥΒΙΑ KOYBAPAw ^! ΑΝΑΒΥΣΣΣ ΡΙΚΣΥ % * * ^ Υ ΜΕΣΧΩΡΙ ί] / 20 m ΛΕΓΡΕΝΑ Ύα ΙΥΝΙΝ Χάρτης Αττικής 70

79 CL ΚΛΑΣΙΚΑ ΧΜ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΑ Χάρτης των 7τυλών της Αθήνας 71

80 ΝΡΙΔΑΝΣ \ ν//ω5& famt1' Ν^&βΝ ΥΚΕΙΝ ΑΥΚΠ5Β5Ν Μ W MO^ZEiONU. ΝΣΑΡΓΕΣ Χάρτης Αθήνας 7ς-5ς αιώνας π.χ. 72

81 i ii j l\ 1 ' % %. / V i *MAttSH /W Υ * KMAjffSHl /αχαρνικα Π?ΛΑ1 'Α& ΚΑΒΗΤ ^EPAfWAH SP1A0AI \nmai7 HaHOtiBlt ΜΡϊΑΑΝ*0 / ΠΕΙΡΑΙΚΑ! xflyaal-# f ΛΗΑ %mmx. H»ci. λ«ί«*ρ 7.HHW nvaa!sj'^ A ΔΓ0?Α 3^7 6A ydn!on ΔίΧΑΡόίΐ V n/mi ICftOM ' ίιαγκβμώ %AYKEION JJ > I %: / 'aieio^ t- m' : AI ΠΕΣ ildmj/ ~ ' M 9 - ^r s // HOvrf ;l /*" tepott NMW Ή*> 1i κ;ί > iton* HVAA' t '» '.H- j S' p1>jp in*αργεσ *OB MS Χάρτης Αθήνας 5ς-4ς αιώνας π.χ. 73

82 > ΚΑ&ΜΐϊΓ 6ΜΜ&Ν ήμα ΚφΛ!Ϊ.Τ Κ/ ΐ p ADDQt ϊ ΤΦΝ it 0^1*1 'a at Ol furcr Γma&tSQH ~ Ε i0r nr ivn ΚΗΓ5 " κηην AYk'EION S* mm TTC. Μ*ίΡύκ teww. βί >^ vv,iii.n ^kvieiy. :- &» & &Ί ' S>-A«.MONQi«m vf l ^Bf'C^i'AP^TtU,' s «U U K j - )S)Mw - j^yjj ftf7 r na v '/r>p ΙΑΡΓΕΙ// /xa.gi Χάρτης Αθήνας 4ς-1ς αιώνας π.χ. 74

83 Χάρτης των τειχών της Αθήνας 75

84 5. «Περίβλς» 6. Τάφς τυ Δεξίλεω 8. Τάφι τ>ν Πρέβεων 9. Νεκρταφεί "Querweg L... Μέτρα Χάρτης Κεραμεικύ 76

