Δηαζθάιηζε Πνηόηεηαο ζηελ Τξηηνβάζκηα Εθπαίδεπζε: Σρεδηαζκόο Εξγαιείωλ Αμηνιόγεζεο γηα ην Τκήκα Μεραληθώλ Σρεδίαζεο Πξνϊόληωλ θαη Σπζηεκάηωλ

Transcript

1 ΣΜΗΜΑ ΜΗΥΑΝΙΚΩΝ ΥΕΔΙΑΗ ΠΡΟΪΟΝΣΩΝ ΚΑΙ ΤΣΗΜΑΣΩΝ Διπλωματική Εργασία Δηαζθάιηζε Πνηόηεηαο ζηελ Τξηηνβάζκηα Εθπαίδεπζε: Σρεδηαζκόο Εξγαιείωλ Αμηνιόγεζεο γηα ην Τκήκα Μεραληθώλ Σρεδίαζεο Πξνϊόληωλ θαη Σπζηεκάηωλ Ειρήνη-Μαρτσέλα Παππά

2 ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΗΓΑΗΟΤ ΣΜΗΜΑ ΜΗΦΑΝΙΚΩΝ ΦΕΔΙΑΗ ΠΡΟΪΟΝΣΩΝ ΚΑΙ ΤΣΗΜΑΣΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΣΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ με τίτλο: «Διαςφάλιςη Ποιότητασ ςτην Τριτοβάθμια Εκπαίδευςη: Σχεδιαςμόσ Εργαλείων Αξιολόγηςησ για το Τμήμα Μηχανικών Σχεδίαςησ Προΰόντων και Συςτημάτων» Ειρήνη-Μαρτςέλα Παππά Α.Μ.: 511/ Σριμελήσ επιτροπή Επιβλέπων καθηγητήσ: Θωμάσ Σπύρου Μέλη επιτροπήσ: Βαςίλειοσ Μουλιανίτησ, Ιωάννησ-Ιάκωβοσ Παραδείςησ Ερμούπολη Σύροσ

3 ΕΙΑΓΩΓΗ Θέκα ηεο εξγαζίαο Στθν παροφςα ΔΕ μελετάται θ ζννοια τθσ διαςφάλιςθσ ποιότθτασ ςτθν τριτοβάκμια εκπαίδευςθ αλλά και θ νομοκεςία, οι διαδικαςίεσ και οι οδθγίεσ που υπάρχουν ςχετικά, από τθν αρμόδια αρχι διαςφάλιςθσ ποιότθτασ (Α.ΔΛ.Ρ.). Επίςθσ γίνεται θ διερεφνθςθ τθσ λειτουργίασ μιασ διαδικαςίασ αξιολόγθςθσ. Στθ ςυνζχεια, ςτο πλαίςιο τθσ μελζτθσ, τθσ διερεφνθςθσ και τθσ κατανόθςθσ των ανωτζρω, επιχειρείται να ςχεδιαςτεί ωσ υποςφςτθμα των διαδικαςιϊν αξιολογιςεων του τμιματοσ Μθχανικϊν Σχεδίαςθσ Ρροϊόντων και Συςτθμάτων, ζνα αποτελεςματικό εργαλείο για τθν διεξαγωγι αυτισ τθσ αξιολόγθςθσ. Ειδικότερα, χρθςιμοποιϊντασ ςτοιχεία από τθν μζκοδο ζρευνασ Delphi επιχειρείται θ ςυγκζντρωςθ των ςτόχων και προτεραιοτιτων του τμιματοσ Μθχανικϊν Σχεδίαςθσ Ρροϊόντων και Συςτθμάτων. Με βάςθ αυτζσ τισ πλθροφορίεσ δθμιουργείται το προφίλ του τμιματοσ, και βάςει του προφίλ, τα εργαλεία αξιολόγθςθσ για το τμιμα. Με αυτόν τον τρόπο θ αξιολόγθςθ δεν είναι γενικι όπωσ προτείνεται από τθν Α.ΔΛ.Ρ., αλλά προςαρμοςμζνθ ςτισ ιδιαιτερότθτεσ του τμιματοσ για τθν δεδομζνθ χρονικι περίοδο. Χρθςιμοποιϊντασ αυτι τθν διαδικαςία ςτο τμιμα είναι δυνατόν θ διαδικαςία αξιολόγθςθσ, ανά μεγαλφτερα διαςτιματα, να επαναπροςδιορίηεται, ϊςτε να δίνει τθν αναγκαία βαρφτθτα ςτα εκάςτοτε ςθμαντικά ηθτιματα που πρζπει να αντιμετωπιςτοφν ςε προτεραιότθτα. Σηόρνη ηεο εξγαζίαο Διερεφνθςθ και κατανόθςθ των εννοιϊν και διαδικαςιϊν τθσ διαςφάλιςθσ ποιότθτασ και τθσ αξιολόγθςθσ. Επίςθσ τθσ νομοκεςίασ και των οδθγιϊν τθσ αρμόδιασ αρχισ για τθν διαςφάλιςθ ποιότθτασ ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ. Αναγνϊριςθ προβλθμάτων και περιοριςμϊν των διαδικαςιϊν ποιότθτασ, μελζτθ για τθν λειτουργία τουσ και τισ δυνατότθτζσ τουσ Ανάδειξθ του ςυνόλου των ηθτθμάτων που ενδιαφζρουν ςε προτεραιότθτα το τμιμα Μθχανικϊν Σχεδίαςθσ Ρροϊόντων και Συςτθμάτων και των ςτόχων του, που αποτελοφν τθν βάςθ για οποιαδιποτε αξιολογικι διαδικαςία. Σχεδιαςμόσ εργαλείων περιοδικισ αποτίμθςθσ τθσ επίτευξθσ των ςτόχων, που να απαντοφν ςτισ ςυμφωνθμζνεσ προτεραιότθτεσ του τμιματοσ Ανάδειξθ τθσ διαδικαςίασ ςυγκζντρωςθσ ςτόχων, ϊςτε να γίνεται ανανζωςθ των πεδίων που αποτιμϊνται ςε μια διαδικαςία αξιολόγθςθσ, και το τμιμα να αξιολογεί τα ςτρατθγικά επιλεγμζνα ηθτιματα για τα όποια ςυμφωνεί όλθ θ ακαδθμαϊκι κοινότθτα του τμιματοσ 3

4 Τξόπνο αλάπηπμεο ηεο εξγαζίαο ΔΝΟΣΖΣΑ ΠΡΩΣΖ-ΔΗΑΓΩΓΖ ΣΖΝ ΓΗΑΦΑΛΗΖ ΠΟΗΟΣΖΣΑ ΚΑΗ ΣΖΝ ΑΞΗΟΛΟΓΖΖ Κεφάλαιο 1: Γίνεται ειςαγωγι ςτθν ζννοια τθσ ποιότθτασ, τθσ ςθμαςίασ τθσ, και τθσ διαςφάλιςισ τθσ ςτθν εκπαίδευςθ, προςδιορίηεται το κζμα και αναφζρεται ο τρόποσ ανάπτυξθσ τθσ εργαςίασ Κεφάλαιο 2: Γίνεται ιςτορικι αναςκόπθςθ ςτθν διαςφάλιςθ ποιότθτασ και παρουςιάηεται θ ςθμερινι κατάςταςθ ςχετικά με τισ δράςεισ διαςφάλιςθσ ςτθν Ελλάδα και τθν Ευρϊπθ, διερευνϊνται τα αποτελζςματα των διαδικαςιϊν διαςφάλιςθσ ςε άλλεσ χϊρεσ, αναφζρεται αναλυτικά θ ιςχφουςα διαδικαςία αξιολόγθςθσ τθσ τριτοβάκμιασ εκπαίδευςθσ τθν Ελλάδα, και εγχϊριεσ αντιδράςεισ ςτθν ανακοίνωςι τθσ εφαρμογισ τθσ. Κεφάλαιο 3: Αναπτφςςονται ηθτιματα που αφοροφν τθν διαςφάλιςθ ποιότθτασ τθσ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ με ςκοπό να υπάρξει μια κατανόθςθ πωσ πρζπει να λειτουργεί μια αξιολόγθςθ και ςε ποια ηθτιματα να δοκεί ιδιαίτερθ προςοχι: θ ποιότθτα και ο τρόποσ που αυτι ορίηεται και μετράται, οι ςτόχοι ενόσ ιδρφματοσ, τα παράδοξα τθσ αξιολόγθςθσ και άλλα κζματα που πρζπει να λαμβάνονται υπόψθ όταν γίνεται ςυηιτθςθ για αξιολόγθςθ. Κεφάλαιο 4: Ορίηεται θ αξιολόγθςθ και εξθγοφνται ςθμαντικοί όροι, παράμετροι και λειτουργίεσ τθσ ϊςτε να υπάρχει μια καλι κατανόθςθ του όρου αξιολόγθςθ. ΔΝΟΣΖΣΑ ΓΔΤΣΔΡΖ-ΥΔΓΗΑΜΟ ΔΡΓΑΛΔΗΩΝ ΑΞΗΟΛΟΓΖΖ ΓΗΑ ΣΟ ΣΜΠ Κεφάλαιο 5: Διαμορφϊνεται το πλαίςιο για τον ςχεδιαςμό εργαλείων αξιολόγθςθσ για το τμιμα Μθχανικϊν Σχεδίαςθσ Ρροϊόντων και Συςτθμάτων: ςυγκεκριμζνα γίνεται μια ειςαγωγι ςτθν μζκοδο Delphi survey και ςτον τρόπο που κα εφαρμοςτεί ςτα πλαίςια τθσ εργαςίασ και διεξάγεται ςχετικό ερωτθματολόγιο. Κεφάλαιο 6: Ραρουςιάηονται τα αποτελζςματα τθσ ζρευνασ, αναλφονται και δθμιουργείται θ λίςτα ςτόχων του τμιματοσ όπωσ ορίςτθκε μζςα από τθν ζρευνα. Κεφάλαιο 7: Γίνεται θ ςχεδίαςθ των εργαλείων για τθν αξιολόγθςθ του ΤΜΣΡΣ και δίνονται οδθγίεσ ςχετικά με τθν χριςθ των εργαλείων. Επίςθσ προτείνεται θ δυνθτικι λειτουργία μιασ διαδικαςίασ, όπωσ αυτισ που περιγράφεται ςτθν παροφςα εργαςία, για τθν επικαιροποίθςθ των ςτόχων του ΤΜΣΡΣ και τθν ανανζωςθ τθσ διαδικαςίασ αξιολόγθςθσ του τμιματοσ. 4

5 Κεφάλαιο 8: Ανακεφαλαιϊνεται θ εργαςία και προτείνονται πεδία ζρευνασ που αφοροφν τθν ποιότθτα ςτθν τριτοβάκμια εκπαίδευςθ και τθν ιδανικι εξζλιξθ τθσ ενςωμάτωςθσ των διαδικαςιϊν ποιότθτασ ςτθν οργανωςιακι κουλτοφρα του τμιματοσ. Βιβλιογραφικζσ αναφορζσ Ευρετιρια Ραράρτθμα 5

6 Περιεχόμενα ΕΙΑΓΩΓΘ... 3 Κζμα τθσ εργαςίασ... 3 Στόχοι τθσ εργαςίασ... 3 Τρόποσ ανάπτυξθσ τθσ εργαςίασ... 4 ΕΝΟΣΘΣΑ ΠΡΩΣΘ-ΕΙΑΓΩΓΘ ΣΘΝ ΔΙΑΦΑΛΙΘ ΠΟΙΟΣΘΣΑ ΚΑΙ ΣΘΝ ΑΞΙΟΛΟΓΘΘ Ειςαγωγι Κεφάλαιο 1ο Ειςαγωγικά Ηθτιματα Σθμαςία τθσ εκπαίδευςθσ και τθσ ποιότθτασ τθσ Το ηιτθμα τθσ ποιότθτασ ςτθν εκπαίδευςθ Ορίηοντασ τθν ποιότθτα-υποκειμενικότθτα οριςμοφ: Βιματα για τθν ανάπτυξθ τθσ ποιότθτασ ςτθν εκπαίδευςθ-ςθμαςία εκ νζου ενςωμάτωςισ τθσ Ηιτθμα διαςφάλιςθσ ποιότθτασ ςτθν εκπαίδευςθ Εμπλεκόμενοι ςτθν ποιότθτα τθσ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ Ανομοιομορφία Συμπζραςμα-Σφνοψθ Κεφάλαιο 2ο - Διαςφάλιςθ Ποιότθτασ ςτθν ανώτατθ εκπαίδευςθ Τι είναι θ διαςφάλιςθ ποιότθτασ; Ρωσ προζκυψε θ διαςφάλιςθ ποιότθτασ ςτθν εκπαίδευςθ; Λςτορικά ςτοιχεία για τθν ανάπτυξθ τθσ αξιολόγθςθσ ςτθν εκπαίδευςθ Θ Ρρο-Tyler εποχι Θ εποχι του Tyler Θ εποχι τθσ ακωότθτασ Θ εποχι του ρεαλιςμοφ Θ εποχι του επαγγελματιςμοφ Αξιολόγθςθ τθσ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ ςτθν Ευρϊπθ και Ευρωπαϊκόσ Χϊροσ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ Δράςθ-αποτελζςματα των αξιολογιςεων Ελλάδα Δράςεισ διαςφάλιςθσ ποιότθτασ πριν τθν εφαρμογι του νόμου Θ διαςφάλιςθ ποιότθτασ ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ όπωσ τθν ορίηει ο Νόμοσ 3374/ Αντιδράςεισ ςτθν Ελλάδα για τον νόμο τθσ διαςφάλιςθσ ποιότθτασ

7 Συμπεράςματα Κεφάλαιο 3ο - Παρατθριςεισ πάνω ςτθν Αξιολόγθςθσ Ανώτατθσ Εκπαίδευςθσ Ειςαγωγι βιομθχανικϊν μοντζλων ςτθν διαχείριςθ ποιότθτασ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ Ραρατθριςεισ-ςχόλια για τθν εφαρμογι βιομθχανικϊν μοντζλων διαχείριςθσ ποιότθτασ Θ κριτικι ςυςτθμικι ςκζψθ ςτθν διαςφάλιςθ ποιότθτασ οριςμόσ ποιότθτασ και ςκοπϊν Σθμαντικοί παράμετροι ςτισ διαδικαςίεσ ποιότθτασ Ενδιαφζρον εργαλείο για τθν εξζταςθ τθσ διαχείριςθσ ποιότθτασ ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ Ηθτιματα ςτθν μελζτθ των επιπτϊςεων από τισ διαδικαςίεσ ποιότθτασ Συμπεράςματα Κεφάλαιο 4ο - Αξιολόγθςθ Τι είναι θ αξιολόγθςθ; Ρεδία Αξιολόγθςθσ Βαςικζσ ζννοιεσ Κριτιρια Δείκτεσ Εμπλεκόμενοι (Stakeholders) Στθν προςπάκεια ενόσ οριςμοφ Οριςμόσ Γενικοφ Επιπζδου Ρροζκταςθ Γενικοφ Οριςμοφ με Βάςθ τισ Αξίεσ Λειτουργικόσ Οριςμόσ Ρρότυπα αξιολογιςεων, Ρρότυπα αξιολόγθςθσ επιδόςεων*ρρότυπα και προτυποποιιςεισ Ρροςεγγίςεισ Αξιολόγθςθσ και ταξινόμθςι τουσ Σθμαντικζσ παράμετροι Γιατί ςυνιςτάται χριςθ πολλαπλϊν αξιϊν ςτισ αξιολογιςεισ Κζτοντασ όρια Ρότε θ αξιολόγθςθ πρζπει να ςυγκρίνει Επίςθμεσ και άτυπεσ αξιολογιςεισ Συνδυαςμόσ προςεγγίςεων αξιολόγθςθσ Μετα-αξιολόγθςθ Checklists- Λίςτεσ ελζγχου Χριςθ αξιολόγθςθσ

8 4.10 Δθμόςια λογοδοςία- πωσ πλθροφνται οι απαιτιςεισ προσ τθν κοινωνία ΕΝΟΣΘΣΑ ΔΕΤΣΕΡΘ - ΧΕΔΙΑΜΟ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΘΘ ΓΙΑ ΣΟ ΣΜΠ Ειςαγωγι Κεφάλαιο 5ο - Ζρευνα για τουσ ςτόχουσ του ΣΜΠ βαςιςμζνθ ςτθ μζκοδο Delphi Τμιμα Μθχανικϊν Σχεδίαςθσ Ρροϊόντων και Συςτθμάτων Σχεδιαςμόσ τθσ ζρευνασ για τουσ ςτόχουσ του ΤΜΣΡΣ Βιματα ςτο ςχεδιαςμό ενόσ ερωτθματολογίου ζρευνασ Μζκοδοσ / Τεχνικι ζρευνασ Delphi Γενικι περιγραφι Ροφ χρθςιμοποιείται / Ρότε ενδείκνυται Στάδια τθσ μεκόδου Λίςτα ελζγχου Κατάλλθλοι ςυμμετζχοντεσ Ρροβλιματα από λάκθ/ παγίδεσ Μια παρόμοια μελζτθ Κεφάλαιο 6ο Ανάλυςθ των αποτελεςμάτων τθσ ζρευνασ Ανάλυςθ και επεξεργαςία δεδομζνων Σφνκεςθ λίςτασ ςτόχων Στόχοι ςχετικά με τα ςτοιχεία παροχϊν Στόχοι ςχετικά με τα ςτοιχεία ανκρϊπινου δυναμικοφ: Στόχοι ςχετικά με το Μάκθμα Στόχοι ςχετικά με το Ρρόγραμμα ςπουδϊν Στόχοι ςχετικά με τισ Δραςτθριότθτεσ Στόχοι ςχετικά με τθν Ζρευνα Στόχοι ςχετικά με το Ρανεπιςτιμιο/Τμιμα Κεφάλαιο 7ο χεδιαςμόσ εργαλείων αξιολόγθςθσ Αξιολόγθςθ Σχεδιαςμόσ αξιολόγθςθσ Στόχοι Εςωτερικισ Αξιολόγθςθσ Σχεδιαςμόσ αξιολόγθςθσ Σχεδιαςμόσ εργαλείων αξιολόγθςθσ Συγκζντρωςθ αξιολογικισ πλθροφορίασ Μζκοδοι ςυλλογισ πλθροφοριϊν και θ επιλογι του ερωτθματολογίου Σχεδιαςμόσ ερωτθματολογίου

9 7.2.4 Σχθματιςμόσ ερωτιςεων Διαδικαςία μετριςεων, ςχθματιςμόσ μζτρων και κλιμάκων Επιλογι κλίμακασ μζτρθςθσ Δείγματα Σχθματιςμόσ εργαλείων αξιολόγθςθσ Ζντυπο αξιολόγθςθσ μακιματοσ από φοιτθτζσ Ζντυπο αξιολόγθςθσ Ρρακτικισ άςκθςθσ από φοιτθτζσ Ζντυπο αξιολόγθςθσ Διπλωματικισ εργαςίασ από φοιτθτζσ Ζντυπο αξιολόγθςθσ Τμιματοσ από φοιτθτζσ Ζντυπο αξιολόγθςθσ Τμιματοσ από διδάςκοντεσ Σχόλια για τθν χριςθ των εργαλείων Κεφάλαιο 8ο - Επίλογοσ Μια μικρι ςφνοψι τθσ ΔΕ Μελλοντικά πεδία ζρευνασ για τθν ποιότθτα ςτθν τριτοβάκμια εκπαίδευςθ Οργανωςιακι κουλτοφρα και θ δθμιουργία τθσ Οργανωςιακι καινοτομία Οικοδόμθςθ τθσ ικανότθτασ αξιολόγθςθσ Μερικά ςυμπεράςματα Βιβλιογραφικζσ Αναφορζσ -Παράρτθμα Ευρετιριο εικόνων Ευρετιριο πινάκων Ραράρτθμα

10 ΕΝΟΣΗΣΑ ΠΡΩΣΗ-ΕΙΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΔΙΑΥΑΛΙΗ ΠΟΙΟΣΗΣΑ ΚΑΙ ΣΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΗ Ειςαγωγή Στο πρϊτο μζροσ αυτισ τθσ εργαςίασ αναπτφςςονται οι όροι τθσ ποιότθτασ, τθσ διαςφάλιςισ τθσ και τθσ αξιολόγθςθσ ςτθν τριτοβάκμια εκπαίδευςθ. Επίςθσ επιςθμαίνονται διάφορα ηθτιματα που ςχετίηονται με τουσ παραπάνω όρουσ και επθρεάηουν τθν ποιότθτα και τθν μζτρθςι τθσ. Σκοπόσ του πρϊτου μζρουσ είναι να αποτελζςει τθν βάςθ για τον μετζπειτα ςχεδιαςμό εργαλείων αξιολόγθςθσ και να μασ βοθκιςει τθν κατανόθςθ των κεμελιωδϊν ςχετικά με το πεδίο τθσ διαςφάλιςθσ ποιότθτασ. 10

11 Κεφάλαιο 1ο Ειςαγωγικά Ζητήματα 1.1. Σεκαζία ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο πνηόηεηαο ηεο Θ εκπαίδευςθ, και ιδιαίτερα θ ανϊτατθ, ανζκακεν αποτελοφςε ςθμαντικό κεφάλαιο μιασ κοινωνίασ. Ωσ κομβικόσ κεςμόσ επθρεάηει ςθμαντικά κοινωνικι, οικονομικι, πολιτιςτικι αλλά και πολιτικι ανάπτυξθ και πρόοδο. Κακϊσ παρζχεται κακθμερινά και παγκοςμίωσ, τα αποτελζςματά τθσ εκπαίδευςθσ είναι κρίςιμα ςτο ςφνολο των παραπάνω τομζων και ςυνεπϊσ δθμιουργείται ενδιαφζρον και ανθςυχία γφρω από τθν ποιότθτά τθσ. Ακριβϊσ επειδι θ ποιότθτά τθσ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ είναι κακοριςτικισ ςθμαςίασ αναπτφςςεται ζνασ διάλογοσ ςχετικά με αυτιν. Ππωσ αναφζρει ο Newton (2007) «το ηιτθμα τθσ ποιότθτασ ιταν πάντοτε τμιμα τθσ ακαδθμαϊκισ παράδοςθσ, όμωσ ο εξωτερικόσ κόςμοσ, είναι που τονίηει τθν ανάγκθ για να τθσ δοκεί περιςςότερθ ςθμαςία». Επίςθσ υποςτθρίηει ότι «θ ςχζςθ μεταξφ τθσ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ και τθσ κοινωνίασ ζχει αλλάξει. Αυτό ενςωματϊνει τισ αλλαγζσ ςτο πλαίςιο τθσ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ που περιλαμβάνουν τθν αφξθςθ και διαφοροποίθςθ τθσ, αλλαγζσ ςτο μζγεκοσ και τθν φφςθ τθσ, τθν αλλαγι του ςυςτιματοσ εκπαίδευςθσ από ελιτιςτικό ςε μαηικό, αλλαγζσ ςε μεκόδουσ χρθματοδότθςθσ, τισ πιζςεισ για αφξθςθ τθσ αποτελεςματικότθτασ και το ςυνεχϊσ εναλλαςςόμενο προφίλ των φοιτθτϊν. Επίςθσ τα παραπάνω ςυνοδεφονται από το αυξανόμενο ενδιαφζρον του κράτουσ για ποιότθτα και λογοδοςία και τθν ίδρυςθ εκνικϊν αρχϊν ποιότθτασ». Υπάρχει λοιπόν ζνα ςφνολο παραγόντων που ηθτοφν ποιότθτα ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ και μάλιςτα με αποδείξεισ. Τι είναι όμωσ θ ποιότθτα; 1.2 Τν δήηεκα ηεο πνηόηεηαο ζηελ εθπαίδεπζε Ορίζοντασ την ποιότητα-τποκειμενικότητα οριςμού Θ ζννοια τθσ ποιότθτασ ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ είναι πολυδιάςτατθ: περιλαμβάνει τισ κλαςςικζσ αντιλιψεισ για τθν ποιότθτα διδαςκόντων, των προγραμμάτων ςπουδϊν και των μεκόδων διδαςκαλίασ, αλλά επίςθσ κα πρζπει να περιλάβει τθν ποιότθτα των ςπουδαςτϊν, τθσ υποδομισ και του ακαδθμαϊκοφ περιβάλλοντοσ. Πλεσ αυτζσ οι απαιτιςεισ ποιότθτασ, μαηί με τθν αποτελεςματικι θγεςία, τισ καλζσ ςχζςεισ με το κράτοσ και τθ λειτουργικι διοίκθςθ και τθν διαχείριςθ, κακορίηουν τθν «ιδρυματικι εικόνα» που προβάλλει το πανεπιςτιμιο προσ τθν κοινωνία(τςαμαςφφροσ, 2000). Θ ανάπτυξθ τθσ ποιότθτασ ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ, δθλαδι ςε όλεσ τισ παραπάνω διαςτάςεισ, ιταν πάντα ζνα ηιτθμα που προκαλοφςε διαμάχεσ κακϊσ ο τρόποσ αντίλθψισ τθσ ποιότθτασ ςχετίηεται ςε μεγάλο βακμό με υποκειμενικά πράγματα όπωσ οι αξίεσ και τα πιςτεφω. Θ φφςθ τθσ ανάπτυξθσ ποιότθτασ ςτθν εκπαίδευςθ (Ehlers et al., 2005), είναι μια ςυνεχισ αναπροςαρμογι των προςφερόμενων εκπαιδευτικϊν υπθρεςιϊν και των ομάδων που αυτζσ προςπακοφν να μορφϊςουν. Ο οριςμόσ τθσ ποιότθτασ από τθν φφςθ του δεν είναι ζνασ τυπικόσ οριςμόσ, αλλά ζνασ ςυςχετιςμόσ μεταξφ τθσ προςφερόμενθσ 11

12 και τθσ λθφκείςασ παροχισ εκπαίδευςθσ, επομζνωσ, είναι κατά μια ζννοια θ ςχζςθ προςφοράσ και ηιτθςθσ που διαμορφϊνει το επίπεδο ποιότθτασ. Ραραδοςιακά τα πανεπιςτιμια επιτφχαιναν ποιότθτα μζςω διανοθτικϊν προςπακειϊν, μζςω του επαγγελματιςμοφ των ακαδθμαϊκϊν, τισ αρχζσ τθσ κατάρτιςθσ και τθν αυςτθρι κριτικι μεταξφ τουσ, και αποκτοφςαν κφροσ επικοινωνϊντασ τα πρότυπα αυτά ςε πολιτικζσ και κοινωνικζσ ελίτ. Λόγω αλλαγϊν, όπωσ θ ανάδυςθ των αγορϊν ωσ μζςο δθμόςιασ ρφκμιςθσ, θ επιρροι από τισ νζεσ κεωρίεσ διαχείριςθσ δθμοςίου, θ παγκοςμιοποίθςθ, θ πτϊςθ του κφρουσ των ακαδθμαϊκϊν και θ αυξανόμενθ επιρροι διεκνικϊν αρχϊν διαςφάλιςθσ ποιότθτασ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ, είναι δυνατόν να ξεχωρίςουμε πολλζσ διαφορετικζσ χριςεισ τθσ ποιότθτασ, πολλζσ διαφορετικζσ αντιλιψεισ τθσ και πολλοφσ διαφορετικοφσ χειριςμοφσ τθσ Βήματα για την ανάπτυξη τησ ποιότητασ ςτην εκπαίδευςη-ςημαςία εκ νέου ενςωμάτωςήσ τησ Ωσ πολφπλοκο και ςθμαντικό ηιτθμα λοιπόν, θ ποιότθτα ςτθν εκπαίδευςθ ζχει μελετθκεί από πολλοφσ. Αναφερόμενοι ςτον «αλφαβθτιςμό» ςτθν ποιότθτα(quality literacy), οι Ehlers&Pawlowski(2005) παρακζτουν ζνα ςχιμα τεςςάρων βθμάτων - τεςςάρων διαςτάςεων για τθν ανάπτυξθ τθσ ποιότθτασ ςτθν εκπαίδευςθ. Μζςω αυτϊν των βθμάτων είναι φανερό το πόςθ γνϊςθ και εμπειρία απαιτεί ο αποτελεςματικόσ χειριςμόσ τθσ. Τα βιματα αυτά είναι: Γνϊςθ ςχετικά με τθν ποιότθτα: γνϊςθ ςχετικά με τισ δυνατότθτεσ τθσ ανάπτυξθσ ποιότθτασ και τισ ςφγχρονεσ ςτρατθγικζσ (οδθγίεσ, δομζσ, εργαλεία, λίςτεσ ελζγχου και άλλα μζτρα για τθν ενίςχυςθ τθσ ποιότθτασ). Εμπειρία ποιότθτασ: θ δυνατότθτα χριςθσ των ςτρατθγικϊν ποιότθτασ - βαςίηεται ςτθν εμπειρία ςε διαδικαςίεσ ανάπτυξθσ ποιότθτασ και εφαρμογισ μζτρων ποιότθτασ και ςτρατθγικϊν. Καινοτομία και τροποποίθςθ ποιότθτασ: πζρα από τθν απλι χριςθ αναφζρεται ςτθν δυνατότθτα να τροποποιθκοφν, δθμιουργθκοφν και να εξελιχκοφν οι ςτρατθγικζσ ποιότθτασ ι τα εργαλεία. Ανάλυςθ ποιότθτασ: θ δυνατότθτα ανάλυςθσ για τθν αποτίμθςθ των ιδίων αναγκϊν και τθν αξιολόγθςθ των υπαρχόντων εργαλείων και ςχεδίων με τθν βοικεια των εμπειριϊν και τθσ κρίςθσ που ζχει αναπτυχκεί. Είναι λοιπόν προφανζσ ότι ζχει μεγάλθ ςθμαςία θ ςωςτι, ςυνεπισ και υπεφκυνθ αντιμετϊπιςθ τθσ ποιότθτασ ςτθν εκπαίδευςθ, κακϊσ πρόκειται για ζνα ηιτθμα όχι μόνο ςθμαντικό για ζνα μεγάλο αρικμό εμπλεκομζνων, αλλά και ιδιαίτερα πολφπλοκο. Κατά τα τελευταία χρόνια του 20ου αι. ολοκλθρϊκθκε μια επανάςταςθ ςτθν τριτοβάκμια εκπαίδευςθ και είναι ςαφζσ ότι το μοντζλο του πανεπιςτθμίου του 21ου αι. δεν μπορεί να είναι αυτό του Συνεπάγεται λοιπόν και θ αντίςτοιχθ αλλαγι ςτισ διαδικαςίεσ ποιότθτασ. Θ ενςωμάτωςθ εκ νζου τθσ ποιότθτασ ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ είναι απαραίτθτθ λόγω τριϊν κυρίαρχων τάςεων (Amaral, 2006): τθν ςυνεχόμενθ αλλαγι κατεφκυνςθσ από τθν κοινωνικι και πολιτιςτικι λειτουργία του πανεπιςτθμίου ςτθν οικονομικι, τθν ζλλειψθ εμπιςτοςφνθσ ςτο πανεπιςτιμιο ωσ κεςμοφ(που είναι φανερι θ μετακίνθςθ από τα ςυςτιματα 12

13 διαςφάλιςθσ ςτα ςυςτιματα πιςτοποίθςθσ και διαπίςτευςθσ) και τθν αυξανόμενθ διεκνοποίθςθ των ςυςτθμάτων ποιότθτασ. Συνεπϊσ προκφπτει θ ανάγκθ διαςφάλιςθσ τθσ παρεχόμενθσ ποιότθτασ εκπαίδευςθσ όχι απλά από τθν φιμθ τθσ αλλά μζςω ςαφϊν και ξεκάκαρων διαδικαςιϊν. Στθν ενότθτα 1.3 που ακολουκεί αναπτφςςεται πωσ λειτουργεί θ διαςφάλιςθ ποιότθτασ ςτθν εκπαίδευςθ για να επιτφχει τον ςκοπό τθσ και να ανταπεξζλκει ςτισ αλλαγζσ ςτο πεδίο. 1.3 Εήηεκα δηαζθάιηζεο πνηόηεηαο ζηελ εθπαίδεπζε Κάκε εκπαιδευτικι παροχι κα ζπρεπε να ζχει καλι ποιότθτα και όλοι οι εμπλεκόμενοι ςτθν εκπαίδευςθ χρειάηονται ξεκάκαρθ πλθροφορία για τθν ποιότθτα τθσ εκπαίδευςθσ, είτε τθν λαμβάνουν είτε τθν παρζχουν είτε αςχολοφνται με αυτιν με κάποιο άλλο τρόπο(kefalas et al., 2003). Θ πλθροφορία αυτι πρζπει να απορρζει από ςαφϊσ κακοριςμζνα πλαίςια και μεκόδουσ δθλαδι να υπάρχει μια ςαφισ πολιτικι διαςφάλιςθσ ποιότθτασ. Θ διαδικαςία αυτι είναι απόλυτθ ευκφνθ του κάκε εκπαιδευτικοφ ιδρφματοσ. Ππωσ αναφζρει ο Stensaker (2007) «Θ διαςφάλιςθ τθσ ποιότθτασ δεν είναι απλά θ τελευταία μόδα αλλά ζνα αξιοςθμείωτα επιτυχθμζνθ ιδιομορφία τθσ διαχείριςθσ» μια επιτυχία που «διατθρείται λόγω του εναγκαλιςμοφ τθσ από τθν κυβζρνθςθ διότι παρζχει ζνα εργαλείο εξαςφάλιςθσ τθσ λογοδοςίασ». Σφμφωνα με τον Newton (2007)«θ λογοδοςία απαιτεί εξωτερικι αυςτθρι εξζταςθ των ιδρυμάτων και των δθμοςιευόμενων αποτελεςμάτων, ενϊ ο εμπλουτιςμόσ/θ ενίςχυςθ τθσ ποιότθτασ απαιτεί να ςυνδζεται με μια διαδικαςία ςυνεχοφσ βελτίωςθσ και ςε ιδρυματικό επίπεδο και ςε επίπεδο ακαδθμαϊκισ πεικαρχίασ. Ζτςι τα πανεπιςτιμια είναι υπεφκυνα για τθν ποιότθτα και τα πρότυπα(standards) και ζχουν ανάγκθ ςυςτιματα για τθν διαχείριςθ και τθν βελτίωςθ τθσ ποιότθτασ για να ςυμφωνοφν με τισ απαιτιςεισ για λογοδοςία. Αυτά τα ςυςτιματα κα πρζπει να είναι εφρωςτα, διαφανι και να προχποκζτουν τθν αυτοαξιολόγθςθ. Οι εμπλεκόμενοι απαιτοφν προςβάςιμθ πλθροφορία, ενϊ οι εκνικζσ αρχζσ, επιπλζον με τθν υποχρζωςι τουσ να διεξάγουν απολογιςμοφσ ποιότθτασ, πρζπει να υποςτθρίηουν τα ιδρφματα ςτθν άςκθςθ των ευκυνϊν τουσ. Υπάρχει μια «άγραφθ ςυμφωνία» εδϊ όπου όςο υπάρχει θ μεγαλφτερθ διαφάνεια ςτο πωσ τα ιδρφματα διατθροφν τθν ποιότθτα των παροχϊν και κζτουν και αποτιμοφν τα πρότυπα, τόςο περιςςότερο θ ανάγκθ για αυςτθρό εξωτερικό ζλεγχο μειϊνεται.» Ρϊσ όμωσ οι εμπλεκόμενοι επθρεάηουν τθν διαςφάλιςθ ποιότθτασ και γιατί δεν υπάρχει κοινόσ μθχανιςμόσ διαςφάλιςθσ για όλα τα ιδρφματα; 1.4 Δκπιεθόκελνη ζηελ πνηόηεηα ηεο αλώηαηεο εθπαίδεπζεο Θ μεγαλφτερθ πρόκλθςθ ςτθν προςπάκεια να οριςτεί θ ποιότθτα ςε ζνα προϊόν ι μία υπθρεςία είναι ότι θ ποιότθτα παραμζνει ςχετικι ωσ εμπειρία που βιϊνεται ςε μεγάλο βακμό μζςω των προςδοκιϊν του κακενόσ. «Στθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ θ ποιότθτα είναι ζνα καταςκεφαςμα των μοναδικϊν αντιλιψεων και μεταφράςεων 13

14 Ραγκόςμια κοινότθτα Κοινωνία Κυβζρνθςθ Βιομθχανία Εκπαίδευςθ Ραγκόςμια Αγορά Επαγγελματίεσ Εικόνα 1 Εμπλεκόμενοι ςτθν ποιότθτα τθσ ανώτατθσ εκπαίδευςθσ(houston 2008) κακεμίασ από τισ ομάδεσ των εμπλεκομζνων ςχετικά με αυτι» (Cleary, 2001). Ζτςι όλεσ οι αντιλιψεισ των εμπλεκομζνων πρζπει να λαμβάνονται υπόψθ ςτθν διαςφάλιςι τθσ. Στθν Εικόνα 1 παρουςιάηεται ζνα ςχιμα που περιγράφει τθν ςχζςθ αυτι. 1.5 Αλνκνηνκνξθία Άλλο ζνα ηιτθμα που προκφπτει εκτόσ από τθν ποικιλία των εμπλεκομζνων είναι και θ ποικιλία των ςυςτθμάτων εκπαίδευςθσ ςτα οποία εφαρμόηεται θ διαςφάλιςθ ποιότθτασ. Εκτόσ από τα διαφορετικά νομικά, οικονομικά, κοινωνικά και γεωγραφικά πλαίςια ςτα οποία αναπτφςςονται και λειτουργοφν, τα διάφορα ιδρφματα χρθςιμοποιοφν και διαφορετικζσ πρακτικζσ, ζχουν διαφορετικζσ φιλοςοφίεσ και ςτόχουσ. Ζτςι δεν ζχει δθμιουργθκεί ζνα κοινό πλαίςιο για τθν διαςφάλιςθ τθσ ποιότθτασ τθσ εκπαίδευςθσ που παρζχουν κακϊσ τα ερωτιματα αυτά δεν ζχουν αντιμετωπιςτεί με κοινά αποδεκτό τρόπο. Σπκπέξαζκα-Σύλνςε Θ ποιότθτα αποτελεί ςθμαντικό ηιτθμα για τθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ και τουσ εμπλεκόμενουσ ςε αυτιν. Θ διαςφάλιςι τθσ είναι όμωσ ζνα πολφπλοκο και 14

15 δφςκολο πρόβλθμα κακϊσ πρζπει να λάβει υπόψθ τθν ποικιλία των ηθτθμάτων που πρζπει να καλφψει-άρα να ορίςει ςαφϊσ το πεδίο τθσ- και να δράςει με τρόπο αποδεκτό από τουσ εμπλεκομζνουσ, για τθν ενθμζρωςθ τουσ για τθν ποιότθτα που παρζχεται. Θ διαδικαςία διαςφάλιςθσ ζχει ιδιαίτερθ ςθμαςία και για τθν λιψθ αποφάςεων, κακϊσ παρζχει τισ απαραίτθτεσ πλθροφορίεσ που κα τεκμθριϊςουν τισ αποφάςεισ που κα λθφκοφν για τα κζματα που αφοροφν τθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ. Ωσ τϊρα δεν ζχει βρεκεί τρόποσ για κοινι διαδικαςία διαςφάλιςθσ ποιότθτασ ςτθν τριτοβάκμια εκπαίδευςθ λόγω τθσ ποικιλίασ των ςυνιςτωςϊν τθσ. Στα επόμενα κεφάλαια παρουςιάηεται πωσ αναπτφχκθκαν και πωσ λειτουργοφν διαδικαςίεσ ποιότθτασ ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ, ποια ηθτιματα προκφπτουν, ποιεσ παρατθριςεισ ζχουν γίνει για τισ διαδικαςίεσ αυτζσ και τισ διάφορεσ μορφζσ τουσ ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ. Ακόμα κα παρουςιαςτεί το τι είναι μια αξιολόγθςθ και πωσ πρζπει να λειτουργεί. Τζλοσ κα εφαρμοςτοφν τα παραπάνω ςτον ςχεδιαςμό εργαλείων κατάλλθλων για τθν αξιολόγθςθ του τμιματοσ Μθχανικϊν Σχεδίαςθσ Ρροϊόντων και Συςτθμάτων. 15

16 Κεφάλαιο 2ο - Διαςφάλιςη Ποιότητασ ςτην ανώτατη εκπαίδευςη 2.1 Τη είλαη ε δηαζθάιηζε πνηόηεηαο; Δφο κφριεσ προςεγγίςεισ ςτθν βελτίωςθ τθσ ποιότθτασ είναι θ διαςφάλιςθ και θ ενίςχυςι/εμπλουτιςμόσ τθσ. Θ διαςφάλιςθ ποιότθτασ απευκφνεται ςτο ηιτθμα τθσ αποτυχίασ προϊόντων ι υπθρεςιϊν να ανταπεξζλκουν ςε οριςμζνεσ προςδοκίεσ, ςτάνταρ κλπ. Είναι μια ςυςτθματικι διαδικαςία για τθν εγγφθςθ του ότι θ ποιότθτα διατθρείται κακ όλθ τθν διάρκεια ενόσ προγράμματοσ και ςτα προϊόντα του. Θ τεχνικι ςυςχετίηονταν αρχικά με τον βιομθχανικό καταςκευαςτικό κλάδο ωσ διαδικαςία παρακολοφκθςθσ που χρθςιμοποιεί τυχαία δείγματα από τθν γραμμι παραγωγισ και επενεργεί ςτθν ίδια τθν γραμμι παραγωγισ. Στθ ςυνζχεια ο όροσ εφαρμόςτθκε ςτθ γενικι του ζννοια, που δεν καλφπτει μόνο τθν παρακολοφκθςθ αλλά και τθν διόρκωςθ όπου κρίνεται αναγκαίο, ςε μια ευρφτερθ γκάμα πλαιςίων που περιλαμβάνει οργανιςμοφσ προςανατολιςμζνουσ ςτισ υπθρεςίεσ και ςε εςωτερικά τμιματα οποιαςδιποτε οργάνωςθσ. Ο ςκοπόσ τθσ διαςφάλιςθσ ποιότθτασ είναι να εμποδίςει τθν παραγωγι και διανομι προϊόντων κακισ ποιότθτασ εςτιάηοντασ ςε διαδικαςίεσ πρόλθψθσ παρά ςε διαδικαςίεσ κεραπείασ. Ο ςκοπόσ τθσ ενίςχυςθσ ποιότθτασ είναι πιο μεταςχθματιςτικόσ και απαιτεί προμελετθμζνεσ διαδικαςίεσ αλλαγισ που ςυνδζονται άμεςα με πρόςκεςθ αξίασ, βελτίωςθ ποιότθτασ και εφαρμογι μεταςχθματιςτικϊν αλλαγϊν. Θ ενςωμάτωςθ τθσ ποιότθτασ μπορεί να κεωρθκεί ωσ θ εξζλιξθ μιασ κουλτοφρασ μζςα ςε ζνα ακαδθμαϊκό τμιμα και ςτο προςωπικό του. (Lomas, 2004) 2.2 Πσο πξνέθπςε ε δηαζθάιηζε πνηόηεηαο ζηελ εθπαίδεπζε; Θ ποιότθτα ωσ κεντρικό ηιτθμα τθσ ανϊτατθσ εκπαίδευςθ ιταν κάτι που αναδφκθκε τθν δεκαετία του Ωσ τθν δεκαετία του 1960 ο κρατικόσ ζλεγχοσ ιταν το μοντζλο με το οποίο λειτουργοφςε θ ανϊτατθ εκπαίδευςθ. Θ κρίςθ ςτον δθμόςιο τομζα και θ ιςχυροποίθςθ του ιδιωτικοφ χαρακτιριςαν το δθμόςιο ωσ ζνα ςπάταλο τομζα που διαχειρίηεται αναποτελεςματικά και άδικα, και επιπλζον ζχει υπερβολικά μεγάλθ ρυκμιςτικι δυνατότθτα επί των φορζων που ελζγχει. Ζτςι θ αυτονομία που χρειάςτθκε να δοκεί ςυνδυάςτθκε με τθν αξιολόγθςθ ϊςτε να ενιςχυκεί θ ευκφνθ και ο ζλεγχοσ (Amaral, 2006). Οι αλλαγζσ αυτζσ αλλά και θ παγκοςμιοποίθςθ ζχουν ςυντελζςει ςτθν εκτεταμζνθ χριςθ οικονομικϊν πολιτικϊν ςε πολιτικζσ των πανεπιςτθμίων, πράγμα που ζχει αλλάξει τθν παραδοςιακι τουσ ςχζςθ με τθν κοινωνία δίνοντασ τθν ζμφαςθ που δινόταν ςε κοινωνικζσ και πολιτιςτικζσ λειτουργίεσ, ςε οικονομικζσ λειτουργίεσ. Οι αλλαγζσ αυτζσ δεν είναι μόνο δομικζσ, είναι αλλαγζσ ιδεϊν και αξιϊν και ςθμαντικζσ αλλαγζσ ςτθν ςχζςθ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ και κράτουσ. Ρζρα από τθν χριςθ οικονομικϊν πολιτικϊν διαςφάλιςθσ ποιότθτασ, που ςυναντοφν πρόβλθμα να λειτουργιςουν ςτα πλαίςια ενόσ εκπαιδευτικοφ ιδρφματοσ, και κα αναλυκοφν αργότερα, ο επικρατζςτεροσ τρόποσ διαςφάλιςθσ ποιότθτασ είναι θ αξιολόγθςθ. 16

17 2.3 Ηζηνξηθά ζηνηρεία γηα ηελ αλάπηπμε ηεο αμηνιόγεζεο ζηελ εθπαίδεπζε Θ παροφςα ιςτορικι αναδρομι (Stufflebeam et al., 2007) βαςίηεται ςτο ζργο του Ralph W.Tyler που ςυχνά χαρακτθρίηεται ωσ πατζρασ τθσ εκπαιδευτικισ αξιολόγθςθσ. Χρθςιμοποιϊντασ τθν αρχικι του ςυνειςφορά ωσ ςθμείο αναφοράσ μποροφν να χωριςτοφν οι εξισ πζντε περίοδοι: (1)θ Ρρο-Tyler εποχι που περιλαμβάνει εξελίξεισ προ του 1930, (2) θ εποχι του Tyler , (3) θ εποχι τθσ ακωότθτασ , (4)θ εποχι του εαλιςμοφ και (5)θ εποχι του επαγγελματιςμοφ που εκτείνεται από το 1973 ζωσ και ςιμερα. Ο ςκοπόσ τθσ είναι να υποδείξει τα λάκθ του παρελκόντοσ που ζγιναν ςτθν προςπάκεια να καλυφκοφν ανάγκεσ μζτρθςθσ και καταγραφισ εκπαιδευτικοφ ζργου και ςχετικϊν δραςτθριοτιτων Η Προ-Tyler εποχή Συςτθματικι αξιολόγθςθ τθσ επίδοςθσ των μακθτϊν δεν υπιρχε ωσ εκείνθ τθν εποχι και θ πιο διαδεδομζνθ μζκοδοσ εξζταςθσ τουσ ιταν θ προφορικι. Για να είναι θ εφικτι θ πιο αξιόπιςτθ επικεϊρθςθ των ςχολείων ειςιχκθ το 1845 ςτθ Βοςτϊνθ θ χριςθ τυπωμζνων διαγωνιςμάτων(test). Τα διαγωνίςματα χρθςιμοποιικθκαν τα επόμενα χρόνια ςε μελζτεσ και οδιγθςαν ςτθν ςφνταξθ πολφτομων αναφορϊν που εξζταηαν κάκε διάςταςθ του ςχολικοφ ςυςτιματοσ και είχαν διάφορα ευριματα. Στθν αυγι του 20ου αι. άρχιςαν να εφαρμόηονται οι αρχζσ τθσ αποδοτικότθτασ και τθσ προτυποποίθςθσ ςτον καταςκευαςτικό τομζα, και επθρζαςαν τουσ θγζτεσ ςτθν εκπαίδευςθ να αναηθτιςουν τθν προτυποποίθςθ και τθν αποδοτικότθτα και ςτα ςχολεία. Θ τεχνολογία για τθν μζτρθςθ του βακμοφ απόδοςθσ μακθτϊν και άλλων ανκρϊπινων χαρακτθριςτικϊν αναπτφχκθκε και εφαρμόςτθκε ςε πολλζσ χϊρεσ όπωσ ςτισ Θ.Ρ.Α και ςτθ Μεγάλθ Βρετανία. Θ ανάπτυξθ των τυποποιθμζνων τεςτ δθμιοφργθςε κίνθμα αντιδράςεων, ιδιαίτερα επειδι διακυβεφονταν πολλά από τα αποτελζςματά τουσ. Οι ενςτάςεισ ςχετίηονταν με τα εξισ: α. κεωροφςαν ότι θ χριςθ τυποποιθμζνων τεςτ για αξιολόγθςθ δεν επζτρεπε τισ ριηικζσ αλλαγζσ που επικυμοφςαν να γίνουν ςτα προγράμματα ςπουδϊν, αντίκετα προωκοφςαν τθν διατιρθςθ των παλαιϊν προγραμμάτων ςπουδϊν, β. πρότειναν ότι τα τυποποιθμζνα τεςτ αντί να ενδυναμϊνουν τθν κριτικι ςκζψθ, ενίςχυαν τθν ςτείρα αποςτικιςθ και γ. ότι αντί να προκαλοφν αυτοκριτικι των επιδόςεϊν τουσ ςτουσ μακθτζσ προκαλοφςαν ανταγωνιςμό για τθν κζςθ τουσ ςτθν ομάδα/τάξθ. Ο γριγοροσ και εφκολοσ τρόποσ μζτρθςθσ ςυνζχιςε να ευδοκιμεί παρά τουσ ςθμαντικοφσ του περιοριςμοφσ, ότι δθλαδι δεν μετροφςε ςθμαντικά εκπαιδευτικά ςτοιχεία όπωσ τθν κατανόθςθ, τθν δυνατότθτα εφαρμογισ και τθν κριτικι ςκζψθ Η εποχή του Tyler Στισ αρχζσ τθσ δεκαετίασ του 30 ο Ralph Tyler ειςάγει τον όρο «αξιολόγθςθ τθσ εκπαίδευςθσ» και δθμοςιεφει μια καινοτόμα άποψθ για το πρόγραμμα ςπουδϊν και τθν αξιολόγθςι του. Ορίηει τθν αξιολόγθςθ ωσ «κακοριςμόσ του εάν οι ςτόχοι ζχουν επιτευχκεί», ςτόχοι τουσ οποίουσ ζχει ορίςει ςαφϊσ εκ των προτζρων, και οι οποίοι βοθκάνε ςτο χτίςιμο και των τεςτ για τθν αξιολόγθςθ, και του προγράμματοσ ςπουδϊν. Μετά τθν μεγάλθ κρίςθ τθσ δεκαετίασ του 30 και επθρεαςμζνοσ από το 17

18 κίνθμα του πραγματιςμοφ και τισ κεωρίεσ τθσ ςυμπεριφοριςτικισ ψυχολογίασ ςχεδιάηει μια αξιολόγθςθ που ζλεγχε τθν αποτελεςματικότθτα κάποιων καινοτόμων προγραμμάτων ςπουδϊν και ςτρατθγικϊν διδαςκαλίασ που χρθςιμοποιοφνταν ςε 30 ςχολεία ςτισ ΘΡΑ. Θ αξιολόγθςθ αυτι λειτοφργθςε καλά διότι χρθςιμοποιοφςε εςωτερικζσ ςυγκρίςεισ μεταξφ αποτελεςμάτων και ςτόχων και απζφευγε τισ ακριβζσ ςυγκρίςεισ μεταξφ πειραματικϊν ομάδων και ομάδων ελζγχου, που δθμιουργοφςαν ριξεισ. Θ προςζγγιςθ αυτι βαςίηεται ςε άμεςα ςτοιχεία που μετροφν τα επιτεφγματα, αντί για ζμμεςεσ προςεγγίςεισ που μετροφν «ειςροζσ» ςτο ςχολείο όπωσ θ ποιότθτα διδαςκαλίασ, ο αρικμόσ των βιβλίων ςτθν βιβλιοκικθ, το εφροσ του υλικοφ και θ ςφνδεςθ με τθν κοινωνία Η εποχή τησ αθωότητασ Θ εποχι τθσ ακωότθτασ ι αλλιϊσ τθσ κοινωνικισ ανευκυνότθτασ, είναι εποχι ανάπτυξθσ και επζκταςθσ μετά τθν μεγάλθ κρίςθ. Δθμιουργοφνται νζεσ εγκαταςτάςεισ, υπάρχουν νζα προςόντα και προςωπικό, νζεσ παροχζσ, και ενϊ θ εκπαίδευςθ επεκτείνεται, θ κοινωνία δεν ενδιαφζρεται να αναγνωρίςει τισ ευκφνεσ των εκπαιδευτικϊν, να απευκυνκεί ςτισ ανάγκεσ των οικονομικά αςκενζςτερων ςτρωμάτων ι να αναγνωρίςει και να λφςει τα προβλιματα του εκπαιδευτικοφ ςυςτιματοσ. Υπάρχει διεφρυνςθ των εργαλείων και των ςτρατθγικϊν για τθν εφαρμογι διαφόρων προςεγγίςεων αξιολόγθςθσ: νζα τεςτ, ςυγκριτικά πειράματα, ςφγκριςθ αποτελεςμάτων με ςτόχουσ επίςθσ οι εκπαιδευτικοί αποκτοφν νζα εργαλεία. Πλα αυτά όμωσ δεν ζρχονται ςαν αποτζλεςμα ανάλυςθσ του τι είδουσ πλθροφορία χρειάηεται για τθν αποτίμθςθ και βελτίωςθ τθσ εκπαίδευςθσ και δεν είναι επίςθσ προϊόντα τθσ εκπαιδευτικισ εμπειρίασ. Οι αξιολογιςεισ ςε αυτι τθν περίοδο αποτελοφν τοπικι αρμοδιότθτα με τοπικι χρθματοδότθςθ Η εποχή του ρεαλιςμού Μετά το απότομο τζλοσ τθσ εποχισ τθσ ακωότθτασ υπάρχει μεγάλθ ανάγκθ ςε ζργα ανάπτυξθσ προγραμμάτων ςπουδϊν μεγάλθσ κλίμακασ με ομοςπονδιακι χρθματοδότθςθ. Ζτςι οι περαιτζρω εξελίξεισ ςτθν αξιολόγθςθ πρζπει να βαςίηονται ςε λογοδοςία, ευχρθςτία και ςυνάφεια και θ αξιολόγθςθ με βακιζσ αλλαγζσ, δθμόςιο χριμα και ενδιαφζρον αναπτφςςεται ςαν βιομθχανία και γίνεται ειδικότθτα. Θ ζναρξθ του ψυχροφ πολζμου αυξάνει το ενδιαφζρον για νζα εκπαιδευτικά προγράμματα και δίνονται κεφάλαια για τθν αξιολόγθςθ τουσ. Τζςςερισ είναι οι προςεγγίςεισ των νζων αξιολογιςεων: α. κατά τθν προςζγγιςθ του Tyler πρζπει να οριςτοφν οι ςτόχοι των νζων προγραμμάτων ςπουδϊν ϊςτε να αποτιμθκεί ο βακμόσ υλοποίθςισ τουσ αργότερα, β. πρότυπα εκνικά τεςτ αναπτφςςονται ϊςτε να αντιπροςωπεφουν καλφτερα τουσ ςτόχουσ και τα περιεχόμενα των νζων προγραμμάτων ςπουδϊν και να ξεκινιςει θ παρακολοφκθςθ τθσ εκπαιδευτικισ προόδου τθσ νεολαίασ, γ. επαγγελματικζσ κριτικζσ προςεγγίςεισ χρθςιμοποιοφνται για τθν βακμολόγθςθ προτάςεων και τον περιοδικό ζλεγχο των προςπακειϊν των ανάδοχων, δ. τζλοσ, πολλοί αξιολογθτζσ αναλαμβάνουν να αξιολογιςουν προςπάκειεσ εξζλιξθσ προγραμμάτων ςπουδϊν μζςω τθσ χριςθσ πειραμάτων ςτο πεδίο. Στισ αρχζσ του 60 θ αξιολόγθςθ τθσ εκπαίδευςθσ δεν ζφερνε τα αναμενόμενα αποτελζςματα: το ζργο των αξιολογθτϊν δεν ιταν ιδιαίτερα χριςιμο ςε όςουσ ανζπτυςςαν προγράμματα ςπουδϊν αν και δεν ζλειπε θ χρθματοδότθςθ ι το προςωπικό. Το 1963 ο Cronbach ςε ζνα άρκρο του, 18

19 καταγράφει αυτιν τθν αποτυχία και ςυμβουλεφει τουσ αξιολογθτζσ να εγκαταλείψουν τθν ςυνικειά τουσ για αξιολογιςεισ βαςιςμζνεσ ςτθν ςφγκριςθ, και να τισ αντιμετωπίςουν ωσ διαδικαςία ςυλλογισ και αναφοράσ πλθροφοριϊν που κα μποροφςαν να βοθκιςουν ςτθν ανάπτυξθ των προγραμμάτων ςπουδϊν. Το ςχόλιο αυτό αν και αρχικά δεν λαμβάνεται υπόψθ φυτεφει τον ςπόρο για πιο αποτελεςματικζσ αξιολογιςεισ ςτο μζλλον. Το 1965 ςτα πλαίςια του «πόλεμου ςτθν φτϊχεια» προγράμματοσ τθσ κυβζρνθςθσ του Lyndon Johnson για τθν ςτιριξθ των οικονομικά αςκενζςτερων ςτρωμάτων, χρειάηεται να υπάρξει λογοδοςία ςτθν διαχείριςθ των επενδφςεων ϊςτε να μθν ξοδευτοφν τα κεφάλαια. Στον τομζα τθσ παιδείασ ηθτείται να ςυμπεριλθφκοφν ςυγκεκριμζνεσ απαιτιςεισ αξιολόγθςθσ και τα ζργα να αξιολογοφνται ετθςίωσ με πρότυπα τεςτ τα οποία να δείχνουν ςε ποιο βακμό τα ζργα ζχουν επιτφχει τουσ ςτόχουσ τουσ. Αυτι θ απαίτθςθ αναγκάηει τθν αξιολόγθςθ τθσ εκπαίδευςθσ που ωσ τϊρα υπιρχε ωσ κεωρία και ςε υποκζςεισ, να δοκιμαςτεί ςε εφαρμογι ςτθν πράξθ. Το αποτζλεςμα ιταν να καταλάβουν ςφντομα ότι τα εργαλεία, οι ςτρατθγικζσ και οι αντιλιψεισ ιταν ακατάλλθλα για τθν εργαςία. Τα τεςτ δεν ζκαναν διάγνωςθ των αναγκϊν, δεν κατζγραφαν τισ εκπαιδευτικζσ «απολαβζσ» των παιδιϊν με ειδικζσ ανάγκεσ, δεν κατάφερνε να εντοπίςει κρίςιμα χαρακτθριςτικά από ςχολείο ςε ςχολείο και από πρόγραμμα ςε πρόγραμμα (δεν ιταν ευαίςκθτο ςε αυτά τα χαρακτθριςτικά) και δεν ιταν δυνατόν να προςαρμοςτεί ϊςτε να λειτουργεί για όλα τα ςχολεία ςε όλεσ τισ ΘΡΑ. Επίςθσ θ λογικι του Tyler απεδείχκθ ανεπαρκισ για τθν διαδικαςία αξιολόγθςθσ. Ωσ αποτζλεςμα των αποτυχθμζνων διαδικαςιϊν και τθσ μεγάλθσ απϊλειασ κεφαλαίων ςε αυτζσ υπιρξε ταραχι. Αναγνωρίηοντασ τθν ανάγκθ για νζεσ κεωρίεσ και μεκόδουσ αλλά και προγράμματα εκπαίδευςθσ για αξιολογθτζσ το 1971 ιδρφκθκε θ National Study Committee on Evaluation. Τθν ίδια εποχι υπιρξαν πολλζσ νζεσ αντιλιψεισ ςχετικά με τθν αξιολόγθςθ. Οι αντιλιψεισ αυτζσ αναγνϊριηαν τθν ανάγκθ τθσ αξιολόγθςθσ ςκοπϊν, του ελζγχου ειςροϊν, τθσ εξζταςθσ τθσ εφαρμογισ και παροχισ υπθρεςιϊν αξιολόγθςθσ, επίςθσ μετριςεισ των επικυμθτϊν και μθ αποτελεςμάτων του προγράμματοσ. Ακόμθ τόνιςαν τθν ανάγκθ δθμιουργίασ (ι ςυλλογισ) κρίςεων ςχετικά με τισ ικανότθτεσ και τθν αξία του αξιολογοφμενου αντικειμζνου Η εποχή του επαγγελματιςμού Το πεδίο τθσ αξιολόγθςθσ άρχιςε να ξεκακαρίηει και να αναδφεται ωσ ξεχωριςτό επάγγελμα που ςυςχετίηεται με τουσ πρόδρομοφσ του τθν ζρευνα και τθν δοκιμι/εξζταςθ, αλλά και διαφοροποιείται ςθμαντικά. Ρεριοδικά, μακιματα ςε πανεπιςτιμια(ωσ τμιμα τθσ μεκοδολογίασ ζρευνασ), προπτυχιακά και μεταπτυχιακά τμιματα υπάρχουν πλζον πάνω ςτθν αξιολόγθςθ. Επίςθσ θ μετάαξιολόγθςθ χρθςιμοποιικθκε για τθν διαςφάλιςθ τθσ ποιότθτασ των αξιολογιςεων. Μια κοινι επιτροπι εξζδωςε πρότυπα(standards) για τον ζλεγχο των αξιολογιςεων των εκπαιδευτικϊν προγραμμάτων, ζργων και υλικϊν και εγκακίδρυςε ζνα μθχανιςμό με τον οποίον αναςκοποφνται και διορκϊνονται τα πρότυπα και βοθκά το πεδίο ςτθν χριςθ τουσ(joint Committee on Standards for Educational Evaluation). Θ επιτροπι αυτι εξζδωςε ακόμα πρότυπα ςχετικά με τθν αξιολόγθςθ προςωπικοφ και με τθν αξιολόγθςθ φοιτθτϊν/μακθτϊν. Επίςθσ υπιρξαν και άλλεσ επιτροπζσ που εξζδωςαν τα δικά τουσ ςετ προτφπων αξιολόγθςθσ όπωσ θ American Evaluation Association και το U.S. General Accounting Office. 19

20 Θ αξιολόγθςθ των πανεπιςτιμιων ξεκίνθςε αρχικά από τθν ερευνθτικι επίδοςθ και αξιολόγθςθ των κακθγθτϊν και ςτθν πορεία δθμιουργικθκαν πολλζσ μορφζσ και τεχνικζσ αξιολόγθςθσ του Ρανεπιςτθμίου. 2.4 Αμηνιόγεζε ηεο αλώηαηεο εθπαίδεπζεο ζηελ Δπξώπε θαη Δπξσπατθόο Χώξνο Αλώηαηεο Δθπαίδεπζεο Θ εφαρμογι μορφϊν αξιολόγθςθσ ςτθν Ευρϊπθ ξεκίνθςε από τθ Γαλλία το 1984 και ςτο τζλοσ τθσ δεκαετίασ του 1980 επεκτάκθκε ςτθ Μ. Βρετανία, τθν Ολλανδία και τθ Δανία. Στο ξεκίνθμα ςυνάντθςε πολλζσ αντιδράςεισ και αμφιςβθτιςεισ από το διδακτικό προςωπικό, κυρίωσ ςε ηθτιματα που είχαν να κάνουν με τον κακοριςμό τθσ ζννοιασ τθσ ποιότθτασ με επιςτθμονικοφσ όρουσ, τθν ποςοτικοποίθςθ τθσ, τθν αντικειμενικότθτα αυτϊν που κα κακορίςουν τα μζτρα και τα ςτακμά, δθλαδι τουσ δείκτεσ, και κυρίωσ όταν πρόκειται για τθν παραγωγι πνευματικϊν και διανοθτικϊν αξιϊν και προϊόντων. Ακολοφκθςε θ επζκταςι τθσ ςτισ περιςςότερεσ χϊρεσ τθσ Ευρϊπθσ, με τθν κακιζρωςθ κεςμικϊν και εκνικϊν διαδικαςιϊν αξιολόγθςθσ και διαςφάλιςθσ τθσ ποιότθτασ. Στθν εξζλιξθ αυτι ςυνζβαλαν αποφαςιςτικά θ ταχφτθτα των μζςων ςφγχρονθσ επικοινωνίασ και κυρίωσ οι εξελίξεισ ςτθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ το 1992, που διεκνοποίθςαν ακόμθ περιςςότερο τα ευρωπαϊκά Ρανεπιςτιμια, τα οποία δεν κα μποροφςαν να μείνουν ανεπθρζαςτα από τισ όποιεσ εξελίξεισ ςτο χϊρο τθσ αγοράσ εργαςίασ, ιδίωσ όταν αυτζσ αυξάνουν τον οικονομικό ανταγωνιςμό. Θ Επιτροπι τθσ Κοινότθτασ από το 1994 με υπόμνθμά τθσ ςτα κράτθ-μζλθ αναγνϊριηε τθν ποιότθτα ςτθν ανϊτερθ εκπαίδευςθ ωσ κζμα φψιςτου ενδιαφζροντοσ και ςθμαςίασ και πρότεινε το ξεκίνθμα ευρωπαϊκοφ δοκιμαςτικοφ ςχεδίου για τθν εκτίμθςθ τθσ ποιότθτασ ςτθν ανϊτερθ εκπαίδευςθ, με απϊτερο ςκοπό τθ ςφγκλιςθ ςε ζνα ενιαίο ςφςτθμα αξιολόγθςθσ. Το ςχζδιο που εφαρμόςτθκε κατά τθ δοκιμαςτικι περίοδο βαςιηόταν ςε τζςςερισ αρχζσ γνωςτζσ ςτα ςυςτιματα εκτίμθςθσ των ευρωπαϊκϊν χωρϊν που αναφζρονται παραπάνω: 1) Αυτονομία και ανεξαρτθςία ςτισ διαδικαςίεσ και τισ μεκόδουσ που αφοροφν ςτθν αξιολόγθςθ από τθν κυβζρνθςθ και από τα ανϊτερα ιδρφματα, 2) Αυτοαξιολόγθςθ, 3) Εξωτερικι εκτίμθςθ από μία ομάδα ειδικϊν, 4) Δθμοςίευςθ τθσ αναφοράσ τθσ εκτίμθςθσ. Θ Ευρωπαϊκι Οργάνωςθ Ρανεπιςτθμίων (EUA, πρϊθν CRE) αποφάςιςε το 1996 ότι θ εξαςφάλιςθ τθσ ποιότθτασ ιταν και είναι ζνα από τα κφρια κακικοντα του Ρανεπιςτθμίου και των άλλων ιδρυμάτων. Επίςθσ, ζκεςε ωσ ςτόχο τθν αποτίμθςθ και τθ ςυνακόλουκθ μείωςθ τριϊν μείηονοσ ςθμαςίασ ηθτθμάτων τθσ πανεπιςτθμιακισ εκπαίδευςθσ: του ελλείμματοσ ταυτότθτασ, του ελλείμματοσ υπευκυνότθτασ ωσ προσ το κοινωνικό ςφνολο και του ελλείμματοσ αξιοπιςτίασ ωσ προσ τα επαγγελλόμενα και τθν πραγματικι προςφορά του ζργου ςτουσ φοιτθτζσ, τθν επιςτιμθ και τθν κοινωνία. Τα προθγοφμενα χρόνια και ςυγκεκριμζνα ξεκινϊντασ με τθν διακιρυξθ τθσ Σορβόννθσ(1998) και αργότερα τθσ Μπολόνια(1999) ξεκίνθςε ο ςχεδιαςμόσ τθ 20

