Η Υγεία στη Δίνη της Οικονομικής Κρίσης Γιάννης Κυριόπουλος MD, MPH,MSc,PhDMSc PhD Τομέας Οικονομικών της Υγείας Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας Περίγραμμα Από την χρηματοπιστωτική κρίση στην οικονομική ύφεση Επιπτώσεις στην κοινωνική και οικονομική ζωή Η επίδραση στο επίπεδουγείας ί Τα προβλήματα στην ιατρική περίθαλψη Επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στο ελληνικό σύστημα υγείας Ηεπίδοσητουυγειονομικούτομέα Πιθανές απαντήσεις σε συνθήκες κρίσης Συμπεράσματα 1
Από την χρηματοπιστωτική κρίση στην οικονομική ύφεση Ηχρηματοπιστωτικήκρίσηεκδηλώνεται πρωτίστως στις Ηνωμένες Πολιτείες με επίκεντρο τις τραπεζικές επισφάλειες και ειδικότερα την αδυναμία εξυπηρέτησης των στεγαστικών δανείων. Επεκτείνεται ταχύτατα στις αναπτυγμένες χώρες και στη συνέχεια σε ολόκληρο τον κόσμο με δραματικές επιπτώσεις στο τραπεζικό σύστημα και τις επιχειρήσεις. Μεταφέρεται με σφοδρότητα στην πραγματική οικονομία με αποτέλεσμα την ύφεση και την πτώση της απασχόλησης (IMF 2009). International Monetary Fund (2009), Global Economic Slump Challenges policies, Διαθέσιμο στο http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2009/update/01/pdf/0109.pdf Από την χρηματοπιστωτική κρίση στην οικονομική ύφεση Στις Ηνωμένες Πολιτείες ο Πρόεδρος Barak Hussein Obama, ακολουθεί την παράδοση του John Maynards Keynes προς αυτήν την κατεύθυνση. Η προσέγγιση αυτή επιχειρεί την αναθέρμανση της οικονομίας με αύξηση, όμως, των ελλειμμάτων και του δημοσίου χρέους με αμφιλεγόμενα επί του παρόντος αποτελέσματα. 2
Από την χρηματοπιστωτική κρίση στην οικονομική ύφεση Στην Ευρωπαϊκή Ένωση και υπό τους περιορισμούς του Συμφώνου Σταθερότητας ο Βρετανός Πρωθυπουργός James Cameron και κυρίως η Καγκελάριος Angela Merkel ακολουθούν διαφορετικές προσεγγίσεις, με έμφαση στην δημοσιονομική πειθαρχία και τη νομισματική σταθερότητα. Όμως οι βασικοί άξονες για την αντιμετώπιση της κρίσης, ηοποία λαμβάνει τη μορφή στασιμοπληθωρισμού στη χώρα μας, σύμφωνα με την οικονομική ανάλυση είναι, Ητόνωσητηςζήτησης Ηπροώθηση η των επενδύσεων Η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας Όμως στα θέματα αυτά δεν έχουν δοθεί επί του παρόντοςτεκμηριωμένες απαντήσεις. European Commission (2009), Economic crisis in Europe: causes, consequences and responses, European Economy 7 Διαθέσιμο στο http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication15887_en.pdf Επιπτώσεις στην κοινωνική και οικονομική ζωή Η οικονομική κρίση προκαλεί δραματικές επιπτώσεις στην κοινωνική ζωή, δεδομένου ότι η μείωση ή/και η απουσία εισοδήματος προκαλεί απώλειες στην ευημερία και ωθεί μεγάλα τμήματα του πληθυσμού στη φτώχεια (Marmot and Bell, 2009). Η παγκόσμια οικονομία συρρικνώθηκε κατά 2,9% το 2009 σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα και ακόμη περισσότερο το 2010. Επίσης το παγκόσμιο εμπόριο μειώνεται δραματικά την ίδια περίοδο. Marmot M, Bell R. How the financial crisis affect health? BMJ 2009;338:858 860 3
