Το Αισθητικό Ιδεώδες στην αρχαία Ελλάδα

Transcript

1 ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ - 6ο ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΙΣΔΙΑΣΤΑΤΕΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΕΣ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ Ουμπέρτο Έκο ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Κεφ. 1 Το Αισθητικό Ιδεώδες στην αρχαία Ελλάδα 1. Ο χορός των Μουσών Στην αρχαία Ελλάδα, μέχρι την εποχή του Περικλή, οι Έλληνες δεν είχαν μια πραγματική αισθητική αντίληψη για το Κάλλος : Για το μαντείο των Δελφών, το πιο δίκαιο ήταν και το πιο ωραίο Πλάτωνας : Η τέχνη και η ποίηση (και συνεπώς το Κάλλος) ευχαριστούν το βλέμμα ή το νου, όμως δεν συνδέονται απευθείας με την αλήθεια. Ούτε στον Όμηρο δεν υπάρχει ένας ορισμός του Κάλλους, ωστόσο ο Όμηρος δικαιολογεί έμμεσα τοντρωικό πόλεμο. Για τους μετέπειτα λυρικούς ποιητές, εκτός από τη Σαπφώ, το θέμα του Κάλλους δεν ήταν τόσο σημαντικό. Στην εποχή του Περικλή, το Κάλλος συνδέεται με το μέτρο και την αναλογία Η πρώτη αντίληψη του Κάλλους συνδέεται με τις διάφορες τέχνες που το εξέφραζαν : Στους ύμνους, Κάλλος είναι η αρμονία του κόσμου. Στην ποίηση, η μαγεία της χαράς που γεμίζει τους ανθρώπους Στη γλυπτική, το Κάλλος βρίσκεται στο κατάλληλο μέτρο και στη συμμετρία των επιμέρους τμημάτων. Στη ρητορική, το Κάλλος βρίσκεται στο σωστό ρυθμό. Η λέξη καλόν σημαίνει αυτό που μας αρέσει, που προσελκύει το βλέμμα. Το όμορφο αντικείμενο ικανοποιεί τις αισθήσεις μας, ωστόσο για το ανθρώπινο σώμα, οι ιδιότητες της ψυχής και του χαρακτήρα γίνονται περισσότερο αντιληπτές με το νου, παρά με τα μάτια. 1

2 2. Το Κάλλος των καλλιτεχνών Την περίοδο της ανάπτυξης της Αθήνας, σαν μεγάλης στρατιωτικής οικονομικής και πολιτισμικής δύναμης, διαμορφώνεται μία σαφέστερη αντίληψη για το ωραίο. Είναι η χρυσή εποχή του Περικλή, η εποχή της μεγάλης ανάπτυξης των τεχνών και κυρίως της ζωγραφικής και της γλυπτικής. Η ανάπτυξη αυτή αποδίδεται στην ανάγκη ανοικοδόμησης των ναών που είχαν καταστραφεί από τους Πέρσες, στην ανάγκη επίδειξης της αθηναϊκής δύναμης, στην εύνοια που έδειχνε ο Περικλής προς τους καλλιτέχνες και στην εξέλιξη της τεχνικής των εικαστικών τεχνών. Η ελληνική ζωγραφική και γλυπτική παρουσιάζει τεράστια πρόοδο, σε σχέση με την αιγυπτιακή. Η αιγυπτιακή τέχνη αδιαφορούσε για την οπτική εντύπωση που υπάκουε σε αυθαίρετα καθορισμένους κανόνες. Αντίθετα, η ελληνική τέχνη βασιζόταν στην υποκειμενική οπτική εντύπωση : στη ζωγραφική, η προοπτική συνίζηση δεν τηρεί την αντικειμενική ακρίβεια των ωραίων μορφών : η τέλεια κυκλικότητα της ασπίδας προσαρμόζεται στην οπτική γωνία του θεατή, ώστε να τη βλέπει προοπτικά συμπιεσμένη. Φειδίας, Μύρωνας