21 δθμιουργία του Ευρωπαϊκοφ Χϊρου Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ (European Higher Education Area), μζςω του οποίου εκτιμάται ότι μπορεί να διαςφαλιςτεί αφενόσ μεν θ διεκνισ ανταγωνιςτικότθτα τθσ Ευρωπαϊκισ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ μζςα ςε ςυνκικεσ παγκοςμιοποίθςθσ τθσ οικονομίασ και τθσ γνϊςθσ(ςκοπόσ είναι να ενδυναμϊςει τθν ελκυςτικότθτα και ανταγωνιςτικότθτα τθσ ευρωπαϊκισ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ ιδίωσ ςε ςχζςθ με των Θ.Ρ.Α και τθσ Αυςτραλίασ), αφετζρου δε θ αποτελεςματικι ςφνδεςθ τθσ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ με τισ ανάγκεσ τθσ κοινωνίασ αλλά και τθσ αγοράσ εργαςίασ ςτθν Ευρϊπθ. Εδϊ με τον όρο Ευρϊπθ εννοείται ο γεωγραφικόσ χϊροσ τθσ Ευρϊπθσ και όχι μόνο τα μζλθ τθσ Ε.Ε. Σκοπόσ του ευρωπαϊκοφ χϊρου ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ είναι θ μεγαλφτερθ δυνατι ςφγκλιςθ γενικϊν δομικϊν χαρακτθριςτικϊν των εκνικϊν ςυςτθμάτων ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ, ζτςι ϊςτε να διαμορφωκεί ζνα κοινό πλαίςιο διάρκρωςθσ και λειτουργίασ τουσ που κα διαςφαλίηει τθ ςυγκριςιμότθτα και τθν αναγνωςιμότθτα των ιδιαίτερων ςτοιχείων τουσ και των χαρακτθριςτικϊν τουσ. Για τθν ανάπτυξθ τθσ ευρωπαϊκισ ςυνεργαςίασ ςτον τομζα τθσ διαςφάλιςθσ και αξιολόγθςθσ τθσ ποιότθτασ τθσ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ, από τον Μάρτιο 2000 ζχει ςυςτακεί το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για τθ Διαςφάλιςθ τθσ Ροιότθτασ ςτθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ (ENQA European Network for Quality Assurance in Higher Education), ςτο οποίο ςυμμετζχουν όλεσ οι ευρωπαϊκζσ χϊρεσ με τα εκνικά τουσ κζντρα αξιολόγθςθσ τθσ ποιότθτασ ι με τα Υπουργεία Ραιδείασ. Θ ENQA είναι υπεφκυνθ για τον ςυντονιςμό, τθ διατφπωςθ κοινϊν ςτερεοτφπων και κατευκυντιριων οδθγιϊν και τθ διαμόρφωςθ καλϊν πρακτικϊν. Στθν ENQA ζχουν ιδθ ενταχκεί οι εκνικοί φορείσ Διαςφάλιςθσ τθσ Ροιότθτασ ςτθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ και τθν Ζρευνα, το ζργο των οποίων ζχει πιςτοποιθκεί με εξωτερικι από τρίτουσ - αξιολόγθςθ. Σφμφωνα με τθν ENQA και τθν απόφαςθ του Συμβουλίου των Υπουργϊν Ραιδείασ τθσ Ε.Ε. (Berlin communique) οι βαςικζσ αρχζσ που πρζπει να διζπουν τισ διαδικαςίεσ Διαςφάλιςθσ Ροιότθτασ είναι: Το υψθλό αίςκθμα ευκφνθσ των Ακαδθμαϊκϊν Λδρυμάτων, απζναντι ςτουσ φοιτθτζσ/ςπουδαςτζσ και τθν κοινωνία γενικότερα, για τθν παροχι υψθλισ ποιότθτασ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ Θ κεμελιϊδθσ ςθμαςία τθσ αυτονομίασ των Λδρυμάτων, πάντοτε άρρθκτα ςυναρτθμζνθ με τθ μεγάλθ ευκφνθ που θ αυτονομία ςυνεπάγεται Θ ανάγκθ να κακιερωκεί μία αποτελεςματικι ωσ προσ τουσ ςτόχουσ εξωτερικι διαδικαςία διαςφάλιςθσ τθσ ποιότθτασ, θ οποία όμωσ δεν κα επιβαρφνει δυςανάλογα τα αξιολογοφμενα Λδρφματα. Τα κοινά ςτερεότυπα και οι κατευκυντιριεσ οδθγίεσ τθσ ENQA βαςίηονται ςε γενικά αποδεκτζσ αρχζσ και αποςκοποφν: Στθ βελτίωςθ τθσ παρεχόμενθσ εκπαίδευςθσ ςτον Ενιαίο Ευρωπαϊκό Χϊρο Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ Στθν υποςτιριξθ και υποβοικθςθ των ΑΕΛ ςτθ διαχείριςθ και βελτίωςθ τθσ ποιότθτάσ τουσ και ςυνακόλουκα, ςτθν ενίςχυςθ, καταξίωςθ και δικαίωςθ τθσ αυτονομίασ τουσ 21

22 Στθ διαμόρφωςθ ενιαίου πλαιςίου για το ζργο των φορζων Διαςφάλιςθσ Ροιότθτασ, και Στθν κακιζρωςθ διαφανοφσ, απλισ και κατανοθτισ διαδικαςίασ Εξωτερικισ Διαςφάλιςθσ Ροιότθτασ. Τον Μάρτιο του 2010 ξεκίνθςε και επίςθμα θ λειτουργία του Ευρωπαϊκοφ Χϊρου Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ (European Higher Education Area),κατά τθν επετειακι ςυνάντθςθ των υπουργϊν παιδείασ όπου αποτιμικθκαν οι επιτυχίεσ και θ πρόοδοσ που επιλκαν από τθν εφαρμογι ηθτθμάτων που ςυμφωνικθκαν το 1999 ςτθν Μπολόνια. Επόμενεσ ςφνοδοι ζχουν προγραμματιςτεί για το 2012, 2015, 2018 και Γξάζε-απνηειέζκαηα ησλ αμηνινγήζεσλ Ο Κ. Φαςοφλθσ ςυγκεντρϊνει τα κυριότερα αποτελζςματα από τα πρϊτα χρόνια εφαρμογϊν αξιολόγθςθσ ςτα ευρωπαϊκά και ελλθνικά πανεπιςτιμια. Ειδικότερα καταγράφει τθν βελτίωςθ των πανεπιςτθμίων ςτουσ εξισ τομείσ: ςε ηθτιματα που ζχουν να κάνουν με τθν υπευκυνότθτα, τθν εξυπθρζτθςθ του φοιτθτι-πελάτθ, τθν ποιότθτα βελτίωςθσ και αναβάκμιςθσ των υλικοτεχνικϊν υποδομϊν, τθν ςυντόμευςθ του χρόνου αποφοίτθςθσ των φοιτθτϊν, τθν ςυγκεκριμενοποίθςθ τθσ «αξίασ» και τουσ κανόνεσ λειτουργίασ και παραγωγισ ζργου ακαδθμαϊκισ μονάδασ, τθν εξεφρεςθ πόρων και τθν ανάπτυξθ κινιτρων για τον προχπολογιςμό και κυρίωσ τθν ανάπτυξθ τθσ ερευνθτικισ παραγωγικότθτασ του πανεπιςτθμίου, θ διαςφάλιςθ βοικθςε τθν πρόοδο. Δθλαδι κυρίωσ ςε ηθτιματα παραγωγικότθτασ και αποτελεςματικότθτασ θ διαςφάλιςθ ζφερε αποτελζςματα. Από πιλοτικζσ εφαρμογζσ αξιολογιςεων ςτθν Ελλάδα τα κετικά ςθμεία ιταν ότι: δόκθκε θ ευκαιρία για πρϊτθ φορά να γίνει καταγραφι και πιςτοποίθςθ των αναγκϊν και των μάκρο-επεμβάςεων, ςυγκεντρϊκθκαν απαραίτθτεσ πλθροφορίεσ για αντικειμενικι και πλιρθ τεκμθρίωςθ προβλθμάτων, δόκθκε θ δυνατότθτα, μζςω των ςυγκεντρωκζντων ςτοιχείων και πλθροφοριϊν, να αξιολογθκοφν και ιεραρχθκοφν οι ενδεικνυόμενεσ αλλαγζσ, να επαναπροςδιοριςτοφν οι ςτόχοι και να αναπροςαρμοςτοφν οι δράςεισ ςε μίκρο-επίπεδο, δόκθκε θ δυνατότθτα για αποτελεςματικότερθ χριςθ των πόρων και ενεργοποίθςθ του ανκρϊπινου δυναμικοφ, και πολφ ςθμαντικό, αποκτικθκε εμπειρία για ποςοτικι και ποιοτικι επιλογι και ανάλυςθ ςτοιχείων για μελλοντικζσ αξιολογιςεισ και γενικότερα ζγιναν γνωςτά τα ιςχυρά και αδφνατα ςθμεία των Τμθμάτων. Εκτόσ όμωσ από τισ βελτιϊςεισ υπιρξαν και κάποιεσ επιπτϊςεισ αρκετά ςθμαντικζσ. Καταγράφονται: θ υποχϊρθςθ και ιεράρχθςθ των ιδεϊν ςτο πλαίςιο τθσ κυρίαρχθσ ιδεολογίασ, θ αντικατάςταςθ τθσ δφςκολθσ γνϊςθσ (όπωσ είναι θ φιλοςοφία και θ κριτικι προςζγγιςι τθσ) από τθν εφκολθ γνϊςθ και τα τυποποιθμζνα προγράμματα διδακτικισ φλθσ. Κυρίωσ όμωσ επιςθμαίνεται θ απϊλεια ενόσ βακμοφ ελευκερίασ και αυτονομίασ του Ρανεπιςτθμίου, που ιταν θ δφναμθ τθσ πνευματικισ του δθμιουργίασ, διότι οι δυνάμεισ τθσ αγοράσ με τθ χρθματοδότθςθ που παρζχουν, ι όςοι ελζγχουν τουσ κανόνεσ του παιχνιδιοφ τθσ αξιολόγθςθσ, αςκοφν τεράςτια επιρροι προσ τθν παραγωγι γνϊςθσ και ιδεολογίασ και πιζηουν υπερβολικά για γριγορεσ προςαρμογζσ ςτισ επιταγζσ τθσ αγοράσ, με τθ δθμιουργία νζων προγραμμάτων και τθν κατάργθςθ άλλων. Επομζνωσ φαίνεται πωσ θ δράςθ τθσ διαςφάλιςθσ μπορεί να επθρεάηει τθν κουλτοφρα και τθν υπάρχουςα δομι με 22

23 τρόπο απλουςτευτικό που τθν κάνει να χάςει μζροσ ςθμαντικϊν ιδιοτιτων τθσ φφςθσ του πανεπιςτθμίου. Στθν περίπτωςθ των πιλοτικϊν εφαρμογϊν ςτθν Ελλάδα αναδείχκθκαν: θ ζλλειψθ ουςιαςτικισ αυτονομίασ των ΑΕΛ, θ υποχρθματοδότθςθ τθσ βαςικισ ζρευνασ και τα αςφυκτικά οικονομικά πλαίςια τθσ ακαδθμαϊκισ λειτουργίασ, οι αδυναμίεσ του κεςμικοφ πλαιςίου λειτουργίασ των ΑΕΛ τισ μεγάλεσ ελλείψεισ ςε κτιριακζσ, υλικοτεχνικζσ υποδομζσ και βιβλιοκικεσ, θ μζςθ θλικία των μελϊν ΔΕΡ και θ αρικμθτικι ςχζςθ διδακτικοφ και φοιτθτικοφ πλθκυςμοφ, οι αδυναμίεσ υποδομϊν παρακολοφκθςθσ τθσ επαγγελματικισ ςταδιοδρομίασ των αποφοίτων και ανατροφοδότθςθσ εμπειριϊν για τθ βελτίωςθ των προγραμμάτων ςπουδϊν, ςφμφωνα με τισ πραγματικζσ ανάγκεσ εργαςίασ, θ ζλλειψθ προγραμμάτων διά βίου εκπαίδευςθσ, οι αδυναμίεσ του διοικθτικοφ μθχανιςμοφ για τθν ανάπτυξθ και υλοποίθςθ πολιτικϊν ενόσ ιδρφματοσ και θ λειτουργικι του ςχζςθ με τα ακαδθμαϊκά εκτελεςτικά όργανα και τζλοσ θ αδυναμία κατανόθςθσ όρων τθσ αξιολόγθςθσ, μορφζσ, διαδικαςίεσ και κριτιρια (μεκοδολογία) όπωσ και των ςτόχων τθσ(φαςουλισ). Σχετικά με τθν ανάπτυξθ και μαηικοποίθςθ των ςπουδϊν και τθσ ζρευνασ και τθν χρθματοδότθςθ τουσ, ζχοντασ παραδείγματα από χϊρεσ όπωσ θ Μ.Βρετανία, προβλζπεται ότι οι επιχειριςεισ κα γίνουν οι ςθμαντικότεροι οικονομικοί υποςτθρικτζσ του Ρανεπιςτθμίου, όπωσ παλαιότερα ιταν θ Εκκλθςία. Στο ςθμείο αυτό είναι ςθμαντικό θ αξιολόγθςθ να μθν δθμιουργιςει ανταγωνιςμό που κα οδθγιςει ςε χάςμα μεταξφ «καλϊν» και «κακϊν» πανεπιςτθμίων. Αυτά ςίγουρα δθμιουργοφν προβλθματιςμοφσ ςχετικά με τθν επιρροι που μπορεί να ζχει θ διαςφάλιςθ ςτθν ποιότθτα κακϊσ από ζνα πανεπιςτιμιο ηθτοφνται πολλά περιςςότερα από απλά μια μεγαλφτερθ παραγωγικότθτα ςτισ λειτουργίεσ του. Σίγουρό είναι πάντωσ ότι με τθν διαςφάλιςθ μζςω αξιολόγθςθσ, ηθτιματα ίςωσ και ιδθ γνωςτά, αποκτοφν ιδιαίτερο βάροσ και αυξάνουν τθν ευκφνθ τθσ Ρολιτείασ-που ςτθν περίπτωςθ τθσ Ελλάδασ ζχει ακόμθ αποκλειςτικι διαχείριςθ- και τθν υποχρζωςι τθσ να λάβει μζτρα, αφοφ πλζον διαπιςτϊνονται και καταγράφονται και από διεκνϊσ αναγνωριςμζνεσ/κεςμοκετθμζνεσ μεκόδουσ. 2.6 Διιάδα Δράςεισ διαςφάλιςησ ποιότητασ πριν την εφαρμογή του νόμου Οι εξελίξεισ ςτον ευρωπαϊκό χϊρο, και κυρίωσ μετά το 1992, πίεηαν για τθν κακιζρωςθ και ςτθν Ελλάδα ενόσ ςυςτιματοσ αξιολόγθςθσ ςε όλουσ τουσ τομείσ τθσ εκπαίδευςθσ και ιδιαίτερα ςτα Α.Ε.Λ. Θ πρϊτθ προςπάκεια, που δεν είχε όμωσ διάρκεια, ζγινε το 1992 (Ν. 2083) με τθ νομοκζτθςθ μιασ διαδικαςίασ εκτίμθςθσ για τα Α.Ε.Λ. από τθν Εκνικι Επιτροπι Ροιότθτασ. Το δεφτερο βιμα, ςε εκελοντικι όμωσ βάςθ, ιταν θ ςυμμετοχι δφο ελλθνικϊν πανεπιςτθμιακϊν Τμθμάτων ςτο ευρωπαϊκό δοκιμαςτικό ςχζδιο που εφαρμόςτθκε από το Νοζμβριο του 1995 ζωσ τον Λοφνιο του Το επόμενο βιμα τθσ πολιτικισ θγεςίασ του ΥΡΕΡΚ ιταν θ ςφςταςθ του Εκνικοφ Συμβουλίου Εκπαίδευςθσ, το οποίο ςυμπεριζλαβε και μία μονάδα εκτίμθςθσ ποιότθτασ. 23

24 Θ Ελλάδα ςυμμετείχε ςτισ ευρωπαϊκζσ ςυνόδουσ όπου Απρίλιο του 2002 ςτα πλαίςια του ΕΡΕΑΚ ΛΛ προκθρφχκθκε δράςθ με τίτλο Αξιολόγθςθ τθσ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ που αποςκοπεί ςτθν προετοιμαςία του εδάφουσ και τθ διαμόρφωςθ των προχποκζςεων που κα κάνουν δυνατι ςτθ ςυνζχεια τθν αποτελεςματικι ενεργοποίθςθ του ςυςτιματοσ διαςφάλιςθσ και αξιολόγθςθσ τθσ ποιότθτασ τθσ ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ ςτθν Ελλάδα (ΚΕΕ 2/4/2002)(Φαςοφλθσ). Με τον Ν.3374/2005 που περιλαμβάνει: τθ διαςφάλιςθ τθσ ποιότθτασ ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ, ςφςτθμα μεταφοράσ και ςυςςϊρευςθσ πιςτωτικϊν μονάδων και το παράρτθμα διπλϊματοσ, θ Ελλάδα απζκτθςε νομικό πλαίςιο για τθν διεξαγωγι αξιολόγθςθσ ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ. Συγκεκριμζνα ο νόμοσ ςχετικά με τθν διαςφάλιςθ τθσ ποιότθτασ ορίηει το αντικείμενο, περιεχόμενο και ςκοπό τθσ αξιολόγθςθσ. Επίςθσ ορίηει τισ διαδικαςίεσ, τα όργανα, τα κριτιρια και τουσ δείκτεσ τθσ αλλά και τθν ανεξάρτθτθ αρχι διαςφάλιςθσ τθσ ποιότθτασ ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ (Α.ΔΛ.Ρ.)και τα ςχετικά με τθν ςφςταςθ, δράςθ και λειτουργία τθσ Η διαςφάλιςη ποιότητασ ςτην ανώτατη εκπαίδευςη όπωσ την ορίζει ο Νόμοσ 3374/2005 Ραρακάτω παρουςιάηεται αναλυτικά θ διαςφάλιςθ ποιότθτασ ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ όπωσ τθν ορίηει αφενόσ ο Ν.3374/2005 και αφετζρου θ Α.ΔΛ.Ρ. ςτουσ οδθγοφσ που ζχει εκδϊςει για τθν ενθμζρωςθ και κακοδιγθςθ των ιδρυμάτων Σκοπόσ και ςτόχοσ τησ διαςφάλιςησ ποιότητασ Σκοπόσ τθσ διαςφάλιςθσ ποιότθτασ είναι θ κακιζρωςθ μιασ ενιαίασ προςζγγιςθσ για ςυςτθματικι αποτίμθςθ, κατανόθςθ και τεκμθρίωςθ τθσ πορείασ και του ζργου των ακαδθμαϊκϊν μονάδων και των ιδρυμάτων ςτα οποία ανικουν. Το ςφςτθμα διαςφάλιςθσ ποιότθτασ κα λειτουργεί αυτοτελϊσ ςε επίπεδο ακαδθμαϊκϊν μονάδων και ιδρυμάτων για τθν ςυνεχι βελτίωςθ του ζργου τουσ και τθν ενίςχυςι τουσ ςτα πλαίςια τθσ ιδιαιτερότθτάσ τουσ. Μζςα από αυτό το ςφςτθμα τα ιδρφματα κα ζχουν τθν ευκαιρία να διατυπϊςουν τον τρόπο που αντιλαμβάνονται τθν αποςτολι τουσ και τουσ τρόπουσ με τουσ οποίουσ κινοφνται προσ τθν επιτυχία τθσ, αλλά και να διαμορφϊςουν και να αξιολογιςουν τα μζςα που χρθςιμοποιοφν γι αυτόν τον ςκοπό. Απϊτεροσ ςτόχοσ είναι θ τεκμθρίωςθ που κα αποτελζςει βάςθ για λιψθ μζτρων, ίδρυςθ ι βελτίωςθ κεςμϊν και άλλεσ ςτρατθγικζσ για τθν διαςφάλιςθ τθσ ποιότθτασ ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ(α.δλ.ρ, 2007b). Ο Νόμοσ 3374/2005για τθν διαςφάλιςθ τθσ ποιότθτασ ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ ςτο Αρ.1 2 αναφζρει: «Θ αξιολόγθςθ ςυνίςταται ςτθ ςυςτθματικι, τεκμθριωμζνθ και λεπτομερι αποτίμθςθ, ανάδειξθ και καταγραφι του ζργου των Λδρυμάτων Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ, με τθ χριςθ αντικειμενικϊν κριτθρίων και ςτθν κριτικι ανάλυςθ και διαπίςτωςθ τυχόν υφιςτάμενων αδυναμιϊν και αποκλίςεων ςε ςχζςθ με τθν ακαδθμαϊκι φυςιογνωμία, τουσ ςτόχουσ και τθν αποςτολι τουσ. Με βάςθ τα αποτελζςματα τθσ αξιολόγθςθσ λαμβάνονται από τα ακαδθμαϊκά ιδρφματα και τθν πολιτεία τα απαραίτθτα μζτρα διαςφάλιςθσ και βελτίωςθσ τθσ ποιότθτασ του ζργου που επιτελοφν τα Λδρφματα 24

25 Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ ςτο πλαίςιο τθσ αποςτολισ τουσ να παρζχουν ανϊτατθ παιδεία υψθλοφ ποιοτικοφ επιπζδου.» Τα βαςικά ςθμεία του Ν. 3374/2005 που αφοροφν ςτο ςφςτθμα διαςφάλιςθσ ποιότθτασ είναι: Οι διαδικαςίεσ και τα όργανα διαςφάλιςθσ τθσ ποιότθτασ ςτθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ Τα κριτιρια και οι δείκτεσ ποιότθτασ τθσ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ Θ ςφςταςθ τθσ Αρχισ Διαςφάλιςθσ Ροιότθτασ ςτθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ (Α.ΔΛ.Ρ.) και ο ρόλοσ τθσ Διαδικαςίεσ & Όργανα Όξγαλα δηαζθάιηζεο πνηόηεηαο ζηελ αλώηαηε εθπαίδεπζε Τα υπεφκυνα όργανα κατά τον Ν.3374/2005 για τθν διαςφάλιςθ ποιότθτασ είναι θ μονάδα διαςφάλιςθσ ποιότθτασ (ΜΟ.ΔΛ.Ρ.), θ ομάδα εςωτερικισ αξιολόγθςθσ (ΟΜ.Ε.Α.), θ επιτροπι εξωτερικισ αξιολόγθςθσ (Ε.Ε.Α.) και θ αρχι διαςφάλιςθσ ποιότθτασ (Α.ΔΛ.Ρ) και θ δράςθ τουσ αναπτφςςεται ςτισ επόμενεσ παραγράφουσ. Θ ΜΟ.ΔΛ.Ρ είναι υπεφκυνθ ςε επίπεδο ιδρφματοσ, ζχει πάγιο χαρακτιρα και ςτισ αρμοδιότθτζσ τθσ είναι θ ανά διετία ςφνταξθ τθσ εςωτερικισ ζκκεςθσ αξιολόγθςθσ, ςτθν οποία λαμβάνονται υπόψθ οι αντίςτοιχεσ ετιςιεσ των τμθμάτων και ςχολϊν του ιδρφματοσ, και τθν ανά τετραετία ςφνταξθ τθσ ζκκεςθσ εςωτερικισ αξιολόγθςθσ για τθν λειτουργία του ιδρφματοσ. Τζλοσ θ ΜΟ.ΔΛ.Ρ ενεργοποιεί τθν εξωτερικι αξιολόγθςθ των ακαδθμαϊκϊν μονάδων όταν διαβιβάηει τισ εςωτερικζσ τουσ εκκζςεισ ςτθν Α.ΔΛ.Ρ. και ζχει τθν ςυνολικι ευκφνθ των διαδικαςιϊν αξιολόγθςθσ και διαςφάλιςθσ ποιότθτασ ςε επίπεδο ιδρφματοσ και ακαδθμαϊκϊν μονάδων. Θ ΟΜ.Ε.Α είναι υπεφκυνθ ςε επίπεδο ακαδθμαϊκισ μονάδασ και μόνο για τθν διάρκεια τθσ εςωτερικισ αξιολόγθςθσ (ςε ειδικζσ περιπτϊςεισ ςυγκροτοφνται επιπλζον ειδικζσ ομάδεσ αξιολόγθςθσ -Ε.Ο.Α.)και ςτισ αρμοδιότθτζσ τθσ είναι θ διεξαγωγι τθσ διαδικαςίασ αξιολόγθςθσ και θ ςφνταξθ τθσ ζκκεςθσ εςωτερικισ αξιολόγθςθσ. Επίςθσ θ ΟΜ.Ε.Α. κακορίηει και κοινοποιεί τουσ τρόπουσ με τουσ οποίουσ διαςφαλίηεται θ διαφάνεια τθσ εςωτερικισ αξιολόγθςθσ. Θ Ε.Ε.Α είναι υπεφκυνθ για τθν ςφνταξθ τθσ ζκκεςθσ εξωτερικισ αξιολόγθςθσ για τθν οποία λαμβάνει υπόψθ τθν ζκκεςθ εςωτερικισ αξιολόγθςθσ και ςτθ ςυνζχεια επιςκζπτεται τθν υπό αξιολόγθςθ ακαδθμαϊκι μονάδα και κάνει ςυηθτιςεισ και επαφζσ με μζλθ του διδακτικοφ, ερευνθτικοφ, εκπαιδευτικοφ και λοιποφ επιςτθμονικοφ προςωπικοφ, του διοικθτικοφ προςωπικοφ και τουσ φοιτθτζσ ι ςπουδαςτζσ(α.δλ.ρ., 2007c). Ππωσ αναφζρεται και ςτα ζντυπα τθσ Α.ΔΛ.Ρ.(2007b): «τα παραπάνω όργανα ζχουν χαρακτιρα ςυντονιςτικό και όχι επιτελικόρυκμιςτικό. Θ ευκφνθ για τθ λιψθ αποφάςεων που ςχετίηονται με τθ διαςφάλιςθ τθσ ποιότθτασ ςτισ Ακαδθμαϊκζσ Μονάδεσ και τα Λδρφματα ανικει ςτα ιςχφοντα αρμόδια όργανά τουσ, τα οποία δεν υποκακίςτανται κακ οιονδιποτε τρόπο από τισ ΜΟ.ΔΛ.Ρ, ΟΜ.Ε.Α, και Ε.Ε.A.)» 25

26 Θ Α.ΔΛ.Ρ είναι θ εποπτικι και ςυντονιςτικι αρχι του ςυςτιματοσ Διαςφάλιςθσ Ροιότθτασ. Ππωσ αναφζρεται ςτον Ν. 3374/2005, Άρκρο 10 2, «Θ Α.ΔΛ.Ρ. εγγυάται τθ διαφάνεια των διαδικαςιϊν αξιολόγθςθσ και ζχει ωσ αποςτολι τθν υποςτιριξθ των ιδρυμάτων ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ ςτθν πραγματοποίθςθ των διαδικαςιϊν που ςτοχεφουν ςτθ διαςφάλιςθ και βελτίωςθ τθσ ποιότθτασ ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ, τθν ενθμζρωςθ τθσ Ρολιτείασ και των ιδρυμάτων ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ για τισ ςφγχρονεσ διεκνείσ εξελίξεισ και τάςεισ ςτα ςυναφι ηθτιματα και τθν προαγωγι τθσ ζρευνασ ςτον τομζα αυτόν.» Θ Α.ΔΛ.Ρ ζχει ςκοπόσ να διαμορφϊςει και να εφαρμόςει ζνα ενιαίο ςφςτθμα διαςφάλιςθσ ποιότθτασ, που κα λειτουργεί ωσ ςφςτθμα αναφοράσ για τα επιτεφγματα και το ζργο που επιτελοφν τα Λδρφματα Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ ϊςτε να ενιςχφονται αποτελεςματικά από τθν πολιτεία. Θ Α.ΔΛ.Ρ δεν είναι οφτε ελεγκτικόσ οφτε παρεμβατικόσ μθχανιςμόσ ςτθ λειτουργία, τθν αποςτολι ι τθ φυςιογνωμία τθσ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ(Α.ΔΛ.Ρ, 2007b). Γηαδηθαζίεο δηαζθάιηζεο πνηόηεηαο ζηελ αλώηαηε εθπαίδεπζε Οι διαδικαςίεσ είναι διαςφάλιςθσ ποιότθτασ ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ είναι οι εξισ: οι ετιςιεσ αποτιμιςεισ, θ εςωτερικι αξιολόγθςθ και θ εξωτερικι αξιολόγθςθ. Θ ετιςια αποτίμθςθ γίνεται μζςω ετιςιων εςωτερικϊν εκκζςεων. Σκοπόσ είναι θ ςυςτθματικι παρακολοφκθςθ του ζργου τθσ ακαδθμαϊκισ μονάδασ και θ απόκτθςθ ςτακερϊν ςθμείων αναφοράσ βάςει των οποίων μπορεί να ελζγχει και να επαναπροςδιορίηει τθν ποιότθτα των λειτουργιϊν τθσ και τθν πορεία τθσ. Μπορεί να εντοπίςει τουσ ρυκμοφσ και τθν αποτελεςματικότθτα των λειτουργιϊν τθσ και να αναπτφξει βελτιωτικζσ δράςεισ. Ζτςι διαχρονικά θ ακαδθμαϊκι μονάδα μπορεί να αξιολογεί κριτικά το επιτελοφμενο ζργο τθσ και να το επαναπροςδιορίηει. Ππωσ αναφζρει θ Α.ΔΛ.Ρ (2007b) για να εξυπθρετοφν τθν λειτουργία και τθν λιψθ αποφάςεων για τθν μονάδα, τα ςτοιχεία τεκμθρίωςθσ πρζπει κατά κανόνα να ςυλλζγονται: Ανάλογα με τθν περιοδικότθτά τουσ Με αναλογικι ςυμμετοχι όλων των μελϊν τθσ ακαδθμαϊκισ μονάδασ (διδακτικό και ερευνθτικό, εκπαιδευτικό, διοικθτικό προςωπικό, φοιτθτζσ ι ςπουδαςτζσ) και Με διαδικαςίεσ κοινισ αποδοχισ μεταξφ των μελϊν τθσ ακαδθμαϊκισ μονάδασ Μζςα από τθ ςυςτθματικι, λεπτομερι και αξιόπιςτθ ςυλλογι των επί μζρουσ ςτοιχείων, που αποτελοφν τθν τεκμθρίωςθ τθσ ζκκεςθσ θ μονάδα παρακολουκεί τθν πορεία των πρωτοβουλιϊν τθσ για τθν βελτίωςθ των επιτευγμάτων τθσ ποιοτικά και ποςοτικά. Θ ποιότθτα των ςτοιχείων, εξαρτάται από τθν αποτελεςματικότθτα και τθ διαφάνεια με τθν οποία υιοκετοφνται και εφαρμόηονται οι διαδικαςίεσ ςυλλογισ των δεδομζνων. Θ υιοκζτθςθ κατά τθ ςφνταξθ τθσ Ετιςιασ Εςωτερικισ Ζκκεςθσ των προτφπων, των κριτθρίων και των δεικτϊν διαςφάλιςθσ τθσ Ροιότθτασ που ορίηει θ Α.ΔΛ.Ρ. κα διευκολφνει ςθμαντικά τθν υλοποίθςθ από το Τμιμα τθσ δεφτερθσ φάςθσ τθσ διαδικαςίασ, δθλ. τθσ Εςωτερικισ Αξιολόγθςθσ(Α.ΔΛ.Ρ, 2007b). 26

27 Θ εςωτερικι αξιολόγθςθ που διεξάγεται με διάρκεια δυο εξαμινων ανά τετραετία και οδθγεί ςτθν ςφνταξθ τθσ ζκκεςθσ εςωτερικισ αξιολόγθςθσ και κρίνει τθν ποιότθτα του ζργου τθσ ακαδθμαϊκισ μονάδασ τθν περίοδο αυτι. Σκοπόσ τθσ είναι (Α.ΔΛ.Ρ., 2007b): 1. Θ τεκμθριωμζνθ ανάδειξθ των επιτευγμάτων τθσ ακαδθμαϊκισ μονάδασ 2. Θ επιςιμανςθ ςθμείων που χριηουν βελτίωςθσ 3. Ο προςδιοριςμόσ ενεργειϊν βελτίωςθσ 4. Θ ανάλθψθ πρωτοβουλιϊν για αυτοτελι δράςθ εντόσ τθσ μονάδασ, όπου και εφόςον είναι εφικτό 5. Θ λιψθ αποφάςεων για αυτοτελείσ δράςεισ εντόσ του ιδρφματοσ, όπου και εφόςον είναι εφικτό. Θ διαδικαςία αυτι μπορεί να περιγραφεί και ωσ αυτοαξιολόγθςθσ, όπου καταγράφονται τα ςθμαντικότερα πορίςματα που προκφπτουν από τα ςτοιχεία που ζχουν ςυλλεχκεί με ςυμμετοχι όλων των μελϊν τθσ Ακαδθμαϊκισ Μονάδασ, και περιγράφουν το υφιςτάμενο και το επικυμθτό επίπεδο ποιότθτασ και τουσ τρόπουσ επίτευξισ του. Θ ςφνταξθ τθσ Ζκκεςθσ Εςωτερικισ Αξιολόγθςθσ ολοκλθρϊνει τθν διαδικαςία Εςωτερικισ Αξιολόγθςθσ. Θ ζκκεςθ ακολοφκωσ διαβιβάηεται, μζςω τθσ ΜΟ.ΔΛ.Ρ, ςτθν Α.ΔΛ.Ρ. Το ζντυπο με τίτλο «Ανάλυςθ Κριτθρίων Διαςφάλιςθσ Ροιότθτασ Ακαδθμαϊκϊν Μονάδων»(Α.ΔΛ.Ρ, 2007a), μπορεί να αποτελζςει τθ βάςθ για τθν υλοποίθςθ τθσ διαδικαςίασ Εςωτερικισ Αξιολόγθςθσ. Ππωσ αναφζρει θ Α.ΔΛ.Ρ. (2007b) «οι ακαδθμαϊκζσ μονάδεσ μποροφν να προςκζςουν ι και να εξειδικεφςουν ςυγκεκριμζνα κριτιρια και δείκτεσ που απθχοφν τισ ιδιαιτερότθτζσ τουσ, ορίηοντασ ςε κάκε περίπτωςθ με ςαφινεια το περιεχόμενο (τι και πϊσ;) και τθ λογικι (γιατί;) τθσ διαφοροποίθςισ τουσ». Θ εξωτερικι αξιολόγθςθ ενεργοποιείται με τθ κατάκεςθ τθσ ζκκεςθσ εςωτερικισ αξιολόγθςθσ ςτθν Α.ΔΛ.Ρ., και ςυνίςταται ςτθν εξζταςθ των αποτελεςμάτων τθσ εςωτερικισ αξιολόγθςθσ από τθν επιτροπι εξωτερικισ αξιολόγθςθσ. Σκοπόσ τθσ εξωτερικισ αξιολόγθςθσ είναι να διαπιςτϊςει εάν θ εςωτερικι αξιολόγθςθ και τα ςτοιχεία που τθν τεκμθριϊνουν είναι πλιρθ, διαφανι και αντικειμενικά. Θ ζκκεςθ εξωτερικισ αξιολόγθςθσ που ςυντάςςει θ επιτροπι εξωτερικϊν εμπειρογνωμόνων περιλαμβάνει αναλφςεισ, διαπιςτϊςεισ, ςυςτάςεισ και υποδείξεισ για τα μζτρα που πρζπει να λθφκοφν για τθν περαιτζρω βελτίωςθ τθσ ποιότθτασ. Επίςθσ κα πρζπει να επιςθμάνει καλζσ πρακτικζσ και ςθμεία βελτίωςθσ και να αναδείξει αιτιματα τθσ μονάδασ ςτο ίδρυμα και τθν πολιτεία Κριτήρια & δείκτεσ ποιότητασ Τα κριτιρια και οι δείκτεσ ποιότθτασ τθσ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ όπωσ αναφζρονται από τθν Α.ΔΛ.Ρ (2007a) αφοροφν: 1. Ρρογράμματα Σπουδϊν: ο βακμόσ ανταπόκριςθσ του προγράμματοσ ςπουδϊν ςτουσ ςτόχουσ τθσ ακαδθμαϊκι μονάδασ και ςτισ απαιτιςεισ τθσ κοινωνίασ, θ ςυνεκτικότθτα και θ λειτουργικότθτα του προγράμματοσ ςπουδϊν, ο ςυντονιςμόσ τθσ φλθσ των μακθμάτων, θ ορκολογικι οργάνωςθ των εκπαιδευτικϊν κεςμϊν, το εξεταςτικό ςφςτθμα, θ υποςτιριξθ από διακζςιμεσ εκπαιδευτικζσ υποδομζσ. 27

28 1.1. Ρρόγραμμα Ρροπτυχιακϊν Σπουδϊν 1.2. Ρρόγραμμα Μεταπτυχιακϊν Σπουδϊν 1.3. Ρρόγραμμα Διδακτορικϊν Σπουδϊν 2. Διδακτικό ζργο: αποτελεςματικότθτα του διδακτικοφ προςωπικοφ, θ ποιότθτα τθσ διδακτικισ διαδικαςίασ, θ οργάνωςθ και θ εφαρμογι του διδακτικοφ ζργου, τα εκπαιδευτικά βοθκιματα, τα μζςα οι υποδομζσ, θ αξιοποίθςθ των νζων τεχνολογιϊν, θ αναλογία και θ ςυνεργαςία μεταξφ διδαςκόντων και διδαςκομζνων, το επίπεδο και θ επικαιρότθτα των παρεχόμενων γνϊςεων, θ ςφνδεςθ τθσ ζρευνασ με τθν διδαςκαλία, θ κινθτικότθτα του διδακτικοφ προςωπικοφ και των φοιτθτϊν ι ςπουδαςτϊν. 3. Ερευνθτικό ζργο: θ προαγωγι τθσ ζρευνασ ςτο πλαίςιο τθσ ακαδθμαϊκισ μονάδασ, οι επιςτθμονικζσ δθμοςιεφςεισ, οι ερευνθτικζσ υποδομζσ, τα ερευνθτικά προγράμματα, θ αποτελεςματικότθτα του ερευνθτικοφ ζργου, θ πρωτοτυπία τθσ ζρευνασ, θ αναγνωςιμότθτα τθσ ζρευνασ από τρίτουσ, οι ερευνθτικζσ ςυνεργαςίεσ, οι διακρίςεισ και θ επιβράβευςθ τθσ ζρευνασ, θ ςυμμετοχι των φοιτθτϊν ι ςπουδαςτϊν ςτθν ζρευνα. 4. Λοιπζσ υπθρεςίεσ: θ αποτελεςματικότθτα των διοικθτικϊν υπθρεςιϊν, οι υπθρεςίεσ φοιτθτικισ μζριμνασ, οι πάςθσ φφςεωσ υποδομζσ, θ αξιοποίθςθ των νζων τεχνολογιϊν, θ διαφάνεια και θ αποτελεςματικότθτα ςτθ διαχείριςθ ςων οικονομικϊν πόρων και ςτθ χριςθ των υποδομϊν και του εξοπλιςμοφ, οι ςυνεργαςίεσ με άλλα εκπαιδευτικά ι ερευνθτικά ιδρφματα του εςωτερικοφ και του εξωτερικοφ, κακϊσ και με το κοινωνικό ςφνολο Σχζςεισ με κοινωνικοφσ, πολιτιςτικοφσ και παραγωγικοφσ φορείσ 4.2. Στρατθγικι ακαδθμαϊκισ ανάπτυξθσ 4.3. Διοικθτικζσ υπθρεςίεσ και υποδομζσ Στθν Εικόνα 2 περιγράφεται θ διαδικαςία τθσ αξιολόγθςθσ χωριςμζνθ ςτισ επιμζρουσ διαδικαςίεσ και τα όργανα που τισ εκτελοφν(α.δλ.ρ., 2007c). 28

29 Εικόνα 2 Διάγραμμα περιγραφισ τθσ διαδικαςίασ αξιολόγθςθσ όπωσ ορίηεται από τθν Α.ΔΙ.Π. 29

30 2.7 Αληηδξάζεηο ζηελ Διιάδα γηα ηνλ λόκν ηεο δηαζθάιηζεο πνηόηεηαο Στθν Ελλάδα θ αξιολόγθςθ με βάςθ τον νόμο κινείται ακόμα με δειλά βιματα και οι προτάςεισ τθσ Μπολόνια εξακολουκοφν να αντιμετωπίηονται με καχυποψία. Οι προβλθματιςμοί αυτοί ςχετίηονται με τον χαρακτιρα του Ευρωπαϊκοφ Χϊρου Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ, κακϊσ «θ ζννοια τοφ ανταγωνιςμοφ με τα Ρανεπιςτιμια των Θ.Ρ.Α. είναι αυτι που υπαγορεφει τθ διαςφάλιςθ ποιότθτασ (αξιολόγθςθ) όχι ωσ ηθτοφμενο και προχπόκεςθ παιδείασ, αλλά ωσ οικονομικό ςτόχο ιδίωσ και τακτικι καλφτερθσ χρθματοδότθςθσ μζςα από τθν προςζλκυςθ ξζνων φοιτθτϊν και τα δίδακτρα που κα πλθρϊνουν» (Μπαμπινιϊτθσ, 2005). «Οι ςυντάκτεσ των επιχειρθςιακϊν ςχεδίων ςυγκρότθςθσ του Ευρωπαϊκοφ Χϊρου Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ γνωρίηουν καλά ότι το περιεχόμενο τθσ ποιότθτασ προςδιορίηεται διαφορετικά ςτθν εκάςτοτε ςυγκυρία» αναφζρει ο Ραυλίδθσ (2006) ςχολιάηοντασ τθν ζλλειψθ προθγοφμενθσ ςυηιτθςθσ και ςυμφωνίασ αναφορικά με τα ειδοποιάουςιϊδθ χαρακτθριςτικά τθσ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ. Σχετικά με τθν διαδικαςία τθσ αξιολόγθςθσ εκφράηεται ακόμα ζνασ προβλθματιςμόσ: «θ ποιότθτα τθσ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ κα ερμθνεφεται κάκε φορά με βάςει τον μζςο όρο ενόσ ςυνόλου αρκοφντωσ ετερόκλθτων αντιλιψεωνκρίςεων. Κοντολογίσ, θ ποιότθτα κα ορίηεται από τθν ποςότθτα»(ραυλίδθσ 2006). Υπάρχει ανθςυχία πωσ «θ παιδεία γίνεται κατάρτιςθ» και «θ οικονομικι αντίλθψθ τθσ Ανϊτατθσ Ραιδείασ, άμεςα ι ζμμεςα, όλο περιςςότερο οδθγεί ςε μια ανϊτατθ παιδεία που κφριο ςτόχο ζχει τθ ςφνδεςθ με τισ επιχειριςεισ και τθν άντλθςθ πόρων από αυτζσ μζςω προγραμμάτων ζρευνασ» (Μπαμπινιϊτθσ, 2005). Θ αξιολόγθςθ μοιραία ζχει ςυνδεκεί με τθν λογικι: καλά αποτελζςματα αξιολόγθςθσ κα φζρουν καλζσ παροχζσ και χρθματοδότθςθ από το κράτοσ ενϊ κακζσ αποδόςεισ κα τιμωρθκοφν «θ κυβζρνθςθ επιβάλλει διαφάνεια και αξιολόγθςθ για το ζργο των Λδρυμάτων και του επιςτθμονικοφ προςωπικοφ τουσ. Καμιά διαφωνία επί τθσ ουςίασ. Αλλά το κάνει με τρόπο άκομψο και μθ λειτουργικό, ενϊ τροφοδοτεί τθ διάχυτθ καχυποψία με απαράδεκτεσ διατάξεισ περί ποινϊν.»(αμε 2007). Επιπλζον υπάρχει φόβοσ ότι κα υποβακμιςτοφν ςθμαντικζσ ποιότθτεσ και χαρακτθριςτικά του πανεπιςτιμιου: «οι διαδικαςίεσ αξιολόγθςθσ κακϊσ και οι μθχανιςμοί που κα τισ υπθρετοφν κα αςκοφν ιςχυρότατθ επιρροι ςτθ λειτουργία των πανεπιςτθμίων με μεγάλθ πικανότθτα να καταςτοφν ο πλζον κακοριςτικόσ παράγων ρφκμιςθσ, κακοδιγθςθσ, αναδιάρκρωςθσ τθσ ακαδθμαϊκισ ηωισ, επιφζροντασ τθν υποβάκμιςθ όλων των παραδοςιακϊν κεςμϊν αυτοδιοίκθςθσ των ΑΕΛ», «είναι αξιοςθμείωτθ θ απλουςτευτικι βεβαιότθτα των ςυντακτϊν του νόμου ότι θ ποιότθτα τθσ παιδείασ, και δε τθσ ανϊτατθσ, μπορεί να αναχκεί ςε ευκόλωσ παρακολουκιςιμα αποτελζςματα και μετριςιμα μεγζκθ, τθ ςτιγμι που θ φφςθ του αντικειμζνου είναι εξαιρετικά πολφπλοκθ»(ραυλίδθσ, 2006). Ανθςυχία υπάρχει και για άλλου τφπου κυρϊςεισ που εναντιϊνονται ςτο ωσ τϊρα κλίμα λειτουργίασ και εργαςίασ ςε ζνα δθμόςιο τομζα αλλά και ςτθν βιωςιμότθτά του. Ακόμα θ κακι χρθματοδότθςθ «θ ίδια θ κυβζρνθςθ όμωσ δεν δεςμεφεται (πολιτικά και θκικά) για τθν οικονομικι ςτιριξθ των πανεπιςτθμίων (υποδομζσ: κατά περίπτωςθ, λειτουργικζσ δαπάνεσ ςτο επίπεδο τουλάχιςτον του μζςου όρου τθσ Ε.Ε.) και τθν (άμεςθ και ζμμεςθ) προϊκθςθ τθσ ζρευνασ»(αμε, 2007) και θ μθ 30

31 διευκζτθςθ ςθμαντικϊν ηθτθμάτων «θ κυβζρνθςθ κατοχυρϊνει νομικά τθν υπόςταςθ των ΤΕΛ ωσ ανϊτατων εκπαιδευτικϊν ιδρυμάτων, χωρίσ όμωσ να προβλζπει καμιά διαδικαςία για τθ ςταδιακι αναβάκμιςθ και ακαδθμαϊκι προςαρμογι τουσ ςε πανεπιςτθμιακό κακεςτϊσ. Ομοίωσ, δεν κίγει (με λίγεσ εξαιρζςεισ) τα ςτεγανά μεταξφ πανεπιςτθμίων (Υπουργείο Ραιδείασ) και ερευνθτικϊν κζντρων (Υπουργείο Ανάπτυξθσ)»(ΑΜΕ, 2007) δεν δθμιουργοφν γόνιμο ζδαφοσ για τθν αξιολόγθςθ. Τζλοσ, κακϊσ το πανεπιςτιμιο περιζχει ςθμαντικοφσ πυρινεσ αριςτερϊν ιδεολογιϊν υπιρξε ανθςυχία με τθν ζννοια του ελζγχου και τθσ λογοδοςίασ και ςυγκεκριμζνα για τουσ όρουσ τθσ και τουσ φορείσ που τθν επιβάλλουν. Πςον αφορά τουσ φοιτθτζσ θ ελλιπισ ενθμζρωςθ και θ δυςπιςτία ςτισ αλλαγζσ ζχουν φροντίςει για ζνα γενικό αρνθτικό κλίμα για τθν αξιολόγθςθ. Σπκπεξάζκαηα Σφμφωνα με το υπάρχον κλίμα θ αξιολόγθςθ κα γίνει αφενόσ επειδι ανικουμε ωσ χϊρα ςτθν Ε.Ε και ζχει λθφκεί κοινι απόφαςθ που αποςκοπεί ςτθν ανάπτυξθ και αφετζρου γιατί είναι μια καλι ευκαιρία να ειςάγουμε διαδικαςίεσ αποτίμθςθσ ϊςτε να υπάρχουν ξεκάκαρα ςτοιχεία που χρειάηονται για τον ςχεδιαςμό και προγραμματιςμό για το πανεπιςτιμιο. Σθμαςία λοιπόν ζχει να αξιολογθκοφν τα χαρακτθριςτικά για τα οποία υπάρχει κοινι ςυμφωνία και ενδιαφζρον ότι πρζπει να υπάρχουν ςτο πανεπιςτιμιο ζχοντασ υπόψθ τισ αρχζσ που ςυνδζονται με αυτό, ποια είναι θ αποςτολι του, ποια είναι τα χαρακτθριςτικά του που πρζπει να ενιςχυκοφν και τελικά ποιοι είναι οι μακροχρόνιοι ςτόχοι του. Λαμβάνοντασ υπόψθ τα αδφναμα ςθμεία προθγοφμενων αξιολογιςεων ςτθν εκπαίδευςθ και τα προβλιματα που πρζπει να αποφευχκοφν, θ αξιολόγθςθ μπορεί να αντιμετωπιςτεί ςαν μια ευκαιρία να ςυγκεντρωκοφν τα απαραίτθτα ςτοιχεία για τθν βελτίωςθ και ανάπτυξθ τθσ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ. 31

32 Κεφάλαιο 3ο - Παρατηρήςεισ πάνω ςτην Αξιολόγηςησ Ανώτατησ Εκπαίδευςησ 3.1 Δηζαγσγή βηνκεραληθώλ κνληέισλ ζηελ δηαρείξηζε πνηόηεηαο αλώηαηεο εθπαίδεπζεο Ο προςδιοριςμόσ τθσ ποιότθτασ ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ αποδείχκθκε πρόκλθςθ. Ωσ αποτζλεςμα τθσ δυςκολίασ προςδιοριςμοφ τθσ ποιότθτασ, θ μζτρθςθ τθσ αποτελεί ζνα κζμα που προκαλεί ζριδεσ. Ζχουν υπάρξει διάφορεσ προςπάκειεσ προςαρμογισ μοντζλων από τθν βιομθχανία όπωσ οι διαςτάςεισ τθσ ποιότθτασ από τουσ Gronroos, Garvin and Parasuraman (Owlia and Aspinwall, 1996), το SERVQUAL (Oldfield and Baron, 1998; Aldridge and Rowley, 1998), θ ανάλυςθ ςθμαςίασ-απόδοςθσ (Ford et al., 1999)και θ balanced scorecard (Cullen et al., 2003) και θ ανάπτυξι τουσ ϊςτε να μποροφν να λειτουργιςουν ωσ μοντζλα αποτίμθςθσ για τθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ. Διεκνϊσ το πιο ςυχνά προςαρμοηόμενο μοντζλο(cruickshank, 2003; Motwani and Kumar, 1997; Eriksen, 1995) είναι το TQM- θ διοίκθςθ ολικισ ποιότθτασ(δορ)(becket et al., 2006). Ρρότυπα όπωσ θ οικογζνεια ISO9000:2000 παρουςιάηουν τισ ελάχιςτεσ απαιτιςεισ για τθν απόδοςθ ςυςτθμάτων ποιότθτασ και δίνουν περιοριςμζνθ ςθμαςία ςτθν βελτίωςθ. Τθν δεκαετία του '90 ςτθν Βρετανία τζτοια πρότυπα είχαν γίνει θ βάςθ πολιτικϊν ρφκμιςθσ ποιότθτασ(houston, 2008). Ρολλζσ πολιτικζσ εςτιάηουν ςτθν παρακολοφκθςθ και τθν λογοδοςία. Αυτζσ οι διαδικαςίεσ αντικατοπτρίηουν τθν κυριαρχία τθσ διαχείριςθσ ποιότθτασ ωσ τεχνολογίασ για ζλεγχο περιςςότερο παρά για βελτίωςθ. Θ κυρίαρχθ τεχνολογία για λογοδοςία δίνει περιοριςμζνθ προςοχι ςε εκπαιδευτικζσ διαδικαςίεσ, εκπαιδευτικι κεωρία και μάκθςθ, ςυνεπϊσ ςτοιχειϊδεισ ερωτιςεισ για τθν ποιότθτα ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ παραμζνουν αναπάντθτεσ και θ βελτίωςθ ςε κομβικζσ διαδικαςίεσ ςυμβαίνει τυχαία, παρόλο που αυτι θ βελτίωςθ είναι κεμελιϊδθσ αρχι τθσ διαχείριςθσ ποιότθτασ. (Lomas, 2004) 3.2 Παξαηεξήζεηο-ζρόιηα γηα ηελ εθαξκνγή βηνκεραληθώλ κνληέισλ δηαρείξηζεο πνηόηεηαο Στθν βιομθχανία κατά τον 20αι. θ ανθςυχία για τθν ποιότθτα και τθν ανάπτυξθ διαχείριςθσ ποιότθτασ αναδφκθκε εςωτερικά. Διάφορεσ εταιρίεσ και οι άνκρωποι τθσ βιομθχανίασ αναγνϊριςαν τθν ανάγκθ «να γίνουν τα ςωςτά πράγματα με ςωςτό τρόπο» και μετά να τα κάνουν ακόμθ καλφτερα για να διατθριςουν και να βελτιϊςουν τθν βιωςιμότθτα τουσ ςτθν αγορά. Υπάρχει γενικι ςυμφωνία ςτο ότι θ επιβολι για διαδικαςίεσ ποιότθτασ ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ ιταν κάτι που προιλκε από το κράτοσ και τθν αγορά. Θ πολιτικι τθσ ποιότθτασ κυριαρχικθκε από μακροπρόκεςμεσ και βραχυπρόκεςμεσ διατάξεισ για: τθν νομιμοποίθςθ αλλαγϊν ςε δομζσ τομζων και τθν χρθματοδότθςθ, τθν εςτίαςθ ςε πρακτικζσ μεγιςτοποίθςθσ κζρδουσ, τθν μείωςθ τθσ αυτονομίασ τθσ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ, και αμφιςβιτθςθσ του κατά πόςο παράγονται απόφοιτοι ζτοιμοι για τθν αγορά εργαςίασ. Αυτι θ πολιτικι ατηζντα που δθμιουργικθκε από 32

33 ανκρϊπουσ εκτόσ τθσ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ, ζχει ςυντελζςει ςτθν αρνθτικι άποψθ των ακαδθμαϊκϊν για τθν διαςφάλιςθ ποιότθτασ(harvey, 2005). Κάποιοι ςχολίαςαν αρνθτικά τθν ειςαγωγι βιομθχανικϊν μοντζλων ποιότθτασ ςτθν εκπαίδευςθ ενϊ άλλοι κριτικά και προςεκτικά ςχολίαςαν ότι ςτον βακμό που θ προςζγγιςθ ποιότθτασ μπορεί να βοθκιςει ςε μία καλφτερθ κατανόθςθ των πρωταρχικϊν λειτουργιϊν τθσ διδαςκαλίασ και μάκθςθσ, θ ςυνειςφορά ςτθν εκπαίδευςθ μπορεί να είναι ςθμαντικι(ruben, 1995). Σε μεγάλο βακμό τα αξιϊματα τθσ ποιότθτασ(από τθν βιομθχανία) ότι θ ποιότθτα κακορίηεται από τθν ικανοποίθςθ του πελάτθ, ότι θ ποιότθτα είναι θ μείωςθ των αποκλίςεων και ότι θ ποιότθτα πρζπει να είναι μετριςιμθ, ζγιναν αποδεκτά χωρίσ κριτικι. Το πρόβλθμα ςε αυτιν τθν προςζγγιςθ ιταν ότι περιόριηε διαςτάςεισ τθσ ποιότθτασ που είναι ςθμαντικζσ για ζνα πανεπιςτιμιο και το εξζταηε περιςςότερο ωσ γραμμι παραγωγισ αποφοίτων και ερευνθτικοφ υλικοφ. Άλλο ζνα πρόβλθμα είναι ότι θ ανεκτικότθτα ςτθν επιβολι των οριςμϊν από παράγοντεσ εξωτερικοφσ του πανεπιςτθμίου, αγνοεί τισ απόψεισ των ακαδθμαϊκϊν, φοιτθτϊν και άλλων που επθρεάηονται ακόμα και αν δεν εμπλζκονται άμεςα. 3.3 Ζ θξηηηθή ζπζηεκηθή ζθέςε ζηελ δηαζθάιηζε πνηόηεηαο νξηζκόο πνηόηεηαο θαη ζθνπώλ Σφμφωνα με το πνεφμα τθσ κριτικισ ςυςτθμικισ ςκζψθσ οι κανόνεσ, οι χαρακτθριςμοί και οι υποκζςεισ για αυτοφσ(που ςυνικωσ κεωροφνται δεδομζνοι) πρζπει να είναι αντικείμενο προβλθματιςμοφ, κριτικισ επικεϊρθςθσ και ςυλλογιςμοφ. Ο Houston(2008) αναφζρει πωσ οι υποκζςεισ ςχετικά με τθ γλϊςςα, τουσ χαρακτθριςμοφσ και οριςμοφσ ζχουν ςυνζπειεσ όχι μόνο για όςουσ ζχουν τθν δφναμθ να επθρεάηουν τθν λιψθ αποφάςεων αλλά και για όςουσ ςυμμετζχουν ςτθν λφςθ και τον εντοπιςμό των προβλθμάτων. Θ κριτικι ςκζψθ μζςω των μεταφορϊν πίςω από τα βιομθχανικά μοντζλα ποιότθτασ(π.χ. ο οργανιςμόσ ωσ μθχανι παραγωγισ)μπορεί να βοθκιςει τθν αποκάλυψθ όςων αξιϊν ζχουν λθφκεί ωσ δεδομζνεσ και που ςχθματίηουν οριςμοφσ και πρακτικζσ ποιότθτασ. Θ κριτικι ςυςτθμικι ςκζψθ (critical systems thinking)μπορεί να κακοδθγιςει τθν αξιολόγθςθ τθσ εφαρμογισ τζτοιων αξιϊν, οριςμϊν και πρακτικϊν ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ(houston, 2008). Θ διαδικαςία αυτι πρζπει να γίνει ςε κάκε ίδρυμα ξεχωριςτά κακϊσ θ αλλαγι ιδρφματοσ ςθμαίνει και αλλαγι χαρακτθριςτικϊν και ιδιοτιτων. Ζτςι όταν γίνεται αναφορά ςτθν ποιότθτα ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ πρζπει να ορίηονται οι ςκοποί, θ φφςθ και τα περιβάλλοντα του πανεπιςτθμίου αλλά και θ φφςθ τθσ βελτίωςθσ ςτο ςυγκεκριμζνο πλαίςιο του πανεπιςτθμίου. Θ αλθκινι εκτίμθςθ των ηθτθμάτων ποιότθτασ απαιτεί εξερεφνθςθ του τι είναι το πανεπιςτιμιο και τι κα ζπρεπε να είναι. Συμφϊνα με τον οριςμό τθσ ποιότθτασ ωσ doing the right things right προκφπτουν ερωτιςεισ ςχετικά με τθν ςκοπιμότθτα και τθν θκικι ςτουσ οργανιςμοφσ. Στθ περίπτωςθ του οργανιςμοφ του πανεπιςτθμίου οι ερωτιςεισ είναι: ποιοί είναι οι ςκοποί ενόσ πανεπιςτθμίου, ποιά είναι τα ςωςτά πράγματα που πρζπει να κάνει για να επιτφχει τουσ ςκοποφσ του, ποιοί είναι οι ςωςτοί τρόποι να τουσ κάνει; Ο ςκοπόσ δεν κα πρζπει ποτζ να ορίηεται από τον τρόπο δράςθσ ι μια τεχνικι, αλλά αυτόσ να τθν ορίηει. Σφμφωνα με τθν λογικι αυτι, θ μεκοδολογία διαχείριςθσ ποιότθτασ κα πρζπει να παρζχει κακοδιγθςθ ςτθν απάντθςθ αυτϊν των ερωτιςεων. Επίςθσ, ζτςι ιςχφει ότι θ 33

34 βελτίωςθ τθσ ποιότθτασ μπορεί να οριςτεί ωσ το «να κάνουμε τα ςωςτά πράγματα καλφτερα». Με αυτόν τον οριςμό προκφπτει και άλλθ μια ερϊτθςθ: πωσ μπορεί το πανεπιςτιμιο να δράςει βζλτιςτα ϊςτε να επιτφχει τουσ ςτόχουσ του(houston, 2008); 3.4 Σεκαληηθνί παξάκεηξνη ζηηο δηαδηθαζίεο πνηόηεηαο Θ επιλογι μιασ πρωτοβουλίασ διαχείριςθσ ποιότθτασ κα εξαρτθκεί από τον οριςμό που κα δϊςει το ίδρυμα ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ ςτθν ποιότθτα, ηιτθμα που είναι προβλθματικό. Ραρόλα αυτά αυτζσ κακαυτζσ οι πρωτοβουλίεσ είναι απίκανο να είναι επιτυχθμζνεσ. Ππωσ οι επιλεγμζνεσ ςτρατθγικζσ πρζπει να είναι κατάλλθλεσ για τθν οργάνωςθ, ζτςι και οι δομζσ μιασ οργάνωςθσ και τα επικοινωνιακά τθσ κανάλια πρζπει να είναι τζτοια ϊςτε οι πρωτοβουλίεσ να μποροφν να διαχζονται επιτυχϊσ. Μια «αγϊγιμθ» οργανωςιακι κουλτοφρα πρζπει να υπάρχει ϊςτε οι νζεσ ιδζεσ να αφομοιωκοφν, να μετατραποφν, να προςαρμοςτοφν και μετά να εφαρμοςτοφν. Θ ςυνάφεια και θ αλλθλεξάρτθςθ τθσ ςτρατθγικισ, τθσ δομισ και τθσ κουλτοφρασ ςθμαίνει ότι και τα τρία χρειάηονται τθν ςυνεχι προςοχι από τουσ ανϊτερουσ διοικθτικοφσ υπαλλιλουσ και τουσ υπευκφνουσ του ιδρφματοσ. (Lomas, 2004) Φυςικά με το να ενςωματωκοφν τα ςυςτατικά ενόσ αποτελεςματικοφ ςυςτιματοσ ποιότθτασ και να αναπτυχκεί κουλτοφρα ποιότθτασ ϊςτε να το υποςτθρίηει, παρζχεται θ βάςθ πάνω ςτθν οποία ζνα ίδρυμα μπορεί αρχικά να ανταπεξζλκει ςτισ απαιτιςεισ του εξωτερικοφ ελζγχου, αποτίμθςθσ ι διαπίςτευςθσ και μετά να αναπτφξει τθν ικανότθτα για να κάνει μια πολφπλοκθ/εξελιγμζνθ αυτοαξιολόγθςθ. Εδϊ θ ιδζα τθσ ευκυγράμμιςθσ κατά τον G.Williams (Newton, 2007) είναι ανεκτίμθτθ. Ππωσ είπε: οι ςκοποί του εμπλουτιςμοφ/τθσ ενίςχυςθσ τθσ ποιότθτασ και τθσ ιδρυματικισ ανάπτυξθσ είναι εφικτοί εάν βρεκεί μια κατάλλθλθ ευκυγράμμιςθ μεταξφ φιλοςοφίασ, τεχνολογίασ και ευρφτερου πλαιςίου. Στα πλαίςια του Williams: θ φιλοςοφία αναφζρεται ςτισ κοινζσ αξίεσ και ιδανικά που κατατοπίηουν τθν προςζγγιςθ τθσ ποιότθτασ (quality culture), θ τεχνολογία ιςοφται με τθν γκάμα των οργάνων, τεχνικϊν και εν λειτουργία διαδικαςιϊν, που προωκοφν και ςτθρίηουν τθν διαςφάλιςθ και τον εμπλουτιςμό ποιότθτασ(ςυςτατικά ενόσ ςυςτιματοσ ποιότθτασ ενόσ ιδρφματοσ), ενϊ το ευρφτερο πλαίςιο αναφζρεται ςτθν «ιδιομορφία τθσ αποςτολισ» και τισ καταςτάςεισ ενόσ ιδρφματοσ. Θ ευκυγράμμιςθ αναηθτείται μεταξφ κουλτοφρασ τθσ ποιότθτασ, ςυςτιματοσ ποιότθτασ και του κλίματοσ λειτουργίασ(ςυμπεριλαμβανόμενου του ρυκμιςτικοφ πλαιςίου του ιδρφματοσ). (Newton, 2007) Σίγουρα ςτθν επιλογι του τρόπου διαςφάλιςθσ ποιότθτασ ςθμαντικό ρόλο παίηει και το κόςτοσ ευκαιρίασ. Ππωσ και κάκε άλλθ δραςτθριότθτα, θ διαςφάλιςθ ποιότθτασ, ζχει κάποιο κόςτοσ ευκαιρίασ που δεν είναι άλλο από οτιδιποτε πρζπει να αναβλθκεί ι να ακυρωκεί ϊςτε να γίνει αυτι θ δραςτθριότθτα. (Lomas, 2004) 3.5 Δλδηαθέξνλ εξγαιείν γηα ηελ εμέηαζε ηεο δηαρείξηζεο πνηόηεηαο ζηελ αλώηαηε εθπαίδεπζε Θ βιβλιογραφία ςχετικά με τισ καλζσ πρακτικζσ διαχείριςθσ τθσ ποιότθτασ προτείνει πάρα πολλά μοντζλα όμωσ δεν υπάρχουν αποδείξεισ για το κατά πόςο οι 34