85 U \ 2 IN A >» Κάτψη ιερύ Ελευίνας 77

86 ΚΑΤΑΛΓΣ ΕΙΚΝΩΝ 1. Αθήνα 8, πλαγγόνα. Χαριτωνίδης 1958, εικ Αθήνα 12, χύς. Χαριτωνίδης 1958, εικ Αθήνα, πήλινς λυτήρας. Bardman-Kurtz 1988, χ Κεραμεικός, εγχυτριμός. Knigge 1990, εικ Ελευίνα, αρκφάγς. Μυλωνάς 1975, πιν Ελευίνα, εγχυτριμί. Μυλωνάς 1975, πιν Αθήνα, κάτψη τάφων Σταδίυ και μήρυ. Ανδρειωμένυ 1966, χ Αθήνα, ειδώλια. Ανδρειωμένυ 1966, πιν. 83γ 9. Ελευίνα, ταφή. Μυλωνάς 1975, πιν. 365α 10. Ελευίνα 735,737,738, αγγεία. Μυλωνάς 1975, πιν. 365β 11. Ελευίνα, ταφή. Μυλωνάς 1975, πιν Ελευίνα, ταφή. Μυλωνάς 1975, πιν. 361α 13. Ελευίνα, ταφή. Μυλωνάς 1975, πιν. 361 β 14. Ελευίνα, ταφή. Μυλωνάς 1975, πιν. 362α 15. Ελευίνα 724,725,726,727,728, αγγεία. Μυλωνάς 1975, πιν. 362 β-γ 16. Ελευίνα, ταφή. Μυλωνάς 1975, πιν Ελευίνα, ταφή. Μυλωνάς 1975, πιν Ελευίνα 34, ειδώλι. Μυλωνάς 1975, πιν. 323β 19. Ελευίνα 437,439, λήκυθι. Μυλωνάς 1975, πιν. 323α 20. Ελευίνα 435,436,438, λήκυθι. Μυλωνάς 1975, πιν. 323α 21. Αχαρνές, εγχυτριμός. Πλάτωνς 2004, εικ Αχαρνές, εγχυτριμός. Πλάτωνς 2004, εικ Αχαρνές, ληκύθι. Πλάτωνς 2004, έγχρ.εικ Αχαρνές, ειδώλι. Πλάτωνς 2004, έγχρ. εικ Αθήνα, ταφή και κτερίματα. Αλεξανδρή 1968, πιν Αθήνα, ταφή. Παρλαμά-Σταμπλίδης 1992, ελ. 121, εικ Αθήνα 106,107,108, λήκυθι. Παρλαμά-Σταμπλίδης 1992, ελ Αθήνα 109,111,112, χόες. Παρλαμά-Σταμπλίδης 1992, ελ Αθήνα 110, χύς. Παρλαμά-Σταμπλίδης 1992, ελ Αθήνα 116,117, ειδώλια. Παρλαμά-Σταμπλίδης 1992, ελ Αθήνα 1, ληκύθι. Χαριτωνίδης 1958, εικ Αθήνα 5, πλαγγόνα. Χαριτωνίδης 1958, εικ Αθήνα, πλαγγόνα. Χαριτωνίδης 1958, εικ Αθήνα, λήκυθι. Λαζαρίδης 1966, πιν. 99α 35. Αθήνα, λήκυθι. Λαζαρίδης 1966, πιν. 99β 36. Κεραμεικός, ταφή. Κυρυνιώτης 1913, εικ Κεραμεικός, κτερίματα. Κυρυνιώτης 1913, εικ Αχαρνές, ταφή. Πλάτωνς 2004, εικ Αθήνα, ειδώλι. Καπετανάκη 1973, εικ Ελευίνα, παιχνίδια. Καντά-Κίτυ 1990, εικ Ελευίνα, κτερίματα. Καντά-Κίτυ 1990, εικ Λνδίν Ε 677, χύς. Hamiltn 1992, εικ. 7 78

87 43. Λνδίν Ε527, χύς. Dickman 1999, εικ Δυβλίν , χύς. Hamiltn 1992, εικ Βτώνη MFA 02.40, χύς. Hamiltn 1992, εικ Κεραμεικός, αμφρέας. Knigge 1990, εικ Αθήνα, τήλη. Αλεξανδρή 1976, πιν. 30β 48. Νέα Υόρκη, τήλη. Oakley 2003, εικ Λνδίν , τήλη. Oakley 2003, εικ Αθήνα 3845, τήλη. Oakley 2003, εικ Αθήνα, τήλη. Oakley 2003, εικ Πρίντν, τήλη. Oakley 2003, εικ Παρίι ΜΑ 2872, τήλη. Oakley 2003, εικ Παρίι ΜΑ 3113, τήλη. Oakley 2003, εικ Αθήνα, τήλη. Κυπαρίης 1923, εικ Αθήνα, τήλη. Δραγάτης 1910, εικ Αθήνα, τήλη. Τιριβάκς 1968, πιν. 57α 58. Μαλιμπύ, τήλη. Oakley 2003, εικ

88 Εικόνα 1. Πρόθια και πίθια όψη της πλαγγόνας τυ τάφυ LVIII. Εικόνα 2. Χύς από τν τάφ LVIII. Εικόνα 3. Πήλινς λυτήρας με παιδική ταφή. Εικόνα 4. Εγχυτριμός ε αμφρείς ίνυ.