και Πραξιτέλης επιτυγχάνουν μια ισορροπία στη ρεαλιστική απεικόνισης του Κάλλους της ανθρώπινης μορφής*, με έναν ειδικό κανόνα (κανών), ανάλογο με τον κανόνα των μουσικών συνθέσεων. *Προτιμάται το Κάλλος των οργανικών μορφών από εκείνο των ανόργανων αντικειμένων. Η ελληνική γλυπτική αναζητά το ιδεώδες Κάλλος μέσα από μια σύνθεση ζωντανών σωμάτων, όπου το Κάλλος εναρμονίζεται με την ψυχή και το σώμα, δηλαδή το Κάλλος των μορφών εναρμονίζεται με την καλοοσύνη της ψυχής, που αποτελεί το ιδεώδες της Καλοκαγαθίας. Αυτό το Κάλλος εκφράζεται καλύτερα σε στατικές φόρμες, όπου ένα μέρος της κίνησης είναι σε ισορροπία και ανάπαυση και στις οποίες κυριαρχεί η εκφραστική λιτότητα, παρά οι πολλές λεπτομέρειες. Ωστόσο, στο Λαοκόοντα της ελληνιστικής περιόδου (εικ. σελ. 45), δεν υπάρχει η λιτότητα αυτή. Για το λόγο αυτό κατέπληξε όταν ανακαλύφθηκε το Το Κάλλος των φιλοσόφων Ο Σωκράτης, στα Απομνημονεύματα του Ξενοφώντα (των οποίων η αντικειμενικότητα αμφισβητείται σήμερα, εξαιτίας της μεροληπτικής τοποθέτησης του Ξενοφώντα), διακρίνει τρεις αισθητικές κατηγορίες : το ιδεώδες Κάλλος που αντιπροσωπεύει τη φύση, το πνευματικό Κάλλος που εκφράσει την ψυχή μέσα από το βλέμμα (όπως ο Πραξιτέλεης που στα γλυπτά του ζωγράφιζε τα μάτια για να τα κάνει πιο αληθινα) και το ωφέλιμο ή λειτουργικό Κάλλος 2

3 Για τον Πλάτωνα, οι δύο πιο σημαντικές αντιλήψεις για το Κάλλος είναι το Κάλλος ως αρμονία και αναλογία των επιμέρους τμημάτων (που ανάγεται στον Πυθαγόρα) και το Κάλλος ως λαμπρότητα (που επηρέασε τη νεοπλατωνική σκέψη). Το Κάλλος είναι αυτόνομο, ακτινοβολεί παντού χωρίς να δεσμεύεται. Το Κάλλος δεν αντιστοιχεί σ' αυτό που φαίνεται (ο Σωκράτης εξωτερικά ήταν άσχημος, όμως ακτινοβολούσε εσωτερικό Κάλλος). Το σώμα είναι μια σκοτεινή σπηλιά που φυλακίζει την ψυχή. Γι αυτό η αντίληψη μέσω των αισθήσεων πρέπει να ξεπεραστεί από την αντίληψη μέσω του πνεύματος. Επομένως, δεν μπορούν όλοι ν' αντιληφθούν το αληθινό Κάλλος. Η τέχνη είναι ένα φτιαχτό αντίγραφο του αληθινού κάλλους και γι αυτό είναι αντιπαιδαγωγική για τους νέους και πτεπει αντικατασταθεί στα σχολεία από το Κάλλος των γεωμετρικών μορφών, που βασίζεται στην αναλογία και στη μαθημαντική αντίληψη του σύμπαντος. Κεφ. ΙΙ Το Απολλώνιο και το Διονυσιακό 1. Οι θεοί των Δελφών Η ελληνική κοινή αντίληψη για το Κάλλος βασίζεται στα τέσσερα αποφθέγματα που είναι γραμμένα στους τοίχους του ιερού του Απόλλωνα στους Δελφούς : Το πλέον δίκαιο είναι το πιο ωραίο, Παν Μέτρον Άριστον, Ύβριν μίσει, Μηδέν Άγαν. Τα αποφθέγματα αυτά συμφωνούν με την κοσμοθεωρία που ερμηνεύει την τάξη και την αρμονία ως τα στοιχεία που θέτουν όρια στο χασματικό χάος, από το λαιμό του οποίου, σύμφωνα με τον