35 εκπαιδευτικοί ζχουν αξιολογιςει κριτικά και κρίςιμα τισ πρακτικζσ διαχείριςθσ ποιότθτασ- πιο ολιςτικά- ϊςτε να διαςφαλίςουν ότι οι διάφορεσ ςθμαςίεσ και αντιλιψεισ τθσ ποιότθτασ αποτιμϊνται επαρκϊσ. Θ ποιότθτα τθσ εκπαίδευςθσ είναι μια αςαφισ και αντιφατικι ζννοια, ωσ επακόλουκο τθσ δυςκολίασ να οριςτεί θ ποιότθτα, και είναι επίςθσ και δφςκολο να μετρθκεί. Οι Ν.Becket και Μ.Brookes (2006) για να δθμιουργιςουν ζνα εργαλείο για τθν εξζταςθ τθσ διαχείριςθσ ποιότθτασ ορίηουν και καταγράφουν 6 ςυνιςτϊςεσ κλειδιά τθσ διαχείριςθσ ποιότθτασ. Με αυτόν τον τρόπο προςπακοφν να επιςθμάνουν πτυχζσ που είναι ςθμαντικζσ για τθν ποιότθτα ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ, και ςυγκεκριμζνα να ελζγξουν αν λαμβάνονται αυτζσ επαρκϊσ υπόψθ ςτισ διαδικαςίεσ διαχείριςθσ. Οι 6 ςυνιςτϊςεσ κλειδιά τθσ διαχείριςθσ ποιότθτασ, όπωσ τισ ορίηουν οι N.Becket και M.Brookes είναι: 1. Οι διαφορετικζσ αντιλιψεισ των εςωτερικϊν και εξωτερικϊν εμπλεκομζνων ςτθν εκπαίδευςθ που πρζπει να λαμβάνονται υπόψθ 1.1. Διαφορετικοί εμπλεκόμενοι ζχουν άλλον οριςμό τθσ ποιότθτασ και άλλεσ προτιμιςεισ για τον τρόπο που κα ζπρεπε να αποτιμάται, ζτςι οι δείκτεσ μπορεί να διαφζρουν για εςωτερικοφσ και εξωτερικοφσ εμπλεκόμενουσ Θ πρόκλθςθ είναι να δθμιουργθκεί ζνα πλαίςιο αξιολόγθςθσ απόδοςθσ που να επιτρζπει τθν ζκφραςθ των απόψεων των εμπλεκομζνων, ακόμα και αν αυτζσ ςυγκροφονται ι ςυναγωνίηονται 1.3. Ραραδοςιακά οι εξωτερικοί εμπλεκόμενοι ςυνδζονται με τισ διαδικαςίεσ διαςφάλιςθσ ποιότθτασ. Θ διαςφάλιςθ ποιότθτασ αναφζρεται ςτισ προγραμματιςμζνεσ και ςυςτθματικζσ δραςτθριότθτεσ ωσ απαραίτθτεσ για να παρζχουν επαρκι εμπιςτοςφνθ ότι ζνα προϊόν ι υπθρεςία κα ικανοποιεί τισ δεδομζνεσ απαιτιςεισ για ποιότθτα. Στα ανϊτατα ιδρφματα εκπαίδευςθσ αυτό ςθμαίνει ότι πρζπει να επιδείξουν δράςεισ με υπευκυνότθτα ςτισ επαγγελματικζσ πρακτικζσ τουσ και υπευκυνότθτα ςτα αποτελζςματα που επιτυγχάνουν με τθν χριςθ των πόρων Ροιότθτα ωσ λογοδοςία, ποιότθτα ωσ εξζταςθ, ποιότθτα ωσ αποτίμθςθ: όλοι αυτοί οι μθχανιςμοί αςχολοφνται με τον ζλεγχο τθσ ποιότθτασ και τουσ ανκρϊπουσ που τον διεξάγουν. Οι μθχανιςμοί αυτοί για διαςφάλιςθ, διαπίςτευςθ και εξζταςθ ποιότθτασ επιβάλλονται ςυνικωσ από εξωτερικά ςϊματα. Ωσ εργαλείο ελζγχου, θ εςτίαςθ των εξωτερικϊν εμπλεκομζνων είναι κυρίωσ ςτθ μζτρθςθ των διαδικαςιϊν, για τον βακμό που ζχουν ςαν αποτζλεςμα κατάλλθλα επίπεδα ποιότθτασ Θ ζμφαςθ των εςωτερικϊν εμπλεκομζνων είναι όχι μόνο ςτθ διαςφάλιςθ τθσ ποιότθτασ αλλά επιπλζον και ςτον εμπλουτιςμό/ενίςχυςι τθσ που ςκοπεφει ςε γενικι αφξθςθ τθσ υφιςτάμενθσ ποιότθτασ διδαςκαλίασ και μάκθςθσ ςυχνά μζςω καινοτόμων πρακτικϊν. Θ εμπλοκι των εςωτερικϊν εμπλεκομζνων είναι πικανό να ςυμβάλλει ςτο να ενςωματωκεί μια κουλτοφρα ποιότθτασ ςτα προγράμματα ποιότθτασ. 2. Οι είςοδοι, διαδικαςίεσ και ζξοδοι του εκπαιδευτικοφ ςυςτιματοσ πρζπει να αποτιμϊνται 2.1. Είναι ςθμαντικό να λαμβάνεται υπόψθ τι ακριβϊσ μετράται και όχι μόνο τον τρόπο που κα μετριςουμε. Θ εκπαίδευςθ μπορεί να ιδωκεί ωσ ζνα 35

36 ςφςτθμα ι ζνα δίκτυο από ανεξάρτθτα ςτοιχεία που λειτουργοφν μαηί προςπακϊντασ να πραγματοποιιςουν τον ςκοπό του ςυςτιματοσ Υπάρχουν ανκρϊπινεσ, οικονομικζσ και υλικζσ πθγζσ ειςόδων που ςυμμετζχουν ςε διαδικαςίεσ που ςυμπεριλαμβάνουν τθ διδαςκαλία, τθ μάκθςθ, τθν ζρευνα, το μεταςχθματιςμό τθσ γνϊςθσ και τθ διοίκθςθ. Οι ζξοδοι μπορεί να γίνονται αντιλθπτζσ ι όχι, ι να κυμαίνονται ανάλογα με αποτελζςματα εξετάςεων, με τθν απαςχόλθςθ, τισ αμοιβζσ και τθν ικανοποίθςθ Θ ποιότθτα ςτθν εκπαίδευςθ μπορεί να ιδωκεί επίςθσ ωσ ζνα ςφςτθμα που αποτελεί τθν είςοδο, επεξεργαςία και ζξοδο εκπαίδευςθσ και παρζχει υπθρεςίεσ που ικανοποιοφν και τισ εςωτερικζσ και τισ εξωτερικζσ ςτρατθγικζσ ςυνιςτϊςεσ πραγματοποιϊντασ τισ ςαφείσ και ρθτζσ αλλά και τισ υπονοοφμενεσ προςδοκίεσ τουσ Αν θ ανϊτατθ εκπαίδευςθ βλζπεται ςαν ςφςτθμα, οποιοδιποτε πρόγραμμα διαχείριςθσ ποιότθτασ πρζπει να αποτιμά ειςόδουσ, διαδικαςίεσ και εξόδουσ, και μια αξιολόγθςθ διαχείριςθσ ποιότθτασ πρζπει να λαμβάνει υπόψθ τον βακμό ςτον οποίον αυτά τα τρία ςυςτατικά μετρϊνται. 3. Διαφορετικζσ διαςτάςεισ/αντιλιψεισ τθσ ποιότθτασ πρζπει να λαμβάνονται υπόψθ. Θ κατθγοριοποίθςθ των διαςτάςεων τθσ ποιότθτασ γίνεται για να διευκολφνει τθν μζτρθςι τθσ. Ενϊ υποςτθρίηεται το να βλζπεται θ εκπαίδευςθ ςαν ςφςτθμα, αυτό δθμιουργεί περαιτζρω δυςκολία ςτθν αντίλθψι τθσ, κακϊσ τα διαφορετικά ςυςτατικά ςτοιχεία του ςυςτιματοσ ζχουν διαφορετικζσ απαιτιςεισ ποιότθτασ. Θ κατθγοριοποίθςθ ζχει ωσ εξισ: 3.1. Θ ποιότθτα ωσ εξαιρετικό επίπεδο/αριςτεία(quality as exceptional) είναι ςυςχετιςμζνθ με τθν ιδιομορφία ι με πρότυπα(π.χ. Υψθλά ςτάνταρ). Θ διαςφάλιςθ γίνεται μζςω εξωτερικϊν εξεταςτϊν, διαπίςτευςθσ ι audit Θ ποιότθτα ωσ ςυνζπεια(quality as consistency) υπάρχει μια μετακίνθςθ από τθν μζτρθςθ των ςτάνταρ των αποτελεςμάτων ςτθν μζτρθςθ των ςτάνταρ των διαδικαςιϊν(π.χ. Κανζνα ςφάλμα). Είναι μια ςχετικι ζννοια τθσ ποιότθτασ πιο εφαρμόςιμθ ςε πρότυπα(ςτάνταρ) οργανϊςεων και υπθρεςιϊν αντί ςε ακαδθμαϊκά Θ ποιότθτα ωσ ετοιμότθτα για δράςθ/ςκοπό(quality as fitness for purpose)είναι ςε οξεία αντιπαράκεςθ με τισ ελιτιςτικζσ απόψεισ. Θ εςτίαςθ είναι ςτο αν το προϊόν ι θ υπθρεςία ταιριάηουν ςτον δθλωμζνο ςκοπό π.χ. τθν αποςτολι του πανεπιςτθμίου. Αυτό αιτιολογεί τθ ηιτθςθ ενόσ πιςτοποιθτικοφ ςϊματοσ για διαςφάλιςθ ποιότθτασ, ϊςτε να υπάρχει ςυμφωνία με τα οριςμζνα πρότυπα. Με τθν ςειρά τουσ τα πρότυπα τθσ ENQA για παράδειγμα παρζχουν μια βάςθ για γενικζσ δθλϊςεισ θ κρίςεισ πάνω ςε οργανωςιακά πρότυπα Θ ποιότθτα ωσ αξία ςτα χριματα/επζνδυςθ(quality as value for money) αναφζρεται ςτθν ποιότθτα που παρουςιάηεται ςαν χρθματικό κόςτοσ και λειτουργεί ςαν επζνδυςθ για τουσ εμπλεκόμενουσ(π.χ. αποτελεςματικότθτα και αποδοτικότθτα ).Τυπικοί μθχανιςμοί διαςφάλιςθσ περιζχουν δεδομζνα απόδοςθσ όπωσ χρόνοσ αποφοίτθςθσ φοιτθτϊν και ποςοςτά ανεργίασ Θ ποιότθτα ωσ μεταςχθματιςμόσ(quality as transformative) αναφζρεται ςτθν εξζλιξθ ι ενδυνάμωςθ των φοιτθτϊν μζςω τθν διαδικαςίασ μάκθςθσ ι 36

37 τισ οργανωςιακζσ αλλαγζσ που μπορεί να μετατρζψουν τθν μάκθςθ. Αυτι θ διάςταςθ μπορεί ςε κάποιο βακμό να ενςωματϊςει τισ προθγοφμενεσ. Διαφορετικοί εμπλεκόμενοι είναι δυνατόν να ιεραρχιςουν τθν ςθμαντικότθτα των διαφόρων διαςτάςεων ανάλογα με ςυγκεκριμζνα κίνθτρα και ενδιαφζροντα και να τισ μεταφράςουν διαφορετικά. Μια αξιολόγθςθ διαδικαςιϊν διαχείριςθσ ποιότθτασ πρζπει να εξετάηει τον βακμό ςτον οποίον οι διαφορετικζσ διαςτάςεισ μετρϊνται και τελικά αν υπάρχει πρόβλεψθ για τθν ποιότθτα ωσ μεταςχθματιςμό 4. Χρθςιμοποιοφνται ποιοτικι(qualitative) και ποςοτικι(quantitative) αποτίμθςθ Και οι δυο προςεγγίςεισ αποτίμθςθσ ζχουν ουςία και αξία: 4.1. Τα ποςοτικά ςτοιχεία/δεδομζνα περιςςότερο για ςφγκριςθ αποδοτικότθτασ όμωσ αποτυγχάνουν να εξθγιςουν κακαρά γιατί δίνονται κάποιεσ τιμζσ μποροφν όμωσ να επαλθκεφςουν ότι τθρείται ζνα κάποιο ελάχιςτο επίπεδο ποιότθτασ 4.2. Τα ποιοτικά ςτοιχεία/δεδομζνα παρζχουν πλουςιότερθ και πιο διαφωτιςτικι πλθροφορία που μπορεί πιο άμεςα και εφκολα να ενθμερϊςει και να ςτθρίξει διαδικαςίεσ λιψθσ αποφάςεων για ςκοποφσ εμπλουτιςμοφ ποιότθτασ. Ραρόλα αυτά αυτόσ ο τφποσ δεδομζνων δεν είναι ιδιαίτερα αποδοτικόσ ςτθ μζτρθςθ αποδόςεων. Για ςκοποφσ διαςφάλιςθσ και εμπλουτιςμοφ/ενίςχυςθσ ποιότθτασ είναι καταλλθλότερο να χρθςιμοποιοφνται και οι δυο τφποι δεδομζνων. 5. Οι αποτιμιςεισ ποιότθτασ χρθςιμοποιοφνται ωσ ςτιγμιότυπα για τισ ιςχφουςεσ πρακτικζσ ι ωσ ςθμεία αναφοράσ ςε μακροχρόνιεσ μελζτεσ Οι αποτιμιςεισ ποιότθτασ μποροφν να χρθςιμοποιθκοφν για δυο διαφορετικοφσ ςκοποφσ: 5.1. Οι αποτιμιςεισ ποιότθτασ παρζχουν ζνα ςτιγμιότυπο τθσ παροφςασ κατάςταςθσ ςε οποιαδιποτε δεδομζνθ ςτιγμι του χρόνου 5.2. Οι αποτιμιςεισ ποιότθτασ χρθςιμοποιοφμενεσ μακροχρόνια μποροφν επίςθσ να δϊςουν τθν δυνατότθτα τθσ παρακολοφκθςθσ ι μζτρθςθσ αποδόςεων μζςα ςτο χρόνο. Ενϊ και οι δυο προςεγγίςεισ μποροφν να πλθροφοριςουν τισ αλλαγζσ ϊςτε να προάγουν τθν ποιότθτα των παροχϊν, θ μακροχρόνια προςζγγιςθ διευκολφνει τον εντοπιςμό και τθν παρακολοφκθςθ των αλλαγϊν μζςα ςτον χρόνο. Ζτςι κάκε πρόγραμμα διαχείριςθσ ποιότθτασ κα ζπρεπε να περιζχει κάποια πρόβλεψθ για μακροχρόνια παρακολοφκθςθ. 6. Οι αποτιμιςεισ χρθςιμοποιοφνται για τθν διαςφάλιςθ τθσ ποιότθτασ ι για ςκοποφσ εμπλουτιςμοφ/ενίςχυςθσ ποιότθτασ και ςτο βακμό που αυτζσ οι διαδικαςίεσ ςυςχετίηονται Τα παραπάνω κριτιρια είναι ςχετικά με τον ςκοπό τθσ ποιοτικισ αποτίμθςθσ. Ραραδοςιακά ο κφριοσ ςκοπόσ τθσ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ ιταν θ αξιολόγθςθ τθσ ποιότθτασ για ςκοποφσ διαςφάλιςθσ τθσ που ςυχνά κινείται από εξωτερικοφσ εμπλεκόμενουσ. Τα μζτρα ελζγχου τθσ ποιότθτασ από μόνα τουσ μπορεί να ζχουν περιοριςμζνεσ δυνατότθτεσ αν δεν ςυνοδεφονται από κατάλλθλεσ εκπαιδευτικζσ πρωτοβουλίεσ. Οι απαιτιςεισ για ταυτόχρονθ εκπλιρωςθ εςωτερικϊν και εξωτερικϊν προςδοκιϊν για 37

38 λογοδοςία δεν ςυμβαδίηουν πάντα με τισ προςδοκίεσ για εξζλιξθ βελτίωςθ και καινοτομία Ενϊ οι διαδικαςίεσ εξζταςθσ(audit) προςπακοφν να εκπλθρϊςουν το ςκοπό τθσ διαςφάλιςθσ για λογοδοςία αλλά και ςκοποφσ εμπλουτιςμοφ/ενίςχυςθσ, ο βακμόσ ςτον οποίον κακζνασ από αυτοφσ τουσ κφριουσ ςκοποφσ μπορεί να πραγματοποιθκεί επθρεάηεται από τθν προςζγγιςθ που υιοκετείται. Ωσ τζτοια τα εργαλεία εξζταςθσ μποροφν να ιδωκοφν ωσ ςυνεχι μζςα, με τθν ςυμμόρφωςθ τθσ ποιότθτασ από τθν μια, και εξζταςθ για πλθροφόρθςθ του εμπλουτιςμοφ ποιότθτασ από τθν άλλθ. Χρθςιμοποιϊντασ αυτζσ τισ ςυνιςτϊςεσ ςτθν μελζτθ τουσ οι N.Becket και M.Brookes αξιολογοφν τισ μεκόδουσ αποτίμθςθσ που χρθςιμοποιοφνται για τθν μζτρθςθ ποιότθτασ ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ. Τζτοιεσ μζκοδοι είναι θ αξιολόγθςθ προγράμματοσ φοιτθτϊν, θ ετιςια αναςκόπθςθ του προγράμματοσ, θ εξωτερικι αξιολόγθςθ κ.α. Το εργαλείο εξζταςθσ με τισ 6 ςυνιςτϊςεσ οι N.Becket και M.Brookes το εφαρμόηουν ςε ζνα ίδρυμα ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ τθσ Βρετανίασ. Αυτζσ οι ςυνιςτϊςεσ μποροφν να απαντιςουν ςτισ εξισ ερωτιςεισ: Ποιοσ μετρά την ποιότητα; Σε αυτιν τθν ερϊτθςθ απαντά θ ςυνιςτϊςα 1. Από τθν ζρευνα προκφπτει ότι υπάρχει μεγάλθ ςυγκζντρωςθ πλθροφορίασ από εςωτερικζσ πθγζσ. Υπάρχει όμωσ ανάγκθ υποςτιριξθσ τθσ φωνισ του εξωτερικοφ αξιολογθτι ϊςτε αυτι να αξιοποιείται αποτελεςματικά για τθν διαςφάλιςθ και ενίςχυςθ τθσ ποιότθτασ. Επιπλζον υπάρχει μειωμζνθ μζριμνα για τθν ςυνειςφορά των εξωτερικϊν εμπλεκομζνων. Τι μετράται; Σε αυτιν τθν ερϊτθςθ απαντοφν οι ςυνιςτϊςεσ 2 & 3. Από τθν ζρευνα οι N.Becket και M.Brookes παρατθροφν ότι οι ζξοδοι είναι οι πιο προφανείσ και ποςοτικζσ πλευρζσ που μπορεί να μετριςει κανείσ. Υπάρχει μειωμζνθ ζμφαςθ ςτθν διάςταςθ τθσ ποιότθτασ ωσ μεταςχθματιςμό ςτισ γενικζσ μεκόδουσ αποτίμθςθσ ποιότθτασ, και όπου χρθςιμοποιείται δεν είναι πάντα διαφανισ ςτουσ φοιτθτζσ. Πωσ μετράται η ποιότητα; Σε αυτιν τθν ερϊτθςθ απαντά θ ςυνιςτϊςα 4. Από τθν ζρευνα προκφπτει ότι υπάρχει μεγαλφτερθ εμπιςτοςφνθ ςε ποςοτικά δεδομζνα και για αυτόν το λόγο χρειάηεται να αναγνωριςτοφν πικανζσ ποιοτικζσ πθγζσ δεδομζνων. Ποιοσ είναι ο ςκοπόσ; Σε αυτιν τθν ερϊτθςθ απαντοφν οι ςυνιςτϊςεσ 5&6. Συγκεκριμζνα ζνα ςτιγμιότυπο παρζχει μόνο μια εικόνα αποτίμθςθσ για τθν διαςφάλιςθ τθσ ποιότθτασ ενϊ πολφ περιςςότερθ αξία μπορεί να ζχει μια μακροχρόνια εφαρμογι αυτϊν των δεδομζνων ϊςτε να είναι δυνατόν να εντοπιςτοφν πικανοί τομείσ για ενίςχυςθ. Υπάρχει επίςθσ θ δυνατότθτα να βελτιωκοφν οι πρωτοβουλίεσ ενίςχυςθσ ποιότθτασ μζςω ανεξάρτθτων μθχανιςμϊν αποτίμθςθσ και διαμζςου προγραμμάτων μελζτθσ. Ππωσ φαίνεται θ δυνατότθτα για τθν ενίςχυςθ/εμπλουτιςμό τθσ ποιότθτασ κακορίηεται από τον τρόπο που γίνεται θ αξιολόγθςθ και τον τρόπο που 38

39 εφαρμόηεται θ επακόλουκθ αλλαγι. Βζβαια αυτά τα αποτελζςματα ανικουν ςτθν ζρευνα για ςυγκεκριμζνο τμιμα αλλά είναι πικανό να προκφψουν πάλι εάν εφαρμοςτεί το ίδιο εργαλείο εξζταςθσ και ςε άλλα τμιματα. Επιπλζον το παραπάνω εργαλείο εξζταςθσ λειτουργεί ςαν λίςτα ελζγχου ϊςτε να επιτευχκεί θ βζλτιςτθ λειτουργία του ςυςτιματοσ διαςφάλιςθσ ποιότθτασ (θ ζννοια τθσ λίςτασ ελζγχου αναλφεται παρακάτω ςτο κεφάλαιο για τθν αξιολόγθςθ). 3.6 Εεηήκαηα ζηελ κειέηε ησλ επηπηώζεσλ από ηηο δηαδηθαζίεο πνηόηεηαο Λδιαίτερα ςθμαντικά είναι τα ςυμπεράςματα που προκφπτουν από τθν μελζτθ αποτελεςμάτων αξιολογιςεων, που γίνονται για να εντοπιςτεί το πωσ λειτοφργθςαν και ποιζσ είναι οι δυνάμεισ και αδυναμίεσ τουσ ςχετικά με τα επιδιωκόμενα αποτελζςματα. Σε τζτοιου είδουσ ζρευνεσ ζχει εντοπιςτεί το εξισ παράδοξο: ενϊ ο αυξανόμενοσ όγκοσ ζρευνασ και οι πιο κατανοθτζσ μελζτεσ πλαιςίων διαςφάλιςθσ ποιότθτασ και διαδικαςιϊν, βελτιϊνουν τθν γνϊςθ για τα υπζρ και τα κατά των διαδικαςιϊν ποιότθτασ, δεν μποροφμε να ιςχυριςτοφμε ότι υπάρχουν πολλζσ εξελιγμζνεσ μελζτεσ για τθν επίδραςθ τθσ διαςφάλιςθσ ποιότθτασ. Για παράδειγμα ενϊ θ διαςφάλιςθ τθσ ποιότθτασ ζχει ωσ κφριο ςκοπό τθν βελτίωςθ διδαςκαλίασ και μάκθςθσ υπάρχουν πολφ λίγεσ μελζτεσ που επιβεβαιϊνουν αυτι τθν ςφνδεςθ. Αυτό που υπάρχει είναι μελζτεσ που δείχνουν αλλαγζσ ςτθν οργάνωςθ, τθν εςωτερικι δομι, τθν υποδομι, τθ ςτάςθ και τισ ευκφνεσ. Ενϊ υπάρχουν καλοί λόγοι για να πιςτζψουμε ότι αυτοί οι παράγοντεσ βελτιϊνουν τθν διδαςκαλία και τθν μάκθςθ το πεδίο τθσ διαςφάλιςθσ ποιότθτασ κα εξυπθρετοφταν εάν υπιρχαν πλθρζςτερεσ μελζτεσ που κα παρείχαν καλφτερεσ αποδείξεισ για τισ επιπτϊςεισ(stensaker, 2007). Το παράδοξο εμφανίηεται επειδι επίπτωςθ ςθμαίνει αιτιατι ςχζςθ μεταξφ οργανωςιακϊν πρωτοβουλιϊν και οργανωςιακϊν αποτελεςμάτων, άρα οι μελζτεσ επιπτϊςεων ςχετίηονται με ςυγκεκριμζνουσ οριςμοφσ τθσ ποιότθτασ. Τα πλαίςια διαςφάλιςθσ ποιότθτασ είναι μόνο μερικζσ από τισ πολλζσ εξωτερικζσ και εςωτερικζσ διαδικαςίεσ και μζτρα μεταρρφκμιςθσ που τα ιδρφματα ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ ςυνεχϊσ χειρίηονται και ςτα οποία επιδροφν. Θ απομόνωςθ των επιπτϊςεων μιασ ςυγκεκριμζνθσ διαδικαςίασ είναι για αυτόν το λόγο δφςκολθ. Αφοφ θ διαςφάλιςθ ζχει πολλζσ πικανζσ χριςεισ ζνα πρόβλθμα που προκφπτει είναι ότι: υπάρχει το ρίςκο τθσ πικανότθτασ να ςυςχετιςτεί θ αλλαγι με τθν διαςφάλιςθ ποιότθτασ όταν ςτθν πραγματικότθτα θ αλλαγι που βιϊνεται εφαρμόηεται λόγω διοικθτικϊν ι οργανωςιακϊν μζτρων. Είναι ςχεδόν αδφνατον να βρεκοφν μονοδιάςτατεσ και κακαρζσ επιπτϊςεισ μιασ διαδικαςίασ ποιότθτασ. Ραρόλα αυτά δεν αποτελεί ζκπλθξθ το ότι θ ζρευνα ζχει δείξει ότι θ ποιότθτα είναι ο ςθμαντικότεροσ παράγοντασ που επθρεάηει γενικά τθν οργανωςιακι απόδοςθ (Stensaker, 2007). Άλλο ζνα ηιτθμα που προκφπτει από τθν ζρευνα για τα πλαίςια διαςφάλιςθσ ποιότθτασ είναι ότι θ διαςφάλιςθ ποιότθτασ ζχει προςκζςει καινοφργιεσ διαδικαςίεσ και ρουτίνεσ χωρίσ να είναι ικανι να αφαιρζςει παλιζσ θ άςχετεσ. Μςωσ περιςςότερθ αναςκόπθςθ και αυτοαξιολόγθςθ να φανερϊςει τθν ανάγκθ για πιο εναρμονιςμζνα και αειφόρα (sustainable) πλαίςια διαςφάλιςθσ ποιότθτασπεριςςότερο ςυςχετιςμζνα με τθν ανάγκθ για ςτρατθγικι και τθν αίςκθςθ τθσ 39

40 κατεφκυνςθσ, παρά τθν ανάγκθ για ευρεία και περιεκτικά ςυςτιματα(stensaker, 2007). Σπκπεξάζκαηα Από τισ παραπάνω παρατθριςεισ πάνω ςτθν διαςφάλιςθ τθσ ποιότθτασ και τθν αξιολόγθςθ τθσ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ κα κρατθκοφν κάποια ςθμαντικά ςυμπεράςματα για τα ηθτιματα ςτα οποία κα πρζπει να δοκεί ςθμαςία αντιμετωπίηοντασ αντίςτοιχεσ διαδικαςίεσ. Αρχικά κα πρζπει να χρθςιμοποιθκοφν κατάλλθλα πλαίςια διαςφάλιςθσ για τον χϊρο τθσ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ και να τεκοφν με μεγάλθ προςοχι οι εκφράςεισ οι οριςμοί, οι ςκοποί, τα ηθτιματα και ότι άλλο αφορά τθν προςζγγιςθ κεμάτων ποιότθτασ. Θ ανάπτυξθ μιασ αγϊγιμθσ οργανωςιακισ κουλτοφρασ κα εξυπθρετιςει τθν καλφτερθ λειτουργία των πλαιςίων διαςφάλιςθσ ποιότθτασ και ςτθν ιδανικι περίπτωςθ κα ςυντονίςει το ςφςτθμα ποιότθτασ ςτο ευρφτερο πλαίςιο ενόσ ιδρφματοσ. Στον ςυντονιςμό των παραμζτρων του ευρφτερου πλαιςίου βοθκάει το εργαλείο των Becket-Brookes(2006) που περιλαμβάνει: τισ διαφορετικζσ αντιλιψεισ των εςωτερικϊν και εξωτερικϊν εμπλεκομζνων, τισ ειςόδουσ, διαδικαςίεσ και εξόδουσ του εκπαιδευτικοφ ςυςτιματοσ, διαφορετικζσ διαςτάςεισ/αντιλιψεισ τθσ ποιότθτασ, ποιοτικι(qualitative) και ποςοτικι(quantitative)αποτίμθςθ, αποτιμιςεισ ποιότθτασ που χρθςιμοποιοφνται ωσ ςτιγμιότυπα για τισ ιςχφουςεσ πρακτικζσ ι ωσ ςθμεία αναφοράσ ςε μακροχρόνιεσ μελζτεσ και αποτιμιςεισ που χρθςιμοποιοφνται για τθν διαςφάλιςθ τθσ ποιότθτασ ι για ςκοποφσ εμπλουτιςμοφ/ενίςχυςθσ ποιότθτασ. Τζλοσ φαίνεται πωσ θ ζρευνα επιπτϊςεων, που δίνει μια πιο ρεαλιςτικι κατανόθςθ του τι μπορεί να κάνει και τι όχι θ διαςφάλιςθ ποιότθτασ και οι διαδικαςίεσ ποιότθτασ, είναι ζνασ τομζασ που ζχει ακόμθ να δϊςει απαντιςεισ ςτουσ ςυςχετιςμοφσ τθσ ποιότθτασ με ςτοχευμζνεσ ςτρατθγικζσ προτεραιότθτεσ ι τθν ανάπτυξθ αειφόρων(sustainable)πλάνων τθσ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ. Ωσ απόρροια αυτϊν υπάρχει περιςςότερθ γνϊςθ ςτθν διάκεςι μασ ϊςτε να ςχεδιαςτεί θ διαςφάλιςθ τθσ ποιότθτασ ςτθν εκπαίδευςθ πιο ςτοχευμζνα και αποτελεςματικά. 40

41 Κεφάλαιο 4ο - Αξιολόγηςη 4.1 Τη είλαη ε αμηνιόγεζε; Θ αξιολόγθςθ είναι μια διαδικαςία που παρζχει πιςτοποιιςεισ ςε κζματα όπωσ θ αξιοπιςτία, θ αποτελεςματικότθτα, θ οικονομικι αποδοτικότθτα, θ αςφάλεια, θ ευχρθςτία, θ ακεραιότθτα(εντιμότθτα)και άλλα. Ρεριγράφεται ωσ ζνασ εκ των βαςικότερων επιςτθμονικϊν κλάδων τθσ κοινωνίασ, και είναι προςανατολιςμζνθ ςτο να αποτιμά και να ςυμβάλει ςτθ βελτίωςθ κάκε πτυχισ τθσ κοινωνίασ. Υπθρετεί τθν κοινωνία παρζχοντασ «διαβεβαιϊςεισ» για τθν αξία, τθν ωφελιμότθτα, τθν βελτίωςθ, τθν διαπίςτευςθ, τθν ευκφνθ/λογοδοςία και αν είναι απαραίτθτο βάςθ για τον τερματιςμό κακϊν προγραμμάτων. Θ αξιολόγθςθ ζχει ιςτορία που ξεκινά από τθν βιομθχανικι επανάςταςθ αλλά μόλισ τθν δεκαετία του 70 αρχίηει να αποςαφθνίηεται και να αναδφεται ωσ ξεχωριςτι επιςτιμθ που ςυςχετίηεται με, αλλά και διαφοροποιείται από τθν ζρευνα και τθν δοκιμι. 4.2 Πεδία Αμηνιόγεζεο Θ αξιολόγθςθ εφαρμόηεται ςε διάφορα πεδία και ζτςι ζχουν αναπτυχκεί ςφμφωνα με τισ ανάγκεσ κάκε τομζα ξεχωριςτζσ αξιολογιςεισ. Αντικείμενα αξιολόγθςθσ μπορεί να είναι άτομα, προγράμματα, ζργα, πολιτικζσ, προϊόντα, εξοπλιςμόσ, ζννοιεσ και κεωρίεσ ι οργανιςμοί. Οι αξιολογιςεισ αυτζσ ςυγκλίνουν ςε κάποια ςθμεία αλλά και διαφοροποιοφνται ςθμαντικά ςε άλλα. Κάποιοι από τουσ τομείσ είναι: θ αξιολόγθςθ προγράμματοσ, θ αξιολόγθςθ προςωπικοφ, θ αξιολόγθςθ ιδρυμάτων, θ αξιολόγθςθ προϊόντοσ, θ αξιολόγθςθ απόδοςθσ, θ αξιολόγθςθ πλάνου, θ αξιολόγθςθ πολιτικισ, θ αξιολόγθςθ υλικϊν και αξιολόγθςθ χαρτοφυλακίου(scriven, 1991) Οι αξιολογιςεισ παρζχουν μόνο ζνα από τα ςυςτατικά που χρειάηονται για τθν διαςφάλιςθ και τθν βελτίωςθ τθσ ποιότθτασ, για παράδειγμα εάν υπάρχει πρόβλθμα ςτθν διαδικαςία λιψθσ αποφάςεων δεν κα επθρεαςτεί ιδιαίτερα θ δεδομζνθ ποιότθτα από τα αποτελζςματα τθσ αξιολόγθςθσ. Ραρόλα αυτά όςο πιο πεικαρχθμζνεσ, ςχολαςτικζσ και ςυςτθματικζσ είναι οι διαδικαςίεσ αξιολόγθςθσ τόςο αυξάνεται θ αποτελεςματικότθτά τουσ ςτο αξιολογοφμενο αντικείμενο (Stufflebeam et al.,2007). 4.3 Βαζηθέο έλλνηεο Κριτήρια Δείκτεσ Κριτιριο (criterion)είναι το ςτοιχείο που χρθςιμοποιεί κάποιοσ ωσ βάςθ για να κρίνει, να διακρίνει ι να αξιολογιςει κάτι. Μασ δίνει το επίπεδο ι μια ιδιότθτα του αντικειμζνου που είναι υπό μελζτθ. Δείκτθσ (indicator)είναι οτιδιποτε χρθςιμοποιοφμε για να δείξουμε ι να υποδείξουμε ι μια αρικμθτικι ζκφραςθ ενόσ μεγζκουσ το οποίο ζχει μετρθκεί. Τα κριτιρια πρζπει να διαχωρίηονται από τουσ δείκτεσ, που είναι μεταβλθτζσ που ςυςχετίηονται με τα διάφορα κριτιρια, και είναι ότι μποροφμε άμεςα να μετριςουμε. Στθν αξιολόγθςθ ζνα μεγάλο πρόβλθμα με τθν χριςθ των δεικτϊν είναι θ κατάχρθςι τουσ όταν χρθςιμοποιοφνται κατ εξακολοφκθςθ ωσ υποκατάςτατα για τα κριτιρια.(scriven, 1991) 41

42 4.3.2 Εμπλεκόμενοι (Stakeholders) Εμπλεκόμενοσ ονομάηεται αυτόσ που ενδιαφζρεται για κάποιο αντικείμενο αξιολόγθςθσ ι ςχετίηεται με αυτό. Για παράδειγμα εάν θ αξιολόγθςθ γίνεται με δθμόςιο χριμα οι φορολογοφμενοι είναι εμπλεκόμενοι, εμπλεκόμενοι είναι και οι ςχεδιαςτζσ και διαχειριςτζσ του υπό αξιολόγθςθ αντικειμζνου, το προςωπικό, ςε όςουσ το αντικείμενο ζχει επίπτωςθ, οι νομοκζτεσ που εμπλζκονται ςε κζματα λογοδοςίασ και πολλοφσ άλλουσ ακόμα. (Scriven,1991) 4.4 Σηελ πξνζπάζεηα ελόο νξηζκνύ Κυρίωσ λόγω του πλικουσ των διαφορετικϊν προςεγγίςεων τθσ αξιολόγθςθσ όλα τα χρόνια, οι οριςμοί τθσ διζφεραν μεταξφ τουσ. «Αν πάρουμε ωσ δεδομζνο ότι καμία μζκοδοσ αξιολόγθςθσ δεν είναι απαραιτιτωσ πιο ςωςτι, πιο χριςιμθ ι κατάλλθλθ μζνει να εντοπιςτοφν τα πικανά λάκθ ςε ζναν οριςμό» (Stufflebeam et al., 2007). Αρχικά όπωσ είδαμε και από τθν ιςτορικι αναδρομι δεν είναι αρκετό να οριςτεί θ αξιολόγθςθ ωσ κακοριςμόσ εάν οι ςτόχοι ζχουν επιτευχτεί. Βαςικό πρόβλθμα αυτοφ του οριςμοφ είναι ότι κάποιοι ςτόχοι δεν αξίηει να επιτευχκοφν π.χ. είναι δυςλειτουργικοί, αςιμαντοι, δεν είναι προςανατολιςμζνοι ςτισ ανάγκεσ όςων επωφελοφνται από το αξιολογοφμενο αντικείμενο, ι προωκοφν τα ςυμφζροντα όςων διαχειρίηονται το αξιολογοφμενο αντικείμενο. Επίςθσ δεν είναι αποδεκτοί οριςμοί που εξιςϊνονται με μια μεκοδολογία, κακϊσ ζτςι περιορίηεται πολφ ο τρόποσ με τον οποίον προςπακεί να λειτουργιςει θ αξιολόγθςθ και ςε πολλζσ περιπτϊςεισ δεν μποροφν να απαντθκοφν αναγκαία ερωτιματα ςχετικά με ανάγκεσ, ςτόχουσ, ςχζδια, διαδικαςίεσ, επιπτϊςεισ και άλλα ηθτιματα. Αντίκετα πρζπει να περιλαμβάνονται όλεσ οι μζκοδοι που είναι απαραίτθτεσ και χριςιμεσ ϊςτε το αποτζλεςμα να είναι υπεραςπίςιμεσ κριτικζσ προγραμμάτων ι άλλων οντοτιτων και οι αξιολογθτζσ κα πρζπει επιλεκτικά να εφαρμόηουν τισ δεδομζνεσ μεκόδουσ. Ζχει ενδιαφζρον να παρουςιαςτεί θ αξιολόγθςθ παρουςιάηοντασ τθν δομι που χρθςιμοποιείται από τουσ Stufflebeam και Shinkfield (2007). Αρχικά παρουςιάηεται ζνασ οριςμόσ γενικόσ, ςτθ ςυνζχεια ο οριςμόσ προεκτείνεται με προςανατολιςμό ςτισ αξίεσ, και καταλιγει ςε ζναν «λειτουργικό οριςμό», όπωσ αποκαλείται, που περιλαμβάνει γενικά βιματα τθσ αξιολόγθςθ και τουσ απαιτοφμενουσ τφπουσ πλθροφορίασ Οριςμόσ Γενικού Επιπέδου Θ αξιολόγθςθ είναι θ ςυςτθματικι αποτίμθςθ «ικανότθτασ» και «αντικρίςματοσ» ενόσ αντικειμζνου. Αυτόσ είναι ο οριςμόσ που ζχει δϊςει θ Joint Committee on Standards of Educational Evaluation. Κεντρικόσ άξονασ τθσ αξιολόγθςθσ είναι ο όροσ τιμι(μεταβλθτισ) πράγμα που ςθμαίνει ότι εμπλζκονται εκτιμιςεισ για τθν αξία αντικειμζνων. Για να μπορζςει μια αξιολόγθςθ να κρίνει τθν αξία ενόσ αντικειμζνου κα πρζπει να ζχει προθγθκεί ο οριςμόσ κακοδθγθτικϊν αρχϊν και ιδεϊν. Υπάρχει δθλαδι θ ανάγκθ να επιλεχκοφν οι κατάλλθλεσ αξίεσ από τουσ αξιολογθτζσ για τθν κρίςθ του αξιολογοφμενου αντικειμζνου. Ακολουκεί θ ανάλυςθ των εννοιϊνκλειδιά αυτοφ του οριςμοφ. Προςόν-Ικανότθτα(worth): κάνει ζνα αξιολογοφμενο αντικείμενο αυτό που υποτίκεται ότι πρζπει να κάνει; Αν ναι, τότε ζχει μια ικανότθτα/προςόν. Τα κριτιρια για τθν ικανότθτα προκφπτουν από τα πρότυπα που ζχει το αξιολογοφμενο 42

43 αντικείμενο ςτο ςυγκεκριμζνο τομζα/πεδίο υπθρεςιϊν. Ασ πάρουμε το παράδειγμα ενόσ κρατικοφ προγράμματοσ εκπαίδευςθσ δαςκάλων ιςτορίασ. Ζςτω ότι τα πρότυπα(standards) ζχουν ορίςει ότι οι απόφοιτοι του προγράμματοσ αυτοφ κα πρζπει να ζχουν γνϊςεισ ςε προκακοριςμζνθ φλθ διδαςκόμενθσ ιςτορίασ και αποτελεςματικότθτα ςτθν διδαςκαλία τθσ. Το πρόγραμμα εκπαίδευςθσ κα ζχει υψθλι ικανότθτα-προςόν εφόςον οι απόφοιτοί του βρεκοφν επαρκϊσ ικανοί ςτα ηθτοφμενα πεδία φλθσ και αποτελεςματικότθτασ διδαςκαλίασ. Αξία-Αντίκριςμα(merit): είναι ο ςυνδυαςμόσ τθσ αριςτείασ και των υπθρεςιϊν ενόσ προγράμματοσ, ςε ζνα πεδίο οριςμζνου περιβάλλοντοσ με ςαφείσ ανάγκεσ. Συνεχίηοντασ το παραπάνω παράδειγμα ζςτω ότι το πρόγραμμα εκπαίδευςθσ είναι ζκτακτο για να καλφψει ανάγκεσ των ςχολείων, και ζςτω ότι τα πανεπιςτιμια αυξάνουν τθν παροχι ςτο κράτοσ πτυχιοφχων δαςκάλων ιςτορίασ. Ζτςι ενϊ ςτο πρϊτο διάςτθμα λειτουργίασ του το πρόγραμμα κάλυπτε τθν ζκτακτθ ανάγκθ για δαςκάλουσ τϊρα οι απόφοιτοί του δεν απορροφϊνται πια. Σε αυτι τθν περίπτωςθ ενϊ το ζκτακτο πρόγραμμα ζχει υψθλι ικανότθτα όμωσ δεν ζχει καλό αντίκριςμααξία για τισ τρζχουςεσ ανάγκεσ του κράτουσ. Ραρατθρείται εδϊ ότι θ αξία του προγράμματοσ μπορεί να κρικεί μόνο εφόςον υπάρχει θ αποτίμθςθ των αναγκϊν για απόφοιτουσ του. Άρα οι αποτιμιςεισ αξίασ-αντικρφςματοσ πρζπει να ςυνδζονται με αποτιμιςεισ αναγκϊν ςε δεδομζνο πλαίςιο περιβάλλοντοσ και χρόνου. Ανάγκεσ(needs): κάτι απαραίτθτο ι χριςιμο για τθν πραγμάτωςθ ενόσ υπεραςπίςιμου ςκοποφ. Ζνασ «υπεραςπίςιμοσ ςκοπόσ» είναι μια επικυμθτι κατάλθξθ που ζχει οριςτεί νόμιμα/κεμιτά, με ςυνζπεια ςε μια φιλοςοφία, με ζνα ςφνολο επαγγελματικϊν προτφπων(standards), με τθν αποςτολι ενόσ ιδρφματοσ, με το οριςμζνο πρόγραμμα ςπουδϊν, με το εκνικό ςφνταγμα ι ζνα δθμοψιφιςμα για παράδειγμα. Ο όροσ «υπεραςπίςιμοσ ςκοπόσ» μπορεί να ςυναντθκεί και ωσ νόμιμθ εντολι, ςτόχοσ ι προτεραιότθτα. Οι ανάγκεσ μποροφν να είναι δφο τφπων: ζκβαςθσαποτελζςματοσ ι αντιμετϊπιςθσ. Θ ανάγκθ ζκβαςθσ-αποτελζςματοσ είναι το απαιτοφμενο επίπεδο επίτευξθσ ι θ ζκβαςθ ςε ζνα ςυγκεκριμζνο πεδίο ϊςτε να πλθροφνται οι προχποκζςεισ ενόσ «υπεραςπίςιμου ςκοποφ». Ζνα παράδειγμα είναι οι απαιτοφμενεσ δεξιότθτεσ που πρζπει να αναπτφξει ζνασ μακθτισ για τθν ειςαγωγι του ςτο πανεπιςτιμιο. Θ ανάγκθ αντιμετϊπιςθσ είναι μια οριςμζνθ υπθρεςία, παροχζασ υπθρεςίασ ι βοθκθτικόσ παράγοντασ που απαιτείται για τθν εκπλιρωςθ μιασ «ανάγκθσ ζκβαςθσ». Στο παραπάνω παράδειγμα για τθν ανάπτυξθ των απαιτοφμενων δεξιοτιτων οι μακθτζσ χρειάηονται το κατάλλθλο πρόγραμμα ςπουδϊν και τουσ κατάλλθλουσ κακθγθτζσ. Θ εκπλιρωςθ των αναγκϊν ζκβαςθσ τυπικά προχποκζτει τθν εκπλιρωςθ των αναγκϊν αντιμετϊπιςθσ. Αποτιμιςεισ αναγκών(needs assessments): είναι γενικά ςυςτθματικι αποτίμθςθ του βακμοφ ςτον οποίον εκπλθρϊνονται οι ανάγκεσ αποτελζςματοσ και αντιμετϊπιςθσ. Για να εξαςφαλιςτεί πωσ θ αποτίμθςθ αναγκϊν είναι ζγκυρθ, πρζπει αυτι να ςυνδζεται με τθν πλιρθ γκάμα των επικυμθτϊν αποτελεςμάτων. Για παράδειγμα εάν ςε ζνα ςχολείο γίνει ςφγκριςθ με πρότυπα και επίπεδα τθσ απόδοςθσ των μακθτϊν ςε προτυποποιθμζνα διαγωνίςματα, τότε κα υπάρχει μια ζνδειξθ του κατά πόςο καλφπτονται οι ανάγκεσ αποτελζςματοσ ςε διανοθτικζσ ικανότθτεσ. Ραρόλα αυτά κακϊσ το ςχολείο αποςκοπεί ςτθν διάπλαςθ των μακθτϊν και ςε άλλουσ τομείσ όπωσ θ αιςκθτικι, θ κοινωνικι, θ θκικι και άλλοι 43

44 τομείσ, τα διαγωνίςματα κα ιταν ακατάλλθλα να αποτιμιςουν τθν πλιρθ γκάμα των ερωτθμάτων που ςχετίηονται με τισ ανάγκεσ αποτελζςματοσ των μακθτϊν. Γενικά, μια αποτίμθςθ τθσ αξίασ-αντικρίςματοσ ενόσ προγράμματοσ κα ζπρεπε να πυροδοτεί τθν ςφγκριςθ τθσ ποιότθτασ προγράμματοσ και των αποτελεςμάτων ενόσ προγράμματοσ με τισ ανάγκεσ αποτελζςματοσ των ωφελουμζνων από το πρόγραμμα που ζχουν εντοπιςτεί. Ρζρα από τθν εςτίαςθ του οριςμοφ τθσ Joint Committee on Standards of Educational Evaluation ςε ικανότθτα/προςόντα και αντίκριςμα/αξία απαιτείται οι αξιολογιςεισ να είναι ςυςτθματικζσ και να διεξάγονται προςεκτικά. Ρρζπει να φροντίηεται με προςοχι θ ςυλλογι πλθροφοριϊν υψθλισ ποιότθτασ αλλά επίςθσ και να διαςαφθνίηεται και να παρζχεται μια υποςτθρίξιμθ λογικι για τθν αντίλθψθ των αξιϊν. Αξίεσ που χρθςιμοποιοφνται για τθν μετάφραςθ των αποτελεςμάτων, για να καταλιγουμε ςε κρίςεισ και να επικοινωνοφνται τα αποτελζςματα τθσ αξιολόγθςθσ ςτον πελάτθ και άλλο κοινό Προέκταςη Γενικού Οριςμού με Βάςη τισ Αξίεσ Ο παραπάνω γενικόσ οριςμόσ, ςφμφωνα με τον Stufflebeam(2007) παραλείπει τθν αναφορά γενικϊν αξιϊν. Ζτςι ο εμπλουτιςμζνοσ οριςμόσ ζχει ωσ εξισ: θ αξιολόγθςθ είναι θ ςυςτθματικι αποτίμθςθ ικανότθτασ, αντικρίςματοσ, ακεραιότθτασ, δυνατότθτασ υλοποίθςθσ, αςφάλειασ, βαρφτθτασ και δικαιοςφνθσ ενόσ αντικειμζνου. Οι αξίεσ αυτζσ κεωροφνται ζνα καλό ςφνολο άλλα ςε κάκε περίπτωςθ προτείνεται οι αξιολογθτζσ και οι πελάτεσ τουσ να προςκζτουν επιπλζον αξίεσ που ςχετίηονται με το πλαίςιο των ςυγκεκριμζνων μελετϊν και ςτα ενδιαφζροντα των εμπλεκομζνων. Ακολουκεί μικρι ανάλυςθ των προτεινόμενων από τον οριςμό αξιϊν: Ακεραιότθτα: ειδικά ςτισ αξιολογιςεισ δθμοςίου ενδιαφζροντοσ αυτι θ αξία είναι βαςικι, εκτόσ και αν δεν υπάρχει δυνατότθτα για απάτθ θ παράνομθ δραςτθριότθτα, κα πρζπει να ελζγχεται θ ακεραιότθτα και θ εντιμότθτα του αξιολογοφμενου. Δυνατότθτα υλοποίθςθσ: θ αξία αυτι ελζγχει κατά πόςο θ δραςτθριότθτα που επικυμεί να διεξάγει μια αξιολογοφμενθ υπθρεςία είναι εφικτι ι όχι. Αςφάλεια: είναι μια αξία με εφαρμογι ςε όλα τα πεδία αξιολογιςεων- ότι και αν αξιολογείται πρζπει να είναι αςφαλζσ για τουσ εμπλεκόμενουσ όπωσ π.χ. ζνα ςχολικό κτίριο ι μια διαδικαςία διαφυγισ εκτάκτου ανάγκθσ. Βαρφτθτα: θ αξία αυτι αναφζρεται ςτθν ςθμαςία, ςτισ πικανζσ επιπτϊςεισ και ςτισ βραχυπρόκεςμεσ ι μακροπρόκεςμεσ βλζψεισ ενόσ προγράμματοσ. Τα αποτελζςματα τθσ βοθκοφν ιδιαίτερα ςτθν απόφαςθ του τι πεδίο εφαρμογισ κα ζχουν τα ςυμπεράςματα μιασ αξιολόγθςθσ και τισ μικρότερεσ ενδιαφερόμενεσ ομάδεσ ςτο να ακολουκιςουν ι να κάνουν κάποιεσ εςωτερικζσ αλλαγζσ ςτα πλαίςια του αξιολογοφμενου προγράμματοσ. Δικαιοςφνθ: θ αξία αυτι υπάρχει για να διαςφαλίςει ότι κα υπάρχουν ίςεσ ευκαιρίεσ, ίςθ πρόςβαςθ για όλουσ τουσ ανκρϊπουσ και ελευκερία για όλουσ. 44

45 Για να εξυπθρετθκοφν όςο το δυνατόν καλφτερα οι ανάγκεσ των πελατϊν και όλων των ενδιαφερόμενων θ παρεχόμενθ πλθροφορία κα πρζπει να αντικατοπτρίηει τθν πλιρθ γκάμα των κατάλλθλων ανά περίςταςθ αξιϊν Λειτουργικόσ Οριςμόσ Αξιολόγθςθ είναι θ ςυςτθματικι διαδικαςία τθσ περιγραφισ, απόκτθςθσ, καταγραφισ και εφαρμογισ περιγραφικϊν και κριτικϊν πλθροφοριϊν για τθν ικανότθτα, το αντίκριςμα, τθν ακεραιότθτα, τθν δυνατότθτα υλοποίθςθσ, τθν αςφάλεια, τθν βαρφτθτα και τθν δικαιοςφνθ ενόσ αντικειμζνου. Αυτόσ είναι ο πιο πλιρθσ των οριςμϊν κακϊσ αναφζρεται ςτα βιματα μιασ αξιολόγθςθσ. Αυτό είναι ςθμαντικό διότι ο τρόποσ διεξαγωγισ των παραπάνω ςχετίηεται άμεςα με τα αποτελζςματα τθσ αξιολόγθςθσ, κακϊσ ο αξιολογθτισ πρζπει να είναι ικανόσ να ανταπεξζλκει και ωσ διαςυνδετικόσ κρίκοσ ςτθν διαδικαςία τθσ αξιολόγθςθσ(επικοινωνία με πελάτεσ, τροφοδότθςθ με ςαφι και ζγκαιρα ευριματα, υποςτιριξθ και παρότρυνςθ ςτθν χριςθ των ευρθμάτων ) αλλά και ςτισ τεχνικζσ πλευρζσ τθσ(ςυλλογι, οργάνωςθ, ανάλυςθ και ςφνκεςθ πλθροφορίασ). Ακολουκεί ανάλυςθ των γενικϊν βθμάτων: Περιγραφι(delineating): θ διαδικαςία τθσ περιγραφισ-ςκιαγράφθςθσ περιλαμβάνει τθν εςτίαςθ τθσ αξιολόγθςθσ ςε ερωτιςεισ κλειδιά, προςδιοριςμόσ των κφριων ακροατθρίων, ξεκακάριςμα ςυναφϊν αξιϊν και κριτθρίων, προςδιοριςμόσ αναγκϊν πλθροφορίασ, αναλφςεισ που απαιτοφνται για το ζργο, εκπόνθςθ του προχπολογιςμοφ τθσ αξιολόγθςθσ, τα ςυμβόλαια και οι ςυμφωνίεσ για τθν διεφκυνςθ των εργαςιϊν αξιολόγθςθσ. Πλεσ αυτζσ οι διαδικαςίεσ αποτελοφν τθν βάςθ για τθν δόμθςθ τθσ απαραίτθτθσ εμπιςτοςφνθσ και τθν ταφτιςθ του αξιολογθτι με τθν ομάδα πελατϊν. Απόκτθςθ(obtaining): περιλαμβάνει εργαςίεσ για τθν ςυλλογι, διόρκωςθ, οργάνωςθ, ανάλυςθ και ςφνκεςθ τθσ πλθροφορίασ, και εργαςίεσ απαραίτθτεσ για τθν προετοιμαςία και παρουςίαςθ προφορικϊν και γραπτϊν αναφορϊν αξιολόγθςθσ. Αναφορά(reporting): θ διαδικαςία τθσ αναφοράσ περιλαμβάνει τθν παροχι ανάδραςθσ από τουσ πελάτεσ και άλλα ακροατιρια, τθν ετοιμαςία και παράδοςθ ενδιάμεςων προφορικϊν και γραπτϊν αναφορϊν και των πολυμεςικϊν παρουςιάςεων, των δελτίων τφπου, τισ τυπωμζνεσ τελικζσ αναφορζσ και τισ εκτελεςτικζσ ςυνόψεισ. Οι αποτελεςματικζσ αναφορζσ κζτουν τθν βάςθ για τθν εφαρμογι των αποτελεςμάτων τθσ αξιολόγθςθσ. Εφαρμογι(applying): αυτό το βιμα είναι ςτον ζλεγχο των πελατϊν και των χρθςτϊν τθσ αξιολόγθςθσ. Ο αξιολογθτισ πρζπει να παρζχει βοικεια ςτθν εφαρμογι των ευρθμάτων: follow-up workshops, κριτικι των πλάνων που αναπτφςςονται από τισ ομάδεσ πελατϊν, ι απαντιςεισ ςτισ ερωτιςεισ του πελάτθ ι άλλων χρθςτϊν. Περιγραφικι πλθροφορία(descriptive information): θ τελικι αναφορά αξιολόγθςθσ κα πρζπει να περιγράφει αντικειμενικά τουσ ςτόχουσ, τα πλάνα, τισ λειτουργίεσ και τα αποτελζςματα ενόσ προγράμματοσ. Πςο είναι εφικτό θ περιγραφικι πλθροφορία κα πρζπει να διαχωρίηεται από τισ κριτικζσ του προγράμματοσ. Χρειάηονται κακαρζσ και αμερόλθπτεσ περιγραφζσ για να ξζρουν οι ενδιαφερόμενοι ηθτιματα όπωσ: πωσ είναι το αξιολογοφμενο πρόγραμμα, πωσ λειτουργεί, πόςοσ καιρόσ χρειάηεται για 45

46 εφαρμογι, πόςο κοςτίηει τι κα απαιτοφνταν για να καταςκευαςτεί πανομοιότυπό του. Κριτικι πλθροφορία(judgmental information): πζρα από τθν ςυλλογι τθσ περιγραφικισ πλθροφορίασ είναι εξίςου ςθμαντικό να ςυγκεντρωκοφν, να αποτιμθκοφν και να ςυνοψιςκοφν οι κριτικζσ για το πρόγραμμα. Θ ανάδραςθ που προςανατολίηεται ςτθν κριτικι, είναι ςθμαντικι όταν είναι ηωτικι για τθν ανάπτυξθ, προςανατολιςμζνθ ςτο να εντοπίηει τισ αδυναμίεσ και δυνατά ςθμεία και να εςτιάηει ςτθν βελτίωςθ του αξιολογοφμενου. 4.5 Πξόηππα αμηνινγήζεσλ, Πξόηππα αμηνιόγεζεο επηδόζεσλ(πξόηππα θαη πξνηππνπνηήζεηο) Τα πρότυπα των αξιολογιςεων (evaluation standards) υπάρχουν για να τισ κακοδθγοφν και να τισ κρίνουν, και για αυτόν τον λόγο είναι απαραίτθτα ςτθν αξιολόγθςθ ςτθν πράξθ. Διαςφαλίηουν ότι οι αξιολογθτζσ και οι πελάτεσ τουσ επικοινωνοφν αποτελεςματικά και καταλιγουν ςε ξεκάκαρεσ, αμφίδρομεσ κατανοιςεισ των κριτιριων που πρζπει να εκπλθρϊςει θ αξιολόγθςθ. Τζτοια πρότυπα υπάρχουν για να εξαντλιςουν τθν πικανότθτα να χειριςτοφν οι αξιολογθτζσ ι οι πελάτεσ αδίςτακτα τα αποτελζςματα όπωσ τουσ ςυμφζρει. Χωρίσ πρότυπα να ορίηουν τι γίνεται αποδεκτό ωσ αξιολογθτικι υπθρεςία, θ αξιοπιςτία των διαδικαςιϊν, αποτελεςμάτων ι αναφορϊν αξιολόγθςθσ είναι αμφιςβθτοφμενθ. Για να είναι ζγκυρα και αξιόπιςτα τα πρότυπα αξιολόγθςθσ πρζπει να αντικατοπτρίηουν μια γενικι ομοφωνία ςθμαινόντων πρόςωπων ςε ςυναφείσ επαγγελματικοφσ οργανιςμοφσ με τον αξιολογοφμενο. Κάποιοι οργανιςμοί που παρζχουν ςφνολα τζτοιων προτφπων είναι θ Joint Committee και θ American Evaluation Association. (Stufflebeam et al., 2007) Τα πρότυπα αξιολόγθςθσ επιδόςεων (performance standards) χρθςιμοποιοφνται όταν ςτθν αξιολόγθςθ πρζπει να ςυγκρικεί μία επίδοςθ με ζνα ςυγκεκριμζνο επίπεδο επίδοςθσ. Ραραδείγματα υπάρχουν πολλά ςτον χϊρο του ακλθτιςμοφ όπωσ ςτο καλλιτεχνικό πατινάη, ςτισ καταδφςεισ ι ςτθν ενόργανθ γυμναςτικι όπου οι κριτζσ αξιολογοφν τουσ ακλθτζσ με τα ανακοινωμζνα πρότυπα-όρια. Συχνά δθμιουργοφνται προβλιματα με αυτοφ του τφπου τθν αξιολόγθςθ διότι αμφιςβθτείται θ αμερολθψία των κριτϊν. Άλλα προβλιματα που ςχετίηονται με τον οριςμό τθσ επίδοςθσ-όριο (τθσ βάςθσ), είναι ότι προκαλοφνται ςυμπεριφορζσ από τουσ ςυμμετζχοντεσ που αποκλίνουν από τουσ ςτόχουσ που κα αναμενόταν να κζτουν, δθλαδι αυτοφσ που ζχουν οριςτεί μετά από αποτίμθςθ αναγκϊν τουσ. Ακόμα με τθν αξιολόγθςθ αυτι δθμιουργείται πρόβλθμα ςτα άκρα των επιδόςεων, π.χ. ςυμμετζχοντεσ που επιτυγχάνουν υψθλι επίδοςθ μπορεί να κεωριςουν αντικίνθτρο το χαμθλό όριο επίδοςθσ τθσ αξιολόγθςθσ, και ςυμμετζχοντεσ που δεν περνάνε τθν βάςθ μπορεί να εγκαταλείψουν. Τζλοσ άλλα προβλιματα είναι ότι θ χριςθ βάςεων τείνει να περιορίηει το εφροσ ενόσ προγράμματοσ, να εςτιάηει ςε προκακοριςμζνουσ ςτόχουσ και να αποτρζπει τθν ευελιξία του ςε ζκτακτεσ ανάγκεσ και εξελίξεισ. (Stufflebeam et al., 2007) 4.6 Πξνζεγγίζεηο Αμηνιόγεζεο θαη ηαμηλόκεζή ηνπο Οι προςεγγίςεισ αξιολόγθςθσ είναι τρόποι ςαφϊσ διαχωριςμζνοι εννοιολογικά, για τον προβλθματιςμό ςχετικά με προςπάκειεσ αξιολόγθςθσ, τον ςχεδιαςμό τουσ και 46