Επιπτώσεις στην κοινωνική και οικονομική ζωή Διάγραμμα 1: Ανάπτυξη Παγκόσμιου Εμπορίου Πηγή: www.oecd.org Επιπτώσεις στην κοινωνική και οικονομική ζωή Η οικονομική κρίση σε παγκόσμια κλίμακα θέτει σε καθεστώς ευπρόσβλητης εργασίας το ήμισυ σχεδόν των εργατών, οι οποίοι βρίσκονται σε κίνδυνο απώλειας της εργασίας και ως εκ τούτου σε κατάσταση εργασιακής ανασφάλειας (Ferrie et al. 2002). Ferrie JE, Shipley M, Stansfeld S, Marmot MG. Effects of chronic job insecurity and change in job security on self reported health, minor psychiatric morbidity, physiological measures and health related behaviours in British civil servants:the Whitehall II Study. J epidemiol Community Helath 2002;56:450 4 4
Επιπτώσεις στην κοινωνική και οικονομική ζωή Η ανεργίασεπαγκόσμιακλίμακααπό 5,7% το 2007 ανήλθε σε 6,1% έως 7,1% το 2009, δηλαδή σε αύξηση του αριθμού των ανέργων από 18 σε51 εκατομμύρια (ILO, 2009), όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 2. Σύμφωνα με το Διεθνές Γραφείο Εργασίας ο αριθμός των φτωχών εργαζόμενων θα αυξηθεί παγκοσμίως κατά 200 εκατομμύρια και θα ανέλθει στο επίπεδο των 700 έως 800 εκατομμυρίων (ILO2009). International Labour Organization (2009) Global employment trends 2009. Geneva: ILO 2009 Διαθέσιμο στο http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/ dgreports/ dcomm/documents/publication/wcms_101461.pdf Διάγραμμα 2: Παγκόσμια τάση στην ανεργία και το ΑΕΠ 1999 2009* International Labour Organization (2010) Global employment trends 2010. Geneva: ILO 2010 Available at http://www.ilo.org/public/libdoc/ilo/p/09332/09332%282010 January%29.pdf 5
Επιπτώσεις στην κοινωνική και οικονομική ζωή Αν και η παγκοσμιοποίηση επέδρασε θετικά σε ορισμένες χώρες, όπως η Κίνα, ηινδία, ηβραζιλίακαι άλλες με τη μείωση της φτώχειας, η πτώση του διεθνούς εμπορίου έχει ανακόψει αυτήν τη βελτίωση και έχει θέσει σε κριτική επανεξέταση το υπόδειγμα της παγκοσμιοποίησης και αναδεικνύει την ανάγκη για ρύθμιση των αγορών και κρατική παρέμβαση στους κανόνες επιχειρηματικής δραστηριότητας και διανομής των δημοσίων αγαθών (Stiglitz 2002, 2006). Stiglitz JE. Globalization and its discontents. London: Allen Lane 2002 Stiglitz JE. Making globalization work. New York W WNorton, 2006 Επιπτώσεις στην κοινωνική και οικονομική ζωή Η κατάσταση αυτή απειλεί τις χώρες χαμηλής και μέσης ανάπτυξης και στο εσωτερικό των χωρών, τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα και αποδεικνύει τρία βασικά αλληλοσυνδεόμενα προβλήματα (α) την αυξανόμενη τάση των ανισοτήτων στο εσωτερικό των χωρών, (β) την ανισοτιμία στις συνθήκες κοινωνικής προστασίας και υγείας και (γ) τα επείγοντα ζητήματα της κλιματικής αλλαγής και της οικολογικής υποβάθμισης. 6
Επιπτώσεις στην κοινωνική και οικονομική ζωή Η παγκόσμια οικονομική κρίση, εξαιτίας της επιδείνωσης των συνθηκών εργασίας, δημιουργεί μια απειλή για το ήμισυ σχεδόν των εργατών, οι οποίοι βρίσκονται σε κίνδυνο απώλειας της εργασίας τους και σε μια κατάσταση εργασιακής ανασφάλειας. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία πραγματοποίησε πρόσφατα μια έρευνα σχετικά με τιςεπιπτώσειςτηςοικονομικήςκρίσηςστιςσυνθήκεςασφάλειας και υγείας στην εργασία. Η πλειοψηφία των ευρωπαίων θεώρησε ότι η κρίση θα οδηγούσε σε μια επιδείνωση στις συνθήκες εργασίας. Τα αποτελέσματα της μελέτης αυτής παρουσιάζονται στο Διάγραμμα 3. Επιπτώσεις στην κοινωνική και οικονομική ζωή Διάγραμμα 3: Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην ασφάλεια και την υγεία στην εργασία ISSA (2010) the impact of the financial crisis on safety and health at work. Available at http://www.issa.int/news Events/News2/The impact of the financial crisis on safety and health at work 7
Η επίδραση στο επίπεδο υγείας Η ανεργία, η ανασφάλεια στην εργασία και η απώλεια εισοδήματος για διαβίωση έχουν σημαντική επίδραση στην υγεία. Ερευνητικά δεδομένα παρουσιάζουν ευρήματα, τα οποία υποστηρίζουν ότι η ανεργία συνδέεται με αύξηση της θνησιμότητας από 20% έως 25% της μέσης τιμής σε ισοδύναμες κοινωνικές τάξεις (Bethune 1997). Bethune A. Unemployment and mortality in: Drever F & Whitehead M. ed. Health inequalities. London, H.M. stationery Office, 1997 Η επίδραση στο επίπεδο υγείας Η απώλεια της εργασίας συνοδεύεται από ψυχικές διαταραχές, προβλήματα εθισμού και εξάρτησης σε ουσίες και υιοθέτηση μη υγιεινού τρόπου ζωής με αυξανόμενη κατανάλωση τροφής χαμηλής διατροφικής αξίας, καπνού και οινοπνεύματος. 8
Η επίδραση στο επίπεδο υγείας Η ανεργία συνδέεται επίσης με ψυχολογικές συνέπειες (ανησυχία, άγχος, κατάθλιψη), χαμηλή αυτοεκτίμηση του επιπέδου υγείας και παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα (Bethune 1997, Burchell 1994). Επιπροσθέτως λόγω της πλημμελούς διαχείρισης των νοσημάτων από τις επιβαρυμένες υγειονομικές υπηρεσίες το επίπεδο υγείας επιδεινώνεται (Stuckler et al. 2009). Bethune A. Unemployment and mortality in: Drever F & Whitehead M. ed. Health inequalities. London, H.M. stationery Office, 1997 Burchell B. The effects of labour market position, job insecurity and unemployment on psychological health in: Gallie D. et al. Social change and the experience of unemployment. Oxford, Oxford university press 1994 Stuckler D, Basu S, Suhrcke M, Coutts A, McKee M. The public health effect of economic crisis and alternative policy responses in Europe: an empirical analysis. Lancet 2009;374:315 23 Η επίδραση στο επίπεδο υγείας Οι δυσμενείς επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην υγεία κατανέμονται διαφορετικά στην κοινωνική κλιμάκωση καιταάτομακαιοιοικογένειες, οι οποίες βρίσκονται σε χαμηλή θέση διατρέχουν δυο φορές περισσότερο τον κίνδυνο πρόωρου θανάτου και αυξημένης νοσηρότητας (Bartley et al. 1997, Blane et al. 1997) εξαιτίας των προβλημάτων στο εισόδημα, την εκπαίδευση, την ιατρική περίθαλψη, τη στέγαση και τη διατροφή, τα οποία δρουν αθροιστικά. Bartley M. et al. Health and the life course: why safety nets matter.bmj 1997;314:1194 1196 Blane D., et al. Disease etiology and materialistic explanations of socioeconomic mortality differentials. European journal of public health 1997;7:385 391 9