Ησίοδο, ξεπήδησε ο κόσμος. Στον ίδιο ναό, στο αντικριστό ανατολικό αέτωμα, απεικονίζεται ο Διόνυσος, ο θεός του χαους και της παραβατικότητας. Η αντιφατική αυτή συνύπαρξη των δύο θεοτήτων στον ίδιο χώρο εκφράζει τη δυνατότητα της εισβολής του χάους στην αρμονική ομορφιά. Ειδικότερα, εκφράζει κάποιες σημαντικές αντιθέσεις που παραμένουν άλυτες στην ελληνική αντίληψη για το Κάλλος: 1. Η ομορφιά και η αντίληψη των αισθήσεων : αν το Κάλλος γίνεται αντιληπτό μέσω των αισθήσεων, τότε δημιουργείαι μια αντίφαση ανάμεσα στην Εμφάνιση και στο Καλλος. Για τον Ηράκλειτο, το αρμονικό Κάλλος του κόσμου εξωτερικεύεται σαν τυχαία αταξία. 2. Η ακοή και η όραση : αν και η μουσική έχει το προνόμιο να εκφράζει την ψυχή, μόνον οπτικά ορίζεται ως Καλόν (ωραίο) εκείνο που αρέσει και ελκύει. Έτσι, η αταξία και η μουσική αποτελουν τη σκοτεινή πλευρά του αρμονικού Απολλώνειου Κάλλους, δηλαδή πέφτουν στη σφαίρα δράσης του Διόνυσου. 3

4 2. Από τους Έλληνες στο Νίτσε Μία άλλη αντίθεση Απόλλωνα Διόνυσου είναι η απόσταση και η εγγύτητα : Στην ελληνική και στη δυτική τέχνη - σε αντίθεση με ορισμένες ανατολικές μορφές τέχνης - ευνοείται η σωστή απόσταση μεταξύ έργου παρατηρητή, ώστε να μην έρχεται κανείς σε άμεση επαφή με αυτό. Αντίθετα, ένα ιαπωνικό γλυπτό πρέπει να αγγίζεται. Το ελληνικό κάλλος επομένως εκφράζεται από την όραση και την ακοή. Όμως, μορφές που γίνονται αισθητές μέσω της αφής, όπως η μουσική, συνεπαγονται την πνευματική συμμετοχή του ακροατή. Για τον Νίτσε, το Απολλώνειο Καλλος είναι η αρμονία, ως τάξη και μέτρο. Ταυτόχρονα όμως, το Κάλλος αυτό προσπαθεί να εξαλείψει το Διονυσιακό Κάλλος της χαράς, του κινδύνου και των σκοτεινών μυσταγωγικών τελετουργιών, που θα μείνει κρυμμενο, για να διαμορφωθεί αργότερα σε ένα σύγχρονο μυστικό και ζωτικό Κάλλος, παίρνοντας έτσι την εκδίκησή του από το αρμονικό Κάλλος Κεφ. ΙΙΙ Το Κάλλος ως αναλογία και αρμονία 1. Ο αριθμός και η μουσική Από την αρχαιότητα, το Κάλλος ταυτιζόταν με την αναλογία. Ωστόσο, στον ελληνικό και λατινικό κόσμο, η αναλογία συνδεόταν πάντα και το ευχάριστο χρώμα (φως). Για τους προσωκρατικούς φιλόσοφους, Θαλή, Αναξίμανδρο και Αναξαμένη (7ος 6ος αιώ. π.χ.) η αρχή όλων των πραγμάτων βρίσκεται στο νερό, στο αρχέγονο άπειρο και στον αέρα. Ο κόσμος έχει ενιαία μορφή, που ρυθμίζεται και κυβερνάται από έναν νόμο. Ο Πυθαγόρας, ο οποίος γνώριζε τον μαθηματικό στοχασμό των Αιγυπτίων, είναι ο πρώτος που υποστήριξε πως αρχή όλων των πραγμάτων είναι ο αριθμός. Οι πυθαγόρειοι αισθάνονταν ιερό δέος για το άπειρο και σε ο,τιδήποτε δεν έχει όρια. Ο αριθμός, μπορεί να περιορίσει την πραγματικότητα, δίνοντάς της τάξη και σαφήνεια. Όλα τα πράγματα υπάρχουν, επειδή αντανακλούν μία μαθηματική τάξη, δηλαδή τάξη που εκφράζει μαθηματικούς νόμους, που ταυτόχρονα είναι και όρος για να υπάρχει Κάλλος. 4