47 τθν διεξαγωγι τουσ. Ρολλζσ από τισ προςεγγίςεισ που υπάρχουν ςιμερα ςυντελοφν μοναδικά ςτθν λφςθ ςθμαντικϊν προβλθμάτων ενϊ άλλεσ βελτιϊνουν ιδθ υπάρχουςεσ προςεγγίςεισ. Ο όροσ «προςεγγίςεισ αξιολόγθςθσ» προτιμάται από τον όρο «μοντζλα αξιολόγθςθσ» διότι μποροφν ςτθν μελζτθ να ςυμπεριλθφκοφν και αξιολογιςεισ που χρθςιμοποιοφν ακζμιτεσ ι επαινετικζσ πρακτικζσ όπωσ π.χ. οι αξιολογιςεισ για δθμόςιεσ ςχζςεισ ι οι πολιτικά ελεγχόμενεσ. Οι εννζα καλφτερεσ και πιο εφαρμόςιμεσ προςεγγίςεισ αξιολόγθςθσ προγραμμάτων ξεχωρίηονται κατά τον Stufflebeam(2001b) ςτθ ςυνζχεια. Οι προςεγγίςεισ αυτζσ είναι: θ αξιολόγθςθ απόφαςθσ/λογοδοςίασ, θ αξιολόγθςθ βαςιςμζνθ ςτον καταναλωτι, θ αξιολόγθςθ διαπίςτευςθσ/πιςτοποίθςθσ, θ αξιολόγθςθ αξιοποίθςθσ, θ αξιολόγθςθ βαςιςμζνθ ςτουσ πελάτεσ, θ διαβουλευτικι δθμοκρατικι αξιολόγθςθ, θ κονςτρουκτιβιςτικι αξιολόγθςθ, θ αξιολόγθςθ αποτελζςματοσ/προςτικζμενθσ αξίασ και θ αξιολόγθςθ μελζτθσ περίπτωςθσ. Οι προςεγγίςεισ αυτζσ τισ ξεχωρίηονται ανάμεςα ςε 22 αξιολογιςεισ προγράμματοσ κρίνοντασ τισ ωσ προσ το: ποιοι είναι οι κινθτιριοι παράγοντεσ τουσ (χριςτεσ και χριςθ τθσ αξιολόγθςθσ, θ λογικι του προγράμματοσ, οι δραςτθριότθτεσ και εργαςίεσ του προγράμματοσ κ.α.) ποιοι είναι οι πρωταρχικοί ςκοποί τουσ (θ ςυνεχισ ζρευνα για χριςιμεσ ερωτιςεισ και θ παροχι χριςιμων πλθροφοριϊν ςτουσ εμπλεκόμενουσ, θ δθμοκρατικι ςυμμετοχι ςτθν αποτίμθςθ του προγράμματοσ κ.α.) ποιεσ είναι οι πιο χαρακτθριςτικζσ ερωτιςεισ τουσ (ποια είναι τα κόςτθοφζλθ, τι επιτεφχκθκε, πωσ κρίνουν το πρόγραμμα οι διάφοροι εμπλεκόμενοι κ.α.) ποιεσ είναι οι κφριεσ μζκοδοί τουσ (παρατιρθςθ, ζρευνεσ, ςυηθτιςεισ, όλεσ οι ςχετικζσ ποςοτικζσ & ποιοτικζσ, νατουραλιςτικζσ & πειραματικζσ, διάπλαςθσ & ςυγκεφαλαίωςθσ κ.α. ) ποια είναι τα δυνατά τουσ ςθμεία και (βοθκάνε τουσ εμπλεκομζνουσ να προςδιορίςουν τουσ ςκοποφσ και τισ διαδικαςίεσ τθσ αξιολόγθςθσ, θ εμπλοκι όλθσ τθσ γκάμασ των εμπλεκομζνων, θ ςυλλογι διαδικαςιϊν και κριτικϊν από όλουσ τουσ ενδιαφερόμενουσ εμπλεκόμενουσ, θ αναγνϊριςθ και των δυο όψεων των φαινομζνων κ.α.) ποιεσ οι αδυναμίεσ τουσ (μπορεί να ωκεί τουσ εμπλεκομζνουσ για μερολθψία ςτθν αξιολόγθςθ, μπορεί να μθν καταφζρνει να εμπλζξει και να διατθριςει τθν ςθμαντικι ςυμμετοχι όλων των εμπλεκομζνων κ.α.). Οι προςεγγίςεισ δεν περιορίηονται μόνο ςτισ 22 που μελετά ο Stufflebeam(2001b). Υπάρχουν πολλζσ προςεγγίςεισ και ζτςι και θ ανάγκθ για τθν ταξινόμθςι τουσ, ϊςτε να είναι δυνατι θ μελζτθ και ο εμπλουτιςμόσ τουσ. Θ ταξινόμθςθ είναι επιπλζον αναγκαία και για να διευκολφνονται οι αξιολογθτζσ ςτθν επιλογι τθσ κατάλλθλθσ προςζγγιςθσ. Ππωσ αναφζρει ο Demarteau(2002) διάφοροι ςυγγραφείσ ζχουν επιχειριςει να ςυνκζςουν διαφορετικζσ κεωρίεσ και πρακτικζσ ϊςτε να είναι δυνατζσ ςυγκρίςεισ ανάμεςά ςτισ προςεγγίςεισ των αξιολογιςεων (προςεγγίςεισ των: Alkin and Ellett(1990); Guba and Lincoln (1989); House (1978); Monnier (1987); Stufflebeam and Webster (1980); Worthen (1990) και πολλϊν άλλων). Αυτζσ οι κατθγοριοποιιςεισ χωρίηονται ςε δυο ςκζψεισ: αυτζσ που προςπακοφν να αναλφςουν τθν φαινόμενθ δομι και αυτζσ που προςπακοφν να αναλφςουν τθν υποκείμενθ δομι. Στθν πρϊτθ περίπτωςθ τα μοντζλα και οι πρακτικζσ 47

48 κατθγοριοποιοφνται με βάςθ τισ ομοιότθτζσ τουσ και διαφοροποιοφνται με βάςθ ςαφι και αντικρουόμενα χαρακτθριςτικά, ενϊ ςτθν δεφτερθ περίπτωςθ τα μοντζλα και οι πρακτικζσ ςυγκρίνονται με βάςθ υποκείμενεσ διαςτάςεισ και αρχζσ. Οι διαςτάςεισ αυτζσ διαμορφϊνονται εκ των προτζρων και μετά γίνεται θ κατθγοριοποίθςθ(πχ με βάςθ φιλοςοφικζσ αρχζσ). Αυτι θ τάςθ ςτθν ταξινόμθςθ είναι κατά βάςθ ποιοτικι κακϊσ βαςίηεται ςτισ κρίςεισ και αντιλιψεισ των ςυγγραφζων που κάνουν τισ ταξινομιςεισ. Ο Demarteau(2002) προτείνει κεωρθτικό πλαίςιο για να ενοποιιςει τα μοντζλα και να περιγράψει τθν αξιολόγθςθ προγράμματοσ. Αναγνωρίηει τρία ςυςτατικά τθσ διαδικαςίασ αξιολόγθςθσ: τθν ςυλλογι πλθροφοριϊν, τθν κρίςθ για τθν αξία του προϊόντοσ και τθν χριςθ τθσ ςτθν λιψθ αποφάςεων. Επίςθσ ορίηει τρεισ άξονεσ διαφοροποίθςθσ: τθν κοινωνικι(αυτονόθτθ ι ρθτι), τθν ςτρατθγικι(εςωτερικι ι εξωτερικι) και τθν τεχνικι(ι αλλιϊσ μεκοδολογία επίςθμθ ι ανεπίςθμθ). Με αυτόν τον τρόπο δθμιουργοφνται 8 πικανοί ςυνδυαςμοί μεταξφ των τριϊν αξόνων ςτουσ οποίουσ μποροφν να ταξινομθκοφν οι διάφορεσ προςεγγίςεισ. Γενικότερα, αναλόγωσ το πεδίο τθσ αξιολόγθςθσ που μασ ενδιαφζρει, υπάρχουν κατάλλθλεσ προςεγγίςεισ ςτισ οποίεσ μπορεί να βαςιςτεί θ διαδικαςία αυτι, αναλόγωσ φυςικά τουσ οριςμοφσ και τισ κατευκφνςεισ που κα δοκοφν ςτθν εργαςία μασ για τθν διαςφάλιςθ ποιότθτασ του αντικείμενου που μασ ενδιαφζρει. Οι προςεγγίςεισ αυτζσ χρθςιμοποιοφν τα αντίςτοιχα εργαλεία και τεχνικζσ για να ςυγκεντρϊςουν τθν απαιτοφμενθ πλθροφορία. Μία ιδιαίτερθ ωσ προσ τθν λειτουργία τθσ προςζγγιςθ είναι θ μετα-αξιολόγθςθ που κα αναλυκεί παρακάτω( 4.8 ). 4.7 Σεκαληηθέο παξάκεηξνη Γιατί ςυνιςτάται χρήςη πολλαπλών αξιών ςτισ αξιολογήςεισ Συχνά ςτισ αξιολογιςεισ υπάρχει θ πρόκλθςθ του να ανταποκρικοφν ςε ποικιλία αξιϊν-ςυχνά αντικρουόμενων. Ρροκφπτει λοιπόν μια απαραίτθτθ όςο και δφςκολθ διαδικαςία του να απευκυνκεί θ αξιολόγθςθ ςε όλεσ τισ αξίεσ των διάφορων μελϊν του κοινοφ μιασ αξιολόγθςθσ. Θ ςυγκζντρωςθ των αξιϊν- κοινϊν και μθ- μασ δείχνει ποια πλθροφορία πρζπει να ςυγκεντρωκεί και ποια πρότυπα να εμπλακοφν ςτον κακοριςμό τθσ αξίασ μιασ υπθρεςίασ. Κάποιεσ φορζσ ςε ςυγκρουόμενεσ αξίεσ ο αξιολογθτισ πρζπει να απευκυνκεί ξεχωριςτά ςτισ πλθροφορίεσ διαδικαςίασ από τισ πλθροφορίεσ αποτελζςματοσ, ςυγκρίνοντάσ τισ χωριςτά με το ςφνολο αξιϊν και προτεραιοτιτων τθσ κάκε ομάδασ του εμπλεκόμενου πλθκυςμοφ. Κατά τθν διάρκεια του ςχεδιαςμοφ μιασ αξιολόγθςθσ οι αξιολογθτζσ κα πρζπει να αςχολθκοφν άμεςα με τθν πολφ ςοβαρι εργαςία τθσ επιλογισ και εφαρμογισ ςυναφϊν αξιϊν. Για τισ παραπάνω διαδικαςίεσ χρειάηονται προςεκτικοί χειριςμοί και θκικι ακεραιότθτα από τθν πλευρά των αξιολογθτϊν. (Stufflebeam et al., 2007) Θέτοντασ όρια Σε μερικζσ αξιολογιςεισ θ χαμθλι βακμολόγθςθ ςε κάποια από τισ αξίεσ, ςε κριτιριο ι ςε κανόνα μπορεί να ςθμαίνει πωσ το επίπεδο του αξιολογοφμενου είναι μθ αποδεκτό π.χ. ςε μία αξιολόγθςθ για το επιτρεπτό επίπεδο αλκοόλ ςτο αίμα ενόσ οδθγοφ θ απόφαςθ ςυνδζεται με τθν αςφάλεια, ςυνεπϊσ θ αξιολόγθςθ πρζπει να 48

49 είναι κρίςιμθ και απόλυτθ. Γενικότερα υπάρχουν καταςτάςεισ ςτισ οποίεσ θ αξιολόγθςθ καλείται να τραβιξει τθν γραμμι του ορίου. Τζτοιεσ περιπτϊςεισ είναι θ απόφαςθ ενόσ δικαςτθρίου για ενοχι ι ακωότθτα, τα αποτελζςματα εξετάςεων DNA και αποτυπωμάτων, θ βακμολόγθςθ εργαςιϊν μακθτϊν, θ επιδότθςθ διαγωνιηόμενων εταιριϊν με διακζςιμα κονδφλια. Σε όλεσ τισ παραπάνω περιπτϊςεισ το αποτζλεςμα τθσ αξιολόγθςθσ ορίηει τθν διαφορά του αποδεκτοφ από το μθ αποδεκτό (Stufflebeam et al., 2007) Πότε η αξιολόγηςη πρέπει να ςυγκρίνει Οι αξιολογιςεισ αναλόγωσ το αντικείμενο μελζτθσ τουσ μπορεί να είναι ςυγκριτικζσ ι μθ. Αυτό προκφπτει από τθν χριςθ τουσ και ςυγκεκριμζνα υπάρχουν οι εξισ περιπτϊςεισ: (α). πριν εφοδιαςτοφμε ζνα προϊόν ι ξεκινιςει ζνα πρόγραμμα χρειάηεται ςυγκριτικι πλθροφορία ϊςτε να γνωρίηουμε τισ εναλλακτικζσ που υπάρχουν και πωσ βακμολογοφνται ςτα κρίςιμα κριτιρια, (β). κατά τθν ανάπτυξθ ι τθν χριςθ προϊόντοσ δεν χρειάηεται ςυγκριτικι πλθροφορία αλλά πλθροφορία για το προϊόν και τθν λειτουργία του, (γ). μετά τθν ανάπτυξθ ι τθν ςυνεχόμενθ χριςθ ενόσ προϊόντοσ χρειάηονται περιοδικά ςυγκριτικζσ αξιολογιςεισ ϊςτε να γίνονται βελτιϊςεισ ι ριηικζσ αλλαγζσ ςε αυτό (Stufflebeam et al., 2007) Επίςημεσ και άτυπεσ αξιολογήςεισ Κακθμερινά ςτθν ηωι μασ κάνουμε αξιολογιςεισ για να πάρουμε άλλοτε μικρζσ άλλοτε μεγαλφτερεσ μια απόφαςθ, οι αξιολογιςεισ αυτζσ είναι ανεπίςθμεσ-άτυπεσ. Στισ ανεπίςθμεσ αξιολογιςεισ υπάρχει παρόλα αυτά ο κίνδυνοσ τθσ αμεκόδευτθσ ςυλλογισ πλθροφοριϊν, τθσ προπαγάνδασ, τθσ λανκαςμζνθσ κρίςθσ, τθσ μερολθψίασ και άλλων ανάλογων προβλθμάτων. Εξαιτίασ αυτϊν των ςτοιχείων οι ανεπίςθμεσ αξιολογιςεισ αποτελοφν κακι βάςθ για λιψθ αποφάςεων. Σε πολλζσ περιπτϊςεισ χρθςιμοποιοφνται, και πρζπει να χρθςιμοποιοφνται ανεπίςθμεσ αξιολογιςεισ, όμωσ όταν πρζπει να λθφκοφν ηωτικισ ςθμαςίασ αποφάςεισ, ειδικά όταν αφοροφν πολλοφσ ανκρϊπουσ, και απαιτοφνται αξιόλογεσ δαπάνεσ ι ρίςκα, είναι ςοφότερο να απευκυνόμαςτε ςε επίςθμεσ αξιολογιςεισ. Μια επίςθμθ αξιολόγθςθ πρζπει να είναι αυςτθρι και ςυςτθματικι ϊςτε να είναι ςυναφισ, να ελζγχονται φαινόμενα μερολθψίασ, να είναι ςυνεπισ με επαγγελματικά πρότυπα(standards), χριςιμθ και υπεραςπίςιμθ. Θ αξιολόγθςθ αυτι χρειάηεται ςυςτθματικι προςπάκεια ενόσ ι παραπάνω ατόμων που ζχουν τισ αναγκαίεσ δεξιότθτεσ για τθν αξιολόγθςθ. Ραρόλα αυτά δεν χρειάηεται όλεσ οι επίςθμεσ αξιολογιςεισ να διεξάγονται από εξωτερικοφσ ειδικοφσ αξιολογθτζσ, το απαραίτθτο είναι θ αξιολόγθςθ να είναι ςφμφωνθ με τα πρότυπα(evaluation standards) (Stufflebeam et al., 2007) υνδυαςμόσ προςεγγίςεων αξιολόγηςησ Αυτό που διαχωρίηει ουςιαςτικά επίςθμθ με άτυπθ αξιολόγθςθ είναι θ μεκοδολογία. Στθν επίςθμθ τυπικι αξιολόγθςθ περιλαμβάνονται θ επιςτθμολογία, οι κανόνεσ χειριςμοφ των ςτοιχείων, επιςτιμεσ πλθροφορίασ, ςχεδιαςμόσ ζρευνασ, μζτρθςθ, επικοινωνία κ.α. Ρολλζσ αρχζσ, εργαλεία και ςτρατθγικζσ των παραπάνω πεδίων ςχετίηονται με ςτθν ςυςτθματικι αξιολόγθςθ. Ο ςωςτά προετοιμαςμζνοσ αξιολογθτισ κα πρζπει να κατζχει καλά τισ ζννοιεσ και τεχνικζσ και να είναι ενθμερωμζνοσ ςχετικά με πικανά χριςιμεσ τεχνολογικζσ εξελίξεισ, ζτςι μπορεί να 49

50 βοθκιςει και ςτθν ανάπτυξθ νζων μεκόδων. Ρολλοί αξιολογθτζσ ζχουν υποςτθρίξει τθν χριςθ αποκλειςτικά κάποιων μεκόδων και τεχνικϊν, αυτό μπορεί να λειτουργιςει προβλθματικά και για αυτό προτείνεται θ χριςθ πολλαπλϊν μεκόδων και απόψεων, κακϊσ ζτςι ενιςχφεται θ αξιοπιςτία τθσ διαδικαςίασ εξαγωγισ ςυμπεραςμάτων αλλά και των ίδιων των ςυμπεραςμάτων, και δθμιουργοφνται επικυμθτά «επίπεδα» προβλθματιςμοφ. Ζνασ αξιολογθτισ πρζπει να είναι ςε κζςθ να μπορεί να εκτιμιςει ποιεσ τεχνικζσ είναι πικανϊσ εφαρμόςιμεσ και ποιεσ μποροφν να ςυνδυαςτοφν καλφτερα ϊςτε να εξυπθρετιςουν ςυγκεκριμζνουσ ςκοποφσ μιασ δεδομζνθσ αξιολόγθςθσ. Οι αξιολογθτζσ χρθςιμοποιοφν ςυχνά ςυνδυαςμοφσ προςεγγίςεων όταν κάνουν αξιολογιςεισ για να ενιςχφςουν τθν πιςτότθτα και τθν βιωςιμότθτα των αξιολογιςεων προγράμματοσ. Αυτι θ ενςωμάτωςθ των ςυνδυαςμϊν προςεγγίςεων μπορεί να βοθκιςει ςτθν καλφτερθ κατανόθςθ των αναγκϊν των εμπλεκομζνων και των αποδεκτϊν του προγράμματοσ και τθν παραγωγι καλφτερων μεκόδων αξιολόγθςθσ. Οι Bledsoe &Graham (2005)καταγράφουν τθν εμπειρία τουσ από τθν χριςθ πολλαπλϊν προςεγγίςεων για τθν αξιολόγθςθ ενόσ προγράμματοσ. Θ εςτίαςι τουσ είναι ςτθν χριςθ πολλαπλϊν προςεγγίςεων αξιολόγθςθσ δθλαδι τθν χριςθ διαφόρων κεωριϊν και απόψεων πάνω ςτθν αξιολόγθςθ και τα ςυνοδευτικά τουσ ςυςτατικά (π.χ. αξιολόγθςθ ενδυνάμωςθσ, θ ανάπτυξθ αυτοπροςδιοριςμοφ του οργανιςμοφ, αξιολόγθςθ βαςιςμζνθ ςτθ κεωρία, θ ανάπτυξθ κεωρίασ προγράμματοσ), παρά τθν χριςθ πολλαπλϊν μεκόδων (π.χ. οι ποιοτικζσ ι ποςοτικζσ μζκοδοι). Αναφζρουν πωσ θ χριςθ πολλαπλϊν προςεγγίςεων αξιολόγθςθσ ενκαρρφνει τθν εξζλιξθ προτάςεων/ςυςτάςεων για μελλοντικζσ αξιολογιςεισ και τφπουσ μεκόδων που κα είναι πιο χριςιμοι για τθν αξιολόγθςθ των αποτελεςμάτων. Μια από τισ προκλιςεισ που ςυναντοφν είναι θ αναγνϊριςθ του ποιο ςτοιχείο μιασ προςζγγιςθσ κα λειτουργιςει καλφτερα ςε ςυνδυαςμό με μια άλλθ. Αυτό δεν είναι πάντα γνωςτό εκ των προτζρων και οι ςτρατθγικζσ ζρχονται καμιά φορά ςε πλιρθ αντιπαράκεςθ. Μια επιπλζον πρόκλθςθ είναι να μποροφν οι ανειδίκευτοι εμπλεκόμενοι να καταλαβαίνουν επαρκϊσ τισ προςεγγίςεισ που μποροφν να χρθςιμοποιθκοφν ϊςτε να ςυμμετάςχουν και ςτθν επιλογι των ςτοιχείων τουσ που κα χρθςιμοποιθκοφν για τθν διεξαγωγι τθσ αξιολόγθςθσ. Κάκε προςζγγιςθ ζχει τα δυνατά τθσ ςθμεία και τισ αδυναμίεσ τθσ και ζτςι θ χριςθ πολλαπλϊν προςεγγίςεων μπορεί να εμπλουτίςει τθν παραγόμενθ από τθν αξιολόγθςθ πλθροφορία. Μπορεί να δθμιουργιςει μια πιο περιεκτικι αξιολόγθςθ, να παράγει κατατοπιςτικζσ ςυςτάςεισ και να βελτιϊςει τθν χριςθ των ςυςτάςεων αυτϊν. 4.8 Μεηα-αμηνιόγεζε Θ μετά-αξιολόγθςθ (meta-evaluation) είναι θ αξιολόγθςθ μίασ θ περιςςότερων αξιολογιςεων (εξιςϊνεται ςυχνά λανκαςμζνα με τθν μετά-ανάλυςθ). Θ μετάαξιολόγθςθ μπορεί να γίνει με πολλοφσ τρόπουσ: μπορεί να γίνει μια επιβεβαιωτικι αξιολόγθςθ χρθςιμοποιϊντασ ζναν εναλλακτικό αξιολογθτι ι /και μια εναλλακτικι προςζγγιςθ αξιολόγθςθσ, μπορεί να επανεξεταςτεί θ αρχικι αξιολόγθςθ πιο προςεκτικά ελζγχοντασ κάκε βιμα και κάκε πλθροφορία, μποροφν να εφαρμοςτοφν τα πρότυπα(standards) για αξιολόγθςθ προγράμματοσ(program evaluation 50

51 standards), ι μπορεί να εφαρμοςτεί θ λίςτα ελζγχου αξιολόγθςθσ-«κλειδί» (Key evaluation checklist) που είναι μια από τισ πολλζσ λίςτεσ ελζγχου που χρθςιμοποιοφνται για μετά-αξιολόγθςθ. Ο όροσ μετα-αξιολόγθςθ εφευρζκθκε το 1969 από τον M.Scriven. Θ μετα-αξιολόγθςθ είναι ςφμφωνα με τον Stufflebeam(2001 c)θ διαδικαςία ςκιαγράφθςθσ, απόκτθςθσ και εφαρμογισ περιγραφικϊν και κριτικϊν πλθροφοριϊν για τθν χρθςτικότθτα(utility), δυνατότθτα υλοποίθςθσ(feasibility), ορκότθτα(propriety) και ακρίβεια(accuracy) μιασ αξιολόγθςθσ και τθν ςυςτθματικι τθσ φφςθ, επάρκεια, ειλικρίνεια και κοινωνικι ευκφνθ για να κακοδθγιςει τθν αξιολόγθςθ και να ανακοινϊςει δθμόςια τισ αδυναμίεσ και τα δυνατά τθσ ςθμεία. Οι ςυνεχείσ μετά-αξιολογιςεισ βοθκοφν τουσ αξιολογθτζσ ςτο να ςχεδιάςουν να διεξάγουν να βελτιϊςουν να μεταφράςουν και να αναφζρουν τισ μελζτεσ αξιολόγθςισ τουσ. Οι απολογιςτικζσ μετά-αξιολογιςεισ βοθκοφν το κοινό να δει τισ αδυναμίεσ και τα δυνατά ςθμεία μιασ αξιολόγθςθσ και να κρίνει τθν αξία και ςθμαντικότθτά τθσ. Οι μετά-αξιολογιςεισ ςε δθμόςια, επαγγελματικά και ιδρυματικά ενδιαφζροντα εξαςφαλίηουν ότι οι αξιολογιςεισ παρζχουν ζγκυρα ευριματα και ςυμπεράςματα, ότι οι πρακτικζσ αξιολόγθςθσ εξακολουκοφν να βελτιϊνονται και ότι τα ιδρφματα διαχειρίηονται και εφαρμόηουν επαρκι και αποτελεςματικά ςυςτιματα αξιολόγθςθσ. Οι επαγγελματίεσ αξιολογθτζσ όλο και περιςςότερο λαμβάνουν ςοβαρά υπόψθ τισ ευκφνεσ τθσ μετά-αξιολόγθςθσ όμωσ χρειάηονται επιπλζον εργαλεία και διαδικαςίεσ για να εφαρμόςουν τα κριτιρια και τισ αρχζσ των καλϊν πρακτικϊν αξιολόγθςθσ. Ωσ επαγγελματίεσ, οι αξιολογθτζσ χρειάηονται τισ μετά-αξιολογιςεισ για να τουσ εξαςφαλίςουν τθν ποιότθτα των αξιολογιςεϊν τουσ, να τουσ παρζχουν κατευκφνςεισ για να βελτιϊςουν μεμονωμζνεσ μελζτεσ όπωσ επίςθσ για να εξελίξουν προςεγγίςεισ αξιολογιςεισ, και να χαρακτθρίηονται αξιόπιςτοι για τισ υπθρεςίεσ τουσ και ανάμεςα ςε άλλουσ αξιολογθτζσ και ςτουσ πελάτεσ. Οι καταναλωτζσ χρειάηονται τισ μετά-αξιολογιςεισ για να αποφεφγουν να δζχονται άκυρεσ αξιολογθτικζσ κρίςεισ και να χρθςιμοποιοφν ζγκυρεσ πλθροφορίεσ από αξιολογιςεισ με αυτοπεποίκθςθ. Πςοι δεν είναι επαγγελματίεσ αξιολογθτζσ αλλά χρθςιμοποιοφν και επιβλζπουν ςυςτιματα αξιολογιςεων, χρειάηονται μετά-αξιολογιςεισ ϊςτε να εξαςφαλίςουν ότι οι υπθρεςίεσ αξιολόγθςθσ του ιδρφματόσ τουσ είναι υπεραςπίςιμεσ, λειτουργικζσ και αξίηουν να επενδφςεισ ςε αυτζσ. Επίςθσ τα αντικείμενα αξιολόγθςθσ-ειδικά ςτισ αξιολογιςεισ προςωπικοφ ζχουν δικαίωμα να απαιτοφν τα ςυςτιματα που χρθςιμοποιοφνται για να αξιολογιςουν τισ ικανότθτεσ και τθν απόδοςι τουσ να τθροφν τα πρότυπα ϊςτε να παρζχουν ζγκυρεσ αξιολογιςεισ προςωπικοφ (Stufflebeam2001 c). Ππωσ ςυμβαίνει και με άλλεσ κοινωνικζσ προςπάκειεσ, οι αξιολογιςεισ μποροφν να είναι καλζσ κακζσ ι κάτι ενδιάμεςο. Ρολλά πράγματα μποροφν να πάνε ςτραβά ςε μια αξιολόγθςθ. Οι αξιολογιςεισ μπορεί να είναι ελαττωματικζσ λόγω ανεπαρκοφσ εςτίαςθσ, ακατάλλθλων κριτθρίων, τεχνικϊν λακϊν, μεγάλου κόςτουσ, κατάχρθςθ εξουςίασ, πρόχειρθσ εφαρμογισ, αργοπορθμζνων αναφορϊν, μερολθπτικϊν ευρθμάτων, διφοροφμενων ευρθμάτων, αναιτιολόγθτων ςυμπεραςμάτων, αντιπαραγωγικισ ανάμειξθσ ςτο αξιολογοφμενο πρόγραμμα. Αυτά και άλλα προβλιματα ζχουν προκφψει ςε αξιολογιςεισ προγραμμάτων, προϊόντων, προςωπικοφ, φοιτθτϊν, ιδρυμάτων και άλλων αντικειμζνων αξιολόγθςθσ και ςε μια 51

52 μακρά λίςτα τομζων επιςτιμθσ και υπθρεςιϊν. Αν τζτοια προβλιματα δεν εντοπίηονται και αντιμετωπίηονται ςτθν διαδικαςία αξιολόγθςθσ, οι αξιολογθτζσ κα παρουςιάηουν λανκαςμζνα ςτοιχεία και μπορεί να παρζχουν υπθρεςίεσ υπερβολικά ακριβζσ, αναποτελεςματικζσ ι/και άδικεσ. Αν ελαττωματικζσ αναφορζσ εκδίδονται χωρίσ να περάςουν από ζγκυρεσ μετά-αξιολογιςεισ, το κοινό των αξιολογιςεων μπορεί να πάρει κακζσ αποφάςεισ βαςιςμζνεσ ςε λανκαςμζνα ευριματα. Για όλουσ τουσ παραπάνω λόγουσ θ χριςθ μετά-αξιολογιςεων κρίνεται ιδιαίτερα χριςιμθ (Stufflebeam2001 c) Checklists- Λίςτεσ ελέγχου Οι λίςτεσ ελζγχου είναι ζνα απλό τζχναςμα για τθ ενίςχυςθ τθσ μνιμθσ και ςυχνά ζχει μεγάλθ αξία για τθν αξιολόγθςθ, όπου πρζπει να γίνουν πολφ πολφπλοκοι ζλεγχοι ϊςτε να υπάρχει ςυνεκτικότθτα και περιεκτικότθτα. Υπάρχουν κάποιοι κανόνεσ για τθν δθμιουργία λιςτϊν ελζγχου, που πρζπει να ακολουκοφνται για να αποφεφγονται τα λάκθ και τα προβλιματα (Scriven, 2005). Μια λίςτα ελζγχου είναι μια λίςτα από παράγοντεσ, ιδιότθτεσ, απόψεισ, ςυνιςτϊςεσ, κριτιρια και διαςτάςεισ των οποίων ο βακμόσ πρζπει να λθφκεί ξεχωριςτά υπόψθ ϊςτε να εκτελεςτεί ζνα ςυγκεκριμζνο ζργο. Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τφποι λιςτϊν ελζγχου και ζχουν το κοινό χαρακτθριςτικό του ότι λειτουργοφν ωσ μζςο ενίςχυςθσ τθσ μνιμθσ. Αυτι θ λειτουργία τισ κάνει χριςιμεσ ςτθν αξιολόγθςθ κακϊσ από τθ φφςθ τθσ θ αξιολόγθςθ χρειάηεται μια ςυςτθματικι προςζγγιςθ για να προςδιορίςει τθν αξία, τθν ςθμαςία κ.α. ςφνκετων οντοτιτων. Ζτςι μια λίςτα των ςυνιςτωςϊν ι διαςτάςεων τθσ απόδοςθσ τζτοιων οντοτιτων είναι ςυχνά πολφτιμεσ, και κρίνοντασ από τα αποτελζςματα βοθκοφν ακόμα και τουσ επαγγελματίεσ αξιολογθτζσ που ςυχνά ξεχνοφν ςτοιχεία-κλειδιά που πρζπει να ςυμπεριλαμβάνονται ςε ςυςτθματικζσ αξιολογιςεισ. Μια λίςτα ελζγχου επίςθσ διευκολφνει τοφσ ελζγχουσ και τισ αναδρομζσ (Stufflebeam, 2001a). Μια λίςτα ελζγχου αξιολόγθςθσ είναι μια λίςτα για τθν κακοδιγθςθ ενόσ εγχειριματοσ ςτθν επιτυχία (κατεφκυνςθ διάπλαςθσ - formative) και/ι θ κρίςθ τθσ αξίασ και των πλεονεκτθμάτων του(ςυγκεφαλαιωτικι κατεφκυνςθ - summative). Οι περιςςότερεσ λίςτεσ ελζγχου απευκφνονται όχι μόνο ςτουσ αξιολογθτζσ αλλά και ςτο «κοινό» τθσ αξιολόγθςθσ(δθλαδι τουσ ανκρϊπουσ που εξυπθρετοφνται από αυτι). Ο Stufflebeam(2001a) αναφζρει πωσ ςφμφωνα με τισ εμπειρίεσ του όταν και οι δφο αυτζσ ομάδεσ χρθςιμοποιοφν λίςτεσ ελζγχου κατανοοφν καλφτερα τισ ανάγκεσ και τισ διαδικαςίεσ τθσ αξιολόγθςθσ, ςυμφωνοφν πιο εφκολα πάνω ςε ηθτιματα τθσ αξιολόγθςθσ, επίςθσ είναι ζνα χριςιμο εργαλείο καταγραφισ τζτοιων αποφάςεων και μία ατηζντα για τθν περιοδικι αποτίμθςθ τθσ προόδου τθσ αξιολόγθςθσ. Οι κατθγορίεσ λιςτϊν ελζγχου που υπάρχουν είναι: διαχείριςθσ αξιολόγθςθσ (evaluation management), μοντζλων/προςεγγίςεων αξιολόγθςθσ (evaluation models), κριτιριων και αξίων αξιολόγθςθσ (evaluation values & criteria), μετάαξιολόγθςθσ (meta-evaluation), οικοδόμθςθσ ικανοτιτων αξιολόγθςθσ και ςυςτθματοποίθςισ τουσ (evaluation capacity building/institutionalization, checklist creation). 52

53 Τα είδθ των λιςτϊν ελζγχου ςυμπεριλαμβάνουν τισ εξισ: laundry checklists, strongly sequential checklists, weakly sequential checklists, iterative checklists, diagnostic checklists, criteria of merit checklists COMlists 4.9 Χξήζε αμηνιόγεζεο Οι ςυνικεισ χριςεισ των αξιολογιςεων είναι οι εξισ τζςςερισ: θ βελτίωςθ, θ λογοδοςία, θ διάδοςθ και θ ενθμζρωςθ (Stufflebeam et al., 2007). Βελτίωςθ: θ πρϊτθ χριςθ τθσ αξιολόγθςθσ είναι να παρζχει πλθροφορία για τθν ανάπτυξθ μιασ υπθρεςίασ, τθν διαςφάλιςθ τθσ ποιότθτάσ τθσ ι τθν βελτίωςι τθσ. Οι αξιολογιςεισ που ενδείκνυνται εδϊ είναι οι αξιολογιςεισ διάπλαςθσ(formative evaluations) που παρζχουν ανάδραςθ-πλθροφορίεσ για βελτίωςθ. Οι αξιολογιςεισ αυτζσ λειτουργοφν προ-ενεργά και με προςδοκίεσ, και διεξάγονται κατά τθν ανάπτυξθ ενόσ προγράμματοσ ι κατά τθν λειτουργία του. Σκοπόσ τουσ είναι να κακοδθγιςουν αυτοφσ που είναι υπεφκυνοι για τθν διαςφάλιςθ και βελτίωςθ τθσ ποιότθτασ του προγράμματοσ και γι αυτό πρζπει να δίνουν μεγάλθ προςοχι ςτισ ανάγκεσ των καταναλωτϊν. Σε αυτζσ τισ αξιολογιςεισ ο αξιολογθτισ κα πρζπει να αλλθλεπιδρά με τουσ απαςχολοφμενουσ ςτο πρόγραμμα και να τουσ παρζχει υποςτιριξθ ςτθν λιψθ αποφάςεων. Το πλάνο αξιολόγθςθσ πρζπει να είναι εφχρθςτο και αναδραςτικό(responsive). Λογοδοςία: θ δεφτερθ χριςθ τθσ αξιολόγθςθσ είναι να παράγει αναφορζσ λογοδοςίασ ι ςυγκεφαλαίωςθσ. Οι αξιολογιςεισ αυτζσ λζγονται ςυγκεφαλαιωτικζσ(summative) και λειτουργοφν αναδρομικά, ςε ολοκλθρωμζνα ζργα, εδραιωμζνα προγράμματα ι ολοκλθρωμζνα προϊόντα. Ραρζχουν μια γενικι κριτικι τθσ αξίασ και του αξιολογοφμενου, ενθμερϊνουν για επιτυχίεσ/αποτυχίεσ, ενθμερϊνουν τουσ καταναλωτζσ για τθν ποιότθτα και τθν αςφάλεια, εμπλουτίηουν τθν κατανόθςθ των υπο-αξιολόγθςθ φαινομζνων. Οι αξιολογιςεισ αυτζσ ενδιαφζρουν κυρίωσ τουσ χρθματοδότεσ και τουσ καταναλωτζσ κακϊσ οι αναφορζσ τουσ παρζχουν ακροιςτικι καταγραφι των πεπραγμζνων αλλά και αποτίμθςθ τθσ αποδοτικότθτασ(ςε ςχζςθ με το κόςτοσ). Καλφτερα είναι να χρθςιμοποιοφνται και οι δφο αυτοί τφποι αξιολογιςεων: θ αξιολόγθςθ διάπλαςθσ για τθν ανάπτυξθ τθν βελτίωςθ και για τουσ «εςωτερικοφσ» δθλαδι όςουσ αςχολοφνται ςτθν ανάπτυξθ, και θ ςυγκεφαλαιωτικι για ολοκλθρωμζνα ζργα, για λογοδοςία και για τουσ «εξωτερικοφσ» δθλαδι όςουσ αφορά το αποτζλεςμα-θ χριςθ του προϊόντοσ/προγράμματοσ/υπθρεςίασ. Επίςθσ ςυχνά θ αξιολόγθςθ διάπλαςθσ μπορεί να αποτελζςει βάςθ για τθν αξιολόγθςθ ςυγκεφαλαίωςθσ. Διάχυςθ: θ τρίτθ χριςθ τθσ αξιολόγθςθσ είναι να βοθκά αυτοφσ που αναπτφςςουν ζνα προϊόν να διαδϊςουν πρακτικζσ και προϊόντα που ζχουν επαλθκευτεί και τουσ καταναλωτζσ να παίρνουν ςωςτζσ αποφάςεισ για τθν προμικεια κάποιου προϊόντοσ ι τθν υιοκζτθςθ κάποιασ ςυμβουλισ/τακτικισ. Σε αυτι τθν χριςθ ο αξιολογθτισ ςυγκρίνει προϊόντα ι υπθρεςίεσ με αυτζσ των ανταγωνιςτϊν. Ενθμζρωςθ: θ τζταρτθ χριςθ τθσ αξιολόγθςθσ είναι να ενιςχφει τθν ενθμζρωςθ τθσ ίδιασ τθσ αξιολόγθςθσ όπωσ πχ με νζεσ κατανοιςεισ μζςω ςυςχετιςμϊν. Ενϊ μια αξιολόγθςθ λειτουργεί διαφορετικά από μια ζρευνα κυρίωσ επειδι λαμβάνει υπόψθ τθσ τον μεγαλφτερο δυνατό αρικμό κριτθρίων ςε αντίκεςθ με τθν ζρευνα- 53

54 ςυχνά μετά από μακροχρόνιεσ προςπάκειεσ αξιολόγθςθσ ενόσ προγράμματοσ παράγονται πλθροφορίεσ που μποροφν να χρθςιμοποιθκοφν ςτθν εξζλιξθ και ςτουσ ελζγχουσ τθσ κεωρίασ Γεκόζηα ινγνδνζία- πσο πιεξνύληαη νη απαηηήζεηο πξνο ηελ θνηλσλία Στθν κοινωνία υπάρχει ανάγκθ για ακριβείσ αξιολογιςεισ ϊςτε να παρζχονται αςφαλείσ, υψθλισ ποιότθτασ προϊόντα και υπθρεςίεσ. Θ αξιολόγθςθ εδϊ παίρνει το ρόλο του ρυκμιςτι και ελεγκτι του δθμοςίου ςυμφζροντοσ, γι αυτό πρζπει να διεξάγεται από ανεξάρτθτα ςϊματα όπωσ κυβερνθτικζσ αρχζσ, ςυμβοφλια παροχισ διαπιςτεφςεων και ομάδεσ εξωτερικϊν αξιολογθτϊν. Σθμαντικι είναι και θ αξιολόγθςθ διάπλαςθσ και ςυγκεφαλαίωςθσ που γίνεται από ιδιϊτεσ για τισ υπθρεςίεσ και τα προϊόντα τουσ. Πλεσ αυτζσ οι εςωτερικζσ αξιολογιςεισ ι αφτοαξιολογιςεισ είναι μεγάλθ βοικεια για τθν ςυνεχι βελτίωςθ και ζλεγχο των υπθρεςιϊν αλλά και για τθν παροχι πλθροφοριϊν ςτουσ εξωτερικοφσ αξιολογθτζσ. Οι οργανιςμοί παροχισ διαπιςτεφςεων αςχολοφνται με το να ελζγχουν περιοδικά τθν απόδοςθ των οργανιςμϊν-μελϊν τουσ ζναντι επίςθμα κακιερωμζνων προτφπων(standards). Θ ςυνικθσ διαδικαςία είναι θ εξισ: οι υπο-αξιολόγθςθ οργανιςμοί ακολουκοφν μια διαδικαςία αυτοαξιολόγθςθσ που ςυνικωσ διαρκεί ζνα ζτοσ, και μετά μια ομάδα εξωτερικϊν αξιολογθτϊν που μελετά αυτι τθν αναφορά επιςκζπτεται τον οργανιςμό για να ςυντάξει και εκείνθ με τθν ςειρά τθσ μια αναφορά και να αποφανκεί για τθν διαπίςτευςθ του οργανιςμοφ. Οι διαπιςτεφςεισ δίδονται ςυνικωσ για περιοριςμζνο χρονικό διάςτθμα και όταν οι οργανιςμοί επανεξετάηονται τισ ενθμερϊνουν. Μετά από αυτζσ τισ διαδικαςίεσ τα ςϊματα παροχισ διαπιςτεφςεων ανακοινϊνουν δθμόςια λίςτεσ με τουσ οργανιςμοφσ ςτουσ οποίουσ ζχουν παράςχει διαπιςτεφςεισ. Γιατί όμωσ χρειάηονται μθχανιςμοί εςωτερικισ αξιολόγθςθσ; Οι οργανιςμοί που διατθροφν γραφεία/ομάδεσ εςωτερικισ αξιολόγθςθσ ζχουν βοθκθκεί ςτο να είναι υπόλογοι ςτουσ ςυμμετζχοντεσ ςε αυτά, ςτο να παίρνουν κακοδιγθςθ για τον ςχεδιαςμό και τθν διοίκθςθ των υπθρεςιϊν, να ανταπεξζρχονται ςτισ ανάγκεσ των πελατϊν τουσ, να κερδίηουν παροχζσ και ςυμβόλαια και να καλφπτουν τισ απαιτιςεισ των οργανιςμϊν πιςτοποίθςθσ. Για να γίνονται όλα αυτά πρζπει να υπάρχει ςυνεχισ πλθροφόρθςθ για τθν τρζχουςα κατάςταςθ που ζχει δείξει θ αξιολόγθςθ δθλαδι μελζτθ αναγκϊν ζκβαςθσ και αποτελζςματοσ των πελατϊν, θ αξιολόγθςθ ςχετικϊν προςεγγίςεων που προτείνονται ι χρθςιμοποιοφνται αλλοφ, θ αξιολόγθςθ των επιδόςεων του προςωπικοφ, θ κοντινι παρακολοφκθςθ και αποτίμθςθ τθσ διεξαγωγισ των υπθρεςιϊν, θ αποτίμθςθ βραχυπρόκεςμων και μακροπρόκεςμων εκβάςεων, θ ζρευνα για τρόπουσ ϊςτε οι υπθρεςίεσ να γίνουν πιο αποδοτικζσ, αςφαλείσ, αποτελεςματικζσ. Θ αξιοπιςτία των διαδικαςιϊν εςωτερικισ αξιολόγθςθσ ενιςχφονται όταν υποβάλλονται περιοδικά ςε μετάαξιολόγθςθ. Ενϊ τα γραφεία/ομάδεσ αξιολόγθςθσ μποροφν και βοθκοφν ςτισ υποχρεϊςεισ ενόσ ιδρφματοσ για αξιολόγθςθ και λογοδοςία και να παρζχουν εκπαίδευςθ και υποςτιριξθ ςτο προςωπικό του δεν αρκοφν από μόνα τουσ. Είναι ανάγκθ να υπάρχει αίςκθςθ ατομικισ και ςυλλογικισ ευκφνθσ για τθν αξιολόγθςθ που 54

55 διεξάγεται δθλαδι κάκε επαγγελματίασ ζχει τθν ευκφνθ τθσ αυτοαξιολόγθςθσ τθσ απόδοςισ του και τθσ ςυμπεριφοράσ του ϊςτε να παράγει καλφτερεσ υπθρεςίεσ. 55

56 ΕΝΟΣΗΣΑ ΔΕΤΣΕΡΗ - ΦΕΔΙΑΜΟ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΗ ΓΙΑ ΣΟ ΣΜΠ Ειςαγωγή Ζνασ από τουσ ςτόχουσ τθσ παροφςασ εργαςίασ είναι να δείξει τθν διαδικαςία ςχεδίαςθσ εξειδικευμζνων εργαλείων αξιολόγθςθσ του τμιματοσ Μθχανικϊν Σχεδίαςθσ Ρροϊόντων και Συςτθμάτων. Για να γίνει αυτό κα ακολουκθκεί θ διαδικαςία όπωσ περιγράφεται παρακάτω και αναπτφςςεται ςτα επόμενα κεφάλαια. Πλοι οι εμπλεκόμενοι ςτο τμιμα κα πρζπει να μζνουν ικανοποιθμζνοι από τθν ποιότθτα που υπάρχει ςτισ λειτουργίεσ, τισ διαδικαςίεσ και τισ υποδομζσ του πανεπιςτιμιου με τισ οποίεσ αλλθλεπιδροφν (βλ. Ρίνακασ 1). Θ διαδικαςία και τα πρότυπα αξιολόγθςθσ που προτείνονται από τθν Α.ΔΛ.Ρ. καλφπτουν βζβαια το ςφνολο των ελλθνικϊν τμθμάτων τριτοβάκμιασ εκπαίδευςθσ αλλά δεν απευκφνονται ςε ειδικζσ ανάγκεσ κάκε τμιματοσ, οφτε μποροφν να δίνουν τθν αναγκαία βαρφτθτα ςτα υπό αξιολόγθςθ κζματα, με τον τρόπο που κεωρεί αναγκαίο κάκε τμιμα. Ζτςι ενϊ ο ςτόχοσ τθσ αξιολόγθςθσ είναι θ διαςφάλιςθ τθσ ποιότθτασ δεν διευκρινίηεται τι ςθμαίνει ποιότθτα για κάκε πανεπιςτθμιακό τμιμα ξεχωριςτά. Τι ςυνιςτά όμωσ τθν ποιοτικι λειτουργία κακεμίασ από τισ λειτουργίεσ, διαδικαςίεσ του τμιματοσ; Ι τι ςθμαίνει ποιοτικζσ υποδομζσ; Γενικά τι αναγνωρίηει το κάκε τμιμα και ςε αυτι τθν περίπτωςθ το τμιμα Μθχανικϊν Σχεδίαςθσ Ρροϊόντων και Συςτθμάτων ςαν ποιότθτα; Φηηάρλεη, ρξεζηκνπνηεί, ζπζρεηίδεηαη κεηαμύ ηνπ κε Παξνρέο Δηαδηθαζίεο ιεηηνπξγίεο Αλζξώπηλν Δπλακηθό Δηαρεηξίδνληαη κέζα από ηηο. ρξεζηκνπνηνύληαη κέζα από ηηο Πίλαθαο 1 - Οη παξνρέο θαη ην αλζξώπηλν δπλακηθό θαη ε ζύλδεζή ηνπο κέζσ ησλ δηαδηθαζηώλ θαη ιεηηνπξγηώλ 56

57 Για να απαντθκοφν αυτζσ τισ ερωτιςεισ κα πρζπει να ανακαλυφκεί αρχικά ποιοι είναι οι ςτόχοι του τμιματοσ. Γι αυτό κα διεξαχκεί μια ζρευνα που κα ςυγκεντρϊςει τουσ ςτόχουσ του τμιματοσ, και μαηί με αυτοφσ και το πϊσ το τμιμα και οι εμπλεκόμενοι ςε αυτό, αναγνωρίηουν/ορίηουν τθν ποιότθτα των ηθτθμάτων που το αφοροφν. Αυτό κα ςυμβεί επειδι μιλϊντασ για τουσ ςτόχουσ κα μιλιςουν για τα επικυμθτά χαρακτθριςτικά του τμιματοσ δθλαδι τισ παραμζτρουσ που ζχουν ιδιαίτερθ ςθμαςία για τθν διαςφάλιςθ τθσ ποιότθτάσ του. Για να διεξαχκεί θ ζρευνα που κα ςυγκεντρϊςει τουσ ςτόχουσ αρχικά κα μελετθκοφν κάποια ςτοιχεία για το τμιμα και κα καταςκευαςτεί ζνασ χάρτθσ που κα καταγράφει τθν δομι του τμιματοσ. Αυτό κα βοθκιςει ςτο να ςυμπεριλθφκοφν όλα τα απαραίτθτα ςτοιχεία και άτομα ςτθν διαδικαςία. Στθν ςυνζχεια και με τθν βοικεια τθσ μεκόδου Delphi κα διεξαχκεί θ ζρευνα. Θ μζκοδοσ Delphi βαςίηεται ςε ερωτθματολόγια και χρθςιμοποιεί τθν πλθροφορία από τθν εμπειρία και τθν γνϊςθ των ςυμμετεχόντων, για να αποδίδει και ποιοτικά και ποςοτικά αποτελζςματα και να αντλεί ερευνθτικά, προβλεπτικά ακόμα και διδακτικά ςτοιχεία. Θ μελζτθ τθσ δομισ του τμιματοσ κα βοθκιςει να ςχθματιςτοφν ερωτιςεισ, που κα ρωτάνε ποια χαρακτθριςτικά και ποιοί ςτόχοι του τμιματοσ ζχουν ιδιαίτερθ ςθμαςία. Θ μζκοδοσ Delphi μετά, κα επιτρζψει με τουσ απαραίτθτουσ γφρουσ ερωτθματολογίων να ςυγκεντρωκεί θ απαιτοφμενθ πλθροφορία για το επικυμθτό μζλλον του τμιματοσ. Κα ακολουκιςει θ επεξεργαςία των απαντιςεων με τθν βοικεια του χάρτθ τθσ δομισ του τμιματοσ ϊςτε να αντιςτοιχθκοφν και να αποδοκοφν οι ςτόχοι ςτθν ομάδα που τουσ επιδιϊκει. Κα ομαδοποιθκοφν οι παρεμφερείσ ςτόχοι και κα ςθμειωκεί θ βαρφτθτα με τθν οποία ηθτικθκαν. Ζτςι κα προκφψει μια λίςτα ςτόχων. Με βάςθ τθν λίςτα ςτόχων όπωσ ζχει προκφψει από τθν παραπάνω διαδικαςία κα καταςκευαςτοφν τα ερωτθματολόγια αξιολόγθςθσ του τμιματοσ. Τα βιματα αυτά παρουςιάηονται αναλυτικά και τεκμθριωμζνα ςτα επόμενα κεφάλαια. Θ διαφορά λοιπόν των ερωτθματολογίων αυτϊν από τα τυποποιθμζνα τθσ Α.ΔΛ.Ρ. είναι ότι κα αποτιμοφν βαςιςμζνα ςτθν επιλογι του τμιματοσ- με εςωτερικι διαδικαςία- των παραμζτρων που κεωρεί ςθμαντικζσ για τθν διαςφάλιςθ τθν ποιότθτασ του. Εκτιμάται πωσ κα είναι ζτςι πιο εφκολο να λαμβάνονται αποφάςεισ για τθν βελτίωςθ του τμιματοσ. Άλλωςτε τα ερωτθματολόγια είναι επιτυχι αν προςφζρουν ςε εκείνουσ που πρζπει τθν κατάλλθλθ πλθροφορία για βελτιςτοποίθςθ ςε ςχζςθ με τθν επίτευξθ των ςτόχων, και θ παραπάνω διαδικαςία ςκοπεφει να κάνει όςο πιο χριςιμθ και κατάλλθλθ γίνεται τθν πλθροφορία που κα ςυγκεντρϊςει θ αξιολόγθςθ. Με τθν χριςθ αυτισ τθσ διαδικαςίασ που είναι βαςιςμζνθ ςτθν μζκοδο ζρευνασ Delphi μπορεί να επαναπροςδιορίηεται το «τι περιλαμβάνει θ λζξθ ποιότθτα για το τμιμα» και «ποιοι είναι οι ςτόχοι του» ανά μεγαλφτερα χρονικά διαςτιματα και ζτςι θ αξιολόγθςθ να απευκφνεται πάντα ςε αυτά τα χαρακτθριςτικά. 57

58 Κεφάλαιο 5ο - Έρευνα για τουσ ςτόχουσ του ΣΜΠ βαςιςμένη ςτη μέθοδο Delphi Ππωσ αναφζρκθκε και ςτθν ειςαγωγι του δεφτερου μζρουσ τθσ παροφςασ εργαςίασ, ζνασ από τουσ ςτόχουσ τθσ, είναι να δείξει πωσ μποροφν να καταςκευαςτοφν εργαλεία αξιολόγθςθσ που να απευκφνονται ειδικά ςτισ ανάγκεσ και απαιτιςεισ του τμιματοσ Μθχανικϊν Σχεδιαςμοφ Ρροϊόντων και Συςτθμάτων. Για να γίνει κάτι τζτοιο κα πρζπει να ερευνθκοφν οι ςτόχουσ που κζτει το τμιμα για τον εαυτό του κακϊσ και τθν δομι του. Τα ςτοιχεία αυτά είναι που διαφοροποιοφν τα εργαλεία που κα καταςκευαςτοφν από οποιαδιποτε άλλα όπωσ αυτά που προτείνει θ Α.ΔΛ.Ρ. Κα χρειαςτεί επομζνωσ να διεξαχκεί μια ζρευνα που κα ρωτά τουσ εμπλεκόμενουσ ςτο τμιμα για τα ςτοιχεία αυτά ϊςτε να καταςκευαςτεί μια ςαφισ ταυτότθτα των ςτόχων του τμιματοσ. Ασ μελετθκοφν όμωσ αρχικά μερικά ςτοιχεία ςχετικά με το τμιμα. 5.1 Τκήκα Μεραληθώλ Σρεδίαζεο Πξντόλησλ θαη Σπζηεκάησλ Το Τμιμα Μθχανικϊν Σχεδίαςθσ Ρροϊόντων και Συςτθμάτων είναι το πρϊτο τμιμα του πανεπιςτθμίου Αιγαίου ςτθ Σφρο και ξεκίνθςε τθ λειτουργία του το Σεπτζμβριο του 2000 με βαςικό προςανατολιςμό τθ Σχεδίαςθ Ρροϊόντων και Συςτθμάτων. Το αντικείμενο του Τμιματοσ είναι θ ολοκλθρωμζνθ Σχεδίαςθ Ρροϊόντων και Συςτθμάτων με τθν δθμιουργικι χριςθ γνϊςθσ και ιδεϊν από ζνα ευρφ φάςμα των τεχνϊν και των επιςτθμϊν, με ζμφαςθ ςτθν χριςθ νζων τεχνολογιϊν. Ο ςκοπόσ του Τμιματοσ, όπωσ περιγράφεται ςτον οδθγό ςπουδϊν του τμιματοσ, είναι να παράγει αποφοίτουσ που κα μποροφν να χρθςιμοποιιςουν δθμιουργικά νζεσ τεχνολογίεσ, επιςτιμθ, και τζχνθ για να ςχεδιάςουν λφςεισ με τθν μορφι εφχρθςτων και λειτουργικϊν Ρροϊόντων και Συςτθμάτων ςε διάφορουσ χϊρουσ και πλαίςια. Το τμιμα ανταποκρίνεται με αυτόν τον τρόπο ςτισ τρζχουςεσ αλλά και ςτισ αναδυόμενεσ ανάγκεσ για ςτελζχθ ςτθν βιομθχανία και τισ επιχειριςεισ ςτο παγκόςμιο ςκθνικό (Οδθγόσ ςπουδϊν ΤΜΣΡΣ). Στθν αξιολόγθςθ τθσ EUA (European University Association) το πανεπιςτιμιο Αιγαίου περιγράφεται ωσ ίδρυμα με λίγο αλλά ποιοτικό προςωπικό, που φροντίηει κακθμερινά για τισ ακαδθμαϊκζσ αλλά και τισ πολιτιςτικζσ ανάγκεσ των φοιτθτϊν του παρά τα προβλιματα που προκφπτουν από τθν γεωγραφικι του διαςπορά (EUA, Evaluation Report). Στον χάρτθ του τμιματοσ(βλ. Ρίνακασ 2, ςελ.60), που ζγινε ςτα πλαίςια τθσ διαδικαςίασ ζρευνασ για τουσ ςτόχουσ, μπορεί να παρατθρθκεί θ δομι του. Σε κάκε ορκογϊνιο με ςυμπαγι γραμμι περιζχονται οντότθτεσ με τρόπο ϊςτε να είναι ξεκάκαρο που εντάςςεται θ κακεμία. Το ίδιο ςυμβαίνει και με τα ορκογϊνια με τθν διακεκομμζνθ γραμμι: ζτςι πχ θ υπθρεςία τθσ βιβλιοκικθσ ανικει ςτισ υπθρεςίεσ του τμιματοσ, το οποίο ανικει ςτο πανεπιςτιμιο Αιγαίου που εντάςςεται ςτθν κοινωνία. Στθν περίπτωςθ τθσ βιβλιοκικθσ φαίνεται πωσ εντάςςεται και ςτισ παροχζσ κακϊσ τα τεκμιρια ι οι ςυνδρομζσ ςε επιςτθμονικά περιοδικά για παράδειγμα, ανικουν και διαχειρίηονται από το πανεπιςτιμιο. Ο χάρτθσ αυτόσ 58

59 είναι μία από τισ μορφζσ που μποροφν να δοκοφν ςτα ςτοιχεία που εμπλζκονται με το τμιμα και χτίςτθκε περιςςότερο με διοικθτικι λογικι. 5.2 Σρεδηαζκόο ηεο έξεπλαο γηα ηνπο ζηόρνπο ηνπ ΤΜΣΠΣ Στθν παροφςα ενότθτα μελετάται ο τρόποσ με τον οποίον κα πρζπει να καταςκευαςτεί μια ζρευνα ϊςτε να ςυγκεντρωκοφν τα επικυμθτά αποτελζςματα με εγκυρότθτα και αξιοπιςτία. Αυτζσ οι δφο ζννοιεσ είναι μάλιςτα κομβικζσ και κα ςυηθτθκοφν και παρακάτω. Ο όροσ ςχεδιαςμόσ ζρευνασ αναφζρεται ςτθν βαςικι ςτρατθγικι, ςτον βαςικό ςχεδιαςμό τθσ ζρευνασ και τθν λογικι που τθν οδθγεί, που κα δθμιουργιςει τισ ςυνκικεσ ϊςτε να βγουν ζγκυρα ςυμπεράςματα από αυτιν. Ζτςι ο ςχεδιαςμόσ τθσ ζρευνασ κα πρζπει να μασ δείξει πωσ κα επιλεχκεί το δείγμα μασ, τι υποομάδεσ κα περιζχει, ποιεσ ςυγκρίςεισ κα γίνουν, εάν κα χρειαςτοφν ομάδεσ ζλεγχου(για επαλικευςθ κάποιασ υπόκεςθσ), ποιζσ μεταβλθτζσ πρζπει να μετρθκοφν (πότε και ςε τι διαςτιματα), και πωσ αυτά τα μζτρα κα ςυςχετίηονται με εξωτερικά γεγονότα π.χ. κοινωνικζσ, ιατρικζσ ι άλλεσ παρεμβάςεισ. Ο ςχεδιαςμόσ ζρευνασ προςπακεί να κάνει το πρόβλθμά διερευνιςιμο ςτινοντασ μια μελζτθ με τρόπο ϊςτε να παράγει ςυγκεκριμζνεσ απαντιςεισ ςε ςυγκεκριμζνεσ (ςαφείσ) ερωτιςεισ. Ζνασ καλόσ ςχεδιαςμόσ πρζπει πάνω απ όλα να δίνει τθν δυνατότθτα να βγαίνουν ζγκυρα ςυμπεράςματα από τα δεδομζνα μασ όταν από τα αποτελζςματα γίνονται γενικεφςεισ, ςυςχετιςμοί και δθμιουργοφνται αιτιϊδεισ ςχζςεισ(oppenheim, 1992). Οι τεχνικζσ ζρευνασ είναι μζκοδοι που χρθςιμοποιοφνται για ςυλλογι και δθμιουργία δεδομζνων. Ο τρόποσ ςυλλογισ των πλθροφοριϊν, ο τρόποσ μζτρθςισ τουσ, ο τρόποσ που κα καταςκευαςτοφν κλίμακεσ βακμολόγθςθσ, κα αναλυκοφν οι απαντιςεισ ι κα γίνει διαχείριςθ τθσ ζλλειψθ απαντιςεων είναι όλα ηθτιματα που ανικουν ςτθν τεχνικι μιασ ζρευνασ. Στθν ουςία οι μζκοδοι μζτρθςθσ αςχολοφνται με τθν μζτρθςθ τθν ποςοτικοποίθςθ και τθν καταςκευι εργαλείων και με το να διαςφαλίςουν ότι τα εργαλεία είναι κατάλλθλα, ζγκυρα και αξιόπιςτα(oppenheim 1992). Ο ςχθματιςμόσ οποιουδιποτε ερωτθματολογίου που κα χρθςιμοποιθκεί ςε κάποια ζρευνα πρζπει να είναι ζνα ενςωματωμζνο κομμάτι του ςταδίου του ςχεδιαςμοφ τθσ ζρευνασ. Ζνα ερωτθματολόγιο δεν είναι απλά μια λίςτα ερωτιςεων που πρζπει να ςυμπλθρωκοφν αλλά ζνα εργαλείο μζτρθςθσ, ζνα όργανο για τθν ςυλλογι ςυγκεκριμζνου τφπου δεδομζνων. Και όπωσ ςε κάκε τζτοιο εργαλείο οι ςκοποί και οι προδιαγραφζσ ενόσ ερωτθματολογίου προκφπτουν κατευκείαν από τον ςχεδιαςμό τθσ ζρευνασ. Οι ςκοποί και οι επιδιϊξεισ δεν είναι πάντα προφανείσ ςτθν πρϊτθ ανάγνωςθ των ερωτιςεων. Ραρόλα αυτά δεν μπορεί να κρικεί ζνα ερωτθματολόγιο εάν δεν γνωρίηουμε ποιοσ είναι ο ςκοπόσ του. Αυτό ςθμαίνει ότι πρωταρχικά, πριν τθν διατφπωςθ των ερωτιςεων πρζπει πάντα να υπάρχει ςκζψθ για τον ςχεδιαςμό τθσ ζρευνασ ςτο ςφνολό τθσ. Ο ςχεδιαςμόσ τθσ ζρευνασ κα κακορίςει ποιόσ κα ρωτθκεί και τι ερωτιςεισ κα τεκοφν ενϊ τα τεχνικά προβλιματα και τα προβλιματα από τθν ζρευνα υποβάκρου μπορεί να κζςουν περιοριςμοφσ ςτον ςχεδιαςμό(oppenheim 1992). 59

60 Κοινωνία Πανεπιςτιμιο Αιγαίου Σμιμα Μθχανικών χεδίαςθσ Προϊόντων και υςτθμάτων Τπθρεςίεσ ΣΜΠ Διοικθτικι Υπθρεςία Ανκρϊπινο δυναμικό Φοιτθτζσ Διδάςκοντεσ Ερευνθτζσ Ρρογράμματα Σπουδϊν Ρροπτυχιακό πρόγραμμα Μεταπτυχιακό πρόγραμμα Διδακτορικό πρόγραμμα Ερευνθτικά Ρρογράμματα Οικονομικι Υπθρεςία Γραφείο ςπουδϊν και μζριμνασ Γραμματείεσ προ- και μεταπτυχιακοφ προγράμματοσ ςπουδϊν Βιβλιοκικθ Υπθρεςία πλθροφορικισ και επικοινωνιϊν Δραςτθριότθτεσ Συνεργαςίεσ Εκκζςεισ Διαλζξεισ Εκδρομζσ Επαφζσ με επιχειριςεισ Συμμετοχζσ /Διοργάνωςθ ςυνεδρίων Εκπαιδευτικζσ δράςεισ Γραφείο διαςφνδεςθσ Ρρογράμματα Erasmus Άλλεσ δράςεισ Παροχζσ Κτιριακζσ Υποδομζσ Εξοπλιςμόσ Βιβλιοκικθ Μζριμνα και Σπουδζσ Online υποδομζσ /υπθρεςίεσ Πίλαθαο 2 - Υάξηεο θαηαγξαθήο ηεο δνκήο, ησλ ιεηηνπξγηώλ θαη ησλ εκπιεθνκέλσλ ζην ηκήκα Σε αυτι τθν φάςθ είναι λοιπόν χριςιμο για κάκε ερευνθτι να ςυγκεντρϊςει (α) τουσ γενικοφσ ςτόχουσ τθσ ζρευνασ και να τουσ εξελίξει ςε (β) ειδικοφσ ςτόχουσ, τουσ οποίουσ με τθν ςειρά τουσ κα τουσ εξελίξει ςε (γ)ςυγκεκριμζνα ηθτιματα ι υποκζςεισ που κα πρζπει να ςυςχετίηονται άμεςα με (δ) μια λίςτα μεταβλθτϊν, κλιμάκων ι δεικτϊν που κα χρειαςτοφν. Ρίνακεσ για τθν προτεινόμενθ ανάλυςθ επίςθσ κα πρζπει να ςχεδιαςτοφν ςε αυτι τθν φάςθ(oppenheim 1992). Μια κοινωνικι ζρευνα είναι μια περίπλοκθ διαδικαςία και γι αυτό πρϊτο μζλθμα πρζπει να είναι θ ανάπτυξθ πλιρουσ και ςαφοφσ πλάνου. Ακολουκοφν βιματα για τον ςχεδιαςμό ενόσ ερευνθτικοφ ερωτθματολογίου όπωσ καταγράφονται από τον 60