89 Εικόνα 7. Κάτψη τάφων των δών Σταδίυ και μήρυ. Εικόνα 8. Ειδώλια από τν τάφ II τη Σταδίυ και μήρυ

90 Εικόνα 9. Τάφς Θ20α. Εικόνα 10. Αγγεία από την ταφή Θ20α.

91 Εικόνα 11. Τάφς 117,

92 Εικόνα 12. Λάρνακα Θ17. Εικόνα 13. Εωτερικό λάρνακας Θ17.

93 Εικόνα 15. Αγγεία από τν τάφ Θ17.

94 Εικόνα 16. Σαρκφάγς Β17,

95 Εικόνα 17. Πώρινη αρκφάγς Ζ25

96 Εικόνα 18. Ειδώλι από τη αρκφάγ Ζ25. Εικόνα 19. Αγγεία από τη αρκφάγ Ζ25. Εικόνα 20. Αγγεία από τη αρκφάγ Ζ25.

97 Εικόνα 21. Εγχυτριμός 1 από την δό Φιλαδέλφειας και Λευκάδας. Εικόνα 22. Εγχυτριμός 2 από την δό Φιλαδέλφειας και Λευκάδας.

98 Εικόνα 23. Ληκύθι από τν τάφ Κ2. Εικόνα 24. Ειδώλι από τν τάφ Κ2.

99 Εικόνα 25. Τάφς IV από την δό Γενν. Κλκτρώνη και κτερίματα.

100 Εικόνα 26. Τάφς 41 από τ φρέαρ Πετμεζά.

101 Εικόνα 27. Λήκυθι από τν τάφ 41. Εικόνα 28. Χόες από τν τάφ 41. Εικόνα 29. Χύς από τν τάφ 41. Εικόνα 30. Ειδώλια από τν τάφ 41.

102 Εικόνα 31. Ληκύθι από τν τάφ CII. Εικόνα 32. Πλαγγόνα από τν τάφ CII. Εικόνα 33. Πλαγγόνα από τν τάφ LIII.

103 Εικόνα 34. Λήκυθι από τν τάφ την Αργυρύπλη. Εικόνα 35. Λήκυθι από τν τάφ την Αργυρύπλη.

104 Εικόνα 36. Ταφικός χώρς Δημητρίας και Παμφίλης. Εικόνα 37. Κτερίματα από τν τάφ λ.

105 Εικόνα 38. Λάρνακα 1 από την δό Φιλαδέλφειας και Λευκάδας. Εικόνα 39. Ειδώλι από τν τάφ I.

106 Εικόνα 40. Παιχνίδια γεωμετρικών τάφων. Εικόνα 41. Κτερίματα από γεωμετρικές ταφές. Εικόνα 42. Χύς με απεικόνιη παιδιύ πυ έρπει.

107 Εικόνα 43. Χύς με απεικόνιη παιδιύ πυ παίζει λύρα. Εικόνα 44. Χύς με απεικόνιη παιδιύ πυ παίζει. Εικόνα 45. Χύς με απεικόνιη γυμνύ παιδιύ. Εικόνα 46. Αμφρέας από εγχυτριμ.

108 Εικόνα 47. Στήλη την δό Αγγέλυ Βλάχυ και Μνηικλέυς. Εικόνα 48. Στήλη με τν αδερφό και την αδερφή. Εικόνα 49. Στήλη με τν ^.άνθιππ και τις δυ τυ κόρες. Εικόνα 50. Στήλη με την Μνηαγόρα και τν Νικχάρη.

109 Εικόνα 51. Στήλη Αμφαρέτης. Εικόνα 52. Στήλη Μνηικλή. Εικόνα 53. Στήλη γυναίκας με θεραπαινίδα πυ κρατάνε δίδυμα. Εικόνα 54. Στήλη με απεικόνιη μητέρας, γιαγιάς και δυ παιδιών.

110 Εικόνα 55. Στήλη με τη Φαινώ. Εικόνα 56. Στήλη Πείδιππυ. Εικόνα 57. Στήλη από την δό Ματζαγριωτάκη. Εικόνα 58. Στήλη με τη Δημαινήτη.

111 ί-νε; 00SSSS»' *7