5 Οι πυθαγόρειοι μελέτησαν πρώτοι τις μαθηματικές σχέσεις που διέπουν τους μουσικούς ήχους, τις αναλογίες πάνω στις οποίες βασίζονται τα διαστήματα, τη σχέση ανάμεσα στο μήκος της χορδής και του ύψους του αντίστοιχου ήχου. Η μουσική αρμονία συνδέεται με κανόνες για την παραγωγή του Κάλλους. Στο Μεσαίωνα, ο Βοήθιος στο έργο του αναφέρει ότι ο Πυθαγόρας παρατήρησε μία μέρα πως, καθώς ένας σιδεράς χτυπούσε τα σφυριά στο αμόνι, έβγαιναν διαφρετικοί ήχοι, και αντιλήφθηκε πως οι σχέσεις μεταξύ των παραγόμενων ήχων ήταν ανάλογες με το βάρος των σφυριών. Έπίσης, οι Πυθαγόρειοι γνώριζαν πως οι διαφορετικοί μουσικοί τόνοι επιδρούν διαφορετικά στην ψυχολογία των ατόμων. Οι σκληροί και ήπιοι ρυθμοί είναι καταλληλότεροι για τη διαπαιδαγώγηση δυνατών παιδιών, από τους μαλθακούς και λάγνους ρυθμούς. Ο Πυθαγόρας κατάφερε να επαναφέρει στην ηρεμία και αυτοκυριαρχία ένα μεθυσμένο έφηβο, βάζοντάς τον ν' ακούσει μια μελωδία σε υποφρύγιο τόνο και σε απανδειακό μέτρο (επειδή ο φρύγιος τόνος είναι ερεθιστικός). Οι πυθαγόρειοι αποκοιμιόντουσαν με συγκεκριμένα νανουρίσματα. 2. Η αναλογία στην αρχιτεκτονική Οι σχέσεις που ρυθμίζουν τις διαστάσεις των ελληνικών ναών, οι αποστάσεις ανάμεσα στις κολόνες και οι σχέσεις μεταξύ των τμημάτων της πρόσοψης, αντιστοιχούν στις ίδιες σχέσεις που ρυθμίζουν τα μουσικά διαστήματα : Η τετρακτύς (η δεκάδα) είναι ένα συμβολικό ισόπλευρο τρίγωνο, στο οποίο συμπυκνώνεται η μετατροπή των αριθμητικών σχέσεων σε γεωμετρικές : Κάθε πλευρά του ορίζεται από 4 σημεία ( 3 κορυφές & κέντρο) ενώ το κέντρο του είναι η μονάδα, από την οποία γεννιούνται όλοι οι άλλοι αριθμοί (εικ. σελ. 64). Το σημείο 4 σημαίνει την ισχύ, τη δικαιοσύνη και τη σταθερότητα : το τρίγωνο που σχηματίζεται από 3 σειρές 4 αριθμών συμβολίζει την τέλεια ισότητα. Τα σημεία που σχηματίζουν το τρίγωνο, αν αθροιστούν μεταξύ τους, δίνουν τον αριθμό 10, και με τους 10 πρώτους αριθμούς μπορούν να εκφραστούν όλοι οι δυνατοί αριθμοί. Στην τετρακτύν ( δεκάδα) συμπυκώνεται όλη η σοφία του σύμπαντος, όλοι οι αριθμοί και όλες οι αριθμητικές πράξεις. Αν διευρύνουμε προοδευτικά τη βάση του τριγώνου ορίζοντας αριθμούς, σύμφωνα με το πρότυπο της τετρακτύος, προκύπτουν μαθηματικοί πρόοδοι, όπου εναλλάσσονται άρτιοι αριθμοί (σύμβολο του απείρου)* και περιττοί αριθμοί (πεπερασμένοι)*. Οι αριθμητικές αυτές αρμονίες αντιστοιχούν σε γεωμετρικές αρμονίες. Το μάτι, μπορεί να συνδέει συνεχώς αυτά τα σημεία σε μια ακαθόριστη και αλληλένδετη σειρά τέλειων ισόπλευρων τριγώνων. * οι άρτιοι αριθμοί συμβολίζουν το άπειρο, επειδή είναι αδύνατο να ορίσουμε σ αυτούς ένα σημείο που να διαρεί τη σημειακή γραμμή σε δύο ίσα μέρη. * οι περιττοί είναι πεπερασμένοι, επειδή η σημειακή γραμμή έχει πάντα ένα κεντρικό σημείο που χωρίζει έναν ίδιο αριθμό σημείων. 5