61 Oppenheim (1992) μαηί με τισ αποφάςεισ που λαμβάνονται για τθν παροφςα ζρευνα Βήματα ςτο ςχεδιαςμό ενόσ ερωτηματολογίου έρευνασ 1. Απνθαζίδνληαη νη ζθνπνί ηεο έξεπλαο θαη ηηο ζεσξίεο πνπ πξέπεη λα εξεπλεζνύλ a. Οι γενικοί ςκοποί πρζπει να οδθγοφν ςε πιο ειδικοφσ και ςυγκεκριμζνουσ ςκοποφσ και αυτοί με τθν ςειρά τουσ ςε λειτουργικοφσ ςκοποφσ δθλαδι ζνα ςφνολο κακοριςμζνων πρακτικϊν ηθτθμάτων ι υποκζςεων που κα ερευνθκοφν. Αυτοί πρζπει να οδθγιςουν κατευκείαν ςτθν διλωςθ των μεταβλθτϊν που κα μετρθκοφν και για κακεμία εξ αυτϊν κα πρζπει να ςχθματιςτοφν μια ομάδα ερωτιςεων, κλιμάκων και δεικτϊν. Με βάςθ αυτά τα βιματα για τθν ζρευνα για τουσ ςτόχουσ του τμιματοσ ιςχφουν τα εξισ: (α) οι γενικοί ςτόχοι τθσ ζρευνασ είναι να αναδειχκοφν οι ςτόχοι του τμιματοσ Μθχανικϊν Σχεδιαςμοφ Ρροϊόντων και Συςτθμάτων. Οι ςτόχοι αυτοί αναμζνεται να ςχετίηονται με τθν φφςθ των λειτουργιϊν του τμιματοσ, τθν φφςθ των εμπλεκομζνων και τθν φφςθ των παροχϊν (βλ. Ρίνακασ 2) (β) ειδικοί λειτουργικοί ςτόχοι ςχετίηονται με το να αναδειχκοφν οι ξεχωριςτοί ςτόχοι κάκε ομάδασ εμπλεκομζνων για τουσ οποίουσ υπάρχει θ μεγαλφτερθ δυνατι ςυμφωνία. Οι ςτόχοι αυτοί κα απεικονίηουν ποια ηθτιματα είναι ςθμαντικά για τουσ εμπλεκομζνουσ ςτο τμιμα και κεωροφνται ςθμαντικά για τθν ποιότθτα του τμιματοσ από αυτοφσ. (γ) ςυγκεκριμζνα ηθτιματα ι υποκζςεισ: ςτα πλαίςια τθσ ζρευνασ που γίνεται ςε αυτι τθν εργαςία δεν κα ερευνθκοφν υποκζςεισ που να ςχετίηονται με τουσ ςτόχουσ του τμιματοσ (δ) μια λίςτα μεταβλθτϊν, κλιμάκων ι δεικτϊν που κα χρειαςτοφν πίνακεσ για τθν προτεινόμενθ ανάλυςθ επίςθσ κα πρζπει να ςχεδιαςτοφν ςε αυτι τθν φάςθ: ο χάρτθσ (βλ. Ρίνακασ 2) κα μασ βοθκιςει ςτο να ςχθματιςτοφν οι ερωτιςεισ αλλά και ςτο να αναλυκοφν τα αποτελζςματα. 2. Έξεπλα ππνβάζξνπ (βηβιηνγξαθία, ζπδεηήζεηο κε εκπιεθόκελνπο) Τα κομμάτι τθσ ζρευνασ υποβάκρου περιλαμβάνεται ςτο πρϊτο μζροσ τθσ παροφςασ εργαςίασ κακϊσ και ςτθν ειςαγωγι του παρόντοσ κεφαλαίου και αποτελείται από πλθροφορίεσ για τθν διαςφάλιςθ ποιότθτασ τθσ τριτοβάκμιασ εκπαίδευςθσ, πλθροφορίεσ για τθν αξιολόγθςθ αλλά και για το ίδιο το τμιμα. 3. Πξώηε ζύιιεςε ηεο κειέηεο αθνινπζνύκελε από ζε βάζνο ζπλεληεύμεηο επαλαζύιιεςε ηεο κειέηεο θαη ηνπ αληηθεηκέλνπ έξεπλαο 4. Δπηινγή ηνπ ηύπνπ ζρεδηαζκνύ ηεο κειέηεο θαη εθηίκεζε εθηθηόηεηαο Θ επιλογι του τφπου του ςχεδιαςμοφ τθσ ζρευνασ είναι δφςκολθ κακϊσ κάκε ζρευνα παρουςιάηει τα δικά τθσ ξεχωριςτά προβλιματα. Κάνοντασ ζναν χοντρικό διαχωριςμό προκφπτουν δφο τφποι ςχεδιαςμοφ: ο αναλυτικόσ και ο περιγραφικόσ. Ο αναλυτικόσ αςχολείται με ηθτιματα όπου γίνεται προςπάκεια να βρεκοφν ςυςχετιςμοί αιτίασ-αποτελζςματοσ, να εξθγθκοφν 61

62 πράγματα και να τεκοφν ερωτιςεισ που ρωτοφν «γιατί;» και «τι κακορίηει το Χ ;». Ο ςχεδιαςμόσ αυτόσ ενδείκνυται περιςςότερο για πρόβλεψθ παρά για περιγραφι ι απαρίκμθςθ. Ο περιγραφικόσ ςχεδιαςμόσ αςχολείται με μετριςεισ όπωσ όταν πρζπει να βρεκεί τι ποςοςτό μιασ ομάδασ ζχει ζνα ςυγκεκριμζνο χαρακτθριςτικό ι πόςο ςυχνά κάποια γεγονότα ςυμβαίνουν ταυτόχρονα. Δεν ζχει επεξθγθματικό χαρακτιρα οφτε προςπακεί να ςυςχετίςει μεταβλθτζσ. Χαρακτθριςτικζσ του ερωτιςεισ είναι το «Ρόςοι;» και «Ρόςο ςυχνά;» (Oppenheim 1992). Θ ζρευνά για τουσ ςτόχουσ που κζτει το τμιμα για τον εαυτό του κα ακολουκιςει τον αναλυτικό ςχεδιαςμό, κακϊσ ηθτάει να ανακαλφψει με ποιουσ ςτόχουσ ςυςχετίηουν οι εμπλεκόμενοι τθν ποιότθτα και πρόοδο του τμιματοσ και τουσ κεωροφν ςθμαντικοφσ προσ αξιολόγθςθ. 5. Απόθαζε γηα ην πνηέο ππνζέζεηο (ζελάξηα) ζα εξεπλεζνύλ Οι υποκζςεισ αυτζσ πρζπει να είναι ςυγκεκριμζνεσ για τθν περίπτωςθ (δθλαδι λειτουργικζσ). Κα πρζπει να γίνει λίςτα των μεταβλθτϊν που κα πρζπει να εξεταςτοφν για αυτζσ τισ υποκζςεισ. Στθν παροφςα ζρευνα-όπωσ προαναφζρκθκε-δεν κα ερευνθκεί κάποια υπόκεςθ. 6. ρεδηαζκόο ή πξνζαξκνγή απαξαίηεησλ εξγαιείσλ θαη ηερληθώλ έξεπλαο όπωσ προκφπτει θ ζρευνα που κα γίνει είναι αναλυτικοφ ςχεδιαςμοφ. Από τισ ζρευνεσ αναλυτικοφ ςχεδιαςμοφ υπάρχει μια ποικιλία ςχεδιαςμϊν που μποροφν να επιλζχκοφν. Πταν θ περίςταςθ ζχει ωσ εξισ: υπάρχει λίγθ γνϊςθ πάνω ςτο ηιτθμα που ερευνάται και ο ερευνθτισ δεν ζχει ζλεγχο πάνω ςτα γεγονότα, μία από τισ επιλογζσ μασ είναι θ μελζτθ ομάδασ(panel study). Μια μελζτθ ομάδασ(panel study) είναι ζνα είδοσ επαναλαμβανόμενθσ ςε βάκοσ χρόνου μελζτθσ (longitudinal study)που περιλαμβάνει μια ςειρά μετριςεων που ακολουκείται από διαδοχικζσ ςυνεντεφξεισ ι μετριςεισ για να παρακολουκείται θ πρόοδοσ. Για παράδειγμα μπορεί να αξιολογθκεί μια κοινωνικι τάςθ ι θ επίδραςθ μιασ πολιτικισ καμπάνιασ. Οι μελζτεσ ομάδασ δεν ςτοχεφουν ςε υψθλι ακρίβεια και ςυχνά δεν επαλθκεφονται με ομάδα ελζγχου. Συνικωσ θ λειτουργία τουσ είναι να διαλευκάνουν διαδικαςίεσ αργισ και άτυπθσ επιρροισ και αλλαγισ ι να δείξουν τισ αλλαγζσ μζςω των οποίων οι άνκρωποι προςαρμόηονται ςε μια νζα παράμετρο ςτθν ηωι τουσ. Αναπόφευκτα οι μελζτεσ ομάδασ ςυνοδεφονται από τα εξισ προβλιματα: τθν μερολθψία που δθμιουργείται ςτουσ εκελοντζσ και τθν ςμίκρυνςθ του δείγματοσ μεταξφ των μετριςεων. Πςο οι επαναλαμβανόμενεσ ςυνεντεφξεισ διαδζχονται θ μία τθν άλλθ γίνεται όλο και πιο δφςκολο να ςυγκεντρωκοφν όλα τα μζλθ τθσ ομάδασ τθσ μελζτθσ και να διατθριςουν το ενδιαφζρον τουσ ςτθν ζρευνα. Οι αντικαταςτάςεισ είναι τμθματικι λφςθ για αυτό το πρόβλθμα. Άλλο ζνα ρίςκο είναι τα μζλθ τθσ ομάδασ να αρχίςουν να ζχουν ιδιαίτερο ενδιαφζρον ςτθν μελζτθ και το ηιτθμά τθσ και να αποκτοφν περιςςότερθ γνϊςθ και να γίνονται πιο κριτικοί άρα και λιγότερο αντιπροςωπευτικοί ι μζλθ τθσ ομάδασ αλλάηουν τθν ςυμπεριφορά τουσ εξαιτίασ τθσ ευρφτερθσ κατανόθςθσ που φζρνει θ επαναλαμβανόμενθ διαδικαςία ερωτιςεων. Ραρόλα αυτά οι μελζτεσ ομάδασ δίνουν ςθμαντικι ςτιριξθ και παράγουν γνϊςθ που είναι δφςκολο να αποκτθκεί με άλλο τρόπο. Σθμαντικό χαρακτθριςτικό είναι ότι θ μελζτθ αυτι μπορεί να δείξει ςυςχετιςμοφσ αλλά όχι αιτιότθτα. 62

63 Θ panel study που κα χρθςιμοποιθκεί ςτα πλαίςια τθσ εργαςίασ λζγεται Delphi method ι Delphi technique και είναι μια ςειρά ερωτθματολογίων που επιτρζπει ςε ειδικοφσ ι ςε ανκρϊπουσ που κατζχουν ςυγκεκριμζνθ γνϊςθ να αναπτφξουν ιδζεσ ςχετικά με μελλοντικζσ εξελίξεισ ενόσ κζματοσ. Τα ερωτθματολόγια αναπτφςςονται κατά τθν διάρκεια τθσ διαδικαςίασ αναλόγωσ με τισ απαντιςεισ που ζχουν δοκεί από τουσ ςυμμετζχοντεσ. Θ τεχνικι αυτι κα ςυηθτθκεί αναλυτικότερα ενότθτα 5.3. Στο βιμα αυτό κα πρζπει να κακοριςτοφν και το πρόγραμμα τθσ ζρευνασ (πότε κα διεξαχκεί), τθν μορφι και τισ λίςτεσ ελζγχου. 7. Γηεμαγσγή ησλ απαξαίηεησλ πηινηηθώλ δνθηκώλ Στα πλαίςια τθσ εργαςίασ δεν ζγιναν πιλοτικζσ δοκιμζσ αν και είναι πολφ ςθμαντικζσ για τον ςχεδιαςμό ενόσ αποτελεςματικοφ ερωτθματολογίου και τθν ςωςτι διεξαγωγι τθσ ζρευνασ, κακϊσ δίνεται θ ευκαιρία να γίνουν οι απαραίτθτεσ διορκϊςεισ και να καλυφκοφν τυχόν αδυναμίεσ. 8. ρεδηαζκόο ησλ δεηγκάησλ: κα είναι αντιπροςωπευτικό το δείγμα; ποιοι κα επιλεχκοφν; Κα χρειαςτεί επιπλζον δείγμα; πωσ κα αντιμετωπιςτεί θ μθ απάντθςθ μερικϊν και θ ζλλειψθ δεδομζνων; Θ πιλοτικι δοκιμι ςτθν επιλογι του δείγματοσ ςυςτινεται εδϊ όπωσ και για το ερωτθματολόγιο. Θ επιλογι ςφμφωνα με τθν Delphi πρζπει να γίνει βάςει οριςμζνων κριτθρίων και το δείγμα να είναι μια περιοριςμζνθ ομάδα. Στα πλαίςια τθσ εργαςίασ όμωσ προτιμικθκε θ επιλογι του ςυνόλου των εμπλεκομζνων ςτο τμιμα. Σκοπόσ είναι να παρουςιαςτεί θ λειτουργία τθσ διαδικαςίασ εικονικά. 9. Δπηινγή ηνπ δείγκαηνο: επηινγή ησλ αλζξώπσλ. 10. Γηεμαγσγή ηεο έξεπλαο : ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ-έιεγρνο νκαιήο δηεμαγσγήο Το ερωτθματολόγιο που αποτελοφταν από 5 ερωτιςεισ ανοιχτοφ τφπου ςτάλκθκε μζςω ςτο ςφνολο των φυςικϊν προςϊπων του τμιματοσ με τθν δυνατότθτα να απαντθκεί online μζςω τθσ πλατφόρμασ του smartsurvey ( με δυνατότθτα ανωνυμίασ ι ςε θλεκτρονικισ μορφισ κείμενο και να μου αποςταλεί θλεκτρονικά. Θ διάρκεια τθσ ζρευνασ ιταν από ζωσ τισ και ζλαβε ςυνολικά 20 απαντιςεισ. Για τθν υποςτιριξθ των απαντιςεων το ερωτθματολόγιο ςυνοδευόταν και από ζνα υπόδειγμα που περιείχε όρουσ ςχετικοφσ με τθν αξιολόγθςθ και τρία links ςε κείμενα τθσ Α.ΔΛ.Ρ.(βλ. παράρτθμα). Οι ερωτιςεισ ιταν οι εξισ: 1) Τι κα κζλατε να ηθτθκεί από τουσ φοιτθτζσ ςε μια διαδικαςία αξιολόγθςθσ για να αξιολογιςουν τουσ διδάςκοντεσ, το τμιμα και το πανεπιςτιμιο; 2) Τι κα κζλατε να ηθτθκεί από τουσ διδάςκοντεσ και τουσ ερευνθτζσ ςε μια διαδικαςία αξιολόγθςθσ για να αξιολογιςουν τουσ φοιτθτζσ, το τμιμα και το πανεπιςτιμιο; 3) Τι κα κζλατε να ηθτθκεί από το διοικθτικό και τεχνικό προςωπικό ςε μια διαδικαςία αξιολόγθςθσ για να αξιολογιςουν το τμιμα και το πανεπιςτιμιο; 4) Τι κα κζλατε να ηθτθκεί από τθν Ελλθνικι κοινωνία ςε μια διαδικαςία αξιολόγθςθσ για να αξιολογιςει το τμιμα και το πανεπιςτιμιο; 63

64 5) Τι αποτελζςματα περιμζνετε από μια διαδικαςία αξιολόγθςθσ που κα επαναλαμβάνεται ανά διαςτιματα για το τμιμα; Ακόμα 4 βιματα ςτθν ςχεδίαςθ ενόσ ερωτθματολογίου που απομζνουν αφοροφν τθν επεξεργαςία και παρουςίαςθ των αποτελεςμάτων και κα παρουςιαςτοφν ςτο κεφάλαιο Μέζνδνο / Τερληθή έξεπλαο Delphi Γενική περιγραφή Θ μζκοδοσ ζρευνασ Delphi survey είναι μια μζκοδοσ για τθν δόμθςθ τθσ διαδικαςίασ επικοινωνίασ μιασ ομάδασ, ζτςι ϊςτε θ διαδικαςία να είναι αποτελεςματικι και να επιτρζπει ςε μια ομάδα ανεξάρτθτων ατόμων να αντιμετωπίςουν από κοινοφ ζνα περίπλοκο πρόβλθμα (Linstone et al., 2002). Θ μζκοδοσ λειτουργεί ςε ηθτιματα για τα οποία υπάρχει αςαφισ και μθ ολοκλθρωμζνθ γνϊςθ και τα οποία κρίνονται από ειδικοφσ. Θ ανατροφοδότθςθ με πλθροφορία και θ ανωνυμία τθσ μεκόδου είναι ςθμαντικά τθσ χαρακτθριςτικά. Με αυτόν τον τρόπο (τθν ςυμμετοχι ειδικϊν) αποδίδει και ποιοτικά και ποςοτικά αποτελζςματα και αντλεί ερευνθτικά, προβλεπτικά ακόμα και διδακτικά ςτοιχεία (European Commission- Joint Research Center). Θ μζκοδοσ Delphi αναπτφχκθκε από τον αμερικάνικο ςτρατό ωσ τρόποσ για τθν πρόβλεψθ μελλοντικϊν τεχνολογικϊν εξελίξεων. Ζχει χρθςιμοποιθκεί ευρφτατα ςτα πεδία πρόβλεψθσ τθσ επιςτιμθσ και τθσ τεχνολογίασ, για να ςυνδυάςει τισ απόψεισ των ειδικϊν, για τθν πικανότθτα ι τθν επίδραςθ τεχνολογικϊν επιτευγμάτων, ειδικά για πολεμικοφσ ςκοποφσ. Οι ζρευνεσ Delphi χρθςιμοποιοφνται για να ςυγκεντρϊςουν ομαδικζσ προβλζψεισ για ενδεχόμενεσ εξελίξεισ ςε ςυγκεκριμζνα πεδία. Θ μζκοδοσ περιλαμβάνει μια ςειρά ερωτθματολογίων. Οι ζρευνεσ Delphi μποροφν να διεξαχκοφν πρόςωπο με πρόςωπο, online ι με ταχυδρομείο. Θ τεχνικι ςκοπεφει ςτο να αποκομίςει το κζρδοσ μιασ ομαδικισ άποψθσ ενϊ αποφεφγει τισ δυςλειτουργίεσ μιασ ομαδικισ ςυνάντθςθσ-ςυηιτθςθσ. Μερικά χαρακτθριςτικά τθσ μεκόδου είναι : (European Commission- Joint Research Center) Οι μελζτεσ Delphi αςχολοφνται πάντα με ηθτιματα που διατυπϊνονται ςε δθλϊςεισ και για τα οποία δεν υπάρχει ξεκάκαρθ θ γνϊςθ ι είναι ατελισ. Σε άλλθ περίπτωςθ υπάρχουν πιο αποδοτικζσ μζκοδοι ςτθν λιψθ αποφάςεων. Στθ μζκοδο Delphi γίνονται κριτικζσ χωρίσ όμωσ να υπάρχει ςιγουριά. Οι ςυμμετζχοντεσ ςε τζτοιεσ μελζτεσ κάνουν μόνο εικαςίεσ. Οι ειδικοί που εμπλζκονται πρζπει να επιλζγονται με βάςθ τθν γνϊςθ και τθν εμπειρία τουσ ϊςτε να μποροφν να δϊςουν μια αξιόλογθ αποτίμθςθ. Κα ζχουν τθν ευκαιρία να ςυλλζξουν νζα πλθροφορία κατά τθν διάρκεια των διαδοχικϊν γφρων τθσ διαδικαςίασ. Θ μζκοδοσ δίνει περιςςότερθ ζμφαςθ ςτισ ψυχολογικζσ διαδικαςίεσ που ςχετίηονται με τθν επικοινωνία παρά ςε μακθματικά μοντζλα. 64

65 Θ μζκοδοσ προςπακεί να αξιοποιιςει τισ προφθτείεσ για πραγμάτωςθ ι καταςτροφι ςτθν λογικι τθσ μορφοποίθςθσ του μζλλοντοσ Πού χρηςιμοποιείται / Πότε ενδείκνυται Οι κφριοι χριςτεσ είναι εταιρίεσ, ςυγκεκριμζνα τμιματα ςτρατθγικισ. Στθν πιο κοινι μορφι, οι απόψεισ που αναηθτοφνται ςχετίηονται με ςυγκεκριμζνα αποτελζςματα που είναι πικανό να ςυμβοφν. Τζτοιεσ εφαρμογζσ ζχουν γίνει ςυχνά ςε μελζτεσ πρόβλεψθσ τεχνολογικϊν εξελίξεων. Μπορεί να εςτιάηουν και ςε άλλα ηθτιματα όπωσ κοινωνικζσ εξελίξεισ-αντί να προςπακοφν να προβλζψουν τον χρονικό ορίηοντα ςυγκεκριμζνων εξελίξεων. Στθν περίπτωςθ εκνικισ μελζτθσ Delphi το κοινό τθσ κακορίηεται ςυνικωσ ωσ οποιοςδιποτε ενδιαφζρεται για πλθροφορία ςχετικά με το μζλλον ζτςι μαηί με τισ εταιρίεσ κφριοι χριςτεσ είναι και ιδρφματα ερευνϊν, υπουργεία, δθμοςιογράφοι, δάςκαλοι, φοιτθτζσ και μακθτζσ. Αυτι θ επιςθμοποιθμζνθ και εξακριβϊςιμθ μζκοδοσ είναι αξιόπιςτθ για τουσ ςχεδιαςτζσ πολιτικϊν (ϊςτε να κζτουν ςε προτεραιότθτα ςτόχουσ πολιτικϊν δράςθσ). (European Commission- Joint Research Center) Θ μζκοδοσ χρθςιμοποιείται μεταξφ άλλων για(linstone et al., 2002): Τον ςχεδιαςμό για τθν ανάπτυξθ πανεπιςτθμιοφπολθσ και προγραμμάτων ςπουδϊν Τθν ςφνκεςθ τθσ δομισ ενόσ μοντζλου Τθν ανάδειξθ των υπζρ και των κατά ςε πικανζσ επιλογζσ πολιτικισ Τθν ανάπτυξθ αιτιατϊν ςχζςεων ςε περίπλοκα οικονομικά ι κοινωνικά φαινόμενα Τον διαχωριςμό και τθν διαλεφκανςθ πραγματικϊν και υποκετικϊν κινιτρων Τθν ζκκεςθ προτεραιοτιτων ςε προςωπικζσ αξίεσ, κοινωνικοφσ ςτόχουσ Συνικωσ ο ςτόχοσ και το αποτζλεςμα μιασ μελζτθσ Delphi είναι να οργανωκεί ζνα debate για τθν ςυλλογι και ςφνκεςθ απόψεων ϊςτε να επιτευχκεί ζνασ βακμόσ ςφγκλιςθσ. Είναι ζνα χριςιμο εργαλείο για επικοινωνία και ανταλλαγι απόψεων πάνω ςε ζνα κζμα κάνοντασ τθν ςιωπθρι γνϊςθ των ειδικϊν για το μζλλον πιο ςαφι και αναλυτικι. Είναι επίςθσ χριςιμο για μακροχρόνιεσ εκτιμιςεισ όπου οι υπολογιςμοί δεν ζχουν νόθμα. Μπορεί να βοθκιςει τθν ςυλλογι απόψεων μιασ μεγαλφτερθσ ομάδασ ειδικϊν και ςε πεδία που δεν υπάρχουν πολλά ςτοιχεία για τισ εξελίξεισ και ςτα οποία οι ειδικοί ςυχνά δεν τολμοφν να εκφράςουν/εξθγιςουν τθν πραγματικι τουσ άποψθ. Διεξάγεται ανϊνυμα ϊςτε να μθν χάςει κάποιοσ τθν υπόλθψι του ςτθν περίπτωςθ αλλαγισ άποψθσ. Θ μεκοδολογία είναι ςχεδιαςμζνθ ϊςτε να αποφεφγεται θ επιβολι τθσ άποψθσ από μεμονωμζνουσ ςυμμετζχοντεσ. Ο αρικμόσ των απαντιςεων ςε μια τζτοια ζρευνα είναι ςυνικωσ μικρόσ κακϊσ δεν ςτοχεφει ςτο να παράγει ςτατιςτικά ςθμαντικά αποτελζςματα. Στθν πραγματικότθτα τα αποτελζςματα που παρζχονται από ζνα panel ανκρϊπων δεν προβλζπουν τθν απάντθςθ ενόσ μεγαλφτερου πλθκυςμοφ, οφτε καν ενόσ διαφορετικοφ panel. Τα αποτελζςματα αντιπροςωπεφουν τθν άποψθ μιασ ςυγκεκριμζνθσ ομάδασ ειδικϊν. Ραρόλα αυτά ςε πρόςφατεσ ζρευνεσ γίνεται 65

66 προςπάκεια να λαμβάνεται αντιπροςωπευτικό δείγμα από μια ςυγκεκριμζνθ κοινότθτα. Θ μζκοδοσ χρθςιμοποιείται κυρίωσ όταν πρζπει να εκτιμθκοφν μακροχρόνια ηθτιματα (μζχρι 30 χρόνια). Είναι ζνα χριςιμο μζςο για τθν πρόβλεψθ και εκτίμθςθ αναδυόμενων εξελίξεων εκεί όπου δεν υπάρχει εμπειρικι βάςθ δεδομζνων, όπου οι εξωγενείσ παράγοντεσ είναι πικανόν να ζχουν κακοριςτικι επίδραςθ και όπου κοινωνικά ηθτιματα μπορεί να υπεριςχφςουν οικονομικϊν ι τεχνικϊν ενδιαφερόντων. Ππωσ ςυνεπάγεται, θ αναγνϊριςθ δθλϊςεων που είναι ςχετικζσ με το μζλλον, μειϊνει τθν ςιωπθρι και μπερδεμζνθ γνϊςθ ςε μια μοναδικι διλωςθ που είναι δυνατόν να κρικεί. Από τθν άλλθ, ςε πιο περίπλοκα ηθτιματα όταν οι δθλϊςεισ δεν μποροφν να μειωκοφν τόςο ι όταν κζλουμε να ςυηθτιςουμε μεταξφ εναλλακτικϊν για τον κφριο ςτόχο, θ μζκοδοσ Delphi δεν είναι θ κατάλλθλθ μζκοδοσ. Είναι κατάλλθλθ επίςθσ όταν υπάρχει πολιτικι βοφλθςθ να εμπλακοφν πολλοί άνκρωποι ςε διαδικαςίεσ. Ππωσ ζχουν δείξει ελεγχόμενα επιςτθμονικά πειράματα θ μζκοδοσ δεν υπολογίηει καλφτερα από άλλεσ μεκόδουσ βαςιςμζνεσ ςε ομοφωνία(consensus-oriented), πρζπει να είναι λοιπόν θ επικοινωνιακι δφναμθ τθσ Delphi που προςεγγίηει και διευκολφνει τθν εναλλαγι μεταξφ διαφορετικϊν απόψεων. Ρράγματι θ μζκοδοσ δεν χρθςιμοποιείται πλζον για να δθμιουργιςει ομοφωνία αλλά για να ελζγξει εάν υπάρχει ιδθ ομοφωνία για τθν μορφι μελλοντικϊν εξελίξεων. Θ καταγραφι μελλοντικϊν ηθτθμάτων μοιάηει να ζχει τεράςτια ψυχολογικι επιρροι γιατί μεταφζρει ςιωπθρι και αυτονόθτθ γνϊςθ ςε πιο ορατι κατανοθτι και γι αυτό μεταφερόμενθ γνϊςθ. Τφποι ερευνϊν όπωσ θ Delphi χρθςιμοποιοφνται κυρίωσ ςε διαδικαςίεσ όπου θ ανταλλαγι απόψεων και το φαινόμενο τθσ επικοινωνίασ είναι ςθμαντικά, αλλά είναι κυρίωσ προςανατολιςμζνεσ ςτο αποτζλεςμα. Ειδικά όταν χρειάηονται δεδομζνα για να τεκοφν προτεραιότθτεσ, παρζχουν τα βαςικά απαιτοφμενα. Θ μζκοδοσ χρθςιμοποιείται κυρίωσ ςτα πεδία τθσ επιςτιμθσ τθσ τεχνολογίασ και τθσ εκπαίδευςθσ, όπου τα ηθτιματα μποροφν να δθλωκοφν ςυνοπτικά. Για ποιο περίπλοκα ηθτιματα θ μζκοδοσ Delphi δεν είναι θ ιδανικι επιλογι. (European Commission- Joint Research Center) Θ μζκοδοσ είναι κατάλλθλθ για εφαρμογι όταν: (European Commission- Joint Research Center, Linstone et al., 2002). Το πρόβλθμα δεν επιδζχεται ακριβείσ τεχνικζσ ανάλυςθσ αλλά επωφελείται από υποκειμενικζσ αναλφςεισ ςε βάςθ ςυνεργαςίασ Τα μεμονωμζνα άτομα που χρειάηεται να ςυμμετζχουν ςτθν εξζταςθ ενόσ μεγάλου και περίπλοκου προβλιματοσ δεν ζχουν ιςτορικό επαρκοφσ επικοινωνίασ και μπορεί να εκπροςωποφν διαφορετικζσ απόψεισ που ςυςχετίηονται με εμπειρία ι ειδικότθτα Απαιτοφνται περιςςότεροι μεμονωμζνοι ςυμμετζχοντεσ από όςουσ μποροφν να ςυμμετζχουν αποτελεςματικά ςε μια διαδικαςία πρόςωπο με πρόςωπο ανταλλαγισ απόψεων Ο χρόνοσ και το κόςτοσ κακιςτοφν τισ ςυχνζσ ςυναντιςεισ αδφνατεσ Θ ετερογζνεια των ςυμμετεχόντων πρζπει να διατθρθκεί για να διαςφαλίςει τθν εγκυρότθτα των αποτελεςμάτων 66

67 Ρρζπει να ςυγκεντρωκεί ςυλλογικι εκτίμθςθ από ειδικοφσ χωρίσ το ρίςκο επιρροϊν από μεμονωμζνουσ που κα αλλάξει τα αποτελζςματα. Ρρζπει να αναπτυχκεί μια πρόβλεψθ για ζνα ηιτθμα γφρω από το οποίο δεν είναι πολλά γνωςτά Δεν ςυνίςταται να εφαρμόηεται όταν: (people and participation net) Ρρζπει να χτιςτοφν ςχζςεισ επικοινωνίασ μεταξφ των ςυμμετεχόντων Ρρζπει να παρκοφν άμεςα αποφάςεισ Το ηιτθμα ζχει ιδθ εξερευνθκεί και το ερϊτθμα μετατίκεται ςτον προςδιοριςμό των ενεργειϊν. Ακολουκεί μια λίςτα των δυνατϊν κα αδφνατων ςθμείων τθσ μεκόδου. Γπλάκεηο (people and participation net, European Commission- Joint Research Center) Οι ςυμμετζχοντεσ μποροφν να ςυμπλθρϊςουν τθν ζρευνα ςτον διό τουσ χρόνο Τα άτομα εκφράηουν ελεφκερα τισ απόψεισ τουσ και να κριτικάρουν τισ ιδζεσ κακϊσ θ ανωνυμία διατθρείται κατά όλθ τθν διαδικαςία. Οι ςυηθτιςεισ δεν κυριαρχοφνται και περιορίηονται από τθν επιβλθτικότθτα κάποιου ςυμμετζχοντα ι τθν ιδιότθτά του. Θ ακολουκία των ερωτθματολογίων παράγει μια πολφ ευρφτερθ ποικιλία ιδεϊν από ότι κα παριγαγε κάκε ςυμμετζχων από μόνοσ του. Ο ςχθματιςμόσ τθσ μεκοδολογίασ, το μζγεκοσ των δεδομζνων, ο αρικμόσ των ειδικϊν που εμπλζκονται και το γεγονόσ ότι αντικρουόμενεσ απόψεισ αποκρφπτονται πίςω από μια κοινι ςυγκεντρωτικι, τθν κάνουν δθμοφιλι και αξιόπιςτθ προςζγγιςθ για ςχεδιαςτζσ πολιτικϊν Ππωσ άλλεσ καλοςχθματιςμζνεσ μζκοδοι ωκεί τουσ ανκρϊπουσ να ςκεφτοφν το μζλλον. Δίνει ςτουσ ςυμμετζχοντεσ δυνατότθτα να ςκεφτοφν ςε περιςςότερο βάκοσ και να ςυγκεντρϊςουν πλθροφορία μεταξφ των γφρων. Δείχνει κακαρά εάν υπάρχει ομοφωνία θ όχι Υπάρχει ψυχολογικι και επικοινωνιακι επιρροι ςτο να εκφράηονται απόψεισ με ςαφι και μεςτό τρόπο. Οι κρίςεισ επιδζχονται αναλφςεων, ιεράρχθςθσ και τοποκζτθςθσ ανά προτεραιότθτεσ Θ μορφι των αποτελεςμάτων είναι λειτουργικι για πολλοφσ που αςχολοφνται με τον ςχεδιαςμό πολιτικϊν. Θ μζκοδοσ επιτρζπει τισ μακροχρόνιεσ ςκζψεισ και ασ είναι προςανατολιςμζνθ ςτθ δράςθ Αδυναμίεσ (people and participation net)/ (European Commission- Joint Research Center) Μπορεί να είναι δφςκολο να ςυντονιςτεί και να κινθτοποιθκεί τθν ομάδα Τα αποτελζςματα μπορεί να επθρεάηονται από μερολθψίεσ των ςυμμετεχόντων Ρεριορίηεται ςτο να προβλζψει μελλοντικζσ εξελίξεισ, δεν είναι δυνατόν να προτείνει δράςθ. 67

68 Οι μελζτεσ Delphi είναι δφςκολο να λειτουργιςουν καλά. Καταναλϊνουν πολφ χρόνο και εργαςία και απαιτοφν ειδικι εξωτερικι προετοιμαςία. Γι αυτό τον λόγο είναι και ακριβζσ. Θ ομοφωνία ςτον δεφτερο γφρο είναι πολλζσ φορζσ τεχνθτι Υπάρχει κίνδυνοσ να αναγνωςτοφν τα αποτελζςματα ωσ δεδομζνα Μεμονωμζνεσ απόψεισ που μπορεί να ζχουν μεγάλθ αξία ςυνικωσ αγνοοφνται. Μόνο τα ςυγκεντρωμζνα αποτελζςματα δθμοςιεφονται ϊςτε να διατθρθκεί θ ανωνυμία. Είναι δφςκολο να βρει κανείσ αιτίεσ για τισ αντιτικζμενεσ απόψεισ κακϊσ θ ανωνυμία πρζπει να γίνει ςεβαςτι Μια φτωχά ςχεδιαςμζνθ μελζτθ κα προκαλζςει ανταγωνιςμό και κα εκμαιεφςει πλθροφορία κακισ ποιότθτασ. Μπορεί να πυροδοτιςει κριτικζσ για τθν διαδικαςία των προβλζψεων με τθν οποία ςχετίηεται. Γι αυτό πρζπει να δοκεί μεγάλθ προςοχι ςτθν επιλογι ςυμμετεχόντων, το ερωτθματολόγιο να προετοιμαςτεί διεξοδικά και να ελεγχκεί ϊςτε να αποφκεχκοφν φαινόμενα αμφιςθμίασ. Ρρζπει να προςεχκοφν φαινόμενα που προκφπτουν ςε ομαδικζσ ζρευνεσ. Ππωσ ςε όλεσ τισ ζρευνεσ οι απόψεισ κα αντικατοπτρίηουν τθν ομάδα ςυμμετεχόντων: μια περιοριςμζνθ επιλογι κριτθρίων για αυτοφσ μπορεί να οδθγιςει ςε μθ παρουςιάςιμεσ απόψεισ ι να παραλείψει ςθμαντικζσ πθγζσ πλθροφορίασ. Μερικοί ςυμμετζχοντεσ εγκαταλείπουν κατά τθν διάρκεια τθσ ζρευνασ. Ραράλλθλα ενϊ περαιτζρω ποιοτικι αποτίμθςθ τθσ Delphi μπορεί να παράγει χριςιμθ πλθροφορία αυτό το βιμα ςυνικωσ παραλείπεται λόγω χρόνου. Είναι ςυχνά δφςκολο να πειςτοφν οι ςυμμετζχοντεσ να απαντιςουν ζνα ερωτθματολόγιο δφο ι παραπάνω φορζσ και μπορεί να χρειαςτοφν κίνθτρα. Θ τάςθ για εγκατάλειψθ αυξάνεται μετά το δεφτερο ι τρίτο γφρο και γι αυτό οι περιςςότερεσ ζρευνεσ Delphi περιορίηονται ςε 2 γφρουσ. Μια ζρευνα Delphi είναι ςτθν πραγματικότθτα ζνα μείγμα μεκόδων κακϊσ χρειάηεται μια διαδικαςία παραγωγισ του κζματοσ. Δεν είναι εφαρμόςιμθ ςε όλα τα πεδία ι όλεσ τισ περιπτϊςεισ γιατί οι δθλϊςεισ πρζπει να ςχθματιςτοφν ςχετικά γριγορα. Ακόμα και όταν είναι εφαρμόςιμθ αυτόσ ο ςφντομοσ ςχθματιςμόσ μειϊνει τθν πολυπλοκότθτα τάδια τησ μεθόδου Ππωσ ζχει αναφερκεί θ μζκοδοσ λειτουργεί με τθν επαναλαμβανόμενθ χριςθ ερωτθματολογίων για να καταφζρει τθν δόμθςθ τθσ διαδικαςίασ επικοινωνίασ μιασ ομάδασ και τθν μετατροπι των διαφόρων απόψεων ςε ςυμφωνία. Το πρϊτο ερωτθματολόγιο είτε ηθτάει από τουσ ςυμμετζχοντεσ να αναγνωρίςουνε τα ηθτιματα και να παράγουν όςο το δυνατόν περιςςότερεσ ιδζεσ, είτε να απαντιςουν πολλζσ ερωτιςεισ κλειςτοφ τφπου όπωσ πικανζσ θμερομθνίεσ για ςυγκεκριμζνεσ εξελίξεισ (θ εξερεφνθςθ του αντικειμζνου που βρίςκεται υπό ςυηιτθςθ). Το δεφτερο ερωτθματολόγιο ανατροφοδοτεί ανϊνυμα με όλεσ τισ ιδζεσ και προβλζψεισ που δόκθκαν ςτον πρϊτο γφρο ςε όλουσ τουσ ςυμμετζχοντεσ. Αυτό το ερωτθματολόγιο επίςθσ δίνει τθν ευκαιρία οι ςυμμετζχοντεσ να εξειδικεφςουν κάκε ιδζα, να ςχολιάςουν τισ δυνάμεισ ι τισ αδυναμίεσ τθσ και να προτείνουν νζεσ ιδζεσ. Οι 68

69 ειδικοί απαντάνε ςτον δεφτερο γφρο επθρεαςμζνοι από τισ απόψεισ των ςυναδζλφων τουσ και αυτό είναι που διαφοροποιεί τθν μζκοδο από ςυμβατικζσ ζρευνεσ απόψεων. Το δεφτερο ςτάδιο καταλιγει ςτθν κατανόθςθ του πωσ θ ομάδα «βλζπει» το ηιτθμα. Θ κεντρικι ιδζα είναι ότι οι ςυμμετζχοντεσ μποροφν να μάκουν από τισ απόψεισ των άλλων χωρίσ να επθρεαςτοφν από ανκρϊπουσ που επιβάλλονται ςε κοινζσ ςυναντιςεισ ι ζχουν κάποια ςθμαντικι κζςθ. Λδανικά, όςοι προβάλουν ιςχυρζσ διαφωνίεσ ςε μια κοινι άποψθ κα χρειαςτεί να εξθγιςουν τισ απόψεισ τουσ και αυτό μπορεί να είναι πολφτιμθ πλθροφορία για τουσ άλλουσ. Ρεραιτζρω ερωτθματολόγια ςυγκεντρϊνουν τθν πλθροφορία που δόκθκε ςτο δεφτερο ερωτθματολόγιο και ηθτοφν επιπλζον διευκρινιςεισ, δυνάμεισ, αδυναμίεσ και νζεσ ιδζεσ. Αυτό το ςτάδιο μπορεί να επαναλθφκεί μζχρι ότου υπάρχει ομοφωνία. Δυςτυχϊσ αυτι θ διαδικαςία τθσ εξιγθςθσ των διαφωνιϊν είναι χρονοβόρα και ςυχνά παραλείπεται.το τελικό προϊόν είναι είτε μια ομοφωνία των ςυμμετεχόντων ςτο πικανό μζλλον ι μια ποικιλία πικανϊν εξελίξεων και οι δυνάμεισ και αδυναμίεσ τουσ. Θ μζκοδοσ Delphi υπάρχει ςε δυο ξεχωριςτζσ μορφζσ: τθν τυπικι και τθν «πραγματικοφ κζρδουσ». Στθν τυπικι μια μικρι ομάδα ςχεδιάηει το ερωτθματολόγιο και το ςτζλνει ςε μια ομάδα ςυμμετεχόντων. Αφοφ απαντθκεί ςυγκεντρϊνουν τα αποτελζςματα τα ςυνοψίηει και αναπτφςςει ζνα νζο ερωτθματολόγιο για τθν ομάδα. Θ ομάδα αυτι ζχει τουλάχιςτον μια ευκαιρία να επαναξιολογιςει τισ απαντιςεισ που ζδωςε μελετϊντασ τα ομαδικά αποτελζςματα. Στθ Delphi «πραγματικοφ κζρδουσ» ι "Delphi Conference" θ ανάλυςθ και ςφνκεςθ των αποτελεςμάτων γίνεται από ζναν υπολογιςτι που ζχει προγραμματιςτεί για αυτό. Θ πλεονζκτθμα αυτισ τθσ μορφισ είναι πωσ μειϊνει τισ κακυςτεριςεισ ςτθν ςφνοψθ των αποτελεςμάτων κάνοντασ τθν διαδικαςία ζνα ςφςτθμα real-time επικοινωνίασ, Ραρόλα αυτά χρειάηεται νωρίσ να κακοριςτοφν τα χαρακτθριςτικά τθσ επικοινωνίασ ςε αντίκεςθ με τθν τυπικι που μποροφν να ρυκμιςτοφν και κατά τθν διάρκεια τθσ μελζτθσ (Linstone et al., 2002) τάδια μεθόδου βήμα-βήμα Το κζμα που ερευνάται κα πρζπει να είναι κάποιο ςτο οποίο υπάρχει ζλλειψθ «ςκλθρϊν» δεδομζνων για μελλοντικζσ τάςεισ. Σε κάποιεσ περιπτϊςεισ ζνα κεματικό πεδίο είναι αρκετό, ςε άλλεσ ο ςκοπόσ είναι να υπάρξει μια γενικι επιςκόπθςθ ϊςτε να αποφαςιςτοφν περιςςότερα πεδία και να διαχειριςτοφν με ευζλικτουσ τρόπουσ. Υπάρχει πάντα θ δυνατότθτα να προςτεκοφν, να αφαιρεκοφν θ να μετονομαςτοφν πεδία. Μπορεί ςε αυτό το ςθμείο να παρατθρθκεί θ ομοιότθτα των ςταδίων με αυτά που ςυναντικθκαν ςτον ςχθματιςμό τθσ ζρευνασ ςτθν αρχι του κεφαλαίου. Θ μζκοδοσ Delphi όπωσ ιδθ αναφζρκθκε βοθκάει ομάδεσ να μετατρζψουν μζςω επαναλαμβανόμενθσ διαδικαςίασ τισ απόψεισ τουσ ςε ομοφωνία. Με ςυςτθματικι και ςχολαςτικι χριςθ θ μζκοδοσ μπορεί να ςυνδράμει ςθμαντικά ςτο να διευρυνκεί θ γνϊςθ εντόσ επαγγελματικϊν κλάδων(european Commission- Joint Research Center). 69

70 Αςχζτωσ με το ποιοσ από τουσ τφπουσ τθσ μεκόδου που ζχουν αναπτυχκεί κα χρθςιμοποιθκεί θ ςωςτι χριςθ τθσ μεκόδου απαιτεί μεκοδολογικι ακρίβεια και ερευνθτικι αυςτθρότθτα. Αν και δεν υπάρχουν ουςιαςτικά οδθγίεσ που μποροφν να εφαρμοςτοφν για κάκε ζρευνα Delphi οι F.Hasson, S.Keeney και H.McKenna (2000) προςπακοφν να προτείνουν μια λίςτα ελζγχου για να βοθκιςουν όςουσ χρθςιμοποιοφν τθν μζκοδο αλλά και να αναλφςουν τα κφρια βιματα και τθν προςοχι που πρζπει να δοκεί ςε αυτά. Ραρακάτω παρουςιάηονται ςτοιχεία από τθν διαδικαςία όπωσ τθν περιγράφουν ςτο άρκρο τουσ αλλά και από τθν περιγραφι των βθμάτων τθσ μεκόδου από το κοινό κζντρο ζρευνασ τθσ ευρωπαϊκισ κομιςιόν. 1. Οξηζκόο ηεο δηαδηθαζίαο / Αλαγλσξίδνληαο ην πξόβιεκα Θ όλθ διαδικαςία πρζπει να προκακοριςτεί. Ρωσ κα είναι οι ςυναντιςεισ με το panel; τι μορφι κα ζχει το ερωτθματολόγιο; Αυτό ςθμαίνει πωσ πρζπει να γίνει λεπτομερισ οργάνωςθ. Κα οργανωκοφν workshops, ςυνεντεφξεισ, παρουςιάςεισ; Εάν ναι πρζπει όλα αυτά να οργανωκοφν και να προετοιμαςτοφν. Κατά τον ςχεδιαςμό του ερωτθματολογίου, είναι ςθμαντικό να υπάρχουν ςκζψεισ από τθν αρχι για το πϊσ κα γίνει θ ανατροφοδότθςθ τθσ πλθροφορίασ ςτον δεφτερο γφρο. Ο ςυνικθσ τρόποσ είναι να παρζχονται ποςοςτϊςεισ και γραφικά από τα ςυγκεντρωμζνα δεδομζνα, ςε παρόμοιο τρόπο με τον πρϊτο γφρο ερωτιςεων. Αυτό όμωσ δίνει ςυχνά τθν εντφπωςθ μιασ πολφ γεμάτθσ εικόνασ και υπερβολικισ πλθροφορίασ για να δοκεί ςε μια ςελίδα. Τα νζα θλεκτρονικά μζςα δίνουν πολλζσ περιςςότερεσ δυνατότθτεσ, υπάρχει χϊροσ για δθμιουργικότθτα. Ρρζπει να λαμβάνεται υπόψθ πωσ θ κατάςταςθ ι το πρόβλθμα που ςχετίηεται με τθν ομαδικι επικοινωνία κακορίηει τθν χριςθ τθσ Delphi, και όχι θ φφςθ τθσ ίδιασ τθσ μεκόδου. Οι τζςςερισ κατά Turoff(Hasson, 2000) ςκοποί τθσ ζρευνασ που επιβάλλουν τθν χριςθ τθσ Delphi είναι: θ διερεφνθςθ ι αποκάλυψθ των υποβοςκουςϊν υποκζςεων ι τθσ πλθροφορίασ που οδθγοφν ςε διαφορετικζσ απόψεισ. θ διερεφνθςθ για πλθροφορία που μπορεί να δθμιουργιςει ομοφωνία ςε ζνα τμιμα τθσ ομάδασ που μασ απαντά θ ςφγκριςθ ενθμερωμζνων κρίςεων πάνω ςε ζνα ηιτθμα που επεκτείνεται ςε μια μεγάλθ ποικιλία κλάδων. θ μόρφωςθ τθσ ομάδασ που μασ απαντά για τα διαφορετικζσ και ςυςχετιηόμενεσ όψεισ του ηθτιματοσ Θ κατανόθςθ τθσ φφςθσ του προβλιματοσ και τθσ διοικθτικισ αντιμετϊπιςθσ που κα χρειαςτεί πρζπει να υπάρχουν πριν αποφαςιςτεί θ χριςθ τθσ μεκόδου. 2. Καηαλνώληαο ηελ δηαδηθαζία Απαραίτθτο είναι εκτόσ φυςικά από τθν κατανόθςθ του προβλιματοσ και θ κατανόθςθ τθσ λειτουργίασ τθσ μεκόδου. Τα διαδοχικά ερωτθματολόγια, θ ανατροφοδότθςθ των απόψεων ςτουσ ςυμμετζχοντεσ, θ ανωνυμία και θ χριςθ «ειδικϊν» είναι μερικά από τα ςτοιχεία τθσ. Σθμαντικό είναι να επιςθμανκεί πωσ μια πιλοτικι δοκιμι ιδανικά πρζπει να προθγείται τθσ εφαρμογισ τθσ μεκόδου. Χρθςιμοποιϊντασ διαδοχικά ερωτθματολόγια οι απόψεισ λαμβάνονται υπόψθ με μθ ανταγωνιςτικό τρόπο τα μζλθ τθσ 70

71 ομάδασ ενθμερϊνονται κάκε φορά για τθν παροφςα ομαδικι γνϊμθ και επιςθμαίνονται τα ηθτιματα που ξεχάςτθκαν ι κεωρικθκαν αςιμαντα. Υπάρχει θ δυνατότθτα αλλαγισ γνϊμθσ. a. Σχθματιςμόσ των δθλϊςεων Ρριν ξεκινιςει θ καταςκευι των ερωτιςεων κα πρζπει πρϊτα να ςχθματιςτοφν κάποιεσ δθλϊςεισ δθλαδι να κατανοθκεί το πλαίςιο του προβλιματοσ και να οριςτοφν ςαφϊσ τα ηθτιματα που πρζπει να μελετθκοφν. Ρρόκειται για μια χρονοβόρα διαδικαςία. Ρρζπει να γίνει ςαφζσ από ποφ προζρχονται και ο ευκολότεροσ τρόποσ είναι με ζρευνα από υπάρχουςα βιβλιογραφία και ζρευνεσ. Ο πιο δθμιουργικόσ τρόποσ είναι να δθμιουργθκοφν ομάδεσ εργαςίασ που να ζχουν τθν ευκφνθ να φτιάξουν τθν δομι του πεδίου και να ςχθματίςουν τα ηθτιματα. Είναι ςυχνά απαραίτθτο να φιλτράρονται τα ηθτιματα διπλά θ και τριπλά γιατί ςυχνά οι ειδικοί ςτισ ομάδεσ εργαςίασ προςκζτουν ηθτιματα αντί να αφαιροφν. Το τελευταίο βιμα είναι ο ςχθματιςμόσ των λεπτομερειϊν. b. Σχθματιςμόσ των ερωτιςεων Οι ερωτιςεισ προκφπτουν από τα αντικείμενα που κα μελετθκοφν και πρζπει να προςαρμόηονται ςε αυτά. Ρρζπει να ορίηονται ςαφϊσ, να είναι δυνατόν να απαντθκοφν και να ταιριάηουν ςτισ δθλϊςεισ (κατευκυντιριεσ γραμμζσ) που ζχουν γίνει. Οι δθλϊςεισ πρζπει να ςχθματιςτοφν ϊςτε τα κριτιρια ι οι ερωτιςεισ να μποροφν να κρικοφν με βάςθ αυτζσ. Συχνά οι ερωτιςεισ ςχετίηονται με το πότε κα ςυμβεί ζνα γεγονόσ ι μια εξζλιξθ. Αυτό είναι ςθμαντικό για να υπάρχει αντίλθψθ του χρονικοφ ορίηοντα για τον οποίον γίνεται ςυηιτθςθ. Ο χρόνοσ υλοποίθςθσ χωρίηεται ςυνικωσ ςε πενταετίεσ γιατί είναι πιο εφκολα από ακριβι υπολογιςμό χρόνων ςε ςυγκεκριμζνουσ αρικμοφσ. Ζνασ 30χρονοσ χρονικόσ ορίηοντασ είναι κλαςςικόσ για μια τζτοια ζρευνα αλλά γίνεται επίςθσ να ρωτιςει κανείσ για μια μεταγενζςτερθ εποχι των 30 χρόνων ι αν ποτζ κα ςυμβεί κάτι. Άλλεσ ερωτιςεισ μπορεί να ςχετίηονται με πικανοφσ περιοριςμοφσ (οικονομικοφσ, τεχνολογικοφσ, κοινωνικοφσ, πολιτικοφσ) για τθν φπαρξθ γεγονότοσ ι εξζλιξθσ. Θ παρουςίαςθ δεδομζνων πρζπει να προαποφαςιςτεί και εξαρτάται από τουσ ςυμμετζχοντεσ. Άλλα κριτιρια που είναι απαραίτθτα για τθν αποτίμθςθ και τθν εγκυρότθτα του δείγματοσ ειδικϊν και των απαντιςεων όπωσ αυτοεκτίμθςθ των ςυμμετεχόντων για τον βακμό «ειδίκευςισ» τουσ μποροφν επίςθσ να ςυμπεριλθφκοφν. Κατά τον ςχθματιςμό ερωτιςεων δεν πρζπει να παραμελοφνται οι επιλογζσ ςτθ διατφπωςθ, μορφοποίθςθ κλπ(oppenheim, 1992): Θ διατφπωςθ ζχει ςθμαςία για να αποκτθκεί θ πλθροφορία που απαιτείται και όχι απλά μια πλθροφορία που δεν κα είναι χρθςιμοποιιςιμθ. 71

72 Ρροςοχι πρζπει να δοκεί ςτθν ςειρά των λζξεων και τθν επιλογι τουσ για να μθν προδιακζτουν προσ μια ςυγκεκριμζνθ απάντθςθ ι να υπάρχουν παρεξθγιςεισ Ρρζπει να μζνουν περικϊρια επιλογισ τθσ απάντθςθσ χωρίσ να υπάρχουν μόνο δυο ακραίεσ εναλλακτικζσ, επίςθσ να υπάρχει και περικϊριο για τθν μθ απάντθςθ ςε μια ςυγκεκριμζνθ ερϊτθςθ(δεν γνωρίηω, δεν απαντϊ) Οι οδθγίεσ επιλογισ απάντθςθσ ι βακμολόγθςθσ πρζπει να είναι ςαφείσ Ορίηεται πρϊτα απ όλα καλά ο ςτόχοσ/ςκοπόσ τθσ ερϊτθςθσ δθλαδι τι απάντθςθ ηθτείται, ϊςτε να ςχθματιςτεί αποτελεςματικά Θ μορφοποίθςθ και παρουςίαςθ του ερωτθματολογίου είναι επίςθσ ςθμαντικό να είναι ξεκάκαρεσ και να εξυπθρετοφν τουσ ςυμμετζχοντεσ. Επιλζγεται ο κατάλλθλοσ τρόποσ απάντθςθσ για κάκε ερϊτθςθ(ανοιχτοφ τφπου-κλειςτοφ κλπ). 3. Δπηινγή ηεο νκάδαο(panel) ησλ εηδηθώλ Ρρζπει να βρεκεί θ κατάλλθλθ ιςορροπία ςτθν επιλογι των ειδικϊν, δθλαδι να είναι ςχετικά αμερόλθπτοι αλλά και να ενδιαφζρονται για το ηιτθμα που διερευνάται ϊςτε θ πλθροφορία που ςυγκεντρϊνεται να ανταποκρίνεται ςτισ υπάρχουςεσ αντιλιψεισ ι/και γνϊςεισ. Σθμαντικό για τον ερευνθτι είναι να καταλαβαίνει πότε πρζπει να ςταματιςει τθν ςυλλογι των δεδομζνων και ποιοσ είναι ο οριςμόσ τθσ ομοφωνίασ ςε ςχζςθ με τα ευριματα τθσ μελζτθσ. Ρ.χ. εάν μόνο οι ερωτιςεισ με απιχθςθ άνω του 50% επιςτρζφονται για επαναδιαπραγμάτευςθ μπορεί να μειωκεί υπερβολικά θ ποικιλία των απαντιςεων. Το πλικοσ του δείγματοσ και ο βακμόσ αντιπροςωπευτικότθτάσ του επθρεάηει τθν παραγωγι ιδεϊν, μερικζσ μελζτεσ επιςτρατεφουν 60 άτομα άλλεσ μόνο 15-προφανϊσ όςο μεγαλφτερο το δείγμα τόςο μεγαλφτερθ θ παραγωγι δεδομζνων που με τθν ςειρά του επθρεάηει τθν ανάλυςι τουσ. a. Αναγνϊριςθ και επιλογι του δείγματοσ Θ επιλογι των ειδικϊν ςτα δείγματα ςυχνά γίνεται με μθ τυχαίουσ τρόπουσ όπωσ με ςκοπό (βάςει των γνϊςεϊν τουσ) ι με κριτιρια (βάςει του ερευνϊμενου προβλιματοσ). Οι ςυμμετζχοντεσ δθλαδι δεν επιλζγονται τυχαία άρα θ αντιπροςωπευτικότθτα δεν επιβεβαιϊνεται. Αφοφ βρεκεί το δείγμα πρζπει να διαπραγματευτεί θ πρόςβαςθ ςτισ πλθροφορίεσ που κα χρειαςτοφν και τζλοσ πρζπει να γίνει θ «ςτρατολόγθςθ» των υποψιφιων ςυμμετεχόντων ςτο δείγμα τθσ μελζτθσ. Είναι ιδιαίτερα ςθμαντικό να μθν μεταβλθκεί το δείγμα κατά τθν διαδικαςία τθσ μελζτθσ. b. Ενθμζρωςθ του δείγματοσ Θ προετοιμαςία του δείγματοσ είναι ζνα ςθμαντικό βιμα, οι ςυμμετζχοντεσ κα πρζπει να ενθμερωκοφν για το τι κα χρειαςτεί να κάνουν, πόςο χρόνο κα χρειαςτεί να αφιερϊςουν και πϊσ κα 72

73 χρθςιμοποιθκεί θ πλθροφορία που κα δϊςουν. Ρζραν τθσ προφορικισ, θ γραπτι πλθροφορία μαηί με τον πρϊτο γφρο τθσ Delphi είναι ιδιαίτερα χριςιμθ. Θ κατανόθςθ των ςτόχων τθσ ζρευνασ από τουσ ςυμμετζχοντεσ ϊςτε να χτιςτεί μια ερευνθτικι ςχζςθ κακϊσ οι δεφτεροσ, τρίτοσ και επόμενοι γφροι βαςίηονται ςτθν δικι τουσ επιλογι. Ρροςοχι χρειάηεται ςτθν ςτελζχωςθ του panel και τα κριτιρια επιλογισ πρζπει να διατυπωκοφν(για να μθν υπάρχουν προβλιματα μερολθψίασ). Ρριν ζνασ ειδικόσ ςυμφωνιςει να πάρει μζροσ ςτθ μελζτθ κα πρζπει να κατανοιςει τον ςκοπό τθσ και να γνωρίηει ότι θ ειδίκευςθ του κα πρζπει να είναι διακζςιμθ ςε όλουσ τουσ γφρουσ τθσ ζρευνασ. Θ μζκοδοσ ζχει επαναλθπτικι φφςθ, για να διατθριςει θ ζρευνα τθν αξιοπιςτία τθσ κα πρζπει να περιοριςτεί θ τάςθ των ειδικϊν μελϊν να εγκαταλείπουν μετά τον πρϊτο γφρο. 4. Γηαρείξηζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ Το ίδιο άτομο κα πρζπει να διαχειρίηεται και να ελζγχει το ερωτθματολόγιο και να επικοινωνεί τα αποτελζςματα ςτα μζλθ του panel. 5. πιινγή δεδνκέλσλ θαη αλάιπζε Το βιμα αυτό αποτελείται από τρία μικρότερα: a. Θ ανακάλυψθ των απόψεων Σε αυτό το ςτάδιο υπάρχουν δφο ςθμεία ςτα οποία πρζπει να δοκεί ςθμαςία: το πρϊτο είναι πόςοι γφροι κα χρειαςτοφν ωσ τθν ομοφωνία (ενϊ κλαςςικά προτείνονται 4 οι πιο πρόςφατεσ ζρευνεσ προτείνουν τρείσ ι ακόμα και δφο) και το δεφτερο είναι το επίπεδο ομοφωνίασ-ςτθν ουςία ςυμφωνίασ- δθλαδι με ποιο ποςοςτό ςυμφωνίασ μεταξφ των ςυμμετεχόντων κεωρείται πωσ υπάρχει μια επικρατοφςα άποψθ-αποτζλεςμα. b. Θ διαδικαςία του κακοριςμοφ των ηθτθμάτων Στθν κλαςςικι μορφι μιασ Delphi ο πρϊτοσ γφροσ αποτελείται από ερωτιςεισ ανοιχτοφ τφπου που γεννοφν ιδζεσ και επιτρζπουν ςτουσ ςυμμετζχοντεσ να ςυμπλθρϊςουν ελεφκερα τισ απαντιςεισ τουσ. Ζτςι αναγνωρίηονται τα ηθτιματα που κα ερευνθκοφν ςτουσ επόμενουσ γφρουσ. Ρρζπει φυςικά να δοκεί μεγάλθ προςοχι ςτθν διατφπωςθ των ερωτιςεων ειδικά ςτον πρϊτο γφρο. Ρρζπει να είναι καλά διατυπωμζνεσ και ςαφείσ οι ερωτιςεισ. Σε μερικζσ ζρευνεσ οι πρϊτοι γφροι βαςίηονται ςε ιδθ υπάρχουςεσ πλθροφορίεσ για βακμολόγθςθ ι για ανταπάντθςθ. c. Θ ανάλυςθ των δεδομζνων Εδϊ περιλαμβάνεται θ ανάλυςθ και θ προςεκτικι διαχείριςθ ποιοτικϊν και ποςοτικϊν δεδομζνων. Τα ποιοτικά δεδομζνα που φζρνουν ςυνικωσ οι πρϊτοι γφροι μποροφν να αναλυκοφν με μεκόδουσ ανάλυςθσ περιεχομζνου. Θ διατιρθςθ τθσ γλϊςςασ των ςυμμετεχόντων και θ μθ προςκικθ άλλων ςτοιχείων είναι ςθμαντικι κατά τθν ανάλυςθ. Σε αυτό το ςτάδιο πρζπει επίςθσ να παραχκοφν 73

74 ςτατιςτικά αποτελζςματα ϊςτε ςτουσ επόμενουσ γφρουσ κακζνασ από τουσ ςυμμετζχοντεσ να μπορεί να κρίνει τθν άποψι του ςε ςχζςθ με τα ςτατιςτικά δθλαδι ποφ βρίςκεται ςχετικά με τθν μζςθ και με άλλεσ απόψεισ. Μια κοινι προςζγγιςθ είναι ότι για κάκε ερϊτθςθ υπολογίηονται οι μεςαίεσ(θ κεντρικι τάςθ) και περιφερειακζσ(το άνω και κάτω 25%) ςυχνότθτεσ. Από τα μζλθ που ζχουν μεγάλεσ αποκλίςεισ από τισ τυπικζσ απαντιςεισ ηθτείται να αιτιολογιςουν ςφντομα τθν άποψι τουσ. Ζτςι υπολογίηονται νζεσ μζςεσ τιμζσ και είτε χρθςιμοποιοφνται για τελικι πρόβλεψθ είτε μπαίνουν ξανά ςε επεξεργαςία ςε επόμενο γφρο. Ραρόλα αυτά μια ζρευνα Delphi δεν κα ζπρεπε να ζχει πάνω από 4 γφρουσ. 6. Πόξνη Θ ικανότθτεσ του ερευνθτι να διοικιςει και να διαχειριςτεί είναι πολφ ςθμαντικζσ εδϊ μιασ και πζρα από τα διαδικαςτικά που αναλφονται εκτενϊσ ςτθν βιβλιογραφία πρζπει να διαχειρίηεται και πόρουσ όπωσ πχ χϊρο αποκικευςθσ, φακζλουσ, ζγγραφα, ετικζτεσ κλπ. 7. Εεηήκαηα εζηθήο Τα ηθτιματα θκικισ αναφζρονται ςτθν ανωνυμία των ςυμμετεχόντων. Ουςιαςτικά αφοφ ο ερευνθτισ γνωρίηει και διαχειρίηεται τισ απαντιςεισ των ςυμμετεχόντων και γνωρίηονται και μεταξφ τουσ ίςωσ, υπάρχει μόνο μια εν μζρει ανωνυμία. 8. Αμηνπηζηία θαη εγθπξόηεηα Θ αξιοπιςτία αναφζρεται ςτθν ιδιότθτα μιασ μεκόδου να παράγει ίδια αποτελζςματα υπό όλεσ τισ περιπτϊςεισ, επειδι όμωσ αυτό ςτθν περίπτωςθ τθσ Delphi ιταν δυςλειτουργικό, κριτιρια βαςιςμζνα ςε τζςςερα ηθτιματα εφαρμόηονται για να υπάρχουν αξιόπιςτεσ μεταφράςεισ των ευρθμάτων. Τα ηθτιματα αυτά είναι: θ φερεγγυότθτα, εφαρμοςιμότθτα, εξεταςιμότθτα, επαλικευςιμότθτα. Θ Delphi επίςθσ ςτθρίηεται ςτθν υπόκεςθ τθσ αςφάλειασ των αρικμϊν, ότι δθλαδι πολλοί άνκρωποι είναι λιγότερο πικανό να πάρουν μια λάκοσ απόφαςθ από ότι ζνασ μόνοσ του. Οι απόψεισ ενιςχφονται μζςω τθσ αιτιολόγθςθσ και του διαλόγου μζςω τθσ μεκόδου που εμπλουτίηει ζτςι τθν εγκυρότθτά τθσ. Σθμαντικι φυςικά παράμετροσ είναι ο λόγοσ ανταπόκριςθσ από τουσ ςυμμετζχοντεσ. 9. Αλαθνξά ησλ απνηειεζκάησλ Θ αναφορά των αποτελεςμάτων μπορεί να γίνει με διάφορουσ τρόπουσ όπωσ γραφικι αναπαράςταςθ ι περιγραφι ςε κείμενο ςτατιςτικϊν δεδομζνων. Θ αναφορά πρζπει να γίνεται με ςαφινεια ϊςτε ο αναγνϊςτθσ να καταλαβαίνει πϊσ να αντιμετωπίςει τα αποτελζςματα αναλόγωσ τθσ βαρφτθτασ που τουσ δίνεται. 10. Μεηάθξαζε ησλ απνηειεζκάησλ 74