Η επίδραση στο επίπεδο υγείας Η οικονομική κρίση και η μακρόχρονη ανεργία οδηγεί πολλά άτομα στον κοινωνικό αποκλεισμό και στη φτώχεια, με αποτέλεσμα αυξημένο κίνδυνο ίδυογια πρόωρη θνησιμότητα και υψηλή νοσηρότητα κυρίως σε άτομα, τα οποία ανήκουν σε μειονότητες, στους μετανάστες και τους χρονίως πάσχοντες από ψυχικά ή σωματικά νοσήματα (Power 1994, Wilkinson 1996, van Doorslaer 1997). Van Doorlaer E. et al. Income related inequalities in health: some international comparisons. Journal of health economics 1997;16:93 112 Wilkinson RG, Unhealthy societies: the affliction of inequality. London Routledge 1996 Power C. Health and social inequality in Europe. BMJ 1994; 309:1153 1160 Η επίδραση στο επίπεδο υγείας Πρόσφατη έρευνα (Stuckler et al. 2009) σε 26 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έδειξε ότι η αύξηση της ανεργίας κατά 1% συνδέεται με παράλληλη η αύξηση η των αυτοκτονιών κατά 0,79%. Αντιθέτως, η ίδια έρευνα έδειξε μείωση της θνησιμότητας από τροχαία ατυχήματα κατά 1,39% και μη στατιστικά σημαντική σχέση με τη θνησιμότητα από καρδιαγγειακά νοσήματα και την θνησιμότητα από όλες τις αιτίες. Stuckler D, Basu S, Suhrcke M, Coutts A, McKee M. The public health effect of economic crisis and alternative policy responses in Europe: an empirical analysis. Lancet 2009;374:315 23 10
Συσχέτιση της αύξησης της ανεργίας >1% με τον κατά ηλικία προτυποποιημένο δείκτη θνησιμότητας (SMR) στην Ε.Ε, 1970 2007 Stuckler D, Basu S, Suhrcke M, Coutts A, McKee M. The public health effect of economic crisis and alternative policy responses in Europe: an empirical analysis. Lancet 2009;374:315 23 Η επίδραση στο επίπεδο υγείας Στην περίπτωση κατά την οποία ο δείκτης ανεργίας αυξάνεται πλέον του 3% για μακρά περίοδο η επίπτωση στη θνησιμότητα από αυτοκτονίες ανέρχεται σε 4% έως 4,5%. Επίσης, παρατηρείται υψηλή θνησιμότητα από κατάχρηση οινοπνεύματος, διαπίστωση η οποία θεμελιώνει αρκούντως την υπόθεση ότι η ανεργία συνδέεται με ψυχολογικές διαταραχές. 11
Συσχέτιση της αύξησης της ανεργίας >3% με τον κατά ηλικία προτυποποιημένο δείκτη θνησιμότητας (SMR) στην Ε.Ε, 1970 2007 Stuckler D, Basu S, Suhrcke M, Coutts A, McKee M. The public health effect of economic crisis and alternative policy responses in Europe: an empirical analysis. Lancet 2009;374:315 23 Η επίδραση στο επίπεδο υγείας Η ανάλυση κατά φύλο και ηλικιακή ομάδα έδειξε ότι η αύξηση της ανεργίας προκαλεί αύξηση της θνησιμότητας από αυτοκτονίες και ισχαιμική καρδιοπάθεια στους άνδρες νέας ηλικίας, αλλά στην ηλικιακή άνω των 60 ετών δεν διαπιστώνεται στατιστικά σημαντική σχέση (Stuckler et al. 2009). Stuckler D, Basu S, Suhrcke M, Coutts A, McKee M. The public health effect of economic crisis and alternative policy responses in Europe: an empirical analysis. Lancet 2009;374:315 23 12
Η επίδραση στο επίπεδο υγείας Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν διάφορα ευρήματα τα οποία παρουσιάζουν την εικόνα ότι στις βιομηχανικές χώρες η οικονομική κρίση έχει σαν αποτέλεσμα την αλλαγή των καταναλωτικών προτύπων προς την υιοθέτηση ενός πιο υγιεινού τρόπου ζωής και κατά συνέπεια τη μείωση της θνησιμότητας. Οι επιδράσεις αυτές διαφοροποιούνται κατά φύλο, ηλικία και αιτία και έχουν διαφορετική ευαισθησία ως προς τους χρησιμοποιούμενους