6 Ο Πλάτωνας και, κυρίως, ο Τιμαίος υποστηρίζουν την πυθαγόρεια μαθημαντική αντίληψη του κόσμου. Ο Πλατωνισμος επιστρέφει κατά την περίοδο μεταξύ Ανθρωπισμού και Αναγέννησης : τα κανονιστικά πλατωνικά στερεά μελετώνται ως ιδεώδη πρότυπα από τους Λεονάρντο, Πιέρο ντέλα Φραντσέσκα. Η θεία αναλογία είναι η χρυσή τομή, δηλαδή η σχέση που υπάρχει σε ένα τμήμα ΑΒ όταν, δοθέντος ενός σημείου Γ μέσα στο ΑΒ, ο λόγος ΑΒ = ΑΓ ΑΓ ΓΒ Ο Βιτρούβιος : Όρισε τις σωστές αναλογίες του σώματος σε κλάσματα : το πρόσωπο πρέπει να είναι το 1/10 του συνολικού ύψους, το κεφάλι το 1/8, το μήκος του θώρακα το 1/4, κλπ. Στο έργο του βασίστηκαν οι αναγεννησιακές θεωρίες για την αρχιτεκτονική: Η αρχή της αναλογίας επανεμφανίζεται στην αρχιτεκτονική ως συμβολικός και μυστικιστικός υπαινιγμός : πενταγωνικές δομές στη γοτθική τέχνη και τα σχέδια στους ρόδακες των καθεδρικών ναών, τα χαρακτηριστικά μονογράμματα, συνήθως πάνω σε λίθος των κτιρίων Ξεχωρίζει την αναλογία, που είναι η τεχνική εφαρμογή της αρχής της συμμετρίας από την ευρυθμία, που είναι η προσαρμογή των αναλογιών στις ανάγκες της οπτικής γωνίας. Το 4 είναι ο αριθμός του ανθρώπου, επειδή το πλάτος του ανθρώπου με τα χερια τεντωμένα αντιστοιχεί στο ύψος του, δίνοντας έτσι τη βάση ενός ιδανικού τετραγώνου. 3. Το ανθρώπινο σώμα Για τους πρώτους πυθαγόρειους, η αρμονία συνίσταται, όχι μόνο στην εναντιότητα δύο αντιθέτων ( περιττών και άρτιων αριθμών, πεπερασμένου και απείρου, μονάδας και πολλαπλότητας, δεξιας και αριστερής κατεύθυνσης, αρσενικού και θηλυκού, τετραγώνου και ορθογωνίου, ευθείας και καμπύλης, κ.ο.κ.), αλλά και στο γεγονός ότι στην εναντιότητα αυτή ένα μονάχα αντιπροσωπεύει την τελειότητα. Ωραία στοιχεια είναι ο περιττός αριθμός, η ευθεία και το τετράγωνο, ενώ οι αντίθετες καταστάσεις εκφράζουν το λάθος, το κακό και τη δυσαρμονία. Η συμμετρία για τους πυθαγόρειους είναι ένας από τους κανόνες του ωραίου. Οι κορες που λάξευαν οι καλλιτέχνες του 6ου αιώ. π.χ. ήταν ωραίες, λόγω της ευχάριστης όψης που δημιουργούσε η ισορροπία της έκφρασής τους και η αρμονική σχέση των μελών τους, η οποία υπόκειται στον ίδιο νόμο με εκείνον στον οποίο υπόκεινται οι αποστάσεις μεταξύ των πλανητικών σφαιρών. Από τις πρώτες προϋποθέσεις μιας καλής μορφής ήταν η σωστή αναλογία και η συμμετρία : όμοια μάτια, ομοιόμρφα κατανεμημένες τις πλεξούδες, όμοια τα στήθη, ισομήκη χέρια και πόδια, όμοιες και ρυθμικες οι πτυχές του χιτώνα, συμμετρικές γωνίες των χειλιών με το ακαθόριστο χαμόγελο αυτών των αγαλματων. 6