75 Θ Delphi ζχει κατθγορθκεί πωσ ωκεί ςε ομοφωνία μζςω του να μθν αφινει τουσ ςυμμετζχοντεσ να ςυηθτιςουν τα ηθτιματα που προκφπτουν και ότι δεν υπάρχει ευκαιρία να επεξεργαςτοφν τισ απόψεισ τουσ. Ακόμα υπάρχει κίνδυνοσ να δοκεί περιςςότερθ εμπιςτοςφνθ από ότι δικαιολογείται ςτα αποτελζςματα. Είναι ςθμαντικό να επιςθμανκεί πωσ θ ομοφωνία δεν ςθμαίνει ότι βρζκθκε θ ςωςτι απάντθςθ, ι άποψθ, ι κρίςθ. Θ μζκοδοσ χρθςιμοποιείται για τθν δόμθςθ μιασ ομαδικισ ςυηιτθςθσ και για να άρει ηθτιματα προσ ςυηιτθςθ. Είναι ςυχνά χριςιμθ ςτο να ςυγκεντρϊςει απόψεισ από μεγάλουσ αρικμοφσ ανκρϊπων ωσ ευριςτικόσ μθχανιςμόσ(heuristic device) παρά για να προβλζψει το μζλλον. Ρρόβλθμα ζρευνασ Λογικι ζρευνασ Αναςκόπθςθ βιβλιογραφίασ Μεκοδολογία Ανάλυςθ Δεδομζνων Συηιτθςθ και ςυμπεράςματα Ραραρτιματα: Σαφϊσ οριςμζνο Επεξιγθςθ κζματοσ και μεκόδου Μελζτθ κζματοσ Συλλογι δεδομζνων: ςαφισ εξιγθςθ τθσ μεκόδου που χρθςιμοποιείται Γφροι: εξιγθςθ αρικμοφ γφρων, περιγραφι του κακενόσ Δείγμα: διαδικαςία επιλογισ ειδικϊν και τα χαρακτθριςτικά τουσ αναλυμζνα με λεπτομζρεια Διευκρίνιςθ ηθτθμάτων αξιοπιςτίασ και εγκυρότθτασ Στατιςτικι ανάλυςθ: οδθγοί για τον αναγνϊςτθ Θκικι ευκφνθ: απζναντι ςτο δείγμα ειδικϊν και τθν ερευνθτικι κοινωνία. Λόγοσ ανταπόκριςθσ ςε κάκε γφρο(αναλογίεσ) Γφροσ 1: παρουςίαςθ ςυνολικϊν αρικμϊν που ζχουν παραχκεί Γφροσ 2: παρουςίαςθ των αποτελεςμάτων που δείχνουν τθν ζνταςθ που υποςτθρίηονται τα ηθτιματα Ρεραιτζρω γφροι (εάν γίνουν): Ραρουςίαςθ των αποτελεςμάτων Ζκδοςθ/ζκβαςθ τθσ ομοφωνίασ Μεταφράςεισ τθσ ομοφωνίασ(εάν υπιρξε ι όχι) Κατευκφνςεισ για περαιτζρω ζρευνα που προκφπτει από τα ςυμπεράςματα Αντίγραφο του κάκε γφρου τθσ ζρευνασ με επεξιγθςθ Πίλαθαο 3 - Πεδία από ηελ κέζνδν Delphi πνπ θαηαγξάθνληαη θαηά ηελ δηεμαγσγή ηεο(hasson et al., 2000) 75

76 5.3.4 Λίςτα ελέγχου Ππωσ προαναφζραμε οι F.Hasson, S.Keeney και H.McKenna (2000) προςπακοφν να προτείνουν μια λίςτα ελζγχου για να βοθκιςουν όςουσ χρθςιμοποιοφν τθν μζκοδο. Θ λίςτα αυτι είναι θ εξισ: Ρρζπει να αποςαφθνιςτεί το πρόβλθμα που διερευνάται Ρρζπει να εντοπιςτοφν οι διακζςιμεσ πθγζσ και οι δυνατότθτεσ του ερευνθτι ςτθν ανάλυςθ, τθν διεφκυνςθ και το χτίςιμο ςχζςεων Κατανόθςθ τθσ διαδικαςίασ τθσ μεκόδου και απόφαςθ για τα μζςα που κα χρθςιμοποιθκοφν Απόφαςθ για τθν δομι του αρχικοφ γφρου και τον αρικμό των γφρων που κα υπάρξουν Ρροςδιοριςμόσ των κριτθρίων και του οριςμοφ του «ειδικοφ» και τθσ «ομοφωνίασ» ςε ςχζςθ με τουσ ςτόχουσ τθσ ζρευνασ Ρρζπει να δοκεί πολφ προςοχι ςτα κριτιρια που κα επιλεχκοφν, ςτθν απόδοςθ του τίτλου του ειδικοφ ςε κάκε ςυμμετζχοντα και ςτθ χριςθ μθ τυχαίων τεχνικϊν δειγματολθψίασ είτε με ςκοπό είτε με κριτιρια Ρροςοχι επίςθσ χρειάηεται ςτα ηθτιματα που οδθγοφν τθν ςυλλογι δεδομζνων όπωσ θ ανακάλυψθ των απόψεων, θ διαδικαςία προςδιοριςμοφ των πιο ςθμαντικϊν ηθτθμάτων (ςτο ςχεδιαςμό του τελευταίου γφρου) και τθν διαχείριςθ των απόψεων, τθν ανάλυςθ και τον χειριςμό και των ποιοτικϊν και των ποςοτικϊν δεδομζνων. Ρρζπει να λθφκεί υπόψθ το πϊσ κα παρουςιαςτοφν τα τελικά αποτελζςματα ςε γραφικά ι/και ςε ςτατιςτικζσ αναπαραςτάςεισ με εξιγθςθ για το πϊσ ο αναγνϊςτθσ πρζπει να μεταφράςει τα αποτελζςματα και πϊσ να αφομοιϊςει τα ευριματα ςε ςχζςθ με τθν ζμφαςθ που τουσ δίνεται Τζλοσ πρζπει να λθφκοφν υπόψθ ηθτιματα θκικισ ευκφνθσ, ανωνυμίασ. αξιοπιςτίασ και εγκυρότθτασ με ςυνεχι τρόπο κατά τθν διάρκεια τθσ διαδικαςίασ ςυλλογισ δεδομζνων. Για να ελεγχκεί εάν θ μζκοδοσ είναι κατάλλθλθ για τθν περίςταςθ που ςχεδιάηεται να χρθςιμοποιθκεί μπορεί να εφαρμοςτεί θ λίςτα ελζγχου από το κοινό κζντρο ζρευνασ που ακολουκεί(european Commission- Joint Research Center): Ρόςο εφροσ ζχει θ ζρευνα; Για πόςα πεδία κα τεκοφν ερωτιςεισ; Ρϊσ κα οργανωκεί; Ροιοσ διαχειρίηεται τθν διαδικαςία; Υπάρχουν οι αναγκαίεσ δεξιότθτεσ και πθγζσ; Τι αποτελζςματα αναμζνονται; Ροιεσ είναι οι ερωτιςεισ που τίκενται; Ρϊσ ςχεδιάηεται το ερωτθματολόγιο; Ροιοι ζχουν επιλεχκεί να ςυμμετζχουν; Τι είδουσ ανάλυςθ χρειάηεται για τισ επιδιϊξεισ τθσ ζρευνασ και πρζπει να εξυπθρετείται από τθν πλθροφορία που κα ςυγκεντρωκεί; Ρϊσ ςκοπεφεται να χρθςιμοποιθκοφν τα αποτελζςματα; Κα υπάρξουν δραςτθριότθτεσ που κα ακολουκιςουν όπωσ πχ δθμοςιεφςεισ παρουςιάςεισ ςυνζδρια ι workshops; 76

77 5.3.5 Κατάλληλοι ςυμμετέχοντεσ Οι άνκρωποι επιλζγονται να ςυμμετζχουν ςε μια ζρευνα Delphi εξαιτίασ τισ ειδικότθτάσ τουσ ι των ειδικϊν τουσ γνϊςεων ςτο πεδίο που ςυηθτείται. Θ ειδικότθτά τουσ δεν πρζπει υποχρεωτικά να είναι ακαδθμαϊκι και μπορεί να είναι απλά αυτι ενόσ ζμπειρου χριςτθ. Τυπικά εμπλζκονται ειδικοί από επιχειριςεισ, κυβζρνθςθ, ζρευνα, ενϊςεισ και άλλα άτομα αξιόπιςτα ςτο πεδίο ενδιαφζροντοσ, αλλά ςυνικωσ θ ζννοια ειδικόσ ζχει τθν ευρεία τθσ μορφι(european Commission- Joint Research Center). Είναι ςθμαντικό ςυμμετζχοντεσ να αντιπροςωπεφουν μια ευρεία ποικιλία απόψεων ϊςτε να υπάρξει ενδιαφζρουςα ανταλλαγι ιδεϊν. Μια ζρευνα Delphi μπορεί να περιλαμβάνει μεταξφ 10 και 50 ςυμμετεχόντων(people and participation net) Προβλήματα από λάθη/ παγίδεσ Επιφανειακά θ μζκοδοσ φαίνεται πολφ εφκολθ ςτθν χριςθ. Εξαιτίασ αυτοφ του χαρακτθριςτικοφ πολλοί ζχουν προςπακιςει να τθν χρθςιμοποιιςουν χωρίσ να λάβουν υπόψθ προςεκτικά τα προβλιματα που μπορεί να προκφψουν. Συχνζσ αιτίεσ για τθν αποτυχία τθσ χριςθσ τθσ μεκόδου είναι(linstone et al., 2002): Θ επιβολι των απόψεων και των προϊδεαςμϊν του διαχειριςτι ςτθν ομάδα που απαντά μζςω του προκακοριςμοφ τθσ δομισ τθσ μεκόδου και χωρίσ να επιτρζπει τθν ςυμβολι άλλων οπτικϊν που ςχετίηονται με το πρόβλθμα. Να υποτεκεί ότι θ μζκοδοσ μπορεί να είναι υποκατάςτατο για όλεσ τισ άλλεσ ανκρϊπινεσ επικοινωνίεσ ςε μια δεδομζνθ κατάςταςθ Κακζσ τεχνικζσ ςτθν ςυγκεφαλαίωςθ και ςτθν παρουςίαςθ μιασ ομαδικισ απάντθςθσ και θ εξαςφάλιςθ κοινϊν μεταφράςεων των αξιολογικϊν κλιμάκων που χρθςιμοποιοφνται. Να αγνοοφνται και να μθν ερευνϊνται περαιτζρω οι διαφωνίεσ, ζτςι ϊςτε οι αποκαρρυμζνοι διαφωνοφντεσ να εγκαταλείπουν τθν ζρευνα με αποτζλεςμα τθν δθμιουργία ψευδοφσ ομοφωνίασ. Υποτίμθςθ τθσ απαιτθτικισ φφςθσ τθσ μεκόδου και το γεγονόσ ότι κουραςμζνοι ςυμμετζχοντεσ πρζπει να αναγνωρίηονται ωσ ςφμβουλοι και να αποηθμιϊνονται για τον χρόνο τουσ αν θ ζρευνα δεν είναι μζροσ τθσ δουλειάσ τουσ. Αυτά είναι εικονικά προβλιματα που δεν επθρεάηουν αυτά κακαυτά τθν χρθςιμότθτα τθσ τεχνικισ. Τυπικι είναι θ ερϊτθςθ πϊσ να επιλεχκεί μια καλι ομάδα ςυμμετεχόντων; Αυτό ςτθν πραγματικότθτα είναι ζνα πρόβλθμα για τον ςχθματιςμό κάκε είδουσ επιτροπισ και υπάρχει ανεξάρτθτα από το ποια μζκοδοσ επικοινωνίασ κα επιλεχκεί. Άλλο ζνα πρόβλθμα προκφπτει ςυχνά όταν ζνασ ςυγκεκριμζνοσ ςχεδιαςμόσ ζρευνασ Delphi λαμβάνεται ωσ αντιπροςωπευτικόσ για όλεσ τισ ζρευνεσ, και αργότερα παρατθρείται ότι δεν λειτουργεί για κάποιεσ εφαρμογζσ. Άλλο ζνα πρόβλθμα είναι θ ειλικρίνεια τθσ ομάδασ διαχείριςθσ που είναι ίδια με τθν ανθςυχία για τθν ειλικρίνεια οποιαςδιποτε ομάδασ ανάλυςθσ. Τζλοσ παρεξθγιςεισ μπορεί να προκφψουν από τθν γλϊςςα και τθν λογικι εάν οι ςυμμετζχοντεσ ζχουν διαφορετικά πλαίςια κουλτοφρασ. 77

78 Τελικά το ςθμαντικό ςτθ ζρευνα Delphi είναι όχι το πόςεσ διαφορετικζσ πραγματικότθτεσ υπάρχουν αλλά το προϊόν που παράγεται μζςω τθσ αλλθλεπίδραςθσ τθσ ομάδασ του panel. Ρζραν των προβλθμάτων που προαναφζρκθκαν οι Harold A.Linstone και Murray Turoff(2002) αναφζρουν 8 παγίδεσ τισ οποίεσ κρφβει θ χριςθ τθσ Delphi. Οι περιπτϊςεισ είναι οι εξισ(h.a.linstone, M.Turoff, 2002): 1. Ζκπτωςθ ςτισ μελλοντικζσ εξελίξεισ(discounting future): Αγνοϊντασ τον μακροπρόκεςμο ορίηοντα μπορεί να υπάρχει ελπίδα ότι κα εμφανιςτοφν επιπλζον επιλογζσ και λφςεισ και πωσ θ ανάγκθ να λθφκεί κάποια απόφαςθ κα εξαφανιςτεί ι θ ευκφνθ κα περάςει ςε άλλα χζρια. Ο βακμόσ ςτον οποίον γίνεται ζκπτωςθ μπορεί να μεταβάλλεται αναλόγωσ το κοινωνικό και πολιτιςτικό υπόβακρο του κακενόσ. Επίςθσ θ αντίλθψθ του χρόνου από τον κακζνα παραμορφϊνει τισ βάςεισ δεδομζνων του κακϊσ προςπακεί να αναπτφξει μια διαιςκθτικι πρόβλεψθ ι άποψθ. Θ παγίδα αυτι μπορεί να αποφευχκεί είτε μετακινϊντασ τθν μακρινι κρίςθ ι ευκαιρία πιο κοντά ςτο τρζχων πεδίο προγραμματιςμοφ του ςυμμετζχοντα ι επεκτείνοντασ το πεδίο αυτό. 2. Ραρόρμθςθ για πρόβλεψθ(prediction urge): ανάγκθ για βεβαιότθτα και κάποια απάντθςθ οδθγεί ςτθν παρόρμθςθ για πρόβλεψθ κακϊσ οι περιςςότεροι άνκρωποι προτιμοφν μια ακριβι πρόβλεψθ ςε ςχζςθ με περιγραφζσ εναλλακτικϊν μελλοντικϊν ςεναρίων. 3. Ραρόρμθςθ για απλοποίθςθ(simplification urge): παρόμοια θ απλότθτα προτιμάται από τθν πολυπλοκότθτα και υπάρχει παρόρμθςθ για απλοποίθςθ. Επθρεαςμζνοι από τισ επιτυχίεσ τθσ επιςτιμθσ και τθσ τεχνολογίασ περιμζνουμε ότι μποροφν να χρθςιμοποιθκοφν οι ίδιεσ αφαιρετικζσ προςεγγίςεισ ςε κοινωνικά/ςυμπεριφοριςτικά ςυςτιματα όπωσ ζγινε για τα τεχνολογικά. Είμαςτε πεπειςμζνοι ότι θ περιπλοκότθτα των κοινωνικϊν ςυςτθμάτων μπορεί να μειωκεί για χάρθ τθσ ανάλυςθσ χωρίσ να κυςιαςτεί ο ρεαλιςμόσ τουσ. Συχνά αυτό είναι ουτοπικό. Μπορεί να μοιάηει να λειτουργεί αλλά ςτθν πραγματικότθτα παράγονται επιφανειακά κακζκτυπα. 4. Απατθλι μαεςτρία/ειδίκευςθ(illusory Expertise): Κατά τθν εφαρμογι τθσ Delphi το ςτιριγμα αποτελεί ςχεδόν ςτακερά το panel των ειδικϊν. Θ ειδίκευςθ δεν τουσ κακιςτά απαραιτιτωσ τουσ καλφτερουσ για τθν δθμιουργία προβλζψεων. Συχνά επικεντρϊνονται ςε κάποιο υποςφςτθμα και δεν δίνουν τθν απαραίτθτθ ςθμαςία ςτο ευρφτερο ςφςτθμα. 5. Ρρόχειρθ εκτζλεςθ(sloppy execution): Θ ευκφνθ ςε αυτι τθν παγίδα μπορεί να βαρφνει εξίςου τον αναλυτι ι τον ςυμμετζχοντα. Θ κακι επιλογι των ςυμμετεχόντων, ο κακόσ ςχθματιςμόσ των δθλϊςεων τθσ Delphi(υπερβολικι ι αςαφισ περιγραφι), επιφανειακι ανάλυςθ των απαντιςεων, είναι μερικζσ παγίδεσ που ανικουν εδϊ. Επίςθσ θ ζλλειψθ δθμιουργικότθτασ και φανταςίασ από τον ςχεδιαςτι είναι ζνα εκ των βαςικότερων προβλθμάτων όπωσ όταν δεν μπορεί να ςχθματίςει διαφορετικζσ δομζσ για τθν διερεφνθςθ του προβλιματοσ και δεν αντιλαμβάνεται πωσ οι διαφορετικοί ςυμμετζχοντεσ αντιμετωπίηουν το ίδιο πρόβλθμα διαφορετικά. 78

79 6. Μερολθψία λόγω αιςιοδοξίασ ι απαιςιοδοξίασ(optimism-pessimism bias): ςυχνά ςυμβαίνει ςε μακροπρόκεςμεσ προβλζψεισ να υπάρχει υπερβολικι απαιςιοδοξία ενϊ ςε βραχυπρόκεςμεσ υπερβολικι αιςιοδοξία. Κακϊσ είμαςτε γεμάτοι από εμπειρικζσ πλθροφορίεσ υπάρχει τάςθ να προβάλλονται επιλεκτικά τα νζα ςτοιχεία πάνω ςτο ςφνολο των εμπειριϊν. Ζτςι αποτυγχάνουν να αναγνωριςτοφν νζεσ προςεγγίςεισ προσ μια λφςθ και ςυνεπϊσ είμαςτε υπερβολικά απαιςιόδοξοι. Αντίκετα θ υπεραιςιοδοξία προκφπτει όταν αποτυγχάνει να αναγνωριςτεί θ πραγματικι πολυπλοκότθτα ενόσ ςυςτιματοσ και κεωρείται πιο απλό. 7. Υπερβολι ςτθν χριςθ τθσ μεκόδου(overselling): ςυμβαίνει όταν θ μζκοδοσ χρθςιμοποιείται ακόμα και όταν δεν είναι κατάλλθλθ για τισ περιςτάςεισ. Ρικανζσ περιπτϊςεισ πλάνθσ είναι: (α) «Ο χριςτθσ κζλει ζνα πιο αποτελεςματικό και διαφορετικό ςφςτθμα από αυτό που χρθςιμοποιεί» (β) «Πςο περιςςότεροι εμπλζκονται ςε μια ζρευνα Delphi ωσ χριςτεσ τόςο πιο αποτελεςματικι κα είναι» (γ) «Οι ςτόχοι του οργανιςμοφ είναι οι ίδιοι με αυτοφσ των μεμονωμζνων ςυμμετεχόντων ςε αυτόν» 8. Απάτθ/παραπλάνθςθ(Deception): ο λιγότερο γνωςτόσ κίνδυνοσ ςχετικά με τθν μζκοδο Delphi είναι θ πικανι τθσ χριςθ για απάτθ και επθρεαςμό. Θ μζκοδοσ δεν είναι απρόςβλθτθ από χριςθ χειριςμϊν και προπαγάνδασ Μια παρόμοια μελέτη Οι L.Garavalia - M.Gredler(2004) παρουςιάηουν τα αποτελζςματα από δφο μελζτεσ που ζγιναν για να μάκουν ςε φοιτθτζσ τουσ να χρθςιμοποιοφν τθν μζκοδο. Και ςτισ δφο περιπτϊςεισ οι φοιτθτζσ εντόπιςαν προβλιματα χρθςιμοποιϊντασ τθν Delphi για να αξιολογιςουν τα προγράμματά τουσ. Τα προγράμματα πρζπει να λαμβάνουν ανατροφοδότθςθ για τα προβλιματα ι τισ ανθςυχίεσ και να καταγράφουν τισ επακόλουκεσ δράςεισ και ςε αυτό προςπάκθςε να ςυνδράμει θ Delphi. Στο άρκρο καταγράφονται λοιπόν τζςςερα κφρια βιματα για τθν εφαρμογι τθσ: 1. Ο διαχειριςτισ ι αξιολογθτισ αναπτφςςει μια ευρεία ερϊτθςθ για να τθν απευκφνει όπωσ: «ποιεσ κα ζπρεπε να είναι οι προτεραιότθτεσ του προγράμματοσ;». Οι ςυμμετζχοντεσ απαντοφν τθν ερϊτθςθ και παράγουν δθλϊςεισ πάνω ςε αυτιν. 2. Ο αξιολογθτισ μετά ςυνκζτει τισ απαντιςεισ ςε μια ομάδα δθλϊςεων προςζχοντασ να ενςωματϊςει μότο τισ δθλϊςεισ που ζχουν ςχζςθ με το ηιτθμα. Ρροςτίκενται κλίμακεσ Likert για κάκε αντικείμενο ςτο δεφτερο ερωτθματολόγιο και επίςθσ χϊροσ για ςχόλια. Θ ανάλυςθ του δεφτερου γφρου ςτθν ουςία είναι ο υπολογιςμόσ τθσ μζςθσ βακμολογίασ για κάκε αντικείμενο. 3. Θ μζςθ βακμολογία κάκε αντικειμζνου παρουςιάηεται ςτο τρίτο ερωτθματολόγιο μαηί με ςχόλια. Οι ςυμμετζχοντεσ τα βλζπουν και τα ξαναβακμολογοφν. Συνικωσ ςτον τρίτο γφρο οι απαντιςεισ ςυγκλίνουν ςτα ίδια ςθμεία τθσ κλίμακα μζτρθςθσ. 4. Τζλοσ τα δεδομζνα μεταφζρονται ςε πίνακα, ο ακροίηονται και δίνονται ςτουσ υπευκφνουσ για τθν λιψθ αποφάςεων και ςτουσ ςυμμετζχοντεσ. 79

80 Θ μζκοδοσ Delphi επιτρζπει τθν ςυγκζντρωςθ πλοφςιων δεδομζνων για αξιολόγθςθ. Από τα πλεονεκτιματά τθσ είναι θ ςυλλογι δεδομζνων που παράγονται από τουσ ςυμμετζχοντεσ με ελάχιςτθ κακοδιγθςθ από τουσ ερευνθτζσ, μζςω μιασ επαναλαμβανόμενθσ διαδικαςίασ που δείχνει ςτουσ ςυμμετζχοντεσ πωσ οι ιδζεσ και απόψεισ τουσ χρθςιμοποιοφνται ςτθν ερευνθτικι διαδικαςία. Αυτό ςυνικωσ δθμιουργεί καλζσ ςχζςεισ μεταξφ των ερευνθτϊν και τθσ ομάδασ ςυμμετεχόντων. Μια απαίτθςθ τθσ μεκόδου ςτθν αξιολόγθςθ είναι ότι απαιτεί επανάλθψθ ϊςτε να διατθριςει τθν αξιοπιςτία τθσ. 80

81 Κεφάλαιο 6ο Ανάλυςη των αποτελεςμάτων τησ έρευνασ 6.1 Αλάιπζε θαη επεμεξγαζία δεδνκέλσλ Στο πζμπτο κεφάλαιο αναπτφχκθκε ο τρόποσ ςχθματιςμοφ μιασ ζρευνασ με βάςθ τθν μζκοδο Delphi, παρουςιάςτθκαν τα βιματα για τον ςχεδιαςμό τθσ και με βάςθ αυτά ςχθματίςτθκε θ ζρευνα για τουσ ςτόχουσ του τμιματοσ. Στο παρόν κεφάλαιο κα μελετθκεί θ ανάλυςθ των δεδομζνων που ςυγκεντρϊκθκαν από τθν ζρευνα και ο τρόποσ με τον οποίον προκφπτουν τα αποτελζςματα τθσ ζρευνασ. Στα βιματα που ξεκίνθςαν να απαρικμοφνται ςτο κεφάλαιο 5 προςτίκενται λοιπόν τα εξισ: 1. Δπεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ: θσδηθνπνίεζε ησλ απαληήζεσλ, εηνηκαζία ησλ δεδνκέλσλ γηα αλάιπζε θαη ίζσο κεηαθνξά ζε ππνινγηζηή. Θ ζρευνά αποτελοφταν από πζντε ερωτιςεισ ανοιχτοφ τφπου οπότε θ πλθροφορία που ςυγκεντρϊκθκε ςτα πζντε αυτά ερωτιματα είναι ςτθν μορφι ελευκζρων κειμζνων ςτα οποία καταγράφθκε θ άποψθ των ςυμμετεχόντων. Για τθν επεξεργαςία χρειάςτθκε να αναγνωςτοφν με πολφ προςοχι και να κατθγοριοποιθκοφν με τθν βοικεια του χάρτθ(βλ. Ρίνακασ 2, ςελ.60). Θ διαδικαςία ζγινε ωσ εξισ: αφοφ ςυγκεντρϊκθκαν όλεσ οι απαντιςεισ από τθν ζρευνα, οργανϊκθκαν με τον χάρτθ ςτισ αντίςτοιχεσ κατθγορίεσ: π.χ. ςτθν κατθγορία των παροχϊν κατατάχκθκαν όλεσ οι απαντιςεισ που ζκεταν ςτόχουσ για τισ παροχζσ. Ζτςι προζκυψε ζνασ πλθρζςτεροσ χάρτθσ (βλ. Ρίνακασ 4) που περιγράφει τισ απαιτιςεισπροςδοκίεσ που υπάρχουν για κάκε ομάδα εμπλεκομζνων και για τισ λειτουργίεσ και παροχζσ που χρθςιμοποιοφν ςτθν αλλθλεπίδραςι τουσ. Οι ομάδεσ του διαφζρουν λίγο από αυτζσ του πρϊτου χάρτθ κακϊσ οι απαντιςεισ ςτθν ζρευνα ζδειχναν λιγότερο περίπλοκθ αντίλθψθ τθσ δομισ του τμιματοσ. 2. ηαηηζηηθή αλάιπζε/έιεγρνο γηα ζηαηηζηηθή ζεκαζία 1 Στο ςτάδιο αυτό μετρικθκε θ ςυχνότθτα επανάλθψθσ οριςμζνων ςτόχων ςτα αποτελζςματα ϊςτε να είναι γνωςτι θ βαρφτθτά τουσ ςε ςχζςθ με άλλουσ ςτόχουσ. Δεν ζγινε κάποια περαιτζρω ςτατιςτικι ανάλυςθ πράγμα που οφείλεται κυρίωσ ςτθν μορφι και τθν ποςότθτα των δεδομζνων. 3. ύλζεζε ησλ απνηειεζκάησλ θαη έιεγρνο ησλ ππνζέζεσλ Για τθν ςφνκεςθ των αποτελεςμάτων χρθςιμοποιικθκαν τα προθγοφμενα δφο βιματα ςε ςυνδυαςμό με ςκοπό να παραχκοφν ανά κατθγορία τθν λίςτα ςτόχων που ηθτοφνται. Οι ςτόχοι που χρθςιμοποιοφνται από αυτό το βιμα και πζρα είναι μόνο αυτοί που αφοροφν προπτυχιακοφσ φοιτθτζσ και 1 Ο όροσ ςτατιςτικι ςθμαςία είναι μετάφραςθ του αγγλικοφ «statistical significance» που αναφζρεται ςτον ζλεγχο αξιοπιςτίασ ενόσ ςτατιςτικοφ αποτελζςματοσ, δθλαδι κατά πόςο αυτό αντιπροςωπεφει τθν πραγματικότθτα. Εάν ζνα ςτατιςτικό αποτζλεςμα ζχει ςτατιςτικι ςθμαςία ςθμαίνει πωσ μπορεί να χρθςιμοποιθκεί για τθν λιψθ αποφάςεων. 81

82 Κοινωνία Απόφοιτοι: γνωρίηει ποιοι είναι και τι μποροφν να κάνουν; Αν είναι αναγκαίοι και απορροφιςιμοι από τθν αγορά, αν ζχουν επαρκείσ γνϊςεισ/δεξιότθτεσ για τισ απαιτιςεισ τθσ αγοράσ, αν το επίπεδό τθσ παιδείασ τουσ είναι καλό Αντικείμενο ςπουδϊν, ζργο τμιματοσ: είναι γνωςτό; Είναι ςαφζσ για τουσ υποψιφιουσ φοιτθτζσ είναι πρωτότυπο; Οικονομικόσ ςχεδιαςμόσ/επζνδυςθ/ανάπτυξθ: κόςτοσ/απόφοιτο λογικό; Επενδφονται καλά τα χριματα; Συμβάλει ςτθν τοπικι ανάπτυξθ; Φοιτθτζσ: τουσ παρζχει καλζσ υπθρεςίεσ; Ροςοςτό περάτωςθσ ςπουδϊν; Ζρευνα: επαρκισ παραγωγι ποςοτικά & ποιοτικά; Αναγνωρίηεται διεκνϊσ; Ζχουν παραχκεί προϊόντα ζρευνασ; Το ερευνθτικό ζργο προςανατολίηεται ςτον χϊρο τθσ Ελλάδασ; Σχζςεισ ςυνεργαςίεσ: θ επίδραςθ του τμιματοσ είναι κετικι ςτθν πολιτιςτικι ηωι; Συμμετζχει κοινωνία ςε εκδθλϊςεισ του τμιματοσ; Υπάρχουν ανοιχτζσ δράςεισ; Τι ςχζςεισ ζχει; Κοινωνικό προφίλ τμιματοσ AMEA; Χειρίηεται καλά κρίςεισ; Πανεπιςτιμιο Αιγαίου Να λφνει προβλιματα άμεςα, να φροντίηει για δίκαιθ και επαρκι χρθματοδότθςθ, να προωκεί διαςυνδζςεισ και ςυνεργαςίεσ με άλλα ιδρφματα του εξωτερικοφ, να είναι ςυνεπζσ ςτισ υποχρεϊςεισ του ωσ εργοδότθσ, να λαμβάνει υπόψθ τθν γνϊμθ των διδαςκόντων και των ερευνθτϊν, να επιλζγει αξιοκρατικά το προςωπικό, να λειτουργοφν ςωςτά οι επιτροπζσ, να κάνει κινιςεισ δθμοςιότθτασ, να υπάρχει ςτρατθγικι ανάπτυξθσ Σμιμα Μθχανικών χεδίαςθσ Προϊόντων και υςτθμάτων Φοιτθτζσ γνωρίηουν καλά το τμιμα; να απαντοφν για το αντικείμενο τθσ ςχολισ και τισ δυνατότθτζσ τουσ; να ηθτοφν αξιοκρατία; να ςυμμετζχουν ςτα κοινά; να ςυμμετζχουν ςτο μάκθμα; να ανταποκρίνονται ςτα ηθτοφμενα; δουλεφουν ομαδικά-ςυνεργάηονται; Εξελίςςονται; Υπάρχει τυπικότθτα ςυνζπεια και ενδιαφζρον; Κατανοοφν ικανοποιθτικά τισ ζννοιεσ; Ζχουν εξωπανεπιςτθμιακζσ δραςτθριότθτεσ (ςχετικά με το τμιμα); Διδάςκοντεσ Ρετυχαίνουν τουσ ςτόχουσ; Είναι ικανοποιθμζνοι από τα αποτελζςματα; ενκαρρφνεται θ ςυμμετοχι τουσ ςε ςυνζδρια; επιμορφϊνονται; Υπάρχει καλό κλίμα ςυνεργαςίασ-εργαςίασ; είναι καλζσ οι ςυνκικεσ; Είναι ςυνεπείσ; Το μάκθμά τουσ είναι οργανωμζνο; Ενδιαφζρον; Χριςιμο; Κατανοθτό; Ενθμερωμζνο/ ςφγχρονο; Τα μζςα διδαςκαλίασ είναι καλά προετοιμαςμζνα; Οι ικανότθτεσ και οι γνϊςεισ τουσ είναι επαρκείσ; Αποτελεςματικζσ; Ζχουν μεταδοτικότθτα; Είναι διακζςιμοι για επικοινωνία; Το περιεχόμενο του μακιματοσ είναι ςαφζσ-επαρκζσ; Οι μακθςιακοί ςτόχοι επιτυγχάνονται; Οι ςθμειϊςεισ και θ βιβλιογραφία είναι επαρκείσ κατανοθτζσ; Ρροωκοφν ςυμμετοχι ςε ζρευνα; Βακμολογοφν δίκαια; Ρροωκοφν το τμιμα; Υπάρχει αλλθλοςεβαςμόσ του ρόλου των διαφορετικϊν ειδικοτιτων; Ερευνθτζσ Ερευνθτικά προγράμματα, καινοτομία Προγράμματα πουδών Είναι ενδιαφζρον; Ζχει ςυνοχι; Ανταποκρίνεται ςτθν πραγματικότθτα τθσ εργαςίασ και τθσ ζρευνασ; Εξαςφαλίηεται πρακτικι άςκθςθ από το τμιμα; Διδάςκονται επαρκϊσ οι κλάδοι; Επαρκεί θ γνϊςθ που παρζχει για τισ απαιτιςεισ τθσ κοινωνίασ; Ανταποκρίνονται ςτου ςτόχουσ του τμιματοσ; Δραςτθριότθτεσ Συνεργαςίεσ με άλλα τμιματα Ελλάδασ και Εξωτερικοφ, άνοιγμα προοπτικϊν μζςω: εκκζςεων, διαλζξεων, εκδρομϊν, επαφϊν 82 με επιχειριςεισ ςυμμετοχζσ ςε ςυνζδρια, εκπαιδευτικζσ δράςεισ Συνεργαςίεσ Εκκζςεισ Διαλζξεισ Εκδρομζσ Επαφζσ με επιχειριςεισ Πίλαθαο Συμμετοχζσ/ 4 Οκαδνπνίεζε Διοργάνωςθ ησλ Εκπαιδευτικζσ ζηόρσλ κε βάζε δράςεισ ηελ δνκή Γραφείο ηνπ ηκήκαηνο διαςφνδεςθσ Ρρογράμματα Erasmus Άλλεσ δράςεισ Τπθρεςίεσ ΣΜΠ Γραμματεία είναι επαρκείσ οι λειτουργίεσ τθσ; είναι γριγορθ-καλι θ εξυπθρζτθςθ; Είναι καλι θ οργάνωςι τουσ; Είναι ςυνεργάςιμεσ; Θ ςυνεργαςία μεταξφ υπθρεςιϊν και ςυναδζλφων είναι καλι; Υπάρχει ςυνζπεια; Θ ςτελζχωςθ επαρκεί; Επιμορφϊνεται το προςωπικό; Οι λειτουργίεσ διεξάγονται ςωςτά/αποτελεςματικά; Είναι αποδοτικζσ; Υπάρχει ενδιαφζρον και κζλθςθ να λφνονται τα προβλιματα Λαμβάνονται πρωτοβουλίεσ για βελτιϊςεισ; Οι υπθρεςίεσ που ςχετίηονται με τθν ςτζγαςθ λειτουργοφν καλά; Βιβλιοκικθ Να είναι ενθμερωμζνθ και καλά οργανωμζνθ, θ εξυπθρζτθςθ από τθν βιβλιοκικθ είναι καλι; Τπθρεςία πλθροφορικισ και επικοινωνιών Online υπθρεςίεσ Λειτουργικζσ αποδοτικζσ Οικονομικι υπθρεςία Να υπάρχει διαφάνεια(οικονομικά) Παροχζσ Υπάρχουν; είναι καλά οργανωμζνεσ; παρζχονται όταν ηθτοφνται; Ανανεϊνονται όταν πρζπει; Υπάρχει προςβαςιμότθτααξιοποιοφνται ςωςτά; Επάρκεια(π.χ. αναλογία παροχϊν με χριςτεσ); Καταλλθλότθτα (για διεξαγωγι ζργου); Ρλθρότθτα; Ροιότθτα; Ρρόςβαςθ ΑΜΕΑ;

83 διδάςκοντεσ. Αυτό ςυμβαίνει επειδι θ ζρευνα δεν ζγινε αρκετά αναλυτικά ϊςτε να ςυγκεντρϊςει απαραίτθτα δεδομζνα ϊςτε να καλυφκοφν όλεσ οι κατθγορίεσ εμπλεκομζνων κακϊσ κάτι τζτοιο δεν ιταν δυνατόν ςτα πλαίςια αυτισ τθσ εργαςίασ. Ζτςι λοιπόν για τισ δφο αυτζσ ομάδεσ ζχουν ςυγκεντρωκεί όλεσ οι απαιτιςεισ τουσ ςε ςτόχουσ του τμιματοσ που κα ικελαν να αξιολογθκοφν όπωσ φαίνεται ςτθν λίςτα παρακάτω. Για τθν ςφνκεςθ προτιμικθκε να χρθςιμοποιθκεί ο πρϊτοσ χάρτθσ(βλ. Ρίνακασ 2, ςελ. 60) για οδθγόσ γιατί βοθκάει ςτθν πιο ςαφι απόδοςθ των ςτόχων. Οι ςτόχοι που είχαν κοινι ρίηα ομαδοποιικθκαν: π.χ. το «να είναι ο κατάλλθλοσ άνκρωποσ ςτθν κατάλλθλθ κζςθ» μιλϊντασ για τουσ διδάςκοντεσ, το «να ζχει επαρκείσ γνϊςεισ και ικανότθτεσ» και το «να ζχει μεταδοτικότθτα» ομαδοποιικθκαν ςτο ςτόχο «Να ζχουν επάρκεια ικανοτιτων/δεξιοτιτων για τθν διδαςκαλία του μακιματοσ και τθν μετάδοςθ τθσ γνϊςθσ». Θ λίςτα ςτόχων που ιταν αποτζλεςμα αυτοφ του ςταδίου αναλφεται παρακάτω( 6.2). Ζλεγχοι υποκζςεων δεν ζγιναν κακϊσ ςτθν παροφςα ζρευνα δεν ζγιναν υποκζςεισ κατά τον ςχεδιαςμό τθσ. 4. πγγξαθή ηεο αλαθνξάο ηεο έξεπλαο: περιγραφι των αποτελεςμάτων με κείμενο και πίνακεσ, ςυςχετιςμόσ των αποτελεςμάτων με προθγοφμενεσ ζρευνεσ και ςυμπεράςματα και μεταφράςεισ(αποτελεςμάτων) Το βιμα αυτό αποτελεί το τελευταίο ςτάδιο τθσ ζρευνασ. Θ εργαςία αυτι είναι ουςιαςτικά μια τζτοια αναφορά ςτα κομμάτια τθσ που αναφζρονται ςτθν ζρευνα που ζγινε για τουσ ςτόχουσ του τμιματοσ, εν μζρει βαςιςμζνθ ςτθν μζκοδο Delphi. 6.2 Σύλζεζε ιίζηαο ζηόρσλ τόχοι ςχετικά με τα ςτοιχεία παροχών Δπάξθεηα (ππνδνκέο, εμνπιηζκόο, βηβιηνζήθε, κέξηκλα/ ζπνπδέο, online ππνδνκέο/ππεξεζίεο) Να επαρκοφν αναλογικά με τουσ χριςτεσ που εξυπθρετοφν και με τισ ανάγκεσ του τμιματοσ. Καηαιιειόηεηα(ππνδνκέο, εμνπιηζκόο, βηβιηνζήθε, κέξηκλα/ ζπνπδέο, online ππνδνκέο/ππεξεζίεο) Να είναι κατάλλθλεσ για τθν διεξαγωγι των ακαδθμαϊκϊν δραςτθριοτιτων και των αναγκϊν που ζχουν αυτζσ. Να είναι δυνατι θ πρόςβαςθ ςε Α.Μ.Ε.Α. Γηαρείξηζε(ππνδνκέο, εμνπιηζκόο, βηβιηνζήθε, κέξηκλα/ ζπνπδέο, online ππνδνκέο/ππεξεζίεο) Να υπάρχει πρόςβαςθ και εκτόσ μακιματοσ Να είναι καλά οργανωμζνεσ Να ανανεϊνονται όταν κρίνεται απαραίτθτο Να αξιοποιοφνται ςε καλό βακμό και με βζλτιςτο τρόπο 83

84 Οι διαδικαςίεσ(όχι υπθρεςίεσ) που ςχετίηονται με τθν διαχείριςθ των παροχϊν να είναι λειτουργικζσ τόχοι ςχετικά με τα ςτοιχεία ανθρώπινου δυναμικού: Τπεξεζίεο Εξςπηπέηηζη και η ποιόηηηα ηηρ Να είναι ςυνεπείσ/αποτελεςματικζσ, θ εξυπθρζτθςθ να είναι γριγορθ από τισ υπθρεςίεσ Να είναι εξυπθρετικζσ (ευγενικζσ/να δείχνουν ενδιαφζρον για λφςθ προβλθμάτων) Να είναι ςυνεργάςιμεσ οι υπθρεςίεσ και με άλλουσ και μεταξφ τουσ Να είναι ενθμερωμζνεσ οι υπθρεςίεσ Διαδικαζίερ και η ποιόηηηα ηοςρ Να υπάρχει ευελιξία-λειτουργικότθτα ςτισ διαδικαςίεσ (να μθν δθμιουργοφν περιοριςμοφσ-κακυςτεριςεισ-προβλιματα) Να είναι οργανωμζνεσ οι υπθρεςίεσ(μθχανοργάνωςθ και οργανωςιακι κουλτοφρα) για εφρυκμθ λειτουργία των διαδικαςιϊν Διαφάνεια οικονομικϊν διαδικαςιϊν Γηδάζθνληεο Σςμπεπιθοπά Να είναι διακζςιμοι για υποςτιριξθ των φοιτθτϊν Να είναι ςυνεπείσ Να ζχουν καλι ςυμπεριφορά Να βακμολογοφν ορκά(ςαφϊσ-δίκαια) Σσέζειρ με Τμήμα Να κατανοοφν το αντικείμενο του τμιματοσ Να δείχνουν ενδιαφζρον για ςπουδζσ και τμιμα Να υπάρχει λογικόσ φόρτοσ εργαςίασ από ζξω-διδακτικζσ αρμοδιότθτεσ Διδακηικό έπγο Να επιτυγχάνουν τουσ ςτόχουσ του μακιματοσ Να ζχουν επάρκεια ικανοτιτων/δεξιοτιτων για τθν διδαςκαλία του μακιματοσ και τθν μετάδοςθ τθσ γνϊςθσ Να προετοιμάηουν τθν διδαςκαλία τουσ Να προωκοφν τθν ςυμμετοχι των φοιτθτϊν ςτθν ζρευνα (ςτο βακμό που γίνεται ζρευνα αντίςτοιχθ ςτο τμιμα) Φνηηεηέο Να κατανοοφν το αντικείμενο του τμιματοσ Να είναι ενεργοί φοιτθτζσ Να αναπτφςςονται ικανοποιθτικά οι δεξιότθτεσ/ικανοτθτζσ τουσ μζςα από το πρόγραμμα ςπουδϊν τόχοι ςχετικά με το Μάθημα Να είναι λογικζσ οι απαιτιςεισ του μακιματοσ Να ανταποκρίνονται ςτθν βαρφτθτα του ςτον οδθγό ςπουδϊν. 84

85 Να είναι ενδιαφζρον το περιεχόμενο του ςχζςθ με το υπόλοιπο πρόγραμμα ςπουδϊν Να δίνεται υλικό για το μάκθμα που: o Να είναι χριςιμο o Να είναι ςαφζσ o Να είναι ςφγχρονο o Να είναι επαρκζσ o Να δίνεται ζγκαιρα Δηδηθά καζήκαηα: Ππακηική Να υποςτθρίηεται θ εφρεςθ κζςθσ (γραφείο διαςφνδεςθσ) Να είναι εποικοδομθτικι-διδακτικι θ απαςχόλθςθ Να ςτθρίηεται ο φοιτθτισ από τισ γνϊςεισ που ζχει πάρει από το τμιμα Να ανταποκρίνεται ςτθν βαρφτθτά τθσ ςτο πρόγραμμα ςπουδϊν(7δμ) Διπλωμαηική Να υπάρχει υποςτιριξθ ςτθν επιλογι κατάλλθλου κζματοσ Να υπάρχει υποςτιριξθ ςτθν εκπόνθςθ τθσ εργαςίασ Να ανταποκρίνεται ςτθν βαρφτθτά τθσ ςτο πρόγραμμα ςπουδϊν(26δμ) 6.2.4τόχοι ςχετικά με το Πρόγραμμα ςπουδών Το πρόγραμμα ςπουδϊν να είναι ςφγχρονο και ενδιαφζρον Να ανταποκρίνεται ςτουσ ςτόχουσ που κζτει το τμιμα Να ανταποκρίνεται ςτθν πραγματικότθτα ζρευνασ και εργαςίασ Το πρόγραμμα ςπουδϊν να εφαρμόηεται- διεξάγεται -να λειτουργεί ομαλά -Θ διάρκρωςθ-δομι του προγράμματοσ ςπουδϊν να εξυπθρετεί τθν βζλτιςτθ διεξαγωγι διδαςκαλίασ των μακθμάτων και κατευκφνςεων που περιλαμβάνει (ςωςτι κατανομι ςτα εξάμθνα) Το πρόγραμμα ςπουδϊν να ζχει ςυνοχι (ςχετικά μακιματα που αλλθλοχποςτθρίηονται-καλι ςφνκεςθ) Οι διαδικαςίεσ που ςχετίηονται με τισ δθλϊςεισ μακθμάτων να είναι λειτουργικζσ τόχοι ςχετικά με τισ Δραςτηριότητεσ Να γίνεται πλικοσ δραςτθριοτιτων, να προωκείται θ οργάνωςθ/διεξαγωγι τουσ και μζςω των μακθμάτων. Οι δραςτθριότθτεσ να είναι ενδιαφζρουςεσ και εποικοδομθτικζσ, δθλαδι να ςυμβάλλουν ςτθν εκπαιδευτικι διαδικαςία (τθν μόρφωςθ των φοιτθτϊν, το περιεχόμενο των μακθμάτων, τισ μεκόδουσ των διδαςκόντων και τθν επιμόρφωςι τουσ) αλλά και ςτθν ανάπτυξθ του τμιματοσ. Να λειτουργοφν εφρυκμα τα προγράμματα που προςφζρονται 85

86 6.2.6 τόχοι ςχετικά με την Έρευνα Να ςυνδζεται θ ζρευνα με τθν διδαςκαλία για τθν καλφτερθ κατανόθςθ των τάςεων αλλά και του πεδίου από τουσ φοιτθτζσ τόχοι ςχετικά με το Πανεπιςτήμιο/Σμήμα Πξνθίι ηκήκαηνο Να ςτθρίηει το ερευνθτικό και διδακτικό ζργο διδαςκόντων Να ςτθρίηει προωκεί τθν επιμόρφωςθ των διδαςκόντων Να ανοίγει προοπτικζσ εργαςίασ, εξζλιξθσ, ζρευνασ ςε φοιτθτζσ και διδάςκοντεσ. Να αντιμετωπίηει αποτελεςματικά τα προβλιματα που προκφπτουν- Να υπάρχει ςτρατθγικι ανάπτυξθσ του τμιματοσ μζςω τθσ οποίασ να διεκδικεί τθν βελτίωςθ ηθτθμάτων που αφοροφν τθν λειτουργία του και το ζργο του τμιματοσ. Να υπάρχει κλίμα ςυνεργαςίασ, ςεβαςμοφ και ςυμμετοχισ Να υπάρχει αξιοκρατία Να γίνονται κινιςεισ δθμοςιότθτασ για το ζργο του Πξνθίι παλεπηζηεκίνπ Να είναι ςυνεπζσ και δίκαιο ςτισ οικονομικζσ του υποχρεϊςεισ Να διατθρεί αίςκθμα ενότθτασ μεταξφ των τμθμάτων και ςχολϊν ςτα νθςιά που το απαρτίηουν Να λειτουργοφν εφρυκμα και δίκαια οι επιτροπζσ του 86

87 Κεφάλαιο 7ο χεδιαςμόσ εργαλείων αξιολόγηςησ Στα προθγοφμενα ζξι κεφάλαια αναπτφχκθκαν θ διαςφάλιςθ ποιότθτασ, θ αξιολόγθςθ, θ ανάγκθ ςχεδιαςμοφ ειδικϊν εργαλείων αξιολόγθςθσ για το τμιμα Μθχανικϊν Σχεδίαςθσ Ρροϊόντων και Συςτθμάτων, και οι ςτόχοι τθσ αξιολόγθςθσ. Σε αυτό το κεφάλαιο γίνεται θ ςφνκεςθ όλων αυτϊν για τον ςχεδιαςμό εργαλείων αξιολόγθςθσ. Ππωσ αναφζρκθκε ιδθ ςτο κεφάλαιο 6, εργαλεία κα ςχεδιαςτοφν μόνο για τισ ανάγκεσ προπτυχιακϊν φοιτθτϊν και διδαςκόντων. Ακολουκοφν αρχικά ςτοιχεία για τθν αξιολόγθςθ, τουσ ςτόχουσ τθσ και τον ςχεδιαςμό μιασ αξιολόγθςθσ και τζλοσ γίνεται ο ςχεδιαςμόσ των εργαλείων που κα ςυγκεντρϊςουν τθν απαραίτθτθ πλθροφορία αξιολόγθςθσ. Τα εργαλεία αυτά, είναι τα ερωτθματολόγια που παρουςιάηονται ςτο τζλοσ του κεφαλαίου. 7.1 Αμηνιόγεζε Σρεδηαζκόο αμηνιόγεζεο Ρριν τθν διαδικαςία για τθν ςχεδίαςθ των εργαλείων αξιολόγθςθσ παρατίκεται ξανά ο λειτουργικόσ οριςμόσ τθσ αξιολόγθςθσ κατά Stufflebeam(2007): «Αξιολόγθςθ είναι θ ςυςτθματικι διαδικαςία τθσ περιγραφισ, απόκτθςθσ, καταγραφισ και εφαρμογισ περιγραφικϊν και κριτικϊν πλθροφοριϊν για τθν ικανότθτα, το αντίκριςμα, τθν ακεραιότθτα, τθν δυνατότθτα υλοποίθςθσ, τθν αςφάλεια, τθν βαρφτθτα και τθν δικαιοςφνθ ενόσ αντικειμζνου.» Για να διαχωριςτεί θ αξιολόγθςθ από τθν διαδικαςία ζρευνασ που ακολουκικθκε νωρίτερα ςτθν εργαςία αξίηει να αναφερκεί ότι: «Θ αξιολόγθςθ είναι ζνα μεκοδολογικό πεδίο που ςχετίηεται με τθν πιο παραδοςιακι κοινωνικι ζρευνα αλλά και διαφοροποιείται από αυτιν. Θ αξιολόγθςθ χρθςιμοποιεί πολλζσ ίδιεσ μεκοδολογίεσ τθσ παραδοςιακισ κοινωνικισ ζρευνασ αλλά επειδι αναπτφςςεται εντόσ πολίτικου και οργανωςιακοφ πλαιςίου, απαιτεί ικανότθτα ςτθν διαχείριςθ και ςυνεργαςία με ομάδεσ, διαχειριςτικζσ ικανότθτεσ, πολιτικι επιδεξιότθτα, ευαιςκθςία ςε πολλαπλοφσ εμπλεκόμενουσ και άλλεσ ικανότθτεσ ςτισ οποίεσ θ κοινωνικι ζρευνα δεν βαςίηεται και τόςο.» (Trochim, 2006) Ακολουκεί το κομβικό ςτάδιο κάκε ζρευνασ ι αξιολόγθςθσ, δθλαδι ο οριςμόσ των ςτόχων τόχοι Εςωτερικήσ Αξιολόγηςησ Τα εργαλεία αξιολόγθςθσ που κα γίνει προςπάκεια να ςχεδιαςτοφν ςε αυτό το κεφάλαιο είναι κομμάτι τθσ διαδικαςίασ εςωτερικισ αξιολόγθςθσ του τμιματοσ. Ξεκινϊντασ τθν διαδικαςία ςχεδίαςθσ τουσ κα πρζπει όπωσ και ςε κάκε άλλθ διαδικαςία ςχεδίαςθσ να κακοριςτοφν οι ςτόχοι τθσ αξιολόγθςθσ. Κα πρζπει να μελετθκεί λοιπόν τι ορίηει θ Α.ΔΛ.Ρ, ωσ αρμόδια αρχι, για τθν διαδικαςία εςωτερικισ αξιολόγθςθσ και τι ζχει ςυγκεντρωκεί από το ςφνολο τθσ ζρευνασ για τουσ ςκοποφσ τθσ εςωτερικισ αξιολόγθςθσ του τμιματοσ Μθχανικϊν Σχεδίαςθσ Ρροϊόντων και Συςτθμάτων. 87

88 Στόχοι από την Α.ΔΙ.Π Θ Α.ΔΛ.Ρ. για τθν εςωτερικι αξιολόγθςθ και τουσ ςκοποφσ τθσ ορίηει πωσ: «μζςα από το ςφςτθμα Διαςφάλιςθσ Ροιότθτασ και τισ διαδικαςίεσ που περιλαμβάνει, τα Λδρφματα Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ τθσ χϊρασ διατυπϊνουν τθν αντίλθψι τουσ για τθν αποςτολι τουσ, καταγράφουν τουσ τρόπουσ που χρθςιμοποιοφν για να τθν επιτφχουν, διαμορφϊνουν και αξιολογοφν τα μζςα που απαιτοφνται προσ τοφτο. Με αυτόν τον τρόπο αναδεικνφουν το επίπεδο ποιότθτασ τθσ διδακτικισ, ερευνθτικισ και διοικθτικισ λειτουργίασ τουσ, υποβοθκοφν τθ λιψθ αποφάςεων από τα εςωτερικά τουσ όργανα και το εξωτερικό τουσ περιβάλλον για μζτρα βελτίωςθσ του επιπζδου αυτοφ.» Στόχοι από την έρευνα Delphi Θ ζρευνα που ζγινε βαςιςμζνθ εν μζρει ςτθν μζκοδο Delphi και περιγράφθκε ςτα προθγοφμενα κεφάλαια ςυγκζντρωςε, εκτόσ από τουσ ςτόχουσ του τμιματοσ όπωσ τουσ αντιλαμβάνονται οι εμπλεκόμενοι, και πλθροφορίεσ για τισ επικυμθτζσ από τθν ακαδθμαϊκι κοινότθτα τθσ Σφρου δράςεισ τθσ αξιολόγθςθσ. Οι δράςεισ αυτζσ είναι: Ο εντοπιςμόσ των αδυναμιϊν: ςτο πρόγραμμα ςπουδϊν, ςε προβλθματικοφσ διδάςκοντεσ, ςτο διοικθτικό μθχανιςμό, ςε εγκαταςτάςεισ και υποδομζσ, ςτθν ερευνθτικι παραγωγι, Θ ςυμβάδιςθ με εξελίξεισ ςτο αντικείμενο, και θ γενικότερθ εξζλιξθ του τμιματοσ Θ αλλθλοκατανόθςθ μεταξφ του ανκρϊπινου δυναμικοφ ςχετικά με τουσ ρόλουσ τουσ και θ καλφτερθ ςυνεργαςία. Θ βελτίωςθ ςε όλα τα επίπεδα και με πολλοφσ τρόπουσ όπωσ: καλφτερθ οργάνωςθ διαδικαςιϊν και δραςτθριοτιτων, θ βζλτιςτθ αξιοποίθςθ του ανκρϊπινου δυναμικοφ και των υποδομϊν, επίλυςθ προβλθμάτων και αλλαγζσ όπου το προτάςςουν οι ςυνκικεσ, αφξθςθ παραγωγικότθτασ και ενίςχυςθ ςυνεργαςιϊν. Στισ βελτιϊςεισ που προτάκθκαν ςυμπεριλαμβάνονται ακόμα: θ βελτίωςθ του επιςτθμονικοφ ζργου, του κοινωνικοφ ζργου, τθσ διδαςκαλίασ, τθσ λειτουργίασ τμιματοσ(αποτελεςματικότερθ)ζργου, του επιπζδου των ςπουδϊν, και των ςυνκθκϊν εργαςίασ. Σε δεφτερο επίπεδο-ωσ επαλικευςθ-προτείνεται ο ζλεγχοσ αν θ διαδικαςία επίλυςθσ προβλθμάτων λειτουργεί αποτελεςματικά Μορφή Αξιολόγηςησ Ππωσ είδαμε και νωρίτερα ςτθν εργαςία θ αξιολόγθςθ μπορεί να χωριςτεί ςε δφο κατθγορίεσ ανάλογα με τθν αποςτολι τθσ: ςε αξιολόγθςθ διάπλαςθσ ι ςυγκεφαλαιωτικι(formative και summative αντίςτοιχα). Στθν περίπτωςθ των εργαλείων αξιολόγθςθσ που ςχεδιάηονται εδϊ ενδείκνυται θ χριςθ και των δφο τφπων με βάςθ τθν αξιολόγθςθ διάπλαςθσ με τθν προχπόκεςθ πωσ ο κφριοσ ςτόχοσ τθσ εςωτερικισ αξιολόγθςθσ είναι θ βελτίωςθ παρά θ λογοδοςία. Οι τυπικζσ ερωτιςεισ ανά κατθγορία είναι(trochim, 2006): 88

89 Σε μια αξιολόγθςθ διάπλαςθσ ρωτάται: Ροιοσ είναι ο οριςμόσ και το πεδίο του προβλιματοσ που ερευνάται; Ρου εντοπίηεται το πρόβλθμα, πόςο μεγάλο ι ςοβαρό είναι; Ρϊσ κα ζπρεπε το πρόγραμμα ι θ τεχνολογία να λειτουργεί ϊςτε να αντιμετωπίηει το πρόβλθμα; Ρόςο καλι είναι θ παροχι του προγράμματοσ ι τθσ τεχνολογίασ; Σε μια αξιολόγθςθ ςυγκεφαλαιωτικοφ τφπου ρωτάται: Τι τφποσ αξιολόγθςθσ είναι εφαρμόςιμοσ; Ροια είναι ιταν θ αποδοτικότθτα του προγράμματοσ ι τθσ τεχνολογίασ; Ροια είναι θ κακαρι επίδραςθ του προγράμματοσ; Στθν παροφςα εργαςία κα χρθςιμοποιθκοφν και οι δφο προςανατολιςμοί ςτισ ερωτιςεισ ϊςτε να καλυφκοφν οι ανάγκεσ για πλθροφορίεσ αξιολόγθςθσ. Οι ςκοποί που μποροφν να οριςτοφν μζςα από τισ δφο αυτζσ μορφζσ είναι: Ραροχι ανάδραςθσ και πλθροφοριϊν για βελτίωςθ και για τθν διαςφάλιςθ ποιότθτασ και τθν υποςτιριξθ ςτθν λιψθ αποφάςεων Ραροχι γενικισ κριτικι τθσ αξίασ και του αξιολογοφμενου, ενθμζρωςθ για επιτυχίεσ/αποτυχίεσ, ενθμζρωςθ τουσ καταναλωτζσ για τθν ποιότθτα και τθν αςφάλεια, εμπλουτιςμόσ τθσ κατανόθςθσ των υπό-αξιολόγθςθ φαινομζνων. Θ πρϊτθ κατεφκυνςθ εξυπθρετεί τισ πλθροφορίεσ που κα χρειαςτεί εςωτερικά το τμιμα και θ δεφτερθ αυτζσ που κα χρειαςτεί για να εμπλουτίςει εκκζςεισ όπωσ αυτι τθσ εςωτερικισ αξιολόγθςθσ που γίνεται ανά τετραετία χεδιαςμόσ αξιολόγηςησ Ο ςχεδιαςμόσ αξιολόγθςθσ μπορεί να οριςτεί ωσ το ςφνολο των αποφάςεων που απαιτοφνται για να διεξαχκεί θ αξιολόγθςθ. Στο ςφνολο αυτό περιλαμβάνονται: ο προςδιοριςμόσ του υπό-αξιολόγθςθ αντικειμζνου, των ερωτιςεων που κα τεκοφν, των κριτθρίων που κα εφαρμοςτοφν, τθσ πλθροφορίασ που κα ςυγκεντρωκεί, των εργαλείων και διαδικαςιϊν ςυλλογισ και ανάλυςθσ πλθροφορίασ, τθν πρόνοια για ζλεγχο δεδομζνων, τθν ςφνκεςθ τθσ πλθροφορίασ, τισ μεκόδουσ ςυγγραφισ αναφορϊν και εκκζςεων και τα βιματα για τθν προϊκθςθ και τθν ςτιριξθ τθσ χριςθσ των ευρθμάτων.(stufflebeam et al., 2007) Συχνά θ αξιολόγθςθ παρουςιάηεται ωσ τμιμα ενόσ μεγαλφτερου κφκλου διοικθτικισ διαδικαςίασ που αναφζρεται ωσ κφκλοσ ςχεδίαςθσ- αξιολόγθςθσ (βλ. Εικόνα 3 planning-evaluation cycle). Το πρϊτο βιμα μιασ διαδικαςίασ αξιολόγθςθσ είναι ςυνικωσ θ φάςθ του ςχεδιαςμοφ κατά το οποίο γίνεται θ επεξεργαςία πικανϊν δράςεων, προγραμμάτων ι τεχνολογιϊν και θ επιλογι των βζλτιςτων για εφαρμογι. Ανάλογα με τον οργανιςμό και το πρόβλθμα που αξιολογείται θ φάςθ αυτι περιλαμβάνει: τον ςχθματιςμό του ηθτιματοσ του προβλιματοσ, τον ευρφ ςχθματιςμό των γενικϊν ιδεϊν των κφριων εναλλακτικϊν, τισ λεπτομζρειεσ των εναλλακτικϊν και τισ πικανζσ τουσ επιπτϊςεισ, τθν αξιολόγθςθ των εναλλακτικϊν και τθν επιλογι τθσ καλφτερθσ και τθν εφαρμογι τθσ επιλεγμζνθσ εναλλακτικισ. 89

90 Δηθόλα 3 - Ο θύθινο ζρεδίαζεο-αμηνιόγεζεο(trochim, 2006) Στθν δεφτερθ φάςθ, αυτι τθσ αξιολόγθςθσ τα ςτάδια που περιλαμβάνονται είναι: ο ςχθματιςμόσ των κφριων ςτόχων και υποκζςεων του προγράμματοσ ι τθσ τεχνολογίασ, τον ςχθματιςμό των γενικϊν ιδεϊν και λειτουργικότθτασ των κφριων ςυςτατικϊν τθσ αξιολόγθςθσ το πρόγραμμα, οι ςυμμετζχοντεσ, τα μζτρα-, τον ςχεδιαςμό τθσ αξιολόγθςθσ, τθν λεπτομερι περιγραφι του ςυντονιςμοφ των ςυςτατικϊν, τθν ανάλυςθ τθσ πλθροφορίασ και τθν χριςθ των αποτελεςμάτων τθσ αξιολόγθςθσ(trochim, 2006). Με αναφορά ςτα ςτάδια τθσ πρϊτθσ προςζγγιςθσ που περιγράφθκε (Stufflebeam et al., 2007) παρουςιάηεται ςε βιματα θ αξιολόγθςθ του ΤΜΣΡΣ. Αρχικά μζςω των προθγοφμενων κεφαλαίων προςδιορίηεται το αντικείμενο τθσ αξιολόγθςθσ δθλαδι το τμιμα. Ραρουςιάηονται κάποια ςτοιχεία για αυτό κακϊσ και θ διαδικαςία αξιολόγθςθσ που ζχει ςχεδιαςτεί από τθν Α.ΔΛ.Ρ και γίνεται περαιτζρω ζρευνα ϊςτε να ςυγκεντρωκοφν τα επιπλζον ςτοιχεία, για τθν ςχεδίαςθ του εργαλείου που κα ειςαχκεί για τθν εςωτερικι αξιολόγθςθ. Από τθ ζρευνα αυτι προκφπτει μια λίςτα ςτόχων ι αλλιϊσ μια λίςτα κριτθρίων όπωσ κα μποροφςε να ονομαςτεί ςτα πλαίςια του ςχεδιαςμοφ του εργαλείου. Στο παρόν κεφάλαιο κα πρζπει να επιλεχκεί ο τρόποσ που κα τεκοφν τα ερωτιματα ϊςτε να ςυλλεχκεί θ πλθροφορία. Μετά τθν επιλογι τθσ μεκόδου ςυλλογισ ςτοιχείων κα καταςκευαςτεί το εργαλείο ςυλλογισ ςτοιχείων. Στθν ανάλυςθ των πλθροφοριϊν που κα ςυγκεντρωκοφν, τθ ςφνκεςι τουσ και τθ ςυγγραφι εκκζςεων και αναφορϊν γίνεται ςφντομθ αναφορά ςτο τζλοσ του κεφαλαίου και ςτθν ςφνοψθ. 90