δείκτες (ΑΕΠ, επίπεδο απασχόλησης) (Ruhm 2000,Gerdtham and Ruhm 2006). Ruhm C. Are recessions good for your health? The Quarterly Journal of economics 2000;115:617 50 Gerdtham U, Ruhm C. Deaths rise in good economic times: Evidence from the OECD. Econ Hum Biol 2006;4:298 316 Η επίδραση στο επίπεδο υγείας Στην πραγματικότητα μια σοβαρή οικονομική κρίση, όπως η παρούσα, έχει σοβαρές αλλά όχι εντελώς διευκρινισμένες επιπτώσεις στην υγεία σε αντίθεση με τις κυκλικές οικονομικές κρίσεις στη διάρκεια του επιχειρηματικού κύκλου. Ακόμη, η πλέον σημαντική παράμετρος η οποία επιδρά δυσμενώς στην κατάσταση υγείας είναι η ανεργία παρά το ΑΕΠ. Η ύπαρξη δικτύου και προγραμμάτων κοινωνικής προστασίας έχει δειχθεί ότι συμβάλλει στη μείωση αυτών των επιπτώσεων. 13
Σχέση μεταξύ θνησιμότητας και ανεργίας Ποσοστό ανεργίας Ποσοστό θνησιμότητας Gerdtham U, Ruhm C. Deaths rise in good economic times: Evidence from the OECD. Econ Hum Biol 2006;4:298 316 Τα προβλήματα στην ιατρική περίθαλψη Με την παγκόσμια οικονομία σε κρίση, παρατηρείται μια συνολική αρνητική επίπτωση στην υγεία και η δέσμευση 1,1 τρις δολαρίων σε δανειοδοτήσεις για μέρος της κλινικής θεραπευτικής δραστηριότητας. Οι κυβερνήσεις, οι καταναλωτές και οι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί υγείας ευρίσκονται υπό πίεση, καθώς η ανεργία αυξάνεται και το άγχος των εργαζομένων εντείνεται και η απώλεια θέσεων εργασίας οδηγεί σε μείωση της ασφαλιστικής κάλυψης με κορυφαίο παράδειγμα τις Ηνωμένες Πολιτείες, στις οποίες υπάρχουν 47 εκατομμύρια άνεργοι (Jack 2009). Jack A. Look after the pennies. BMJ 2009;338:860 861 14
Τα προβλήματα στην ιατρική περίθαλψη Τα δημόσια ελλείμματα και η ανεργία ασκούν ασφυκτικές πιέσεις στους προϋπολογισμούς της ασφάλισης, αλλά και των ιδρυμάτων παροχής υγειονομικής φροντίδας, τα οποία ελέγχονται από την κεντρική διοίκηση, αλλά και στις επιχειρήσεις υγείας ιδιωτικού χαρακτήρα, οι οποίες αντιμετωπίζουν προβλήματα ρευστότητας και εξυπηρέτησης των δανειακών αναγκών (Appleby 2008). Appleby J. The credit crisis and health care. BMJ 2008;337:1022 1024 Τα προβλήματα στην ιατρική περίθαλψη Στις χαμηλής και μέσης ανάπτυξης χώρες η πίεση στους προϋπολογισμούς υγείας απειλεί βασικές παροχές όπως οι εμβολιασμοί, ημείωσητωνοποίωνσυνδέεταιμεαυξημένη βρεφική θνησιμότητα (WHO 2009). Υπό το πρίσμα αυτό είναι πιθανό διαρκούσης της οικονομικής κρίσης να παρατηρηθούν 400.000 επιπλέον θάνατοι σε ετήσια βάση λόγω μείωσης της εμβολιαστικής κάλυψης κατά την εκτίμηση της Παγκόσμιας Τράπεζας (Buvinik 2009). WHO (2009) The financial crisis and global health. Geneva 2009. Διαθέσιμο στο http://www.who.int/mediacentre/events/meetings/2009_financial_crisis_report_en_.pdf Buvinik M. The global financial crisis: assessing vulnerability for women and children, identifying policy responses. World Bank 2009 Διαθέσιμο στο http://www.worldbank.org/financialcrisis/pdf/women Children Vulnerability March09.pdf 15