7 4ος αιών. π.χ., Πολύκλειτος : λαξεύει ένα άγαλμα, που μετέπειτα ονομάστηκε Κανών, επειδή σ' αυτό εφαρμόζονται οι κανόνες για τη σωστή αναλογία μεταξύ των μερών του σώματος. Η αρχή στην οποία στηρίζεται ο Κανόνας δεν είναι η ισορροπία δύο όμοιων στοιχείων: όλα τα μέλη του σώματος έχουν αμοιβαία γεωμετρική αναλογία : το Α προς Β αναλογεί με το Β προς Γ. Ο Ελληνικός Κανόνας της αναλογίας διαφέρει από τον αιγυπτιακό : Οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν δικτυωτά πλαίσια με τετραγωνισμένες διαιρέσεις σταθερών μέτρων. Π.χ αν μία μορφή έπρεπε να έχει ύψος 18 μονάδες, αυτόματα το μήκος του ποδιού ήταν 3 μονάδες, του χεριού 5, κ.ο.κ. Ο ελληνικός Κανών του Πολύκλειτου δεν έχει σταθερές μονάδες (μέτρα) : το κεφάλι βρίσκεται κατ αναλογία με τον κορμό, ο κορμός με τα πόδια, κ.ο.κ. Οι σχέσεις αυτές υπολογίζονται σύμφωνα με την κίνηση του σωματος, τις μεταβολές της προοπτικής, τιις προσαρμογές της ίδιας της φιγούρας στη θέση του θεατή. Οι γλύπτες δεν τηρούσαν τις αναλογίες με μαθηματικό τρόπο, αλλά τις προσάρμοζαν στις ανάγκες της οπτικής γωνίας από την οποία ο θεατής θα έβλεπε τη φιγούρα ( η μετέπειτα ευρυθμία του Βιτρούβιου). Ηράκλειτος : αν στο σύμπαν υπάρχουν αντιθετικά ζεύγη φαινομενικά ασυμβίβαστα ( μονάδα και πολλαπλότητα, έρωτας και μίσος, ειρήνη και πόλεμος, ηρεμία και κίνηση), η αρμονία επιτυγχάνεται ακυρώνοντας το ένα από αυτά, αλλά αφήνοντάς τα να ζουν και τα δύο σε μία διαρκή ένταση. Δηλαδή, η αρμονία βρίσκεται στην ισορροπία των αντιθέτων, και όχι στην εξουδετέρωση του ενός εκ των αντιθέτων. Στο Μεσαίωνα, δεν εφαρμόζονται μαθηματικοί κανόνες αναλογιών για το ανθρώπινο σώμα. Το ανθρώπινο σώμα υποτιμάται προς χάριν του πνευματικού Κάλλους. Το ανθρώπινο σώμα αξιολογείται ως θαύμα της Δημιουργίας. Για τον ορισμό όμως του ηθικού Κάλλους χρησιμοποιoύνται ως κριτήρια οι πυθαγόρειες αναλογίες, όπως συμβαίνει στο συμβολισμό του homo quadratus : Ο μεσαιωνικός πολιτισμός βασιζόταν σε μια πλατωνική ιδέα (που παράλληλα εξελισσόταν και στον εβραϊκό μυστικισμό), σύμφωνα με την οποία ο κόσμος είναι σαν ένα μεγάλο ζώο, συνεπώς και το ανθρώπινο ον είναι ζώο. Δηλαδή, ο κόσμος είναι ένας μεγάλος άνθρωπος και ο άνθρωπος είναι ένας μικρός κόσμος.έτσι δημιουργηθηκε η θεωρία homo quadratus, στην οποία ο αριθμός ως αρχή του σύμπαντος ενέχει συμβολικές έννοιες, που βασίζονται σε αριθμητικές αντιστοιχίες που είναι ταυτόχρονα και αισθητικές. Το 4 είναι ο αριθμός της ηθικης τελειότητας. Γι' αυτό ο ηθικός άντρας στο Μεσαίωνα ονομάστηκε τετράγωνος : οι αρχαίοι, θεωρούσαν ότι, όπως είναι στη φύση, έτσι πρέπει να είναι και στην τέχνη. Η φύση διαιρείται σε 4 μέρη. Ο αριθμός 4 είναι κεντρικός και λυσιτελής (τελεσφόρος): 4 είναι τα σημεία του ορίζοντα, 4 οι κύριοι άνεμοι, 4 οι φάσεις της σελήνης, 4 οι εποχές. Το 4 είναι και ο συστατικός αριθμός του τιμαϊκού τετράεδρου της φωτιάς. Ο τετράγωνος άνθρωπος είναι ταυτόχρονα και πενταγωνικός, γιατί η πεντάδα συμβολίζει και τη μυστικιστική και την αισθητική τελειότητα : 7