91 7.2 Σρεδηαζκόο εξγαιείσλ αμηνιόγεζεο υγκέντρωςη αξιολογικήσ πληροφορίασ Επιλζγοντασ τθν μζκοδο ςυλλογισ των δεδομζνων μερικά από τα ηθτιματα που μπορεί να λθφκοφν υπόψθ είναι: ο πλθκυςμόσ που κα απαντιςει(το μζγεκοσ, θ μόρφωςι του, θ δυνατότθτεσ για ςυνεργαςία με τον αξιολογθτι, πικανοί γεωγραφικοί περιοριςμοί), ηθτιματα ςτθν επιλογι δείγματοσ(τι πλθροφορίεσ μπορεί να δϊςει, κα είναι ενεργό το δείγμα ι κα υπάρχουν ηθτιματα μθ απάντθςθσ), ηθτιματα ςχετικά με τισ ερωτιςεισ που κα τεκοφν (τι τφποσ ερωτιςεων κα είναι, πόςο περίπλοκεσ, πόςο εκτενείσ), ηθτιματα περιεχομζνου (κα μποροφν να απαντιςουν οι ςυμμετζχοντεσ; Κα πρζπει να ςυμβουλευκοφν άλλα δεδομζνα;), ηθτιματα προκατάλθψθσ ( κα δίνουν οι ςυμμετζχοντεσ απαντιςεισ που κεωροφν κοινωνικά αποδεκτζσ; κα αλλοιϊνονται από τον ερευνθτι;) και τζλοσ ηθτιματα διαχείριςθσ (κόςτθ, εγκαταςτάςεισ, χρόνοσ, προςωπικό) (Trochim, 2006) Θ πλθροφορία που κα ςυγκεντρϊςει θ αξιολόγθςθ κα πρζπει να ανταποκρίνεται ςτθν πλιρθ γκάμα των ερωτιςεων που αναπτφχκθκαν από τον αξιολογθτι και να ζχει το απαραίτθτο βάκοσ. Σθμαντικά χαρακτθριςτικά είναι να είναι αξιόπιςτθ, κατάλλθλθ και να μπορεί να ςυνδυαςτεί ςε αποτελζςματα με ςυνοχι που μποροφν να βγάλουν ζγκυρα ςυμπεράςματα για τθν ικανότθτα(προτεριματα) και το αντίκριςμα(αξία) του αξιολογοφμενου αντικειμζνου(stufflebeam et al., 2007). Θ ςυλλογι απαιτεί ανταπόκριςθ ςτα ενδιαφζροντα του κοινοφ, τεχνικζσ ικανότθτεσ, θκικζσ και νομικζσ κινιςεισ, ικανότθτα ςτισ ανκρϊπινεσ ςχζςεισ, προςεχτικό χειριςμό τθσ πλθροφορίασ, δθμιουργικότθτα και επινοθτικότθτα (Stufflebeam et al., 2007). Θ ενωμζνθ επιτροπι για τα πρότυπα ςτθν αξιολόγθςθ τθσ εκπαίδευςθσ (joint committee on standards for educational evaluation) ζχει ορίςει μια ςειρά προτφπων για τισ δραςτθριότθτεσ και τα μζςα ςυλλογισ πλθροφοριϊν(stufflebeam, 2007): 1. Το εφροσ και θ επιλογι τθσ πλθροφορίασ πρζπει να καλφπτει τισ ανάγκεσ και τα ενδιαφζροντα των εμπλεκομζνων. 2. Τα ανκρϊπινα δικαιϊματα πρζπει να προςτατεφονται ςτισ διαδικαςίεσ αξιολόγθςθσ 3. Το αντικείμενο/πρόγραμμα που αξιολογείται πρζπει να περιγράφεται και να καταγράφεται αναλυτικά και με ςαφινεια 4. Το πλαίςιο που υπάρχει/λειτουργεί το αξιολογοφμενο αντικείμενο/πρόγραμμα πρζπει να εξεταςτεί με αρκετι λεπτομζρεια ϊςτε πικανζσ επιρροζσ να μποροφν να εντοπιςτοφν 5. Οι πθγζσ τθσ πλθροφορίασ πρζπει να είναι υποςτθρίξιμεσ (να περιγράφονται με λεπτομζρεια για να μπορεί να κρικεί θ καταλλθλότθτά τουσ) 6. Θ πλθροφορία πρζπει να ςυγκεντρϊνεται με ζγκυρεσ διαδικαςίεσ 7. Θ πλθροφορία πρζπει να ςυγκεντρϊνεται με αξιόπιςτεσ διαδικαςίεσ 8. Οι διαδικαςίεσ που ςχετίηονται με τθν διαχείριςθ τθσ πλθροφορίασ(ςυλλογι, καταγραφι, ανάλυςθ )πρζπει να είναι ςυςτθματικζσ ϊςτε να είναι εντοπίςιμα τυχόν λάκθ. 91

92 7.2.2 Μέθοδοι ςυλλογήσ πληροφοριών και η επιλογή του ερωτηματολογίου Οι μζκοδοι ςυλλογισ μασ επιτρζπουν τθ ςυςτθματικι ςυλλογι πλθροφοριϊν για τα αντικείμενα που μελετϊνται(άνκρωποι, αντικείμενα, φαινόμενα) και για το περιβάλλον ςτο οποίο παρατθροφνται. Τα πεδία τθσ ζρευνασ και τθσ αξιολόγθςθσ ζχουν παράγει πολλζσ τεχνικζσ ςυλλογισ πλθροφοριϊν και γι αυτό οι αξιολογθτζσ πρζπει να κάνουν προςεκτικι επιλογι μεταξφ των διακζςιμων εργαλείων και ςτρατθγικϊν, ποιοτικϊν και ποςοτικϊν. Μερικζσ εξ αυτϊν των μεκόδων είναι: θ ςυγκζντρωςθ και αναςκόπθςθ αρχείων και δεδομζνων, αναςκόπθςθ βιβλιογραφίασ, ςυνεντεφξεισ, focus groups, advocacy teams techniques, travelling observes και resident researchers (Stufflebeam et al., 2007) Γιατί όμωσ επιλζγεται το ερωτθματολόγιο ωσ μζςο αξιολόγθςθσ; Το ερωτθματολόγιο αποτελεί ζνα ςθμαντικό εργαλείο ζρευνασ. Στθν περίπτωςθ τθσ αξιολόγθςθσ του ΤΜΣΡΣ, πζρα από τισ μετριςεισ κάποιων ποςοτικϊν ςτοιχείων, που μποροφν να γίνουν χωρίσ τθν βοικεια ενόσ εργαλείου ζρευνασ αλλά ςτατιςτικά από τα δεδομζνα που είναι γνωςτά ςτο τμιμα, πρζπει να ςυγκεντρωκοφν και οι απόψεισ των εμπλεκομζνων ςτα ηθτιματα που ανεδείχκθςαν ωσ ςθμαντικά για τθν ποιότθτα του τμιματοσ. Στο μζγεκοσ του δείγματοσ των εμπλεκομζνων (δθλαδι όλουσ) και για τθν γρθγορότερθ ςυλλογι των δεδομζνων θ επιλογι του εργαλείου του ερωτθματολογίου είναι θ βζλτιςτθ. Στα πλεονεκτιματα που προαναφζρκθκαν ςυγκαταλζγεται επίςθσ το ότι είναι πιο αντικειμενικι θ ςυλλογι των πλθροφοριϊν από ότι με άλλουσ τρόπουσ π.χ. ςυνεντεφξεισ(oppenheim, 1992). Ακόμθ είναι λιγότερο δαπανθρι μζκοδοσ, επιτρζπει τθν διατιρθςθ τθσ ανωνυμίασ και ςυνεπϊσ μπορεί να λαμβάνει πιο ειλικρινείσ απαντιςεισ. Δεν απαιτεί επιπλζον ερευνθτικό προςωπικό για τθν διεξαγωγι του και μειϊνει τα επίπεδα προκατάλθψθσ κακϊσ μπορεί να προςαρμοςτεί θ διατφπωςθ των ερωτιςεων ανάλογα με τουσ ςυμμετζχοντεσ. Τα μειονεκτιματά του είναι ότι δεν μπορεί να χρθςιμοποιθκεί ςε μθ γραμματιςμζνουσ και ςυχνά ζχει χαμθλό δείκτθ απαντιςεων και οι ερωτιςεισ μπορεί να παρεξθγθκοφν(international Development Research Center) χεδιαςμόσ ερωτηματολογίου Ππωσ και ςτο κεφάλαιο 5 κα ακολουκθκοφν και εδϊ οι οδθγίεσ για τθν καταςκευι των ερωτθματολογίων. Οι οδθγίεσ είναι για τθν καταςκευι ενόσ ερωτθματολογίου για κοινωνικι ζρευνα κατά τον Oppenheim(1992) Βήματα ςτο ςχεδιαςμό ενόσ ερωτηματολογίου έρευνασ 1. Απνθαζίδνληαη νη ζθνπνί ηεο έξεπλαο θαη νη ζεσξίεο πνπ ζα εξεπλεζνύλ: Οι γενικοί ςκοποί πρζπει να οδθγοφν ςε πιο ειδικοφσ και ςυγκεκριμζνουσ ςκοποφσ και αυτοί με τθν ςειρά τουσ ςε λειτουργικοφσ ςκοποφσ δθλαδι ζνα ςφνολο κακοριςμζνων πρακτικϊν ηθτθμάτων ι υποκζςεων που κα ερευνθκοφν. Αυτοί πρζπει να οδθγιςουν κατευκείαν ςτθν διλωςθ των μεταβλθτϊν που κα μετρθκοφν και για κακεμία εξ αυτϊν κα πρζπει να ςχθματιςτοφν μια ομάδα ερωτιςεων, κλιμάκων και δεικτϊν. 92

93 a. Στο ςχεδιαςμό ερωτθματολογίων αξιολόγθςθσ τα παραπάνω μεταφράηονται ωσ εξισ: (α) οι γενικοί ςτόχοι τθσ ζρευνασ είναι να ςυγκεντρωκεί πλθροφορία που κα καταγράφει τισ αδυναμίεσ του ΤΜΣΡΣ και κα βοθκά να λθφκοφν αποφάςεισ για τθν βελτίωςι του, τθν δυναμικι πορεία του ςε εξελίξεισ και τθν επίλυςθ των προβλθμάτων. (β) ειδικοί λειτουργικοί ςτόχοι ςχετίηονται με το να ελεγχκεί ςε ποιο βακμό το ΤΜΣΡΣ πετυχαίνει τουσ ςτόχουσ που τζκθκαν από τθν ζρευνα (γ) ςυγκεκριμζνα ηθτιματα ι υποκζςεισ: ςτα πλαίςια τθσ εργαςίασ ςτο ερωτθματολόγιο δεν κα ερευνθκοφν υποκζςεισ που να ςχετίηονται με τουσ ςτόχουσ του τμιματοσ. Σε πικανζσ μελλοντικζσ εφαρμογζσ κα μποροφςαμε όμωσ να ερευνιςουμε υποκζςεισ όπωσ π.χ. εάν υπάρχει ζνα ςυγκεκριμζνο προφίλ φοιτθτι που κατανοεί καλφτερα το αντικείμενο τισ ςχολισ (ςε ποιο ζτοσ φοιτά, τι δείχνει να τον προβλθματίηει ςτο ζντυπο αξιολόγθςθσ που ζχει ςυμπλθρϊςει) (δ) μια λίςτα μεταβλθτϊν, κλιμάκων ι δεικτϊν που κα χρειαςτοφν: τθν λίςτα αυτι αποτελεί θ λίςτα ςτόχων που ζχει παραχκεί από τθν ζρευνα. 2. Έξεπλα ππνβάζξνπ (βηβιηνγξαθία, ζπδεηήζεηο κε εκπιεθόκελνπο): Στα πλαίςια τθσ ζρευνασ για τουσ ςτόχουσ του ΤΜΣΡΣ εκτόσ από τθν βιβλιογραφικι ζρευνα και τθν ζρευνα βαςιςμζνθ ςτθ μζκοδο Delphi ζγινε και μια ςυνζντευξθ με μζλθ του φοιτθτικοφ ςυλλόγου, για να λθφκοφν ςυμπλθρωματικζσ πλθροφορίεσ πάνω ςτισ ερωτιςεισ που ζκετε θ ζρευνα. Θ άποψθ του φοιτθτικοφ ςυλλόγου ηθτικθκε κακϊσ κεωρείται ζνα ςϊμα που ζχει καλι κατανόθςθ όχι μόνο των φοιτθτικϊν ηθτθμάτων αλλά και των διαδικαςτικϊν που τα ςυνδζουν με λειτουργίεσ και διαδικαςίεσ του πανεπιςτθμίου και του τμιματοσ. Θ βοικεια που παρείχαν λοιπόν, ιταν πάνω ςτθν ορκολογικι απόδοςθ των ηθτθμάτων που αναφζρκθκαν ςτθν ζρευνα, ςτισ ομάδεσ που ζχει νόθμα να ρωτθκοφν για τα ηθτιματα αυτά. Επίςθσ ζγιναν ςχόλια για τθν βαρφτθτα κάποιων ηθτθμάτων που αφοροφν τθν αξιολόγθςθ από τουσ φοιτθτζσ του τμιματοσ και τζκθκαν και νζα ηθτιματα που δεν αναφζρκθκαν από τουσ ςυμμετζχοντεσ ςτθν ζρευνα. Τα ςτοιχεία αυτά ζχουν εμπλουτίςει τθν λίςτα ςτόχων και τθν διαμόρφωςι τθσ. 3. Πξώηε ζύιιεςε ηεο κειέηεο αθνινπζνύκελε από ζε βάζνο ζπλεληεύμεηο: τα ερωτθματολόγια αρχίηουν να διαμορφϊνονται και να αντιςτοιχίηονται τα κριτιρια και οι ερωτιςεισ αναλόγωσ τθσ ομάδασ που απευκφνονται. 4. Δπηινγή ηνπ ηύπνπ ζρεδηαζκνύ ηεο κειέηεο θαη εθηίκεζε εθηθηόηεηαο: Τα ερωτθματολόγια κα ζχουν περιγραφικό ςχεδιαςμό κακϊσ δεν ζχουν επεξθγθματικό χαρακτιρα οφτε προςπακοφν να ςυςχετίςουν μεταβλθτζσ. Σκοπόσ τουσ είναι θ περιγραφι ι απαρίκμθςθ. Θ εφικτότθτα αναφζρεται κυρίωσ ςε διαχειριςτικά ηθτιματα που ςχετίηονται με το κόςτοσ τθσ διεξαγωγισ των ερωτθματολογίων και τισ παροχζσ που κα χρθςιμοποιθκοφν. 5. Απόθαζε γηα ην πνηέο ππνζέζεηο (ζελάξηα) ζα εξεπλεζνύλ. Οι υποκζςεισ αυτζσ πρζπει να είναι ςυγκεκριμζνεσ για τθν περίπτωςθ (δθλαδι 93

94 λειτουργικζσ). Κα πρζπει να γίνει λίςτα των μεταβλθτϊν που κα πρζπει να εξεταςτοφν για αυτζσ τισ υποκζςεισ: όπωσ προαναφζραμε δεν κα ερευνθκοφν υποκζςεισ. 6. ρεδηαζκόο ή πξνζαξκνγή απαξαίηεησλ εξγαιείσλ θαη ηερληθώλ έξεπλαο. Στο βιμα αυτό κα πρζπει να κακοριςτεί και το πρόγραμμα τθσ ζρευνασ (πότε κα διεξαχκεί), τθν μορφι και τον τρόπο μζτρθςισ τθσ και τισ λίςτεσ ελζγχου. Σε αυτό το ςτάδιο δθμιουργοφνται οι ερωτιςεισ από τουσ ςτόχουσ που ανζδειξε θ ζρευνα. Οι ςτόχοι αυτοί ζχουν διαφορετικζσ βαρφτθτεσ μεταξφ τουσ ςυνεπϊσ ςτθν διαδικαςία μεταςχθματιςμοφ ςε ερωτιςεισ κα πρζπει να αποδοκοφν διαφορετικά οι ερωτιςεισ που ζχουν μεγάλθ βαρφτθτα-δθλαδι ηθτικθκαν εντονότερα κατά τθν διαδικαςία ςυλλογισ ςτόχων- και διαφορετικά αυτζσ που ζχουν μικρότερθ βαρφτθτα. Θ ςτρατθγικι που ζχει ακολουκθκεί εδϊ είναι πωσ όλοι οι ςτόχοι μετατρζπονται ςχεδόν ςε αναλογία 1-1 ςε ερωτιςεισ ενϊ ςε ςτόχουσ με ενιςχυμζνθ βαρφτθτα γίνεται προςπάκεια να ρωτθκοφν πιο αναλυτικά. Τα αποτελζςματα ςτισ ερωτιςεισ των ςτόχων με μεγάλθ βαρφτθτα ζχουν ιδιαίτερθ ςθμαςία και ςυνεπϊσ προτεραιότθτα ςτισ βελτιϊςεισ. Μετά τθν λίςτα των βθμάτων ςχεδιαςμοφ του ερωτθματολογίου ακολουκοφν οδθγίεσ ςχετικά με τον ςωςτό τρόπο διατφπωςθσ των ερωτιςεων αλλά και ςχετικά με τον ςχεδιαςμό κλίμακασ μζτρθςθσ, που ζχουν χρθςιμοποιθκεί ςε αυτό το ςτάδιο. 7. Γηεμαγσγή ησλ απαξαίηεησλ πηινηηθώλ δνθηκώλ: ςτα πλαίςια τθσ εργαςίασ δεν κα διεξαχκοφν πιλοτικζσ δοκιμζσ. 8. ρεδηαζκόο ησλ δεηγκάησλ: Τα ερωτθματολόγια κα απευκυνκοφν ςτο ςφνολο του πλθκυςμοφ ςτον οποίον απευκφνονται, εάν υπάρξει ςθμαντικό πρόβλθμα μθ απάντθςθσ των ερωτθματολογίων κα πρζπει να ερευνθκεί θ αιτία αυτισ τθσ αντίδραςθσ και ανάλογα με τθν περίςταςθ να υπάρξει μζριμνα. 9. Δπηινγή ηνπ δείγκαηνο: επιλογι των ανκρϊπων. 10. Γηεμαγσγή ηεο έξεπλαο : ςυλλογι των δεδομζνων-ζλεγχοσ ομαλισ διεξαγωγισ 11. Δπεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ: κωδικοποίθςθ των απαντιςεων, ετοιμαςία των δεδομζνων για ανάλυςθ και ίςωσ μεταφορά ςε υπολογιςτι. 12. ηαηηζηηθή αλάιπζε/έιεγρνο γηα ζηαηηζηηθή ζεκαζία 13. ύλζεζε ησλ απνηειεζκάησλ θαη έιεγρνο ησλ ππνζέζεσλ 14. πγγξαθή ηεο αλαθνξάο ηεο έξεπλαο: περιγραφι των αποτελεςμάτων με κείμενο και πίνακεσ, ςυςχετιςμόσ των αποτελεςμάτων με προθγοφμενεσ ζρευνεσ και ςυμπεράςματα και μεταφράςεισ(αποτελεςμάτων) χηματιςμόσ ερωτήςεων Ο ςχθματιςμόσ των ερωτιςεων ςε ζνα ερωτθματολόγιο είναι μια από τισ ςθμαντικότερεσ διαδικαςίεσ. Υπάρχει μια ςειρά πραγμάτων που πρζπει να δοκεί προςοχι ϊςτε να λειτουργιςει ςωςτά το μζςο και να μεταφζρει και να ςυγκεντρϊςει τθν απαραίτθτθ πλθροφορία. Θ διατφπωςθ ζχει ςθμαςία για να ςυγκεντρωκεί θ πλθροφορία που πρζπει και όχι απλά μια πλθροφορία που δεν κα 94

95 είναι χρθςιμοποιιςιμθ. Αρχικά πρζπει να είναι ςαφισ ο ςκοπόσ τθσ ερϊτθςθσ, δθλαδι τι πλθροφορία ηθτείται και για ποιό ςκοπό πρόκειται να χρθςιμοποιθκεί. Θ παρουςίαςθ των ερωτιςεων, οι οδθγίεσ για τθν απάντθςι τουσ, θ διάταξθ του εντφπου, οι πικανζσ παρεξθγιςεισ, επιλογι τθσ διατφπωςθσ και θ επιλογι των μζςων ςυλλογισ και καταγραφισ επιδροφν ςτουσ ςυμμετζχοντεσ και δφςκολα θ απάντθςθ κα είναι εντελϊσ ανεπθρζαςτθ από οποιουδιποτε είδουσ προκατάλθψθ. Διατυπϊνονται ακόλουκα μερικοί κανόνεσ για τθν διαδικαςία τθσ ςυγγραφισ των ερωτιςεων και τθν καταςκευι του ερωτθματολογίου(oppenheim, 1992): οι ερωτιςεισ είναι προτιμότερο να είναι ςφντομεσ (όχι πάνω από 20 λζξεισ) αν είναι μεγαλφτερεσ διαιροφνται ςε περιςςότερεσ προτάςεισ οι ερωτιςεισ που περιζχουν δφο ερωτιματα ςε μία πρόταςθ επίςθσ πρζπει να αποφεφγονται, ςε αυτιν τθν περίπτωςθ οι ςυμμετζχοντεσ δεν μποροφν να είναι ςαφείσ μα οφτε και μπορεί να βγει ςαφζσ αποτζλεςμα από τισ απαντιςεισ. να αποφεφγονται παροιμίεσ και άλλεσ δθμοφιλείσ φράςεισ ειδικά όταν μετράται ςυμπεριφορά θ επιλογι λζξεων πρζπει να γίνεται προςεκτικά ϊςτε να μθν υπάρχουν παρεξθγιςεισ ςχετικά με τθν πικανι ςθμαςία τουσ άρα και άχρθςτεσ απαντιςεισ. προςοχι ςτισ λζξεισ που ζχουν και άλλεσ χριςεισ - δεν είναι ςαφείσ προςοχι ςτθν χριςθ «φορτιςμζνεσ» λζξεων όπωσ αυτϊν που ςχετίηονται με πολιτικι ι δικαιϊματα να αποφεφγεται ςτθν ςφνταξι θ διπλι άρνθςθ(«ςυμφωνείτε ότι δεν πρζπει»): δεν είναι ςαφζσ αν το «δεν ςυμφωνϊ» ςαν απάντθςθ, απαντάει ότι πρζπει ι ότι δεν πρζπει, είναι καλφτερα να τίκενται κετικζσ ερωτιςεισ επιλογι απλϊν λζξεων χωρίσ αρκτικόλεξα τεχνικοφσ όρουσ και άλλεσ λζξεισ που μποροφν να δθμιουργιςουν πρόβλθμα το δεν γνωρίηω/δεν απαντϊ πρζπει να περιλαμβάνεται ςτισ επιλογζσ των απαντιςεων προςοχι ςτθ ςειρά των λζξεων και τθν επιλογι τουσ για να μθν προδιακζτουν/κακοδθγοφν προσ μια απάντθςθ ι να κεωροφν καταςτάςεισ ωσ δεδομζνεσ. να μζνουν περικϊρια επιλογισ απάντθςθσ - να μθν ζχουμε μόνο ακραίεσ αντικζςεισ, ι μονομερείσ απόψεισ ςαν πικανζσ απαντιςεισ δίνονται ςαφείσ οδθγίεσ επιλογισ απάντθςθσ ι βακμολόγθςθσ τθσ ερϊτθςθσ να είναι εφκολο να απαντθκοφν πλιρωσ οι ερωτιςεισ, δθλαδι θ εςτίαςθ και τα περιεχόμενα των ερωτιςεων κα πρζπει να είναι κατάλλθλα διατυπωμζνα πρζπει να αποφεφγεται να δίνεται θ εντφπωςθ ότι οι ςυμμετζχοντεσ πρζπει να γνωρίηουν αυτό που ρωτάται οι κλειςτζσ ερωτιςεισ κα πρζπει να ξεκινοφν ωσ ανοιχτζσ καμιά φορά ςε ζρευνεσ με ερωτιςεισ πολλαπλισ επιλογισ θ ςειρά των απαντιςεων τυχαίνει να επθρεάηει τον τρόπο που απαντάνε οι ςυμμετζχοντεσ, ςε τζτοιεσ περιπτϊςεισ εναλλάςςεται θ ςειρά με τθν οποία τίκενται οι ερωτιςεισ μεταξφ των ερωτθματολογίων-δεν ζχουν ενιαία ςειρά όλα τα ερωτθματολόγια. 95

96 δεν πρζπει να ηθτείται από τουσ ςυμμετζχοντεσ να κυμθκοφν και να αναφζρουν γεγονότα που βρίςκονται ςε μεγάλο διάςτθμα ςτο παρελκόν να δίνεται προςοχι ςε λεπτομζρειεσ όπωσ θ μορφοποίθςθ, πλθροφορίεσ που παρζχουμε μαηί με το ερωτθματολόγιο όπωσ πίνακεσ, τθν πικανότθτα επικαλυπτόμενων ομάδων ςτισ απαντιςεισ(π.χ. θλικιακά γκρουπ «20-25», «25-30») ι οδθγίεσ για τθν απάντθςθ των ερωτιςεων(κακοδιγθςθ, skip-to, αρίκμθςθ ερωτιςεων κλπ) το ερωτθματολόγιο πρζπει να κινθτοποιεί τον ςυμμετζχοντα να ςυνεχίςει να ςυνεργάηεται και να απαντά πρζπει να είναι ευγενικόσ ο τρόποσ που τίκενται τα ερωτιματα θ διαδικαςία πρζπει να είναι ελκυςτικι και να ζχει ςυνοχι(π.χ. ο τρόποσ επιλογισ απάντθςθσ ενιαίοσ) πρζπει να καταςκευαςτεί ζνα πλάνο του ερωτθματολογίου όπου κα κακορίηεται θ ςειρά των ηθτθμάτων που κα τεκοφν (για να γίνει αυτό πρζπει πρϊτα να είναι ςαφισ ο ρόλοσ των ερωτιςεων ςτθν ζρευνα) Τζλοσ ςυναντϊνται πάλι δφο κομβικζσ ζννοιεσ: οι ερωτιςεισ κα πρζπει να είναι αξιόπιςτεσ(να μποροφν να μασ δϊςουν τα ίδια αποτελζςματα ςε επανάλθψθ) και ζγκυρεσ(να μετράνε αυτό που καταςκευάςτθκαν να μετράνε). Ο ςυνδυαςμόσ των δφο αυτϊν χαρακτθριςτικϊν επικυρϊνει πωσ τα αποτελζςματα μασ είναι χριςιμα. Οι παραπάνω οδθγίεσ ςε ςυνδυαςμό με τθν λίςτα ςτόχων ςε αυτό το ςτάδιο βοθκοφν τθν παραγωγι των ερωτιςεων για τα ηθτιματα που κζλουμε να ςυγκεντρϊςουμε πλθροφορία Διαδικαςία μετρήςεων, ςχηματιςμόσ μέτρων και κλιμάκων «Θ μζτρθςθ είναι θ διαδικαςία τθσ παρατιρθςθσ και καταγραφισ των παρατθριςεων που ςυλλζγονται ωσ τμιμα μιασ ερευνθτικισ προςπάκειασ» Για τθν κατανόθςι τθσ μζτρθςθσ κα αναλυκοφν ςτθ ςυνζχεια μερικζσ ςθμαντικζσ ζννοιεσ και διαδικαςίεσ. Το επίπεδν κηαο κέηξεζεο αναφζρεται ςτθν ςχζςθ μεταξφ των αξιϊν που ζχουν χαρακτθριςτικά μιασ μεταβλθτισ(trochim, 2006): 1. Ονομαςτικι(nominal): ςτθ μζτρθςθ αυτι «ονομάηει» το χαρακτθριςτικό μεμονωμζνα/μοναδικά. Δεν απαιτείται ιεράρχθςθ/να μπει ςε κάποια ςειρά. (πχ το νοφμερο ςε μία φανζλα ακλθτι) 2. Τακτικι(ordinal): θ τακτικι μζτρθςθ μπορεί να ιεραρχθκεί όπωσ οι αποςτάςεισ μεταξφ των χαρακτθριςτικϊν δεν ζχουν ςθμαςία (π.χ 1=κακόλου 2= λίγο 3= μζτρια 4=πολφ 5=πάρα πολφ) θ απόςταςθ μεταξφ 2-3 δεν είναι ίςθ με αυτι μεταξφ 4-5. Το διάςτθμα μεταξφ των αξιϊν δεν είναι μεταφράςιμο ςε ζνα τακτικό μζτρο. 3. Σε διαςτιματα(interval): ςτθ μζτρθςθ ςε διαςτιματα θ απόςταςθ μεταξφ χαρακτθριςτικϊν ζχει ςθμαςία. Για παράδειγμα μετρϊντασ κερμοκραςία θ απόςταςθ βακμοφσ είναι ίδια με αυτι από τουσ Το διάςτθμα μεταξφ των αξιϊν είναι μεταφράςιμο εδϊ για αυτό ζχει νόθμα να υπολογιςτεί ο μζςοσ όροσ ενϊ δεν ζχει ςτισ τακτικζσ μετριςεισ. Ραρόλα 96

97 αυτά οι αναλογίεσ δεν βγάηουν νόθμα, οι 20 βακμοί δεν ςθμαίνει ότι κάνει δφο φορζσ όςθ ηζςτθ κάνει ςτουσ Σε αναλογία(ratio): ςτθ μζτρθςθ ςε αναλογία υπάρχει πάντα ζνα απόλυτο μθδζν που ζχει νόθμα. Αυτό ςθμαίνει ότι μπορείσ να καταςκευάςεισ ζνα ςυςχετιςμό(λόγο - κλάςμα) με νόθμα όταν ζχεισ μια μεταβλθτι που μετράται ςε αναλογία. Το βάροσ είναι μια τζτοια μεταβλθτι(μπορεί να ζχει τιμι μθδζν και είναι ζγκυροσ ο ιςχυριςμόσ ότι π.χ. το χ ζχει διπλό βάροσ από το ψ). Πταν μετρϊνται αφθρθμζνεσ ζννοιεσ όπωσ αντιλιψεισ, απόψεισ, πιςτεφω, αξίεσ ι πρότυπα αναηθτοφνται κάποια χαρακτθριςτικά τουσ με τα οποία να μποροφν να περιγραφοφν και να μετρθκοφν. Τζτοια χαρακτθριςτικά είναι: θ γραμμικότθταlinearity(θ περιγραφι των μεταβολϊν ςε γραμμικι διάταξθ), θ μια διάςταςθ-unidimentionality(να μετράει με ςαφινεια το μζγεκοσ που μετράται χωρίσ να εμπλζκονται άλλα μεγζκθ), προτυποποίθςθ- standardization(παραδοχζσ που ζχουν γίνει ςχετικά με τθν λειτουργία του μζτρου ϊςτε να χρθςιμοποιείται όχι μόνο ςε μια περίπτωςθ), αξιοπιςτία- reliability (ηθτείται το μζτρο μασ να μασ δίνει τθν ίδια τιμι μετρϊντασ επανειλθμμζνα τθν ίδια ςυνκικθ-να ζχει ςυνζπεια), μονάδεσ μζτρθςθσ units of measurement(να είναι ςαφισ θ χριςθ των μονάδων μζτρθςθσ και ο ςυςχετιςμόσ τουσ με ποςοτικά και ποιοτικά χαρακτθριςτικά το μεγζκουσ που μετράται), εγκυρότθτα-validity(ακριβισ και ςυνεπισ ςχζςθ μεταξφ του χαρακτθριςτικοφ που μετράται και τθσ κλίμακασ.) Ωσ μζτρο λοιπόν μπορεί να οριςτεί θ περιγραφι των ιδιοτιτων μιασ κλίμακασ όπωσ αυτζσ που προθγικθκαν. Αυτό ιςχφει για το γραμμικό μοντζλο κλίμακασ(linear scaling model) (Oppenheim, 1992). Θ δθμιουργία κλιμάκων μπορεί να οριςτεί ωσ θ αντιςτοίχθςθ αντικειμζνων ςε αρικμοφσ ςφμφωνα με κάποιον κανόνα. Ασ διαχωριςτεί όμωσ πρϊτα θ ςθμαςία τθσ κλίμακασ από αυτιν τθσ κλίμακασ βακμολόγθςθσ. Μια κλίμακα βακμολόγθςθσ είναι ο τρόποσ με τον οποίον ςυλλζγουμε απαντιςεισ από ανκρϊπουσ ςε ζνα εργαλείο. Πμωσ θ αντιςτοίχθςθ μιασ κλίμακασ βακμολόγθςθσ ςε μια ερϊτθςθ δεν αποτελεί δθμιουργία κλιμάκων. Θ δθμιουργία κλιμάκων περιλαμβάνει διαδικαςίεσ που γίνονται ανεξάρτθτα από τουσ ςυμμετζχοντεσ ϊςτε να μπορεί να αποδίδεται αρικμθτικι αξία ςτο αντικείμενο που βακμολογείται. Οι κλίμακεσ δθμιουργοφνται ςυνικωσ για να ελεγχκεί μια υπόκεςθ ι για να ανακαλυφκεί εάν υπάρχουν περιςςότερεσ διαςτάςεισ ςτο ηιτθμα. Στον Ρίνακασ 6 περιγράφονται οι διαφορζσ τουσ. Κλίμακα Κλίμακα βακμολόγθςθσ Είναι αποτζλεςμα διαδικαςίασ Χρθςιμοποιείται για να ςυλλζξει τθν απάντθςθ για κάποιο ςτοιχείο Κάκε ςτοιχείο τθσ κλίμακασ ζχει μια αξία κλίμακασ Το ςτοιχείο δεν ςυςχετίηεται με τθν αξία κλίμακασ 97

98 Απευκφνεται ςε μια ομάδα ςτοιχείων Χρθςιμοποιείται για ζνα μοναδικό ςτοιχείο Πίλαθαο 6 - Γηαθνξέο θιίκαθαο από θιίκαθα βαζκνιόγεζεο(trochim 2006) Κφριοι ηύπνη θιηκάθσλ με μοναδικι/μια διάςταςθ (Major unidimentional scale types) είναι οι εξισ τρείσ: 1. Ο Thurstone ιταν ζνασ από τουσ πρϊτουσ δθμιουργοφσ κλιμάκων. Εφθφρε τρείσ διαφορετικζσ μεκόδουσ για τθν δθμιουργία κλιμάκων με μοναδικι/μία διάςταςθ: τθν μζκοδο ίςων-φαινομενικά διαςτθμάτων, τθν μζκοδο διαδοχικϊν διαςτθμάτων και τθν μζκοδο ςυγκρίςεων κατά ηεφγθ. Οι τρείσ αυτζσ μζκοδοι διζφεραν ςτο πϊσ ιταν καταςκευαςμζνεσ οι κλίμακεσ για τα ςτοιχεία, αλλά και ςτισ τρείσ περιπτϊςεισ θ κλίμακα που ςχθματιηόταν βακμολογοφταν με τον ίδιο τρόπο από τουσ ςυμμετζχοντεσ. Θ μζκοδοσ ίςων-φαινομενικά διαςτθμάτων αποτελείται από τισ δθλϊςεισ για ζνα ςυγκεκριμζνο ηιτθμα, και κάκε διλωςθ ζχει μια αρικμθτικι τιμι που δείχνει πόςο κετικι ι αρνθτικι κεωρείται. Οι ςυμμετζχοντεσ επιλζγουν κάκε μια από τισ δθλϊςεισ με τισ οποίεσ ςυμφωνοφν, και ζτςι το ςυνολικό αποτζλεςμα υπολογίηεται, ωσ ζνδειξθ τθσ τοποκζτθςισ τουσ.(trochim, 2006 & Wikipedia). Στον Ρίνακασ 7 υπάρχει παράδειγμα τθσ εφαρμογισ τθσ κλίμακασ Thurstone. Agree Disagree I like going to Chinese restaurants [ ] [ ] Chinese restaurants provide good value for money [ ] [ ] There are one or more Chinese restaurants near where I live [ ] [ ] I only go to restaurants with others (never alone) [ ] [ ] Πίλαθαο 7 - Παξάδεηγκα εθαξκνγήο θιίκαθαο Thurstone 2. Ππωσ οι κλίμακεσ των Thurstone και Guttman, θ κλίμακα Likert είναι μζκοδοσ μιασ διάςταςθσ. Ακολουκοφν τα βαςικά βιματα για τθν ανάπτυξθ μιασ τζτοιασ κλίμακασ (κλίμακα Likert ι ακροιςτικι κλίμακα)(trochim 2006). a. Κακοριςμόσ τθσ εςτίαςθσ: Ππωσ ςε όλεσ τθσ μεκόδουσ καταςκευισ κλιμάκων το πρϊτο βιμα είναι να προςδιοριςτεί τι κα μετρθκεί. Επειδι θ μζκοδοσ Likert είναι μια μζκοδοσ μοναδικισ/μίασ διάςταςθσ λαμβάνεται ωσ δεδομζνο ότι το μζγεκοσ που μετράται ζχει μονοδιάςτατθ φφςθ. b. Δθμιουργία των ςτοιχείων: Επόμενο βιμα είναι να δθμιουργθκεί μια ομάδα πικανϊν ςτοιχείων τθσ κλίμακασ. Αυτά τα ςτοιχεία μποροφν να βακμολογθκοφν με μία από 1 ζωσ 5 ι από 1 ζωσ 7 κλίμακα ςυμφωνίασ-διαφωνίασ. Μερικζσ φορζσ είναι δυνατόν να ςχθματιςτοφν τα ςτοιχεία(ςτοιχεία που περιγράφουν μια 98

99 Δηθόλα 4 - Γεκηνπξγία ζηνηρείσλ-πξνζεγγίζεσλ γηα βαζκνιόγεζε διαφορετικι προςζγγιςθ του κζματοσ-ςυμφωνία άλλου βακμοφ) χωρίσ άλλθ βοικεια με βάςθ τθν κατανόθςι του ηθτιματοσ. Πμωσ ςυχνά είναι βοθκθτικό να ςυμμετζχουν και άλλα άτομα ςε αυτό το βιμα. Για παράδειγμα μπορεί να χρθςιμοποιθκεί κάποιοσ τφποσ brainstorming για τθν δθμιουργία τουσ. Είναι ςθμαντικό να υπάρχει αφκονία ςτοιχείων ςε αυτό το ςτάδιο. c. Βακμολογϊντασ τα ςτοιχεία: Το επόμενο βιμα είναι μια ομάδα κριτϊν να βακμολογιςει τα ςτοιχεία/κζματα(βλ. Εικόνα 5). Συνικωσ χρθςιμοποιείται μια κλίμακα 1-5 όπου: 1= ιςχυρι ζνςταςθ για τθν ςχζςθ με το κζμα 2= ζνςταςθ για τθν ςχζςθ με το κζμα 3= αναποφάςιςτοσ/ ουδζτεροσ 4=ςυμφωνία για τθν ςχζςθ με το κζμα 5=απόλυτθ ςυμφωνία για τθν ςχζςθ με το κζμα Δηθόλα 5 - Βαζκνιόγεζε ζηνηρείσλ βάζεη ζρεηηθόηεηαο γηα ηελ δηεξεύλεζε ηνπ ζέκαηνο Σθμαντικι παρατιρθςθ εδϊ είναι ότι οι κριτζσ δεν μασ λζνε τθν προςωπικι τουσ άποψθ αλλά κρίνουν πόςο επικυμθτό-αγϊγιμο είναι το κάκε ςτοιχείο ςε ςχζςθ με τθν δομι που ερευνάται. d. Επιλογι των ςτοιχείων: Το επόμενο βιμα είναι ο υπολογιςμόσ των ςυςχετίςεων μεταξφ των ηευγϊν των ςτοιχείων όπωσ ζχουν βακμολογιςει από τουσ κριτζσ. Κάνοντασ επιλογζσ ςτο ποια ςτοιχεία 99

100 κα κρατθκοφν για τθν τελικι κλίμακα υπάρχουν μερικζσ αναλφςεισ που μποροφν να γίνουν: i. Απομακρφνονται όλα τα ςτοιχεία που ζχουν χαμθλι ςυςχζτιςθ με τθν ςυνολικι βακμολογία των ςτοιχείων. Στα περιςςότερα προγράμματα ςτατιςτικισ είναι εφκολο να υπολογιςτεί ο βακμόσ ςυςχζτιςθσ των ςτοιχείων. Ζτςι αφαιροφνται τα ςτοιχεία που ζχουν χαμθλι ςυςχζτιςθ. ii. Για κάκε ςτοιχείο παρατθρείται ο μζςοσ όροσ και τα άνω και κάτω τζταρτα (25%). Μετά γίνεται ζνα t-test 2 για τισ διαφορζσ μεταξφ τθσ μζςθσ τιμισ του ςτοιχείου για το άνω και κάτω 25% των γνωμϊν. Υψθλζσ τιμζσ t ςθμαίνουν ότι υπάρχει μεγάλθ διαφορά μεταξφ των υψθλότερων και των χαμθλότερων γνωμϊν. Τα ςτοιχεία που ζχουν μεγαλφτερεσ τιμζσ t είναι καλά ςτθν διευκρίνιςθ και είναι αυτά που κα παραμείνουν ςτθν κλίμακα. e. Εφαρμογι τθσ κλίμακασ: Τϊρα μπορεί να χρθςιμοποιθκεί θ κλίμακα Likert. Από κάκε ςυμμετζχοντα ηθτείται να βακμολογιςει το κάκε ςτοιχείο ςε κάποια κλίμακα. Για παράδειγμα μποροφν να βακμολογιςουν από 1-5 όπου: 1= απόλυτθ διαφωνία 2=διαφωνία 3= αναποφάςιςτοσ 4=ςυμφωνία 5=απόλυτθ ςυμφωνία. Υπάρχει ποικιλία παρόμοιων κλιμάκων οι οποίεσ ζχουν όλεσ μονό αρικμό επιλογϊν ϊςτε να υπάρχει μια κεντρικι αξία που να είναι ουδζτερθ ι αναποφάςιςτθ. Είναι δυνατόν να χρθςιμοποιθκεί και ηυγόσ αρικμόσ απαντιςεων που δεν κα ζχει ουδζτερθ επιλογι- ςε αυτι τθν περίπτωςθ ο ςυμμετζχοντασ αναγκάηεται να επιλζξει προσ ποια πλευρά τείνει περιςςότερο. Θ τελικι βακμολογία των ςυμμετεχόντων ςτθν κλίμακα είναι το άκροιςμα των βακμολογιϊν τουσ ςε όλα τα ςτοιχεία. Σε μερικζσ κλίμακεσ υπάρχουν ςτοιχεία ςτα οποία αντιςτρζφεται το νόθμα τθσ γενικισ κατεφκυνςθσ τθσ κλίμακασ- τα ςτοιχεία αυτά ονομάηονται αντίςτροφα και πρζπει να αντιςτραφεί θ απάντθςι τουσ πριν υπολογιςτεί ςυνολικι τιμι. 3. Θ κλίμακα Guttman γνωςτι και ωσ ςωρευτικι ι scalogram analysis. Ο ςκοπόσ τθσ κλίμακασ αυτισ είναι να κακιερϊςει μια μονοδιάςτατθ ςυνζχεια για τθν ζννοια που κζλει να μετριςει. Σκοπόσ τθσ κλίμακασ αυτισ είναι να μπορεί να προβλζψει τθν απάντθςθ ςτα ςτοιχεία γνωρίηοντασ μόνο τθν τελικι απάντθςθ του ςυμμετζχοντα. Για παράδειγμα ςε μια ςωρευτικι κλίμακα δζκα ςτοιχείων εάν ο ςυμμετζχοντασ απαντιςει τζςςερα, αυτό ςθμαίνει ότι ςυμφωνοφςε με τα πρϊτα τζςςερα ςτοιχεία/δθλϊςεισ. Θ κλίμακα Guttman προτείνει ότι εκείνοι που ςυμφωνοφν με ζνα πιο ακραίο INSTRUCTIONS: Place a check next to each statement you agree with. I would permit a child of mine to marry an immigrant. 2 Το t-test είναι ζνασ υπολογιςμόσ που χρθςιμοποιείται για να ενιςχφςει τθν αξιοπιςτία των αποτελεςμάτων, ειδικότερα ελζγχει εάν θ μετρθμζνθ διαφορά είναι πραγματικι-αντιπροςωπευτικι ι είναι τυχαίο αποτζλεςμα. Ο υπολογιςμόσ αυτόσ γίνεται μζςω εξιςϊςεων( t-test - Wikipedia). 100

101 I believe that this country should allow more immigrants in. I would be comfortable if a new immigrant moved next door to me. I would be comfortable with new immigrants moving into my community. It would be fine with me if new immigrants moved onto my block. I would be comfortable if my child dated a new immigrant. Δηθόλα 6 - Παξάδεηγκα εθαξκνγήο θιίκαθαο Guttman κε αλαθαηεκέλα ζηνηρεία ςτοιχείο κα ςυμφωνιςουν επίςθσ με όλα τα λιγότερο ακραία ςτοιχεία που του προθγικθκαν. Μια κλίμακα Guttman αποτελείται από ζνα μιασ διάςταςθσ ςφνολο ςτοιχείων, όπου τα ςτοιχεία είναι ταξινομθμζνα με ςειρά δυςκολίασ. Τα ςτοιχεία ςε μια κλίμακα Guttman κυμαίνονται από τθ λιγότερο ακραία ωσ τθν περιςςότερο ακραία κζςθ. Λδανικά μια επιλογι του ςτοιχείου «7» ςε μια κλίμακα Guttman δζκα ςτοιχείων, ςθμαίνει πωσ ο ςυμμετζχοντασ ςυμφωνεί με τα ςτοιχεία 1-7 και διαφωνεί με τα ςτοιχεία 8,9,10. Δθλαδι χρειάηεται μια κλίμακα όπου ο ςυμμετζχοντασ που ςυμφωνεί με μια ςυγκεκριμζνθ ερϊτθςθ τθσ λίςτασ ςυμφωνεί και με τισ προθγοφμενεσ. Στο παράδειγμα τθσ Εικόνα 6 τα ςτοιχεία είναι ανακατεμζνα ϊςτε το μοτίβο να μθν είναι προφανζσ ςε όποιον απαντά Το ηιτθμα είναι λοιπόν υπάρξει μια ομάδα ςτοιχείων που μποροφν να ςχθματίςουν αυτό το μοτίβο. Στθν τυπικι κλίμακα Guttman, θ απάντθςθ ενόσ προςϊπου ςε οποιοδιποτε ςτοιχείο μπορεί να προβλεφκεί από το ςωρευτικό/ςυνολικό αποτζλεςμά του(trochim 2006 & Wikipedia) Αξιοπιςτία και Εγκυρότητα ςτα κλιμακωτά μέτρα Ππωσ ζχει αναφερκεί αρκετζσ φορζσ ωσ τϊρα, θ αξιοπιςτία και θ εγκυρότθτα είναι ςθμαντικά χαρακτθριςτικά των κλιμάκων. Αρχικά θ αξιοπιςτία είναι προαπαιτοφμενθ για τθν εγκυρότθτα. Θ αξιοπιςτία ςθμαίνει ςυνζπεια. Ρρζπει να υπάρχει ςιγουριά πωσ το εργαλείο μζτρθςθσ κα δρα με ςυνοχι, δθλαδι να υπάρχει ςιγουριά πωσ αλλαγζσ ςτισ μετριςεισ οφείλονται ςτθν αλλαγι του μετροφμενου μεγζκουσ και όχι ςτο εργαλείο μζτρθςθσ που χρθςιμοποιείται. Στισ κοινωνικζσ ζρευνεσ θ αξιοπιςτία ποτζ δεν είναι απόλυτθ, πάντοτε φτάνει μόνο ωσ ζνα βακμό. Μπορεί να μετρθκεί με διάφορουσ τρόπουσ όπωσ για παράδειγμα ελζγχοντασ ξανά τθν κλίμακα με το ίδιο δείγμα εντόσ μικροφ χρονικοφ διαςτιματοσ.(oppenheim, 1992). Θ εγκυρότθτα δείχνει κατά πόςο ζνα εργαλείο μετράει αυτό που ζχει ςχεδιαςτεί να μετράει. Αυτό ςθμαίνει πωσ εάν θ τεχνικι μζτρθςθσ είναι ςωςτι κα υπάρχει αντιςτοιχία ςτα αποτελζςματα. Κάκε τεχνικι μζτρθςθσ μπορεί να ζχει παραπάνω από ζνα τφπουσ εγκυρότθτασ, που εξαρτϊνται από τα ςυμπεράςματα που πρζπει να βγουν από αυτιν. Μερικοί τζτοιοι τφποι είναι: 101

102 1. Θ εγκυρότθτα περιεχομζνου(content validity) που προςπακεί να εδραιϊςει ότι τα ςτοιχεία ι οι ερωτιςεισ είναι καλά ιςορροπθμζνο δείγμα ςε ςχζςθ με το πλαίςιο που διεξάγεται θ μζτρθςθ. 2. Θ ταυτόχρονθ εγκυρότθτα(concurrent validity) που δείχνει πόςο καλά το εργαλείο ςυςχετίηεται με άλλα ζγκυρα εναλλακτικά μζτρα για το ίδιο ηιτθμα που χρθςιμοποιοφνται τθν ίδια χρονικι ςτιγμι 3. Θ εγκυρότθτα πρόβλεψθσ(predictive validity) που δείχνει πόςο καλά μπορεί το εργαλείο να προβλζψει μελλοντικά κριτιρια(ςυςχετιςμζνα με αυτά που μετρϊνται) όπωσ εργαςιακι απόδοςθ, ανάρρωςθ από αςκζνεια ι μελλοντικι επιτυχία ςε εξετάςεισ. 4. Θ καταςκευαςμζνθ εγκυρότθτα(construct validity) που δείχνει πόςο καλά ςυνδζεται το εργαλείο με μια ομάδα κεωρθτικϊν υποκζςεων για μια αφθρθμζνθ δομι όπωσ θ ευφυΐα, ο ςυντθρθτιςμόσ ι θ νεφρωςθ. Θ αξιοπιςτία είναι απαραίτθτθ για να υπάρξει εγκυρότθτα, παρόλα αυτά επειδι θ εγκυρότθτα δφςκολα επιτυγχάνεται μπορεί κανείσ να ξεκινιςει δουλεφοντασ βαςιςμζνοσ ςτθν αξιοπιςτία για να ςυνάγει τθν εγκυρότθτα. Μια μεταφορά που μπορεί να χρθςιμοποιθκεί για τθν εξιγθςι των όρων είναι ζνασ ςτόχοσ ςκοποβολισ. Ζςτω πωσ για κάκε άτομο που μετράται ρίχνουμε μια βολι ςτον ςτόχο. Το κζντρο του ςτόχου είναι το να μετρθκεί τζλεια το ηιτθμα που μετράται για ζνα άτομο. Πςο πιο μακριά από το κζντρο πετφχουμε, τόςο απζχει ςτθν απόδοςι τθσ και θ μζτρθςι μασ για το ηιτθμα.(trochim 2006) Ζτςι ζχουμε τισ εξισ περιπτϊςεισ(βλ. Εικόνα 7): εάν οι βολζσ πετυχαίνουν επαναλαμβανόμενα ζνα ςθμείο εκτόσ κζντρου τότε ζχουμε αξιοπιςτία μα όχι εγκυρότθτα, όταν οι βολζσ είναι ομοιόμορφα διεςπαρμζνεσ ςτον ςτόχο τότε ζχουμε εγκυρότθτα μα όχι αξιοπιςτία, όταν οι βολζσ δεν είναι οφτε ςυγκεντρωμζνεσ οφτε κατανζμονται ομοιόμορφα δεν ζχουμε τίποτα από τα δφο και τζλοσ όταν οι βολζσ όλεσ κοντά ςτο κζντρο ζχουμε και αξιοπιςτία και εγκυρότθτα. Δηθόλα 7 - Ζ κεηαθνξά ηνπ ζηόρνπ γηα ηελ πεξηγξαθή ησλ ελλνηώλ ηεο αμηνπηζηίαο θαη ηεο εγθπξόηεηαο (Trochim, 2006) Επιλογή κλίμακασ μέτρηςησ Τα ερωτθματολόγιά διαμορφϊκθκαν ζτςι ϊςτε τα ηθτιματα να ζχουν μία διάςταςθ. Ζτςι επιλζχκθκε θ χριςθ μία εκ των παραπάνω τφπων κλιμάκων με μοναδικι διάςταςθ. Επιλζχκθκε θ κλίμακα του Likert γιατί ο τρόποσ βακμολόγθςθσ κα 102

103 βοθκιςει καλφτερα ςτον τρόπο ςυγκζντρωςθσ δεδομζνων, κακϊσ δίνει περιςςότερεσ επιλογζσ ςτουσ ςυμμετζχοντεσ από τισ υπόλοιπεσ κλίμακεσ. Δεν ακολουκικθκε θ αναλυτικι διαδικαςία βακμολόγθςθσ και καταγραφισ των επικρατζςτερων απόψεων που υποδεικνφει θ κλίμακα Likert ςτθν παροφςα εργαςία, κακϊσ δεν υπιρχε θ δυνατότθτα να βακμολογθκοφν πριν τθν επιλογι τουσ τα ςτοιχεία που τελικά ρωτϊνται ςτα ερωτθματολόγια. Συνεπϊσ χρθςιμοποιείται απλά θ κλίμακα βακμολόγθςθσ. Στθν ιδανικι περίπτωςθ κα προθγοφταν ςαφϊσ θ διαδικαςία δθμιουργίασ τθσ κλίμακασ όπωσ τθν ορίηει θ μζκοδοσ Δείγματα Στθν περίπτωςθ των ερωτθματολογίων αξιολόγθςθσ το δείγμα είναι το ςφνολο του πλθκυςμοφ επομζνωσ δεν χρειάηεται διαδικαςία επιλογισ δείγματοσ. Ραρόλα αυτά πρζπει να οριςτεί πωσ κα αντιμετωπιςτοφν περιπτϊςεισ μθ-απάντθςθσ. Εάν ζνα μεγάλο τμιμα του πλθκυςμοφ δεν απαντιςει είναι επικίνδυνο να χρθςιμοποιθκοφν τα ευριματα των ερωτθματολογίων για να εξαχκοφν ςυμπεράςματα. Κα πρζπει να αναηθτθκεί θ αιτία τθσ μθ-απάντθςθσ ςτα ερωτθματολόγια και να υπάρξει κατάλλθλθ αντίδραςθ ϊςτε να περιοριςτεί το φαινόμενο. 7.3 Σρεκαηηζκόο εξγαιείσλ αμηνιόγεζεο Με τα αποτελζςματα τθσ ζρευνασ για τουσ ςτόχουσ του τμιματοσ και με τισ οδθγίεσ και τουσ επιμζρουσ ςχεδιαςμοφσ των ςτελεχϊν τουσ δθμιουργικθκαν τα ερωτθματολόγια που ακολουκοφν παρακάτω. Σαφϊσ επιςτρατεφτθκε και θ προςωπικι γνϊςθ και εμπειρία πάνω ςτο πρόγραμμα ςπουδϊν. Ππωσ αναφζρεται και ςτο κεφάλαιο 6 (Ανάλυςθ αποτελεςμάτων ζρευνασ), ςτα πλαίςια τθσ εργαςίασ, τα ερωτθματολόγια αφοροφν μόνο τουσ προπτυχιακοφσ φοιτθτζσ και τουσ διδάςκοντεσ κακϊσ κατά τθν ζρευνα για τουσ ςτόχουσ οι πλθροφορίεσ που ςυγκεντρϊκθκαν μιλοφςαν κυρίωσ εκ μζρουσ των δφο αυτϊν ομάδων εμπλεκομζνων. Αυτό φυςικά δεν κα ςυμβεί εάν επιλεχκοφν-όπωσ προτείνεται από τθν μζκοδο τθσ Delphi- ςυγκεκριμζνα άτομα για να αποτελζςουν τθν ομάδα «ειδικϊν». 103

104 Ακολουκοφν τα βιματα που ζγιναν για τον ςχεδιαςμό εργαλείων αξιολόγθςθσ. Ο Ρίνακασ 8 περιγράφει τθν διαδικαςία. ΣΥΛΛΟΓΘ ΡΛΘΟΦΟΛΩΝ ΑΝΑ ΕΩΤΘΣΘ ΟΓΑΝΩΣΘ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΘΝ ΔΟΜΘ ΤΜΘΜΑΤΟΣ ΣΤΟΧΟΛ ΑΝΑ ΡΕΔΛΟ ΔΟΜΘΣ ΧΑΤΘ ΡΟΛΑ ΡΕΔΛΑ ΑΦΟΟΥΝ ΚΑΚΕ ΕΓΑΛΕΛΟ ΡΟΣΑ ΚΑΛ ΡΟΛΑ ΕΓΑΛΕΛΑ ΚΑ ΣΧΕΔΛΑΣΤΟΥΝ ΡΟΛΟΛ ΣΤΟΧΟΛ ΑΝΑ ΡΕΔΛΟ ΑΦΟΟΥΝ ΜΛΑ ΟΜΑΔΑ ΣΥΝΚΕΣΘ ΕΓΑΛΕΛΩΝ ΣΧΘΜΑΤΛΣΜΟΣ ΕΩΤΘΜΑΤΟΛΟΓΛΟΥ ΣΧΕΔΛΑΣΜΟΣ ΚΛΛΜΑΚΩΝ ΟΔΘΓΛΕΣ Πίλαθαο 8 - Γηάγξακκα ξνήο γηα ηελ πεξηγξαθή ηνπ ζρεδηαζκνύ ησλ εξγαιείσλ αμηνιόγεζεο 1ν Βήκα πιινγή Πιεξνθνξηώλ αλά Δξώηεζε ηεο Έξεπλαο Θ ζρευνα γίνεται με χριςθ τθσ μεκόδου Delphi για τθν ςυλλογι των ςτόχων που είναι ςθμαντικοί κατά τουσ ςυμμετζχοντεσ. Οι απαντιςεισ από αυτι τθν διαδικαςία ςυγκεντρϊνονται κατθγοριοποιθμζνεσ ςφμφωνα με τισ ερωτιςεισ που απαντοφςαν δθλαδι υπάρχει μια κατθγορία που μιλά για το τι πρζπει να αξιολογοφν οι φοιτθτζσ, μια για τουσ διδάςκοντεσ κ.ο.κ. Αυτζσ οι απαντιςεισ μελετϊνται 104

105 προςεκτικά κακϊσ μερικζσ απαντοφν δίνοντασ πλθροφορίεσ ςε λάκοσ ςθμείο του ερωτθματολογίου και μερικζσ απαντοφν άςτοχα. Δεν γίνεται διαγραφι τουσ απλά ςθμειϊνονται με ερωτθματικό για περαιτζρω επεξεργαςία- αυτό γίνεται για να μθν υπάρχει προκατάλθψθ απζναντι ςτουσ ςτόχουσ. Στθν παροφςα ζρευνα υπιρχαν απαντιςεισ που υποδείκνυαν τον τρόπο που κα πρζπει να ςυλλζγονται τα δεδομζνα(π.χ. «αξιολόγθςθ τμιματοσ και πανεπιςτθμίου με ελεφκερθ ανάπτυξθ»), πρότειναν λφςεισ (π.χ. «προςωπικζσ ςυναντιςεισ κακθγθτι-φοιτθτι για τα μακιματα»), απζκλειαν ομάδεσ από τθν αξιολόγθςθ(π.χ. απαντϊντασ για το διοικθτικό και τεχνικό προςωπικό: «δεν κζλουν και δεν μποροφν να αξιολογοφν»), απαντοφςαν ςε λάκοσ ςθμείο (π.χ. «ευγζνεια ςτουσ τρόπουσ», αναφερόμενοι ςτο διοικθτικό και τεχνικό προςωπικό, και ωσ απάντθςθ ςτθν ερϊτθςθ «τι κα κζλατε να αξιολογθκεί από το διοικθτικό και τεχνικό προςωπικό ςε μια διαδικαςία αξιολόγθςθσ για να αξιολογιςουν το τμιμα και το πανεπιςτιμιο»). Με προςοχι οι απαντιςεισ αυτζσ χρθςιμοποιικθκαν όςο ιταν δυνατόν ςτο ςχεδιαςμό των εργαλείων. Οι ερωτιςεισ που απαντοφςαν ςε λάκοσ ςθμείο μεταφζρκθκαν ςε καταλλθλότερο ενϊ οι προτάςεισ όπου ιταν δυνατόν λιφκθκαν υπόψθ. Με τθν χριςθ τθσ Delphi ςε προκακοριςμζνθ ομάδα(panel) αναμζνεται να εξαλειφκοφν τζτοιεσ περιπτϊςεισ. 2ν Βήκα Οξγάλσζε Γεδνκέλσλ ζε Πεδία ζύκθσλα κε ηελ Γνκή ηνπ Σκήκαηνο Χρθςιμοποιείται ο χάρτθσ του τμιματοσ που δείχνει τθν δομι του (βλ. Ρίνακασ 2, ςελ.60) ϊςτε να «τακτοποιθκοφν» οι απαιτιςεισ ανά πεδίο του χάρτθ. Δθλαδι ςυγκεντρϊνονται ανά κατθγορία οι απαιτιςεισ π.χ. τι απαιτιςεισ υπάρχουν για τισ παροχζσ, ποιεσ για τουσ διδάςκοντεσ κ.ο.κ.. Δθμιουργείται με αυτόν τον τρόπο ζνασ καινοφργιοσ χάρτθσ που περιζχει για κάκε «κλαδί» τθσ δομισ του τμιματοσ τισ απαιτιςεισ-τουσ ςτόχουσ που τίκενται από το ςφνολο των εμπλεκομζνων (βλ. Ρίνακασ 4, ςελ. 82). Παξνρέο Υπάρχουν; είναι καλά οργανωμζνεσ; παρζχονται όταν ηθτοφνται; Ανανεϊνονται όταν πρζπει; Υπάρχει προςβαςιμότθτααξιοποιοφνται ςωςτά; Επάρκεια(π.χ. αναλογία παροχϊν με χριςτεσ); Καταλλθλότθτα (για διεξαγωγι ζργου); Ρλθρότθτα; Ροιότθτα; Ρρόςβαςθ ΑΜΕΑ; Δηθόλα 8 - Πεδίν ηνπ πίλαθα πνπ πεξηέρεη ηελ ιίζηα ζηόρσλ γηα ηηο παξνρέο Ακολουκεί ανάλυςθ του πϊσ προζκυψε το πεδίο «Ραροχζσ» ςτον δεφτερο χάρτθ(ρίνακασ 4): Από όλεσ τισ απαντιςεισ ςυγκεντρϊνονται εκείνεσ που αφοροφν ςτισ παροχζσ, δθλαδι ςτισ κτιριακζσ υποδομζσ, ςτον εξοπλιςμό, ςτθν βιβλιοκικθ(εκτόσ προςωπικοφ)ςτθν μζριμνα και τισ ςπουδζσ και τζλοσ ςτισ online υποδομζσ και υπθρεςίεσ που φαίνεται από τον πρϊτο χάρτθ(ρίνακασ 2) ότι αφοροφν το πεδίο αυτό. Ραρατθρείται για ποια ηθτιματα μιλάνε οι απαντιςεισ 105

106 αυτζσ και φιλτράροντασ-ομαδοποιϊντασ τισ όμοιεσ απαιτιςεισ που κζτουν προκφπτει μια πιο «κακαρι» λίςτα των ςτόχων που πρζπει να πετυχαίνουν οι παροχζσ. Θ λίςτα αυτι αποτελεί το πεδίο «παροχζσ» του δεφτερου χάρτθ τθσ ομαδοποίθςθσ των ςτόχων(βλ Ρίνακασ 4, ςελ.82). Τα πεδία του δευτζρου χάρτθ είναι πιο απλουςτευμζνα διότι αντιπροςωπεφουν καλφτερα τθν αντίλθψθ όςων απάντθςαν ςτθν ζρευνα για το τμιμα. Το μεμονωμζνο πεδίο του δεφτερου χάρτθ φαίνεται ςτθν Εικόνα 8. Βήκα 3ν ηόρνη αλά Πεδίν Γνκήο Υάξηε Για τθν λιψθ αποφάςεων και γενικότερα για τθν ςωςτι απόδοςθ των αποτελεςμάτων τθσ αξιολόγθςθσ είναι ςοφότερο να χρθςιμοποιθκοφν τα πεδία του πρϊτου και πλθρζςτερου χάρτθ για τον ςχθματιςμό των εργαλείων. Αυτό ςυμβαίνει ϊςτε να υπάρχει καλφτερθ αντιςτοίχθςθ τθσ πλθροφορίασ που κα αποκτθκεί από τθν διαδικαςία αξιολόγθςθσ με τθν δομι και τουσ ςτόχουσ του τμιματοσ. Με βάςθ λοιπόν τον πρϊτο χάρτθ τθσ δομισ του τμιματοσ (βλ. Ρίνακασ 2, ςελ. 60) και τισ πλθροφορίεσ που ζχουν ςυγκεντρωκεί γίνεται προςπάκεια να δθμιουργθκεί ανά πεδίο του χάρτθ(παροχζσ, υπθρεςίεσ κλπ) μια λίςτα ςτόχων μζςα από τθν επεξεργαςία και τθν ομαδοποίθςθ των απαντιςεων- πάντα με προςοχι ϊςτε να μθν παραποιοφνται τα ςτοιχεία που ζδωςε θ ζρευνα. Ρροκφπτει λοιπόν μια λίςτα ςτόχων. Θ λίςτα ςτόχων προκφπτει ωσ εξισ: οι απαιτιςεισ ανά πεδίο όπωσ ζχουν χωριςτεί για τθν δθμιουργία του δεφτερου χάρτθ χωρίηονται ςε ομάδεσ ςτισ οποίεσ κα Επάρκεια (υποδομζσ, εξοπλιςμόσ, βιβλιοκικθ, μζριμνα/ ςπουδζσ, online υποδομζσ/υπθρεςίεσ) Να επαρκοφν αναλογικά με τουσ χριςτεσ που εξυπθρετοφν και με τισ ανάγκεσ του τμιματοσ. Καταλλθλότθτα(υποδομζσ, εξοπλιςμόσ, βιβλιοκικθ, μζριμνα/ ςπουδζσ, online υποδομζσ/υπθρεςίεσ) Να είναι κατάλλθλεσ για τθν διεξαγωγι των ακαδθμαϊκϊν δραςτθριοτιτων και των αναγκϊν που ζχουν αυτζσ. Να είναι δυνατι θ πρόςβαςθ ςε Α.Μ.Ε.Α. Διαχείριςθ(υποδομζσ, εξοπλιςμόσ, βιβλιοκικθ, μζριμνα/ ςπουδζσ, online υποδομζσ/υπθρεςίεσ) Να υπάρχει πρόςβαςθ και εκτόσ μακιματοσ Να είναι καλά οργανωμζνεσ Να ανανεϊνονται όταν κρίνεται απαραίτθτο Να αξιοποιοφνται ςε καλό βακμό και με βζλτιςτο τρόπο Οι διαδικαςίεσ(όχι υπθρεςίεσ) που ςχετίηονται με τθν διαχείριςθ των παροχϊν να είναι λειτουργικζσ. Δηθόλα 9 - Οη ζηόρνη πνπ αθνξνύλ ηηο παξνρέο-ηκήκα από ηελ ιίζηα ζηόρσλ εξεταςτοφν. Ζτςι για παράδειγμα ςτισ υπθρεςίεσ δθμιουργοφνται δφο κατθγορίεσ: θ εξυπθρζτθςθ και θ ποιότθτά τθσ και οι διαδικαςίεσ και θ ποιότθτά τουσ. Οι δφο αυτζσ κατθγορίεσ βάςει των απαντιςεων που ζχουν ςυγκεντρωκεί περιλαμβάνουν τα ςτοιχεία των οποίων θ αξιολόγθςθ είναι ςθμαντικι για τθν διαςφάλιςθ τθσ ποιότθτάσ των υπθρεςιϊν του τμιματοσ. Ο προςεκτικόσ χειριςμόσ των 106