Τα προβλήματα στην ιατρική περίθαλψη Η ανάδειξη των κοινωνικών προσδιοριστών της υγείας (εισόδημα, εκπαίδευση, απασχόληση) ως σημαντική συνιστώσα στη διαμόρφωση του επιπέδου υγείας, αναδεικνύει το σημαντικό ρόλο τηςδημόσιαςυγείαςστην υγειονομική πολιτική. Τα προβλήματα στην ιατρική περίθαλψη Η αύξηση της νοσηρότητας κατά τη διάρκεια της κρίσης και μετά εξ αιτίας των μακροπρόθεσμων επιπτώσεωναπότοάγχοςωθείσε μεγαλύτερη χρήση υπηρεσιών υγείας με πλημμελή διαχείριση της νόσου και των ασθενών. Η επιπλέον ζήτηση υπηρεσιών υγείας επιβαρύνει κυρίως τις δημόσιες μονάδες παροχής υπηρεσιών υγείας καθώς έχει δειχθεί ότι σε περιόδους μείωσης του εισοδήματος οι ασθενείς στρέφονται σε υπηρεσίες που έχουν ασφαλιστική κάλυψη (WHO, 2009) WHO (2009) The financial crisis and global health. Geneva 2009. Διαθέσιμο στο http://www.who.int/mediacentre/events/meetings/2009_financial_crisis_report_en_.pdf 16
Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα Τον Μάιο του 2010 η Ελλάδα τέθηκε υπό επιτήρηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εξαιτίας των δημόσιων ελλειμμάτων, του δημόσιου χρέους και της κρίσης δανεισμού. Η ανεργία ανήλθε στο τελευταίο τρίμηνο του 2010 στο 14,8%. Ο ρυθμός ανάπτυξης του ΑΕΠ μειώθηκε κατά 4,9% σύμφωνα με στοιχεία που αφορούν το τέλος του 2010 και ο πληθωρισμός ανήλθε στο 4,7%. Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα Το δημοσιονομικό έλλειμμα το 2010 υπολογίζεται σε 10,1% του ΑΕΠ, ενώ το δημοσιονομικό χρέος το 2010 υπολογίζεται σε 144% του ΑΕΠ. Αυτή η κατάσταση οδηγεί σε οικονομικές και κοινωνικές πιέσεις και επίσης ασκεί δυσμενείς επιδράσεις στο σύστημα υγείας και στην κατάσταση της υγείας του πληθυσμού. 17
Επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στο ελληνικό σύστημα υγείας Στη χώρα μας ηζήτησηκαιηχρήσητωνυπηρεσιών υγείας στρέφεται προς το δημόσιο και ασφαλιστικό τομέα με αύξηση των εισαγωγών κατά 24% στα δημόσια νοσοκομεία, αλλά μείωση της ζήτησης στα εξωτερικάιατρείακαιταεργαστήριακατά9% και 11% αντιστοίχως (ΥΥΚΑ 2011). Παρατηρείται, επίσης, μείωση από 18% έως 25% περίπου στη χρήση των ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας και κυρίως στα ιδιωτικά μαιευτήρια, την οδοντιατρική περίθαλψη και τις χειρουργικές επεμβάσεις στα ιδιωτικά νοσοκομεία. Επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στο ελληνικό σύστημα υγείας Η κατάσταση αυτή θα δημιουργήσει ακόμα μεγαλύτερες πιέσεις στην αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα του συστήματος υγείας Οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες στη χρήση των υπηρεσιών υγείας και στα αποτελέσματα τους δηλαδή στο επίπεδο υγείας θα ενταθούν. Ακόμη σύμφωνα με προσωρινές εκτιμήσεις, οαριθμόςτων αυτοκτονιών αυξάνεται το 2010 έναντι του 2009 με πλέον ευάλωτη ομάδα τους άντρες, ηλικίας 35 55 ετών. 18
Επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στο ελληνικό σύστημα υγείας Τα ελλείμματα των δημόσιων νοσοκομείων (6,5 δις ) και των ασφαλιστικών οργανισμών υγείας (4,5δις ) αυξάνονται και υπάρχουν δυσχέρειες στην εξυπηρέτηση τους, ενώ ο ιδιωτικός τομέας θα αντιμετωπίσει, επίσης, προβλήματα ρευστότητας. Η επιδίωξη της κεντρικής διοίκησης για περιστολή της δημόσιας δαπάνης κατά 3,4 δις (φαρμακευτική περίθαλψη και προμήθειες) δηλαδή 15% περίπου της δημόσιας δαπάνης είναι αφενός εξαιρετικά δυσχερής και αφετέρου θα προκαλέσει δραματική μείωση της προσφοράς. Επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στο ελληνικό σύστημα υγείας Ενδεχομένως η οικονομική κρίση να προκαλέσει δημιουργικές σκέψεις για διαρθρωτικές αλλαγές με έμφαση στη δημόσια υγεία, την ανασυγκρότηση της ασφάλισης υγείας και την εισαγωγή μεταρρυθμίσεων στην παροχή υπηρεσιών υγείας. 19
Επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στο ελληνικό σύστημα υγείας Όμως, η εκτεταμένη μορφή οριζόντιας αλληλεγγύης και η ύπαρξη των δομών κοινωνικής προστασίας και υγείας απορροφούν μεγάλο μέρος αυτής της κοινωνικής και οικονομικής έντασης. Κατά συνέπεια οι επιπτώσεις της κρίσης στην υγεία του ελληνικού πληθυσμού θα είναι σημαντικές και ανάλογες της χρονικής έκτασης και έντασης (ανεργία, μείωση εισοδήματος) της κρίσης. Η επίδοση του υγειονομικού τομέα Αποτρεπτή, Θεραπεύσιμη, Προλαμβανόμενη Θνησιμότητα και Θνησιμότητα από Ισχαιμική Καρδιοπάθεια, 1980 2007 250 200 Θάνατοι/100.000 150 100 50 0 Συνολική Θεραπεύσιμη Προλαμβανόμενη Ισχαιμική Πηγή: ΕΣΔΥ, Τομέας Οικονομικών της Υγείας (2010) 20
Ca πνευμονα, τραχείας, βρόγχων Η επίδοση του υγειονομικού τομέα Προτυποποιημένη Αποτρεπτή Θνησιμότητα. Μεταβολές 1980 2007 (Θάνατοι/100.000) Αγγειακά του ΚΝΣ Πηγή: ΕΣΔΥ, Τομέας Οικονομικών της Υγείας (2010) Η επίδοση του υγειονομικού τομέα Αποτελέσματα Έρευνας Αποδοτικότητας στις Υγειονομικές Περιφέρειες ΕΣΔΥ, Τομέας Διοίκησης Υπηρεσιών Υγείας (2010) 21
Η Επίδοση του Υγειονομικού Τομέα Συγκριτικός Πίνακας Κόστους, Τιμών και Αποζημίωσης Επιλεγμένων Εργαστηριακών Εξετάσεων ( σε ) Γενική Αίματος Αξονική Τομογραφία Μαγνητική Τομογραφία Γενική Εξέταση Ούρων Μέτρηση Σακχάρου Απλή Ακτινογραφία Απλή Υπερηχογραφία Κρατικό Τιμολόγιο 2,88 71,11 236,95 1,76 2,26 4,05 8,28 Τιμές Ιδιωτικού Τομέα 15 30 150 180 415 440 11 20 9 25 30 45 55 95 Κόστος Νοσοκομείων 3,93 7,34 29,77 153,86 158,97 438,11 5,55 13,95 1,42 2,51 2,04 14,46 12,23 31,10 Πηγή, Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας (2010) Η επίδοση του υγειονομικού τομέα Ισότητα: το πρόβλημα των δυσμενών διακρίσεων Οικονομική θέση 2,5% Κατάσταση υγείας 08% 0,8% Έλλειψη ασφάλισης 0,7% Κοινωνική τάξη 0,5% Διάφοροι λόγοι 2,1% Άλλο (φύλο, γλώσσα, θρήσκευμα, φυλή, χρώμα, 0,9% υπηκοότητα) Πηγή: ΕΣΔΥ (2011) 22
Η επίδοση του υγειονομικού τομέα Ανταποκρισιμότητα στις Προσδοκίες των Πολιτών Αξιοπρέπεια (46,7%) 70,3% Έγκαιρη Προσοχή (20,2%) 58,8% Επικοινωνία (15,0%) 71,6% Επιλογή (7,4%) 63,5% Εμπιστευτικότητα (3,5%) 84,4% Περιβάλλον (2,8%) 54,7% Κοινωνική Υποστήριξη (2,7%) Αυτονομία (1,7%) 71,5% Η επίδοση του υγειονομικού τομέα Το Κόστος του Χρόνου και του Χρήματος (Δυσαρέσκεια % του πληθυσμού) Επίσκεψη και παραμονή 42,4% Χρόνος ανταπόκρισης 23,1% Απουσία πρόσβασης για οικονομικούς λόγους 17,5% Ανταποκρισιμότητα νοσοκομείων 16,0% Ανταποκρισιμότητα πρωτοβάθμιας 46,3% περίθαλψης Πηγή: ΕΣΔΥ (2011) 23