8 - το 5 είναι κυκλικός αριθμός, επειδή πολλαπλασιαζόμενο επανέρχεται συνεχώς ( 5x5 = 25x5 =625, κ.ο.κ). - 5 είναι οι ουσίες των πραγμάτων, οι στοιχειώδεις ζώνες : ζώα, φυτά, άνθρωπος, πτηνά, ιχθύες), - Πεντάδα είναι η δομική μήτρα του Θεού, σύμφωνα με τις Γραφές(Πεντάτευχος, οι πέντε πληγές του Κυρίου). - Απαντάται και στον άνθρωπο, ως εγγεγραμμένο σε κύκλο με κέντρο τον ομφαλό, ενώ η περίμετρος που σχηματίζεται από τις ευθείες γραμμές που ενώνουν τα άκρα σχηματίζουν πεντάγωνο. Ο μυστικισμός της Αγίας Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν βασίζεται στην πεντάδα. Ο Ούγος του Αγίου Βίκτωρος υποστηρίζει ότι το σώμα και η ψυχή αντικατοπτρίζουν την τελειότητα του θεϊκού Κάλλους: το σώμα βασίζεται σε άρτιο αριθμό, είναι ατελές και ασταθές, ενώ η ψυχή σε περιττό αριθμό, είναι συγκεκριμένη και τέλεια. Η πνευματική ζωή βασίζεται στη μαθηματική τελειότητα της δεκάδας. Συγκρίνοντας τις μελέτες αναλογιων του σώματος ενός καλλιτέχνη του μεσαίωνα με τους Ντίρερ και Λεονάρντο, διαπιστώνουμε ότι το ιδανικό πρότυπο των αναγεννησιακών καλλιτεχνών δεν είναι πλέον η φιλοσοφική αντίληψη της μεσαιωνικής αναλογίας, αλλά ο Κανών του Πολυκλείτου. 4. Ο κόσμος και η φύση Στην πυθαγόρεια θεώρηση, ψυχή και σώμα υπακούουν στους ίδιους νόμους της κοσμικής μουσικής. Αυτές οι ίδιες αναλογίες δημιουργούν την αρμονία του κόσμου, καθώς και ο μικρόκοσμος (ο κόσμος όπου ζούμε) και ο μακρόκοσμος (το σύμπαν) να συνδέονται με ένα και μοναδικό μαθηματικό και ταυτόχρονα αισθητικό κανόνα. Ο κανόνας αυτός εκδηλώνεται στην κοσμική μουσική, ο ήχος, δηλαδή, που παράγει κάθε πλανήτης, καθώς περιστρέφεται γύρω από τη γη και που όσο πιο μακριά από τη γη είναι ο πλανήτης και όσο πιο γρήγορα κινείται, τόσο πιο οξύς είναι ο ήχος. Όλη αυτή η μουσική γκάμα στο σύνολό της παράγει μία γλυκύτατη μουσική, την κοσμική μουσική, που δεν την αντιλαμβανόμαστε, επειδή οι αισθήσεις μας είναι ανεπαρκείς. Υ.Γ. ΕΠΕΙΔΗ Η ΕΞΕΤΑΣΗ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΜΕ ΑΝΟΙΧΤΑ ΒΙΒΛΙΑ, ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΤΕ ΤΗΝ ΕΚΦΡΑΣΗ ΣΑΣ ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΘΕΩΡΗΘΕΙ ΣΑΝ ΑΝΤΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΚΟΠΟΥΜΕ ΟΛΟΙ. ΓΙ ΑΥΤΟ ΚΑΝΤΕ ΜΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΩΣΤΕ ΝΑ ΒΟΗΘΗΘΕΙΤΕ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ. ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ!!!