107 ομαδοποιιςεων και των διατυπϊςεων ςε αυτό το ςτάδιο είναι κρίςιμοσ για τον ςχεδιαςμό των εργαλείων που κα ακολουκιςει. Λάκθ ςε αυτό το ςθμείο μπορεί να καταςτρζψουν τθν ςωςτι ςφνδεςθ των αποτελεςμάτων τθσ ζρευνασ για τουσ ςτόχουσ με τον ςχεδιαςμό εργαλείων για τθν αξιολόγθςι τουσ. Τα πεδία που περιλαμβάνει θ λίςτα ςτόχων είναι ςτόχοι ςχετικά: με τα ςτοιχεία παροχϊν, με τα ςτοιχεία ανκρϊπινου δυναμικοφ(περιλαμβάνει και τισ υπθρεςίεσ), με τα ςτοιχεία του μακιματοσ, ςτοιχεία του προγράμματοσ ςπουδϊν, ςτοιχεία των δραςτθριοτιτων, ςτοιχεία για τθν ζρευνα και ςτοιχεία για το τμιμα και το πανεπιςτιμιο(βλ. Εικόνα 9). Βήκα 4ν Πόζα θαη πνηα Δξγαιεία ζα ζρεδηαζηνύλ Είναι ςειρά να αποφαςιςτεί ςφμφωνα με τθν ζρευνά πάνω ςτο χρονοδιάγραμμα τθσ ετιςιασ λειτουργίασ του τμιματοσ, πόςα και ποια εργαλεία κα χρειαςτοφμε για τθν αξιολόγθςθ των ςτόχων που τζκθκαν. Κα χρειαςτεί για ηθτιματα που αφοροφν τα μακιματα να δθμιουργθκοφν εργαλεία που κα εφαρμόηονται κάκε εξάμθνο ενϊ για γενικά ηθτιματα του τμιματοσ κα υπάρχει ζνα εργαλείο κάκε ζτοσ. Αυτό κα εφαρμοςτεί για όλεσ τισ ομάδεσ εμπλεκομζνων που ςυμμετζχουν. Στθ δεδομζνθ περίπτωςθ λοιπόν που εξετάηονται μόνο διδάςκοντεσ και προπτυχιακοί φοιτθτζσ κα χρειαςτεί να καταςκευαςτοφν εργαλεία: για κάκε μάκθμα εκ μζρουσ των φοιτθτϊν με ςυμμετοχι του διδάςκοντα, για το τμιμα εκ μζρουσ των φοιτθτϊν, και για το τμιμα εκ μζρουσ των διδαςκόντων. Τα εργαλεία που ςχεδιάηονται λοιπόν είναι πζντε: το ζντυπο αξιολόγθςθσ μακιματοσ, το ζντυπο αξιολόγθςθσ πρακτικισ άςκθςθσ, ζντυπο διπλωματικισ εργαςίασ, ζντυπο αξιολόγθςθσ τμιματοσ που απευκφνονται ςτουσ προπτυχιακοφσ φοιτθτζσ και ζντυπο αξιολόγθςθσ τμιματοσ για τουσ διδάςκοντεσ. Σε αυτό το ςτάδιο επιλζγεται και το πότε κα διεξάγονται τα ερωτθματολόγια. Για παράδειγμα το ερωτθματολόγιο που κα ςχεδιαςτεί για τα μακιματα πρζπει να διεξάγεται για κάκε μάκθμα κάκε εξαμινου δθλαδι θ περίοδοσ διεξαγωγισ αξιολογιςεων μακθμάτων κα γίνεται δφο φορζσ ανά ακαδθμαϊκό ζτοσ Σε αυτό το ςτάδιο ζχουν ςχεδιαςτεί δφο χάρτεσ και ζχουμε αποφαςίςει πόςα εργαλεία κα καλφψουν τισ ανάγκεσ για αξιολόγθςθ. Για κάθε εργαλείο που ςχεδιάζεται από εδώ και κάτω ακολουιοφμε την εξθσ διαδικαςία: Βήκα 5ν Πνηα Πεδία αθνξνύλ θάζε Δξγαιείν Αποφαςίηεται ποια πεδία κα ςυμπεριλθφκοφν ςε κάκε εργαλείο. Αυτό εξαρτάται από τθν ςφνδεςθ του κζματοσ που εξετάηεται με εμπλεκόμενουσ, παροχζσ και λειτουργίεσ. Για παράδειγμα ςτο εργαλείο αξιολόγθςθσ ενόσ μακιματοσ από τουσ φοιτθτζσ εμπλζκονται ο/οι διδάςκοντασ/εσ του μακιματοσ, οι παροχζσ του μακιματοσ, το πρόγραμμα ςπουδϊν και δραςτθριότθτεσ που ςχετίηονται με αυτό. Τα πεδία αυτά επιλζγονται από τθν λίςτα ςτόχων. Βήκα 6ν Πνηνη ηόρνη αλά Πεδίν Αθνξνύλ κία Οκάδα Δκπιεθνκέλσλ 107

108 Γίνεται θ επιλογι των ςτόχων που κα χρθςιμοποιθκοφν ανά πεδίο (παροχζσ, υπθρεςίεσ κλπ)ςε κάκε εργαλείο. Αυτό απαιτεί ςυνδυαςμό των απαντιςεων που δόκθκαν ανά ερϊτθςθ με τθ λίςτα ςτόχων για να επιλεχκοφν οι ςτόχοι που ηθτοφνται να αξιολογοφνται από τθν ςυγκεκριμζνθ ομάδα. Ειδικότερα ςτθν περίπτωςθ του εργαλείου για τθν αξιολόγθςθ του μακιματοσ από τουσ φοιτθτζσ, για το πεδίο των παροχϊν που χρθςιμοποιοφνται κα εξεταςτοφν: οι ςτόχοι τθσ επάρκειασ, τθσ καταλλθλότθτασ και από το πεδίο τθσ διαχείριςθσ οι ςτόχοι τθσ αξιοποίθςθσ και τθσ ανανζωςθσ, για τισ κτιριακζσ υποδομζσ και τον εξοπλιςμό που χρθςιμοποιοφνται ςτα πλαίςια του μακιματοσ και για το e-class(ι άλλο εναλλακτικό του)(βλ. Εικόνα 10). Επάρκεια (υποδομζσ, εξοπλιςμόσ, βιβλιοκικθ, μζριμνα/ ςπουδζσ, online υποδομζσ/υπθρεςίεσ) Να επαρκοφν αναλογικά με τουσ χριςτεσ που εξυπθρετοφν και με τισ ανάγκεσ του τμιματοσ. Καταλλθλότθτα(υποδομζσ, εξοπλιςμόσ, βιβλιοκικθ, μζριμνα/ ςπουδζσ, online υποδομζσ/υπθρεςίεσ) Να είναι κατάλλθλεσ για τθν διεξαγωγι των ακαδθμαϊκϊν δραςτθριοτιτων και των αναγκϊν που ζχουν αυτζσ. Διαχείριςθ(υποδομζσ, εξοπλιςμόσ, βιβλιοκικθ, μζριμνα/ ςπουδζσ, online υποδομζσ/υπθρεςίεσ) Να ανανεϊνονται όταν κρίνεται απαραίτθτο Να αξιοποιοφνται ςε καλό βακμό και με βζλτιςτο τρόπο Δηθόλα 10 - Δπηινγή από ην πεδίν ησλ παξνρώλ, ησλ ζηόρσλ πνπ αθνξνύλ ηελ αμηνιόγεζε καζήκαηνο από ηνπο θνηηεηέο Βήκα 7ν ύλζεζε ησλ Δξγαιείσλ Ακολουκεί θ ςφνκεςθ των εργαλείων θ οποία γίνεται ωσ εξισ: ςυγκεντρϊνονται ανά εργαλείο που ζχει αποφαςιςτεί να ςχεδιαςτεί(βιμα 4) και ανά πεδίο που πρζπει να ςυμπεριλθφκεί (βιμα 5) οι ςτόχοι που αφοροφν τθν ομάδα που ρωτάται (βιμα 6) ςε ζνα ζντυπο. Συγκεντρϊνεται ζτςι όλθ θ πλθροφορία που πρζπει να ρωτά το κάκε εργαλείο. Από αυτό το ςθμείο και μετά θ πλθροφορία είναι ςυγκεντρωμζνθ ανά ζντυπο και απομζνει θ επεξεργαςία για να λειτουργιςει με τρόπο που κα ςυλλζξει αξιολογιςεισ. Βήκα 8ν ρεκαηηζκόο Δξσηεκαηνινγίνπ Σε αυτό το βιμα γίνεται θ μετατροπι των ςτόχων ςε ερωτιματα. Για το βιμα αυτό τθσ δθμιουργίασ του ερωτθματολογίου πρζπει να λάβουμε υπόψθ μασ: (α) τθν βαρφτθτα με τθν οποία ηθτικθκαν οι ςτόχοι ϊςτε να ςυγκεντρϊςουμε περιςςότερθ πλθροφορία για αυτοφσ -δθλαδι να αναλυκοφν ςε περιςςότερεσ ερωτιςεισ,είτε να γνωρίηει ο αναλυτισ ότι ζχουν προτεραιότθτα, (β) τισ οδθγίεσ ςχετικά με τθν ςωςτι διατφπωςθ των ερωτιςεων. Σθμαντικι πλθροφορία που πρζπει να ζχει μεταφερκεί μαηί με τισ απαντιςεισ ςτθ λίςτα ςτόχων είναι και θ ςυχνότθτα με τθν οποία αυτζσ δίδονται που ςθμαίνει και το πόςθ βαρφτθτα ζχουν για τθν ακαδθμαϊκι κοινότθτα που τισ επζλεξε. Επίςθσ 108

109 ςτθν μζτρθςθ τθσ γενικισ ςυχνότθτασ κάκε απάντθςθσ, πρζπει να μετρθκεί και πόςο ςυχνά ηθτικθκε αναφορικά με κάκε ομάδα που αξιολογεί, δθλαδι πόςο ςυχνά ηθτικθκε ζνα μεμονωμζνο χαρακτθριςτικό να αξιολογείται από τουσ φοιτθτζσ, πόςο ςυχνά από τουσ διδάςκοντεσ κ.ο.κ.. Είναι προφανζσ ότι τα χαρακτθριςτικά ενϊ είναι ςυχνά κοινά μεταξφ των ομάδων αυτϊν ζχουν διαφορετικι βαρφτθτα για τθν κακεμία. Για παράδειγμα θ αξιολόγθςθ τθσ επιτυχίασ των ςτόχων του μακιματοσ ηθτικθκε με διπλάςια ςυχνότθτα να αξιολογείται από τουσ φοιτθτζσ από ότι ηθτικθκε για να αξιολογείται από τουσ διδάςκοντεσ. Συνεπϊσ ςτο ερωτθματολόγιο των φοιτθτϊν είναι ζνα χαρακτθριςτικό με ζνα αυξθμζνο βακμό ςθμαςίασ, και κα ζχει μεγαλφτερθ βαρφτθτα από ότι κα ζχει το ίδιο χαρακτθριςτικό εξεταηόμενο ςτο ερωτθματολόγιο των διδαςκόντων. Σε αυτό το ςτάδιο είναι γνωςτό τι πλθροφορία πρζπει να ςυγκεντρϊνεται από ποιουσ, με ποια εργαλεία και πόςο ςυχνά. Επιλζγεται ο τρόποσ ςυγκζντρωςθσ των πλθροφοριϊν (το ερωτθματολόγιο ςε αυτιν τθν περίπτωςθ) και ςυντάςςονται αναλόγωσ τθσ μορφισ του εργαλείου οι ςτόχοι που πρζπει να ελεγχκοφν ϊςτε να ςυγκεντρϊνεται από το εργαλείο θ κατάλλθλθ πλθροφορία. Μζνει λοιπόν να ςχθματιςτοφν οι ερωτιςεισ που κα ικανοποιοφν τισ ανάγκεσ του εργαλείου για ςυλλογι πλθροφοριϊν. Οι ενότθτεσ ςτο ερωτθματολόγιο τοποκετοφνται με ςαφινεια ϊςτε ςε κάκε ςθμείο να είναι ςαφζσ ςε τι απαντάει και τι αξιολογεί ο κάκε ςυμμετζχων ςτθν αξιολόγθςθ. Ζτςι για παράδειγμα ςτο ερωτθματολόγιο για τθν αξιολόγθςθ ενόσ μακιματοσ δθμιουργοφνται οι εξισ ενότθτεσ: αξιολόγθςθ μακιματοσ(περιζχει ηθτιματα που αφοροφν το περιεχόμενο τθν φλθ και τα εργαλεία διδαςκαλίασ του μακιματοσ), αξιολόγθςθ διδάςκοντα ι διδαςκόντων(που περιλαμβάνει ηθτιματα που αφοροφν τον διδάςκοντα και τθν διδαςκαλία του), αξιολόγθςθ δραςτθριοτιτων (περιζχει ηθτιματα που αφοροφν τισ δραςτθριότθτεσ που ζγιναν ςτα πλαίςια του μακιματοσ) και αξιολόγθςθ παροχϊν(περιζχει ηθτιματα που αφοροφν τισ παροχζσ που χρθςιμοποιοφνται για το μάκθμα). Εάν ζχει προςεχτεί θ διατφπωςθ και ο τρόποσ που ζγιναν οι ομαδοποιιςεισ ςτο ςτάδιο τθσ δθμιουργίασ τθσ λίςτασ ςτόχων, το ςτάδιο του μεταςχθματιςμοφ τουσ ςε ερωτιςεισ είναι ιδθ κατά το ιμιςυ ολοκλθρωμζνο το ερωτθματολόγιο. Απομζνει μόνο ανά απαιτοφμενο ςτόχο που περιλαμβάνεται ςε κάκε ερωτθματολόγιο να ςχθματιςτοφν ερωτιςεισ λαμβάνοντασ υπόψθ τουσ ςχετικοφσ κανόνεσ για τθν διατφπωςθ. Για παράδειγμα από τον ςτόχο «να είναι λογικζσ οι απαιτιςεισ του μακιματοσ-να ανταποκρίνονται ςτθν βαρφτθτα του ςτον οδθγό ςπουδϊν» δθμιουργοφνται δφο ερωτιςεισ: «κεωρείτε τον όγκο τθσ φλθσ λογικό ςε ςχζςθ με τθν βαρφτθτα του μακιματοσ ςτον οδθγό ςπουδϊν;» και «κεωρείτε τισ απαιτιςεισ του μακιματοσ για μελζτθ-εργαςίεσ λογικζσ;». Ο ςτόχοσ αυτόσ επιλζχκθκε να εξεταςτεί ςε δφο ερωτιςεισ αφενόσ διότι είχε αυξθμζνθ βαρφτθτα κατά τθν ζρευνα για τουσ ςτόχουσ και αφετζρου διότι εξετάηεται με μεγαλφτερθ ςαφινεια όταν γίνει ο διαχωριςμόσ των απαιτιςεων του μακιματοσ αρχικά αναλογικά με τθ βαρφτθτα ςτον οδθγό ςπουδϊν και μετά με τον όγκο εργαςίασ που αυτό απαιτεί. Θ ίδια τακτικι εφαρμόςτθκε ςε όλουσ τουσ ςτόχουσ εκτόσ από όςουσ αναφζρονταν ςε παροχζσ οι οποίοι ενϊ είχαν υψθλι ηιτθςθ ςτθσ απαιτιςεισ που ςυγκζντρωςε θ ζρευνα δεν αναλφκθκαν ςε περιςςότερα ερωτιματα. Τα ερωτιματα που αφοροφν τισ παροχζσ κα πρζπει κατά το ςτάδιο τθσ ανάλυςθσ να ενιςχυκοφν κατάλλθλα ϊςτε 109

110 να αποδοκεί θ αναγκαία βαρφτθτα και να ςυμπεριλθφκοφν ςε προτεραιότθτα ςε κάκε λιψθ αποφάςεων που κα γίνει με βάςθ τα αποτελζςματα τθσ αξιολόγθςθσ. Στα ερωτθματολόγιο ζχουν προςτεκεί ακόμθ ειςαγωγικζσ ερωτιςεισ/πεδία που κα επιτρζψουν τθν δθμιουργία ςτατιςτικϊν αποτελεςμάτων. Τζτοιεσ ερωτιςεισ είναι: εξάμθνο φοίτθςθσ;, Με ποιεσ υπθρεςίεσ ςυνεργάηεςτε;, Συμμετείχατε ι παρακολουκιςατε δραςτθριότθτεσ του ΤΜΣΡΣ το τελευταίο εξάμθνο; Επιλζξτε:, Χρθςιμοποιείτε τθν βιβλιοκικθ; Αν ναι πόςο ςυχνά;. Τα πεδία αυτά ςυνδυαςτικά με τισ ενότθτεσ ερωτιςεων των οποίων προθγοφνται μποροφν να χρθςιμοποιθκοφν για να υπολογιςτεί για παράδειγμα «ποια είναι θ ςυνολικι άποψθ για τθν βιβλιοκικθ του ποςοςτοφ των φοιτθτϊν που δθλϊνουν να τθν χρθςιμοποιοφν ςυχνότερα από πζντε φορζσ ανά εξάμθνο», υπό τθν προχπόκεςθ ότι αυτό το μζγεκοσ μασ ενδιαφζρει για τθν λιψθ κάποιων αποφάςεων. Τζλοσ πρζπει να ςθμειωκεί ότι απαιτιςεισ όπωσ τθσ πρόςβαςθσ από ΑΜΕΑ δεν περιλιφκθκαν ςτα ερωτθματολόγια κακϊσ κρίνεται πωσ, ενϊ είναι εφλογεσ απαιτιςεισ, δεν είναι δυνατόν να εξετάηονται μζςω ενόσ τζτοιου εργαλείου. Ζνασ χϊροσ είναι είτε προςβάςιμοσ είτε όχι για ΑΜΕΑ ςυνεπϊσ δεν είναι ζνα χαρακτθριςτικό για το οποίο χρειάηεται να ρωτθκεί το ςφνολο τθσ ακαδθμαϊκισ κοινότθτασ. Ειδικότερα για το ςυγκεκριμζνο κζμα μια πρόταςθ είναι να γίνεται μια ξεχωριςτι αξιολόγθςθ από τα άτομα που αφορά ϊςτε να απαντθκεί το πόςο ικανοποιθτικι είναι θ πρόςβαςθ από αυτά. Βήκα 9ν ρεδηαζκόο Κιηκάθσλ Ακολουκεί ο ςχεδιαςμόσ κλιμάκων που κα χρθςιμοποιθκοφν ςτθν βακμολόγθςθ /απάντθςθ των ερωτθματολογίων. Στθν εργαςία αυτι θ κλίμακα που επιλζγεται να χρθςιμοποιθκεί είναι θ κλίμακα Likert. Βήκα 10ν - Οδεγίεο Δθμιουργοφνται οδθγίεσ για τα ερωτθματολόγια, δθλαδι για τον τρόπο ςυμπλιρωςισ τουσ από το κοινό που κα τα απαντιςει. Το 10ο και τελευταίο βιμα ολοκλθρϊνει τα ερωτθματολόγια. Απομζνει να ορίςουμε τθν διαδικαςία διεξαγωγισ των αξιολογιςεων, ςυλλογισ και ανάλυςθσ των αποτελεςμάτων και παροχισ ενθμζρωςθσ για τα αποτελζςματα ςτθν ακαδθμαϊκι κοινότθτα του τμιματοσ. Στισ ενότθτεσ υπάρχουν τα ερωτθματολόγια. Ο τρόποσ που λειτουργοφν είναι ο εξισ: Τα γκρι πεδία ςυμπλθρϊνονται εκ των προτζρων και τα μπλε από τουσ φοιτθτζσ και διδάςκοντεσ που ςυμμετζχουν ςτθν αξιολόγθςθ- τα διαγραμμιςμζνα πεδία δεν δζχονται βακμολογία. Τα γκρι πεδία εξυπθρετοφν να δείξουν εάν θ ερϊτθςθ βακμολογείται/απαντάται ι όχι, για παράδειγμα εάν δεν ζχουν δοκεί ςθμειϊςεισ για κάποιο μάκθμα δεν κα επιλεχκεί το αντίςτοιχο γκρι πεδίο και κατά ςυνζπεια δεν κα αξιολογθκεί το πεδίο των ςθμειϊςεων. Στθν περίπτωςθ αυτι του παραδείγματοσ παρουςιάηεται εξαρχισ με ςαφι τρόπο, μια ζλλειψθ ςε ςχζςθ με αυτά που ζχουν τεκεί ωσ ςτόχοι για κάκε μάκθμα. Επίςθσ μετά από κάκε κλίμακα ερωτιςεων υπάρχει και μια επιπρόςκετθ ευκαιρία για τουσ 110

111 ςυμμετζχοντεσ να καταγράψουν ςχόλια και παρατθριςεισ είτε για το ερωτθματολόγιο και τθν διαδικαςία αξιολόγθςθσ είτε για τα κζματα που αξιολογοφνται. Στα ερωτθματολόγια αξιολόγθςθσ τμιματοσ από τουσ φοιτθτζσ αλλά και από τουσ διδάςκοντεσ υπάρχει μια επιπλζον ερϊτθςθ ανοιχτοφ τφπου που ηθτά τθν ςφντομθ περιγραφι του αντικειμζνου ςπουδϊν του προπτυχιακοφ προγράμματοσ του ΤΜΣΡΣ. Θ ερϊτθςθ αυτι ςκοπεφει να ςυγκεντρϊςει πλθροφορία που να δείχνει πόςο ςαφζσ είναι ςτουσ ςυμμετζχοντεσ το αντικείμενο ϊςτε να υπάρχει μια ζνδειξθ: όςον αφορά τουσ φοιτθτζσ πόςο καλά μεταδίδεται ςτο ςφνολό τθσ θ γνϊςθ, και όςον αφορά τουσ διδάςκοντεσ πόςο καλά εντοπίηουν τθν αποςτολι τουσ ςχετικά με το αντικείμενο. Εδϊ είναι ςθμαντικό να ςθμειωκεί πωσ πρζπει να ζχουμε πάντα υπόψθ πωσ ο ςυςχετιςμόσ δεν είναι απόδειξθ αιτιότθτασ όταν καταςκευάηουμε ερωτιςεισ και υποκζςεισ. Για να ελεγχκεί θ επάρκεια του ςχεδιαςμοφ μιασ ζρευνασ(όπωσ αυτισ που γίνεται με το ερωτθματολόγιο) κα πρζπει να μπορεί να ιδωκεί θ ροι των διαδικαςιϊν και αντίςτροφα-εν είδει επαλικευςθσ (Oppenheim, 1992). Ρριν τθν ςυμπλιρωςθ του ερωτθματολογίου είναι ςκόπιμο να παρζχονται ςτον κάκε ςυμμετζχοντα οδθγίεσ για τον ςκοπό και τον τρόπο ςυμπλιρωςισ του. Οι οδθγίεσ είναι οι εξισ: Το ερωτθματολόγιο διεξάγεται ςτα πλαίςια τθσ αξιολόγθςθσ του Τμιματοσ και ζχει ςκοπό να παρζχει τθν απαραίτθτθ πλθροφορία για τθν ςυνεχι βελτίωςθ του ζργου του ςε όλα τα επίπεδα. Το ερωτθματολόγιο είναι ανϊνυμο. Ραρακαλοφμε επιλζξτε μόνο μια βακμολογία για κάκε ερϊτθςθ. Θ ςυμμετοχι ςασ είναι πολφτιμθ Θ βακμολογικι κλίμακα ορίηεται ωσ εξισ: 1=Κακόλου - Απαράδεκτθ 2=Λίγο-Μθ ικανοποιθτικι 3=Μζτρια 4=Ρολφ- Λκανοποιθτικι 5=Ράρα πολφ- Ρολφ καλι 111

112 7.3.1 Έντυπο αξιολόγηςησ μαθήματοσ από φοιτητέσ Έντυπο Αξιολόγηςησ Μαθήματοσ Κωδ. Τίτλοσ μακιματοσ Διδάςκων/Διδάςκοντεσ 9000 ςχεδίαςθ _ςχεδίαςθ Δ. Διδάςκων Εξάμθνο φοίτθςθσ: Αμηνιόγεζε Μαζήκαηνο 1. Κεωρείτε πωσ το περιεχόμενο του μακιματοσ είναι ενδιαφζρον ςτα πλαίςια του προγράμματοσ ςπουδϊν του ΤΜΣΡΣ; 2. Κεωρείτε τον όγκο τθσ φλθσ λογικό ςε ςχζςθ με τθν βαρφτθτά του μακιματοσ ςτον οδθγό ςπουδϊν; 3. Κεωρείτε τισ απαιτιςεισ του μακιματοσ για μελζτθεργαςίεσ λογικζσ; Ραρακαλϊ βακμολογείςτε τα παρακάτω εργαλεία διδαςκαλίασ του μακιματοσ: Δό κθ κα ν Χρθςιμότθτα για τθν μελζτθ του μακιματοσ Επάρκεια για τθν φλθ του μακιματοσ; Ιταν ενθμερωμζνα ςφγχρονα; Ιταν ςαφι και κατανοθτά; Ζγινε ζγκαιρθ διανομι; Συγγράμματα Σθμειϊςεισ Βιβλιογραφία Extra υλικό (διαλζξεισ, παρουςιάςει σ κ.α.) Αμηνιόγεζε Γηδάζθνληα (ή δηδαζθόλησλ βι. Studio) 5. Είναι διακζςιμοσ/θ/οι για τθν επίλυςθ αποριϊν και τθν υποςτιριξθ των φοιτθτϊν; Θ ςυμπεριφορά του/τθσ/τουσ ςτο μάκθμα είναι καλι; Είναι ςυνεπισ/είσ ςτισ υποχρεϊςεισ του/τουσ ςτο μάκθμα; Βακμολογεί/οφν με ςαφι και δίκαιο τρόπο; Επιτυγχάνει/ουν τουσ ςτόχουσ του μακιματοσ ςε ικανοποιθτικό βακμό; 10. Οι ικανότθτεσ και δεξιότθτεσ του/τθσ/τουσ επαρκοφν για τθν διδαςκαλία του μακιματοσ;

113 11. Μεταδίδεται ικανοποιθτικά θ γνϊςθ που πρζπει να μεταδοκεί ςτο μάκθμα; 12. Δίνει/ουν βιμα για τθν εναςχόλθςθ των φοιτθτϊν με τθν ζρευνα του πεδίου του μακιματοσ; (εφόςον γίνεται ζρευνα) Αμηνιόγεζε Γξαζηεξηνηήησλ 13. Ζγιναν δραςτθριότθτεσ ςτα πλαίςια του μακιματοσ; (Εκδθλϊςεισ, εκπαιδευτικά ταξίδια, φοιτθτικζσ δραςτθριότθτεσ, ςυνζδρια, εκκζςεισ, ερευνθτικά ςεμινάρια, διαλζξεισ, ςυνεργαςίεσ με άλλουσ φορείσ ) 14. Οι δραςτθριότθτεσ βοικθςαν τθν καλφτερθ κατανόθςθ του μακιματοσ; Κρατάμε μόνο αυτζσ που ζγιναν Οι δραςτθριότθτεσ ςασ άνοιξαν νζεσ προοπτικζσ; Οι δραςτθριότθτεσ ιταν ενδιαφζρουςεσ; Αμηνιόγεζε Παξνρώλ 17. Ραρακαλϊ βακμολογείςτε τισ παρακάτω παροχζσ για τθν διδαςκαλία του μακιματοσ: E-class ι εναλλακ τικό του Αυτά που χρθςιμοποι -οφνται για το μάκθμα Επάρκεια για τθν διδαςκαλία; Καταλλθλότ θτα για τθν διδαςκαλία; Υπάρχει οργάνωςθ; Αξιοποιείται επαρκϊσ; Ανανεϊνεται όταν πρζπει; Αίκουςα Α Εργαςτιριο Α Αίκουςασ Κτιριακζσ υποδομζσ Εξοπλιςμόσ Εργαςτθρίου Χαρακτθριςμόσ ρόιηα - Παξαηεξήζεηο: 113

114 7.3.2 Έντυπο αξιολόγηςησ Πρακτικήσ άςκηςησ από φοιτητέσ Έντυπο Αξιολόγηςησ Πρακτικήσ Κωδ. Τίτλοσ μακιματοσ 8900 Ρρακτικι Εξάμθνο φοίτθςθσ: 1. Κεωρείτε πωσ υποςτθρίχκθκε ικανοποιθτικά θ εφρεςθ κζςθσ για τθν πρακτικι ςασ από το τμιμα; 2. Θ απαςχόλθςι ςασ κατά τθν διάρκεια τθσ πρακτικισ ςασ κεωρείτε πωσ ιταν εποικοδομθτικι; 3. Οι γνϊςεισ ςασ από το ΤΜΣΡΣ ςασ ςτιριξαν ςτθν διάρκεια τθσ πρακτικισ ικανοποιθτικά; 4. Θ απαςχόλθςθ ςασ και οι γνϊςεισ που αποκομίςατε από τθν πρακτικι ςασ κεωρείτε πωσ ανταποκρίνονται ςτθν βαρφτθτα τθσ πρακτικισ ςτο πρόγραμμα ςπουδϊν; (7ΔΜ) 5. Εφόςον κεωρείτε πωσ δεν ανταποκρίνεται: αξίηει λιγότερο από τισ 7ΔΜ ι περιςςότερο; ρόιηα Παξαηεξήζεηο 114

115 7.3.3 Έντυπο αξιολόγηςησ Διπλωματικήσ εργαςίασ από φοιτητέσ Έντυπο Αξιολόγηςησ Διπλωματικήσ Κωδ. Τίτλοσ μακιματοσ Διπλωματικι Εργαςία Εξάμθνο φοίτθςθσ: Χρονικό διάςτθμα που ζχετε αςχολθκεί με τθν ΔΕ: 1. Υπιρξε ικανοποιθτικι υποςτιριξθ από τουσ διδάςκοντεσ ςτθν επιλογι κατάλλθλου κζματοσ για τθν διπλωματικι ςασ; 2. Θ υποςτιριξθ του επιβλζποντα ςτθν εκπόνθςθ τθσ εργαςίασ ςασ είναι ικανοποιθτικι; 3. Θ εργαςία που απαιτείται για τθν ςυγγραφι τθσ ανταποκρίνεται ςτθν βαρφτθτά τθσ ςτο πρόγραμμα ςπουδϊν; (26ΔΜ) 4. Εφόςον κεωρείτε πωσ δεν ανταποκρίνεται: αξίηει λιγότερο από τισ 26 ΔΜ ι περιςςότερο; ρόιηα - Παξαηεξήζεηο 115

116 7.3.4 Έντυπο αξιολόγηςησ Σμήματοσ από φοιτητέσ Έντυπο Αξιολόγηςησ Τμήματοσ Εξάμθνο φοίτθςθσ: Αμηνιόγεζε Τπεξεζηώλ 1. Με ποιεσ υπθρεςίεσ ςυνεργάηεςτε; γραφείο ςπουδϊν, γραμματεία 2. Είναι γριγορθ θ εξυπθρζτθςθ ςασ από τισ υπθρεςίεσ; Δείχνουν ενδιαφζρον για τθν λφςθ των προβλθμάτων; Ιταν ενθμερωμζνεσ για τα ηθτιματα που τισ χρειαςτικατε; Ριςτεφετε ότι οι διαδικαςίεσ των υπθρεςιϊν είναι λειτουργικζσ και αποτελεςματικζσ; Αμηνιόγεζε Πξνγξάκκαηνο ζπνπδώλ 6. Κεωρείτε πωσ το πρόγραμμα ςπουδϊν ςτο ςφνολό του είναι ενδιαφζρον; 7. Κεωρείτε πωσ το πρόγραμμα ςπουδϊν ανταποκρίνεται ςτουσ ςτόχουσ του τμιματοσ για τθν οικοδόμθςθ τθσ ειδικότθτασ του μθχανικοφ ςχεδιαςμοφ προϊόντων και ςυςτθμάτων; 8. Κεωρείτε πωσ το πρόγραμμα ανταποκρίνεται ςτθν πραγματικότθτα τθσ αγοράσ εργαςίασ; 9. Ριςτεφετε ότι θ δομι/διάρκρωςθ του προγράμματοσ ςτα εξάμθνα είναι λειτουργικι; 10. Κεωρείτε πωσ τα μακιματα του προγράμματοσ ζχουν ικανοποιθτικό επίπεδο ςυνοχισ; 11. Οι διαδικαςίεσ που ςχετίηονται με τα μακιματα (δθλϊςεισ μακθμάτων, εβδομαδιαίο πρόγραμμα, πρόγραμμα εξεταςτικισ) ςασ φαίνονται λειτουργικζσ; Αμηνιόγεζε Γξαζηεξηνηήησλ 12. Συμμετείχατε ι παρακολουκιςατε δραςτθριότθτεσ του ΤΜΣΡΣ το τελευταίο εξάμθνο; Επιλζξτε: Εκδθλϊςεισ, εκπαιδευτικά ταξίδια, φοιτθτικζσ δραςτθριότθτεσ, ςυνζδρια, εκκζςεισ, ερευνθτικά ςεμινάρια, διαλζξεισ, ςυνεργαςίεσ με άλλουσ φορείσ, πρόγραμμα Erasmus 13. Κεωρείτε το πλικοσ και τθν ποικιλία των δραςτθριοτιτων ικανοποιθτικζσ για το τμιμα; 14. Οι δραςτθριότθτεσ ςτισ οποίεσ ςυμμετείχατε ιταν εποικοδομθτικζσ;

117 15. Τα προγράμματα που προςφζρει το τμιμα (Erasmus) λειτουργοφν εφρυκμα; Αμηνιόγεζε Παξνρώλ Κηιπιακέρ Υποδομέρ (πέπαν όζων αξιολογήθηκαν ζηο πλαίζιο ηηρ αξιολόγηζηρ μαθήμαηορ) 16. Κεωρείτε τισ εγκαταςτάςεισ του τμιματοσ που χρθςιμοποιείτε επαρκείσ και κατάλλθλεσ για τθν εφρυκμθ λειτουργία του τμιματοσ; Ριςτεφετε πωσ ζχετε επαρκι πρόςβαςθ; Εξοπλιζμόρ 18. Κεωρείτε τον εξοπλιςμό του τμιματοσ που χρθςιμοποιείτε επαρκι και κατάλλθλο για τθν εφρυκμθ λειτουργία του τμιματοσ; Ριςτεφετε πωσ ζχετε επαρκι πρόςβαςθ ςτθν χριςθ του; Βιβλιοθήκη 20. Χρθςιμοποιείτε τθν βιβλιοκικθ; Αν ναι πόςο ςυχνά 21. Κεωρείτε τα τεκμιρια τθσ βιβλιοκικθσ επαρκι; 22. Θ πρόςβαςθ ςε θλεκτρονικζσ πθγζσ(επιςτθμονικά περιοδικά) είναι ικανοποιθτικι Ριςτεφετε πωσ θ βιβλιοκικθ είναι καλά οργανωμζνθ; Κεωρείτε τθν εξυπθρζτθςι ςασ από τθν βιβλιοκικθ ικανοποιθτικι; Οι διαδικαςίεσ δανειςμοφ είναι λειτουργικζσ; Μέπιμνα 26. Ραρακαλϊ βακμολογείςτε τισ παροχζσ του παρακάτω πίνακα: Υπάρχει; Επαρκεί; Είναι κατάλλθλθ / ικανοποιθτικι; 117 Είναι οργανωμζνθ; Σίτιςθ Στζγαςθ Οι διαδικαςίεσ (όχι υπθρεςίεσ) για τθν λιψθ ςίτιςθσ και ςτζγαςθσ είναι λειτουργικζσ; Online Υπηπεζίερ

118 27. Ραρακαλϊ βακμολογείςτε τισ παροχζσ του παρακάτω πίνακα: Σ.Ε.Φ. (ςφςτθμα ενθμζρωςθσ φοιτθτϊν) το χρθςιμοποιείτε; Είςτε ικανοποιθμζνοι; Αξιοποιείται ςωςτά; Mail Site τμιματοσ Θ εξυπθρζτθςθ από τθν υπθρεςία επικοινωνιϊν και πλθροφορικισ είναι ικανοποιθτικι; Αμηνιόγεζε Σκήκαηνο 28. Κεωρείται πωσ το τμιμα ανοίγει ικανοποιθτικά προοπτικζσ εξζλιξθσ και εργαςίασ για τουσ φοιτθτζσ του; 29. Κεωρείτε πωσ το τμιμα αντιμετωπίηει αποτελεςματικά τα προβλιματα και διεκδικεί ικανοποιθτικζσ λφςεισ; Υπάρχει κλίμα ςυμμετοχισ και ςεβαςμοφ ςτο τμιμα; Υπάρχει αίςκθςθ ενότθτασ του τμιματοσ με το πανεπιςτιμιο Αιγαίου; Παξαθαιώ δώζηε κηα ζύληνκε πεξηγξαθή ηνπ αληηθεηκέλνπ ζπνπδώλ ηνπ πξνπηπρηαθνύ πξνγξάκκαηνο ηνπ ΣΜΠ: ρόιηα Παξαηεξήζεηο: 118

119 7.3.5 Έντυπο αξιολόγηςησ Σμήματοσ από διδάςκοντεσ Έντυπο Αξιολόγηςησ Τμήματοσ Απαςχολείςτε ςτο τμιμα εξάμθνα ΔΕΡ / 407 / ΕΕΔΛΡ Αμηνιόγεζε Τπεξεζηώλ 1. Με ποιεσ υπθρεςίεσ ςυνεργάηεςτε; γραμματεία, οικονομικι υπθρεςία, διοικθτικι υπθρεςία 2. Είναι γριγορθ θ εξυπθρζτθςθ ςασ από τισ υπθρεςίεσ; Δείχνουν ενδιαφζρον για τθν λφςθ των προβλθμάτων; Ιταν ενθμερωμζνεσ για τα ηθτιματα που τισ χρειαςτικατε; Ριςτεφετε ότι οι διαδικαςίεσ των υπθρεςιϊν είναι λειτουργικζσ και αποτελεςματικζσ; Κεωρείτε τισ υπθρεςίεσ που χρθςιμοποιείτε ςυνεργάςιμεσ; Αμηνιόγεζε Πξνγξάκκαηνο ζπνπδώλ 7. Κεωρείτε πωσ το πρόγραμμα ςπουδϊν ανταποκρίνεται ςτουσ ςτόχουσ του τμιματοσ για τθν οικοδόμθςθ τθσ ειδικότθτασ του μθχανικοφ ςχεδιαςμοφ προϊόντων και ςυςτθμάτων; 8. Κεωρείτε πωσ το πρόγραμμα ανταποκρίνεται ςτθν πραγματικότθτα τθσ αγοράσ εργαςίασ; 9. Κεωρείτε πωσ τα μακιματα του προγράμματοσ ζχουν ικανοποιθτικό επίπεδο ςυνοχισ; 10. Οι διαδικαςίεσ που ςχετίηονται με τα μακιματα (δθλϊςεισ μακθμάτων, εβδομαδιαίο πρόγραμμα, πρόγραμμα εξεταςτικισ) ςασ φαίνονται λειτουργικζσ; Αμηνιόγεζε Φνηηεηώλ 11. Κεωρείτε πωσ οι φοιτθτζσ είναι ικανοποιθτικά ενεργοί; Ριςτεφετε πωσ αναπτφςςονται ικανοποιθτικά οι δεξιότθτεσ/ ικανότθτεσ των φοιτθτϊν μζςα από το πρόγραμμα ςπουδϊν;

120 Αμηνιόγεζε Γξαζηεξηνηήησλ 13. Συμμετείχατε ι παρακολουκιςατε δραςτθριότθτεσ του ΤΜΣΡΣ το τελευταίο εξάμθνο; Επιλζξτε: Εκδθλϊςεισ, εκπαιδευτικά ταξίδια, ςυνζδρια, εκκζςεισ, ερευνθτικά ςεμινάρια, διαλζξεισ, ςυνεργαςίεσ με άλλουσ φορείσ 14. Κεωρείτε το πλικοσ και τθν ποικιλία των δραςτθριοτιτων ικανοποιθτικζσ για το τμιμα; 15. Οι δραςτθριότθτεσ ςτισ οποίεσ ςυμμετείχατε ιταν εποικοδομθτικζσ; 16. Τα προγράμματα που προςφζρει το τμιμα (Erasmus) λειτουργοφν εφρυκμα; Κτιριακζσ υποδομζσ Εξοπλιςμόσ E-class ι εναλλακτ ικό του Αμηνιόγεζε Παξνρώλ Κηιπιακέρ Υποδομέρ και εξοπλιζμόρ 17. Ραρακαλϊ βακμολογείςτε τισ παρακάτω παροχζσ για τθν διδαςκαλία του μακιματοσ: Αυτζσ που χρθςιμοποιεί τε ανά κατθγορία Επάρκεια για τθν διδαςκαλία; Καταλλθλότθτα για τθν διδαςκαλία; Υπάρχει οργάνωςθ; Αξιοποιείται επαρκϊσ; Ανανεϊνεται όταν πρζπει; Αίκουςα Α Εργαςτιριο Α Αίκουςασ Εργαςτθρίου χαρακτθριςμ όσ Κεωρείτε τισ εγκαταςτάςεισ του τμιματοσ που χρθςιμοποιείτε επαρκείσ και κατάλλθλεσ για τθν εφρυκμθ λειτουργία του τμιματοσ; 19. Κεωρείτε τον εξοπλιςμό του τμιματοσ που χρθςιμοποιείτε επαρκι και κατάλλθλο για τθν εφρυκμθ λειτουργία του τμιματοσ; Ριςτεφετε πωσ ζχετε επαρκι πρόςβαςθ ςτθν χριςθ του εξοπλιςμοφ; Βιβλιοθήκη 21. Χρθςιμοποιείτε τθν βιβλιοκικθ; Αν ναι πόςο ςυχνά 22. Κεωρείτε τα τεκμιρια τθσ βιβλιοκικθσ επαρκι; 23. Θ πρόςβαςθ ςε θλεκτρονικζσ πθγζσ(επιςτθμονικά περιοδικά) είναι ικανοποιθτικι;

121 24. Ριςτεφετε πωσ θ βιβλιοκικθ είναι καλά οργανωμζνθ; Κεωρείτε τθν εξυπθρζτθςι ςασ από τθν βιβλιοκικθ ικανοποιθτικι; Οι διαδικαςίεσ δανειςμοφ είναι λειτουργικζσ; Online Υπηπεζίερ 27. Ραρακαλϊ βακμολογείςτε τισ παροχζσ του παρακάτω πίνακα: Σ.Ε.Δ. (ςφςτθμα ενθμζρωςθσ διδαςκόντων) το χρθςιμοποιείτε; Είςτε ικανοποιθμζνοι; Αξιοποιείται ςωςτά; Mail Site τμιματοσ Θ εξυπθρζτθςθ από τθν υπθρεςία επικοινωνιϊν και πλθροφορικισ είναι ικανοποιθτικι; Αμηνιόγεζε Σκήκαηνο 28. Ριςτεφετε ότι ο φόρτοσ εργαςίασ ςασ από ζξω-διδακτικζσ αρμοδιότθτεσ είναι πολφσ; 29. Ριςτεφετε ότι το τμιμα ςτθρίηει το ερευνθτικό και διδακτικό ζργο των διδαςκόντων; Το τμιμα προωκεί τθν επιμόρφωςθ των διδαςκόντων; Ριςτεφετε πωσ το τμιμα ανοίγει προοπτικζσ εξζλιξθσ και ζρευνασ ςτουσ διδάςκοντεσ; 32. Κεωρείτε πωσ το τμιμα αντιμετωπίηει αποτελεςματικά τα προβλιματα και διεκδικεί ικανοποιθτικζσ λφςεισ; Υπάρχει κλίμα ςυμμετοχισ και ςεβαςμοφ ςτο τμιμα; Ριςτεφετε πωσ το τμιμα λειτουργεί αξιοκρατικά; Γίνονται ικανοποιθτικζσ κινιςεισ δθμοςιότθτασ για το ζργο του τμιματοσ; 36. Υπάρχει αίςκθςθ ενότθτασ του τμιματοσ με το πανεπιςτιμιο Αιγαίου; 37. Είναι ςυνεπζσ και δίκαιο το πανεπιςτιμιο ςτισ οικονομικζσ του υποχρεϊςεισ;

122 38. Κεωρείτε πωσ λειτουργοφν εφρυκμα και δίκαια οι επιτροπζσ του; Παξαθαιώ δώζηε κηα ζύληνκε πεξηγξαθή ηνπ αληηθεηκέλνπ ζπνπδώλ ηνπ πξνπηπρηαθνύ πξνγξάκκαηνο ηνπ ΣΜΠ: ρόιηα Παξαηεξήζεηο: 122

123 7.4 Σρόιηα γηα ηελ ρξήζε ησλ εξγαιείσλ Τα παραπάνω εργαλεία ζχουν ςχεδιαςτεί για να αποτελοφν εργαλεία για τθν ετιςια διαδικαςία αξιολόγθςθσ που παράγει τθν πλθροφορία που χρθςιμοποιείται μαηί με άλλα δεδομζνα για τθν διαςφάλιςθ τθσ ποιότθτασ ςτο τμιμα. Τα εργαλεία είναι τα εξισ: το ζντυπο αξιολόγθςθσ μακιματοσ, το ζντυπο αξιολόγθςθσ πρακτικισ άςκθςθσ, ζντυπο διπλωματικισ εργαςίασ, ζντυπο αξιολόγθςθσ τμιματοσ που απευκφνονται ςτουσ προπτυχιακοφσ φοιτθτζσ και ζντυπο αξιολόγθςθσ τμιματοσ για τουσ διδάςκοντεσ. Το ζντυπο αξιολόγθςθσ μακιματοσ προτείνεται να ςυμπλθρϊνεται μετά το τζλοσ τθσ τελικισ εξζταςθσ του κάκε μακιματοσ και των εργαςιϊν του κατά τθν εξεταςτικι περίοδο ενϊ τα ζντυπα αξιολόγθςθσ πρακτικισ άςκθςθσ και διπλωματικισ εργαςίασ προτείνεται να ςυμπλθρϊνονται μετά τθν παρουςίαςθ αυτϊν. Το ζντυπο αξιολόγθςθσ τμιματοσ φοιτθτϊν και διδαςκόντων προτείνεται να ςυμπλθρϊνεται ςτο τζλοσ τθσ εαρινισ εξεταςτικισ περιόδου. Ρροτείνεται επίςθσ τα ερωτθματολόγια αυτά να ςυμπλθρϊνονται διαδικτυακά, γεγονόσ που αναμζνεται αφενόσ να εξοικονομιςει χρονοβόρεσ διαδικαςίεσ ψθφιοποίθςθσ και αρχειοκζτθςθσ απαντιςεων και αφετζρου κα δϊςει τθν δυνατότθτα ςτουσ ςυμμετζχοντεσ να απαντιςουν ςε χρόνο τθσ επιλογισ τουσ. Άλλωςτε ιδθ ςτο τμιμα θ χριςθ θλεκτρονικϊν μζςων εξυπθρετεί πολλζσ λειτουργίεσ και οι χριςτεσ είναι εξοικειωμζνοι μαηί τουσ. Μετά τθν ςυλλογι των ςτοιχείων κα ακολουκεί θ ανάλυςθ τουσ και αμζςωσ μετά θ ςφνκεςι τουσ ςε αξιολογιςεισ των ηθτθμάτων που ερευνικθκαν. Θ ανάλυςι τουσ ορίηεται ωσ ο προςδιοριςμόσ και θ αποτίμθςθ των ςυςτατικϊν ςτοιχείων κάκε ομάδασ αποκτθμζνθσ πλθροφορίασ και οι αλλθλεπιδράςεισ τουσ, ϊςτε να ξεκακαριςτεί θ αξιοπιςτία τθσ πλθροφορίασ και το νόθμα των ςυγκεκριμζνων ερωτιςεων. Θ ςφνκεςι τουσ ορίηεται ωσ ο ςυνδυαςμόσ των ευρθμάτων τθσ ανάλυςθσ με τισ διαδικαςίεσ και τα μζςα ςυλλογισ ϊςτε να διακρικεί θ εγκυρότθτα και θ ςθμαςία τουσ και να μποροφν να απαντθκοφν οι ερωτιςεισ του κοινοφ και να κρικεί το αντικείμενο υπό αξιολόγθςθ (Stufflebeam et al., 2007). Τα αποτελζςματα τθσ αξιολόγθςθσ ςε αυτι τθν φάςθ είναι ςκόπιμο να ανακοινϊνονται ϊςτε να γίνονται γνωςτά ςε όλθ τθν ακαδθμαϊκι κοινότθτα του τμιματοσ τα ςτοιχεία που ςυγκεντρϊκθκαν και τα ςυμπεράςματα που αυτά ζδωςαν. Αυτό αναμζνεται να βελτιϊςει τθν αντίλθψθ των εμπλεκομζνων για τα ιςχυρά αλλά και τα αδφναμα ςθμεία του τμιματοσ και να ςυμβάλλει ςε τυχόν αποφάςεισ για βελτιϊςεισ. Τα εργαλεία αυτά αποτελοφν το προϊόν μιασ διαδικαςίασ ςχεδιαςμοφ όπωσ τθν είδαμε ςτο δεφτερο μζροσ αυτισ τθσ εργαςίασ. Θ διαδικαςία αυτι προτείνεται για να αναδείξει εργαλεία αξιολόγθςθσ ειδικά ςχεδιαςμζνα για τισ ςυμφωνθμζνεσ ανάγκεσ του τμιματοσ. Κακϊσ οι ανάγκεσ αυτζσ μεταβάλλονται μζςα ςτον χρόνο θ διαδικαςία αυτι μπορεί να επαναλθφκεί για να επαναπροςδιοριςτοφν οι ςτόχοι του τμιματοσ ςε ζνα μελλοντικό χρονικό ςθμείο και να ςχθματιςτοφν νζα εργαλεία που να ανταποκρίνονται ςτουσ νζουσ ςτόχουσ. Θ διαδικαςία αξιολόγθςθσ και διαςφάλιςθσ ποιότθτασ τθσ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ ορίηεται από τον νόμο και- όπωσ αναφζρεται ςτα πρϊτα κεφάλαια -κάκε τζςςερα χρόνια κάκε τμιμα οφείλει να παράγει μια ζκκεςθ εςωτερικισ αξιολόγθςθσ. Εδϊ πρζπει να ςθμειωκεί ότι τυχόν τροποποιιςεισ ι ςυμπλθρϊςεισ που ειςάγονται με πρωτοβουλία των Τμθμάτων αναμζνεται ότι κα ιςχφουν για δφο τουλάχιςτον περιόδουσ Αξιολόγθςθσ(Α.ΔΛ.Ρ, 2007c). Επομζνωσ το μικρότερο διάςτθμα κατά το οποίο μπορεί να επαναλθφκεί θ 123

124 διαδικαςία που προτείνει θ παροφςα εργαςία είναι τα οχτϊ ζτθ. Άλλωςτε οι αλλαγζσ των ςτόχων του τμιματοσ δεν αναμζνεται να είναι τόςο ριηικζσ ϊςτε να απαιτιςουν κάτι τζτοιο νωρίτερα. 124

125 Κεφάλαιο 8ο - Επίλογοσ 8.1 Μηα κηθξή ζύλνςή ηεο ΓΔ Στθν παροφςα εργαςία επιχειρικθκε να παρουςιαςτεί θ ζννοια τθσ ποιότθτασ και ο τρόποσ διαςφάλιςισ τθσ ςτθν τριτοβάκμια εκπαίδευςθ, και να αναδειχτεί ζνασ τρόποσ για τθν ςχεδίαςθ των εργαλείων αξιολόγθςθσ ςτουσ ςτόχουσ ενόσ τμιματοσ, ειδικότερα του τμιματοσ Μθχανικϊν Σχεδίαςθσ Ρροϊόντων και Συςτθμάτων. Ππωσ φάνθκε ο οριςμόσ τθσ ποιότθτασ είναι ζνα ηιτθμα δφςκολο, περίπλοκο αλλά και μεγάλθσ ςθμαςίασ. Ουςιαςτικά ο ςωςτόσ οριςμόσ τθσ αποτελεί τον μόνο τρόπο να εξαςφαλιςτεί ότι οποιαδιποτε δράςθ για τθν διαςφάλιςθ και ενίςχυςθ τθσ ποιότθτασ ενόσ τμιματοσ ανϊτατθσ εκπαίδευςθσ κα μπορζςει να φζρει αποτελζςματα. Στα πλαίςια ενόσ τμιματοσ υπάρχουν πολλοί εμπλεκόμενοι όπωσ φάνθκε και ςτουσ χάρτεσ- και είναι απαραίτθτο όλοι τουσ να καλφπτονται και να ικανοποιοφνται από τθν ποιότθτα που λαμβάνουν από το τμιμα. Σαφϊσ και είναι δφςκολο να επιτευχκεί αυτό, αφοφ θ κάκε ομάδα αρχικά και το κάκε ξεχωριςτό άτομο ειδικότερα ζχουν άλλεσ προτεραιότθτεσ, ανάγκεσ και άλλεσ απαιτιςεισ. Μια ςυνεχιηόμενθ ςυηιτθςθ για τα ηθτιματα που ςυνιςτοφν τθν ποιοτικι λειτουργία του τμιματοσ, είναι λοιπόν μια γερι βάςθ για δράςεισ που αφοροφν τθν διαςφάλιςθ και ςτθ ςυνζχεια τθ βελτίωςθ τθσ ποιότθτάσ του. Αυτι είναι και θ λογικι με τθν οποία επιλζχκθκε να χρθςιμοποιθκεί θ μζκοδοσ Delphi ςε αυτι τθν εργαςία. Θ αρχι διαςφάλιςθσ ποιότθτασ(α.δλ.ρ) και ο νόμοσ για τθν διαςφάλιςθ τθσ ποιότθτασ ςτθν τριτοβάκμια εκπαίδευςθ παρζχουν αναλυτικά το πλαίςιο και τουσ κανόνεσ για τθν αξιολόγθςθ των ιδρυμάτων. Ραρόλα αυτά κρίνεται ςκόπιμο κάκε ίδρυμα και κάκε τμιμα να αναπτφξει το δικό του ςφςτθμα αξιολόγθςθσ, ακριβϊσ επειδι υπάρχουν ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των τμθμάτων. Οι διαφορζσ αυτζσ μποροφν να ςυνοψιςκοφν ςτον όρο «οργανωςιακι κουλτοφρα» του κάκε τμιματοσ. Σε αυτά τα πλαίςια ζχει ενδιαφζρον να γίνει αναφορά ςε δφο όρουσ ακόμα που αποτελοφν ενδιαφζροντα πεδία για μελλοντικζσ μελζτεσ που κα αφοροφν το τμιμα και τθν διαςφάλιςθ ποιότθτάσ του. Οι όροι αυτοί είναι θ οργανωςιακι καινοτομία και θ οικοδόμθςθ τθσ ικανότθτασ αξιολόγθςθσ. 8.2 Μειινληηθά πεδία έξεπλαο γηα ηελ πνηόηεηα ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε Στθν ενότθτα αυτι κα γίνει μια ςφντομθ αναφορά ςτα πεδία που προτείνονται για μελλοντικι ζρευνα ςτα πλαίςια των διαδικαςιϊν ποιότθτασ ςτο τμιμα Μθχανικϊν Σχεδίαςθσ Ρροϊόντων και Συςτθμάτων Οργανωςιακή κουλτούρα και η δημιουργία τησ Σφμφωνα με τον E.Schein (1985) κουλτοφρα είναι ζνα δομθμζνο ςφνολο από βαςικζσ παραδοχζσ που ζχουν ανακαλυφκεί- εφευρεκεί ι αναπτυχκεί από μία δεδομζνθ ομάδα κακϊσ αυτι μακαίνει να αντιμετωπίηει προβλιματα εξωτερικισ προςαρμογισ ι εςωτερικισ ολοκλιρωςθσ οι οποίεσ ζχουν αποδϊςει ικανοποιθτικά 125

126 ςτο παρελκόν ϊςτε να κεωροφνται ότι ιςχφουν γενικά και επομζνωσ να μποροφν να διδαχκοφν ςε νζα μζλθ ωσ ςωςτόσ τρόποσ αντίλθψθσ, ςκζψθσ αίςκθςθσ ςχετικά με τα προβλιματα αυτά. Θ οργανωςιακι κουλτοφρα παρομοιάηεται με τθν προςωπικότθτα του ατόμου μια άυλθ αλλά πάντοτε παροφςα δφναμθ που δίνει τθν ςθμαςία, τθ κατεφκυνςθ αλλά και τθ βάςθ μιασ πράξθσ. Ππωσ οι πράξεισ και ςυμπεριφορζσ ενόσ ατόμου επθρεάηονται από τθν προςωπικότθτά του ζτςι και τα πιςτεφω επθρεάηουν τθ ςτάςθ των υπαλλιλων και τθσ διεφκυνςθσ ςτθν αντιμετϊπιςθ προβλθμάτων, ςτθν εξυπθρζτθςθ πελατϊν, ςτθν ςυμπεριφορά με τουσ προμθκευτζσ, τουσ ανταγωνιςτζσ και γενικότερα ςε κάκε δραςτθριότθτά του,(oden, 1997). Ο οργανιςμόσ αποτελεί δθλαδι μια μικρογραφία τθσ κοινωνίασ και ςυνεπϊσ υπάρχει μια ςχζςθ «αιτίου-αιτιατοφ» μεταξφ αυτοφ και τθσ κουλτοφρασ (Brown, 1998). Συνκζτοντασ τουσ παραπάνω οριςμοφσ θ οργανωςιακι κουλτοφρα κα μποροφςε να οριςτεί ωσ ζνα ςφςτθμα κοινϊν αξιϊν, πιςτεφω, βαςικϊν παραδοχϊν, ςθμαςιϊν άτυπων κανόνων, το οποίο αποτελεί το κοινό πλαίςιο αναφοράσ και ςυνδζει τουσ ανκρϊπουσ ενόσ οργανιςμοφ προςδιορίηοντασ τον τρόπο ςκζψθσ, ςυμπεριφοράσ και δράςθσ τουσ μζςα ςτον οργανιςμό με απϊτερο ςκοπό τθν εφρυκμθ και όςο το δυνατόν καλφτερθ λειτουργία του.(ραραςκευά, 2009) Μια κατθγοριοποίθςθ των ςτοιχείων μιασ κουλτοφρασ είναι αυτι που παρουςιάηει ο Schein ςτο ςχεδιάγραμμα που απεικονίηει τα επίπεδα τθσ κουλτοφρασ(βλ. Ρίνακασ 9) από το επιφανειακότερο(πάνω) ζωσ το βακφτερο(κάτω): Artifacts/ Σεχνουργιματα Values / Αξίεσ Underlying Assumptions / Βαςικζσ υποκζςεισ Πίλαθαο 9- Σα επίπεδα ηεο θνπιηνύξαο (Schein 1988) Ορατζσ οργανωςιακζσ δομζσ και διαδικαςίεσ, μεταφορζσ, ςφμβολα, μφκοι (δφςκολο να αποκρυπτογραφθκοφν) Στρατθγικζσ, ςτόχοι, φιλοςοφίεσ, πεποικιςεισ, ςτάςεισ (αιτιολογίεσ που ζχουν υιοκετθκεί) Ριςτεφω που κεωροφνται δεδομζνα, αςυναίςκθτα, ςυνικειεσ ςτθν αντίλθψθ, τθν ςκζψθ και τα αιςκιματα ( θ απόλυτθ πθγι αξιϊν και ενεργειϊν) Τα ςτοιχεία τθσ οργανωςιακισ κουλτοφρασ μπορεί να δθμιουργθκοφν από άτομα, από μια ομάδα, ςτθ βάςθ του οργανιςμοφ ι ςτα ανϊτερα ςτάδια τθσ διοίκθςθσ. Στον Ρίνακασ 10 παρουςιάηεται ζνασ κοινόσ τρόποσ δθμιουργίασ οργανωςιακισ κουλτοφρασ ςφμφωνα με τον Kotter(1992). Ανώτατθ διοίκθςθ Ζνα θ περιςςότερα ανϊτατα ςτελζχθ ςε νζα εταιρία αναπτφςςουν και προςπακοφν να εφαρμόςουν ζνα όραμα/μια φιλοςοφία και/ θ μια καλι επιχειρθςιακι ςτρατθγικι. 126

127 Οργανωςιακι ςυμπεριφορά Θ εφαρμογι είναι αποτελεςματικι. Οι άνκρωποι δουλεφουν κακοδθγοφμενοι από τθν φιλοςοφία και τθν ςτρατθγικι. Αποτελζςματα Θ εταιρία επιτυγχάνει ςε πολλοφσ τομείσ και θ επιτυχία ςυνεχίηεται για ςειρά ετϊν Κουλτοφρα Μια κουλτοφρα δθμιουργείται και αντικατοπτρίηει το όραμα τθ ςτρατθγικι και τισ εμπειρίεσ που οι άνκρωποι είχαν εφαρμόηοντάσ τθν. Πίλαθαο 10 - Σξόπνο δεκηνπξγίαο νξγαλσζηαθήο θνπιηνύξαο (Kotter 1992) Τα δυνατά ςθμεία τθσ οργανωςιακισ κουλτοφρασ είναι ότι προςδίδει τθν αίςκθςθ ταυτότθτασ ςτο ανκρϊπινο δυναμικό αλλά και ςτο εξωτερικό περιβάλλον, εντάςςει τουσ εμπλεκόμενουσ ςε ζνα ευρφτερο ςυλλογικό πλαίςιο, παρζχει τθν ςτακερότθτα του κοινωνικοφ ςυνόλου ςτον οργανιςμό και λειτουργεί ωσ πλαίςιο αναφοράσ και οδθγό για ςυμπεριφορζσ. Μερικά προβλιματα που μποροφν να προκλθκοφν παρόλα αυτά είναι θ δθμιουργία εμποδίων ςτθν αλλαγι (π.χ. δομικζσ αλλαγζσ απορρίπτονται)από μια ιςχυρι οργανωςιακι κουλτοφρα ι θ διαφορετικι ςυμπεριφορά υποκουλτοφρων εντόσ τθσ κουλτοφρασ(π.χ. δεν προςαρμόηονται ι ςυγκροφονται). Για τθν προςζγγιςθ των οργανωςιακϊν κουλτοφρων ςτθ βιβλιογραφία υπάρχουν αρκετζσ μζκοδοι. Ρροτείνεται λοιπόν θ αναγνϊριςθ τθσ υπάρχουςασ οργανωςιακισ κουλτοφρασ του τμιματοσ ϊςτε να ενιςχυκεί θ ςυνοχι και θ ςτακερότθτα του ςε όλα τα ηθτιματα και ςυνεπϊσ και ςτθν ποιότθτα κακϊσ όπωσ ζχει ιδθ αναφερκεί μια «αγϊγιμθ» οργανωςιακι κουλτοφρα πρζπει να υπάρχει ϊςτε οι νζεσ ιδζεσ να αφομοιωκοφν, να μετατραποφν, να προςαρμοςτοφν και μετά να εφαρμοςτοφν Οργανωςιακή καινοτομία Σφμφωνα με τουσ West και Farr(1990)θ οργανωςιακι καινοτομία είναι θ ςκόπιμθ ειςαγωγι ιδεϊν, διαδικαςιϊν, προϊόντων ι υπθρεςιϊν, μζςα ςε μια ομάδα ι ζναν οργανιςμό με ςκοπό να ωφελιςει ςθμαντικά το άτομο, τθν ομάδα, τον οργανιςμό ι τθν ευρφτερθ κοινωνία. Ζνασ άλλοσ οριςμόσ είναι ότι θ καινοτομία αποτελεί τθν γζννθςθ και υλοποίθςθ μιασ νζασ ιδζασ, ζνα ςχιμα που αλλάηει τθν παροφςα τάξθ πραγμάτων ι μια μοναδικι προςζγγιςθ(ραραςκευά, 2009). Πταν τα παραπάνω εκλαμβάνονται ωσ κάτι νζο από τα άτομα που εμπλζκονται, ςυνιςτοφν καινοτομίεσ, ακόμα και ςτθν περίπτωςθ που για άλλουσ αποτελοφν απλι «μίμθςθ». Οι E.C. Martins και F. Terblanche(2003) ορίηουν τθν καινοτομία ωσ τθν εφαρμογι μιασ νζασ ιδζασ που πικανόν κα λφςει οριςμζνα προβλιματα, μιασ πρακτικισ ι ενόσ υλικοφ 127

128 χειροπιαςτοφ αντικειμζνου(π.χ. ζνα προϊόν) που κεωρείται νζα από τθν ςχετικό οργανιςμό και μζςω τθσ οποίασ επζρχεται θ αλλαγι. Μια δομι που προτείνουν (ςτο πλαίςιο τθσ ζρευνάσ τουσ ποιοι παράγοντεσ τθσ επιχειρθςιακισ φιλοςοφίασ επθρεάηουν τθ δθμιουργικότθτα και τθν καινοτομία)για τον ςυςχετιςμό των εννοιϊν τθσ δθμιουργικότθτασ και τθσ καινοτομίασ με τθν αλλαγι φαίνεται ςτθν Εικόνα 11. Δηθόλα 11 - Γνκή ζπζρεηηζκνύ δεκηνπξγηθόηεηαο θαη θαηλνηνκίαο κε ηελ αιιαγή (Martins et al. 2003) Θ μελζτθ των παραπάνω ςτο πεδίο ενόσ πανεπιςτθμιακοφ τμιματοσ μπορεί να μασ δείξει τθν δφναμθ τθσ οργανωςιακισ κουλτοφρασ ςε κζματα ενςωμάτωςισ τθσ καινοτομίασ και τθσ δθμιουργικότθτασ ςε αυτιν με ςκοπό επικυμθτζσ αλλαγζσ. Οι ζννοιεσ τθσ καινοτομίασ και τθσ δθμιουργικότθτασ οφτωσ ι άλλωσ είναι κομβικζσ για ζνα πανεπιςτθμιακό τμιμα, πόςο μάλλον όταν αυτό αςχολείται με τον ςχεδιαςμό. 128