Η επίδοση του υγειονομικού τομέα Καταστροφικές δαπάνες νοικοκυριών για την υγεία (%) το 2003 Ελλάδα 2,44% Καναδάς, Φινλανδία, Γερμανία, Ισλανδία, Ισπανία, Σουηδία, Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο <1% Ηνωμένες Πολιτείες 2,45% Η επίδοση του υγειονομικού τομέα Δείκτες χρηματοδοτικής δικαιοσύνης Πλήρης αδικία Πλήρης δικαιοσύνη ΕΕ 0,980-0,990 0 0,90 Ελλάδα 0,930 Πηγή: Κυριόπουλος Γ. και συνεργάτες, 2003 24
Πιθανές απαντήσεις σε συνθήκες κρίσης Καμπύλη κατανομής της δαπάνης Συχνότητα χρήσης Συνολική δαπάνη Πιθανές απαντήσεις σε συνθήκες κρίσης Κοινωνικές ανισότητες και πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας ς των προβλημάτων υγείας Σοβαρότητα Ζήτηση Κατανάλωση Ανάγκες Κοινωνική θέση 25
Πιθανές απαντήσεις σε συνθήκες κρίσης Δίκτυα ολοκληρωμένης φροντίδας υγείας Ασφαλιστικοί Οργανισμοί Επαρκής, συνεχής και ολοκληρωμένη φροντίδα Προγραμματική Συμφωνία και Συμβάσεις Πολυκλινικές ή Κέντρα Υγείας Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Ειδικευμένοι Γιατροί Επαγγελματίες Υγείας και Δημόσιας Υγείας Βασική και ήπια τεχνολογία Σύμφωνα με τον αριθμό και τις ανάγκες του πληθυσμού Χρήστες Νοσοκομεία Διάρκεια αμοιβαίας σχέσης Γενικός Ιατρός Πηγή : Kyriopoulos 2000 Πιθανές απαντήσεις σε συνθήκες κρίσης Αξιολόγηση των προγραμμάτων δημόσιας υγείας 26
Πιθανές απαντήσεις σε συνθήκες κρίσης University of Queensland, Australia, School of Population Health:The ACE-Prevention - Assessing Cost-Effectiveness in Prevention Report and Presentation, available at http://www.sph.uq.edu.au/bodce-ace-prevention Πιθανές απαντήσεις σε συνθήκες κρίσης Οικονομική αξιολόγηση Προγραμμάτων Προσυμπτωματικού Ελέγχου 27
Πιθανές απαντήσεις σε συνθήκες κρίσης Εναλλακτικοί συνδυασμοί μεταξύ πληρωμών, κόστους χρόνου και παραπληρωμών Πηγή: Kyriopoulos, J., Heffley D., 2001 (modified) Πιθανές απαντήσεις σε συνθήκες κρίσης Ασφάλιση υγείας και υγειονομικές αγορές Καθολική Κάλυψη Ασφάλιση Ελλείμματα Μη αποδοτική Χρήση των Πόρων Ανισότητες Επιλογές Επάρκεια Πόρων Προμηθευτές Καταναλωτές 28
Πιθανές απαντήσεις σε συνθήκες κρίσης Δομή αγοράς υπηρεσιών υγείας και αποδοτικότητα Πηγή: Κυριόπουλος, Γ. και συνεργάτες, 2000 Πιθανές απαντήσεις σε συνθήκες κρίσης Διαλεκτική Χεγκελιανή σχέση υποδείγματος υγειονομικών αγορών Κεϋνσιανή Προσέγγιση Κρατική Παρέμβαση Θέση Νεοκλασική προσέγγιση Υποδείγματα Αγοράς Αντίθεση Θετικιστική προσέγγιση Οιονεί Αγορές Σύνθεση Πηγή: Kyriopoulos 2009 29
Συμπεράσματα Βεβαίως, η ιατρική περίθαλψη είναι μια ενδιαφέρουσα εισροή στη συνάρτηση παραγωγής της υγείας, αλλά στην παρούσα φάση η πολιτική ενίσχυσης της επιδότησης στην εργασία και την οικογένεια και η ενίσχυση απέναντι στους κινδύνους, οι οποίοι προκύπτουν από την υποβάθμιση των κοινωνικών προσδιοριστών της υγείας θεωρούνται πλέον κατάλληλοι για την επίτευξη της ισότητας, της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας στην υγεία. Συμπεράσματα Το δίλημμα παγκοσμιοποίηση ή προστατευτισμός επανέρχεται, αλλά και η υπέρβαση του είναι κρίσιμη και επίκαιρη με την αναζήτηση ενός οδικού χάρτη για μια νέα παγκόσμια οικονομική τάξη στον πυρήνα της οποίας ανευρίσκονται η κοινωνική δικαιοσύνη και η οικολογική ισορροπία. 30
Σας ευχαριστώ θερμά για την προσοχή σας! 31